pełna wersja do pobrania - Protetyka Stomatologiczna

PROTET. STOMATOL., 2009, LIX, 1, 10-15
Diagnostyka elektroniczna w badaniu czynnościowych
ruchów żuchwy
Electronic diagnostics in the study of functional mandibular movements
Wojciech Kondrat, Teresa Sierpińska, Maria Gołębiewska
Z Zakładu Protetyki Stomatologicznej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku
Kierownik: dr hab. n. med. M. Gołębiewska
HASŁA INDEKSOWE:
ruchy artykulacyjne żuchwy, staw skroniowo-żuchwowy,
aksjografia komputerowa
KEY WORDS:
mandibular articulating movements, temporomandibular
joint, axiography
Streszczenie
Cel pracy. Celem artykułu jest opis działania i charakterystyka
urządzeń diagnostycznych do graficznej
analizy ruchów w stawie skroniowo-żuchwowym.
Materiał i metody. Opisano urządzenia do rejestracji,
w tym najnowsze systemy sprzężone z komputerem,
mające znacznie większy potencjał diagnostyczny. Opisano
ich wykorzystanie w protetyce, a także w innych
dziedzinach stomatologii.
Wnioski. Przedstawiony w artykule materiał pozwala
stwierdzić, iż nowoczesne urządzenia do graficznej
analizy ruchów ułatwiają diagnostykę i monitorowanie
leczenia dysfunkcji stawu skroniowo-żuchwowego. Zastosowanie
ich upraszcza pracę stomatologa, poprawia
rezultaty leczenia, a także daje gwarancję długoczasowego
użytkowania zaprojektowanych prac.
Summary
Aim of the study. To describe the characteristics and
functioning of diagnostic appliances for the graphical
analysis of movements in the temporo-mandibular joint.
Material and Methods. The registration equipment,
including the newest computer– aided systems with
much higher diagnostic potential, is described. Its use
in the prosthodontics and other dentistry disciplines is
presented.
Results and Conclusions. The material described in
the article provides evidence that the modern device for
graphical analysis of mandibular movements makes the
diagnostic and monitoring of the treatment of temporomandibular
joint dysfunctions much easier and the
work of dentists much less complicated. It also improves
the results of the treatment and ensures long-term
use of designed works.
W codziennej praktyce stomatologicznej mamy
kontakt z pacjentami, u których występują zaburzenia
czynnościowe narządu żucia. W diagnozowaniu
schorzeń układu stomatognatycznego bardzo
pomocne są nowoczesne urządzenia służące do
analizy ruchów w stawie skroniowo-żuchwowym.
Pozwalają one na dokonanie indywidualnych pomiarów
zakresu ruchów żuchwy, a także określają
takie parametry jak kąt Bennetta czy kąt nachylenia
drogi stawowej. Celem niniejszego artykułu jest
opis urządzeń dostępnych na rynku takich jak Arcus
Digma firmy Kavo, Condylocomp firmy Dentron,
Cadiax firmy Gamma Dental. Przedstawione zostaną
kliniczne zasady ich stosowania, charakterystyka
oraz wykorzystanie.
Graficzne metody rejestracji służą głównie do
nastawiania artykulatorów naśladujących ruchy żuchwy
(1). Analiza wykresów ruchów żuchwy pozwala
na uzyskanie takich parametrów jak kąt nachylenia
drogi stawowej i kąt Bennetta (2). Kąt
10

Diagnostyka ruchów żuchwy
Bennetta określa doprzednie i przyśrodkowe przemieszczanie
głowy podczas ruchu mediotruzyjnego,
natomiast kąt nachylenia drogi stawowej doprzednie
przemieszczanie się głowy żuchwy podczas
ruchu protruzyjnego (3). Ustawienie tych
wartości w artykulatorze ma wpływ na ukształtowanie
powierzchni zwarciowo-artykulacyjnej zębów
sztucznych, gdyż określa kierunek bruzd mediotruzyjnych
i protruzyjnych na powierzchniach
okluzyjnych (4). W ten sposób stabilizujemy położenie
żuchwy i właściwie odtwarzamy prowadzenie
zębowe, unikając przeszkód zwarciowych.
Umożliwia to zaprojektowanie dobrej jakościowo
konstrukcji protetycznej.
Badania japońskich naukowców wskazują, że artykulatory
nastawiane za pomocą aksjografii komputerowej
są w stanie odtworzyć 82% kontaktów
zębów w protruzji i 90% kontaktów w ruchach
bocznych (5). Wykresy ruchów żuchwy dostarczają
również informacji do oceny czynności stawów.
Można je oceniać pod względem jakościowym i porównywać,
zwłaszcza jeśli sporządzono je względem
powtarzalnej osi zawiasowej. Próbuje się coraz
częściej określić korelacje pomiędzy wykresami
ruchów żuchwy a klinicznymi objawami zaburzeń
czynnościowych. Do tej pory nie udało się jednak
stworzyć odpowiedniej klasyfikacji (5).
Początkowo rejestracja ruchów kłykci była
możliwa dzięki zastosowaniu pantografu. Składał
on się z dwóch łuków twarzowych, jeden umocowany
do zębów żuchwy, drugi szczęki. Sztyfty
piszące umieszczone w górnym łuku znajdowały
się nad tablicami do rejestracji. Wykreślano graniczne
ruchy żuchwy w pobliżu stawu – w płaszczyźnie
poziomej i strzałkowej, a także w oddaleniu
od stawu – łuk gotycki. Wykresy ruchów
wyznaczane przez sztyfty określały trasy kłykci
stawowych dla ruchu protruzji, laterotruzji i odwodzenia
osobno dla każdego stawu skroniowo-
-żuchwowego (3). Do wyznaczania kąta Bennetta
i kąta nachylenia drogi stawowej używano linijki
i kątomierza. Uzyskane wykresy ruchów oceniano
również pod względem jakości przebiegu i symetrii
ruchów dla obu stawów.
Wprowadzenie komputerów pozwoliło na elektroniczną
rejestrację wyników badania. Przykładem
takiego aparatu jest Quick-Axis. Przebiegi ruchów
żuchwy były zapisywane na krążkach aksjograficznych
i następnie skanowane. Uzyskiwane w
ten sposób pliki graficzne były wprowadzane do
programu komputerowego, który pozwalał na wyliczenie
potrzebnych wartości (6). Wyniki pomiarów
dokonywane przy pomocy programu w porównaniu
z metodami tradycyjnymi były porównywalne
i miarodajne (7). Ułatwiło to i znacznie
przyspieszyło ocenę wartości kątów nachylenia
drogi stawowej.
Dalszy rozwój systemów informatycznych pozwolił
na wprowadzenie jeszcze nowocześniejszych
urządzeń do rejestracji ruchów żuchwy. Urządzenia
te są bezpośrednio wspomagane komputerowym
oprogramowaniem i pozwalają na dokładne kreślenie
wykresów ruchów kłykci bezpośrednio na
ekranie komputera. Rejestracja w nowych systemach
może odbywać się w pobliżu stawu (pantoskop,
Condylocomp, Cadiax) lub w oddaleniu od
niego (Arcus Digma) (8).
Aparaty sprzężone bezpośrednio z komputerem
mogą działać w różnych systemach: ultradźwiękowym
(Arcus Digma), optoelektronicznym
(pantoskop, Condylocomp) czy elektronicznym
(Cadiax).
System Condylocomp firmy Dentron działa na
zasadzie zjawiska odbicia światła. Pomiar odbywa
się dzięki zastosowaniu reflektorów emitujących
światło i sensorów przechwytujących zmieniający
się układ promieni w zależności od ruchów żuchwy.
System sensoryczny został poszerzony o dodatkowe
drogi pomiarowe, w ten sposób mierzone są
ruchy rotacyjne i translacyjne. Dane są przesyłane
do jednostki centralnej, gdzie są przetwarzane na
wykresy w trzech różnych płaszczyznach (strzałkowej,
czołowej, horyzontalnej) wyświetlanych na
ekranie monitora (9). Możliwe jest rejestrowanie
wykresów ruchów kłykci oraz ruchu punktu siecznego.
Program komputerowy pozwala analizować
poszczególne ruchy w czasie rzeczywistym lub
wydłużonym. Przydatną funkcją jest możliwość
sprawdzenia przez program poprawności założenia
czujników przed rejestracją, co eliminuje powstanie
błędów pomiarowych.
System Arcus Digma firmy Kavo składa się z łuku
twarzowego oraz łyżki paraokluzyjnej. Łuk posiada
oliwki mocowane w otworach słuchowych
zewnętrznych, a do jego stabilizacji służy utrzymywacz
nosowy (ryc. 1). Łyżka paraokluzyjna jest
PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2009, LIX, 1 11

W. Kondrat i inni
dopasowywana w zależności od warunków zgryzowych
do przedsionkowej powierzchni dolnych
zębów lub wyrostka i cementowana (10). Oba te
elementy zaopatrzone są w elektroniczne czujniki,
których wzajemne zmieniające się relacje są analizowane
przez komputer, w wyniku czego otrzymujemy
wykresy ruchów żuchwy (ryc. 2). Czujniki powinny
być położone w linii pośrodkowej ciała, aby
wykonywane ruchy były symetryczne, a także muszą
dokładnie leżeć jeden nad drugim, co pozwala
uzyskać dokładny pomiar (11). Pozycja startowa dla
ruchów żuchwy może być indywidualnie określana
w zależności od celu badania. Może to być zarówno
pozycja spoczynkowa jak również maksymalne
zaguzkowanie. Ważne jest natomiast, aby była ona
powtarzalna, gdyż każdy ruch wykonywany jest
Ryc. 1. Aparat Arcus Digma firmy Kavo.
3-krotnie przez pacjenta, a komputer wylicza średnią
wartość dla danego ruchu. W przypadku braku
powrotu żuchwy do punktu referencyjnego mogą
występować błędy pomiarowe. Arcus Digma poprzez
wykonywane ruchy pozwala automatycznie
ustalić indywidualną oś zawiasową. Urządzenie
wykorzystuje do określenia parametrów stawowych
3 mm każdego ruchu bocznego oraz 5 mm ruchu
protruzyjnego. Aparat ten pozwala określić kąt nachylenia
drogi stawowej, kąt Bennetta, natychmiastowe
przesunięcie boczne, laterotruzję i kąt prowadzenia
przedniego. Badania litewskich naukowców
potwierdzają skuteczność działania systemu Arcus
Digma w diagnostyce chorób stawów skroniowo-
-żuchwowych (12).
Cadiax firmy Gamma Dental jest nowoczesnym
urządzeniem, które rejestruje i przechowuje dane
dotyczące ruchów żuchwy (13). Podobnie jak aparat
Arcus Digma składa się z łuku twarzowego zaopatrzonego
w oliwki uszne i utrzymywacz nosowy
(ryc. 3). W zależności od wersji produktu może występować
tu łyżka paraokluzyjna bądź łyżka standardowa
mocowana do dolnego łuku za pomocą gęstej
masy silikonowej. Do łuku twarzowego mocuje się
płytki rejestrujące zaopatrzone w ekrany dotykowe
(ryc. 4). Widelec łyżki stanowi zaczep dla specjalnego
łuku, zaopatrzonego w pisaki, które dotykając
ekranu rejestrują ruchy. Czujniki ekranu
dotykowego zbierają dane do analizatora, który
podłączany jest do komputera za pomocą USB.
Oprogramowanie pozwala na uzyskanie w komputerze
wykresów dla poszczególnych ruchów
Ryc. 2. Wykresy uzyskiwane na ekranie monitora podczas
pracy aparatem Arcus Digma.
Ryc. 3. Aparat Cadiax firmy Gamma Dental.
12 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2009, LIX, 1

Diagnostyka ruchów żuchwy
Ryc. 4. Elementy rejestrujące ruchy żuchwy w aparacie
Cadiax.
Ryc. 5. Wykresy uzyskiwane na ekranie monitora podczas
pracy systemem Cadiax.
(ryc. 5). Przed rozpoczęciem pomiarów należy ustalić
pozycję referencyjną, z której będą wykonywane
ruchy. Jeżeli podczas wykonywanych ruchów żuchwa
będzie wracać do pozycji wyjściowej (pozycja
referencyjna), będzie to świadczyło o poprawności
jej wyznaczenia. Komputer oznacza pozycję
referencyjną jako zerową na wykresach. Pomiar
ruchów jest rejestrowany w płaszczyźnie strzałkowej
obustronnie w 3 wymiarach. Pacjent wykonuje
poszczególne ruchy. Każda czynność jest 3-krotnie
powtarzana, z czego program wylicza średnią wartość
dla danego ruchu. Urządzenie oblicza strzałkowe
i czołowe elementy prowadzenia dla wielu
typów artykulatorów.
Z własnych obserwacji na podstawie pracy systemem
Cadiax zauważyliśmy problemy z wyznaczaniem
pozycji referencyjnej. Łyżka zamocowana
na dolnym łuku zębowym za pomocą gęstej masy
silikonowej uniemożliwia zwarcie zębów, a tym
samym powoduje zaburzenie położenia żuchwy.
Umieszczenie łyżki na dolnym łuku zębowym u
większości osób powodowało także nadmierne ślinienie,
co dodatkowo utrudniało wykonanie badania.
Pacjenci mają przez to trudności z powrotem
żuchwy do pozycji wyjściowej. Przed wykonaniem
rejestracji dobrze jest przećwiczyć z badaną osobą
poszczególne ruchy żuchwy, zwłaszcza jeżeli badanie
dotyczy starszego pacjenta. Spośród trzech
prób wykonywanych przez pacjenta dla każdego
ruchu, zauważyliśmy, że wykresy dla każdej próby
były powtarzalne dla ruchu otwierania i zamykania
oraz wysuwania żuchwy. Najmniej powtarzalne
były wykresy wykonywane dla ruchów bocznych.
Zauważyliśmy, że sztywne zamocowanie aparatu
dookoła głowy pacjenta, u niektórych wywoływało
stany klaustrofobiczne, co objawiało się brakiem
koncentracji w wykonywaniu poszczególnych ruchów.
Poza tym silne podpieranie aparatu na nosie
może wywoływać ból, w związku z czym konieczne
było stosowanie gęstej masy silikonowej.
Petrie i wsp. porównywali w swoich badaniach
rejestrację ruchów żuchwy za pomocą metody komputerowej
z użyciem urządzenia Cadiax i metody
mechanicznej stosując pantograf. Wyniki eksperymentu
pokazały, iż wartości uzyskiwane z aksjografii
komputerowej były znacząco wyższe niż
wartości uzyskiwane z badania za pomocą pantografu.
Zaobserwowano również, iż badania w
odstępach czasu wskazują bardziej stałe wartości
pantografu, natomiast dla aksjografii wyniki te są
znacząco inne (14). Można przypuszczać, iż wiąże
się to z ustaleniem pozycji referencyjnej do badania.
Prowadzenie żuchwy przy pomocy lekarza w
czasie rejestracji nie jest prawidłowe i często w ten
sposób dochodzi do poważnych błędów pomiarowych
(15).
Celar i Tamaki wykorzystywali system komputerowej
aksjografii Cadiax do uzyskiwania wartości
kąta Bennetta i kąta nachylenia drogi stawowej.
Pozyskiwane dane przenosili następnie do artykulatorów.
Pozwoliło to na ustawienie tych urządzeń
indywidualnie dla danego pacjenta, uzyskując w
ten sposób rzeczywiste zakresy ruchów żuchwy (2).
PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2009, LIX, 1 13

W. Kondrat i inni
System Cadiax okazał się bardzo pomocny w badaniu
przemieszczania się osi zawiasowej podczas
ruchów otwierania i zamykania. Dzięki urządzeniu
dokładnie prześledzono i określono kierunki przemieszczania
się osi zawiasowej w poszczególnych
fazach ruchu (16). Inni autorzy za pomocą komputerowej
aksjografii używając aparatu Cadiax mierzyli
długość ruchów kłykcia u pacjentów ze schorzeniami
stawów skroniowo-żuchwowych i porównywali
je z wartościami uzyskiwanymi u zdrowych
pacjentów. Stwierdzono zależność pomiędzy występowaniem
zaburzeń a długością wykonywanych
ruchów. Użycie systemu Cadiax do analizy i zapisu
graficznego stanowi więc dobrą metodę w diagnostyce
chorób stawów skroniowo-żuchwowych
(17).
System Cadiax jest również wykorzystywany w
badaniu pacjentów ze starciem patologicznym zębów
w celu określenia kąta drogi stawowej (18).
W polskim piśmiennictwie znajdujemy artykuły
dotyczące zastosowania aparatu Arcus Digma w
diagnostyce i leczeniu bólowej postaci dysfunkcji
narządu żucia (10). Autorzy przy pomocy tego urządzenia
są w stanie wykazać występowanie symetrii
lub asymetrii w funkcjonowaniu stawów skroniowo-żuchwowych
(19). Kostrzewa i wsp. donoszą o
rekonstrukcji zwarcia i artykulacji z wykorzystaniem
systemu Cadiax. Dokonywali oni analizy ruchów
wyrostków kłykciowych, a następnie przenosili
dane w celu nastawienia artykulatora Reference
SL (20).
Komputerowa aksjografia znalazła zastosowanie
również w innych stomatologicznych specjalnościach.
W ortodoncji elektroniczne aparaty diagnostyczne
stosowane są w badaniu pacjentów z
wadami zgryzowymi przed i po leczeniu ortodontycznym,
w celu określenia efektów leczenia i jego
wpływu na czynność stawów skroniowo-żuchwowych.
Ren i Kang badali pacjentów z jednostronnym
zgryzem krzyżowym stwierdzając, iż występuje
zmniejszenie funkcjonalnego ruchu otwarcia
u pacjentów z tymi wadami (21). Inni autorzy badali
relacje pomiędzy strzałkową pozycją kłykcia
a stopniem asymetrii żuchwy u pacjentów z jednostronnym
zgryzem krzyżowym, uzyskując ciekawe
wyniki (22).
Również doniesienia z używania komputerowej
aksjografii możemy znaleźć w chirurgii szczękowo-twarzowej.
Znajdujemy wiele artykułów na temat
badania ruchów żuchwy u pacjentów z wadami
morfologicznymi leczonymi metodami ortodontyczo-chirurgicznymi.
Japońscy naukowcy
badali ruchy kłykcia w stawie u pacjentów z progenią
podczas maksymalnego otwarcia i zamknięcia
żuchwy. Porównywanie badań i wartości uzyskiwanych
przez system Cadiax przed i po zabiegach
leczniczych pozwoliło ocenić efekty zastosowanego
leczenia (23). Inni autorzy opisują użycie
tych aparatów w celu określenia ruchów w stawie
skroniowo-żuchwowym (otwierania, protruzji, laterotruzji)
u pacjentów po zabiegach operacyjnych
(24, 25, 26).
Wyniki uzyskiwane poprzez zastosowanie nowoczesnych
urządzeń do pomiarów ruchów żuchwy
sprawiają, że coraz częściej stanowią one jedno z
podstawowych urządzeń w codziennej praktyce lekarza
stomatologa. Dzięki zastosowaniu systemów
można wyeliminować ewentualne błędy w leczeniu
protetycznym. Ma to duże znaczenie w związku z
gwarancją i odpowiedzialnością prawną za wykonywane
leczenie i usługi. Umiejętne posługiwanie
się urządzeniami ułatwia pracę, poprawia rezultaty
leczenia, a także daje gwarancję długoczasowego
użytkowania zaprojektowanych przez nas prac.
Piśmiennictwo
1. Chang W. S. W., Romberg E., Driscoll C. F.: An in
vitro evaluation of the reliability and validity of an
electronic pantograph by testing with five different
articulators. J. Prosthet. Dent., 2004, 92, 1, 83-89.
2. Celar A. G., Tamaki K.: Accuracy of recording horizontal
condylar inclination and Bennett angle with
the Cadiax compact. J. Oral Rehabil., 2002, 29, 11,
1076-1081.
3. Shillingburg T. H., Sumiya Hobo, Whitsett L.
D.: Protezy stałe, Zarys fizjologii okluzji, Wyd.
Kwintesencja, Warszawa, 1997.
4. Koeck B., Maślanka T.: Zaburzenia czynnościowe
narządu żucia, Instrumentalna diagnostyka czynności,
Urban&Partner, Wrocław, 1997.
5. Tamaki K., Celar A. G., Beyrer S., Aoki H.:
Reproduction of excursive tooth contact in an articulator
with computerized axiography data. J.
Prosthet. Dent., 1997, 78, 4, 373-378.
6. Kowalski W., Kalecińska E., Maślanka T.: System
14 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2009, LIX, 1

Diagnostyka ruchów żuchwy
do komputerowej analizy i archiwizacji wyników
aksjograficznych badań czynności stawów skroniowo-żuchwowych.
Protet. Stomat., 2005, LV, 1, 35-
-39.
7. Korolewski M., Kalecińska E., Kowalski W.,
Kucharski P.: Ocena przydatności komputerowego
programu Aksjografia do analizy wyników badań
aksjograficznych czynności stawów skroniowo-żuchwowych.
Dent. Med. Probl., 2006, 43, 4,
524-529.
8. Panek H.: Nowe technologie w protetyce stomatologicznej,
Systemy komputerowe w diagnostyce zaburzeń
układu stomatognatycznego, Wydawnictwo
AM, Wrocław, 2006.
9. Romanowicz M., Dethloff J.: Condylocomp LR3 –
Technika komputerowa w zaawansowanej diagnostyce
czynnościowej. Stomatol. Współcz., 1999,
vol. 6, nr 5, 52-58.
10. Sójka A., Hędzelek W.: Zastosowanie aparatu Arcus
Digma w diagnostyce i leczeniu bólowej postaci
dysfunkcji narządu żucia-opis przypadków. Protet.
Stomatol., 2007, LVII, 6, 419-426.
11. Doliwa-Młynowska A., Morawski D.: Analiza pomiarów
i ocena sposobu pracy urządzenia Arcusdigma
firmy KaVo. Protet. Stomatol., 2005, LV, 5,
395-399.
12. Kobs G., Didziulyte A., Kirlys R., Stacevicius M.:
Reliability of ARCUSdigma(Kavo) in diagnosing
temporomandibular joint pathology. Stomatologija,
2007, 9, 2, 47-55.
13. Gsellmann B., Schmid-Schwap M., Piehslinger E.,
Slavicek R.: Lenghts of condylar pathways measured
with computerized axiography(Cadiax) and
occlusal index in patient and volunteers. J. Oral
Rehabil., 1998, 25, 2, 146-152.
14. Petrie C. S., Woolsey G. D., Wiliams K.: Comparison
of recordings obtained with computerized axiography
and mechanical pantography at 2 time intervals.
J. Prosthodont., 2003, 12, 2, 102-110.
15. Celar A. G., Tamaki K., Nitsche S., Schneider B.:
Guided versus unguided mandibular movement for
duplicating intraoral eccentric tooth contacts in the
articulator. J. Prosth. Dent., 1999, 81, 1, 14-22.
16. Sadat-Khonsari R., Fenske C., Kahl-Nieke B.,
Kirsch I., Jude H. D.: The helical axis of the mandible
during the opening and closing movement of the
mouth. J. Orofac. Orthoped., 2003, 64, 3, 178-185.
17. Kraljević, S., Pandurić, J., Badel, T., Dulcić, N.:
Registration and measurement of opening and closing
jaw movements and rotational mandibular capacity
by using the method of electronic axiography.
Coll. Antropol., 2003, 27, 2, 51-59.
18. Bauer W., Hoven F., Diedrich P.: Wear in the upper
and lower incisors in relation to incisal and condylar
guidance. J. Orofac. Orthoped., 1997, 58, 6, 306-
319.
19. Sójka A., Hędzelek W.: Ocena występowania objawów
dysfunkcji narządu żucia w grupie studentów
20-25 lat. Protet. Stomatol., 2008, LVIII, 4,
259-265.
20. Kostrzewa-Janicka J., Mierzwińska-Nastalska E.:
Możliwości zastosowania determinant okluzji w
praktyce klinicznej. Protet. Stomatol., 2008, LVIII,
5, 391-398.
21. Ren L., Kang H.: Study of the tracings of the condylar
movements during opening/closing of the unilateral
posterior crossbite. J. Xi’an Jiaotong University
(Medical Sciences), 2005, 26, 3, 284-287.
22. Mimura H., Deguchi T.: Relationship between sagittal
condylar path and the degree of mandibular
asymmetry in unilateral cross-bite patient. Cranio.,
1994, 12, 3, 161-166.
23. Fujisaki T.: Condylar movement in patient with
skeletal mandibular prognathism during maximum
opening and closing movement before and after surgery.
Kokubyo Gakkai Zasshi., 1996, 63, 2, 408-
-421.
24. Gerzanic L., Rasse M., Kermer Ch., Ewers R., Undt
G.: Function of the temporomandibular joint following
open reduction and internal fixation of diacapitular
condylar fractures: a follow-up study. Int. J.
Oral Maxillofac. Surg., 2007, 36, 11, 1069-1069.
25. Schneider M., Laurer G., Eckelt U.: Surgical treatment
of fractures of the mandibular condyle: A
comparison of long-term results following different
approaches – Funcional, axiographical, and radiological
findings. J. Cranio-Maxillofacial Surg., 2007,
35, 3, 151-160.
26. Undt G., Kermer Ch., Rasse M., Sinko K., Ewers R.:
Transoral miniplate osteosynthesis of condylar neck
fractures. Oral Surg., Oral Med., Oral Pathol., Oral
Radiol., 1999, 88, 5, 534-543.
Zaakceptowano do druku: 9.X.2008 r.
Adres autorów: 15-276 Białystok, ul. M. Skłodowskiej-
Curie 24A
© Zarząd Główny PTS 2009.
PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2009, LIX, 1 15