Jóla-Vísbending 2006.pdf

Til forna var vel skilgreind frístundastétt á Íslandi, stétt sem tók sér auð með valdi
eða brellum, ef ekki svikum. Þeir menn voru engir iðjuleysingar heldur voru þeir iðnir
við að sölsa undir sig auðæfi af einskæru ræningjaeðli að mati Thorsteins.
minna áhugaverð en lýsing Tocquevilles fimmtíu árum fyrr, en
báðir sáu landið með augum gestsins. Thorstein notaði hugtök
eins og „eftirtektarverð neysla“ (e. Conspicuous Consumption) og
„frístundastéttin“ (e. Leisure Class) sem hafa gleymst en eiga enn
erindi. Það skemmtilega við lýsingu hans, í þessu samhengi, er að
Íslendingasögurnar eru rótin að hugmyndafræði hans. Þó að bókin,
The Theory of the Leisure Class, sé rétt rúmlega hundrað ára gömul
þá er hún glettilega góð lýsing á Íslandi eins og það er um þessar
mundir.
Til forna var vel skilgreind frístundastétt á Íslandi, stétt sem tók
sér auð með valdi eða brellum, ef ekki svikum. Þeir menn voru engir
iðjuleysingar heldur voru þeir iðnir við að sölsa undir sig auðæfi
af einskæru ræningjaeðli að mati Thorsteins. Þeir sköpuðu aldrei
auð með vinnu eða hæfni. Þeir stunduðu iðju sína með fulltingi
samfélagsins og var jafnvel litið upp til þeirra sem valdamanna. Sóun
og eyðsla var aldrei sett í samhengi við þessa höfðingja. Thorstein
hélt því fram að samfélög á þeim tíma sem hann lifði hefðu erft
margt frá hinum frumstæðu samfélögum og þó línurnar væru ekki
eins skýrar væri frístundastéttin enn áberandi.
Útleiðsla Thorsteins var á þann veg að smám saman færi það að
verða hetjulegt og aðdáunarvert að sölsa undir sig auð með valdi og
klókindum en drægi úr göfugleika vinnunnar. Thorstein sá fyrir sér
að vinnusemin, sem eitt sinn hefði verið svo göfug, yrði niðurlægð
og það myndi grafa undan þjóðfélaginu. Ekki er ljóst hvort hann sá
að hið íslenska klíkustríð, sem leiddi til þess að Íslendingar afsöluðu
sér sjálfstæði sínu, væri afleiðing af þessu. Íslendingar hafa verið
vinnusöm þjóð allt til loka tuttugustu aldarinnar en einhvern tímann
á síðari hluta tíunda áratugarins urðu „gömul sannindi“ eins og
„vinnan göfgar manninn“ hlægileg.
Neysla, sérstaklega neysla á lúxusvörum og þjónustu, er
aðdáunarverð í þjóðfélagi frístundastéttarinnar en vinnusemin er
fáránleiki lágstéttarinnar. Vinnusemin verður þó að vera fyrir hendi til
þess að fjármagna neysluna ellegar þarf að gera það með lántökum.
Það getur verið hættulegt stundargaman.
Ameríski draumurinn
Íhaldssamir Evrópubúar hafa stundum litið niður á Bandaríkin
sem land úrkynjunar og fávisku. Það gerðu þeir þegar Bandaríkin
voru að byggjast upp og gera það enn þó að Bandaríkin hafi hoppað
fram úr Evrópu á flestum ef ekki öllum sviðum. Þeir eru einnig til
sem horfðu með aðdáun til vesturs en aðdáunin er blendin, þeir
aðhyllast frelsið en fordæma afleiðingarnar.
Óvíða er ójöfnuður meiri en í Bandaríkjunum. Forstjórar
stórfyrirtækja og bankamenn sópa til sín auðæfum í nafni
kaupréttar og þóknunar fyrir aðstöðumismun, oft einskorðaðan
aðgang að upplýsingum. Hugmyndafræðilegur misskilningur á
eiginhagsmunum, hvatningu og leiðtogahæfni hefur gert forstjórum
kleift að safna auði en njóta um leið aðdáunar. Á sama tíma sópa
fátæklingarnir skítugum brauðmolunum upp af gangstéttinni.
Evrópskum menntamönnum, sem sjaldnast hafa sjálfir gert handtak í
lífinu, blöskrar og kalla á mikilvægi jafnaðar. Upphaflega voru rökin
komin úr smiðju Karls Marx, á þann veg að uppreisn öreiganna
myndi valda stríðsástandi í samfélaginu þegar þeir sameinuðu krafta
sína og uppgötvuðu óréttlætið. Núna snúast rök jafnaðarmanna um
hvað er „mannúðlegt“. Vandræðagangurinn er skiljanlegur þar sem
góð hugmyndafræði sem útskýrir efnahagsleg áhrif jafnaðar og
ójafnaðar og hvað drífur slík hagkerfi áfram er ekki til.
Gjöf til framtí›ar
Legg›u gó›an grunn a› framtí› barnsins
me› Framtí›arbók KB banka.
Me› 5.000 kr. gjafabréfi fær n‡r Framtí›arbókareigandi
2.500 kr. mótframlag frá bankanum.
A› auki fylgir glæsilegt flísteppi öllum 5.000 kr. gjafabréfum
til n‡rra jafnt sem eldri Framtí›arbókareigenda.
fiú getur gengi› frá kaupum á Framtí›arbók í síma 444 7000
e›a í næsta útibúi KB banka.
21