qualia - Filozofia UmysÅu i Kognitywistyka
qualia - Filozofia UmysÅu i Kognitywistyka qualia - Filozofia UmysÅu i Kognitywistyka
Wprowadzenie do Filozofii Umysłu i Kognitywistyki: wykład 13 Filozofia umysłu Daniela Dennetta: Model Wielu Szkiców
- Page 2: Daniel C. Dennett
- Page 5 and 6: „Jeśli miałbym przyznać nagrod
- Page 7 and 8: Darwinizm neuronowy • Im wyżej o
- Page 9: Filozofia podmiotu i świadmości
- Page 12 and 13: Podmiot a hipoteza memów • Gen =
- Page 14 and 15: Podmiot a hipoteza memów • Denne
- Page 17 and 18: Model Wielu Szkiców • Stany ment
- Page 20 and 21: Qualia według qualiofilów • nie
- Page 22 and 23: Qualia których nie ma • Chase i
- Page 24 and 25: Qualia których nie ma • Skoro mo
- Page 26 and 27: Umysł jako maszyna von Neumanna
- Page 28 and 29: Dennettowska maszyneria umysłu •
- Page 30 and 31: Podsumowanie • Parafrazując Ande
Wprowadzenie do Filozofii<br />
Umysłu i Kognitywistyki:<br />
wykład 13<br />
<strong>Filozofia</strong> umysłu Daniela Dennetta:<br />
Model Wielu Szkiców
Daniel C. Dennett
Heterofenomenologia<br />
• Sprzeciw wobec dualizmu i klasycznej (husserlowskiej)<br />
fenomenolologii opartej na introspekcji.<br />
• Umysł należy badać empirycznie, intersubiektywnie,<br />
trzecioosobowo.<br />
• Pierwszoosobowe wypowiedzi podmiotu („boli mnie palec”)<br />
traktujemy, jak tekst literacki.<br />
• Wypowiedzi podmiotu o jego umyśle - obiekty teoretyczne, tak<br />
samo jak elektrony w fizyce i wiązania w chemii.<br />
• Decyzja metodologiczna heterofenomenologa:<br />
▫ (1) uznajmy, że zapytanie kogoś o stany mentalne jest sensowne<br />
▫ (2) przyjmijmy nastawienie intencjonalne wobec badanego<br />
podmiotu – uznajmy, że jest racjonalny i ma stany mentalne
„Jeśli miałbym przyznać nagrodę<br />
za najlepszą ideę wszechczasów,<br />
dałbym ją Darwinowi przed<br />
Newtonem, Einsteinem<br />
i wszystkimi innymi. Koncepcja<br />
ewolucji przez dobór naturalny<br />
za jednym zamachem jednoczy<br />
sferę życia, sensu i celu ze sferą<br />
przestrzeni i czasu, przyczyny<br />
i skutku, mechanizmów i praw<br />
fizyki”.<br />
Daniel Dennett,<br />
Darwin’s Dangerous Idea
Wieża Generowania i Testowania<br />
• Istoty darwinowskie<br />
▫ Powstały na drodze przypadkowych mutacji i działania doboru<br />
naturalnego (DN)<br />
• Istoty skinnerowskie<br />
▫ Przedłużeniem DN jest warunkowanie instrumentalne<br />
▫ Wzmacnia ono zachowania o korzystnych skutkach<br />
• Istoty popperowskie<br />
▫ Uczenie się poprzez eliminację błędów<br />
▫ Na podstawie informacji ze środowiska i śladów pamięciowych<br />
organizmy mogą przewidywać skutki swoich zachowań<br />
• Istoty gregoriańskie<br />
▫ Mogą tworzyć narzędzia, najdoskonalszym z nich jest język<br />
▫ Dzięki wspólnocie językowej mogą wymieniać doświadczenia<br />
i jeszcze lepiej przewidywać skutki przyszłych zachowań
Darwinizm neuronowy<br />
• Im wyżej organizm znajduje się wyżej na Wieży<br />
Generowania i Testowania tym jego zachowania są mniej<br />
przypadkowe a bardziej celowe.<br />
• Wzorzec sieci neuronowej nie jest całkowicie<br />
zdeterminowany genetycznie.<br />
• W trakcie rozwoju osobniczego na zasadzie selekcji<br />
naturalnej utrzymywane są korzystne szlaki połączeń<br />
między neuronami.<br />
• Połączenia selekcjonowane są ze względu na<br />
adaptawywność generowanych zachowań.<br />
• Mózg jako „maszyna przewidująca”.
<strong>Filozofia</strong> podmiotu i świadomości<br />
• Kartezjanizm implikuje istnienie podmiotu (osoba, jaźń)<br />
• W heterofenomenologii podmiot traktowany jest jako<br />
teoretyczna fikcja, za którą nie musi stać coś<br />
rzeczywistego.<br />
• Teoria wiązki: percepcje, przeżycia, uczucia tworzą szybko<br />
przepływający strumień – nie ma podmiotu (David Hume,<br />
Derek Parfitt).<br />
• Konieczne jest tylko wprowadzenie uporządkowania<br />
między przepływające stany mentalne (Dennett)<br />
• Dennett: być może Środek Narratywnej Ciężkości nie<br />
tyle opowiada, ale raczej jest tworzony przez opowiadania?
<strong>Filozofia</strong> podmiotu i świadmości<br />
• „Jakaś jaźń, według mojej teorii, nie jest znanym<br />
matematycznym punktem, ale abstrakcją<br />
zdefiniowaną przez miriady określeń<br />
i interpretacji (…), które utworzyły biografię<br />
żyjącego ciała, a dla którego owa jaźń jest<br />
Środkiem Narratywnej Ciężkości. Jako takie<br />
odgrywa ono szczególnie ważną rolę w aktualnej<br />
kognitywnej ekonomii żyjącego ciała”.<br />
[Dennett 1991, 426, cyt. za: Bremer 2005, 156].
<strong>Filozofia</strong> podmiotu i świadomości<br />
• To, co zwykle łączymy z podmiotem jest wytworzoną<br />
przez język Siecią Dyskursów – związek<br />
z fenotypem rozszerzonym Richarda Dawkinsa.<br />
• Jaźń (podmiot) to adaptacja biologiczna.<br />
• Za podmiotem nie stoi żadna struktura neuronalna,<br />
ani kartezjańskie cogito – stoi za nim język.<br />
• Ten kto pyta o „umiejscowienie” podmiotu popełnia<br />
Ryle’owską pomyłkę kategorialną.
Podmiot a hipoteza memów<br />
• Gen = „(…) Dowolna część materiału chromosomalnego,<br />
która może trwać przez wystarczająco wiele pokoleń po to,<br />
by stać się jednostką doboru naturalnego”.<br />
• Krócej i ogólniej: „Gen jest replikatorem o dużej<br />
wierności kopiowania” (R. Dawkins, Samolubny gen)<br />
• Mem = „Element kultury, który można uznać za<br />
przekazywany niegenetycznymi drogami”<br />
(D. Dennett, Odczarowanie).<br />
• Memy „przeskakują” z mózgu do mózgu poprzez proces<br />
naśladownictwa.<br />
• Przykłady memów: języki i ich wytwory, fasony ubrań,<br />
sposoby lepienia garnków, tworzenia narzędzi, religie…
Podmiot a hipoteza memów<br />
„Memy należy traktować jako struktury żywe nie tylko<br />
w sensie metaforycznym, ale i dosłownym. Gdy<br />
wprowadzisz do mojego umysłu płodny mem,<br />
to tak jakbyś umieścił w nim pasożyta,<br />
wykorzystując mój mózg jako narzędzie do<br />
rozprzestrzeniania memu w dokładnie taki<br />
sam sposób, w jaki wirus podporządkowuje<br />
sobie aparat genetyczny komórki gospodarza.<br />
I nie jest to tylko kwestia sformułowań. Dajmy na to,<br />
mem na „wiarę w życie po śmierci” jest fizycznie<br />
urzeczywistniany po milionkroć jako struktura<br />
w układach nerwowych ludzi na całym świecie”.<br />
N. Humphrey (za: R. Dawkins, Samolubny gen)
Podmiot a hipoteza memów<br />
• Dennetowska jaźń = kompleks memów języka.<br />
• Metafora komputerowa: memetyczny software<br />
zainstalowany jest w biologicznym hardware.<br />
• Funkcjonalizm, ale inny niż u H. Putnama!<br />
• Hipoteza genetyczno-kulturowej koewolucji.
Kartezjański Teatr<br />
• Kartezjański Teatr = „miejsce”, w którym podmiot<br />
(osoba) „obserwuje” strumień świadomości.<br />
• „Miejsce” gdzie powstaje świadomość, <strong>qualia</strong> i<br />
wszystko to, co w psychologii ludowej określamy,<br />
jako perspektywę pierwszoosobową.<br />
• Kartezjański Teatr nie występuje tylko w dualizmie,<br />
ale także w teoriach identyczności type-type<br />
(kartezjański materializm) – podmiot utożsamiany<br />
jest tam ze strukturami neuronalnymi.<br />
• Argument przeciw: KT powoduje regres ad infinitum
Model Wielu Szkiców<br />
• Stany mentalne nie łączą się w jeden strumień, ale<br />
tworzą wiele różnych strumieni (szkice).<br />
• Szkice realizowane są w różnym czasie przez różne<br />
struktury układu nerwowego.<br />
• Szkice są nieustannie edytowane, interpretowane,<br />
przechodzą jeden w drugi, niektóre są odrzucane,<br />
inne stają się przyczynami zachowań.<br />
• Nie ma Kartezjańskiego Teatru – wrażenie<br />
świadomości powodowane jest działaniem memów.
Fenomen phi<br />
• Model Stalinowski – informacja fałszowana jest<br />
przed uświadomieniem<br />
• Model Orwellowski – fałszowana jest pamięć<br />
▫ Mózg „fałszuje” informacje docierające z receptorów<br />
▫ Introspektywnie nie da się orzec, który model jest<br />
poprawny<br />
▫ Nie ma wyraźnej granicy między świadomością<br />
a nieświadomością
Qualia według qualiofilów<br />
• niewyrażalność (trudno jest ująć <strong>qualia</strong> w słowa<br />
np. odczucie czerwieni),<br />
• wewnętrzność (ich własności zdeterminowane<br />
są tylko przez nie same, są niepoddającymi się<br />
analizie atrybutami przeżyć, są niezależne od<br />
stanów fizykalnych),<br />
• prywatność (mają pierwszoosobową ontologię),<br />
• bezpośredni, intuicyjny dostęp (nie możemy<br />
się mylić co do własnych qualiów)
Qualia których nie ma<br />
• Qualia zdaniem Dennetta nie istnieją,<br />
a przypisywane im cechy są niekoherentne<br />
• Gdyby <strong>qualia</strong> istniały, byłby epifenomenalne,<br />
a więc ich istnienie nie miałoby uzasadnienia<br />
biologicznego<br />
• Podobnie jak jaźń, są one wytworem języka<br />
• Jak porównać <strong>qualia</strong> dwóch osób, albo<br />
rozstrzygnąć, że czy mają one te same <strong>qualia</strong><br />
w reakcji na ten sam obiekt (np. truskawkę)?
Qualia których nie ma<br />
• Chase i Sanborn są testerami smaku kawy<br />
w firmie Maxwell House. Po kilku latach:<br />
▫ Chase do Sanborna: moje odczucie smaku<br />
wyszlachetniło się, kawa Maxwell już mi nie<br />
smakuje.<br />
▫ Sanborn do Chase’a: to prawda, kawa Maxwella<br />
jest niedobra, ale zapewne dlatego, że moje kubki<br />
smakowe się zużyły.
Qualia których nie ma<br />
• Czy zmienił się element subiektywny, czyli <strong>qualia</strong><br />
związane ze smakiem kawy, czy element obiektywny<br />
- kubki smakowe, które badane mogą być<br />
empirycznie?<br />
• Być może – zakładając, że istnieją – <strong>qualia</strong> obydwu<br />
testerów nie zmieniły się, a zmianie uległy tylko ich<br />
reakcje?<br />
• Czy zmieniła się treść qualiów czy pamięć o niej?
Qualia których nie ma<br />
• Skoro można mylić się co do własnych qualiów to<br />
znaczy, że dostęp do niech nie jest bezpośredni<br />
i intuicyjny (jak mówią np. Chalmers i Jackson).<br />
• Nie pomoże odwołanie się do empirii (kubki<br />
smakowe) bo <strong>qualia</strong> ex definitione należą do sfery<br />
pierwszoosobowej.<br />
• Ergo: epistemologia qualiów jest niemożliwa: nie<br />
można badać ich ani introspektywnie, ani<br />
empirycznie!<br />
• Uwikłanie qualiów w mechanizmy pamięci podważa<br />
tezę o ich wewnętrznym charakterze.
Architektura von Neumanna
Umysł jako maszyna von Neumanna<br />
• Edycja szkiców zachodzi w reżimie równoległym i<br />
rozproszonym (PDP).<br />
• Mózg przetwarza w tym samym czasie wiele informacji<br />
pochodzących z receptorów.<br />
• Równoległe działanie maszynerii mózgu sprzeczne jest z<br />
powszechnie przyjmowanymi atrybutami świadomości<br />
(ciągłość, jedność…)<br />
• Dzięki memom maszyna von Neumanna może emulować<br />
maszynę szeregową (działającą krok-po-kroku). Określana<br />
jest ona jako maszyna Joyce’a – wyłania się strumień<br />
świadomości.<br />
• Modularna Teoria Umysłu – waga Modułu Teorii Umysłu<br />
dla nastawienia intencjonalnego.
<strong>Filozofia</strong> Sztucznej Inteligencji<br />
• W mózgu nie ma żadnego Centralnego Dawcy<br />
Znaczenia, który rozróżniał by człowieka od robota.<br />
• Przeciw Searle’owi: semantyka nie jest czymś, co nie<br />
może zostać zredukowane do zbioru reguł.<br />
• Pytanie: „jak skonstruować robota, który rozumie<br />
tekst” powinno być rozłożone na prostsze pytania<br />
dot. rozpoznawania, zapamiętywania, porównywania.<br />
• Procedura rekurencyjnego rozkładu homunkulusów.<br />
• Mózg przypomina komputer nie tylko ze względu na<br />
przetwarzanie informacji, ale również początkowe<br />
niezdeterminowanie hardware’u.
Dennettowska maszyneria umysłu<br />
• „Świadomość ludzka jest sama przez się wielkim kompleksem<br />
memów (lub dokładniej efektem [działania] memów w<br />
mózgu), które mogą być rozumiane jako operacje wirtualnej<br />
maszyny ‘von Neumannowskiej’ zastosowanej w równoległej<br />
architekturze mózgu, która nie została zaprojektowana do<br />
takiej aktywności. Siła oddziaływania tej maszyny wirtualnej<br />
znacznie zwiększa siłę znajdującego się u jej podstaw<br />
organicznego hardware, na którym ona pracuje, ale<br />
równocześnie wiele z jej ciekawych cech, a szczególnie jej<br />
ograniczeń, może zostać wyjaśnionych jako produkty uboczne<br />
tego systemu połączeń, który umożliwia zastanawiające, lecz<br />
skuteczne powtórne użycie istniejącego organu dla nowych<br />
celów” [Dennett 1991, 210, cyt. za: Czarnecki 2002, 34].
Zarzuty Paula Churchlanda<br />
• „(…) W trakcie zmiany starszego wzorca na nowy, lepszy,<br />
Dennett, po pierwsze, usiłuje ten fałszywy wzorzec wepchnąć<br />
z powrotem na scenę; po drugie, czyni go modelem ludzkiej<br />
świadomości; po trzecie, chwali rozproszone przetwarzanie<br />
równoległe za zdolność do symulowania „wirtualnej postaci”<br />
starego wzorca językowego; po czwarte, rozwiązuje problem<br />
niezdolności swojej teorii do wyjaśnienia zjawiska<br />
świadomości u stworzeń nieposługujących się językiem przez<br />
zaprzeczenie, że posiadają cokolwiek zbliżonego do ludzkiej<br />
świadomości (…). Równie dobrze ktoś mógłby zaproponować<br />
zdyskredytowanie ‘siły witalnej’ jako podstawowe<br />
wytłumaczenie fenomenu życia i później przytaczać na<br />
poparcie swojej teorii zdolność cząsteczek DNA do<br />
symulowania ‘wirtualnej siły witalnej’”<br />
[Churchland 2002, 292].
Podsumowanie<br />
• Parafrazując Andersenowską metaforę<br />
wykorzystaną przez Penrose’a w Nowym umyśle<br />
cesarza, u Dennetta istnieją szaty, ale bez cesarza.<br />
• Nie wiadomo jednak co tak naprawdę eliminuje<br />
Dennett:<br />
▫ Tylko podmiot?<br />
▫ Stany mentalne w ogóle?<br />
• Wiele zarzutów stawianych behawioryzmowi jest<br />
aktualnych wobec heterofenomenologii.<br />
• Czy koncepcja Dennetta jest pełnym modelem<br />
umysłu czy heurystyką?
Podsumowanie<br />
• „Wszystko czego dokonałem, to zastąpienie<br />
jednej rodziny metafor i obrazów poprzez drugą:<br />
teatr, świadka, Centralnego Dawcę Znaczenia i<br />
fantazję zamienić na software, na Wielość<br />
Szkiców, chaos homunkulusów. Jest to zatem<br />
jedynie wojna metafor, powiecie – ale metafory<br />
nie są metaforami, metafory są<br />
narzędziami myślenia”.<br />
[Dennett 1991, 455, cyt. za: Bremer 2005, 190].