recenzje - Portret

szkice
Miłosz Babecki
„Prawda jest daleko stąd”
Bez względu na długość i szerokość geograficzną, bez
względu na czas, ludzie zdradzają wyjątkowe upodobania
do podważania prawdziwości wydarzeń historycznych, o
których są informowani przez środki masowego przekazu,
przez polityków, naukowców, czyli wszystkich tych, którzy
występować by chcieli w roli autorytetów. Trudno powiedzieć
skąd bierze się ów brak wiary, skąd to powątpiewanie.
Zdawać by się mogło, że nieufność jest domeną społeczeństw
poddawanych długotrwałym praktykom dezinformacyjnym,
obywateli, którzy wskutek międzynarodowych sojuszy i
porozumień, zmuszeni byli do życia w atmosferze specyficznej
polityki dezinformacji i propagandy.
Tak jednak nie jest. Jeśli przyjrzeć się licznym historiom
przekazywanym pierwotnie wyłącznie ustnie, zauważyć można,
że brak wiary w fakty, o których informowani są obywatele,
jednoczy społeczeństwa demokratyczne, jak i te funkcjonujące
w systemach totalitarnych. By przekonać się, jak wielka jest
skala niewiary, przytoczyć można najbardziej spektakularne
fakty z dziejów ludzkości. Fakty, w których prawdziwość ludzie
wątpią i uważają je za instrument służący manipulacji. Oto
jedne z najgłośniejszych, powtarzanych i często obecnych w
prasie i mediach rzekomo prawdziwych opowieści: w 1947
roku w Roswell rozbił się pojazd kosmitów, nie żaden balon
meteorologiczny. Prawdy o tym strzegą faceci w czerni. Nigdy
podobno nie wylądowaliśmy na Księżycu, a transmisję nadano
z jaskiń odkrytych na pustyni w Nevadzie. Światem rządzić
ma globalny, tajny, oczywiście, rząd, czego dowody obywatele
amerykańscy odnaleźć mogą rozszyfrowując łamigłówkę,
widniejącą na odwrocie banknotu jednodolarowego. Kosmici
mają być wśród nas. Amerykańskie kino sugeruje nawet,
iż podstawieni przez nich są niektórzy prezydenci Stanów
Zjednoczonych Ameryki Północnej.
W cóż jeszcze nie chcemy wierzyć lub w co żarliwie
wierzyć pragniemy? Amerykanie nie wierzą w śmierć Marilyn
Monroe (żyje podobno nadal), żyć ma też nadal Elvis Presley.
Podobne wątpliwości budzi tajemnicza śmierć Jima Morrisona.
Brytyjskie służby specjalne, w opinii Brytyjczyków, sfingowały
śmierć Lady D. Powodem miał być romans z Dodim Al-
Fayedem, w szczególności zaś jego wyznanie. Wskazane
przykłady stanowią jednak czubek góry lodowej. Jeszcze w
latach siedemdziesiątych wierzono, że Adolf Hitler żyje gdzieś
w Ameryce Łacińskiej. Po 11 września 2001 roku mnożą się
podobno prawdziwe informacje dotyczące tego, że niektóre
z biur w budynku WTC były puste, gdyż ich pracownicy
wiedząc, co się święci, postanowili wziąć jednodniowy
urlop. Wystarczy? Może jeszcze garść nieprawdopodobnych
opowieści? Proszę bardzo: w Himalajach bytuje Wielka Stopa,
w jeziorze Loch Ness nieuchwytny stwór.
Zdawałoby się, że spis treści mitów kultury popularnej
jest spisem skończonym. To jednak nieprawda. Podobne
historyjki dotykają niemal każdej dziedziny życia człowieka.
Niezwykłą popularnością cieszą się te mające rzekomo
wyjaśnić pochodzenie wirusa HIV,
który miał się jakoby wydostać z
tajnych rządowych, jakżeby inaczej,
laboratoriów.
Teoria spisku jest niezwykle
popularną superstrukturą, w której
upakować można dowolną treść,
włącznie z tzw. fikcją polityczną
i zarazić nią umysły wątpiących
wyznawców, po to, by oczywiście
generować milionowe zyski.
Stąd tak popularne w dziedzinie
audiowizualnej rozrywki produkcje
w stylu „Twilight Zone”, „X-Files”,
w przestrzeni słowa jeszcze
drukowanego zaś projekty takie, jak
niegdyś wydawane na polskim rynku
czasopismo „Skandale”.
Teoria spisku jest jednak tylko
jedną z mutacji tego, co określa
się mianem legendy miejskiej,
przywodzącej na myśl raczej
kadry z amerykańskich horrorów,
takich jak „Friday the 13th”,
niekwestionowanego hitu polskich
wypożyczalni wideo w początku lat
dziewięćdziesiątych. Siedzący przy
ognisku skauci wysłuchują opowieści
starszych kolegów czy opiekuna o
seryjnych mordercach, potworach
żyjących w kanalizacji miejskiej,
niewyjaśnionych zaginięciach. Nagle
żar ogniska gaśnie, widz zaś słyszy
nieludzkie krzyki mordowanych
nastolatków.
Legendy miejskie synonimicznie
definiowane jako makroplotki czy
też współczesny miejski folklor
są przedmiotem badań Marka
Barbera, autora obszernego zbioru
opowieści zatytułowanych po prostu
„Legendy miejskie”. Wynikiem
czteroletnich dociekań, poszukiwań,
dokumentowania i wreszcie
próby dowiedzenia prawdziwości,
choćby w stopniu minimalnym,
jest publikacja, która pozwala
przypomnieć czytelnikowi liczne,
znane z dzieciństwa opowieści
oraz te, których jeszcze nie miał
okazji poznać. Bogaty wybór jest
jednocześnie ustrukturyzowany
69