recenzje - Portret

ecenzje
Jakub Beczek
Narracja jest Kobietą
„Obywatelka”, najnowsza książka Manueli Gretkowskiej,
zamyka dziennikową trylogię. Kto wie, być może powstanie
kolejna pozycja, stanowiąca kontynuację autobiograficznego
projektu, ale już te trzy elementy: „Polka”, „Europejka” oraz
„Obywatelka” świetnie się dopełniają i konsekwentnie po sobie
następują. W głębszym wymiarze obrazują etapy przejścia
w ramach pewnego rodzaju tożsamościowego cyklu. W
takim ujęciu Obywatelka jest trzecim, dojrzałym stadium
funkcjonowania kobiety w polskiej rzeczywistości. Innymi
słowy, to udoskonalona Polka, która do końca odkryła dla siebie
„europejskość”.
Założycielska „Polka” była dziennikiem ciąży i połogu,
w którym, jak to zwykle bywa, sfery soma i psyche zostały
wymieszane. Wyglądało to tak, że najpierw pojawiały się oznaki
cielesności (historia soma), które były następnie upubliczniane,
komentowane, poddawane zabiegom eksplikacyjnym
itd. (historia psyche). Podobnie działo się z wydarzeniami
zewnętrznymi, które Gretkowska przepuszczała przez
subiektywny filtr, przyglądała się im, dochodząc do konkretnych
wniosków na temat obserwowanego świata. Po urodzeniu
dziecka najważniejsza okazała się dookolność, czyli to, co na
zewnątrz ciała: zdarzenia, rozmowy, sytuacje.
W „Europejce” w większym stopniu mieliśmy do czynienia
z tym, co publiczne. Autorka postanowiła odpowiedzieć na
pytanie, kim jest Polka we współczesnej Europie. Jaki ma status,
jakie prawa jej przysługują, co ją określa, gdzie się zaczyna i
gdzie kończy. Stąd już niedaleko do ostatniej książki.
„Obywatelka” kontynuuje tę problematykę, z tym, że
oprócz – mówiąc językiem Marksa – interpretowania świata
pojawia się tu próba zmieniania rzeczywistości. Gretkowska
opisuje bowiem kilkunastomiesięczny okres swojego życia,
w którym postanowiła założyć Partię Kobiet. Podczas jednej
z wycieczek rowerowych, oglądając polskie przydrożne
kapliczki, doszła bowiem do wniosku, że wstążki z tych
kapliczek przypominają prawdziwe wstążki do włosów, czyli:
„Wspomnienie po obciętych warkoczach, po beztroskich latach
bez męża. Kolorowe wota dla niezamężnej Panienki, do której
można się modlić o powrót do panieńskich czasów. O sen
spokojny, o dzień bez picia i bicia”. Z jednej strony mamy więc
projekcję nowoczesnej Polki, dla której prawa kobiet stanowią
niezbywalną część wolności, z drugiej „polski gnijący ochłap”.
Gretkowska uświadamia nam,
że w kilka lat po akcesji do struktur
unijnych, w dalszym ciągu żyjemy
w ramach opresyjnego patriarchatu,
w którym kobiety traktuje się jak
bonsai (adorowane, ale przycięte)
lub jak gumową sex doll. Brak
kobiecej samoświadomości, brak
poczucia obywatelskości, zgoda na
status quo – prowadzą do tragedii na
poziomie jednostkowego życia. A
przecież – przekonuje autorka – w
ujęciu ogólnym Polska jest rodzaju
żeńskiego, jej kobiecość pozostaje
więc priorytetowa względem
wszelkich uchwał i praw. Skąd w
takim razie „samotne matki bez
alimentów, matki przywiązane do
dzieci brakiem żłobka, przedszkola,
zachodzące w niechciane ciąże,
pragnące dziecka i niemające za co
go nakarmić”? Ano stąd, że jedne
Polki są nieuświadomione, inne zaś
po prostu nie wierzą w zmianę. Ale
nie o byt jednostkowy tu chodzi w
istocie, ale o Kobietę pojmowaną
holistycznie (o podmiot prawa), o
jej miejsce i rolę w społeczeństwie, o
równouprawnienie, o parytety.
Kolejne strony „Obywatelki”
opowiadają o tym, jak doszło do
założenia partii i jakie przeszkody
należało pokonać, by ten polityczny
twór w ogóle zaczął sprawnie
funkcjonować. Z początku jest
euforia, radość z odzyskanej
samoświadomości. Wkrótce jednak
pojawiają się: chore ambicje,
sprzeniewierzenie się ideałom,
widmo rozłamu. To ostatnie jest
szczególnie niepokojące, gdyż
jedność pozostaje dla Gretkowskiej
pryncypialna. Dużą wagę przywiązuje
się tu do kobiecej solidarności, do
wymiaru wspólnotowego. Zamiast
165