recenzje - Portret

ecenzje
z diamentem, który obiecał jej kupić już przy pierwszym
spotkaniu, a Jazhi zgadza się na to, aby zachować wiarygodność.
To, że kochanka mężczyzny o trzydzieści lat starszego i dobrze
usytuowanego społecznie, a co za tym idzie – bogatego, liczy
na drogie prezenty – jest dla niej oczywiste. Sklep jubilerski
ma za chwilę stać się miejscem morderstwa. Jazhi, siedząc
obok mężczyzny, którego czeka śmierć, próbuje wyobrazić
sobie scenę, tak bliską realizacji. Dziewczyna nie wie, jak to
się stanie; jej rola w spisku skończy się doprowadzeniem Yi w
odpowiednie miejsce, o niczym więcej nie jest poinformowana.
Czy Jazhi zada sobie pytanie, co naprawdę czuje do Yi? Czy
w sklepie wydarzy się coś jeszcze? Co myślał pan Yi, gdy
zbiegał po schodach prosto do swojej bezpiecznej limuzyny?
Myślał, że to przyjemnie zabrać jedną z kochanek na zakupy
i przyglądać się temu, jak wybiera. Że nie wolno kochanki
obdarowywać za wcześnie, bo poczuje się urażona, ale w ogóle
obdarować trzeba, bo to jest miłe. Myślał, że spotkało go jakieś
nieokreślone szczęście. Co zatem myślał Yi po śmierci Jazhi?
Myślał, że należy w domu zdjąć zasłony, bo za nimi mogłoby
się schować wielu morderców. Myślał, że powinien staranniej
dobierać przyjaciół. Że Jazhi chyba go kochała i że to uśmiech
losu, bo była piękną kobietą. Że dobrze zrobił zamykając
teren niedoszłej zbrodni i wydając polecenie wystrzelania
wszystkich spiskowców. Że prawdziwy mężczyzna nie jest
sentymentalny i że Jazhi by się z tym zgodziła. Myślał, że teraz
w pełni posiadł Jazhi, że po śmierci należy do niego jej dusza.
Zaplanował też, co powie żonie. A potem poszedł na jedno
z wielu organizowanych przez nią spotkań towarzyskich dla
ekipy podstarzałych, znudzonych bogaczy, z których wiecznie
musiał się wymykać po uzgodnieniu kolejności wzajemnego
zapraszania się na kolacje.
Tak kończy się historia Jazhi i Yi, historia niebezpiecznej
relacji kobiety i mężczyzny, w którą być może wkradło się
uczucie. Żadno z nich nie osiąga tego, czego chciało, oboje
są przegrani. Jazhi pod wpływem impulsu ratuje życie Yi, ale
w ten sposób sprowadza na siebie wyrok. Yi jest uwięziony
w nieudanym małżeństwie, w którym się dusi i miota, a
jednocześnie jest zbyt słaby, by położyć temu kres – zbyt
uzależniony od władzy i pieniędzy. Dlatego ostatecznie czeka
go marazm i zgorzknienie.
Chang opisując napięcia zachodzące związkach kobiety
z mężczyzną posługuje się tłem okupowanego przez
Japonię Szanghaju. „Ostrożnie pożądanie” ukazuje specyfikę
ówczesnego społeczeństwa, jego marazm i degradację. Na tym
tle rozgrywa się historia studenckiego spisku przeciwko panu
Yi. Brutalny w gruncie rzeczy los młodej Jazhi zostaje opisany
w sposób oszczędny, zwięzły, bez patosu. Jednocześnie Chang
unika dosłowności, jej język jest pełen niedopowiedzeń, aluzji;
pewne treści pozostają tu nie wyrażone explicite. Ta oszczędność
języka, oszczędność w wyrażaniu treści łączy się z brakiem
ingerencji autorki w odbiór noweli, jest ona całkowicie poza
tekstem: relacjonuje – nie ocenia. Jednocześnie ta oszczędność
momentami zmienia się w pewną papierowość, sztuczność tej
relacji.
W tytule mówi się o pożądaniu, którego tak naprawdę
w utworze nie ma. Relacja Jazhi-Yi jest wykalkulowana i
pozbawiona emocji. Jazhi działa „dla sprawy”, nie pożąda
Yi, jest na niego skazana. Nie ratuje mu życia z miłości. Yi z
kolei ma nad nią pewnego rodzaju władzę – zagarnął bowiem
jej cielesność. Jazhi, ocalając go,
działa pod wpływem impulsu. Nie
jest całkowicie zdeterminowana,
poświęcona „sprawie”. Wątpi w
słuszność swojego postępowania,
wyrzuty sumienia spędzają jej sen z
powiek. Brzydzi się przemocą, boi się
jej – dlatego ocala Yi. Relacja Yi do
Jazhi jest czysto fizyczna, oparta nie
tyle na pożądaniu, co na popędzie.
Pożądanie jest zbyt „dużym”
słowem na określenie pobudek
szpakowatego, przysadzistego pana
po pięćdziesiątce, który ma wiele
kochanek, traktuje je przedmiotowo
i z góry, a jednocześnie drżąc
przed żoną, odczuwa strach przed
ujawnieniem. Właściwą dominantą
tej noweli jest nie pożądanie, lecz
porządność, oczywiście fałszywa.
Jazhi i Yi są uwikłani w sieć
narzuconych, opresywnych norm i
reguł. Ona poświęca się „sprawie”,
chociaż nie do końca tego właśnie
chce. On zaś żyje pod pantoflem
żony, na męski szowinizm pozwalając
sobie tylko w obecności zależnych od
niego kochanek.
Eileen Chang,
Ostrożnie, pożądanie,
przeł. Katarzyna Kulpa,
Wyd. W.A.B.,
Warszawa 2008.
103