sztuczna inteligencja - Filozofia UmysÅu i Kognitywistyka

Wprowadzenie do Filozofii 

Umysłu i Kognitywistyki: 

wykład 1 

Wprowadzenie do filozofii umysłu 

i kognitywistyki. Historia tematyki 

umysłu w filozofii.

Trzy światy Penrose’a

1. Czym zajmuje się filozofia umysłu? 

• Czym jest umysł (zdarzenia, funkcje, właściwości 

mentalne)? 

• Czym jest świadomość (samoświadomość, 

intencjonalność)? 

• Problem umysł-ciało (mind-body problem). 

• Zagadnienia szczegółowe (wolna wola, 

tożsamość osobowa, możliwość poznania stanów 

mentalnych innych osób, sztuczna inteligencja).

2. Jak uprawiać filozofię umysłu? 

• Filozofia umysłu a filozofia przyrody: 

▫ „Filozofia w nauce”, „Filozofia w kontekście nauk” 

▫ Antyfundacjonizm (antydogmatyzm) 

▫ Dyskutowalność w filozofii jako odpowiednik 

Popperowskiej falsyfikowalności w nauce 

• Filozofia umysłu jako filozofia w nauce: 

-Filozofia umysłu a kognitywistyka 

-Patricia i Paul Churchlandowie: neurofilozofia 

(filozofia połączona z zaawansowaną 

perspektywą neurobiologiczną 

i informatyczną)

3. Czym jest kognitywistyka? 

• Cognitive science = kognitywistyka, nauki kognitywne, 

nauki o poznaniu; (multi)interdyscyplinarny projekt 

obejmujący dyscypliny takie jak: 

▫ neuronauka (neuroscience), 

▫ psychologia poznawcza, 

▫ lingwistyka kognitywna, 

▫ antropologia, 

▫ filozofia umysłu (?), 

▫ logika, 

▫ sztuczna inteligencja (artificial intelligence, w skrócie: AI), 

▫ nauki komputerowe (computer science), 

▫ biologia ewolucyjna, 

▫ fizyka.

3.1. Historia kognitywistyki 

• 1937 – Alan Turing pisze jedną z pierwszych prac 

dot. teoretycznych podstaw funkcjonowania 

komputera (tzw. maszyna Turinga); 

• 1956 – zorganizowana przez MIT interdyscyplinarna 

konferencja dot. przetwarzania informacji (Alan 

Newell, Herbert Simon, Noam Chomsky, John 

McCarthy), pojawia się termin sztuczna inteligencja 

zaś umysł porównany zostaje do komputera; 

• 1975 – kognitywistyka uznana zostaje w USA za 

samodzielną naukę; 

• 1976 – pierwszy numer pisma Cognitive Science;

3.2. Nauki kognitywne: 

neurobiologia 

• Dwa znaczenia słowa neurobiologia: 

▫ (1) sensu stricto: odnosi się wyłącznie do badań 

nad mózgiem przy pomocy metod biologicznych; 

angielski odpowiednik: neurobiology; 

▫ (2) sensu largo (współcześnie): związek biologii 

z rozwojem technik neuroobrazowania (PET, 

fMRI, EEG) oraz komputerowego modelowania 

mózgu; angielski odpowiednik: neuroscience 

(= neuronauka).

3.3. Nauki kognitywne: psychologia 

poznawcza (kognitywna) 

• Podstawowe założenia: 

▫ Procesy poznawcze traktowane są jako procesy 

przetwarzania informacji; 

▫ Wynikiem procesów poznawczych jest tworzenie 

reprezentacji umysłowych; 

▫ Badanie wpływu reprezentacji umysłowych na 

zachowanie człowieka; 

▫ Związek z lingwistyką kognitywną, u podstaw 

której leży przeświadczenie o powiązaniu 

struktury języka oraz struktury umysłu;

3.4. Nauki kognitywne: 

sztuczna inteligencja i 

computer science 

• 1943 – Warren McCulloch i Walter Pitts proponują 

by potraktować neurony jako logiczne narzędzia 

przyjmujące stany dyskretne (0, 1) 

• Silna sztuczna inteligencja: „Umysł ma się do mózgu 

tak, jak program (software) do struktury fizycznej 

komputera (hardware)” [A.Turing]; 

• Słaba sztuczna inteligencja: niektóre aspekty 

funkcjonowania umysłu mogą być symulowane 

przy pomocy metod komputerowych [J. Searle]; 

• Związek sztucznej inteligencji z rozwojem logiki 

matematycznej oraz wpływ twierdzenia Gödla;

3.5. Nauki kognitywne: ewolucjonizm 

• Pytanie o genezę umysłu: teoria ewolucji, 

psychologia ewolucyjna, socjobiologia; 

• Zdolności kognitywne jako adaptacje 

ewolucyjne; 

• Umysł jako produkt „niegotowy”, ale kształtujący 

się od wielu tysiącleci; 

• Pytanie o posiadanie umysłu czy też protomenalności 

przez organizmy inne niż ludzie.

3.5. Nauki kognitywne: fizyka i chemia 

• Fizyczna i chemiczna problematyka 

przewodzenia przez neurony impulsów 

nerwowych; 

• Czy funkcjonowanie mózgu determinowane jest 

tylko zjawiskami makroskopowymi z punktu 

widzenia fizyki? 

• Czy mechanika kwantowa może pomóc w 

zrozumieniu umysłu? Większość biologów: NIE, 

niektórzy fizycy (np. Roger Penrose): TAK.

4. Relacje filozofii umysłu i innych 

dyscyplin filozoficznych 

„(…) wielu z nas sądzi, że 

najważniejszą filozofią jest teraz 

filozofia umysłu. Punktem wyjścia 

do rozważań nad problemami 

związanymi z językiem, wiedzą, 

etyką, społeczeństwem, wolą, 

racjonalnością i wieloma innymi 

kwestiami okazuje się zrozumienie 

procesów zachodzących w umyśle.” 

John R. Searle

4.1. Filozofia umysłu a filozofia analityczna 

• Większość filozofów umysłu deklaruje się jako 

„analitycy” (D. Dennett, J. Searle, J. Fodor); 

• Niektórzy wymieniają postulaty takie jak nacisk na 

analizę pojęć i sądów oraz logiczność argumentacji 

jako cechy definicyjne filozofii umysłu 

(B. Chwedeńczuk); 

• Błędność takiego ujęcia: sama analiza jest narzędziem 

zbyt słabym do badania umysłu – konieczne jest 

bazowanie na wynikach nauk; 

• Niektórzy filozofowie umysłu zdeklarowani jako 

analitycy stosują również metody zbliżone do 

fenomenologii (np. heterofenomenologia Dennetta).

4.2. Filozofia umysłu a epistemologia 

• Czy filozofia poznania redukuje się do 

kognitywistyki? Bardziej szczegółowo: czy przy 

pomocy kognitywistyki możliwa jest odpowiedź 

na pytania takie jak: co i jak możemy poznać? co 

to jest wiedza? jak ją zdobywamy? jaki jest status 

pojęć? TAK: Churchlandowie, B. Korzeniewski; 

NIE: R. Chisholm, U. Żegleń; 

• Projekt epistemologii znaturalizowanej Quine’a

4.3. Filozofia umysłu a metafizyka 

• Czy mówiąc o umyśle konieczne jest postulowanie 

bytów niefizycznych i nadprzyrodzonych? 

• TAK: Kartezjusz: res extensa i res cogitans 

• NIE: większość współczesnych filozofów umysłu 

(przynajmniej na poziomie deklaracji) 

• Czy filozofia umysłu i kognitywistyka uzasadni 

metafizykę? 

versus

4.4. Filozofia umysłu a filozofia 

człowieka, filozofia moralności i etyka 

• W ujęciu tradycyjnym umysł, dusza, rozum, psychika 

uważane są za elementy konstytutywne dla natury 

ludzkiej i nie poddające się badaniom empirycznym; 

• Filozofowie umysłu często podejmują zagadnienia 

takie jak: 

▫ racjonalność, 

▫ wolna wola, 

▫ autonomia działania, 

▫ bycie osobą, 

• Czy filozofia umysłu nie deprecjonuje tradycyjnych 

kategorii i nie nakazuje zrewidować potocznych 

intuicji?

5.1. Problemy metodologiczne filozofii 

umysłu i kognitywistyki 

• Czy kognitywistyka jest nauką interdyscyplinarną 

(= współpraca wielu dyscyplin w celu rozwiązania 

konkretnego problemu badawczego) czy też 

multidyscyplinarną (= luźny zbiór dyscyplin 

podejmujących podobną tematykę)? 

• Interdyscyplinarność w multidyscyplinarności: 

niektóre szczegółowe programy badawcze muszą 

być podejmowane w sposób interdyscyplinarny: 

percepcja czasu, percepcja nieświadoma, pamięć…

5.2. Ograniczenia wiedzy 

• Mimo ogromnego postępu wiedzy 

o mózgu wciąż nie wiemy jednak 

wszystkiego: 

• „(…) nie rozumiemy co pojęcie 

informacji powinno oznaczać 

w kontekście biologicznym czy 

psychologicznym. Co więcej nie 

rozumiemy jeszcze w pełni jak 

neurony kodują informacje, 

czymkolwiek informacja jest” 

Patricia Churchland

5.3. Wieloznaczność wyników 

• Wyniki empirycznych badań nad mózgiem mogą 

być uzgodnione z konkurencyjnymi teoriami 

filozoficznymi. Zatem: 

• albo: filozoficzna interpretacja wyników nauk 

szczegółowych jest niezbędna (Francisco Ayala), 

• albo: problemy filozoficzne są źle sformułowane 

a ich domniemane rozwiązania są błędne 

(w szczególności chodzi to o mind-body problem).

6.1 Prehistoria filozofii umysłu 

• Terminy – dusza, umysł, psychika najczęściej 

uważane były w historii filozofii za synonimiczne. 

• Platon – dualizm: materialne ciało, pokrewna 

światu idei dusza. 

• Arystoteles i św. Tomasz – hylemorfizm: dusza 

jako forma dla ciała. Podmiot poznawczo bierny. 

• Boecjusz – umysł wiązany z zaczerpniętym 

z teologii terminem osoba. „Osoba jest 

indywidualną substancją natury rozumnej”.

Malabranche 

Spinoza 

6.2 Prehistoria 

filozofii umysłu 

• Kartezjusz – filozofia zwrotu podmiotowego 

i epistemologicznego, interaktywny dualizm 

psychofizyczny: res cogitans, res extensa. 

Nierozwiązanym problemem pozostaje połączenie obu 

substancji. 

• Nicolas Malebranche – okazjonalizm: koordynacja ciała 

i umysłu możliwa jest tylko dzięki Bożej interwencji (God 

of the Gaps). 

• Baruch Spinoza – monizm / teoria dwóch aspektów: 

istnieje tylko jedna substancja (Bóg), umysł i ciało są 

dwoma przejawami (własnościami) tej substancji.


• G. W. Leibniz – monady obdarzone są dwoma 

atrybutami: rozciągłością i mentalnością. 

Synchronizacja działania monad możliwa jest dzięki 

harmonii przedustawnej. Wszystko zbudowane jest z 

monad, dlatego też wszystko obdarzone jest protomentalnością 

(panpsychizm). Poszczególne byty 

posiadają mentalność w różnym natężeniu: 

▫ obiekty najniżej w hierarchii – psychika nieświadoma, 

▫ zwierzęta – apercepcja, 

▫ ludzie – samoświadomość. 

• Metafora młyna: wchodząc do młyna widzimy tylko 

różne tryby i przekładnie. Podobnie jest z mózgiem: 

badając mózg nie zobaczymy umysłu.


• John Locke – podstawowym atrybutem umysłu 

jest świadomość. Tożsamość osobowa związana 

jest nie z substancją (krytyka tego pojęcia), ale 

z pamięcią. 

• David Hume – jaźń (osoba) nie jest substancją, 

ale wiązką percepcji. 

• Immanuel Kant – aktywna rola podmiotu w 

poznaniu. „Ja” związane jest ze świadomością 

transcendentalną. Zwrócenie uwagi na związek 

pojęcia osoby z moralnością.


• Immanuel Kant – noumeny i fenomeny. 

PODMIOT 

TO, CO POZA 

PODMIOTEM 

NAOCZ- 

NOŚĆ 

WYOB- 

RAŹNIA 

INTELEKT 

ROZUM 

CZAS 

POJĘCIA 

RZECZYWISTOŚĆ 

NOUMENALNA 

PRZES- 

TRZEŃ 

SCHE- 

MATY- 

ZACJA 

POJĘCIA 

DOŚWIADCZENIE (FENOMENY) 

IDEE 

TRANSCEN- 

DENTALNA 

JEDNOŚĆ 

APERCEPCJI

sztuczna inteligencja - Filozofia UmysÅu i Kognitywistyka

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?

sztuczna inteligencja - Filozofia UmysÅu i Kognitywistyka