recenzje - Portret

i godności. Suknia jest symbolem
stygmatyzacji. Zrobiono z bohaterki
bezdusznego manekina, który
pozuje do surrealistycznego obrazu.
Autorami dzieła są zwykli ludzie:
redaktorzy brukowców, paparazzi,
czytelnicy… Wszyscy o wypaczonej
moralności, pozbawieni wrażliwości
i współczucia. Pragną jedynie
uciszyć chwilowy głód sensacji.
„Stworzyliśmy informację-spektakl,
możemy ją wszędzie sprzedać. Im
bardziej widowiskowa, tym więcej
pieniędzy możemy zarobić” [W.
Bereś i K. Burnetko, Kapuściński:
nie ogarniam świata, Warszawa
2007, s. 161]. Fikcyjny spektakl,
który dla ofiar staje się brutalną
rzeczywistością.
Katarzyna Blum została
drastycznie pobita słowami. Nie
jest w stanie przeciwstawić się tej
maszynie, która ruszyła, nim ona
zdała sobie sprawę, kim był właściwie
mężczyzna, który wciągnął ją w tę
„grę”. To nie jest walka bohaterki z
mediami, jej odebrano jakąkolwiek
broń. To atak jednostronny,
bestialskie wtargnięcie do jej sfery
prywatnej i obnażenie z człowieczej
godności. Reżyserka pokazuje
kobietę w momencie jej powrotu do
domu, po kilku latach spędzonych
w więzieniu. Katarzyna siada w
fotelu i włącza płytę gramofonową,
która zdaje się czekać na nią przez
trzydzieści cztery lata. W tym
mieszkaniu czas stanął w miejscu.
Choć obarczone przeszłością, staje
się dla kobiety azylem. Przyjazne
powietrze, nieskażone wirusem
cynizmu i bezwzględności, daje jej
tyle poczucia bezpieczeństwa, że
Katarzyna ściąga perukę. Scena ta
jest znakiem przełomu w jej życiu.
Sztuczne, długie blond włosy są
wyrazem tęsknoty za młodością,
której nigdy nie doświadczyła.
To pragnienie, aby tamte lata
powróciły, trwały i te zmęczone,
słabe, ukryte włosy znów były
piękne, długie i lśniące. Peruka to
także symbol ukrycia siebie, chęci
bycia anonimową i pragnienia, aby
odtworzyć siebie na nowo. Zdjęcie
jej jest zatem dowodem, że od
przeszłości nie jest w stanie uciec i co
najważniejsze - nie chce tego zrobić.
Znajome otoczenie przypomina
jej chwile spędzone z Ludwikiem.
Zaledwie dwa dni, które w jej umyśle
134
wyimaginowały idealną miłość. Uczucie, za które oddała część
swojego życia.
Sztuka Ogrodzińskiej jest retrospekcją przerywaną
powrotami do teraźniejszości. Początkowo scena podzielona jest
wedle dwóch czasów i sfer. Granica między nimi szybko zatraca
się, czego dowodem jest wtargnięcie przeszłości do obszaru
teraźniejszości oraz sfery publicznej do prywatnej. Podział
przestaje obowiązywać. Życie Katarzyny Blum to publiczny
produkt postawiony na sklepowych półkach. Dopóty jest hitem,
dopóki jest oryginalny i kontrowersyjny. Stanie się kiczem w
momencie, kiedy przeje się społeczności. Niestety, nikt nie
zwróci jej szacunku, dobrego imienia, wolności i straconych lat.
Reżyserka kontynuując opowiadanie Heinricha Bólla
skupiła się na miłości. Katarzyna wyznaje swoje uczucie, które
zdaje się nadal płonąć. Ani na moment nie wykazuje żalu z
powodu zamordowania człowieka. Czy płomienna miłość
spaliła w niej wyrzuty sumienia? Czyżby nienawiść pozbawiła ją
skruchy?
Istotną część sztuki stanowi przesłuchanie kobiety przez
nadkomisarza policji kryminalnej (Marcin Kiszluk). Motyw
zbyt rozwlekły, aby w pewnym momencie nie znużyć widza.
Tym bardziej jeśli aktor siedzi tyłem do niego. Odczułam
wyraźnie przestrzeń jaka dzieli mnie od sceny. Jeżeli lekcja
empatii była w założeniu, to muszę przyznać- nieudana. Obok
trzech aktorów pojawia się czwarty. Reżyserka czyni nim głosy z
nagrań, dźwięki, które wydobywają się zza sceny. Odgrywają one
ogromną rolę. Są synonimem podsłuchiwania i przesłuchiwania
przez władze komunistyczne. Współcześnie ich rolę przejęły
media, które podobnie zniekształcają fakty, a medialne nagonki
tak samo ograniczają wolność człowieka jak wtedy w latach 70.
Dziennikarz (w tej roli Artur Steranko) jest w stanie zniszczyć
każdego równie bestialsko jak dawniej władza. Dźwięki są także
wyrazem zaufania do wyobraźni i wrażliwości widza. Wiara
w umiejętności odbiorcze widza przejawia się w scenach o
charakterze symultanicznym. Wyobraźnię zaś może „włączyć” w
momencie, kiedy aktorka maluje sobie szminką na twarzy znak
zapytania i krzyż. Nasuwającą się automatycznie interpretacją
jest ośmieszenie i poniżenie Katarzyny na oczach społeczności.
Bóll we wstępie zaznacza: „Należy z góry prosić o
wybaczenie, jeżeli chwilami mogłoby się wydawać, że niniejsza
relacja jak gdyby się rozpływa: jest to bowiem nieuniknione”.
Reżyserka zdaje się porządkować fabułę książki wplatając w
nią własne elementy. Sceny niestety również „rozpływają się”.
Zbyt wiele scen, które w zamierzeniu miały oddać brutalność
i nikczemność mediów oraz pokazać przeistaczanie się
prywatności w upublicznienie, sprawiła, że atmosfera stała się
ciężka. Przytłaczała wielością i niezharmonizowaniem.
W ostatniej scenie słyszymy huk drzwi celi. Nie wiadomo
czy dźwięk oznacza, że drzwi są zamykane czy otwierane.
Katarzyna wychodzi z celi, uwalniając się z węzłów mediów czy
może tak naprawdę z niej nie wyszła, a jej dusza nadal tkwi w
„więzieniu”? Rozmazany makijaż na pokrytej zmarszczkami
twarzy, zmęczone ciało i bezsilność, która emanuje z kobiety,
są dowodem na nieodwracalną utratę życia. „Spójrz na różę
więdnącą/ jest zrozpaczona/ jeszcze próbuje rozbłysnąć/ jeszcze
chciałaby się/ rozchylić otworzyć/ wywołać zachwyt/ ale płatki/
są już jak połamane skrzydła kolibra/ coraz bardziej zamknięta
w sobie/ nawet nie wspomina dawnej świetności/ opada jej
głowa/ więdną usta kurczy się/ cała zajęta tylko usychaniem”
[Ryszard Kapuściński]. Ta Katarzyna nie nadawała się już na
pierwsze strony gazet.