pełna wersja do pobrania - Protetyka Stomatologiczna

PROTET. STOMATOL., 2009, LIX, 2, 86-94
Ocena wpływu szyn okluzyjnych na ruchy w stawach skroniowożuchwowych
przy pomocy aparatu Arcus ® digma*
The influence of occlusal splints on TMJ movements using the Arcus ® digma system
Anna Sójka, Wiesław Hędzelek
Z Katedry Protetyki Stomatologicznej i Kliniki Protetyki Uniwersytetu Medycznego im. Karola
Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik: prof. dr hab. n. med. W. Hędzelek
HASŁA INDEKSOWE:
dysfunkcje narządu żucia, szyny zgryzowe,
Arcus ® digma
KEY WORDS:
TMD, occlusal splints, Arcus ® digma
Streszczenie
Cel pracy. Metodą zachowawczą w terapii dysfunkcji
narządu żucia (DNŻ) są m.in szyny okluzyjne. Celem
badania było porównanie zapisu ruchów w stawach
skroniowo-żuchwowych oraz porównanie parametrów
mierzalnych i funkcji, przed i zaraz po osadzeniu szyn
okluzyjnych przy pomocy aparatu Arcus ® digma.
Materiał i metody. W pracy przedstawiono wybrane
4 przypadki pacjentek z bruksizmem oraz objawami
bólowymi, ruchowymi, akustycznymi, ocznymi, usznymi
i odległymi DNŻ. Diagnostykę dysfunkcji przeprowadzono
w oparciu o anamnestyczny wskaźnik Helkimo
Ai, kliniczny Di oraz subiektywny wskaźnik okluzyjny
OI wg. Gsellmanna i bólowy VAS. W badaniu wykorzystano
szyny okluzyjne, osadzone u pacjentek na zęby
szczęki, wykonane z twardego tworzywa termoformowalnego
w aparatach próżniowych. Szyny posiadały
gładką powierzchnię umożliwiającą swobodne ruchy i
dyskluzję zębów przy ruchach bocznych i protruzyjnych.
Następnie przeprowadzono zapisy ruchów żuchwy aparatem
Arcus ® digma, przed i po osadzeniu szyn. Wszystkie
wyniki parametrów mierzalnych i zapisów funkcji
poddano analizie statystycznej testem Wilcoxona, oraz
oceniano zależności (korelacje Spearman’a), względem
wskaźników VAS, OI i Helkimo Di.
Wyniki. Stwierdzono istotną statystycznie asymetrię
dotyczącą kąta nachylenia drogi stawowej prawego
stawu s-ż i prowadzenia przedniego prawego i lewego.
Summary
Aim of the study. To compare the recordings of mandibular
movements, as well as measurable parameters
and the diagrams of TMJ function, before and just after
placing occlusal splints using the Arcus ® digma diagnostic
system.
Materials and methods. Four selected cases of female
patients with bruxism were evaluated. The patients
showed pain, movement, eye, acoustic and other distant
symptoms of temporomandibular disorders (TMD). Subjective
parameters were obtained using the Occlusal Index
(OI) of Gsellmann and Helkimo Anamnestic Index
(Ai). Clinical examination was performed using Helkimo
(Di) and pain VAS scale. Occlusal splints placed on the
patients’ maxillary teeth, made of thermoplastic material
in a vacuum apparatus, were used for the study. The
splints had flat surfaces to make free movement and teeth
disclusion possible in protrusive and lateral movement.
Then, the mandibular movements were recorded using
the Arcus ® digma system, before and after placement of
splints. The values of condylar inclination, Bennett angle,
ISS, shift angle and anterior guidance before and
after placing the splits were compared. All measurable
parameters and the diagram of TMJ function were statistically
compared using the Wilcoxon test. Spearman’s
rank correlations between the measurable parameters
and the diagram of TMJ function towards VAS, OI, and
Helkimo Di were evaluated.
*Praca prezentowana na V Zjeździe Polskiego Towarzystwa Dysfunkcji Narządu Żucia. Kraków, 7-8 grudnia 2007 r.
86

Szyny okluzyjne
Spowodowało to również poprawę zapisów ruchów żuchwy:
ruchu otwarcia i zamknięcia, zapisu łuku gotyckiego,
diagramu Posselta zarówno w rzucie strzałowym
i czołowym. Wykazano dodatnie i ujemne korelacje parametrów
względem wskaźników VAS, OI i Helkimo
Di.
Results. Applying the occlusal splint treatment, a
different relation between the mandible and maxilla
was achieved. The statistical significance of the right
condylar inclination and the right and left anterior guidance
was revealed. Placement of the splints improved
the diagram of TMJ function. The positive and negative
correlations of some parameters towards VAS, OI, and
Helkimo Di were revealed.
Leczenie dysfunkcji narządu żucia (DNŻ) obejmuje
zabiegi fizjoterapeutyczne, farmakologiczne
oraz stosowanie różnego rodzaju aparatów leczniczych,
m.in. szyn okluzyjnych (1, 2, 3).
Mechanizm działania szyn okluzyjnych nie jest
całkowicie poznany. Wiadomo, że po założeniu
szyny dochodzi do zmiany dotychczasowego wymiaru
pionowego miedzy szczęką i żuchwą oraz
do wyłączenia nabytych odruchów nerwowo-mięśniowych
(4, 5, 6, 7, 8). Nie do końca poznana jest
też motoryka ruchów żuchwy w tej fazie leczenia.
Analiza tych ruchów stała się możliwa dzięki rozwojowi
urządzeń elektronicznych, który pozwolił
na znaczne rozszerzenie i udoskonalenie diagnostyki
oraz monitorowania leczenia układu stomatognatycznego
w tym także schorzeń stawu skroniowo-żuchwowego
(SSŻ). Często stosowane są
aparaty elektronicznej aksjografii np. Arcus ® digma
i Cadiax ® . Systemy elektroniczne pozwalają odtworzyć
i poddać analizie warunki artykulacyjne
za pomocą komputera. Można również prowadzić
analizę przemieszczeń wyrostków kłykciowych żuchwy,
rejestrowanych w pobliżu obu stawów (9,
10, 11, 12, 13, 14). Z tego względu podjęto próbę
oceny wpływu szyn okluzyjnych na ruchy w stawach
skroniowo-żuchwowych przy pomocy aparatu
Arcus ® digma firmy KaVo.
Cel pracy
Porównanie zapisu ruchów w stawach skroniowo-żuchwowych
oraz parametrów mierzalnych,
przed i zaraz po osadzeniu szyn okluzyjnych, przy
pomocy ultradźwiękowego aparatu Arcus ® digma.
Materiał i metody
W pracy przedstawiono wybrane 4 przypadki pacjentek
w wieku 18 do 31 lat z objawami bólowymi,
ruchowymi i akustycznymi DNŻ. Stwierdzono
występowanie parafunkcji zwarciowych i niezwarciowych.
U pacjentek występowały również objawy
oczne, uszne oraz odległe. Diagnostykę dysfunkcji
przeprowadzono w oparciu o anamnestyczny
Ai i kliniczny Di wskaźnik Helkimo, który jest
przydatny w liczbowej ocenie stanu zaawansowania
DNŻ (2, 15). Do oceny objawów bólowych i
występującego dyskomfortu, zastosowano wizualną,
subiektywną skalę VAS, od 0 do 10, gdzie
0 oznaczało brak dyskomfortu i dolegliwości bólowych,
podczas gdy 10 świadczyło o występującym
dyskomforcie i/lub maksymalnym bólu (kolejno
u pacjentek: VAS-4, VAS-7, VAS-7, VAS-9).
Korzystano również ze subiektywnego wskaźnika
Occlusal Index (OI) według Gsellmanna (16)
gdzie pacjenci odpowiadali na 10 pytań dotyczących
funkcjonowania układu stomatognatycznego.
Jedna pozytywna odpowiedź świadczyła o lekkiej
postaci dysfunkcji, dwie odpowiedzi twierdzące o
średniej, a trzy o ciężkiej postaci DNŻ. U wszystkich
pacjentek OI był maksymalny, co świadczyło o
dysfunkcji zaawansowanej według tego wskaźnika.
Rtg stawów s-ż wykazały u jednej pacjentki zmiany
o charakterze przebudowy w postaci spłaszczenia
prawego i lewego wyrostka kłykciowego żuchwy, u
jednej nieprawidłowe ustawienie głowy żuchwy w
zwarciu i rozwarciu, natomiast u dwóch pacjentek
rtg SSŻ było w normie. Każdej pacjentce wytłumaczono
zasadę badania i omówiono mechanikę zaburzeń
w SSŻ. Zapisy ruchów żuchwy przeprowa-
PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2009, LIX, 2 87

A. Sójka, W. Hędzelek
Ryc. 1. Przykładowa szyna okluzyjna.
dzono tego samego dnia, przed i po osadzeniu szyn
okluzyjnych na zęby szczęki. Szyny były wykonane
z twardego tworzywa termoformowalnego w aparacie
próżniowym i posiadały gładką powierzchnię,
umożliwiającą swobodne ruchy i dyskluzję zębów
przy ruchach bocznych i protruzyjnych (ryc. 1).
Aparatem Arcus ® digma porównywano wartości
dla prawego i lewego stawu s-ż dotyczące kąta nachylenia
drogi stawowej (KNDS), kąta Bennetta,
bezpośredniego przesunięcia bocznego (ISS), laterotruzji,
prowadzenia przedniego (Pp) środkowego,
prawego i lewego.
W badaniu funkcji stawów s-ż analizowano zapisy
diagramu Posselta w rzucie strzałkowym i czołowym
u pacjentów bez szyny i z szyną (ryc. 2), oraz
zapis łuku gotyckiego i ruch otwarcia i zamknięcia,
z szyną i bez szyny (ryc. 3).
Wszystkie wyniki parametrów mierzalnych i
zapisów funkcji poddano analizie statystycznej.
Testem Wilcoxona porównano wyniki z szyną
i bez szyny oraz oceniano zależności (korelacje
Spearman’a), względem wskaźników VAS, OI i
Helkimo Ai, Di.
Wyniki
Efektem zastosowanego leczenia przy pomocy
szyn okluzyjnych, była inna relacja żuchwy do
szczęki, co rzutowało na zmianę parametrów mierzalnych
i spowodowało zharmonizowanie zapisów
ruchów żuchwy.
Porównano wyniki dotyczące parametrów mierzalnych
jak i zapisów funkcji (diagram Posselta,
łuk gotycki, zasięg kłykcia, zasięg punktu siecz-
Ryc. 2. Diagram Posselta w rzucie strzałkowym A i czołowym B, z szyną i bez szyny.
Ryc. 3. Zapis łuku gotyckiego A i ruch otwarcia i zamknięcia B, z szyną i bez szyny.
88 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2009, LIX, 2

Szyny okluzyjne
Ryc. 4. Zależność kąta Bennetta L z OI r = 0,95 i kąta Bennetta P z OI r = – 0,95.
nego) z szyną i bez szyny i uzyskano istotną statystycznie
asymetrię kąta nachylenia drogi stawowej
(KNDS) prawego SSŻ (p

A. Sójka, W. Hędzelek
Ryc. 7. Zależność prowadzenia przedniego L z OI r = – 0,89 i P r = – 0,89.
Ryc. 8. Zależność Posselta vs VAS dla ruchu wysunięcia A, otwarcia B, zamknięcia C r = – 0,95.
Ryc. 9. Zależność ruchu siecznego w czasie laterotruzji prawej A z OI r=0,89 i lewej B z VAS r = – 0,95. C – przykładowy
zapis w aparacie Arcus ® digma.
horyzontalny lub strzałkowy (9). Zarówno analiza
parametrów mierzalnych jak i wykresów funkcji
w połączeniu z wynikami badania klinicznego, daje
możliwość natychmiastowego określenia stanu
funkcjonowania SSŻ, w naszym przypadku przed i
po osadzeniu szyny okluzyjnej.
Wykonane z twardych płytek Erkoduru o grubości
2 mm szyny, były wprowadzane do jamy ustnej
bez zabiegu dostosowywania w okluzji. Podczas
ruchu doprzedniego i bocznego występowała dyskluzja
zębów bocznych. Występowanie kontaktów
po stronie niepracującej jest uważana jako możliwy
czynnik etiologiczny DNŻ (2, 17). Dla kontrastu
Minagi (18) w swoich badaniach sugeruje
ochronną rolę kontaktów po stronie balansujacej
na staw s-ż.
90 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2009, LIX, 2

Szyny okluzyjne
T a b e l a I . Test Wilcoxona – porównanie wyników z szyną vs bez szyny
Test Wilcoxona
– porównanie wyników z szyną vs bez szyny
Bez szyny Z szyną
kąt nachyl. drogi staw P ° Średnie 32,48 25,30
kąt nachyl. drogi staw P ° Odch.std 5,34 5,30
kąt nachyl drogi staw L ° Średnie 34,98 32,98
kąt nachyl drogi staw L ° Odch.std 7,84 10,25
kąt Bennetta P ° Średnie 5,88 10,38
kąt Bennetta P ° Odch.std 3,00 5,61
kąt Bennetta L ° Średnie 9,85 10,53
kąt Bennetta L ° Odch.std 6,90 6,27
Retruzja P Średnie 1,45 1,08
Retruzja P Odch.std 0,50 0,33
Retruzja L Średnie 0,45 0,78
Retruzja L Odch.std 0,77 0,71
ruch Bennetta P ° Średnie -15,00 -20,00
ruch Bennetta P ° Odch.std 10,00 0,00
ruch Bennetta L ° Średnie 5,00 -7,33
ruch Bennetta L° Odch.std 19,15 15,27
prowadzenie przednie środkowe ° Średnie 33,48 25,80
prowadzenie przednie środkowe ° Odch.std 17,86 13,88
prowadz. przednie lewe L° Średnie 41,35 17,68
prowadz. przednie lewe L° Odch.std 13,94 15,36
prowadz. przednie prawe P° Średnie 45,98 22,85
zasięg ruchu siecznego w czasie opuszcza Średnie 39,00 34,75
Zasięg ruchu siecznego w czasie opuszcza Odch.std 9,83 9,74
Zasięg ruchu sieczn. w czasie laterotruz prawej P Średnie 5,75 8,50
Zasięg ruchu sieczn. w czasie laterotr. prawej Odch.std 3,40 1,91
Zasięg ruchu sieczn. w czasie laterotruzji lewej L Średnie 9,25 8,75
Zasięg ruchu sieczn. w czasie laterotr. lewej Odch.std 2,22 1,26
Zasięg ruchu kłykcia w czasie opuszcza L Średnie 6,50 9,00
Zasięg ruchu kłykcia w czasie opuszcza L Odch.std 4,36 1,83
Zasięg ruchu kłykcia w czasie opuszcza P Średnie 8,50 9,75
Zasięg ruchu kłykcia w czasie opuszcza P Odch.std 3,00 1,50
Posselt wysunięci mm Średnie 6,25 7,35
Posselt wysunięci mm Odch.std 0,37 1,11
Posselt otwarcie mm Średnie 41,93 38,50
Posselt otwarcie mm Odch.std 10,45 9,45
Posselt zamknięci mm Średnie 41,43 36,25
Posselt zamknięci mm Odch.std 10,10 9,64
Łuk gotycki wysunięci mm Średnie 5,73 4,85
Łuk gotycki wysunięci mm Odch.std 1,06 1,10
Łuk gotycki prawo mm Średnie 8,80 9,08
Łuk gotycki prawo mm Odch.std 1,70 1,54
Łuk gotycki lewo mm Średnie 9,63 9,33
Łuk gotycki lewo mm Odch.std 2,02 2,49
otwarcie-zamknięci mm Średnie 37,28 38,63
otwarcie-zamknięci mm Odch.std 10,22 8,51
Istotność
różnic z szyną i bez
p

A. Sójka, W. Hędzelek
Szyny okluzyjne mogą powodować powstanie
efektu „terapeutycznego kontaktu przedwczesnego”,
który doprowadzić może do zmniejszenia aktywności
mięśni (1, 19). Po osadzeniu szyny i niewielkim
podwyższeniu wysokości zwarcia zmienia
się automatycznie pozycja głowy żuchwy w dołku
stawowym, a zmienione warunki okluzyjne mogą
wpływać na inną wartość niektórych parametrów
mierzalnych (20). Stwierdzono istotną statystycznie
asymetrię kąta nachylenia drogi stawowej
prawego SSŻ i prowadzenia przedniego prawego
i lewego, porównując wyniki z szyną i bez szyny.
Parametry te, po zastosowaniu szyny miały mniejsze
wartości (tab. I). Pozostałe wyniki były nieistotne
statystycznie i nie wykazywały dużych zmian
przed i po zastosowaniu szyny. Średnie wartości
zasięgu ruchu kłykcia w czasie ruchu opuszczania
dla lewego i prawego stawu, w naszym badaniu
nie były istotne statystycznie, ale wykazywały
większe wartości (tab. I). Stwierdzono również poprawę
symetrii ruchów żuchwy po osadzeniu szyn
okluzyjnych. W pracy badano też korelacje wszystkich
parametrów mierzalnych i funkcji stawów s-ż,
względem wskaźników: VAS, OI, Helkimo Ai, Di
T a b e l a I I . Korelacje Spearman’a parametrów mierzalnych i funkcji względem VAS, OI, Helkimo Di
Bez szyny
Z szyną
VAS OI Helkimo Di VAS OI Helkimo Di
kąt nachyl. drogi staw P ° -0,63 0 -0,89 -0,10 -0,33 0,00
kąt nachyl drogi staw L ° -0,63 0 -0,89 -0,32 -0,44 0,07
kąt Bennetta P ° -0,5 -0,94 0,24 -0,13 -0,45 0,07
kąt Bennetta L ° 0,83 0,94 0,24 0,72 0,88 -0,35
Retruzja P -0,99 -0,89 -0,45 -0,50 -0,83 0,59
Retruzja L 0,5 -0,24 0,94 0,08 -0,56 -0,35
ruch Bennetta P ° -0,82 -0,58 -0,58 -0,57 -0,38 -0,60
ruch Bennetta L ° -0,5 0,24 -0,94 -0,06 0,51 0,00
prowadz. przednie środkow ° -0,32 0 -0,45 -0,02 -0,11 0,29
prowadz. przednie lewe ° -0,32 -0,89 0,45 0,22 0,00 0,00
prowadz. przednie prawe ° -0,63 -0,89 0 0,02 0,00 -0,43
Zasięg ruchu siecznego w
czasie opuszcza
-0,63 0 -0,89 -0,60 -0,22 -0,44
Zasięg ruchu siecznego w
laterotruz prawej
0,63 0,89 0 0,24 0,77 -0,88
Zasięg ruchu siecznego w
laterotruzji lewej
-0,95 -0,45 -0,89 -0,80 -0,11 -0,87
Zasięg ruchu kłykcia w czasie
opuszcza L
-0,83 -0,24 -0,94 -0,85 -0,17 -0,76
Zasięg ruchu kłykcia w czasie
opuszcza P
-0,83 -0,24 -0,94 -0,63 0,17 -0,58
Posselt wysunięci mm -0,95 -0,45 -0,89 -0,54 -0,33 -0,87
Posselt otwarcie mm -0,95 -0,45 -0,89 -0,80 -0,22 -0,87
Posselt zamknięci mm -0,95 -0,45 -0,89 -0,74 -0,16 -0,22
Łuk gotycki wysunięci mm -0,95 -0,45 -0,89 -0,20 -0,22 -0,87
Łuk gotycki prawo mm -0,32 0,45 -0,89 -0,22 0,65 -0,43
Łuk gotycki lewo mm 0,63 0,89 0 0,32 0,87 -0,87
otwarcie-zamknięci mm -0,32 0,45 -0,89 -0,34 0,33 -0,87
92 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2009, LIX, 2

Szyny okluzyjne
– przed i po osadzeniu szyny. Ze względu na brak
różnicy czasowej pomiędzy badaniami bez szyny
i z szyną, korelacje po zastosowaniu szyny były
mniejsze niż te uzyskane bez szyny. W naszych
badaniach stwierdzono znaczną ujemną zależność
prowadzenia przedniego (Pp) względem OI dla
prawego i lewego stawu (r= – 0,89) czyli przy dużych
wartościach OI występują mniejsze wartości
Pp (ryc. 7). Wyznaczenie ruchów granicznych zależy
od budowy anatomicznej stawu, powierzchni
okluzyjnej oraz fizjologicznych ograniczeń, dzięki
aparatowi więzadłowemu. Obraz (21) uzyskał
zmniejszenie ruchu protruzyjnego, spowodowanego
jednostronnym bólem na skutek wstrzyknięcia
substancji w mięśnie narządu żucia. Inni autorzy w
swoich badaniach porównawczych, nie wykazali
istotnych zmian dotyczących ruchu protruzyjnego,
pomiędzy pacjentami z zaburzeniami SSŻ, a grupą
kontrolną (22, 23). Piancino (24) po zastosowaniu
szyny uzyskał zwiększenie ruchu protruzji i mediotruzji
wyłącznie u bardzo młodych pacjentów.
Objawy bólowe w obrębie układu stomatognatycznego
mogą powodować zmniejszenie zakresu ruchów
bocznych oraz prawo lub lewostronną asymetrię
(21, 22, 23).
Pacjenci, u których było przeprowadzane badanie
skarżyli się na duże dolegliwości bólowe i stwierdzono
ujemną zależność pomiędzy VAS i wartościami
ruchów diagramu Posselta, to potwierdza, że ból
ogranicza ruchomość żuchwy. Przy dużych wartościach
VAS stwierdzono mniejszy zakres ruchów:
wysunięcia, otwarcia i zamknięcia (ryc. 8). Ból ma
również wpływ na wartość parametru retruzji, powodując
jej obniżenie (ryc. 6). Przy dużych wartościach
OI występują też mniejsze wartości retruzji. Istnieje
też możliwość rozpoznania zmian patologicznych w
SSŻ, analizując wykresy podczas ruchów żuchwy
np. u pacjentów z nadmierną ruchomością żuchwy
można stwierdzić charakterystyczne zwolnienie bądź
przyspieszenie w drugiej części ruchu opuszczania
i/lub w pierwszej części ruchu zamykania oraz podczas
ruchu protruzyjnego. Punkt sieczny a także ruch
wyrostków kłykciowych żuchwy wykazuje charakterystyczne
boczne przesunięcie zgodne z występującym
trzaskiem. Porównawczo u pacjentów zdrowych
stwierdza się płynne ruchy żuchwy bez zmian
kierunku ruchu (25). Aparat Arcus ® digma można
również wykorzystać do archiwizacji danych oraz
do precyzyjnego monitorowania chorych na długim
dystansie czasowym w celu porównania stanu SSŻ
w trakcie leczenia.
Prawidłowe badanie kliniczne i korzystanie ze
wskaźników subiektywnych i klinicznych (Helkimo
Ai, Di, Occlusal Index) oraz wykorzystywanie w
trudnych przypadkach klinicznych urządzeń elektronicznej
aksjografii są właściwymi metodami
w diagnostyce dysfunkcji stawów skroniowo-żuchwowych.
Wskazane są dalsze badania wykorzystania
diagnostyki aksjograficznej w leczeniu pacjentów
z dysfunkcjami narządu żucia.
Wnioski
1. Osadzenie szyny spowodowało zmianę parametrów
kąta nachylenia drogi stawowej i prowadzenia
przedniego.
2. Nastąpiła poprawa symetrii ruchów żuchwy
po osadzeniu szyn okluzyjnych, co w konsekwencji
daje podstawę dla poprawy stanu klinicznego.
3. Stwierdzono dodatnie i ujemne korelacje parametrów
mierzalnych i w analizie funkcji SSŻ ze
wskaźnikami VAS, OI i Helkimo Di – większe u
pacjentek bez szyny.
4. Znaczne objawy bólowe w obrębie układu stomatognatycznego
mogą powodować zmniejszenie
zakresu ruchów żuchwy i parametru retruzji.
5. Aparat Arcus ® digma daje możliwość archiwizacji
danych oraz precyzyjnego monitorowania
chorych w trakcie leczenia.
Piśmiennictwo
1. Koeck B.: Zaburzenia czynnościowe narządu żucia.
Urban&Partner, Wrocław, 1997.
2. Wigdorowicz-Makowerowa N.: Zaburzenia czynnościowe
narządu żucia. PZWL, Warszawa, 1984.
3. Kleinrok M.: Zaburzenia czynnościowe układu ruchowego
narządu żucia. Sanmedia. 1992.
4. Ash M. M., Ramfjord S. P., Schmidseder J.: Terapia
przy użyciu szyn okluzyjnych. Wydawnictwo
Medyczne, Urban & Partner, Wrocław 1999.
5. Suwalska J., Gawor E.: Zastosowanie szyn zgryzowych
w leczeniu dysfunkcji układu ruchowego narządu
żucia – na podstawie piśmiennictwa z ostatnich
lat (część I). Protet. Stomatol., 2001, LI, 3,
141-147.
PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2009, LIX, 2 93

A. Sójka, W. Hędzelek
6. Suwalska J., Gawor E.: Zastosowanie szyn zgryzowych
w leczeniu dysfunkcji układu ruchowego narządu
żucia – (część II). Protet. Stomatol., 2001, LI,
4, 202-207.
7. Sójka A.: Rodzaje aparatów okluzyjnych stosowanych
w terapii zaburzeń czynnościowych narządu
żucia. Przegląd piśmiennictwa. Detal Forum, 2004,
1, XXX, 95-100.
8. Kostrzewa-Janicka J., Prątnicki M., Anulewicz
A., Mierzwińska-Nastalska E.: Skuteczność lecznicza
stabilizacyjnych szyn zgryzowych. Protet.
Stomatol., 2007, LVII, 6, 397-407.
9. Arcus ® digma Ka Vo. Operating instructions.
10. Celar A.G. & Tamaki K.: Accuracy of recording
horizontal condylar inclinacion and Bennett angle
with the Cadiax compact. J. Oral Rehab., 2002, 29,
1076-1081.
11. Wagner A., Seemann R., Schicho K., Ewers R.,
Piehslinger E.: A comparative analysis of optical
and conventional axiography for the analysis of
temporomandibular joint movements. J. Prosthet.
Dent., 2003, 90, 5, 503-509.
12. Cynthia S. P., Woolsey G. D., Williams K.:
Comparison of recordings obtained with computerized
axiography and mechanical pantography at 2
time intervals. J. Prosthod., 2003, 12, 2, 102-110.
13. Doliwa-Młynowska A., Morawski D.: Analiza pomiarów
i ocena sposobu pracy urządzenia Arcusdigma
firmy KAVO. Protet. Stomatol., 2005, LV, 5,
395-399.
14. Sójka A., Hędzelek W.: Zastosowanie aparatu Arcus
digma w diagnostyce i leczeniu bólowej postaci
dysfunkcji narządu żucia – opis przypadków. Protet.
Stomatol., 2007, 6, 419-424.
15. Klajman S., Bereznowski Z.: Porównanie wartości
wybranych cech mierzalnych testów wysiłkowych
mięśni narządu żucia u pacjentów z dysfunkcją
układu stomatognatycznego i grupą bez objawów
dysfunkcji. Protet. Stomatol., 2005, 1, 11-17.
16. Gsellmann B., Schmid-Schwap M., Piehslinger E.,
Slavicek R.: Lengths of condylar pathways measured
with computerized axiography (Cadiax ® ) and
occlusal index in patients and volunteers. J. Oral
Rehab., 1998, 25, 146-152.
17. Łukomska-Szymańska M., Suliborski S.: Objawy
kliniczne kontaktów przedwczesnych. Protet.
Stomatol., 2006, LVI, 3, 191-195.
18. Minagi S., Watanabe H., Sato T., Tsuru H.: The relationship
between balancing-side occlusal contact
patterns and temporomandibular joint sounds in humans:
proposition of the concept of balancing side
protection. J. Craniomand. Disorders Facia Oral
Pain, 1990, 4, 251-256.
19. Panek H., Sobolewska A., Nowakowska D., Rutańska
E., Panek B.: Wpływ szyn odciążających na zmianę
sił okluzyjnych. Protet. Stomatol., 2004, 4, 224-
230.
20. Seedorf H., Seetzen F., Schulz A., Sadat-Khonsari
M. R., Kirsch I., Jude H. D.: Impact of posterior
occlusal support on the condylar position. J. Oral
Rehab., 2004, 31, 759-763.
21. Obrez A., Stohler Ch. S.: Jaw muscle pain and its effect
on gothic arch tracings. J. Prosth. Dent., 1996,
75, 4, 393-398.
22. Nielsen I. L., Marcel T., Chun D., Miller A. J.:
Patterns of mandibular movemens in subjects with
craniomandibular disorders. J. Prosth. Dent., 1990,
63, 202-217.
23. Theusner J., Plesh O., Curtis D. A., Hutton J. E.:
Axiographic tracings of temporomandibular joint
movements. J. Prosth. Dent., 1993, 69, 209-215.
24. Piancino M. G., Roberi L., Frongia G., Reverdito
M., Slavicek R.: Computerized axiography in TMD
patients before and after therapy with ‘function generating
bites’. J. Oral Rehab., 2008, 35, 88-94.
25. Kalaykova S., Naeije M., Huddleston Slater J J
R., Lobbezoo F.: Is condylar position a predictor
for functional signs of TMJ hypermobility. J. Oral
Rehabil., 2006, 33, 349-355.
Zaakceptowano do druku: 5.II.2009 r.
Adres autorów: 60-812 Poznań, ul. Bukowska 70.
© Zarząd Główny PTS 2009.
94 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2009, LIX, 2