Opracowanie Przemka H - Wrzuta.pl

17. Zasada kontradyktoryjności i zasada inkwizycyjności
Zasada kontradyktoryjności to dyrektywa, zgodnie z którą strony mają prawo do walki o korzystne dla siebie
rozstrzygnięcie
Zasada inkwizycyjności natomiast to dyrektywa głosząca, że w procesie nie ma miejsca dla stron procesowych i
że badanie sprawy należy wyłącznie do organu procesowego.
Wprowadzenie do procesu zasady kontradyktoryjności poparte jest trojakiem racji:
1. Metodologicznie – najlepszą formą poznania rzeczywistości jest dialektyczne badanie zjawisk,
porównanie ich wewnętrznych przeciwieostw oraz zbudowanie syntezy na ich podstawie.
Najsumienniejsze zbadanie sprawy przez sam organ procesowy nie przyniesie takich wyników, jak
rozpatrywanie sprawy z kilku punktów widzenia przedstawianych przez strony o odmiennych interesach.
Na tej podstawie, gdy oskarżenie buduje tezę, a obrona antytezę – wyrok ma szansę byd syntezą w
poznaniu
2. Społecznie – proces kontradyktoryjny odbija społeczny i prawny konflikt sporu w procesie, polegający na
sprzeczności interesów oskarżyciela i oskarżonego. Umożliwienie stronom walki o korzystną dla nich
decyzję zaspokaja poczucie sprawiedliwego traktowania. Na oskarżycielu publicznym ciąży jednak
łagodzący obowiązek obiektywizmu.
3. Organizacyjnie - spór stron ułatwia zachowanie obiektywizmu organu procesowego, pozwala my na
utrzymanie w psychice stosownego dystansu do rozpoznawanej sprawy; aktywnośd stron pozwala na
mniejszą aktywnośd organu procesowego eliminując niebezpieczeostwo skierowania uwagi w jednym
kierunku.
Aby można było mówid o tym, że zaszła kontradyktoryjnośd – muszą zostad spełnione cztery warunki:
1. Możliwie dokładne oznaczenie przedmiotu procesu – podanie stronom do wiadomości istoty
odpowiedzialności karnej lub cywilnej za popełniony czyn, w przeciwnym wypadku strony nie będą
wiedziały o co walczą i co mają do zwalczania; w tym celu już w postępowaniu przygotowawczym
wydaje się akty zakreślające granice odpowiedzialności, tj. postanowienie o wszczęciu śledztwa lub
dochodzenia, postanowienie o przedstawieniu zarzutów, akt oskarżenia, a w postępowaniu sądowym
wyrok, apelacja i kasacja.
2. Istnienie przeciwstawnych sobie stron toczących spór oraz organu procesowego rozstrzygającego spór –
chodzi o utworzenie co najmniej trójstronnego stosunku procesowego „oskarżyciel – oskarżony – organ
procesowy”; układ ten często ulega jednak zniekształceniu w przypadku niektórych przestępstw, gdy w
trakcie postępowao nie ma obecnego pokrzywdzonego, wtedy organ procesowy spełnia funkcje organu
procesowego i strony przeciwstawnej oskarżonemu, jest bardziej organem ścigającym niż
rozstrzygającym
3. Równouprawnienie stron wiodących spór – zasada równości broni – punkt ciężkości spoczywa na
równości uprawnieo stron przeciwstawnych (stron a nie prokuratora będącego organem procesowym);
pamiętad trzeba, że nie udaje się dotychczas prawodawcy zrównad uprawnieo oskarżyciela mającego za
sobą aparat prokuratury, ale przeciwwagą jest zakaz reformationis in peius będący przywilejem favor
defensionis
4. Niezbędne minimum dyspozycyjności stron w procesie – jest to prawo stron do wpływania swym
zachowaniem na przebieg i wynik procesu; ma tu miejsce swoboda w działaniu stron postępowania,
które mogą brad udział w czynnościach dowodowych, wpływad na ich przebieg, możliwośd stosowania
określonej taktyki
Zasada inkwizycyjności jest przeciwieostwem kontradyktoryjności. Organ procesowy w procesie inkwizycyjnym
bierze na siebie rolę oskarżyciela i obroocy. Niewątpliwie wykazuje ona pewne zalety, takie jak szybkośd
postępowania, tajnośd procesu ułatwiająca posługiwaniem się metodą zaskakiwania i podstępu w ściganiu oraz
utrzymywaniem w tajemnicy wiadomości mających istotne znaczenie dla organów paostwa. Mankamentami są
natomiast niemożnośd psychiczna wykonania równocześnie trzech funkcji procesowych przez jedną osobę, co w
konsekwencji powoduje nastawienie niekorzystne dla oskarżonego oraz pozbawienie organu procesowego
możliwości zapoznania się ze ścierającymi poglądami. Ogranicza to znacznie kąt widzenia badanej sprawy.
12