recenzje - Portret

ecenzje
Dominika Kotuła
„Życie gorączkowe, heroiczne,
państwowe”
„Któryż Rosjanin nie lubi szybkiej jazdy?”
Mikołaj Gogol
Władimir Georgiewicz
Sorokin, pisarz i grafik, jest jednym
z czołowych (obok Wiktora
Pielewina i Wiktora Jerofiejewa)
przedstawicieli rosyjskiego
postmodernizmu oraz najbardziej
znanym rosyjskim konceptualistą.
Twórczość literacka, pełna
artystycznych eksperymentów i
swobodnie interpretująca najnowszą
historię, przyniosła mu opinię
skandalisty, ale i „prawdopodobnie
ostatniego z długiej listy wielkich
pisarzy rosyjskich”. Jego książki
spotykają się w macierzystym kraju z
nader żywą recepcją – bywają palone
i wrzucane do makiet sedesów.
Autorowi wytaczane są procesy
sądowe, spotyka się z oskarżeniami
o faszyzm czy szerzenie pornografii.
Debiutancka powieść Sorokina,
„Lód”, znalazła się w finale rosyjskiej
nagrody Bookera i uznana została za
bestseller, jego dzieła zaś tłumaczone
są na liczne języki obce. „Dzień
oprycznika”, najnowsze dzieło tego
kontrowersyjnego pisarza, zasługuje
na uwagę nie mniej niż jego
poprzednie dokonania.
Akcja powieści rozgrywa się w
2027 roku. Rosja, rządzona silną
ręką despotycznego monarchy,
oczyszczona z „zachodniego brudu”
i intelektualistów – wichrzycieli –
oraz odizolowana od świata wielkim
murem, przeżywa okres swoistego
odrodzenia. Paszporty zostały
uroczyście spalone, zagraniczni
dyplomaci wydaleni. Jedynym
krajem, z którym wzrastające w
siłę (czy pozornie?) mocarstwo
utrzymuje jakiekolwiek stosunki,
są Chiny, dostawca wszelkich
produktów użytku codziennego.
Monarcha wprowadza w życie
program wierności religii oraz
zamierzchłym tradycjom. W
utrzymaniu władzy pomaga mu
158
wskrzeszona instytucja opryczniny i to z perspektywy jednego
z jej przedstawicieli właśnie oglądamy antyutopijny świat
wykreowany przez Sorokina, jego futurystyczną „fantazję na
motywach rosyjskich”.
Opowieść o jednym dniu z życia Andrieja Daniłowicza
Komiagi zaczyna się tradycyjnie – silnym kacem bohatera.
Śniący o śnieżnobiałych rumakach Komiaga budzi się na
dźwięk budzika. „Taka muzyka obudzi nawet umarłego” –
zauważa z zadowoleniem („muzyka” to nagrania tortur z
Tajnego Urzędu, świst bata i jęki). Odziedziczona po jednej
z ofiar systemu służba gwarantuje nowemu panu początek
dnia, o jakim przeciętny skacowany Rosjanin może jedynie
pomarzyć: kąpiel, orzeźwiające napoje, masaż, pożywne
śniadanie oraz modlitwę. Rozpoczyna się typowy dzień
oprycznika, wypełniony morderstwami, inwigilacją, korupcją,
gwałtami i używkami, z przerwami na pobożne westchnienia,
kontemplowanie reżymowej sztuki oraz uniżone pokłony
składane monarsze. Oprycznicy działają szybko i sprawnie,
z odwieczną zręcznością i okrucieństwem służb specjalnych.
Społeczeństwo posłusznie przyzwyczaja się do kolejnej formy
ucisku. Jednostki niepokorne są eliminowane w pokazowy
sposób. Schemat funkcjonowania państwa opartego na
terrorze zdaje się być zapisany głęboko w świadomości Rosjan.
Oprycznik epoki Iwana Groźnego poruszał się konno, strasząc
przytroczonymi do siodła psimi głowami i miotłami. Andriej
Daniłowicz posługuje się tymi samymi rekwizytami, jedynie
konia zamienia na najnowszy model mercedesa. Futurystyczna
powieść Sorokina, odwołująca się do literackiej tradycji
romantyzmu, ukazuje Rosję zmierzającą w stronę wieków
średnich i jest, jak twierdzi sam autor, odpowiedzią na jej
współczesną sytuację polityczną. Ta zaś pozwala traktować
mroczne wizje skandalisty zupełnie poważnie.
Liczni badacze, analizując proces kształtowania się
rosyjskiego ustroju, zwracali uwagę na kulturową odrębność
olbrzymiego kraju oraz specyfikę świadomości jego obywateli.
W swoim głośnym dziele „Zderzenie cywilizacji” politolog
Samuel Huntington oddzielił Rosję zarówno od zachodniej
Europy, jak od Azji, po czym wydzielił ojczyznę Sorokina jako
osobny byt religijno-kulturowy, określając ją jako kraj rozdarty.
Faktycznie, w żadnej innej kulturze nie można zaobserwować
tak karkołomnego połączenia bezwarunkowego szacunku dla
autorytetu władzy i tradycji oraz pogardy dla normatywów i
nominalizmu. Skłonności do szaleństwa oraz napadów pokory
i bojaźni. Głębokiej życzliwości i bezgranicznego okrucieństwa.
Permanentnego chaosu i pewnej nieprzerwanej ciągłości
tradycji, nawyków czy przyzwyczajeń, niepozwalających na
żadne prawdziwie radykalne zmiany.