recenzje - Portret

w ogóle nazwisko Marii Dulębianki,
z którą poetka przeżyła wspólnie
ponad dwadzieścia lat. W tym
dyskursie samobójstwo przedstawia
się jako atak serca, a AIDS staje się
tętniakiem mózgu” (s. 4-5). Tomasik
udowadnia, że późniejsi biografowie
lub – szerzej – odbiorcy spuścizny
literackiej twórców zatrzymali
się na poziomie poprawności,
unifikacji, a nawet przeciętności,
uznając, że właśnie taka wersja
będzie najkorzystniejsza. W efekcie
odebrano możliwość poznawania
niezwykłości, indywidualności,
a nawet genialności. Autor
„Homobiografii” pokazuje, że w
prywatności twórców tkwi wielki
potencjał nowego odczytania ich
dzieł – ale nie tylko. To także
przyczynek do poszerzenia naszej
wiedzy na temat życia literackiego,
ówczesnego społeczeństwa, czy
stosowanych kamuflaży w literaturze.
W efekcie od-czytywanie czy też
prze-pisywanie staje się wyzwaniem i
prawdziwą literacką przygodą.
Co ciekawe i warte zaznaczenia,
Krzysztofa Tomasika trudno
oskarżyć o nadinterpretacje,
choć zdarza mu się przesada
w formułowaniu postulatów.
Chętni, by to uczynić, znajdą
się z pewnością, zwłaszcza że
biograficzne śledztwo autora
obejmuje twórców – tak można by
chyba powiedzieć – kanonicznych.
Tyle że autor korzysta z tekstów
już opublikowanych – dzienników,
listów, wywiadów. W pewnym sensie
wydobywa na światło dzienne to,
co już zostało ujawnione, tyle że
świadomie zostało niedostrzeżone.
Tomasik, korzystając z popularnej
metafory „żyć w szafie” i „wyjść
z szafy”, zauważa: „Bohaterowie
mojej książki byli w szafie, bo w
takich czasach przyszło im żyć,
a nie zdobyli się na stworzenie
alternatywy. Teraz są w szafie, bo nie
pozwala się im stamtąd wyjść” (s. 7).
Postulat stworzenia alternatywy jest
jednak dość dyskusyjny. Owszem,
opisywani pisarze nie doświadczali
tak rozbudowanego życia
środowiskowego jak współcześni
homoseksualiści, ale wielu z nich
miało za sobą to, co współcześnie
określamy mianem coming outu,
168
nie ukrywali się. Część z nich wolała nie upubliczniać swojej
orientacji, zachowując tę informację jedynie dla najbliższych.
Metaforyczne powtórne zamknięcie w szafie jest ważnym
dostrzeżeniem funkcjonowania praktyk dyscyplinujących w
społeczeństwie. Tyle że zarzucanie opisywanym twórcom, że
„nie zdobyli się na stworzenie alternatywy”, niebezpiecznie
zbliża się do narzucania oczekiwanych rozwiązań, stanowi
próbą unifikacji, a więc niesie w sobie potencjalnie założenie,
że istnieje ktoś, kto może uznać, że „X jest homoseksualistą
dobrym”, a „Y złym”, że pewne zachowania są słuszne, inne zaś
nie.
Książkę Tomasika czyta się faktycznie jak zaproszenie do
dyskusji (taką ideę deklaruje autor we wstępie). Poszczególne
eseje zachęcają do sięgnięcia po dzienniki czy listy opisywanych
twórców. Inspirują także do własnych poszukiwań, do uważnego
czytania i dostrzegania treści czasami tylko sygnalizowanych.
Odsłaniają fascynujący świat ówczesnego życia literackiego.
Wycieczka w prywatność, którą proponuje Tomasik, jest zatem
także wyprawą nieoficjalną w innym znaczeniu. Oto przed
czytelnikiem otwierają się drzwi do świata ludzi niezwykle
inteligentnych, niebanalnych i fascynujących, a wiedza o
prywatności generuje jednocześnie zaznajomienie się ze
społeczeńswem. Lektura „Homobiografii” tylko zachęca
do tego, by spotkanie przeciągnąć choć trochę, by pobyć w
tej atmosferze nieco dłużej. Nie będzie więc z pewnością
zaskoczeniem, gdy czytelnicy książki Tomasika wybiorą się
do księgarń i bibliotek, a tam zaczną wypytywać o dzienniki
Jarosława Iwaszkiewicza, Zygmunta Mycielskiego czy listy
Konstantego Jeleńskiego.
2.
„Dzienniki 1911-1955” Jarosława Iwaszkiewicza to pierwszy
tom planowanego trzytomowego wydania zapisków pisarza.
Obejmuje on okres 44 lat, co już jest faktem imponującym.
Pierwsze notatki są jeszcze stosunkowo dziecinne, niedojrzałe,
pisane pod wpływem chwili. To w nich homoerotyczne
skłonności Iwaszkiewicza ujawniają się, można by rzec, bez
ograniczeń. Czytamy o cierpieniach, pragnieniach, o miłości
– a wszystko to w dość egzaltowanym tonie. Dość szybko
styl notatek ulega zmianie. Zwierzenia natury erotycznoemocjonalnej
są kamuflowane, na plan pierwszy natomiast
wysuwają się refleksje dotyczące pisania, codzienności,
podróży, przyjaciół, lektur itp. Dzienniki Iwaszkiewicza
czyta się z dużym zainteresowaniem, choć trudno oprzeć się
wrażeniu, że autor bardzo mocno kontroluje i selekcjonuje
to, co zapisze, a tym samym – prawdopodobnie – przekaże
potomnym. Nietrudno więc zgodzić się z tezą postawioną przez
Marka Radziwona na łamach „Gazety Wyborczej”: „Zapiski
Iwaszkiewicza rozczarują natomiast tych, którzy spodziewają się
wyczerpującego dzieła na miarę legendarnych dzienników Zofii
Nałkowskiej lub Marii Dąbrowskiej”.
Iwaszkiewicz niewątpliwie toczy wewnętrzną walkę
pomiędzy autentycznością zapisu a kreacją, wynikającą ze
świadomości, że dzienniki będą kiedyś drukowane. Czytamy:
„Niebezpieczeństwo takich zapisków jak poprzedni jest to,
że w moim wieku i w mojej sytuacji nie mogą one nigdy być
zupełnie szczere, na dnie ich zawsze musi tkwić myśl o tym, że
kiedyś będą one wywleczone na światło dzienne i drukowane”
(s. 292). Zdarza mu się jednak notować coś, co temu przeczy: