Opracowanie Przemka H - Wrzuta.pl

20. Zasada legalizmu
Art. 10. Organ powołany do ścigania przestępstw jest obowiązany do wszczęcia i
przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel publiczny także do
wniesienia i popierania oskarżenia - o czyn ścigany z urzędu.
Z
asada legalizmu w procesie karnym nie odnosi się jedynie do formalnej zgodności z prawem. Ustanawia
obowiązek ścigania i wnoszenia oskarżenia do sądy w wypadku przestępstw publicznoskargowych.
Skodyfikowana w art. 10 zasada legalizmu jest dyrektywą zobowiązującą wszystkie organy
procesowe do takiego postępowania, by spełniony został postulat zawarty w § 2, iż nikt - z wyjątkiem
wypadków określonych w ustawie lub w prawie międzynarodowym - nie może byd zwolniony od
odpowiedzialności za popełnione przestępstwo. Dyrektywa ta skierowana jest nie tylko do organów
postępowania przygotowawczego, ale także do sądu. Przepis § 1 natomiast konkretyzuje obowiązek
określony w § 2 w odniesieniu do organów pierwszego stadium procesu. Każdy organ powołany do ścigania
przestępstw (prokurator, Policja, Agencja Bezpieczeostwa Wewnętrznego, Żandarmeria Wojskowa, organy
uprawnione szczególnymi przepisami itp.) jest obowiązany - w razie zaistnienia uzasadnionego podejrzenia
popełnienia przestępstwa - do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego (art. 298 § 1,
art. 311 § 1 i 2, art. 603). Oskarżyciel publiczny ma nadto obowiązek wniesienia i popierania oskarżenia o
czyn ścigany z urzędu. Zakres przedmiotowy zasady legalizmu nie obejmuje przestępstw ściganych w trybie
prywatnoskargowym.
Zasadę legalizmu wzmacnia uregulowany w art. 304 obowiązek denuncjacji - różny w zakresie
konsekwencji prawnych dla obywateli i instytucji paostwowych i samorządowych.
Odstępstwa na rzecz oportunizmu, czyli na rzecz uznania przez organ procesowy braku społecznej
celowości prowadzenia postępowania karnego bez względu na stopieo ciężkości przestępstwa (oportunizm
właściwy) oraz odstąpienie od ścigania ze względu na małą wagę przestępstwa (oportunizm niewłaściwy),
wynikają ze szczegółowych regulacji ustawowych ("wypadki określone w ustawie" - art. 10 § 2). Do tych
ustawowych odstępstw należą:
a) stwierdzenie znikomości szkodliwości społecznej czynu (art. 1 § 2 k.k.), która obliguje do zaniechania
wszczęcia lub umorzenia wszczętego postępowania karnego ( art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k.),
b) instytucja warunkowego umorzenia postępowania przez sąd ( art. 66-68 k.k.) na posiedzeniu (art.
339 § 1 pkt 2 k.p.k.) lub na rozprawie ( art. 414 i n. k.p.k.),
c) "absorpcyjne" umorzenie postępowania (art. 11 k.p.k.),
d) instytucja świadka koronnego przewidziana w ustawie z dnia 26 czerwca 1997 r. (Dz. U. Nr 114, poz.
738 ze zm.),
e) immunitety osób należących do przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych ( art.
578 i 579),
f) immunitet materialny przysługujący parlamentarzystom w zakresie działalności wchodzącej w zakres
sprawowania mandatu posła lub senatora (art. 105 i 108 Konstytucji RP),
g) odmowa wszczęcia lub umorzenie wszczętego przeciwko nieletniemu postępowania przez sędziego
rodzinnego, gdy orzeczenie środków wychowawczych lub poprawczych jest niecelowe, w
szczególności ze względu na orzeczone już środki w innej sprawie (art. 21 § 2 u.p.n.).
W literaturze nie istnieje zgodnośd co do zaliczenia niektórych instytucji do wyjątków na rzecz
oportunizmu. I tak np. S. Waltoś (Proces..., s. 291-292) kwestionuje zaliczenie do tej grupy immunitetów
(nawet dyplomatycznych) i warunkowego umorzenia postępowania. T. Grzegorczyk z kolei uważa
(Kodeks..., s. 58), że nie stanowi formalnie odstępstwa od legalizmu możliwośd zaniechania postępowania z
powodu znikomej szkodliwości społecznej czynu - art. 17 § 1 pkt 3.
14