recenzje - Portret

taniego sukcesu liczy się wierność
zasadom. Partia Kobiet to partia idei.
Jej członkowie dopiero zaczynają
przygodę z wielką polityką, nie
mają odpowiedniego zaplecza
finansowego, struktur w terenie itp.
Co i rusz pojawiają się podejrzane
indywidua (np. hochsztapler Stasiek
Oszust), które proponują swe
usługi, analizują sondażowe słupki,
przeliczają fundusze, wyliczają
dochody, honoraria za czarny PR itp.
Gretkowska, chcąc dotrzeć
do ludzi w sposób uczciwy, wie
doskonale, że osiągnięcie celu nie
będzie łatwe. Najważniejsze to
zmiana mentalności. Na jednym
ze spotkań „mama dziewczynki
o podkrążonych oczach” wciska
autorce list do ministra Ziobry.
Przegrała sprawę o alimenty. „On
musi pomóc” – mówi, nie wierząc
w sprawiedliwość, w demokrację
i procedury, zdesperowana matka
i żona. Zadaniem partii jest
uświadomić takim kobietom, co im
się należy i ile – przekonuje autorka.
Działaczki PK, jak przed
nimi XIX-wieczne pozytywistki,
wychowują kobiety od podstaw,
uczą je, jak myśleć. Autorka,
odwołując się do rodzimej historii,
wychodzi bowiem z założenia, że
nagłe rewolucje, zrywy, powstania
niczego nie zmienią. Wręcz
przeciwnie – tylko zaostrzą
sprawę. Wpierw należy więc
poznać zasady demokracji i w ich
ramach – krok po kroku – zmieniać
zastaną rzeczywistość. Dlatego np.
kontrowersyjny problem aborcji
interesuje PK w drugiej kolejności.
Podobnie jak prawa mniejszości
seksualnych, adopcja dzieci przez
lesbijki itd. Za ten oportunizm jest
ona zresztą krytykowana przez
większość radykalnych feministek.
Dzień po dniu Gretkowska
sporządza frontowe zapiski,
notatki z pola bitwy. Pisze o
przełamywaniu stereotypów i tabu,
o kobiecych przyzwyczajeniach, o
walce z patriarchalnym dyskursem
współczesnej polityki, kultury, nauki.
Jeśli chodzi o wymiar formalnotreściowy,
to w pewnym sensie
„Obywatelka” – co nie jest zarzutem
– ufundowana została na zasadzie
repetycji. Powtarzają się spotkania,
166
narady, zebrania, wywiady, wnioski. Ale ich ostateczny wynik
bardzo często pozostaje nieprzewidywalny. To dlatego od
książki tak trudno się oderwać. Czyta się ją jak – pozwolę sobie
na to patriarchalne porównanie – średniowieczną opowieść o
przygodach Sir Galahada – szlachetnego, niezwyciężonego w
boju rycerza. Tym bardziej, że wywiedziony z tej epoki etos to w
dzisiejszej polityce towar cokolwiek deficytowy.
Pod koniec „Obywatelki” autorka odkrywa przed nami
kulisy powstania słynnego plakatu wyborczego. W tym
momencie powraca też, znany z „Polki”, dyskurs soma. Jest to
bardzo ciekawe zwrócenie uwagi na to, iż cielesność pozostaje
nieodłącznie związana z rolą, jaką przydziela się kobiecie.
Jednak u Gretkowskiej to kobieta decyduje o tym, jakie miejsce
ma zająć. Bezbronna nagość, jak u Gombrowicza, ukazuje
obłudę systemu. Tak więc droga do polityki wiedzie poprzez
dyskurs ciała, które z kolei konstytuuje kobiecą tożsamość. W
tym przypadku ciało staje się jednak nie obiektem opresji, a
bronią. Utekstowienie tego doświadczenia udowadnia z kolei,
że prowadzona przez Gretkowską narracja tożsamościowa jest
Kobietą.
Przy okazji warto także zwrócić uwagę na przesunięcie,
jakie dokonało się w ramach formacji pokoleniowej. Za komuny
ważne było dla autorki hasło: „strzelaj albo emigruj”, dziś
liczy się inne: „politykuj albo emigruj”. Okazuje się więc, że
Gretkowska – w pewnym sensie – postanowiła pójść ścieżką,
którą przed laty podążyli jej rówieśnicy – „pampersi”. Doszła
bowiem do słusznego przekonania, że Polki można zmienić,
ucząc je, jak należy myśleć. Aby było to skuteczne, należy
dotrzeć do mediów, do polityki.
Analizując konstrukcję narracji tożsamościowej, jaką w
swej „Obywatelce” proponuje Manuela Gretkowska, nie trudno
dostrzec, iż przedstawia ona rytuał przejścia z prywatnego w
polityczne (a więc i w medialne). Utekstowieniu ulega tu już
nie tylko rodzinne, osobiste, intymne, ale przede wszystkim
to, co wiąże się z działalnością partyjną. Publiczne (w sensie
– wystawione na ogląd) stało się więc polityczne. Takie
rozwiązanie ma jednak swoje ograniczenia. Można nawet
założyć, że „Obywatelka” jest tu w pewnym sensie punktem
finalnym (a może i zwrotnym). Pozostaje albo kontynuować tę
strategię, albo wyciągnąwszy wnioski, powrócić do budowania
opowieści zawężonej do tego, co rodzinne i intymne. Nie
ukrywam, że o wiele atrakcyjniejsze jest dla mnie to drugie
wyjście, mimo iż trudno zgadnąć, czy wraz z klęską wyborczą
(choć przecież nie polityczną) zakończył się dla pisarki proces
tekstualizacji politycznego doświadczenia, którego dojrzałym
owocem jest „Obywatelka”.
Manuela Gretkowska,
Obywatelka,
Wyd. Świat Książki,
Warszawa 2008.