recenzje - Portret

Katarzyna Blum jest osobą
silną czy słabą? Zabójstwo
bezwzględnego dziennikarza
jest wyrazem odwagi czy
bezradności? Zdarza się,
że osoby, które nie potrafią
poradzić sobie z nadmiarem
problemów odbierają sobie
życie. Czy w tym przypadku
samobójstwo byłoby
alternatywnym wyjściem?
To ciekawe, ale Böll nawet nie
sugeruje możliwości samobójstwa...
Katarzyna jest silna, bo potrafi
przyjąć konsekwencje swoich czynów
i dokonanego wyboru. Jednocześnie,
jest słaba – pozwoliła, żeby opinie
innych ludzi wywarły tak znaczący
wpływ na jej życie i decyzje.
Została zaszczuta w imię „wolności
słowa”, a zarazem stała się ofiarą
obrzydliwego systemu zależności,
wobec którego pojedyncza osoba jest
bezradna.... Siła i słabość? W tym
kontekście pojęcia te wydają mi się
zbyt niejednoznaczne. Nie wiem,
co wymaga większej determinacji
i odwagi, zgodzić się na swój los
czy z nim walczyć? Poddać się czy
opierać? To są najciekawsze pytania,
ale najciekawsze odpowiedzi,
moim zdaniem, dajemy żyjąc, a nie
dywagując... Katarzyna zdecydowała
się przerwać radykalizm postaw i
poglądów dziennikarza w radykalny
sposób. Postawy radykalne są
początkiem, nigdy końcem,
problemów. Dlatego z zasady jestem
wobec nich nieufna. Jednocześnie
głęboko wierzę, że samobójstwo
nigdy nie jest wyjściem.
Katarzyna Blum po wyjściu
z więzienia wraca do swojego
domu, w którym czas zatrzymał
się w 1974 roku. Bohaterka
wspomina Ludwika, za
którym nadal tęskni i pragnie
się z nim spotkać. A co z
wyrzutami sumienia z powodu
zamordowania człowieka?
Czyżby nienawiść pozbawiła ją
skruchy?
Ale co to znaczy „wyrzuty sumienia”? Jak, będąc sami
ze sobą, okazujemy skruchę, po czym można to poznać?
Zastanawiam się... I bliższe wydaje mi się dociekanie w sobie
korzeni zła, pytanie „dlaczego? jak to się stało? jak mogło
do tego dojść”. Brak współczucia dla dziennikarza nie jest
przecież jednoznaczny z tym, że Katarzyna sobie wybaczyła.
Ona nie tylko wspomina Ludwika, ale przede wszystkim,
ciągle od nowa, roztrząsa fakty, które doprowadziły do
morderstwa. Ludwik jest bardziej symbolem, cieniem innego,
lepszego, alternatywnego życia, które przekreśliła strzelając do
Wernera Toetgesa. Jednocześnie cały czas powtarza: “jestem
niewinna, niewinna...“ próbując przekonać bardziej samą
siebie niż widzów. Ale ja nigdy nie myślałam, że Katarzyna
zabiła dziennikarza z nienawiści. Przerażająca, ale prawdziwa
wydaje mi się myśl, że każdy z nas po przekroczeniu
pewnych brzegowych warunków zdolny jest do morderstwa.
Zastanawiam się, czy w przypadku tzw. zwykłego człowieka,
bez morderczych inklinacji, poczucie niedowierzania, wręcz
niewiary, że się to uczyniło, nie jest równie silne jak skrucha...
W sztuce dość wyraźnie akcentujesz niewinność
Katarzyny. W jednej z odsłon bohaterka bezskutecznie
krzyczy, że jest niewinna - jej głos jest tłumiony przez
głosy oskarżeń. Paradoksem jest to, że ci, którzy tworzą
ten sensacyjny news, mają świadomość jej niewinności.
Mimo to przekazują ją w ręce społeczeństwa, które
bestialsko karmi się jej życiem. Jakie nieludzkie
instynkty budzą się w człowieku, że dla drugiego staje
się wilkiem? Czy sędzią naszego życia są ludzie?
W przypadku Katarzyny bardziej przeraża mnie, że padła
ofiarą bezdusznej machiny praworządnego systemu niż jakichś
szczególnie nieludzkich instynktów. Zarówno Dziennikarz, jak i
Policjant, robią to, za co są opłacani, w swoim mniemaniu, robią
to najlepiej jak potrafią, w imię prawdy i tzw. społeczeństwa.
Dziennikarz w pewnym momencie mówi do Policjanta: „Pan
żyje z pieniędzy podatników, ja z pieniędzy czytelników.
Utrzymują nas ci sami ludzie. I oni zasługują na prawdę”. Czyli
to, co robią, robią w imię bardzo wzniosłych wartości. A czy
sędziami naszego życia są ludzie? Bardzo chętnie i łatwo, nie
pytając o zgodę, obsadzamy się w roli arbitrów. Bardzo nie lubię
postawy osądzającej. Szczególnie, gdy łapię się na tym, że ją
przyjmuję...
Czy Katarzyna Blum Marty Ogrodzińskiej jest
kontynuacją Katarzyny Heinricha Bölla? A może to
dwie odrębne osoby, które łączy jedynie fakt brutalnego
i nieludzkiego zgwałcenia przez media?
Bardzo wierzę w coś takiego jak „duch tekstu” i „duch
postaci”, które staram się odnaleźć, zrozumieć i oddać w
inscenizacji jak najwierniej. Jeżeli biorę się za jakiś utwór, to
dlatego, że robi na mnie wrażenie, przesłanie i bohaterowie
wydają mi się istotni, a nie dlatego, że mam ochotę poprawić
autora. Zawsze mam nadzieję, że pisarz rozpoznałby w
przedstawieniu swoje dzieło i postaci. Tym razem też.
140