Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ecenzje<br />
Dominika Kotuła<br />
„Życie gorączkowe, heroiczne,<br />
państwowe”<br />
„Któryż Rosjanin nie lubi szybkiej jazdy?”<br />
Mikołaj Gogol<br />
Władimir Georgiewicz<br />
Sorokin, pisarz i grafik, jest jednym<br />
z czołowych (obok Wiktora<br />
Pielewina i Wiktora Jerofiejewa)<br />
przedstawicieli rosyjskiego<br />
postmodernizmu oraz najbardziej<br />
znanym rosyjskim konceptualistą.<br />
Twórczość literacka, pełna<br />
artystycznych eksperymentów i<br />
swobodnie interpretująca najnowszą<br />
historię, przyniosła mu opinię<br />
skandalisty, ale i „prawdopodobnie<br />
ostatniego z długiej listy wielkich<br />
pisarzy rosyjskich”. Jego książki<br />
spotykają się w macierzystym kraju z<br />
nader żywą recepcją – bywają palone<br />
i wrzucane do makiet sedesów.<br />
Autorowi wytaczane są procesy<br />
sądowe, spotyka się z oskarżeniami<br />
o faszyzm czy szerzenie pornografii.<br />
Debiutancka powieść Sorokina,<br />
„Lód”, znalazła się w finale rosyjskiej<br />
nagrody Bookera i uznana została za<br />
bestseller, jego dzieła zaś tłumaczone<br />
są na liczne języki obce. „Dzień<br />
oprycznika”, najnowsze dzieło tego<br />
kontrowersyjnego pisarza, zasługuje<br />
na uwagę nie mniej niż jego<br />
poprzednie dokonania.<br />
Akcja powieści rozgrywa się w<br />
2027 roku. Rosja, rządzona silną<br />
ręką despotycznego monarchy,<br />
oczyszczona z „zachodniego brudu”<br />
i intelektualistów – wichrzycieli –<br />
oraz odizolowana od świata wielkim<br />
murem, przeżywa okres swoistego<br />
odrodzenia. Paszporty zostały<br />
uroczyście spalone, zagraniczni<br />
dyplomaci wydaleni. Jedynym<br />
krajem, z którym wzrastające w<br />
siłę (czy pozornie?) mocarstwo<br />
utrzymuje jakiekolwiek stosunki,<br />
są Chiny, dostawca wszelkich<br />
produktów użytku codziennego.<br />
Monarcha wprowadza w życie<br />
program wierności religii oraz<br />
zamierzchłym tradycjom. W<br />
utrzymaniu władzy pomaga mu<br />
158<br />
wskrzeszona instytucja opryczniny i to z perspektywy jednego<br />
z jej przedstawicieli właśnie oglądamy antyutopijny świat<br />
wykreowany przez Sorokina, jego futurystyczną „fantazję na<br />
motywach rosyjskich”.<br />
Opowieść o jednym dniu z życia Andrieja Daniłowicza<br />
Komiagi zaczyna się tradycyjnie – silnym kacem bohatera.<br />
Śniący o śnieżnobiałych rumakach Komiaga budzi się na<br />
dźwięk budzika. „Taka muzyka obudzi nawet umarłego” –<br />
zauważa z zadowoleniem („muzyka” to nagrania tortur z<br />
Tajnego Urzędu, świst bata i jęki). Odziedziczona po jednej<br />
z ofiar systemu służba gwarantuje nowemu panu początek<br />
dnia, o jakim przeciętny skacowany Rosjanin może jedynie<br />
pomarzyć: kąpiel, orzeźwiające napoje, masaż, pożywne<br />
śniadanie oraz modlitwę. Rozpoczyna się typowy dzień<br />
oprycznika, wypełniony morderstwami, inwigilacją, korupcją,<br />
gwałtami i używkami, z przerwami na pobożne westchnienia,<br />
kontemplowanie reżymowej sztuki oraz uniżone pokłony<br />
składane monarsze. Oprycznicy działają szybko i sprawnie,<br />
z odwieczną zręcznością i okrucieństwem służb specjalnych.<br />
Społeczeństwo posłusznie przyzwyczaja się do kolejnej formy<br />
ucisku. Jednostki niepokorne są eliminowane w pokazowy<br />
sposób. Schemat funkcjonowania państwa opartego na<br />
terrorze zdaje się być zapisany głęboko w świadomości Rosjan.<br />
Oprycznik epoki Iwana Groźnego poruszał się konno, strasząc<br />
przytroczonymi do siodła psimi głowami i miotłami. Andriej<br />
Daniłowicz posługuje się tymi samymi rekwizytami, jedynie<br />
konia zamienia na najnowszy model mercedesa. Futurystyczna<br />
powieść Sorokina, odwołująca się do literackiej tradycji<br />
romantyzmu, ukazuje Rosję zmierzającą w stronę wieków<br />
średnich i jest, jak twierdzi sam autor, odpowiedzią na jej<br />
współczesną sytuację polityczną. Ta zaś pozwala traktować<br />
mroczne wizje skandalisty zupełnie poważnie.<br />
Liczni badacze, analizując proces kształtowania się<br />
rosyjskiego ustroju, zwracali uwagę na kulturową odrębność<br />
olbrzymiego kraju oraz specyfikę świadomości jego obywateli.<br />
W swoim głośnym dziele „Zderzenie cywilizacji” politolog<br />
Samuel Huntington oddzielił Rosję zarówno od zachodniej<br />
Europy, jak od Azji, po czym wydzielił ojczyznę Sorokina jako<br />
osobny byt religijno-kulturowy, określając ją jako kraj rozdarty.<br />
Faktycznie, w żadnej innej kulturze nie można zaobserwować<br />
tak karkołomnego połączenia bezwarunkowego szacunku dla<br />
autorytetu władzy i tradycji oraz pogardy dla normatywów i<br />
nominalizmu. Skłonności do szaleństwa oraz napadów pokory<br />
i bojaźni. Głębokiej życzliwości i bezgranicznego okrucieństwa.<br />
Permanentnego chaosu i pewnej nieprzerwanej ciągłości<br />
tradycji, nawyków czy przyzwyczajeń, niepozwalających na<br />
żadne prawdziwie radykalne zmiany.
Change language