Jóla-Vísbending 2006.pdf

Gissurarson um útgáfuna með aðstoð þeirra Ingu Jónu Þórðardóttur,
Skafta Harðarsonar og Hreins Loftssonar. Hlaut bókin nafnið Uppreisn
frjálshyggjunnar og kom út á landsfundi Sjálfstæðisflokksins vorið
1979. Höfundar voru auk þeirra Davíðs, Friðriks og Hannesar þau
Jón Steinar Gunnlaugsson, Pétur J. Eiríksson, Geir H. Haarde, Jón
Ásbergsson, Þráinn Eggertsson, Baldur Guðlaugsson, Halldór
Blöndal, Bessí Jóhannsdóttir, Erna Ragnarsdóttir, Björn Bjarnason,
Þór Whitehead og Þorsteinn Pálsson. Segja má, að tvö meginstef
bókarinnar væru takmörkuð ríkisafskipti og traustar varnir. Á
landsfundi Sjálfstæðisflokksins 1979 bar það einnig til tíðinda, að
Davíð Oddsson bauð sig fram til varaformanns, en tveir fulltrúar
þeirra fylkinga, sem barist höfðu um völdin í flokknum, voru þá í
framboði, þeir Gunnar Thoroddsen og Matthías Bjarnason, og báðir
við aldur. Þótt Davíð næði ekki kjöri í það skipti, má segja, að með
framboði sínu hafi hann rofið það tregðulögmál, sem verið hafði í
Hugmyndir fræðimanna
Sumarið 1978 kom út bókin Frjálshyggja og alræðishyggja eftir Ólaf
Björnsson prófessor, sem ungur hafði hrifist af kenningum þeirra
Ludwigs von Mises og Friedrichs von Hayeks. Skýrði hann þær
skilmerkilega í þessu verki, sem óspart var rætt um, meðal annars
í leshringjum Heimdallar. Eftir stofnun Félags frjálshyggjumanna
vorið 1979 komu þrír heimskunnir Nóbelsverðlaunahafar í hagfræði
á vegum þess til Íslands. Hinn fyrsti var Hayek, sem sótti Ísland heim
vorið 1980 og flutti tvo fyrirlestra. Annar var um „Miðju-moðið“,
þar sem Hayek hélt því fram, að lýðræðisjafnaðarstefna hvíldi á
einfaldri hugsunarvillu. Hún væri, að unnt væri í framkvæmd að
gera greinarmun á sköpun verðmætanna og skiptingu þeirra. Hayek
sagði, að sú tekjuskipting, sem sprytti upp úr frjálsum viðskiptum,
væri ómetanleg leiðsögn um það, hvernig kröftum manna yrði
best varið, svo að þeir fullnægðu þörfum náunga sinna. Án þeirra
upplýsinga, sem hún veitti, gæti atvinnulífið ekki vaxið og dafnað.
Hinn fyrirlestur Hayeks var um samkeppni gjaldmiðla, sem
nauðsynleg var að dómi hans til að tryggja festu í peningamálum.
Næstur kom James M. Buchanan haustið 1982. Hann sagði deili á
svonefndri almannavalsfræði eða hagfræðilegri greiningu stjórnmála.
Samkvæmt almannavalsfræðinni verður að gera ráð fyrir, að
stjórnmálamenn vinni að eigin hagsmunum eins og aðrir. Þess vegna
beri að reyna að takmarka vald þeirra svo sem auðið er.
Þriðji Nóbelsverðlaunahafinn í hagfræði, sem sótti Ísland heim
til að kynna frjálshyggjuhugmyndir, var Milton Friedman, sem
Hannes sýnir Friedrich von Hayek blaðaskrif um frjálshyggju á
Íslandi í heimsókn Hayeks til Íslands vorið 1980.
Geir Hallgrímsson fagnaði
Eimreiðarhópnum og
frjálshyggjumönnunum ungu, enda
hafði hann ríka samúð með
sjónarmiðum þeirra, auk þess sem þeir
voru flestir stuðningsmenn hans í
baráttunni við Gunnar Thoroddsen
gildi, og rutt brautina fyrir það, sem koma skyldi.
Um sama leyti, 8. maí 1979, á áttræðisafmæli Friedrichs von
Hayeks, stofnuðu nokkrir yngri menn Félag frjálshyggjumanna, sem
átti að kynna skipulega hugmyndir og úrlausnir í anda frjálshyggju.
Friðrik Friðriksson var fyrsti formaður félagsins, en í stjórn voru
Auðun Svavar Sigurðsson, Árni Sigfússon, Gunnlaugur Sævar
Gunnlaugsson, Hannes Hólmsteinn Gissurarson, Hreinn Loftsson
og Skafti Harðarson. Geir Hallgrímsson fagnaði Eimreiðarhópnum
og frjálshyggjumönnunum ungu, enda hafði hann ríka samúð með
sjónarmiðum þeirra, auk þess sem þeir voru flestir stuðningsmenn
hans í baráttunni við Gunnar Thoroddsen. Snerust þeir ásamt þorra
Sjálfstæðismanna gegn stjórnarmyndun Gunnars í ársbyrjun 1980,
sem Framsóknarflokkur og Alþýðubandalag tóku þátt í. Haustið 1980
voru þau Kjartan Gunnarsson og Inga Jóna Þórðardóttir ráðin til að
vera framkvæmdastjórar Sjálfstæðisflokksins, en Inga Jóna hvarf til
annarra starfa 1984, og var Kjartan eftir það einn framkvæmdastjóri
Sjálfstæðisflokksins allt til 2006. Þótt Kjartan beitti sér að sjálfsögðu
ekki í innanflokksátökum, lagði hann frjálsræðishugmyndum
ómetanlegt lið, á meðan hann sat í framkvæmdastjórastólnum. Það
hafði líka sitt að segja, þegar Geir H. Haarde var kjörinn formaður
Sambands ungra sjálfstæðismanna án mótframboðs á Ísafirði 1981.
Gengu ungir sjálfstæðismenn fram sameinaðir eftir það.
kom haustið 1984. Hann hélt blaðamannafund skömmu eftir komu
sína. Þar spurði Bogi Ágústsson, þá fréttamaður Sjónvarpsins, hvort
Friedman hefði eitthvert eitt lausnarorð fyrir Ísland. Friedman kvað
já við. Bogi spurði þá, hvert það væri. Friedman svaraði: „Frelsi.“
Á blaðamannafundinum deildi Friedman meðal annars á einokun í
útvarpsrekstri. Friedman kom fram í sjónvarpsþætti föstudagskvöldið
31. ágúst, þar sem háskólakennararnir Ólafur Ragnar Grímsson og
Stefán Ólafsson gagnrýndu kenningar hans. Þeir ætluðu að klekkja
á honum með því að benda á, að hann væri hlynntur lögleiðingu
fíkniefna. En Friedman átti svar við því. „Ef afleiðingarnar af því
að banna fíkniefni eru verri en afleiðingarnar af því að leyfa þau,
þá er ég hlynntur því að leyfa þau.“ Þeir Ólafur Ragnar og Stefán
vöktu líka máls á því, að selt væri inn á fyrirlestur Friedmans, sem
ætti að vera daginn eftir í Háskóla Íslands, en fram að þessu hefðu
háskólafyrirlestrar erlendra gesta verið ókeypis. Friedman svaraði,
að hugtakanotkunin væri röng. Fyrirlestrar væru aldrei ókeypis.
Venjulega þyrfti að kosta ferð fyrirlesarans og uppihald, jafnvel greiða
honum þóknun fyrir, leigja sal og auglýsa fyrirlesturinn. Spurningin
væri sú, hvort þeir, sem sæktu fyrirlesturinn, ættu að greiða fyrir hann
eða hinir, sem ekki sæktu hann. Sjálfum fyndist sér eðlilegast, að
áheyrendur greiddu fyrir hann, ekki aðrir. Varð fátt um svör. Húsfyllir
var á fyrirlestrinum sjálfum eftir þessa skemmtilegu kynningu. Flutti
9