Jóla-Vísbending 2006.pdf

Það hefur aukist um allan heim, ekki
síst eftir hrun sósíalismans. En sú
skýring nægir ekki. Vitundin er ekki
óvirk, heldur á sinn þátt í að skapa
veruleikann, eins og Hegel gamli
hefði sagt. Skýra þarf, að frelsi hefur
aukist meira á Íslandi en í flestum
öðrum ríkjum. Önnur skýring á
frelsisbyltingunni hérlendis er sú, að
hópur æskumanna í Sjálfstæðisflokknum beitti sér upp úr 1970 fyrir
aukinni frjálshyggju. Þessi hópur varð strax áhrifamikill, en óhætt er
að segja, að hann hafi náð völdum, þegar einn helsti forystumaður
hans, Davíð Oddsson, formaður Sjálfstæðisflokksins, myndaði
ríkisstjórn vorið 1991, en Davíð var forsætisráðherra allt til haustsins
2004 og síðan utanríkisráðherra til jafnlengdar 2005, þegar hann
hætti stjórnmálaafskiptum og gerðist aðalbankastjóri Seðlabankans.
Hér skal þessi fróðlegi þáttur í hugmyndasögu Íslendinga á tuttugustu
öld stuttlega rakinn.
Eimreiðarhópurinn
Árið 1971 féll viðreisnarstjórnin eftir tólf ára valdatíma. Ungum
stuðningsmönnum Sjálfstæðisflokksins þótti þá nokkur þreytublær
á ráðherrum flokksins, sem hefðu meiri áhuga á að halda um stýrið
en beina því í rétta átt. Nokkrir þessara ungu manna urðu vinir
í forsetakjöri 1968, þegar þeir studdu ekki Gunnar Thoroddsen,
gamlan forystumann sjálfstæðismanna, heldur Kristján Eldjárn
Umfram allt hefur hugarfar breyst:
Gróði er ekki lengur skammaryrði,
heldur keppikefli. Nú lítur æskan
upp til athafnamanna, eins og
rithöfunda og skálda áður.
þjóðminjavörð. Þar á meðal voru
þeir Magnús Gunnarsson, sem þá
stundaði nám í viðskiptafræði í
Háskóla Íslands, Þorsteinn Pálsson
verslunarskólanemi og Davíð
Oddsson menntaskólanemi. Í
aðdraganda forsetakjörsins kynntust
þeir Ragnari Jónssyni í Smára og
hrifust af eldlegum áhuga hans á hvers
konar menningarlegri sköpun, frjálslyndi hans og umburðarlyndi.
Töldu þeir nauðsynlegt að blása nýju lífi í sjálfstæðisstefnuna. Árið
1972 hafði Hilmir hf. keypt hið gamla tímarit Eimreiðina, og að
ráði athafnamannsins Sveins R. Eyjólfssonar, sem rak Hilmi, var
Magnús Gunnarsson fenginn til að ritstýra því. Fyrsta heftið undir
nýrri ritstjórn kom út snemma árs 1973, þótt svo væri látið heita, að
það væri frá árinu 1972. Þar var aðalefnið viðtal við Jónas H. Haralz,
bankastjóra Landsbankans, um frjálshyggju. Má segja, að það orð
hafi þá orðið fleygt í nýrri merkingu, sem þýðing enska orðsins
„liberalism“ eða „libertarianism“, en áður hafði íslenska orðið einkum
verið notað um guðleysi eða efahyggju í trúmálum. Í viðtalinu skýrði
Jónas einföldum orðum út þá hugmynd frjálshyggjumanna allt
frá Adam Smith, að dreifing þekkingar krefðist dreifingar valds.
Sjálfstýring væri heppilegri en miðstýring, verðlagning gæðanna og
frjáls viðskipti með þau betri en skattlagning og skriffinnska. Upp
úr þessu hóf þessi hópur að hittast vikulega í hádeginu á skrifstofu
Magnúsar Gunnarssonar, sem varð forstjóri Hafskips 1973. Síðan
hittist hópurinn í mörg ár í svokölluðu turnherbergi á Hótel Borg.
Árið 1971 var frjálshyggjuvakningin ekki hafin en á þessari mynd af Landsfundi Sjálfstæðisflokksins má sjá menn sem síðar komu
mikið við sögu. Fremst sitja Gísli Baldur Garðarsson , Jón Steinar Gunnlaugsson, Eiríkur Benjamínsson, Þorsteinn Pálsson, Davíð
Oddsson og Áslaug Ragnars.
7