JÃ³la-VÃsbending 2006.pdf

More documents

Recommendations

Info

„Það voru margir vantrúaðir á að þjóðarsáttin mundi skila sér“ Viðtal við Ásmund Stefánsson ríkissáttasemjara Mynd: Páll Stefánsson. Ásmundur Stefánsson hagfræðingur þekkir öðrum mönnum betur til samningamála á íslenskum vinnumarkaði undanfarna áratugi. Hann var ráðinn hagfræðingur ASÍ árið 1973 og varð forseti sambandsins árið 1980. Hann var lykilmaður í þjóðarsáttarsamningunum árið 1990. Síðar hóf hann störf hjá Íslandsbanka og varð einn af framkvæmdastjórum bankans, sat í samninganefnd bankanna og var formaður hennar um tíma. Hann var um skeið framkvæmdastjóri EFA, sem var fjárfestingarfélag. Árið 2003 var hann skipaður ríkissáttasemjari. Hann hefur því kynnst kjarasamningum frá öllum hliðum. Vísbendingu þótti forvitnilegt að fá Ásmund til þess að líta um öxl til þess að velta fyrir sér kjarabaráttunni á undanförnum aldarþriðjungi. 32
Voru verkföll ill nauðsyn? Verkalýðsbaráttan var mjög hörð á árum áður. Stundum stóðu allsherjarverkföll vikum saman. Var þetta nauðsynlegt til þess að tryggja lífskjörin? Það er reyndar ekki rétt að saga verkalýðsbaráttunnar á Íslandi sé ein samfelld verkfallssaga þótt einstakar deilur, eins og Nóvudeilan og garnaslagurinn og svo tiltekin verkföll á stríðsárunum og síðan á sjötta og sjöunda áratuginum, sitji í fólki á okkar aldri eins og samfelldur slagur. Samskiptin á milli aðila voru þó harkalegri á árum áður en nú og traust á milli aðila minna. Þjóðfélagsbaráttan var öll grimmari og ég held þess vegna að deilurnar hafi verið óhjákvæmilegur fylgifiskur aðstæðna. Nú er vitað að verkföll valda þjóðhagslegum skaða, hvers vegna beittu menn þeim af slíkri hörku sem raun ber vitni? Var um að kenna óbilgirni atvinnurekenda eða óraunhæfum kröfum verkalýðsins? Eflaust hefur hvort tveggja komið til en ég held, eins og ég sagði áðan, að skýringin sé almenn harka í þjóðfélagsbaráttunni og skortur á trausti á milli aðila. Á árunum eftir 1970 byrjuðu hagfræðingar að vinna hjá verkalýðssamtökunum og atvinnuveitendum. Engu að síður voru samningarnir á árunum 1970 til 1990 yfirleitt upp á tuga prósenta hækkun launa og verðbólgan var 40 til 60% árum saman. Hvernig stóð á þessu? Þetta tímabil einkenndist af miklum sveiflum í efnahagslífinu og það má segja að aðstæður hafi ekki boðið upp á annað en gagnkvæma hörku. Verkalýðshreyfingin knúði fram kauphækkanir og stjórnvöld tóku þær til baka með gengisfellingum og verðbólgu. Það skorti traust og samstöðu milli aðila til að rjúfa þann vítahring. Það að hagfræðingar komu til starfa hjá samtökunum breytti þessu ekki í sviphendingu en ég held þó að það megi segja að þeir hafi stuðlað að því að gefa aðilum sameiginlegar viðmiðanir og færa umræðuna að samhengi einstakra þátta. Ráðning þeirra endurspeglar vilja samtakanna til að ná skýrari yfirsýn og styrkja þekkingu samtakanna á stöðu og samhengi efnahagsmála. Að því leyti er ráðningin tákn um breytingar í þjóðfélagsumræðunni og breyttar áherslur. Það er hins vegar út í hött að ímynda sér að það eitt að ráða hagfræðinga til starfa mundi umsnúa öllum vinnubrögðum. Spillti pólitíkin fyrir? Árið 1976 hafði verðbólga lækkað nokkuð frá árunum þar á undan. Eftir sólstöðusamningana 1977, sem leiddu til tugprósenta launahækkunar, rauk hún upp aftur og var komin yfir 100% þegar loks náðist eitthvert taumhald á henni árið 1983. Hvers vegna gátu menn ekki náð saman um aðgerðir til þess að ná verðbólgunni niður? Þetta voru miklir umbrotatímar í efnahagsmálum og þegar ég horfi til baka held ég að menn hafi einfaldlega ekki haft nein ráð til að fara aðrar leiðir. Til að rjúfa vítahringinn þurfti allsherjar samstöðu sem náðist einfaldlega ekki fyrr en árið 1990 og við þær sviptingar sem gengu yfir efnahagsmálin á þessum tíma hefði verið mjög erfitt að ná þessari samstöðu og samskipti aðila voru ekki nógu traust til þess að til slíkrar tilraunar gæti komið. Verkalýðshreyfingin var mjög pólitísk á þessum árum. Gat það spillt fyrir árangri í kjaramálum að menn vildu beita henni til þess að klekkja á stjórnvöldum? Samfélagið allt var miklu pólitískara á þessum árum en í dag. Innan verkalýðshreyfingarinnar voru flokksböndin hins vegar byrjuð að rakna upp og það sama á við um samtök atvinnurekenda. Á því tímabili sem þú talar um voru bæði vinstri og hægri stjórnir og hvorugt stjórnarmunstrið gat tekist á við sviptingarnar. Einmitt það var kannski sá lærdómur sem aðilar vinnumarkaðarins drógu af reynslu þessara ára. Stjórnarmunstrið var ef til vill ekki meginatriði. Samtökin á vinnumarkaði urðu sjálf að ná saman og leggja fram mótaðar línur gagnvart stjórnvöldum ef vænta átti árangurs. Stjórnvöld hafa oft komið að kjarasamningum með svonefndum félagsmálapökkum. Hvort er þetta gagnlegt eða skaðlegt? Er til einhver hæfileg aðkoma ríkisvaldsins? Ég held að það sé enginn einfaldur leiðarvísir til um aðkomu ríkisvaldsins á hverjum tíma. Ég tel að félagsmálapakkarnir hafi skipt miklu máli til að byggja upp gagnkvæmt traust milli aðila vinnumarkaðarins og stjórnavalda, auk þess sem þeir fólu í sér mikinn og varanlegan réttindaávinning. Til að rjúfa margnefndan vítahring voru félagsmálapakkarnir einir og sér hins vegar ekki nægilegir. Það varð að takast víðtækari samstaða þar sem tekið væri á efnahagsmálunum í heild. Hér á landi hefur vinnumarkaðurinn verið tvískiptur, almennur vinnumarkaður og opinber markaður. Þessir markaðir eru ekki alltaf samstiga. Hefði það verið til góðs að sömu reglur giltu um alla? Já, ég held að það hefði verið auðveldara að tengja samtökin ef forsendur hefðu verið þær sömu. Því má bæta við að munurinn hefur minnkað mjög með árunum, bæði með auknum réttindum fólks á almennum vinnumarkaði og minni mun á atvinnuöryggi opinberra starfsmanna og þeirra sem eru á almennum vinnumarkaði. Í dag sé ég fátt auknu samstarfi til fyrirstöðu og þess vegna sameiningu samtakanna. Í framhaldi af síðustu spurningu má segja að um árabil hafi aðilar vinnumarkaðarins, atvinnurekendur og verkalýður, haft talsverð pólitísk völd. Á síðari árum virðast þau hafa minnkað mikið og menn velta fyrir sér hvort svona samtök séu nauðsynleg. Hvað hefur breyst? Enn held ég raunar að verkalýðshreyfingin og samtök atvinnurekenda hafi veruleg pólitísk ítök. Hitt er ljóst að með auknum stöðugleika í samfélaginu verða átakaaugnablikin færri og áhrifin verða í meira mæli í daglegum samskiptum aðila. Við verðum líka að muna að áhrif bæði verkalýðshreyfingar og samtaka atvinurekenda hafa alltaf verið fyrst og fremst bundin við þau atriði sem beint snúa að vinnumarkaðsmálum og kjörum. Þannig sýnist mér til dæmis að stórar og endurteknar yfirlýsingar verkalýðshreyfingarinnar um herinn hafi aldrei skipt sköpum. Hvers vegna varð þjóðarsáttin ekki fyrr? Margir halda því fram að þjóðarsáttin hafi komið til vegna þess að ákveðnir forystumenn í verkalýðshreyfingunni og hjá Vinnuveitendasamabandinu hafi náð að byggja upp traust sín á milli. Stjórnmálamenn virtust standa á hliðarlínunni. Er þetta mergurinn málsins og hvers vegna náðist skyndilega að skapa þetta andrúmsloft sem kom verðbólgunni niður? Auðvitað skiptu einstaklingar og gagnkvæmt traust þeirra á milli lykilmáli. Þannig er það alltaf í mannlegum samskiptum. Þjóðarsáttin spratt hins vegar ekki upp í skyndi og eðli málsins samkvæmt gat hún ekki orðið að veruleika nema mikill fjöldi einstaklinga á ýmsum 33
Page 1 and 2: Vikurit um viðskipti og efnahagsm
Page 3 and 4: ÍSLENSKA / SIA.IS / ICE 35339 12/0
Page 5 and 6: ÆVIMINNINGAR JÓHANNESAR ZOËGA J
Page 7 and 8: Það hefur aukist um allan heim, e
Page 9 and 10: Gissurarson um útgáfuna með aðs
Page 11 and 12: hann sér fyrir margvíslegum umbó
Page 13 and 14: ákvarða gengi. Löggjöfin er dag
Page 15 and 16: ÁRI‹ 2006 Í VÍSBENDINGU Margt
Page 17 and 18: Ég heiti Baldvin, Jón Baldvin Nj
Page 19 and 20: FRÁ SÉR NUMIN FIJÓ‹ EYFIÓR Í
Page 21 and 22: Til forna var vel skilgreind fríst
Page 23 and 24: Að vera eða ekki Íslensk gengism
Page 25 and 26: Um slíkar hugmyndir, sem Skipulags
Page 27 and 28: í efnahagsmálum. Þegar fulltrúi
Page 29 and 30: Móðirin var vön svörum af þess
Page 31: og Skúla Magnússonar fógeta vir
Page 35: EDDUVERÐLAUNAÞÁTTURINN Jón Óla

JÃ³la-VÃ­sbending 2006.pdf

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?

JÃ³la-VÃsbending 2006.pdf