Opracowanie Przemka H - Wrzuta.pl

26. Problem prawa do milczenia osoby podejrzanej
FRAGMENT ARTYKUŁU PROF. SKORUPKI NA TEMAT MILCZENIA – SĄDZĘ, ŻE WYCZERPUJĄCY TEMAT
Jerzy Skorupka, Zatrzymanie procesowe osoby podejrzanej
http://www.google.pl/url?sa=t&source=web&cd=4&ved=0CC0QFjAD&url=http%3A%2F%2Fwww.pk.gov.pl%2Fupload_doc%2F000000271.doc&rct=j&q=Proble
m%20prawa%20do%20milczenia%20osoby%20podejrzanej%20&ei=SObSTZeYOIT1sgbXqcypCQ&usg=AFQjCNGqa8EsHzouZgQqwl99lN6NSblwVw&sig2=MpLtbEa
Y0IMJoP3FZOas_Q&cad=rja
(…) W takim razie, należy też przyjąd, że zatrzymana osoba podejrzana (podobnie jak podejrzany) – zgodnie z zasadą nemo se
ipsum accusare tenetur – nie ma obowiązku dostarczenia dowodów na swoją niekorzyśd (art. 74 § 1 in fine k.p.k.), zaś wszelkie
oświadczenia, które ze względu na ich treśd służyły odparciu podejrzenia o popełnienie przestępstwa, nie mogą stanowid
podstawy do pociągnięcia jej do odpowiedzialności karnej. Żaden obywatel nie może byd wszak obowiązany do autodenuncjacji
(art. 240 § 3 k.k.). Jedną z podstawowych gwarancji przestrzegania reguły nemo se ipsum accusare tenetur jest tzw. prawo do
milczenia, sformułowane w art. 175 k.p.k. 2 . Ze względu na obowiązywanie wymienionej zasady, zastrzeżenia i wątpliwości budzi
status osoby podejrzanej zatrzymanej na podstawie art. 244 § 1 k.p.k. Zasadnicze wątpliwości budzi instytucja „wysłuchania”
zatrzymanego. Z treści art. 244 § 1 k.p.k. nie wiadomo bowiem, na jakie okoliczności zatrzymany ma zostad „wysłuchany”. Mając
na uwadze, że został on zatrzymany w związku z uzasadnionym podejrzeniem popełnienia przestępstwa, a policja (inny
uprawniony organ postępowania) ma obowiązek poinformowania go o przyczynach zatrzymania, należy wnosid, że owo
wysłuchanie może dotyczyd także okoliczności przestępstwa, o popełnienie którego zatrzymany jest podejrzewany. Stosownie do
wymienionego przepisu, zatrzymany nie posiada jednak statusu podejrzanego i nie korzysta z prawa do milczenia (odmowy
złożenia wyjaśnieo). Wypowiedzi zatrzymanego nie stanowią też wyjaśnieo, a jedynie oświadczenie. Wymieniony przepis nie
przesądza też, czy zatrzymany ma obowiązek złożyd jakiekolwiek oświadczenie i, w ogóle, podjąd rozmowę.
Niemniej, w razie podjęcia rozmowy, może dojśd do złożenia przez zatrzymanego oświadczenia niekorzystnego dla niego lub jego
najbliższych. Pomimo że po przedstawieniu zatrzymanemu zarzutu popełnienia przestępstwa, takie oświadczenia nie będą miały
waloru dowodu (art. 174 k.p.k.) i nie będą mogły byd podstawą niekorzystnych dla niego ustaleo, treśd złożonego oświadczenia
(ujawnione fakty i okoliczności) będą mogły stanowid podstawę do uzyskania dowodów procesowych przeciwko zatrzymanemu
albo jego najbliższym. Wysłuchanie zatrzymanego działa zatem antygwarancyjnie, dając możliwośd autodenuncjacji i
dostarczenia dowodów przeciwko sobie. Z tych względów należy postulowad o nałożeniu na organy dokonujące zatrzymania
obowiązku poinformowania zatrzymanego o prawie do milczenia 3 . Rzecz w tym, że zatrzymany w ogóle nie powinien byd
wypytywany o okoliczności zdarzenia, będącego przedmiotem ewentualnego zarzutu, a tym bardziej przesłuchany w charakterze
świadka 4 .
Natomiast, w razie sporządzenia przez policję notatki służbowej z wysłuchania zatrzymanej osoby podejrzanej i zawarcia w niej
informacji o przebiegu i przyczynach (innych okolicznościach) zdarzenia, będącego podstawą jej zatrzymania, może mied ona
znaczenie wyłącznie informacyjne. Niedopuszczalne jest przekształcenie treści notatki w procesowy dowód przeciwko osobie
podejrzanej w postaci zeznao funkcjonariusza policji, jako świadka w tej sprawie 5 . Jeżeli „wysłuchanie” o okolicznościach
zdarzenia, którego zatrzymana osoba podejrzana udzieliła funkcjonariuszowi policji, miało miejsce, gdy nie podjęto jeszcze
przeciwko niej jakichkolwiek czynności procesowych, to zgodnie z zasadą nemo se ipsum accusare tenetur, niedopuszczalne jest
późniejsze dokonanie czynności dowodowych w postaci przesłuchania tego policjanta na okoliczności dotyczące treści
„wysłuchania” oraz przeprowadzenie dowodu z tych zeznao. Jeśli zatrzymana osoba podejrzana w chwili „wysłuchania” nie była
podejrzanym, to uzyskane od niej wiadomości nie mogą stanowid dowodu przeciwko niej 6 .
Prawo do milczenia i prawo do niedostarczania dowodów na własną niekorzyśd są powszechnie uznawanymi standardami
międzynarodowymi, które należą do istoty rzetelnej procedury karnej. Celem tych praw jest zapewnienie osobie oskarżonej
(osobie, przeciwko której skierowane jest postępowanie karne) ochrony przed niedozwolonym przymusem ze strony władz, a
tym samym unikanie pomyłek sądowych oraz zabezpieczenie celów art. 6 Konwencji. Prawo do niedostarczania dowodów na
własną niekorzyśd jest, przede wszystkim, związane z poszanowaniem woli osoby oskarżonej do zachowania milczenia oraz
zakłada, że oskarżenie w sprawach karnych poszukuje dowodów przeciwko oskarżonemu bez uciekania się do materiału
uzyskanego metodami niedozwolonego przymusu, wbrew woli oskarżonego 7 . Przysługująca oskarżonemu (w szerokim tego
słowa znaczeniu) wolnośd wyboru odnośnie do milczenia albo mówienia, jest bowiem skutecznie przekreślona w wypadku, gdy
organy procesowe w sposób podstępny wydobywają od niego przyznanie się do winy lub inne informacje o obciążającym go
charakterze, których w normalny sposób nie byłyby w stanie uzyskad, i które następnie wykorzystują w dalszych stadiach
procesu 8 .
(…)
2 Zob. J. T y l m a n, op. cit., s. 149.
3 Zob. w tej kwestii obszerne rozważania i trafne uwagi R. K m i e c i k a, Prawo do milczenia zatrzymanej osoby podejrzane (w świetle reguły nemo tenetur), Prok. i Pr. 2000, nr 7–8,
s. 17–22 oraz J. Z a g ó r s k i, Zatrzymanie przez policję oraz umieszczenie w policyjnych izbach zatrzymao, Prok. i Pr. 2004, nr 9, s. 84; R. Z d y b e l, op. cit., s. 85. Odmiennie
P. H o f m a o s k i, E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, op. cit., s. 989.
4 Tamże.
5 Tamże.
6 Tamże.
7 Zob. wyrok ETPCz z dnia 5 listopada 2002 r., w sprawie 48539/99 Allan przeciwko Wielkiej Brytanii z omówieniem B. G r o n o w s k iej, Prok. i Pr. 2003, nr 6, s. 151 oraz wyrok ETPCz z
dnia 8 kwietnia 2004 r., w sprawie 38544/97 Weh przeciwko Austrii z omówieniem B. G r o n o w s k i e j, (w:) Prok. i Pr. 2005, nr 6, s. 161.
8 Zob. wyrok ETPCz z dnia 5 listopada 2002 r., w sprawie 48539/99 Allan przeciwko Wielkiej Brytanii wraz z omówieniem B. G r o n o w s k i e j, Prok. i Pr. 2003, nr 6, s. 155.
16