Opracowanie Przemka H - Wrzuta.pl

Opracowanie Przemka H
1. Cele procesu karnego
Art. 2 KPK
Celem procesu karnego jest realizacja prawa karnego zgodna z dyrektywami zawartymi w art. 2 kpk.
Zasadniczym celem jest osiągnięcie sprawiedliwości prawnomaterialnej – czyli zastosowanie
abstrakcyjnej normy prawa karnego w celu jej skonkretyzowania w odniesieniu do konkretnego czynu
ludzkiego i wyciągnięcie z tego faktu następstw przewidzianych w prawie karnym materialnym.
Postępowanie karne powinno przy tym odpowiednio oddziaływad w sferze zapobiegania
przestępstwom, umacniania poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego.
Drugim podstawowym celem procesu karnego jest sprawiedliwośd proceduralna – czyli osiągniecie
stanu w którym strona postępowania ma przekonanie, że organy procesowe zrobiły wszystko, aby
prawu stała się zadośd.
2. Pojęcie i warunki rzetelnego procesu karnego
Źrodło tej zasady znajdziemy w art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
Zasada ta mówi, iż każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w
rozsądnym terminie przez niezawisły, bezstronny sąd ustanowiony ustawą, przy rozstrzyganiu o jego
prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej
przeciwko niemu sprawie.
Zasada ta dotyczy zarówno spraw cywilnych jak i karnych. Zasada rzetelności procesu w przebiegu
procesu karnego oznacza:
- zachowanie zasady kontradyktoryjności
- zapewnienia oskarżonemu prawa do obrony, posiadania tłumacza
- zachowania lojalności organów procesowych wobec uczestnika postępowania karnego, w tym także
oskarżonego (zakaz wprowadzania w błąd w jakikolwiek sposób uczestnika procesu, nakaz udzielania
mu informacji w sytuacjach gdy sąd jest do tego zobowiązany przepisami (np. 100 kpk, 300 kpk) ale
także gdy ma to dla uczestnika procesu znaczenie procesowe
- rozstrzygnięcia sprawy w rozsądnym terminie
3. Rodzaje procesu w zależności od rodzaju odpowiedzialności karnej
W zależności od rodzaju odpowiedzialności prawnej będącej przedmiotem procesu wyróżnia się:
- proces zasadniczy – gdzie rozpatruje się główną kwestię odpowiedzialności czyli odpowiedzialnośd
karną
-akcję cywilną w procesie karnym (art. 415 kpk) – czyli postępowanie rozstrzygające o
odpowiedzialności cywilnej oskarżonego, rozstrzygnięcie roszczeo cywilnych wynikających z
popełnionego przestępstwa lub nakładanie roszczeo z powodu popełnionego przestępstwa *więcej
zagadnienie nr 6]
4. Tryby postępowania
Ze względu na tryb ścigania:
- z oskarżenia publicznego (z urzędu)
Tryb bezwarunkowy (większośd spraw)
Tryb warunkowy, gdy uzależniony jest od wniosku pokrzywdzonego; z chwilą złożenia wniosku
postępowanie toczy się z urzędu (art. 12 § 1 kpk) lub uzależniony od zezwolenia właściwego
organu jak np. zgoda na uchylenie immunitetu poselskiego przez sejm
-z oskarżenia prywatnego – postępowanie wszczyna się na podstawie aktu oskarżenia wniesionego do
sądu przez pokrzywdzonego; pokrzywdzony od tej chwili staje się oskarżycielem prywatnym
1

Ze względu na przebieg procesu:
- postępowanie zwyczajne – przebieg procesu, który zmierza do rozstrzygnięcia kwestii
odpowiedzialności karnej uznany za typowy;
- postępowanie szczególne – przebieg procesu zmierza do rozstrzygnięcia odpowiedzialności karnej
oskarżonego, ale w sposób odbiegający istotnie od postępowania zwyczajnego w sposób z góry
przewidziany przez ustawodawcę, jest odstępstwem lub modyfikacją formalizmu postępowania
zwyczajnego;
Podział trybów szczególnych ze względu na stosunek do formalizmu procesu zwyczajnego:
- postępowanie ekwiwalentne – generalnie sformalizowane tak samo, jedynie zmiana
niektórych form na inne, lub modyfikowanie danych form np.: postępowanie karne skarbowe
zwyczajne lub postępowanie poprawcze w sprawach nieletnich
- postępowanie wzbogacone – formalizm zostaje zwiększony; w Polsce nie występuje; kiedyś
było to postępowanie prowadzone przed sądem przysięgłym za największe zbrodnie (zwiększony
formalizm w wyniku powoływania ławy przysięgłych)
- postępowania zredukowane – formalizm zostaje zmniejszony; na ogół dotyczy redukcji
uprawnieo przysługujących stronom np., wydanie wyroku zaocznego, rezygnacja z udziału
oskarżonego w procesie; redukcje ograniczane przez Konstytucję, MPPOiP, EKPCz; do postępowao
zredukowanych należą:
postępowanie uproszczone – ściśle oznaczone modyfikacje
postępowanie z oskarżenia prywatnego
postępowanie przyspieszone
postępowanie nakazowe – eliminacja rozprawy głównej
postępowanie doraźne (przyspieszenie kosztem praw oskarżonego, pozbawienie stron
możliwości zaskarżenia wyroku)
5. Postępowania zasadnicze i dodatkowe
Podział postępowania ze względu na stosunek do głównego nurtu procesu:
- Postępowanie zasadnicze – rozstrzyga podstawową kwestię odpowiedzialności prawnej oskarżonego;
na proces zasadniczy wchodzą trzy kolejne stadia: 1) stadium przygotowawcze – służy zebraniu
materiału dowodowego 2) stadium jurysdykcyjne – następuje po skierowaniu przez oskarżyciela skargi
do sądu i toczy się przed sądem pierwszej instancji; jego celem jest rozpoznanie sprawy i wydanie
wyroku 3) stadium wykonawcze – wszczyna się jeżeli wydany został wyrok skazujący, wyrok
warunkowo umarzający albo umarzający i orzekający stosowanie środków zabezpieczających; celem
tego stadium jest wykonanie prawomocnie orzeczonych kar, środków karnych, środków
zabezpieczających oraz kontrola przebiegu okresu próby warunkowego umorzenia postępowania
- Postępowania dodatkowe – postępowanie to nigdy nie rozstrzyga co do samej zasady
odpowiedzialności; dzieli się na następujące kategorie
a) Incydentalne – postępowania, w toku których załatwia się kwestie dodatkowe powstające podczas
toczącego się procesu zasadniczego np. kary porządkowe, tymczasowe aresztowanie
b) Pomocnicze – podczas których usuwa się szczególne trudności, wyróżnia się:
• Postępowanie transgraniczne, czyli zagraniczna pomoc prawna, ekstradycyjne, wydania lub
wykonania europejskiego nakazu aresztowania i inne
• Pomoc prawna krajowa
• Postępowanie o odtworzenie akt (renowacyjne)
c) Następcze – postępowania prowadzone w celu rozstrzygnięcia kwestii, które pojawiły się po
uprawomocnieniu się wyroku, czyli:
• W sprawie o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, aresztowanie lub zatrzymanie
• Postępowanie ułaskawieniowe
2

• Postępowanie w sprawie wyroku łącznego
Dopuszczalne tylko pod warunkiem przyzwolenia w ustawie
d) Uzupełniające (art. 420 kpk) – dotyczą sytuacji gdy wyrok nie rozstrzyga kwestii przepadku,
zaliczenia tymczasowego aresztu, zatrzymania lub środków zapobiegawczych w postaci zawieszenia
oskarżonego w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu albo nakazu
powstrzymywania się od określonej działalności lub od prowadzenia pojazdów albo co do dowodów
rzeczowych, wtedy sąd orzeka o tym postanowieniem na posiedzeniu
6. „Akcja cywilna” w procesie karnym
Akcja cywilna w procesie karnym art.415 KPK
załatwienie kwestii odpowiedzialności cywilnej oskarżonego
rozstrzyganie w toku procesu karnego roszczeo cywilnych wynikających bezpośrednio z
przestępstwa lub nakładanie roszczeo z powodu popełnienia przestępstwa
różne postępowania połączone celem – nałożenie na oskarżonego powinności prawnej
świadczenia na rzecz ofiary przestępstwa lub ewentualnie os. trzeciej
zmniejszenie kosztów procesu, ilości sądów rozpatrujących daną sprawę, szybsze
rozpatrzenie wszystkich kwestii w jednym procesie niż w dwóch odrębnych
postępowaniach
minusy: przedłużenie procesu
podrzędnośd akcji cywilnej wobec procesu zasadniczego
Formy akcji cywilnej:
a) postępowanie adhezyjne (przydatkowe)
w procesie karnym, na podstawie powództwa cywilnego wniesionego
przez pokrzywdzonego lub inną uprawnioną osobę;
tylko do roszczeo majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia
przestępstwa;
odszkodowanie za stratę rzeczywistą (damnum emergens), a także
utracone korzyści (lucrum cessans);
pozwanym tylko oskarżony
postępowanie „przy okazji” postępowania karnego
powód ma prawo do wnoszenia apelacji
ograniczenia postępowania adhezyjnego:
i. niedopuszczalne, gdy przepis szczególny tak stanowi (sprawy
nieletnich, sprawy o wykroczenia, w post. doraźnym, przed
Trybunałem Stanu)
ii. dopuszczalnośd dowodzenia przez powoda cywilnego tylko
tych okoliczności, na których opiera swoje roszczenia
iii. możliwośd pozostawienia bez rozpoznania, jeżeli materiał
dowodowy nie wystarcza do rozstrzygnięcia powództwa
cywilnego, a udowodnienie powodowałoby przewlekłośd
postępowania
b) orzeczenie obowiązku naprawienia wyrządzonej szkody – obejmuje przede
wszystkim szkodę rzeczywistą, może objąd utracony zysk; jest to jeden ze
środków karnych przewidzianych w KK; rodzaje orzeczeo:
3

i. bezwzględnie obligatoryjne (art. 67 § 3 kk) - przy umorzeniu
postępowania karnego; w całości lub w części; możliwe orzeczenie
innych obowiązków
ii. względnie obligatoryjne (art. 46 § 1 kk) – w przypadku skazania za
najcięższe przestępstwa (spowodowanie śmierci, ciężkiego uszczerbku
na zdrowiu, przeciw bezpieczeostwu w komunikacji) na wniosek
pokrzywdzonego, prokuratora; w całości lub w części – wniosek
powoduje koniecznośd wydania takiego orzeczenia chyba, że szkoda
została już naprawiona (chyba, że niemożnośd ustalenia rozmiarów
szkody-wtedy możliwe wymierzenie nawiązki)
iii. fakultatywne (art. 72 § 2 kk) – przy zawieszeniu wykonania kary; sąd
może zobowiązad do naprawienia w całości lub w części; może zostad
nadana klauzula wykonalności (wykonanie na podstawie przepisów
KPC
c) orzeczenie odszkodowania z urzędu – kiedyś dotyczyło tylko mienia
społecznego (wtedy obligatoryjnie), teraz dotyczy każdego rodzaju
(fakultatywnośd); sąd może zasądzid w razie skazania; możliwe orzeczenie z
urzędu; rola akcesoryjna w stosunku do postępowania adhezyjnego;
niedopuszczalne, gdy:
i. nie ma bezpośredniego związku z zarzutem oskarżenia lub jest
przedmiotem innego postępowania; gdy o roszczeniu prawomocnie
orzeczono
ii. w postępowaniu poprawczym w sprawach nieletnich
iii. w postępowaniu doraźnym
d) orzeczenie nawiązki (do 100tyś zł)
i. zamiast obowiązku naprawienia szkody jako zadośduczynienie za
ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała,
rozstrój zdrowia itp.; charakter tylko akcesoryjny – tylko w przypadku,
gdy niemożliwe określenie wielkości szkody
ii. możliwośd orzeczenia kumulatywnie z nawiązką, o której mowa
powyżej w przypadku przestępstw umyślnych przeciwko życiu lub
zdrowiu, których efektem jest śmierd, ciężki uszczerbek na zdrowiu,
rozstrój itp. na rzecz instytucji, fundacji, stowarzyszenia itp.
zajmującego się bezpośrednio ochroną zdrowia, z przeznaczeniem na
ten cel (wykaz MS)
iii. za przestępstwo przeciw środowisku na rzecz instytucji,
stowarzyszenia (wykaz MS)
iv. katastrofy w komunikacji, jeżeli sprawca nietrzeźwy, po środkach
odurzających lub zbiegł z miejsca zdarzenia
v. pomówienie lub zniewaga (w masowym przekazie)
- nawiązka orzekana na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego
Czerwonego Krzyża lub dowolny cel społeczny wskazany przez
pokrzywdzonego
vi. wyrąb drzewa, kradzież drzewa wyrąbanego lub powalonego –
obligatoryjnie
4

e) orzeczenie świadczenia pieniężnego – zastępuje sankcję karną, gdy sąd
odstępuje od wymierzenia kary lub, gdy warunkowo umarza postępowanie,
przy nadzwyczajnym złagodzeniu; możliwe orzeczenie tego świadczenia na
rzecz instytucji, stowarzyszenia lub organizacji społecznej, której działalnośd
związana jest ochroną dobra naruszonego lub zagrożonego przestępstwem,
za które skazano sprawcę; max 20000zł; wykaz organizacji - MS
f) orzeczenie zwrotu korzyści majątkowej – nie należy do środków karnych;
postępowanie odszkodowawcze z urzędu, toczone na wniosek prokuratora;
zobowiązanie do zwrotu korzyści na rzecze SP, nie dotyczy korzyści
podlegających zwrotowi innemu podmiotowi; nie przeciw oskarżonemu, lecz
osobie trzeciej (quai-pozwanemu)
7. Postępowania następcze
W sprawie o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, aresztowanie lub zatrzymanie *zagadnie 130+
Postępowanie ułaskawieniowe *też zagadnienie 129+
Postępowanie ułaskawieniowe związane jest ściśle z prawem łaski wskazanym w artykule 139
Konstytucji i przysługującym Prezydentowi RP. Konstytucja nie stanowi nic o procedurze
ułaskawieniowej. Z praktyki konstytucyjnej można wysnud następujące wnioski odnoszące się do
ułaskawienia:
- Ma na celu postprocesową korektę prawomocnego wyroku w części dotyczącej kary
-Ułaskawienie może polegad na częściowym lub całkowitym darowaniu lub złagodzeniu kary lub
karnoprawnych skutków skazania
-Może wyrażad się nie tylko w redukcji matematycznej ale i łagodzeniu rygorów kary
-Prezydent może skorzystad z prawa łaski w każdej sprawie o przestępstwo i wykroczenie, również
przed prawomocnym skazaniem
-Prawo łaski nie rozciąga się na cywilnoprawne skutki skazania, np. na kwestię odszkodowania
Rodzaje postępowania ułaskawieniowego:
1. Postępowanie na podstawie prośby o ułaskawienie. Prośbę składa sam skazany, osoba uprawniona
do składania na jego korzyśd środków odwoławczych (obrooca lub prokurator), krewny w linii prostej,
przysposabiający, przysposobiony, rodzeostwo, małżonek oraz osoba pozostająca w wspólnym pożyciu.
Prośbę można cofnąd. Prośbę przesyła się do sądu, który wydał wyrok w I instancji. Sąd powinien
rozpoznad prośbę w ciągu 2 miesięcy od daty jej otrzymania. Sąd rozpoznaje sprawę w takim samym
składzie w jakim orzekał. Podejmuje następujące decyzje:
a) Pozostawia prośbę bez rozpoznania gdy wniosła ją osoba nieuprawniona lub jest niedopuszczalna z
mocy ustawy (np. wyrok wydał TS)
b) Pozostawia prośbę bez dalszego biegu w razie braku podstaw do wydania pozytywnej opinii
c) Może pozostawid prośbę bez rozpoznania jeżeli kolejna prośba została wniesiona przed upływem
roku od negatywnego załatwienia poprzedniej prośby
d) Wydaje opinię pozytywną i przesyła akta sprawy do Prokuratora Generalnego
Jeżeli w sprawie orzekał także sąd II instancji, sąd I instancji przesyła mu akta sprawy wraz ze swoją
opinią. Sąd odwoławczy pozostawia prośbę bez dalszego biegu gdy wydaje opinię negatywną, a opinię
taką wydał już sąd I instancji. W innych przypadkach sąd przesyła akta sprawy Prokuratorowi
Generalnemu, a ten przedstawia prośbę o ułaskawienie Prezydentowi RP.
2. Postępowanie z urzędu. Prowadzone z inicjatywy Prezydenta lub Prokuratora Generalnego.
5

Prezydent może ułaskawid skazanego z urzędu, bez zwracania się do sądów o opinię, jedynie
zobowiązany jest zwrócid się do Prokuratora Generalnego o akta sprawy.
Prokurator może sam zwrócid się z wnioskiem o ułaskawienie do Prezydenta bez zwracania się o opinię
sądu.
Postępowanie w sprawie wyroku łącznego
Wyrok łączny to wyrok orzekający karę łączną w stosunku do osoby prawomocnie skazanej już
wyrokami różnych sądów.
Reguły postępowania w sprawie wyroku łącznego:
- właściwy do wydania wyroku łącznego jest sąd, który wydał ostatni wyrok skazujący w I instancji
- jeżeli w I instancji orzekały sądy różnego rzędu (rejonowy i okręgowy) to wyrok łączny wydaje sąd
wyższego rzędu
- jeżeli orzekały sądy: powszechny i szczególny, o karze łącznej orzeka ten, który wymierzył karę
surowszą podlegającą łączeniu
Przebieg postępowania.
Postępowanie toczy się przed sądem I instancji. Rozpoczyna się (art. 570 kpk):
a) Z inicjatywy sądu (z urzędu)
b) Na wniosek skazanego
c) Na wniosek prokuratora
Postępowanie toczy się w trybie zwyczajnym, ale chodzi w nim o właściwe ustalenie wymiaru kary, a
nie udowodnienie winy. Konieczne jest przeprowadzenie rozprawy, na której stawiennictwo skazanego
nie jest obowiązkowe chyba, że sąd postanowi inaczej. Obowiązkowa jest natomiast obecnośd
prokuratora. Na rozprawie nie odczytuje się aktu oskarżenia, a wniosek o wydanie wyroku łącznego lub
postanowienia sądu o wszczęcie takiego postępowania w takiej sprawie z urzędu. Jeśli brak warunków
do wydania wyroku łącznego, sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania.
W wyroku łącznym należy oznaczyd datę, od której będzie obliczany początek odbywania kary
orzeczonej wyrokiem łącznym, oraz wymienid okresy zaliczone na poczet kary łącznej.
8. Pojęcie i klasyfikacja naczelnych zasad procesowych
Naczelne zasady procesu – to społecznie ważne ogólne dyrektywy uregulowania najbardziej istotnych
kwestii z zakresu procesu. O zakwalifikowaniu zasady jako naczelnej decydują następujące kryteria:
-zasada musi posiadad znaczenie węzłowe w procesie, tzn. że jej brak utrudniałby określenie modelu
procesu
-zasada zawierad powinna określoną treśd ideologiczną i społeczną
-musi dotyczyd bezpośrednio procesu
-powinna mied charakter dyrektywy
Powszechnie rozróżnia się zasady abstrakcyjne i konkretne.
Zasady abstrakcyjne procesu to ogólna idea rozstrzygnięcia węzłowej kwestii prawnej w procesie,
niezwiązana z konkretnym ustawodawstwem.
Zasady konkretne to zasady abstrakcyjne, wtłoczone w ramy obowiązującego ustawodawstwa. Od
takiej zasady przewidziane są zazwyczaj wyjątki, podczas gdy zasada abstrakcyjna będąca ideą nie
dopuszcza żadnych wyjatków.
Zasady konkretne można podzielid na dwie subkategorie:
-zasady-dyrektywy; mają charakter optymalizacyjny, to dyrektywy które obowiązują w danym porządku
prawnym, ale nie w zakresie absolutnym, dopuszczają wyjątki podyktowane różnymi wyjątkami;
postąpid należy „tak a tak, ale czasem można inaczej”
-zasady-reguły; realizacja tych zasad musi byd pełna, bez żadnych wyjątków, np. zasada domniemania
niewinności, czyo „tak a tak i nigdy inaczej”
6

Zasady konkretne można ponadto dzielid na zasady prawnie zdefiniowane i niezdefiniowane (których
obowiązywanie wynika z kilku lub więcej przepisów) oraz na zasady konstytucyjne i pozakonstytucyjne
Systematyka zasad procesowych ze względu na idee zawarte w treści zasady:
a) Zasady dotyczące wszczęcia procesu: legalizmu, skargowości i działania z urzędu
b) Zasady dotyczące praw oskarżonego: domniemania niewinności, in dubio pro reo, prawa do obrony
c) Zasady gwarancyjne: obiektywizmu, prawa do informacji, kontroli, zakazu reformationis in pius, Ne
bis in idem
d) Zasady poznania dowodowego: prawdy materialnej, swobodnej oceny dowodów, bezpośredniości
e) Zasady dotyczące przebiegu procesu: samodzielności jurysdykcyjnej sądu, ciężaru dowodowego,
kontradyktoryjności, równości stron, jawności, szybkości i ekonomii procesowej, koncentracji
(ciągłości) toku procesu, ustności i pisemności
9. Zasada prawdy materialnej
Zasada prawdy materialnej (art. 2 § 2 kpk) jest jedną z nadrzędnych zasad procesowych. Istotą tej
zasady jest dążenie do ustalenia rzeczywistego przebiegu zdarzenia będącego przedmiotem procesu.
Podstawę wszelkich rozstrzygnięd powinny stanowid prawdziwe ustalenia faktyczne co wywodzi się z
przekonania, że prawda w procesie jest poznawalna. Poznanie prawdy jest z konieczności procesem
pośrednim. W ustalaniu faktów biorą udział osobowe źródła dowodowe tj. oskarżeni i świadkowie,
którzy z natury rzeczy są niedoskonałym pośrednikami między zdarzeniami jakie miały miejsce w
rzeczywistości, a koniecznością ustalenia prawdy przez organ procesowy.
Gwarancjami realizacji zasady prawdy materialnej są m.in.: obowiązek działania sądu z urzędu w
zakresie inicjatywy dowodowej, kontradyktoryjnośd procesu oraz system środków kontroli
rozstrzygnięd nieprawomocnych i prawomocnych.
10. Ograniczenia w dokonywaniu prawdziwych ustaleo faktycznych
Zgodnie z zasadą prawdy materialnej, organy procesowe dążą do ustalenia rzeczywistego przebiegu
zdarzenia będącego przedmiotem procesu. W poznaniu prawdy przeszkody mogą stanowid pewne
ograniczenia do których zaliczamy m.in.: zakazy dowodowe (np. tajemnica spowiedzi), immunitet ety
procesowe (art. 17 § 1 ust. 10 kpk), zakaz ne bis in idem (art. 17 § 1 pkt 7 kpk) czyli niedopuszczalnośd
ponownego rozpoznania sprawy zakooczonej prwamocnym orzeczeniem przy tożsamości czynu i
osoby.
11. Zasada obiektywizmu
Zasada obiektywizmu (bezstronności)- art. 4 kpk – zaliczana do zasad gwarancyjnych procesu - odnosi
się do organów prowadzących postępowanie karne i stanowi obowiązek badania i uwzględniania
okoliczności przemawiających zarówno na korzyśd jak i niekorzyśd oskarżonego. Prowadzący
postępowanie muszą bezstronnie wysłuchad obie strony w celu wyjaśnienia okoliczności sprawy.
Zasada ta łączy się z zasadą rzetelnego procesu.
12. Zasada domniemania niewinności oraz in dubio pro Reo
Zasada domniemania niewinności wskazuje, że oskarżonego uważa sięga niewinnego dopóki jego wina
nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem. Winę oskarżonego stwierdza wyrok
skazujący i wyrok warunkowo umarzający postępowanie. W postępowaniu toczącym się po podjęciu
postępowania warunkowo umorzonego na nowo obowiązuje zasada domniemania niewinności,
podobnie w przypadku ponownego rozpoznania sprawy w razie uchylenia prawomocnego wyroku w
trybie nadzwyczajnych środków zaskarżenia czyli kasacji lub wznowienia postępowania.
Zasada ta przyznaje oskarżonemu w toku postępowania gwarancję procesowe, które przez organy
procesowe muszą byd przestrzegane, aż do czasu prawomocnego wyroku. Zasada ta ma również aspekt
7

pozaprocesowy, skierowany do środków masowego przekazu, aby nie ferowały zbyt wcześnie
wyroków.
Żródłem dla tej zasady są m.in. przepisy prawa międzynarodowego, Konstytucja RP (art. 42 ust.3) czy
KPK art. 5 § 1.
Zasada in dubio in reo (art. 5 § 2 kpk) oznacza, że niedające się usunąd wątpliwości rozstrzyga się na
korzyśd oskarżonego. Ma zastosowane wtedy gdy wyczerpano już wszystkie dostępne środki
dowodowe.
13. Ciężar dowodu i ciężar dowodzenia
Ciężar dowodu w procesie (onus probandi) spoczywa na oskarżycielu. W związku z zasadą
domniemania niewinności zasada ta stanowi, że kto twierdzi, że oskarżony popełnił przestępstwo
ponosi ciężar udowodnienia oskarżenia.
Ciężar dowodu spoczywa przede wszystkim na oskarżycielu publicznym, a także na oskarżycielu
prywatnym, posiłkowym, powodzie cywilnym, którzy występują w procesie we własnym imieniu.
Ogólna reguła stanowi, że każdy kto powołuje się na jakieś fakty powinien je udowodnid – affirmanti
incubit probatio. Oskarżony, gdy wykonując prawo do obrony podnosi fakty sprzeczne z tezą oskarżenia
powinien je udowodnid, a jeżeli wykazuje np. swoje alibi to udowodnienie jego fałszywości należy do
oskarżyciela.
8

Opracowanie Pawła G.
Zagadnienia opracowałem na podstawie:
Podręczników: Świda Zofia *red.+, Postępowanie karne. Częśd ogólna, Wolter Kluwer Polska, Warszawa 2008 r.;
Waltoś Stanisław, Proces karny. Zarys systemu, LexisNexis, Warszawa 2009 r.
Komentarza: Grajewski J., Paprzycki L., Komentarz do ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego
(Dz. U z 1997 r., Nr 89, poz. 555), *w:+ J. Grajewski, L.K. Paprzycki, M. Płachta, Kodeks postępowania karnego.
Komentarz, Tom I i II, Zakamycze, 2003.
Artykułu: Skorupka Jerzy, Zatrzymanie procesowe osoby podejrzanej, opublikowane na łamach www.pk.gov.pl
Mam nadzieję, że opracowanie pytao przyda się – dołożyłem wszelkich starao, aby było rzetelne i zawierało po kilka ciekawostek
w każdym pytaniu. Miłej nauki
14. Zasada swobodnej oceny dowodów
Art. 7. Organy postępowania kształtują swe przekonanie na podstawie wszystkich
przeprowadzonych dowodów, ocenianych swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego
rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego.
Zasada swobodnej oceny dowodów wyrażona w art. 7 KPK jest przeciwstawna do zasady legalnej (ustawowej) oceny dowodów
wiążącej organy dokonujące tej oceny określonymi w ustawie regułami. Opisywana ocena dowodów nie ma na celu ustalenia
mocy czy ważności poszczególnych dowodów, a oceny ich wiarygodności pod kątem budowania ustaleo faktycznych w procesie.
Zasada swobodnej oceny dowodów oznacza wolnośd wewnętrznego przekonania organu procesowego w kwestii oceny
dowodów i wyciągania z nich racjonalnych wniosków, a tym samym wolnośd od schematycznych skrępowao w tym zakresie 1 .
Opisywana swoboda jest jednak ustawowo ograniczona przez obowiązek uwzględniania wszystkich przeprowadzonych
dowodów, a jednocześnie możliwością dokonania ustaleo faktycznych jedynie w oparciu o przeprowadzone dowody;
obowiązkiem stosowania zasad prawidłowego rozumowania oraz uwzględniania różnorodnych wskazao wiedzy, poprzez m.in.
zasięganie opinii biegłych posiadających niezbędne dla sprawy wiadomości specjalne, a także uwzględnieniem w ocenie
dowodów zasad doświadczenia życiowego.
Po przeprowadzeniu dowodu ocenia się ich wiarygodnośd (każdego z dowodów), a także po ocenia się całokształt materiału
dowodowego, będącego podstawą ustaleo faktycznych. W pełni przydatny również dla postępowania karnego jest pogląd Sądu
Najwyższego wypowiedziany na tle wykładni art. 233 § 1 k.p.c., że opinia biegłego podlega ocenie na podstawie właściwych dla
jej przedmiotu kryteriów zgodności z zasadami logiki i wiedzy powszechnej, poziomu wiedzy biegłego, podstaw teoretycznych
opinii, a także sposobu motywowania oraz stopnia stanowczości wyrażonych w niej wniosków (SN I CKN 1170/98, Rzeczpospolita
z 5-6 maja 2001 r.).
Ocena dowodów, a właściwie jej swoboda związana jest z możliwością oddalenia wniosku dowodowego. Dokonywana
jest po apriorycznej ocenie możliwości przeprowadzenia dowodu. Organ nie przeprowadza dowodu, gdy dowód jest
niedopuszczalny czy dowód został przedstawiony pomimo zakazu dowodowego. Ponadto organ prowadzący postępowanie
ocenia przydatnośd dowodu do ustalenia stanu faktycznego i możliwości jego przeprowadzenia. Wniosek dowodowy można
oddalid, zgodnie z dyspozycją art. 170 § 1 pkt 2-5 k.p.k.
Swoboda oceny dowodów nie oznacza dowolności w ich ocenie, ponieważ podlega ona kontroli wyższej instancji
podczas rozpatrywanie środka odwoławczego (np. zażalenia czy apelacji). Dotyczy to postanowieo wydanych w trakcie
postępowania przygotowawczego oraz postanowieo wydanych przez sąd oraz wyroków. Kapitalne znaczenie ma uzasadnianie
wyroku, w którym sąd powinien wskazad, jakie fakty uznał za udowodnione lub nieudowodnione, na jakich oparł się dowodach
oraz z jakiego powodu nie uznał dowodów przeciwnych. Dokonując oceny dowodów i czyniąc ustalenia faktyczne sąd powinien
m.in. respektowad zasady poprawnego myślenia, w tym także zasadę sprzeczności. Jeżeli więc sąd przyjmie sprzeczne ustalenia
(inne w orzeczeniu, inne zaś w jego uzasadnieniu), to narusza zasadę sprzeczności, a tym samym postępuje w sposób niezgodny
z dyspozycją art. 7 (SN II KRN 100/95, OSNKW 1995, nr 11, poz. 78)
Proces karny przewiduje możliwośd kontroli oceny dowodów, a ustawową podstawą jest przyczyna odwołania określona
art. 438 pkt 2 k.p.k. gdy wystąpił błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mied wpływ
na treśd orzeczenia. W przypadku uwzględnienia odwołania przez sąd odwoławczy zaskarżone orzeczenie może zostad
zmienione lub uchylone, a sprawę można przekazad sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpatrzenia. Wskazania sądu
odwoławczego, uchylającego orzeczenie kooczące postępowanie i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania, nie mogą
ingerowad w sferę zasady swobodnej oceny sądu pierwszej instancji. Mogą one jedynie ograniczad się do wskazania zakresu
uzupełniającego postępowania dowodowego, nakazującego sprawdzenie lub wyjaśnienie określonych wątpliwości czy ponowne
rozważenie ustalonych już okoliczności (SN IV KR 136/79, OSNKW 1979, nr 11, poz. 122).
1 M. Cieślak, Polska procedura karne, s. 361
9

15. Zasada bezpośredniości
Zasada bezpośredniości nie została wyrażona expressis verbis w ustawie. Wyraża ona dyrektywę orzekania w
oparciu o jak najmniejszą liczbę ogniw pośrednich w postępowaniu dowodowym. Dokonywanie ustaleo faktycznych
jest poznawaniem prawdy przez odtworzenie zdarzenia na podstawie dowodów zebranych w sprawie. Istota zasady
bezpośredniości odnosi się do bezpośredniego zetknięcia się z dowodami będącymi podstawą ustaleo faktycznych,
nie mniej jednak rozwiązanie w którym to sędzia był świadkiem czynu o który toczy się sprawa jest niedopuszczalne i
przepis art. 40 § 1 pkt 4 k.p.k. z mocy prawa wyłącza sędziego w toczącego się postępowania tak, ażeby jego osobiste
przekonanie nie miało wpływu na obiektywną ocenę innych dowodów.
Dyrektywa o której mowa ma na celu doprowadzenie do tego, żeby sąd osobiście, tj. bezpośrednio
przeprowadził dowody, czyli przesłuchał oskarżonych, świadków, biegłych, zapoznał się z dowodami rzeczowymi i
treścią dokumentów. Ma to kapitalne znaczenie przede wszystkim przed sądem pierwszej instancji kiedy, dzięki
bezpośredniości sąd może zadawad pytania kontrolne, uzupełniające oraz obserwowad zachowanie
przesłuchiwanych osób. Ustawa stanowi jednak szereg wyjątków od zasady bezpośredniości, którymi są m.in.
możliwośd odczytania protokołów przesłuchao, przeprowadzenie określonej czynności przez wyznaczonego sędziego
lub wyznaczony sąd. Jednak art. 402 § 2 oraz art. 404 § 2 k.p.k. stanowi gwarancję zasady bezpośredniości normując
sytuację zmiany składu orzekającego po przerwie. W takim wypadku rozprawę prowadzi się od początku.
W przypadku postępowania przed sądem odwoławczym, w dużej mierze postępowanie ma charakter już
pośredni, ponieważ przeprowadzenie dowodów na rozprawie odwoławczej ma charakter wyjątkowy.
W celu zwiększenia wiarygodności dowodów, a właściwie próbie ograniczenia zmniejszania ich
wiarygodności jest nakaz (dyrektywa) korzystania z dowodów pierwotnych, a nie pochodnych. Oczywiście bardziej
wiarygodnym jest bezpośredni świadek zdarzenia (testis ex visu) niż świadek pośredni, który o zdarzeniu usłyszał
(testis ex auditu), a w przypadku dokumentów – ich oryginały czy kopie w przeciwieostwie do odpisów.
16. Zasada skargowości i ścigania z urzędu
Podstawowe znaczenie ma wyjaśnienie pojęcia skargi. Skargą jest wniosek podmiotu bezpośrednio
zainteresowanego rozstrzygnięciem o wszczęcie i przeprowadzenie stosownego postępowania.
Zasada skargowości jest tylko częściowo uregulowana kodeksowo dyrektywa. W zasadzie wszystkie
postępowania sądowe (tj. główne, apelacyjne, kasacyjne, dotyczące wznowienia oraz następcze) są domeną zasady
skargowości. W przeciwieostwie do postępowao sądowych – postępowania przygotowawcze i wykonawcze
podporządkowane są zasadzie ścigania z urzędu, co wyraża się w dyspozycji normy art. 9 § 1 k.p.k., który stanowi, że
organy procesowe prowadzą postępowanie i dokonują czynności z urzędu, chyba że ustawa uzależnia je od wniosku
określonej osoby, instytucji lub organu władzy. W każdym stadium można jednak znaleźd odstępstwa na rzecz zasad
przeciwnych.
Podmiotem bezpośrednio zainteresowanym może byd nie tylko strona, ale także inny uczestnik któremu
prawo przyznaje możliwośd wiążącego zainicjowania postępowania.
Skargi dzielimy na:
1. Skargi zasadnicze – inicjujące stadium procesu:
a. Akt oskarżenia
b. Pozew cywilny
c. Wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu przyspieszonym
2. Skargi instrumentalne – uruchamiają poszczególne etapy stadiów, wszczęcie nadzwyczajnego
postępowania kontrolnego lub postępowao incydentalnych:
a. Etapowe:
i. Apelacja
ii. Zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego
iii. Zażalenie na postępowanie o umorzeniu postępowania przygotowawczego
iv. Sprzeciw od wyroku zaocznego
v. Sprzeciw od wyroku nakazowego
10

. Warunkujące kontrolę nadzwyczajną
i. Kasacja
ii. Wniosek o wznowienie postępowania przygotowawczego lub sądowego
c. Incydentalne – przede wszystkim zażalenie w kwestii środków zapobiegawczych
Skargi spełniają funkcje:
1. Impulsu procesowego – inicjuje odpowiednie postępowanie; wniesienie przerywa bieg terminu i oznacza
początek postępowania
2. Obligująca – (pozytyw.) zobowiązanie organu procesowego do wszczęcia i kontynuowania postępowania;
(negat.) nie wolno wszczynad postępowania bez skargi upraw. Podmiotu nemo iudex sine actore, dopuszcza
się jednak pewne wyjątki, np. kasacja „nadzwyczajna”; organowi procesowemu nie wolno wychodzid poza
granice zakreślone skargą
3. Informacyjna – polega na informowaniu organu procesowego i pozostałych stron o zapatrywaniu strony na
kwestię faktów oraz prawa
4. Funkcja bilansująca – polega na podsumowywaniu postępowania przygotowawczego aktem oskarżenia
będącym bilansem wyników tego postępowania.
W postępowaniu przygotowawczym dominuje zasada działania z urzędu, którą wcześniej zasygnalizowano.
Wyjątkiem są jednak niektóre przestępstwa prywatnoskargowe, których ściganie uzależnione jest od wniosku
pokrzywdzonego. Pokrzywdzony może wniosek za zgodą prokuratora lub sądu cofnąd (chyba że chodzi o
przestępstwo zgwałcenia), a ponowne złożenie wniosku jest niedopuszczalne. Organ postępowania na mocy art. 12 §
2 zobowiązany jest nawet do przekroczenia granic wniosku poprzez objęcie ściganiem współsprawców, podżegaczy,
pomocników oraz innych osób, których przestępstwo pozostaje w ścisłym związku z przestępstwem sprawcy.
Rozszerzyd jedynie nie wolno na osoby najbliższe osobie składającej wniosek.
Ponadto dopuszcza się zmianę kwalifikacji prawnej czynu. Postępowanie wykonawcze również toczy się w
myśl zasady ścigania z urzędu.
WYJĄTKI polegające na uprawnieniu do inicjowania procesu:
1. Postępowanie poprawcze w stosunku do nieletnich wszczynane przez sąd rodzinny
2. Zasądzenie z urzędu odszkodowania w razie skazania oskarżonego
3. Wznowienie postępowania z urzędu – w razie ujawnienia przyczyny bezwzględniej odwołalności
WYJĄTKI polegające na uprawnieniu do kontynuowania postępowania mimo cofnięcia skargi:
1. Odstąpienie oskarżyciela publicznego od oskarżenia nie wiąże sądu
2. Odstąpienie oskarżyciela prywatnego od oskarżenia po rozpoczęciu przewodu sądowego powoduje
umorzenie tylko wtedy gdy wyrazi na to zgodę oskarżony
3. Oskarżony nie może cofnąd wniesionego na jego korzyśd środka odwoławczego, jeżeli wniósł go
oskarżyciel publiczny lub gdy zachodzi wypadek obrony obligatoryjnej i odwrotnie – środka
odwoławczego wniesionego na korzyśd oskarżonego nie można cofnąd bez jego zgody.
WYJĄTKI polegające na uprawnieniu do przekraczania granic skargi:
1. Sąd odwoławczy może niezależnie od granic środka odwoławczego orzec na podstawie
bezwzględnych przyczyn odwoławczych lub rozszerzyd orzeczenie na rzecz współ oskarżonych.
2. Sąd Najwyższy może przekroczyd granice kasacji
3. W postępowaniu o wznowienie postępowania sądowego cofnięcie wniosku o wznowienie jest
bezskuteczne jeżeli zachodzi bezwzględna przyczyna odwoławcza lub rażąca niesprawiedliwośd
orzeczenia.
11

17. Zasada kontradyktoryjności i zasada inkwizycyjności
Zasada kontradyktoryjności to dyrektywa, zgodnie z którą strony mają prawo do walki o korzystne dla siebie
rozstrzygnięcie
Zasada inkwizycyjności natomiast to dyrektywa głosząca, że w procesie nie ma miejsca dla stron procesowych i
że badanie sprawy należy wyłącznie do organu procesowego.
Wprowadzenie do procesu zasady kontradyktoryjności poparte jest trojakiem racji:
1. Metodologicznie – najlepszą formą poznania rzeczywistości jest dialektyczne badanie zjawisk,
porównanie ich wewnętrznych przeciwieostw oraz zbudowanie syntezy na ich podstawie.
Najsumienniejsze zbadanie sprawy przez sam organ procesowy nie przyniesie takich wyników, jak
rozpatrywanie sprawy z kilku punktów widzenia przedstawianych przez strony o odmiennych interesach.
Na tej podstawie, gdy oskarżenie buduje tezę, a obrona antytezę – wyrok ma szansę byd syntezą w
poznaniu
2. Społecznie – proces kontradyktoryjny odbija społeczny i prawny konflikt sporu w procesie, polegający na
sprzeczności interesów oskarżyciela i oskarżonego. Umożliwienie stronom walki o korzystną dla nich
decyzję zaspokaja poczucie sprawiedliwego traktowania. Na oskarżycielu publicznym ciąży jednak
łagodzący obowiązek obiektywizmu.
3. Organizacyjnie - spór stron ułatwia zachowanie obiektywizmu organu procesowego, pozwala my na
utrzymanie w psychice stosownego dystansu do rozpoznawanej sprawy; aktywnośd stron pozwala na
mniejszą aktywnośd organu procesowego eliminując niebezpieczeostwo skierowania uwagi w jednym
kierunku.
Aby można było mówid o tym, że zaszła kontradyktoryjnośd – muszą zostad spełnione cztery warunki:
1. Możliwie dokładne oznaczenie przedmiotu procesu – podanie stronom do wiadomości istoty
odpowiedzialności karnej lub cywilnej za popełniony czyn, w przeciwnym wypadku strony nie będą
wiedziały o co walczą i co mają do zwalczania; w tym celu już w postępowaniu przygotowawczym
wydaje się akty zakreślające granice odpowiedzialności, tj. postanowienie o wszczęciu śledztwa lub
dochodzenia, postanowienie o przedstawieniu zarzutów, akt oskarżenia, a w postępowaniu sądowym
wyrok, apelacja i kasacja.
2. Istnienie przeciwstawnych sobie stron toczących spór oraz organu procesowego rozstrzygającego spór –
chodzi o utworzenie co najmniej trójstronnego stosunku procesowego „oskarżyciel – oskarżony – organ
procesowy”; układ ten często ulega jednak zniekształceniu w przypadku niektórych przestępstw, gdy w
trakcie postępowao nie ma obecnego pokrzywdzonego, wtedy organ procesowy spełnia funkcje organu
procesowego i strony przeciwstawnej oskarżonemu, jest bardziej organem ścigającym niż
rozstrzygającym
3. Równouprawnienie stron wiodących spór – zasada równości broni – punkt ciężkości spoczywa na
równości uprawnieo stron przeciwstawnych (stron a nie prokuratora będącego organem procesowym);
pamiętad trzeba, że nie udaje się dotychczas prawodawcy zrównad uprawnieo oskarżyciela mającego za
sobą aparat prokuratury, ale przeciwwagą jest zakaz reformationis in peius będący przywilejem favor
defensionis
4. Niezbędne minimum dyspozycyjności stron w procesie – jest to prawo stron do wpływania swym
zachowaniem na przebieg i wynik procesu; ma tu miejsce swoboda w działaniu stron postępowania,
które mogą brad udział w czynnościach dowodowych, wpływad na ich przebieg, możliwośd stosowania
określonej taktyki
Zasada inkwizycyjności jest przeciwieostwem kontradyktoryjności. Organ procesowy w procesie inkwizycyjnym
bierze na siebie rolę oskarżyciela i obroocy. Niewątpliwie wykazuje ona pewne zalety, takie jak szybkośd
postępowania, tajnośd procesu ułatwiająca posługiwaniem się metodą zaskakiwania i podstępu w ściganiu oraz
utrzymywaniem w tajemnicy wiadomości mających istotne znaczenie dla organów paostwa. Mankamentami są
natomiast niemożnośd psychiczna wykonania równocześnie trzech funkcji procesowych przez jedną osobę, co w
konsekwencji powoduje nastawienie niekorzystne dla oskarżonego oraz pozbawienie organu procesowego
możliwości zapoznania się ze ścierającymi poglądami. Ogranicza to znacznie kąt widzenia badanej sprawy.
12

18. Kontradyktoryjność czynności postępowania przygotowawczego
Co do zasady postępowaniem przygotowawczym rządzi zasada inkwizycyjności. Jednakże kodeks przewiduje
poważne koncesje dla kontradyktoryjności.
Zgodnie z art. 299 § 1 k.p.k. w postępowaniu przygotowawczym pokrzywdzony i podejrzany są stronami. W
wypadkach wskazanych w ustawie określone uprawnienia przysługują także osobom niebędącym stronami, np. biegł,
świadek.
Wyjątki na rzecz kontradyktoryjności to przede wszystkim:
1. Obowiązkowe przesłuchanie podejrzanego z udziałem ustanowionego obrooczy, jeżeli tego zażąda
2. Prawo składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia
3. Dopuszczenie podejrzanego, pokrzywdzonego i ich przedstawicieli ustawowych, a obroocy i
pełnomocnika jeśli są już w sprawie ustanowieni do czynności śledztwa lub dochodzenia, których nie
będzie można powtórzyd na rozprawie (np. oględziny miejsca przestępstwa, przesłuchanie świadka
wyjeżdżającego na dłuższy czas za granicę)
4. Przesłuchanie przez sąd świadka gdy zachodzi niebezpieczeostwo że nie będzie go można
przesłuchad na rozprawie, jeżeli strona, prokurator lub inny organ prowadzący postępowanie zwrócą
się do sądu z takim żądaniem
5. Dopuszczenie strony, ustanowionych obroocy i pełnomocnika – na ich żądanie – do udziału w innych
czynnościach śledztwa lub dochodzenia; w szczególnie uzasadnionym wypadku prokurator może
postanowieniem odmówid dopuszczenia do udziału ze względu na ważny interes śledztwa lub
dochodzenia albo odmówid sprowadzenia oskarżonego pozbawionego wolności gdy spowodowałoby
to poważne trudności
6. Udział podejrzanego i jego obroocy, pokrzywdzonego i jego pełnomocnika w przesłuchaniu biegłego i
zapoznaniu się z jego opinią, jeżeli złożona została na piśmie
7. Udział podejrzanego i jego obroocy w czynnościach koocowego zaznajomienia z materiałami
postępowania przygotowawczego, łącznie z udziałem w ewentualnych dodatkowych czynnościach
dowodowych przeprowadzanych na wniosek
8. Dopuszczenie do udziału prokuratora i obroocy w posiedzeniu sądu dotyczącym przedłużenia
tymczasowego aresztowania oraz zażalenia na jego zastosowanie lub przedłużenie ; o terminie
posiedzenia należy prokuratora oraz obroocę zawiadomid, ale ich niestawiennictwo, jeżeli byli
prawidłowo zawiadomieni, nie tamuje rozpoznania sprawy.
Nie ma wątpliwości, że jeżeli strony aktywnie korzystałyby z uprawnieo – postępowanie przygotowawcze
dośd znacznie przeciągałoby się, ale ta dokładnośd stwarzałaby możliwośd skrupulatnego wyjaśnienia wielu
okoliczności, nie mówiąc o uwiarygodnieniu przeprowadzonych czynności. Bezczynnośd obrooców w czasie
postępowania przygotowawczego często dyktowana jest zasadami taktyki, ponieważ nie leży w interesie
obrony umożliwienie prokuratorowi zebrania dowodów i argumentów przeciwnych na najsilniejsze atuty
obrony.
13

20. Zasada legalizmu
Art. 10. Organ powołany do ścigania przestępstw jest obowiązany do wszczęcia i
przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel publiczny także do
wniesienia i popierania oskarżenia - o czyn ścigany z urzędu.
Z
asada legalizmu w procesie karnym nie odnosi się jedynie do formalnej zgodności z prawem. Ustanawia
obowiązek ścigania i wnoszenia oskarżenia do sądy w wypadku przestępstw publicznoskargowych.
Skodyfikowana w art. 10 zasada legalizmu jest dyrektywą zobowiązującą wszystkie organy
procesowe do takiego postępowania, by spełniony został postulat zawarty w § 2, iż nikt - z wyjątkiem
wypadków określonych w ustawie lub w prawie międzynarodowym - nie może byd zwolniony od
odpowiedzialności za popełnione przestępstwo. Dyrektywa ta skierowana jest nie tylko do organów
postępowania przygotowawczego, ale także do sądu. Przepis § 1 natomiast konkretyzuje obowiązek
określony w § 2 w odniesieniu do organów pierwszego stadium procesu. Każdy organ powołany do ścigania
przestępstw (prokurator, Policja, Agencja Bezpieczeostwa Wewnętrznego, Żandarmeria Wojskowa, organy
uprawnione szczególnymi przepisami itp.) jest obowiązany - w razie zaistnienia uzasadnionego podejrzenia
popełnienia przestępstwa - do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego (art. 298 § 1,
art. 311 § 1 i 2, art. 603). Oskarżyciel publiczny ma nadto obowiązek wniesienia i popierania oskarżenia o
czyn ścigany z urzędu. Zakres przedmiotowy zasady legalizmu nie obejmuje przestępstw ściganych w trybie
prywatnoskargowym.
Zasadę legalizmu wzmacnia uregulowany w art. 304 obowiązek denuncjacji - różny w zakresie
konsekwencji prawnych dla obywateli i instytucji paostwowych i samorządowych.
Odstępstwa na rzecz oportunizmu, czyli na rzecz uznania przez organ procesowy braku społecznej
celowości prowadzenia postępowania karnego bez względu na stopieo ciężkości przestępstwa (oportunizm
właściwy) oraz odstąpienie od ścigania ze względu na małą wagę przestępstwa (oportunizm niewłaściwy),
wynikają ze szczegółowych regulacji ustawowych ("wypadki określone w ustawie" - art. 10 § 2). Do tych
ustawowych odstępstw należą:
a) stwierdzenie znikomości szkodliwości społecznej czynu (art. 1 § 2 k.k.), która obliguje do zaniechania
wszczęcia lub umorzenia wszczętego postępowania karnego ( art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k.),
b) instytucja warunkowego umorzenia postępowania przez sąd ( art. 66-68 k.k.) na posiedzeniu (art.
339 § 1 pkt 2 k.p.k.) lub na rozprawie ( art. 414 i n. k.p.k.),
c) "absorpcyjne" umorzenie postępowania (art. 11 k.p.k.),
d) instytucja świadka koronnego przewidziana w ustawie z dnia 26 czerwca 1997 r. (Dz. U. Nr 114, poz.
738 ze zm.),
e) immunitety osób należących do przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych ( art.
578 i 579),
f) immunitet materialny przysługujący parlamentarzystom w zakresie działalności wchodzącej w zakres
sprawowania mandatu posła lub senatora (art. 105 i 108 Konstytucji RP),
g) odmowa wszczęcia lub umorzenie wszczętego przeciwko nieletniemu postępowania przez sędziego
rodzinnego, gdy orzeczenie środków wychowawczych lub poprawczych jest niecelowe, w
szczególności ze względu na orzeczone już środki w innej sprawie (art. 21 § 2 u.p.n.).
W literaturze nie istnieje zgodnośd co do zaliczenia niektórych instytucji do wyjątków na rzecz
oportunizmu. I tak np. S. Waltoś (Proces..., s. 291-292) kwestionuje zaliczenie do tej grupy immunitetów
(nawet dyplomatycznych) i warunkowego umorzenia postępowania. T. Grzegorczyk z kolei uważa
(Kodeks..., s. 58), że nie stanowi formalnie odstępstwa od legalizmu możliwośd zaniechania postępowania z
powodu znikomej szkodliwości społecznej czynu - art. 17 § 1 pkt 3.
14

25. Zasada prawa do obrony
Zasada prawa do obrony oskarżonego stanowiona jest przepisami prawa międzynarodowego (art. 14 ust. 3
Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i politycznych i art. 6 ust. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka),
przepisami Konstytucji RP (art. 42 ust. 2) oraz przepisami Kodeksu postępowania karnego (art. 6).
Przepisy Europejskiej Konwencji Praw Człowieka gwarantują każdemu oskarżonemu o popełnienie czynu
zagrożonego karą co najmniej prawo do posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony oraz
bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obroocę, a jeżeli nie posiada środków na pokrycie
kosztów obrony – do bezpłatnego korzystania z pomocy obroocy z urzędu, gdy wymaga to dobro wymiaru
sprawiedliwości. Kodeks postępowania karnego in concreto stanowi o przysługującym prawie do obrony, w tym do
korzystania z obroocy o czym należy go pouczyd.
Zaniedbanie lub niewłaściwe wykonywanie obowiązków przez obroocę nie może szkodzid oskarżonemu,
wówczas gdy ten jako właściwa strona w procesie żadnej winy w niedopełnieniu obowiązków nie ponosi (SN II KZ
220/73, OSNKW 1974, nr 3, poz. 56; M. Cieślak, glosa, PiP 1974, z. 6, s. 18 i n.; W. Daszkiewicz, Przegląd
orzecznictwa, PiP 1974, z. 11, s. 108-109). Z poglądem powyższym koresponduje stanowisko Sądu Najwyższego, iż w
sytuacji, w której niedotrzymanie terminu zawitego przez obroocę nastąpiło z przyczyn od oskarżonego niezależnych,
i w konsekwencji godziło w przysługujące oskarżonemu prawo do obrony, pozbawiając go możliwości zaskarżenia
wyroku - istniały ustawowe warunki do przywrócenia terminu na podstawie art. 111 d.k.p.k. (obecnie art. 126). Zob.
SN V KRN 156/81, OSNPG 1981, nr 12, poz. 136.
Nie może powoływad się na pogwałcenie swego prawa do obrony ten, kto świadomie i z własnego wyboru
nie korzysta nawet z tych form umożliwiających realizację tego prawa, które zostały mu udostępnione (SN II KKN
96/01, OSNKW 2001, nr 11-12, poz. 95).
Dla sfery ochrony interesów oskarżonego istotne znaczenie mają również regulacje ujęte w ustawie z dnia 19
sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111, poz. 535 ze zm.). Zgodnie z treścią art. 51 zd. 2 tej
ustawy w dokumentacji dotyczącej badao osób przeprowadzonych na żądanie uprawnionego organu paostwowego,
nie utrwala się oświadczeo obejmujących przyznanie się do popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary. Nadto
osób obowiązanych do zachowania tajemnicy stosownie do wymagao ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, w
tym również biegłych lekarzy, nie wolno przesłuchiwad jako świadków na okolicznośd przyznania się osoby badanej
do popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary (art. 52 ustawy).
15

26. Problem prawa do milczenia osoby podejrzanej
FRAGMENT ARTYKUŁU PROF. SKORUPKI NA TEMAT MILCZENIA – SĄDZĘ, ŻE WYCZERPUJĄCY TEMAT
Jerzy Skorupka, Zatrzymanie procesowe osoby podejrzanej
http://www.google.pl/url?sa=t&source=web&cd=4&ved=0CC0QFjAD&url=http%3A%2F%2Fwww.pk.gov.pl%2Fupload_doc%2F000000271.doc&rct=j&q=Proble
m%20prawa%20do%20milczenia%20osoby%20podejrzanej%20&ei=SObSTZeYOIT1sgbXqcypCQ&usg=AFQjCNGqa8EsHzouZgQqwl99lN6NSblwVw&sig2=MpLtbEa
Y0IMJoP3FZOas_Q&cad=rja
(…) W takim razie, należy też przyjąd, że zatrzymana osoba podejrzana (podobnie jak podejrzany) – zgodnie z zasadą nemo se
ipsum accusare tenetur – nie ma obowiązku dostarczenia dowodów na swoją niekorzyśd (art. 74 § 1 in fine k.p.k.), zaś wszelkie
oświadczenia, które ze względu na ich treśd służyły odparciu podejrzenia o popełnienie przestępstwa, nie mogą stanowid
podstawy do pociągnięcia jej do odpowiedzialności karnej. Żaden obywatel nie może byd wszak obowiązany do autodenuncjacji
(art. 240 § 3 k.k.). Jedną z podstawowych gwarancji przestrzegania reguły nemo se ipsum accusare tenetur jest tzw. prawo do
milczenia, sformułowane w art. 175 k.p.k. 2 . Ze względu na obowiązywanie wymienionej zasady, zastrzeżenia i wątpliwości budzi
status osoby podejrzanej zatrzymanej na podstawie art. 244 § 1 k.p.k. Zasadnicze wątpliwości budzi instytucja „wysłuchania”
zatrzymanego. Z treści art. 244 § 1 k.p.k. nie wiadomo bowiem, na jakie okoliczności zatrzymany ma zostad „wysłuchany”. Mając
na uwadze, że został on zatrzymany w związku z uzasadnionym podejrzeniem popełnienia przestępstwa, a policja (inny
uprawniony organ postępowania) ma obowiązek poinformowania go o przyczynach zatrzymania, należy wnosid, że owo
wysłuchanie może dotyczyd także okoliczności przestępstwa, o popełnienie którego zatrzymany jest podejrzewany. Stosownie do
wymienionego przepisu, zatrzymany nie posiada jednak statusu podejrzanego i nie korzysta z prawa do milczenia (odmowy
złożenia wyjaśnieo). Wypowiedzi zatrzymanego nie stanowią też wyjaśnieo, a jedynie oświadczenie. Wymieniony przepis nie
przesądza też, czy zatrzymany ma obowiązek złożyd jakiekolwiek oświadczenie i, w ogóle, podjąd rozmowę.
Niemniej, w razie podjęcia rozmowy, może dojśd do złożenia przez zatrzymanego oświadczenia niekorzystnego dla niego lub jego
najbliższych. Pomimo że po przedstawieniu zatrzymanemu zarzutu popełnienia przestępstwa, takie oświadczenia nie będą miały
waloru dowodu (art. 174 k.p.k.) i nie będą mogły byd podstawą niekorzystnych dla niego ustaleo, treśd złożonego oświadczenia
(ujawnione fakty i okoliczności) będą mogły stanowid podstawę do uzyskania dowodów procesowych przeciwko zatrzymanemu
albo jego najbliższym. Wysłuchanie zatrzymanego działa zatem antygwarancyjnie, dając możliwośd autodenuncjacji i
dostarczenia dowodów przeciwko sobie. Z tych względów należy postulowad o nałożeniu na organy dokonujące zatrzymania
obowiązku poinformowania zatrzymanego o prawie do milczenia 3 . Rzecz w tym, że zatrzymany w ogóle nie powinien byd
wypytywany o okoliczności zdarzenia, będącego przedmiotem ewentualnego zarzutu, a tym bardziej przesłuchany w charakterze
świadka 4 .
Natomiast, w razie sporządzenia przez policję notatki służbowej z wysłuchania zatrzymanej osoby podejrzanej i zawarcia w niej
informacji o przebiegu i przyczynach (innych okolicznościach) zdarzenia, będącego podstawą jej zatrzymania, może mied ona
znaczenie wyłącznie informacyjne. Niedopuszczalne jest przekształcenie treści notatki w procesowy dowód przeciwko osobie
podejrzanej w postaci zeznao funkcjonariusza policji, jako świadka w tej sprawie 5 . Jeżeli „wysłuchanie” o okolicznościach
zdarzenia, którego zatrzymana osoba podejrzana udzieliła funkcjonariuszowi policji, miało miejsce, gdy nie podjęto jeszcze
przeciwko niej jakichkolwiek czynności procesowych, to zgodnie z zasadą nemo se ipsum accusare tenetur, niedopuszczalne jest
późniejsze dokonanie czynności dowodowych w postaci przesłuchania tego policjanta na okoliczności dotyczące treści
„wysłuchania” oraz przeprowadzenie dowodu z tych zeznao. Jeśli zatrzymana osoba podejrzana w chwili „wysłuchania” nie była
podejrzanym, to uzyskane od niej wiadomości nie mogą stanowid dowodu przeciwko niej 6 .
Prawo do milczenia i prawo do niedostarczania dowodów na własną niekorzyśd są powszechnie uznawanymi standardami
międzynarodowymi, które należą do istoty rzetelnej procedury karnej. Celem tych praw jest zapewnienie osobie oskarżonej
(osobie, przeciwko której skierowane jest postępowanie karne) ochrony przed niedozwolonym przymusem ze strony władz, a
tym samym unikanie pomyłek sądowych oraz zabezpieczenie celów art. 6 Konwencji. Prawo do niedostarczania dowodów na
własną niekorzyśd jest, przede wszystkim, związane z poszanowaniem woli osoby oskarżonej do zachowania milczenia oraz
zakłada, że oskarżenie w sprawach karnych poszukuje dowodów przeciwko oskarżonemu bez uciekania się do materiału
uzyskanego metodami niedozwolonego przymusu, wbrew woli oskarżonego 7 . Przysługująca oskarżonemu (w szerokim tego
słowa znaczeniu) wolnośd wyboru odnośnie do milczenia albo mówienia, jest bowiem skutecznie przekreślona w wypadku, gdy
organy procesowe w sposób podstępny wydobywają od niego przyznanie się do winy lub inne informacje o obciążającym go
charakterze, których w normalny sposób nie byłyby w stanie uzyskad, i które następnie wykorzystują w dalszych stadiach
procesu 8 .
(…)
2 Zob. J. T y l m a n, op. cit., s. 149.
3 Zob. w tej kwestii obszerne rozważania i trafne uwagi R. K m i e c i k a, Prawo do milczenia zatrzymanej osoby podejrzane (w świetle reguły nemo tenetur), Prok. i Pr. 2000, nr 7–8,
s. 17–22 oraz J. Z a g ó r s k i, Zatrzymanie przez policję oraz umieszczenie w policyjnych izbach zatrzymao, Prok. i Pr. 2004, nr 9, s. 84; R. Z d y b e l, op. cit., s. 85. Odmiennie
P. H o f m a o s k i, E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, op. cit., s. 989.
4 Tamże.
5 Tamże.
6 Tamże.
7 Zob. wyrok ETPCz z dnia 5 listopada 2002 r., w sprawie 48539/99 Allan przeciwko Wielkiej Brytanii z omówieniem B. G r o n o w s k iej, Prok. i Pr. 2003, nr 6, s. 151 oraz wyrok ETPCz z
dnia 8 kwietnia 2004 r., w sprawie 38544/97 Weh przeciwko Austrii z omówieniem B. G r o n o w s k i e j, (w:) Prok. i Pr. 2005, nr 6, s. 161.
8 Zob. wyrok ETPCz z dnia 5 listopada 2002 r., w sprawie 48539/99 Allan przeciwko Wielkiej Brytanii wraz z omówieniem B. G r o n o w s k i e j, Prok. i Pr. 2003, nr 6, s. 155.
16

Opracowanie Magdaleny G.
27. ZASADA JAWNOŚCI
Uregulowana przede wszystkim przez prawo międzynarodowe w art. 6 EKPC, w którym stwierdza się że postępowanie przed
sądem jest jawne, a także wskazuje wyjątki od tej zasady.
Zasadę tą traktujemy również jako konstytucyjną. Wyraża się ją w postaci dwóch następujących dyrektyw:
- sprawa powinna byd rozpatrywana jawnie wobec osób postronnych, tzn. powinna byd rozpoznana na rozprawie w sposób
publiczny, umożliwiający obserwowanie jej przez każdą zainteresowaną osobę. Jest to zasada publiczności (jawności
zewnętrznej)
- sprawa powinna byd rozpoznana z udziałem stron i ich przedstawicieli, tzn. osób zainteresowanych jej rozstrzygnięciem, co
nazywa się zasadą jawności wewnętrznej
W art. 45 ust 1 Konstytucja stanowi że: „każdy ma prawo do (…) jawnego rozpatrzenia sprawy (…) pprzez (…) sąd.”
Zasada publiczności: gwarancja niezawisłości sędziowskiej, umacnia praworządnośd, kontrolę społeczną, wzmacnia poczucie ładu
społecznego, rola wychowawcza
Zasada publiczności wyrażona jest w 355 kpk, wedle którego rozprawa odbywa się jawnie, a ograniczenia jawności określa
ustawa. Na rozprawie odbywającej się jawnie mogą byd obecne:
a) osoby biorące udział w postępowaniu
b) inne osoby:
- pełnoletnie (małoletni mogą byd obecni za zezwoleniem przewodniczącego składu sędziowskiego)
- są nie uzbrojone (chyba że za zezwoleniem przewodniczącego, gdy są osobami zobowiązanymi do noszenia broni)
- nie znajdują się w stanie nie licującym z powagą sądu
c) sąd może zezwolid dziennikarzom na utrwalenie za pomocą aparatury dźwięku i obrazu z przebiegu rozprawy gdy przemawia
za tym uzasadniony interes społeczny, dokonywanie tych czynności nie będzie utrudniad prowadzenia rozprawy, ważny interes
uczestnika postępowania się temu nie sprzeciwia
d) sąd może zgodzid się na wniosek strony na utrwalenie przez nią przebiegu rozprawy za pomocą urządzenia rejestrującego
dźwięk, chyba że przemawia przeciwko temu wzgląd na prawidłowośd postępowania kryterium zbyt ogólnikowe
Ograniczenia publiczności rozpraw, gdy jawnośd mogłaby:
- wywoład zakłócenia spokoju publicznego
- obrażad dobre obyczaje
- ujawnid okoliczności, które ze względu na ważny interes paostwa powinny byd zachowane w tajemnicy
- naruszad ważny interes prywatny
- w razie przesłuchiwania świadka co do okoliczności objętych tajemnicą paostwową, służbową lub zawodową
Jawnośd jest też wyłączona gdy rozprawa dotyczy:
- wniosku prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowania środka zabezpieczającego
- sprawy o pomówienie lub znieważenie; na wniosek pokrzywdzonego odbywa się jednak jawnie
- w postępowaniu z nieletnimi (chyba że jawnośd jest uzasadniona względami wychowawczymi)
- na wniosek osoby wnioskującej o ściganie
Wyłączenie publiczności rozprawy nie pozbawia udziału w niej uczestników postępowania, oprócz stron mogą wziąd udział w
rozprawie po dwie osoby wskazane przez oskarżyciela posiłkowego, prywatnego i oskarżonego. Jeśli w jednej sprawie jest kilku
oskarżycieli lub oskarżonych, liczba osób zaufania zostaje zredukowana, mogą wskazad po jednej osobie. Osoby zaufania są
wyłączone przy obawie ujawnienia tajemnicy paostwowej. Mimo wyłączenia jawności rozprawy przewodniczący może zezwolid
poszczególnym osobom na obecnośd na rozprawie. Od czasu zgłoszenia wniosku o wyłączenie jawności rozprawa w zakresie
tego wniosku odbywa się z wyłączeniem jawności, jeżeli o to wnosi strona lub sąd uzna za potrzebne.
W razie wyłączenia jawności rozprawy przewodniczący poucza obecnych, o obowiązku zachowania tajemnicy okoliczności
ujawnionych na rozprawie i o skutkach niedopełnienia tego obowiązku. Wyrok zawsze ogłasza się jawnie, przytoczenie powodów
wyroku może odbywad się z wyłączeniem jawności.
Narada jest zawsze tajnym etapem procesu karnego.
Jawnośd wewnętrzna jest szersza w porównaniu z jawnością zewnętrzną. W razie wyłączenia jawności odbywa się ona z
udziałem stron procesowych. Oskarżony ma prawo byd obecny przy wszystkich czynnościach postępowania dowodowego, tylko
wyjątkowo:
- oskarżony może byd wydalony z sali rozpraw, gdy mimo upomnienia przez przewodniczącego zakłóca porządek rozprawy
głównej lub godzi w powagę sądu
- oskarżony opuszcza salę rozpraw, gdy należy obawiad się, że obecnośd oskarżonego mogłaby oddziaływad krępująco na
wyjaśnienia współoskarżonego albo na zeznania świadka lub biegłego, po powrocie na salę rozpraw przewodniczący
niezwłocznie informuje oskarżonego o przebiegu rozprawy w czasie jego nieobecności, umożliwia mu złożenie wyjaśnieo co do
przeprowadzonych w czasie jego nieobecności dowodów.
17

Rozprawa może się odbywad podczas nieobecności oskarżonego kiedy:
- istnieją warunki do wydania wyroku zaocznego
- oskarżony ze swojej winy wprawił się w stan niezdolności do udziału w rozprawie lub posiedzeniu, w którym jego udział jest
obowiązkowy (po przesłuchaniu biegłego lekarza lub zapoznania się z jego świadectwem)
- oskarżony oświadcza, że nie weźmie udziału w rozprawie, uniemożliwia doprowadzenie go na rozprawę albo zawiadomiony o
niej osobiście nie stawia się na rozprawie bez usprawiedliwienia (sąd nie może w takim przypadku prowadzid rozprawy jeśli
obecnośd oskarżonego jest niezbędna, jeśli tak jest zarządza zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie oskarżonego)
- oskarżony po złożeniu wyjaśnieo samowolnie opuścił salę rozpraw
Sąd orzeka wyrokiem na posiedzeniu:
- warunkowe umorzenie przed rozprawą
- skazania oskarżonego na posiedzeniu w ramach wniosku prokuratora o skazanie bez rozprawy
- dobrowolnego poddania się karze w postępowaniu uproszczonym, kiedy wniosek oskarżonego złożono przed rozprawą
- orzekania wyrokiem nakazowym
Jawnośd wewnętrzna została rozszerzona w taki sposób, że strony oraz osoby nie będące stronami, jeżeli ma to znaczenia dla
ochrony ich praw lub interesów, mają prawo wziąd udział w posiedzeniu wówczas, gdy ustawa tak stanowi, chyba że ich udział
jest obowiązkowy (wymaga to powiadomienia).
Jawnośd wewnętrzna w postępowaniu przygotowawczym, strony mają możliwośd uczestniczenia w czynnościach śledztwa lub
dochodzenia:
- należy dopuścid stronę i jej przedstawiciela do udziału w czynności, jeżeli nie będzie jej można powtórzyd na rozprawie, chyba
że zachodzi niebezpieczeostwo utraty lub uszkodzenia dowodu w razie zwłoki, jeżeli zachodzi niebezpieczeostwo, że świadka nie
będzie można przesłuchad na rozprawie strona, prokurator lub inny organ ścigania mogą zwrócid się do sądu z żądaniem
przesłuchania go przez sąd. Podejrzanego pozbawionego wolności nie sprowadza się wówczas, gdy zwłoka groziłaby utratą lub
zniekształceniem dowodu
- stronom i ich przedstawicielom zezwala się na wzięcie udziału w przesłuchaniu biegłych
- strona, która złożyła wniosek o przeprowadzenie dowodu oraz jej przedstawicielowi, nie można odmówid wzięcia udziału w
takiej czynności, jeżeli tego żądają
- strony i ich przedstawiciele powinni byd także na ich żądanie dopuszczeni do udziału w innych czynnościach śledztwa, odmówid
temu żądaniu może tylko prokurator w uzasadnionych wypadkach ze względu na ważny interes śledztwa, albo odmówid
sprowadzeniu oskarżonego pozbawionego wolności, gdy spowodowałoby to poważne trudności
28. Zasada szybkości postępowania
Inaczej zasada szybkości i ekonomii procesowej, stanowi ona że rozstrzygniecie powinno nastąpi w rozsądnym terminie.
Reguluje ją prawo międzynarodowe (art. 6 ust 1 EKPC jako element rzetelnego procesu) i wewnętrzne ( art. 45 ust 1 konstytucji,
który nakazuje rozpatrzenie sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki. Aby przyspieszy PK stworzono instytucje w postaci:
Skazanie na posiedzeniu w trybie art. 335 kpk;
Skazanie na rozprawie bez przeprowadzenia postępowania dowodowego;
Mediacja
Tryb przyspieszony, nakazowy i uproszczony ( tryb szczególny);
29. Skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez zbędnej zwłoki
Strona ma prawo wniesienia w/w skargi do sądu nadrzędnego nad sądem przed którym toczy się sprawa. Reguluje to ustawa z
dnia 17 czerwca 2004r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez
nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. Nr 179, poz.1843)
Ocenie podlega stopieo złożoności sprawy, zachowanie się skarżącego i odpowiednich organów procesowych oraz znaczenie
materii objętej skargą. Może zostac uwzględniona albo oddalona jako nieuzasadniona. Dodatkowo na żądanie skarżącego sąd
może zlecic podjęcie odopowiedznich czynności w wyznaczonym terminie bądź przyznac skarżącemu od Skarby Paostwa
odpowiednią sumę poniężną w wysokości nieprzekraczającej 10 000 zł. Po wyczerpaniu drogi krajowej strona może wnieśc
skargę do ETPC w Strasburgu na naruszenie prawa oskarżonego z art. 6 EKPC.
18

30. Pojęcie i rodzaje przesłanek procesowych
Przesłanki procesowe to okoliczności warunkujące dopuszczalnośc wszczęcia i kontynuacji procesu. Dotyczą stanu prawnego i
faktycznego.
Wyróżniamy przesłanki:
Dodatnie (pozytywne) i ujemne
Ogólne i szczególne
Co do całego postępowania
Stadiów procesowych
Czynności i instytucji procesowych
Bezwzględne i względne
Materialne
Formalne
Funkcje systemu przesłanek
funkcja informacyjna - porządkuje wiedzę o dopuszczalności procesu, pozwala na zorientowanie się, jaki stan
normatywny, stworzony przez przepisy rozrzucone często po różnych ustawach, istnieje w tej dziedzinie
funkcja gwarancyjna - dzięki wyraźnemu i szczegółowemu wyodrębnieniu przesłanek powstaje wyraziste kryterium
dopuszczalności postępowania
31. Przesłanki pozytywne i negatywne
Przesłanki pozytywne- muszą zachodzid, by proces mógł się toczyd, aby był dopuszczalny.
Przeslanki negatywne- przeszkody procesowe; stany, które wyłączają dopuszczalnośd wszczęcia i dalszego biegu procesu
Konsekwencją negatywnej przesłanki procesu
- odmowa wszczęcia postępowania przygotowawczego,
- umorzenie postępowania przygotowawczego,
- umorzenie postępowania głównego lub apelacyjnego,
- uniewinnienie (tylko w postępowaniu głównym lub apelacyjnym i wyjątkowo kasacyjnym i o wznowienie),
- pozostawienie środka odwoławczego bez dalszego biegu lub bez rozpoznania,
- oddalenie kasacji,
- umorzenie postępowania wykonawczego.
Brak jakiejkolwiek przesłanki pozytywnej oznacza istnienie w tym zakresie przesłanki negatywnej, i odwrotnie, usunięcie
przesłanki negatywnej oznacza zaistnienie przesłanki pozytywnej.
32. Przesłanki ogólne i szczególne
Przesłanki ogólne- takie stany prawne, które warunkują proces w trybie zwyczajnym.
Przesłanki szczególne- stany prawne, które warunkują tryb szczególny procesu; przesłanki dodatkowe; ujmowane od strony
pozytywnej, bez względu na ich redakcję.
33. Przesłanki materialne i formalne + 34. Przesłanki uniewinnienia i umorzenia
Materialne- przesłanki warunkujące dopuszczalnośd procesu, ponieważ warunkują równocześnie samą odpowiedzialnośd karną
określoną przepisami prawa materialnego.
dzielą się na: przesłanki uniewinnienia, przesłanki umorzenia. To rozróżnienie ma sens tylko w postępowaniu sądowym, i to
dopiero od momentu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej.
Rozpoczęcie przewodu sądowego z punktu widzenia przesłanek procesowych i"xi4ga za sobą dwojakie, powiązane ze sobą,
następstwa:
1) każde orzeczenie kooczące proces z powodu negatywnej przesłanki procesowej przybiera formę wyroku;
19

2) w razie stwierdzenia przez sąd tzw. negatywnej przesłanki faktycznej (art. 17 § l pkt 1-2) sąd wydaje wyrok
uniewinniający, chyba że sprawca w chwili czynu był niepoczytalny (art. 414 § l zd. 2).
Do przesłanek uniewinnienia należą:
1. Brak faktycznych przesłanek oskarżenia i skazania - tzw. Negatywna przesłanka faktyczna" (art. 17 § l pkt 1).
W grę wchodzą tu następujące sytuacje:
a) czynu nie popełniono
b) brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia, inaczej
2. Brak przestępczości czynu; dwie sytuacje:
a) czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego (art. 17 § l pkt 2)
b) ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa (art. 17 § l pkt 2)
- kontratypy
- okoliczności wyłączające winę
Do przesłanek umorzenia należą:
3. Znikomy stopieo społecznej szkodliwości czynu.
4. Brak karalności czynu (ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze)
5. Przedawnienie karalności
6. Abolicja (ustawy amnestyjne i abolicyjne)
7. Immunitety materialne i formalne (materialny- wyłącza odpowiedzialnośd karną; formalny- zakaz wszczynania i prowadzenia
postępowania karnego)
a) Immunitet adwokacki w myśl art. 8 ust.2 prawa o adwokaturze za nadużycie wolności słowa przy wykonywaniu
obowiązków służbowych, stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę strony lub zniesławienie jej
pełnomocnika lub obroocy, kuratora, świadka, biegłego lub tłumacza, odpowiada tylko dyscyplinarnie.
b) Immunitet prokuratorski materialny; w myśl art. 66 ust. 2 ustaw o prokuraturze, za nadużycie wolności słowa przy
wykonywaniu obowiązków służbowych, stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę strony, jej pełnomocnika
lub obroocy, kuratora, świadka, biegłego lub tłumacza, prokurator odpowiada tylko dyscyplinarnie.
c) Immunitet radcy prawnego; w myśl art. 11 ust. 2 ustawy z 6 lipca 1982 o radcach prawnych za nadużycie wolności
słowa i pisma przy wykonywaniu czynności zawodowych, stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę strony
lub jej pełnomocnika, świadka, biegłego albo tłumacza, podlega wyłącznie odpowiedzialności dyscyplinarnej.
d) Immunitet parlamentarny materialny (posła i senatora); w myśl art. 105 ust. l i art. 108 Konstytucji, poseł i senator nie
mogą byd pociągnięci do odpowiedzialności za swoją działalnośd wchodzącą w zakres sprawowania mandatu ani w
czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalnośd poseł i senator odpowiadają wyłącznie przed Sejmem
lub Senatem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może byd pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za
zgodą Sejmu lub Senatu. Również poseł do Parlamentu Europejskiego korzysta z immunitetu materialnego
8. Karalnośd w obcym paostwie czynu popełnionego za granicą przez obywatela polskiego i cudzoziemca (art. 111 § l k.k.).
Formalne- nie przesądzają o braku odpowiedzialności karnej, warunkują sam proces karny.
Umorzenie postępowania z powodu przesłanek formalnych negatywnych może znaczyd bądź niedopuszczalnośd w ogóle
procesu, bądź niedopuszczalnośd w określonym układzie procesowym. To rozróżnienie bywa przyczyną jeszcze jednego podziału
przesłanek na bezwzględne (abstrakcyjne) i względne (konkretne). Podział ten jest jednak możliwy tylko w grupie przesłanek
formalnych.
Kryterium ich rozróżnienia stanowi tzw. układ procesowy, czyli sytuacja wyznaczona przez trzy elementy:
1) osobę oskarżonego
2) czyn oskarżonego w znaczeniu podmiotowym
3) ten konkretny element, którego dotyczy brak uznany za negatywną przesłankę procesową
Przesłanki bezwzględne- warunkują proces przeciwko określonej osobie w każdym układzie procesowym
Przesłanki względne- warunkują dopuszczalnośd procesu przeciwko określonej osobie tylko w pewnym układzie procesowym, co
nie wyłącza dopuszczalności procesu o ten czyn przeciwko temu samemu oskarżonemu w innym układzie.
Przesłankami formalnymi:
1) Powaga rzeczy osądzonej- postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie
zakooczone
2) Zawiłośd prawna sporu- posteśpowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby wcześniej wszczęte toczy się.
20

3) Podsądnośd sądom karnym- sądy powszechne/sądy wojskowe; postępowanie karne/postępowanie w sprawie
wykroczeo
4) Właściwośd sądu
5) Skarga uprawnionego oskarżyciela
6) Darowanie kary wynika ze skorzystania przez Prezydenta RP z prawa łaski
7) Warunkowe zawieszenie wykonania kary przez sąd, albo przez Praezydenta RP korzytającego z prawa łaski
8) Formalne immunitety procesowe- W przeciwieostwie do materialnych nie wyłączają odpowiedzialności karnej. Nie
zezwalają jedynie na wszczęcie i tok procesu karnego, z tym że w różnych ściśle określonych warunkach taki proces
może stad się dopuszczalny
a) Immunitet Prezydenta RP- tylko przed Trybunałem Stanu; uchwałą Zgromadzenia Narodowego, podjętą
większością do najmniej 2/3 głosów ogólnej liczby członków Zgromadzenia Narodowego na wniosek co najmniej
140 jego członków.
b) Immunitet parlamentarny formalny (posła i senatora)- nie mogą byd pociągnięci do odpowiedzialności karnej bez
zgody Sejmu lub Senatu.
c) Immunitet sędziowski. Sędzia nie może byd zatrzymany ani pociągnięty do odpowiedzialności karnej sądowej lub
administracyjnej bez zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego. Nie dotyczy to zatrzymania na gorącym uczynku
popełnienia przestępstwa. Do czasu wydania uchwały zezwalającej na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności
karnej lub sądowej wolno podejmowad tylko czynności nie cierpiące zwłoki
d) Immunitet formalny prokuratorski- jak sędziowski.
e) Immunitet sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Sędzia nie może byd zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem
ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego
toku postępowania. nie może byd, bez uprzedniej zgody Trybunału Konstytucyjnego, pociągnięty do
odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności.
f) Immunitet członków Trybunału Stanu. Nie mogą byd bez uprzedniej zgody Trybunału Stanu pociągnięci do
odpowiedzialności karnej ani pozbawieni wolności. Nie mogą byd też zatrzymani ani aresztowani, z wyjątkiem
ujęcia na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli ich zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku
postępowania.
g) Immunitet Prezesa Najwyższej Izby Kontroli. Jak immunitet członka Trybunatu Stanu
h) Immunitet pracowników Najwyższej Izby Kontroli. Wiceprezesi i dyrektor generalny NIK oraz pracownicy
nadzorujący lub wykonujący czynności kontrolne nie mogą byd pociągnięci do odpowiedzialności karnej z powodu
swoich czynności służbowych bez uprzedniej zgody Kolegium Najwyższej Izby Kontroli.
i) Immunitet Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych. Jak Prezesa NIK i Rzecznika Praw Obywatelskich
j) Immunitet dyplomatyczny czyli przywilej przysługujący uwierzytelnionym w Polsce szefom przedstawicielstw
dyplomatycznych, osobom należącym do personelu dyplomatycznego, administracyjnego i technicznego tych
przedstawicielstw, członkom rodzin tych osób, jeżeli pozostają z nimi we wspólnocie domowej, i innym osobom
korzystającym z immunitetów dyplomatycznych na podstawie ustaw, umów lub powszechnie uznanych zwyczajów
międzynarodowych. Przeciwko tym osobom nie wolno wszcząd i prowadzid procesu karnego w jakiejkolwiek
sprawie, a wszczęte się umarza, chyba że paostwo wysyłające lub właściwa organizacja międzynarodowa zrzeknie
się w sposób wyraźny immunitetu w stosunku do osoby nim objętej. Nie są obowiązane do składania zeznao, chyba
że wyrażą na to zgodę.
k) Immunitet konsularny czyli przywilej przysługujący w zakresie czynności pełnionych podczas i w związku z
wykonywaniem ich funkcji urzędowych, a na zasadzie wzajemności w pozostałym zakresie, kierownikom urzędów
konsularnych i innym urzędnikom konsularnym paostw obcych oraz osobom zrównanym z nimi na podstawie
umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych. Osoby korzystające z tego immunitetu podlegają
zatrzymaniu lub tymczasowemu aresztowaniu jedynie w razie zarzutu popełnienia zbrodni. Wówczas niezwłocznie
zawiadamia się Ministra Spraw Zagranicznych.
9) Wniosek pokrzywdzonego
10) Istnienie stron procesowych
11) Przeszkody wynikające ze stosunków międzynarodowych. Dwie sytuacje
a) immunitet wezwanego z zagranicy świadka (lub biegłego), nie będącego obywatelem polskim, który stawi się
dobrowolnie przed sądem. Nie może byd on ścigany ani zatrzymany, ani też tymczasowo aresztowany zarówno z
21

powodu przestępstwa będącego przedmiotem danego postępowania karnego, jak i jakiegokolwiek innego
przestępstwa popełnionego przed przekroczeniem granicy Polski (art. 589 § 1). Nie może byd także w stosunku do
niego wykonana kara już orzeczona za takie przestępstwo. Świadek lub biegły traci tę ochronę, jeśli nie opuści
terytorium Polski w ciągu 7 dni, chociaż mógł to uczynid od czasu, gdy sąd oznajmił mu, że obecnośd jego stała się
zbędna (art. 589 § 2);
b) w myśl art. 596, jeśli paostwo obce, które wydało organom polskim osobę ściganą, dokona zastrzeżenia, że
postępowanie karne może dotyczyd tych przestępstw, co do których nastąpiło wydanie, postępowanie przeciwko
osobie wydanej nie może toczyd się co do innych przestępstw popełnionych przed dniem wydania. Podobnie w
razie zastrzeżenia przy wydaniu, że w stosunku do osoby wydanej orzeczone już kary będą wykonane tylko za te
przestępstwa, co do których, nastąpiło wydanie, sąd, który prawomocnie orzekł w sprawie, wydaje w razie
potrzeby na posiedzeniu wyrok zmieniający orzeczenie w taki sposób, aby kary były wykonywane tylko za te
przestępstwa, co do których nastąpiło wydanie sprawcy (art. 597). Mamy wówczas do czynienia z nowo powstałą
negatywną przesłanką postępowania wykonawczego.
35. Pojęcie i rodzaje czynności procesowych
Czynnością procesową jest zachowanie się uczestnika procesu, wywołujące skutki przewidziane przez prawo procesowe.
Zarówno działanie jak i zaniechanie. Musi byd zgodna z prawem i spełniad określone warunki.
Odróżnid od niej należy tzw. zdarzenie procesowe, czyli zaszłośd w świecie zewnętrznym nie wykazującą jakichkolwiek cech
zachowania się człowieka, ale wywołującą skutki przewidziane przez prawo procesowe np. śmierd człowieka, pożar.
Rodzaje czynności procesowych:
1. Ze względu na cel czynności;
a) Rozpoznawcze (kognicyjne) zmierzające do zbadania i rozstrzygnięcia określonej kwestii w procesie,
b) Wykonawcze (egzekucyjne) zmierzające do wykonania decyzji procesowej. (wzajemnie się przeplatają.
2. Ze względu na sposób przekazanej wiadomości o czynności:
a) Wyraźne (ekspresywne), czyli komunikowane przez oświadczenia ich uczestników
b) Dorozumiane (konkludentne), czyli komunikowane przez samo zachowanie
3. Ze względu na formę:
a) Ustne
b) Pisemne
c) Łącznie obie formy
4. Ze względu na podmiot:
a) Czynności organów procesowych- imperatywne rozstrzygnięcia
b) Czynności stron procesowych- oświadczenia woli postulujące
c) Czynności innych uczestników
5. Ze względu na zaistniałe wady czynności procesowych
a) Niedopuszczalne- gdy ustawa wyraźnie wprowadza zakaz przeprowadzania danej czynności i gdy wynika z
charakteru czynności; nie mogą wywoływad skutku prawnego, nie mogą stanowid dowodu
b) Bezzasadnośd- stwierdza się po dokonaniu merytorycznej oceny tej czynności pod względem prawnym i
faktycznym; różne skutki zależnie od rodzaju czynności
c) Bezskuteczne- z powodu niedopełnienie wskazanych w ustawie warunków
d) Wadliwe- co do których popełniono jakieś uchybienia w toku postępowania wpływające na treśd tej czynności
(terror procedendi) albo uchybienia dotyczące wydanej decyzji (terror decedendi); wadliwośd względnastanowiąca
względną przyczynę odwoławcza. bezwzględna- bezwzględną przyczynę ustawodawczą
e) Nieważnośd- w kpk nieprzewidziana.
6. Ze względu na charakter czynności procesowej:
a) Czynności realne- dokonują zmiany w świecie zewnętrznym
b) Spostrzeżenia procesowe- to przyjmowanie informacji, percepcja wrażeo zmysłowych
c) Oświadczenia wiedzy
d) Oświadczenia woli
e) Oświadczenia postulujące- ‘prośby’
f) Oświadczenia woli imperatywne (władcze)
22

I) Decyzje procesowe- orzeczenia (w formie wyroków i postanowieo) i zarządzenia
II) Polecenia
36. Pojęcie prawomocności
a)To sytuacja, w której postępowanie sądowe w sprawie zostaje zakooczone w sposób ostateczny. Oznacza to, że nie ma
możliwości odwołania się od orzeczenia w zwyczajnym trybie, a w sprawie nie może byd po raz kolejny prowadzone
postępowanie.
b)Jest jednym (obok skuteczności i wykonalności) z podstawowych skutków prawnych orzeczeo. Wyróżnia się dwa aspekty
prawomocności: formalny i materialny. Orzeczenie staje się formalnie prawomocne, jeżeli nie przysługuje od niego środek
odwoławczy lub inny środek zaskarżania. Od tej zasady są dwa wyjątki:
* nie stają się prawomocne, mimo niedopuszczalności odrębnego ich zaskarżenia, postanowienia wydane w sprawie, którą
rozpatruje sąd drugiej instancji,
* jeżeli zaskarżono tylko częśd orzeczenia, w pozostałej części nie staje się ono również prawomocne w przypadkach, w których
sąd rozpatrujący apelację może rozpoznad sprawę z urzędu także w tej części (a więc na rzecz współuczestników procesu, którzy
wyroku nie zaskarżyli).
Prawomocnośd w aspekcie materialnym należy rozpatrywad w sensie jej skutków pozytywnych i negatywnych. Pozytywnym
skutkiem prawomocności jest związanie prawomocnym orzeczeniem: sądu, który je wydał, innych sądów, organów
paostwowych, stron, innych osób w przypadkach wskazanych w kodeksie postępowania cywilnego (tzw. prawomocnośd
rozszerzona). Skutek negatywny prawomocności polega na tym, że prawomocne orzeczenie sądu, zawierające rozstrzygnięcie
merytoryczne, korzysta z tzw. powagi rzeczy osądzonej, co wyklucza ponowne postępowanie w tej samej sprawie pomiędzy tymi
samymi podmiotami.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Prawomocnośd orzeczenia stwierdza na wniosek strony sąd I instancji na posiedzeniu niejawnym, a dopóki akta sprawy znajdują
się w sądzie II instancji – ten sąd. Stwierdzenia dokonuje sąd jednoosobowo.
37. Terminy procesowe
Czynności procesowe i ich skutecznośd często wiąże się z zachowaniem terminu (wynika to z zasady koncentracji). W kpk.
terminy uregulowane są w rozdziale 14.
W kodeksie pojęcie terminu występuje w kilku znaczeniach:
jako synonim daty, dnia, np. art. 249 §3 – (...) o terminie przesłuchania sąd zawiadamia prokuratora;
jako pewien okres, w jakim należy dokonad określonej czynności, np. art. 120 §1 nakazujący wyznaczenie 7-dniowego
terminu do usunięcia braków formalnych w piśmie;
terminy materialnoprawne, które organ procesowy musi mied na uwadze, np. roczny termin przedawnienia roszczenia o
odszkodowanie za niesłuszne skazanie z art. 555 kpk;
jako pewien czas, w jakim może trwad określony stan wywołany wydaną decyzją procesową lub czynnością faktyczną,
np. 48-godzinny okres zatrzymania z art. 248 §1 kpk.
Terminy określane są w kodeksie: poprzez stan zaawansowania procesu (np. „przed rozpoczęciem przewodu sądowego”),
kalendarzowo (w godzinach, dniach, tygodniach, itp.), blankietowo (np. „na czas oznaczony”) oraz ogólnie (np. „bezzwłocznie”,
„natychmiast”).
Ze względu na procesowe skutki naruszenia terminu, terminy dzielimy na:
zawite – nieprzekraczalne, ale przywracalne. Czynnośd procesowa dokonana po upływie terminu zawitego jest
bezskuteczna – art. 122 §1 kpk. T. zawite kierowane są jedynie do stron i innych osób, nie dotyczą organów
procesowych. Zgodnie z art. 122 §2, terminami zawitymi są terminy do wnoszenia środków zaskarżenia oraz inne
terminy, które ustawa uznaje za zawite.
prekluzyjne (materialnoprocesowe) – nieprzekraczalne i nieprzywracalne. Uchybienie takiemu terminowi powoduje
bezskutecznośd czynności. To, że dany termin ma charakter prekluzyjny zawsze jasno wynika z przepisu (że upływ
danego terminu powoduje nieskutecznośd czynności i jednoczesną niemożnośd przywrócenia go zainteresowanemu).
Zawitymi mogą byd terminy określone fazą procesu (np. termin do wtoczenia powództwa adhezyjnego z art. 62 kpk)
oraz określane dłuższymi okresami (np. 6-miesięczny termin dla Prokuratora Generalnego do uchylenia decyzji o
umorzeniu śledztwa na niekorzyśd podejrzanego z art. 328 kpk).
instrukcyjne (porządkowe) – przekraczalne, ich celem jest jedynie przyspieszenie postępowania. Czynnośd dokonana po
23

takim terminie jest skuteczna. Czasem, ze względów porządkowych zakłada się ich oficjalne przedłużanie (np.
przedłużenie terminu do sporządzenia uzasadnienia wyroku – art. 423 §1 kpk). Co do zasady odnoszą się do organów
procesowych, niekiedy dotyczą też stron.
38. Dokumentowanie czynności procesowych
http://www.arslege.pl/4149/materialy-edukacyjne/6022/dokumentacja-czynnosci-procesowych/
Opracowanie w/w pytania. Link jest moim zdaniem wyczerpujący ( nie umiałam tego skopiowa ;p)
39. Dostęp do akt postępowania karnego
Zgodnie z art. 156 k.p.k. (kodeksu postępowania karnego) reguluje zasady udostępniania akt sprawy sądowej oraz sporządzania z
nich odpisów w wypadku m.in. takich podmiotów, jak strony, obroocy lub pełnomocnicy i przedstawiciele ustawowi. Przepis ten
stwierdza, że stronom, podmiotowi określonemu w art. 416 (podmiot, który odniósł korzyśd majątkową), obroocom,
pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta sprawy sądowej i daje możnośd sporządzenia z nich
odpisów. Za zgodą prezesa sądu akta te mogą byd udostępnione również innym osobom. Należy stwierdzid, że konstytucyjne
prawo do obrony stanowi elementarny standard demokratycznego paostwa prawnego, co oznacza że odnosi się ono do
wszelkich postępowao toczących się w przed-miocie odpowiedzialności o charakterze represyjnym. Należy je więc rozumied
szeroko: jako przysługujące każdemu od chwili wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego (w praktyce od chwili
przedstawienia zarzutów) aż do wydania prawomocnego wyroku i jego wykonania.
W myśl art. 156 § 2 k.p.k. na wniosek oskarżonego lub jego obroocy wydaje się odpłatnie kserokopie dokumentów z akt sprawy.
Kserokopie takie można wydad odpłatnie, na wniosek, również innym stronom, podmiotowi określonemu w art. 416,
pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym. Prezes sądu może w razie uzasadnionej potrzeby zarządzid wydanie odpłatnie
uwierzytelnionych odpisów z akt sprawy. Przeglądanie akt sprawy i sporządzanie z nich odpisów może zostad ograniczone. Jeżeli
zachodzi niebezpieczeostwo ujawnienia tajemnicy paostwowej, przeglądanie akt, sporządzanie odpisów i kserokopii odbywa się
z zachowaniem rygorów określonych przez prezesa sądu lub sąd. Uwierzytelnionych odpisów i kserokopii nie wydaje się, chyba
że ustawa stanowi inaczej.
O ile nie budzi wątpliwości dostęp do akt sprawy na drodze postępowania sądowego, to dostęp taki ograniczony jest przepisami
k.p.k. w postępowaniu przygotowawczym. Postępowanie takie nie jest i nie może byd oparte na zasadzie pełnej jawności akt
sprawy. Możliwośd osiągnięcia celów postępowania przygotowawczego uzależniona jest bowiem od takich czynników, jak
zachowanie w tajemnicy pewnych informacji. Zasada udostępniania akt w postępowaniu sądowym ustępuje zatem
fakultatywności w postępowaniu przygotowawczym. O tym, czy podejrzany, lub jego obrooca, mogą zapoznad się z aktami,
każdorazowo decydują sytuacja prawna oraz, przede wszystkim, okoliczności faktyczne. Ingerencja w sferę prawa do obrony,
jakim jest odmowa dostępu do akt, nabiera szczególnego znaczenia w sytuacji stosowania (przedłużania) tymczasowego
aresztowania. Na gruncie postępowania karnego można wskazad przepisy, które umożliwiają oskarżonemu (i jego obroocy)
uzyskanie częściowej wiedzy na temat materiału dowodowego, zebranego na danym etapie postępowania przygotowawczego.
Mechanizmów tych nie można jednak uznad za ekwiwalentne do prawa do dostępu do materiałów postępowania
przygotowawczego, uzasadniających wniosek prokuratora w przedmiocie tymczasowego aresztowania. Dla skutecznej realizacji
prawa do obrony, w sytuacji zastosowania środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania, konieczne jest
bezpośrednie zapoznanie się przez aresztowanego (jego obroocę) z materiałami postępowania przygotowawczego,
uzasadniającymi wniosek prokuratora. Wspomniane mechanizmy nie umożliwiają tego w takim samym stopniu jak prawo
dostępu do akt. Daleko idący dostęp podejrzanego do akt zapewnia również orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw
Człowieka w Strasburgu. Wynika z niego nakaz zapewnienia podejrzanemu dostępu do materiału dowodowego w aktach
postępowania przygotowawczego, w zakresie w jakim jest to niezbędne dla oceny zasadności tymczasowego aresztowania.
Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego koresponduje z tym poglądem. Czynnikiem decydującym o tym, która częśd akt powinna
byd udostępniona aresztowanemu i jego obroocy, powinna byd efektywnośd prawa do obrony. Wszystkie materiały
postępowania przygotowawczego, uzasadniające wniosek prokuratora w tym zakresie muszą byd jawne.
W toku postępowania przygotowawczego podejrzanemu i jego obroocy udostępnia się akta sprawy w części zawierającej
dowody wskazane we wniosku o zastosowanie albo przedłużenie tymczasowego aresztowania oraz wymienione w
postanowieniu o zastosowaniu albo przedłużeniu tymczasowego aresztowania. Prokurator może odmówid zgody na
udostępnienie akt w tej części tylko wówczas, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że narażałoby to na niebezpieczeostwo utraty
życia lub zdrowia pokrzywdzonego lub innego uczestnika postępowania, groziłoby zniszczeniem lub ukryciem dowodów albo
tworzeniem dowodów fałszywych, groziłoby uniemożliwieniem ustalenia i ujęcia współsprawcy czynu zarzucanego
podejrzanemu lub sprawców innych czynów ujawnionych w toku postępowania, ujawniałoby prowadzone czynności opreacyjno-
24

ozpoznawcze lub zagrażałoby utrudnieniem postępowania przygotowawczego w inny bezprawny sposób.
Można zatem stwierdzid, że strona a także inne osoby uprawnione na mocy przepisów k.p.k. mają konstytucyjne prawo do
przeglądania akt sprawy, a ograniczenie tego prawa stanowi naruszenie prawa do obrony. Teza ta potwierdzona została w
wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 06.05.2009 roku sygn. akt II AKa 394/08, który stwierdził, że fakt odmowy
udostępnienia akt może byd potraktowany jako naruszenie prawa do obrony materialnej, jako że obrona materialna może byd
realizowana przez korzystanie z uprawnieo procesowych, w tym także przez możliwośd dostępu do akt sprawy. Skoro strona
postępowania zgłasza potrzebę zapoznania się z aktami sprawy, winno to zostad jej umożliwione. Oczywiście prawo do obrony
nie jest prawem absolutnym, zaś jego ograniczenia podlegają ocenie przez pryzmat zasady proporcjonalności. Przesłankami
dopuszczalności ograniczeo w korzystaniu z konstytucyjnych praw i wolności są: ustawowa forma ograniczenia, funkcjonalny
związek ograniczenia z realizacją wskazanych w art. 31 ust. 3 wartości, zakaz naruszania istoty danego prawa lub wolności oraz
istnienie w paostwie demokratycznym konieczności wprowadzenia ograniczenia.
25

Opracowanie Agnieszki G.
40. Pojęcie i kategorie uczestników procesu
Przez uczestnika postępowania rozumiemy podmiot, który występuje w procesie karnym w roli, którą wyznaczają mu
przepisy prawa. Z tego określenia wynika, iż jest to uczestnik procesu karnego, na który prawo nakłada określone obowiązki lub
przyznaje oznaczone uprawnienia. Zakres tego pojęcia obejmuję m.in. organy procesowe (Sąd, policja, prokurator), oskarżony,
świadek. Z reguły te podmioty swym zachowaniem wpływają na bieg procesu karnego.
Spośród uczestników procesu karnego wyróżnia się następujące kategorie:
a)organy procesowe;
b)strony procesowe;
c)przedstawiciele procesowi stron (obroocy, pełnomocnik);
d)przedstawiciele społeczni ( przedstawiciel organizacji społecznej);
e)pomocnicy procesowi; (protokolant, tłumacz)
f)uczestnicy postępowania dowodowego (tzw. Źródła dowodowe, czyli oskarżony, świadek, biegły, specjaliści);
g) podmiot określony w art. 52 kk (w wypadku skazania za przestępstwo przynoszące korzyśd majątkową osobie fizycznej,
prawnej lub jednostce organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, a popełnione przez sprawcę działającego w jej imieniu lub
interesie, sąd zobowiązuje podmiot, który uzyskał korzyśd majątkową, do jej zwrotu w całości na rzecz Skarbu Paostwa; nie
dotyczy to korzyści majątkowej podlegającej zwrotowi innemu podmiotowi)
h) pozostali uczestnicy procesu.
Nie jest natomiast uczestnikiem postępowania karnego np. terrorysta dokonujący zamachu na członków składu orzekającego,
przestępca uwalniający oskarżonego aresztowanego i ułatwiający mu ucieczkę, członek zorganizowanej grupy przestępczej
zmuszający świadków do odmowy (zaniechania) złożenia zeznao, osoba postronna, która w trakcie rozprawy swoim
niewłaściwym zachowaniem powoduje jej przerwanie. Prawo bowiem nie przewiduje takich ról w postępowaniu karnym,
chociaż osoby te swoimi działaniami wpływają na przebieg postępowania, a w kraocowych sytuacjach mogą uniemożliwiad
prawidłowy wymiar sprawiedliwości, np. wobec pozbawienia organu procesowego zeznao zastraszonych świadków, a więc
wobec braku dowodów.
41. Organy procesowe
Organem procesowym jest organ paostwowy, któremu z mocy przepisów powierzono występowanie w procesie karnym w
wyznaczonej roli (posiada określone uprawnienia i obowiązki) oraz posiada określone przez właściwe przepisy strukturę
organizacyjną. Można je podzielid na organy kierujące procesem i organy współdziałające. Spośród uczestników postępowania
wyróżnia je przede wszystkim pozycja w procesie są uprawnione do wydawania decyzji procesowych, mają więc istotny wpływ
na wszczęcie postępowania oraz na jego przebieg i wynik. Organ kierujący procesem jest organem prowadzącym proces na
określonym jego etapie (dokonuje czynności procesowych i wydaje wiążące decyzje procesowe). Organem współdziałającym
jest organ paostwowy, który występując w procesie, współdziała z organem kierującym procesem. W poszczególnych stadiach
procesowych możemy wyróżnid:
1) w postępowaniu przygotowawczym:
- organy prowadzące śledztwo lub dochodzenie
- organy nadzoru (prokurator)
2) w postępowaniu rozpoznawczym (głównym)- postępowanie jurysdykcyjne:
- organem kierującym procesem jest sąd; poza posiedzeniami i rozprawą – prezes sądu
- organem współdziałającym jest oskarżyciel publiczny
3) w postępowaniu wykonawczym w charakterze organu procesowego występują podmioty wymienione w art. 2 KKW
(Art. 2. Organami wykonującymi orzeczenia są:
1) sąd pierwszej instancji,
2) sąd penitencjarny,
3) prezes sądu lub upoważniony sędzia,
4) sędzia penitencjarny,
5) dyrektor zakładu karnego, aresztu śledczego, a także dyrektor okręgowy i Dyrektor Generalny Służby Więziennej albo osoba
kierująca innym zakładem przewidzianym w przepisach prawa karnego wykonawczego oraz komisja penitencjarna,
6) sądowy kurator zawodowy,
7) sądowy lub administracyjny organ egzekucyjny,
8) urząd skarbowy,
9) odpowiedni terenowy organ administracji rządowej lub samorządu terytorialnego,
26

10) inny organ uprawniony przez ustawę do wykonywania orzeczeo.)
A) Organy postępowania przygotowawczego (organy ścigania)
1) Organy prowadzące postępowanie (śledztwo, dochodzenie) – bezpośrednio zaangażowane w przebieg
postępowania tj. Same podejmują określone czynności procesowe mające na celu realizację zadao postępowania
przygotowawczego
2) Organy nadzorujące przebieg postępowania – z zasadny nie angażują się bezpośrednio, a ich zadaniem jest nadzór
oraz kontrola przebiegu post. Pod kątem zgodności z obow. Prawem działao podejmowanych przez org.
Prowadzące post.
Pozycję i rolę organów procesowych w post. Przyg. W dużej mierze wyznacza – zasada kontradyktoryjności, również
zobowiązane są do przestrzegania innych zasad wyrażonych w kpk (prawdy materialnej, swobodnej oceny dowodów).
42. Strony procesowe
To podmioty posiadające interes prawny w korzystnym dla nich rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu
Bez stron w procesie nie ma procesu kontradyktoryjnego, czyli taki jaki ma przebiegad w formie sporu, między możliwie
równouprawnionymi podmiotami. Postępowanie prowadzone jest w „ich”sprawie i to właśnie one są bezpośrednio
zainteresowane przebiegiem i wynikiem procesu. Występuje w swoim imieniu a w wypadkach przewidzianych przez przepisy
karnoprocesowe może działad przez przedstawiciela ustawowego lub swój organ, a także przez obroocę lub pełnomocnika.
Podział stron procesowych:
1) Strony zasadnicze i strony szczególne;
2) Strony czynne(ofensywne) i strony bierne (defensywne)
3) Strony karne (strony akcji karnej) i strony cywilne (strony stosunku cywilnoprawnego)
4) Strony zastępcze i strony nowe
Ad.1
Str. Zasadnicze są to te podmioty które występują w procesie, w trybie zwyczajnym, a także w większości trybów szczególnych
-w postępowaniu przygotowawczym: podejrzanego i pokrzywdzonego
-w postępowaniu sądowym: oskarżycieli (posiłkowego, prywatnego, publicznego), powoda cywilnego, oskarżonego
Stronami szczególnymi są strony, które występują w określonym trybie szczególnym i z tym tylko trybem są związane. Występują
w post. Karnym skarbowym i w post. Z nieletnimi.
W post karnym skarb są to:
- interwenient, podmiot, który nie będąc podejrzanym lub oskarżonym w post w sprawie o przestępstwo skarbowe lub
wykroczenie skarbowe, zgłosił w tym postępowaniu roszczenie do przedmiotów podlegających przepadkowi;
- podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej, tj, osoba fiz. Os., Pr. Lub jednostka org. Niemająca os. Pr., którą organ
prowadzący post. W sprawie o przestępstwo skarbowe wezwał do udziału w tym charakterze.
W postępowaniu z nieletnim stronami szczególnymi są rodzice lub opiekun nieletniego.
Ad. 2
Stroną procesową czynną jest podmiot występujący do właściwego organu z określonym żądaniem o rozstrzygnięcie w kwestii
odpowiedzialności prawnej tj. pokrzywdzony, oskarżony, powód cywilny, interwenient
43. Reprezentanci stron procesowych
Reprezentant strony procesowej to osoba działająca za stronę w jej imieniu, na mocy odpowiedniego tytułu prawnego.
Tytułem prawnym może byd:
a) Pełnomocnictwo udzielone przez stronę lub przedstawiciela ustawowego
b) Zarządzenie prezesa sądu (przewodniczącego wydziału) lub przewodniczącego rozprawy
c) Przepis ustawy
Reprezentantami stron procesowych są:
1) Pełnomocnicy
2) Obroocy
3) Przedstawiciele Ustawowi
Ad 2. Obroocy
27

Działają oni w interesie oskarżonych. Mogą byd nimi tylko osoby uprawnione do obrony wg. Przepisów o ustroju adwokatury,
czyli adwokaci i aplikanci adwokaccy. W Polsce ich uprawnienie są identyczne. Nie ma podziału na adwokatów występujących
przed różnymi sądami. Oskarżony może mied jednoczenie nie więcej niż trzech obrooców. Obrooca może bronid kilku
oskarżonych, ustawa nie ogranicza ich liczby – jeżeli ich interesy nie pozostają w sprzeczności, art. 85§1
Ze względu na rodzaj tytułu do obrony obroocy mogą byd:
1) Z wyboru – tytułem prawnym jest upoważnienie do obrony, czyli pełnomocnictwo udzielone adwokatowi po zawarciu
umowy z adwokatem wykonującym zawód indywidualnie, ze spółką lub zespołem adwokackim. Procesowe znaczenie
ma tylko pełnomocnictwo (upoważnienie do obrony), które może byd udzielone na piśmie albo przez oświadczenie do
protokołu organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze, do protokołu pierwszego przesłuchania podejrzanego
w dochodzeniu przez Policję. Obrooca może byd ustanowiony w czasie rozprawy przez pełnomocnictwo zgłoszone np.
do protokołu rozprawy bez uprzedniej umowy cywilnoprawnej
Pełnomocnictwo tymczasowe (szczególna forma) – udzielane przez jakąkolwiek inną osobę – a więc niekoniecznie
osobę najbliższą, o czym niezwłocznie zawiadamia się oskarżonego. Ważnośd jego trwa tylko do pierwszego spotkania
obroocy z oskarżonym. Oskarżony wówczas albo sam udziela pełnomocnictwa, albo przez brak udzielenia powoduje
utratę jego mocy;
2) Z urzędu - wówczas tytułem prawnym jest zarządzenie prezesa sądu właściwego do rozpoznania sprawy (art. 81§ 1),
który w postępowaniu przygotowawczym wydaje je na wniosek prokuratora. Kodeks przewiduje, że tylko prezes sądu i
nie kto inny wyznacza adwokata do pełnienia funkcji obroocy z urzędu. Obroocę z urzędu wyznacza się tylko, gdy
oskarżony nie ma obroocy z wyboru. Powołuje się go:
a) Bądź na wniosek oskarżonego, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieśd kosztów obrony bez
uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny; jeżeli okaże się że nie istniały okoliczności na podstawie
których wyznaczono obroocę, sąd może cofnąd wyznaczenie obroocy.
b) Bądź gdy oskarżony nie ma obroocy z wyboru, a zachodzi przypadek obrony obligatoryjnej ( art. 81, 378, 387 §1,
451). Tylko w tym wypadku na oskarżonym spoczywa obowiązek pokrycia należności za obroocę, chyba że w
sprawie z oskarżenia publicznego w razie uniewinnienia lub umorzenia postępowania sąd w „uzasadnionym
wypadku”, przyzna zwrot części lub całości wynagrodzenia jednego obroocy ( art. 632 pkt 2)
Jeżeli kosztów obrony nie pokrył oskarżony, ani inna strona która proces przegrała to ponosi je Skarb Paostwa.
Zjawisko substytucji- często występuje w procesie. Adwokat upoważnia innego adwokata ( a nawet kilku) do
zastępowania go przed sądem w prawie, w której otrzymał pełnomocnictwo od oskarżonego lub został wyznaczony
z urzędu. Powodem tego są częste kolizje terminów, brak z góry ustalonego okresu urlopowego itp.
Ustanowienie obroocy z wyboru lub wyznaczenie z urzędu odnosi się lącznie do wszystkich stadiów
postępowania, nie wyłączając czynności po uprawomocnieniu się orzeczenia, jeżeli nie zawiera ograniczen (art. 84
§1)
- czynnośd związane z kasacją, wznowieniem postępowania, ułaskawieniem, ekstradycją, kosztami post. – czynności
po uprawomocnieniu się orzecz.
Kodeks zobowiązuje go do podejmowania czynności procesowych do prawomocnego zakooczenia postępowania, nie spoczywa
na nim obowiązek inicjowania post. Kasacyjnego lub o wznowienie post. Do tego potrzebne jest oddzielne powołanie obroocy z
urzędu. Jeżeli został wyznaczony z urzędu w post. Kasacyjnym lub w post o wznow. Powinien sporządzid i podpisad kasację lub
wniosek o wznowienie post, albo poinformowad na piśmie sąd, że nie stwierdził podstaw do wniesienia kasacji lub wniosku o
wznowienie post. Jeżeli kasacja lub wniosek zostaną wniesione, obrooca ten jest uprawniony do udziału w toczącym się
postępowaniu.
Ad. 1. Pełnomocnicy
Działają oni w interesie pokrzywdzonych w post. Przyg. A także oskarżycieli: prywatnych i posiłkowych lub powodów
cywilnych, stron poszczególnych w postępowaniu karnym skarbowym lub w post. W spr nieletnich. Mogą nimi byd tak, jak
obroocami adwokaci i aplikanci adwokaccy.
Pełnomocnik działa w interesie innej osoby niż oskarżony. Kodeks z 1997r. zezwolił także innej osobie, niebędącej stroną na
ustanowienie pełnomocnika, jeżeli wymagają tego jej interesy w toczącym się postępowaniu. Taką osobą może byd biegły, a
nawet świadek, żądający np. zwrotu należoności za podróż i utracony zarobek. Jednak Sąd a w post przyg prokurator może
odmówid dopuszczenia do udziału w post pełnomocnika owej innej osoby, jeżeli uzna, że nie wymaga tego obrona interesów
osoby niebędącej stroną.
Pełnomocnikiem instytucji paostwowej, samorządowej lub społecznej może byd również radca prawny ( nie może
pracownik jej lub jej organu nadrzędnego, jeżeli nie jest równocześnie radcą prawnym). Może on (radca) w zakresie roszczeo
majątkowych byd pełnomocnikiem także innej osoby prawnej, jednostki org niemającej os pr. Oraz os fiz prowadzącej
działalności gospd. Strona nie może mied kilku pełnomocników (nie więcej niż 3 Waltoś tak pisze, ale nie jestem pewna bo w
kodeksie zmieniony jest art. 88).
Do pełnomocnika nie odnosi się nakaz (86§) przedsiębrania czynności procesowych przez obroocę jedynie na korzyśd
oskarżonego. Ma on prawo podejmowania także działao niekorzystnych dla strony, ale pod warunkiem działania w dobrej wierze
28

i w granicach pełnomocnictwa, może on cofnąd np. powództwo, chodby całkiem realne było jego zasądzenie, bądź odstąpid od
oskarżenia posiłkowego, jeżeli strona go do takich oświadczeo upoważni.
W kwestiach dotyczących pełnomocnictwa a nieuregulowanych w kpk stosuje się odpowiednio przepisy obowiązujące w
postępowaniu cywilnym.
Ad. 3 Przedstawiciele ustawowi
Należy wyróżnid:
1) Osoby reprezentujące z mocy ustawy pokrzywdzonych małoletnich (do ukooczenia 18roku życia) i
ubezwłasnowolnionych całkowicie lub częściowo (art.51§2). oraz art. 90 kro
Przedstawicielem są zatem:
a) Rodzice; jeżeli dziecko znajduje się pod władzą rodzicielską obojga rodziców, to każde z nich jest jego przedstawicielem
ustawowym (98 kro)
b) Opiekun faktyczny – opiekun pod której stałą piczą pokrzywdzony pozostaje (art. 51§2) do organu procesowego należy
tylko sprawdzenie, czy rzeczywiście osoba ta faktycznie sprawuje opiekę.
c) Opiekun prawny wyznaczony przez sąd opiekuoczy zgodnie z art. 145 kro przedstawiciel ten może działad osobiście albo
przez pełnomocnika, którego może ustanowid. Przysługują mu wszystkie uprawnienia strony, może dokonad także
czynności niekorzystnych dla pokrzywdzonego np. może cofnąd środek odwoławczy, wniosek dowodowy,
2) Osoba, pod której pieczą pozostaje będąca pokrzywdzonym osoba nieporadna w szczególności ze wzgl. Na wiek lub
stan zdrowia Ark 51§3 mówi, iż taka osoba może wykonywad prawa pokrzywdzonego, nabywa ona zatem prawa
przedstawiciela ustawowego.
3) Osoby reprezentujące z mocy ustawy oskarżonego nieletniego (do 17roku życia) lub ubezwłasnowolnionego art. 76
Są to te same osoby co przedstawiciele pokrzywdzonego, inny jest zakres ich uprawnieo , jest ograniczony do czynności
procesowych istotnych dla oskarżonego, artykuł ten wymienia tylko: wnoszenie środków zaskarżenia, składad wnioski,
ustanawiad obroocę. Przedstawiciel nie pozbawia prawa do samodzielnego działania oskarżonego. Oskarżony nieletni
sam może składad wnioski i wnieśd środek zaskarżenie, wątpliwe jest czy może zawsze sam skutecznie ustanowid
obroocę – ustanowienie wówczas obroocy z reguły należy do rodziców lub opiekunów nieletniego.
Rzecznicy interesu społecznego ( nie są reprezentantami, ale Waltoś uregulował to zagadnienie zaraz po nich i myślę, że to dośd
istotna kwestia i może nam się przydad
Rzecznik interesu społecznego to osoba niezależna od str procesowych, działająca na rzecz interesu społecznego w procesie.
Cechy wyróżniające spośród uczestników procesu:
1) Reprezentowanie w procesie interesu społecznego
Motywem jego działania jest ochrona interesu ogólnego społecznego, posiada pewną sumę uprawnieo do działania
2) Niezależnośd od stron procesowych
Nie działa on na rzecz poszczególnych stron procesowych, chod jego działanie w konkretnym przypadku może byd dla niej
korzystne
Poszczególni rzecznicy interesu społecznego:
1) Rzecznik Praw Obywatelskich – stoi on na straży wolności i praw człowieka i obywatela. Uprawnienie Rzecznika do
badania czy skutek działania lub zaniechania organów, organizacji lub jednostek obowiązanych do przestrzegania i
realizacji tych praw i wolności, nie nastąpiło naruszenie praw jak i zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej. Udział
Rzecznika w procesie reguluje kpk i ustawa o RPO.
Uprawnienia w procesie karnym:
a) W czasie prowadzonego przez niego postępowania wyjaśniającego – na podstawie skargi zainteresowanego, innego
sygnału lub z urzędu – może żądad przedstawienia informacji o stanie sprawy prowadzonej w postępowaniu
przygotowawczym lub sądowym. Po noweli 12V2000 ustawy RPO – Rzecznik może żądad do wglądu w Biurze RPO akt
sądowych i prokuratorskich oraz akt innych organów ścigania po zakooczeniu postępowania i zapadnięciu
rozstrzygnięcia;
b) Może żądad wszczescia post przygot w prawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego (art. 14pkt5 ust o RPO).
Nie posiada natomiast prawa do złożenia zażalenia ani na odmowę wszczęcia postępowania przyg, ani na jego
umorzenie
c) Może wnieśd kasację nadzwyczajną (art. 521)\. Strona niezadowolona z wyroku może sama skierowad wniosek do
Ministra Sprawiedliwości o złożenie na jego korzyśd rewizji nadzwyczajnej (kasacji), dopiero po odmowie uwzgld tego
wniosku RPO rozwaza możliwośd czy wniesie rewizje. – nie jest jednak konieczne, gdy nie podziela stanowsika MS –
składa na korzyśd obywatela rewizję.
d) Może żądad wszczęcia postępowania w prawach cywilnych, jak również bierze udział w każdym toczącym się post na
prawach przysługujących prokuratorowi. Ważne są wystąpienia RPO w sprawie np. co do warunków panujących w
aresztach śledczych.
29

2) Przedstawiciel społeczny, czyli przedstawiciel organizacji społecznej, dopuszczony na jej wniosek do udziału w post
sądowym (art. 90§). Do rozpoczęcia przewodu sądowego w sądzie pierwszej instancji lub drugiej instancji organizacja
społeczna może zgłosid udział jej przedstawiciela, który ma ją reprezentowad, a przedstawiciel ma przedłożyd wówczas
sądowi pisemne upoważnienie.
Warunkiem udziału jest potrzeba ochrony interesu społecznego lub ważnego interesu indywidualnego, objętego
zadaniami statutowymi danej organizacji społecznej, w szczególności ochrony wolności i praw człowieka. Drugim
warunkiem również mającym nieostre granice, jest interes wymiaru sprawiedliwości. Dopiero postanowienie sądu o
dopuszczeniu przedst. Społ umożliwia mu działanie w toku procesu. Przedstawiciel ma więc prawo uczestniczenia w
rozprawie, ale bez zadawania pytao osobom przesłuchiwanym (art. 370§1, regulujący kolejnośd zadawania pytao, nie
wymienia przedst. Spol). Może też w toku przewodu sądowego wypowiadad się i składad oświadczenia na piśmie poza
rozprawa art. 90. Przewodniczący rozprawy po zamknięciu przewodu sądowego udziela też w razie potrzeby głosu
przedst. Społ, który w takim wypadku przemawia przed obrooca i oskarżonym.
Przedstawiciel społeczny formalnie nie jest związany z żadną ze stron i nie deklaruje działania na rzecz którejś z nich,
mimo że w konkretnej sytuacji jego zachowanie może de facto stad się społeczną obroną lub społ oskarżeniem.
*Z instytucji przedstawiciela społecznego zaczęły korzystad często stowarzyszenia obrony ofiar przestępstwa oraz
stowarzyszenie i instytucje statutowo zajmujące się ochroną praw człowieka.
3) Podmiot uprawniony do wnoszenia kasacji „nadzwyczajnej” – Prokurator Generalny, (poza RPO) we wszystkich
sprawach zarówno należących do właściwości sądów powszechnych, jak i wojskowych (art. 521) . Uprawnienie to w
sprawach wojskowych tylko, osiada także Naczelny Prokurator Wojskowy (art. 657§1)
Podmiot ten pełni w tym przypadku funkcję rzecznika prawidłowego wymiaru sprawiedliwości. Rozpoznając podania
stron lub jakichkolwiek osób działających na ich rzecz lub z urzędu, uwzgld on wtedy interes strony, gdy pokrywa on się
z interesem wymiaru sprawiedliwości
4) Prokurator w akcji cywilnej. Mimo, że prokurator jest zawsze rzecznikiem prawa, nie można go automatycznie
zakwalifikowad do tej kategorii. Do istoty rzecznika społecznego należy bowiem niezależnośd od stron procesowych.
Prokurator (jako oskarżyciel publiczny) zaś jest stroną, chod bardzo specyficzną. O prokuratorze jako o rzeczniku
społecznym można natomiast mówid w postępowaniu adhezyjnym oraz w chwili gdy składa wniosek o zobowiązanie
oskarżonego do naprawienia szkody, przewidziane w art. 44§1 k.k.
To, że prokurator, wnosząc powództwo cywilne lub popierając już wytoczone, albo składając wniosek, o którym mowa
art. 44kk zawsze działa na rzecz pokrzywdzonego, nie znaczy, że utożsamia się z interesem pokrzywdzonego. Prokurator
wkracza w proces adhezyjny tylko wówczas, gdy wg jego oceny wymaga tego interes społeczny (art. 64) . To samo a
simile odnosi się do wniosku o którym mowa 46§1k.k.
44. Osobowe źródła dowodu
Osobowym źródłem dowodu jest osoba wezwana przez organ procesowy do dostarczenia środka dowodowego. Definicja ta
wskazuje tylko na formalny charakter osobowego dowodu. Wezwanie do dostarczenia środka dowodowego jest tu głównym
elementem rozróżniającym. Nie należy go rozumieo w sensie formalnym, jako pisma polecającego stawiennictwo i dostarczenie
środka dowodowego. Wezwaniem jest też żądanie złożenia np. zeznao skierowane przez sąd do świadka, którego strona sama
sprowadziła na salę rozpraw.
Kategorie osobowych źródeł dowodu:
1) Oskarżony (w sensie najszerszym), który dostarcza środek dowodowy w postaci wyjaśnieo;
2) Świadek, od którego pochodzący środek dowodowy nazywa się zeznaniem
3) Biegły, którego zadaniem jest złożenie środka dowodowego, będącego opinią
4) Osoba poddana oględzinom lub badaniom ciała( nie tylko organizm somatyczny, ale również strukturę psychiczną) tą
osoba zazwyczaj jest oskarżony, albo osoba podejrzana, czasem też świadek, zwłaszcza pokrzywdzony gdy zachodzą
warunki określ. W art. 192§1-4;
5) Zawodowy kurator sądowy lub wyjątkowo funkcjonariusz Policji; wynik wywiadu środowiskowego jest środkiem
dowodowym od niego pochodzącym
45. Pojęcie dowodu. Źródło dowodu i środek dowodowy
Stanisław Śliwioski wyróżnił 5 znaczeo terminu „dowód”:
30

1) Przebieg rozumowania, które prowadzi do sądu o pewnym stanie rzeczy; jest to ogół motywów stwarzających pewnośd;
2) Samo postępowanie dowodowe „Przeprowadza się dowód”
3) Ostateczny wynik przebiegu procesu myślowego, mającego na celu uzyskanie pewnego sądu;
4) Dowód utożsamiany ze źródłem poznania np. świadek, biegły itp.;
5) Środek dowodowy rozumiany jako tzw. Podstawa dowodu np. zeznania
Marian Cieślak do tego wyliczenia dorzucił kolejne cztery:
6) Dowód jako zmysłowa percepcja środka dowodowego przez organ procesowy w trakcie przeprowadzania dowodu np.
dowodem są oględziny
7) Czynnośd mająca doprowadzid do ujawnienia okoliczności pozwalających na wyciągnięcie odpowiednich wniosków co
do intersujących zagadnieo np. konfrontacja lub sekcja zwłok.
8) Fakt dowodowy np. alibi
9) Odmiana rozumowania w logice i matematyce
Aby uwolnid się z tej pułapki terminologicznej, najbardziej realistyczne jest nadanie nazwie „dowód” tego znaczenia jakie
najczęściej wyst. w praktyce, czyli środek dowodowy.

Jest to podział dowodów ze względu na liczbę źródeł dowodu oddalających fakt udowadniany od źródła dowodu – na:
1) Pierwotne, czyli pochodzące od źródła dowodu, które zetknęło się bezpośrednio z faktem udowadnianym (świadek
naoczny, oryginał dokumentu, w zasadzie wyjaśnienia oskarżonego itp.) -> dowód z pierwszej ręki.
2) Pochodne, czyli pochodzące od źródła dowodu pośredniczącego między źródłem pierwotnym a faktem udowadnianym (
np. świadek ze słyszenia – którego wiedza o fakcie pochodzi z relacji innych osób, kopia dokumentu, opinia biegłego).
Taki dowód również zachowuje pełną przydatnośd procesową, ale jego ocena z zasady wymaga szczególnej ostrożności i
krytycyzmu.
Podział ten jest punktem wyjścia dla konstrukcji zasady bezpośredniości.
48. Dowody bezpośrednie i pośrednie
1) Dowód bezpośredni, czyli taki, który dotyczy wprost faktu głównego; Jest to dowód w którym zawarta jest bezpośrednia
informacja o poszczególnych faktach składających się na fakt główny, umożliwiająca wnioskowanie wprost co do
istnienia lub nieistnienia faktu głównego np. wyjaśnienia oskarżonego przyznającego się do popełnienia przestępstwa,
zeznania naocznego świadka zdarzenia, taśma, treśd korespondenci ujawniająca przebieg zdarzenia przestępnego.
2) Dowody pośrednie, zwane częściej poszlakami, które dotyczą faktu dowodowego np. odcisk lub odbitka linii
papilarnych, również groźby oskarżonego pod adresem pod adresem pokrzywdzonego
Świda -> Udowodniony fakt uboczny ( poszlaka) stanowi przesłankę, która dopiero w drodze logicznego rozumowania –
zatem nie wprost, lecz pośrednio pozwala na wnioskowanie co do zaistnienia lub niezaistnienia faktu głownego np.
odnalezienie przedmiotów w mieszkaniu oskarżonego , skradzionych.
Gdy sąd posiada dowody bezpośredni, wtedy dowody pośrednie odgrywają szczególną rolę w trakcie oceny
wiarygodności dowodów bezpośrednich. Gdy nie posiada dowodów bezpośrednich organ procesowy tylko na
pośrednich musi opierad swoje ustalenia co do faktu głownego i będzie uprawniony do uznania tego faktu za
udowodniony tylko wtedy, gdy suma dowodów pośrednich (poszlak) stworzy łaocuch zamknięty, warunkując przyjęcie
tylko jednej wersji, jako ponad wszelką wątpliwośd zgodnej z rzeczywistością i tym samym odrzucenie wszystkich
innych.
Należy odróżnid poszlakę nazwaną przez J.Nelkena faktem ubocznym, od faktu, na którego istnienie ona wskazuje. Często wśród
laików uważa się, iż dowód poszlakowy jest dowodem gorszego rzędu, niepewnym, rzucającym tylko cieo na oskarżonego,
niepozwalającym na jednoznaczne stwierdzenie, jednak dowód bezpośredni nie musi byd bardziej wiarygodny.
Bywają też poszlaki korzystne dla oskarżonego, niebudzące wątpliwości alibi, co przesądza wynik procesu na korzyśd
oskarżonego, świadkowie naoczni często mylą się i zapominają istotne szczegóły, fantazjują w dobrej wierze, składają świadomie
fałszywe zeznania. Zdarzają się tez fałszywe przyznania do winy.
Dowody pośrednie, jako podstawa ustaleo faktycznych powinny spełniad 3 warunki:
1) Muszą wykazywad istnienie łaocucha poszlak, z których wynikad będzie jednoznaczne rozwikłanie kwestii
faktu głownego, bowiem pojedyncze poszlaki niepowiązane z sobą nie udowodnią niczego;
2) Łaocuch poszlak musi byd nierozerwalny, bez luk; innymi słowy, nie może pozwalao na racjonalne
lansowanie innej jeszcze wersji
3) Wszystkie dowody poszlakowe muszą byd wiarygodne, wszystkie poszlaki wykazywane przez te dowody
muszą byd udowodnione, w łaocuchu nie ma miejsca na słabe poszlaki; poszlaka musi byd udowodniona albo
odrzucona.
49. Dowody osobowe i rzeczowe
Jest to podział ze względu na charakter źródła dowodu
1) Dowody osobowe, czyli pochodzące od osoby ( człowieka żyjącego) (*przekazuje ustnie organowi
procesowemu posiadaną przez siebie wiedzę o faktach stanowiących przedmiot rozpoznania.)
2) Dowód rzeczowy – czyli pozostałe, pochodzące od rzeczy w najszerszym tego słowa znaczeniu
(*Pozyskiwanym z tego źródła środkiem dowodowym są właściwości tej rzeczy np. odciski obuwia w miękkim podłożu)
Waltoś -> Podział ten wyczerpuje pełny zakres wszystkich dowodów, gdyż dowodem osobowym będzie – w myśl przyjętego
kryterium – tylko taki dowód, który bez żadnego pośrednictwa innych źródeł dowodowych pochodzi od żywego człowieka. Z
tego powodu będą także właściwości ciała (organu) człowieka, nie będzie nim zaś treśd dokumentu. Wszystkie zatem
dowody będące dowodami osobowymi są dowodami rzeczowymi, chodby w konkretnym przypadku usłyszed można było „
zgrzyt semantyczny” np. nazwanie dowodem rzeczowym właściwości zwłok.
*Dowód zawsze zachowuje charakter dowodu rzeczowego , wtedy gdy są badane i zeo pozyskiwane środki o charakterze
rzeczowym (cechy lub właściwości przedmiotu, dokumentu, ciała człowieka)
32

50. Dowody pojęciowe i zmysłowe
Bliskie pokrewieostwo z dowodem osobowym i rzeczowym wykazuje podział dowodów ze względu na zawartośd treści
intelektualnej w dowodzie.
1) Pojęciowe, czyli posiadające teśd intelektualną, takimi dowodami są: wyjaśnienia oskarżonego, zeznania
świadków, opinia biegłego i treśd dokumentu;
2) Zmysłowe, czyli takie, w których na plan dalszy odsunięta jeśd treśd intelektualna, poznawanie bardziej za
pomocą zmysłów niż intelektu, są nimi właściwości miejsca i rzeczy
Nazwy tych dowodów nie są precyzyjne, gdyż poznawanie dowodów pojęciowych odbywa się także za pomocą zmysłów, a przy
dowodach zmysłowych nie można wyłączyd intelektu. Samo brzmienie nazw może wprowadzid w błąd. W literaturze podział ten
utrzymuje się z dwóch powodów: Po pierwsze podkreśla pokrewieostwo dokumentów z procesowymi oświadczeniami
osobowych źródeł dowodu. Po drugie przypomina, iż wszystkie właściwości ciała, rzeczy, miejsca ustala się podczas oględzin, co
pozwala lepiej zrozumied rolę tej czynności.
51. Dowody ścisłe i swobodne
Formalizm dowodu stanowi kryterium rozróżnienia dowodu na:
1) Ścisłe, czyli przeprowadzone w formie określonej w przepisach prawa dowodowego; dowód tej jest
bezwzględnie wymagany jako podstawa rozstrzygnięcia o winie i karze;
2) Swobodne, czyli nieformalne, nieprzeprowadzone w sposób ściśle wyznaczony przez przepisy prawa
dowodowego i nieutrwalone w formie protokołu.
Nie jest on sprzecznie z przepisami przeprowadzony, lecz przepisy nie normują sposobu jego przeprowadzenia ( nie przewidują
np. jak ma przebiegad „rozpytanie” w toku czynności sprawdzających). Utrwalenie dowodu odbywa się w formie notatki
urzędowej, zapisków, wzmianek w aktach, dokumenty te nie maja mocy protokołu.
Z istoty dowodu ścisłego wynika, że tylko on może stanowid podstawę do ustaleo w zakresie winy i kary. Dowód swobodny nie
wchodzi w takim przypadku w rachubę. KPK z 1997r. ostatecznie zakazał odczytywania notatek dotyczących czynności, z których
wymagane jest spisanie protokołu (art. 393§1). Zapiski, notatki utrwalone wyniki niektórych czynności operacyjnorozpoznawczych,
a szczególnie kontroli operacyjnej przeprowadzonych przez ABW, Policję, CBA, Straż Graniczną i niektóre inne
organy ścigania, wolno – na podstawie ustaw uchwalonych od 2000r. – odtwarzad na rozprawie na podstawie 393§1. W ten
sposób poważnie zostało osłabione gwarancyjne znaczenie podziału dowodów na dowody ścisłe i swobodne
W innych kwestiach dowód swobodny wykorzystuje się jeszcze częściej. Przewiduje go art. 97. W szczególności jest on dowodem
przeprowadzonym:
a) We wszystkich postępowaniach sprawdzających, zarówno przed wszczęciem postępowania
przygotowawczego, jaki w związku z badaniem zasadności wznowienia postępowania lub podjęcia warunkowo
umorzenia postępowania,
b) W postępowaniach incydentalnych, toczących się poza rozprawą, oraz w post. Przygotowawczym.
52. Dowody „prywatne” -> Nie znalazłam nic u Świdy i u Waltosia! Może zle szukałam, w
każdym razie nie chciałam pisać głupot!
33

Opracowanie Adriana G.
53. Pojęcie dowodu nielegalnego oraz dowodu uzyskanego w sposób sprzeczny z
ustawą
Zakazy dowodowe - to normy zabraniające przeprowadzenia dowodu w określonych warunkach lub
stwarzające ograniczenia w pozyskiwaniu dowodów.
W procesie karnym zakazy dowodowe zapobiegają powstawaniu kolizji pomiędzy interesem wymiaru
sprawiedliwości , który wymaga ustalenia prawdy, a naruszeniem określonych dóbr i interesów. Zakazy
stanowią więc swoisty kompromis, ponieważ wprawdzie ograniczają podstawę dowodową procesu ale
jednocześnie chronią pewne istotne dobra. Zakazy dowodowe przewidziane są w normach wyłączających
dowodzenie określonej tezy dowodowej w danym procesie oraz ograniczających wprowadzenie i
przeprowadzenie dowodów, a także wynikają z reguł ustanawiających warunki przeprowadzenia dowodów
w procesie. Rodzaj doboru chronionego decyduje o charakterze i zakresie zakazu dowodowego. Zakazy te
chronią m.in.: godność człowieka, nienaruszalność jego ciała (art 74, 171 § 6 kpk), interes państwowy
(art.179 kpk), tajemnicę służbową lub zawodową (art.180 kpk), oraz określoną tajemnicę do zachowania
której, zobowiązany jest duchowny, co do okoliczności o których dowiedział się przy udzieleniu pomocy
prawnej (178), a także stosunki rodzinne i bliskie stosunki osobiste (art. 182)
W doktrynie dokonuje się różnorodne klasyfikacje zakazów dowodowych stosując różne kryteria podziałów.
Zakazy dowodowe w procesie karnym dotyczą 3 podstawowych grup ograniczeń:
1. niedopuszczalność dowodzenia określonych tematów
2. wyłączenie możliwości korzystania z danego środka dowodowego
3. niedopuszczalność sposobów przeprowadzenia dowodów
Zakazy dowodowe mogą dotyczyć bądź to udowodnieniu określonych faktów, bądź jedynie korzystania z
określonych dowodów.
Wg. Grzegorczyka i Tylmana wyróżniamy zakazy:
I Zupełne - zakazy zabraniające przeprowadzenia jakiegokolwiek dowodu na daną okoliczność
A) zakaz dowodzenia prawa lub stosunku prawnego wbrew ustaleniom konstytutywnego ( kształtującego)
rozstrzygnięciu innego sądu, które wiąże sąd karny (art. 8 §2kpk)
B) zakaz dowodzenia przebiegu narady i głosowania nad orzeczeniem - objęte są tajemnicą nie podlegają
uchyleniu (art. 108 §1)
C) zakaz dowodzenia zasadności lub bezzasadności uprzedniego prawomocnego skazania jako
okoliczności decydującej o powrocie do przestępstw; recydywę ustala się bowiem w oparciu o wiążące sąd
poprzednie prawomocne skazanie
D) zakaz wykorzystania i odtwarzania uprzednio złożonych zeznań osoby, która następnie skorzystała z
prawa do odmowy zeznań lub została zwolniona od zeznawania (art. 186 §1kpk) Zakaz ten odnosi się do
wyjaśnień osoby odpowiedzialnej posiłkowo w postęp.kar.skarb. Przedmiotowym zakazem objęta jest treść
zeznań, a tymczasem niedopuszczalne jest jakiekolwiek odtwarzanie.
E) zakaz przeprowadzenia jakiejkolwiek czynności dowodowej zmierzającej do ujawnienia okoliczności
objęcia świadka koronn. i osoby mu najbliższe ochroną osobistą lub pomocą w postaci zmiany miejsca
pobytu, zatrudnienia lub wydania nowych dok.
II Niezupełne - zabraniają jedynie przeprowadzenia dowodu w pewnych warunkach, korzystania z
określonego źródła lub środka dowodowego, albo uzyskaniu środka dowodowego w określony sposób, czyli
zakaz dowodzenia za pomocą pewnych dowodów lub z zastosowaniem określonych metod
A) Bezwzględne (bezwarunkowe) - czyli takie, które nigdy nie mogą być uchylone
1. Zakazy przesłuchiwania w charakterze świadka:
a) obrońcy, co do faktu o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc
sprawę (art.178 pkt. 1); odnosi się do obrońcy, a nie adwokata zatem obejmuje także obrońcę
nie będącego adwokatem, co jest dopuszczalne w postęp. o wykroczenia. Dopełnieniem tego
zakazu jest zakaz zajmowania pism i innych dok. związanych z wykonywaniem obrony
34

) duchownego co do faktów o których dowiedział się przy spowiedzi ( art. 178 §2kpk)
c) osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy w zakresie ochrony zdrowia psychicznego na
okoliczność przyznania się (wobec nich) osoby z zaburzeniami psychicznymi do popełnienia
czynu zabronionego
2. Zakazy korzystania z niektórych innych niż świadek źródeł i środków dowodowych
a) zakaz powoływania w charakterze biegłego:
obrońców i duchownych
osób będących najbliższymi dla oskarżonego lub pozostających z nim w
szczególnie bliskim stosunku osobistym
osób będących świadkami czynu, choćby nie byli powołani na świadka
osób powołanych w charakterze świadków
osób do których odnoszą się odpowiednio przyczyny wyłączenia sędziego (art. 40 §
1pkt 1-3i5) tzn. takich których:
- sprawa dotyczy bezpośrednio
- są krewnymi
- konkubentami
- powinowatymi strony lub jej przedstawiciela
- występowali w sprawie jako prokurator, osoba prowadząca postęp. przygot. lub przedst.
procesowy strony (196§1kpk)
b) zakaz wykorzystywania opinii złożonej przez biegłego, wobec którego po powołaniu
ujawniły się powody uzasadniające niepowoływanie go w tym charakterze. Opinia taka w
ogóle nie stanowi dowodu (art. 196 §2kpk)
c) zakaz przesłuchiwania w charakterze biegłego lekarza z zakresu ochrony zdrowia
psychicznego na okoliczność przyznanie się osoby z zaburzeniami psychicznymi do
popełnienia czynu zabronionego
d) zakaz korzystania z oświadczeń oskarżonego dotyczących zamierzonego złożenia zeznania
wobec jakiegokolwiek biegłego lub wobec lekarza udzielającego mu jakiejkolwiek pomocy
medycznej ( art.199 )
e) zakaz wykorzystania przy przesłuchaniu oskarżonego oświadczeń tej osoby złożonych
uprzednio w charakterze świadka. Zakaz ten wiąże się z możliwą zmianą ról procesowych w
postęp.ch powiązanych ze sobą.
3. Zakazy związane z uzyskaniem oświadczenia dowodowego przy zastosowaniu niedopuszczalnych
metod przesłuchania
a) zakaz korzystania z wyjaśnień, zeznań i innych oświadczeń uzyskanych poprzez użycie
wobec przesłuchanego przymusu lub groźby bezprawnej; oświadczenia takie nie mogą
bowiem w ogóle stanowić dowodu
b) zakaz stosowania hipnozy, środków chemicznych (tzw. narkoanalizy) oraz środków
technicznych (np. wariograf, poligraf), wpływających na procesy psychiczne
przesłuchiwanego.
c) zakaz zastępowania wyjaśnień i zeznań treścią pism, zapisków lub notatek urzędowych.
Kodeks wymaga aby wyjaśnienia oskarżonego oraz zeznania świadka były odbierane
bezpośrednio przez organ procesowy i utrwalane w postaci protokołu.
B) Względne (warunkowe) - które przy zachowaniu określonych wymogów mogą być usunięte.
1. zakaz przesłuchiwania w charakterze świadka osoby, która skorzystała z
prawa do odmowy zeznań
2. zakaz przesłuchiwania świadka, który uzyskał zwolnienie od zeznawania z
uwagi na szczególnie bliski stosunek z oskarżon.
3. zakaz przesłuchiwania osób korzystających z immunitetu dypl./ konsul. (w
zakresie okoliczności, na które się on rozciąga)
4. zakaz przesłuchiwania osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy
państwowej
35

5. zakaz przesłuchiwania osób zob. do zachowania tajemnicy służbowej lub
związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji. (adwokat, lekarz ,
dziennikarz)
Zakazy Dowodowe.
by Jagoda G.
Zakaz dowodowy- norma zabraniająca przeprowadzenia dowodu :
1) w określonych warunkach
2) stwarzająca ograniczenie w uzyskiwaniu dowodów
Celem wprowadzenia do procesu jest ochrona (najważniejsze):
1) godności człowieka, integralności ciała i mienia
2) ważnych interesów paostwa
3) stosunków rodzinnych i bliskich związków świadka z innymi osobami
4) tajemnicy zawodowej i służbowej
Zakazy obowiązują tylko w zakresie określonym przez prawo i na jego mocy. Jest odstępstwem od zasady prawdy materialnej,
ponieważ każdy zakaz powoduje zmniejszenie szansy na wykrycie dowodu. Rodzaj dobra chronionego (patrz cele) przesądza o
zakresie i intensywności zakazu dowodowego (inaczej chroni się dobra osobiste, inaczej tajemnicę zawodową). Postulatem w
kierunku ustawodawcy jest wprowadzanie wyłącznie takich dowodów jakie będą niezbędne dla skutecznej ochrony dóbr.
Wyróżniamy wg Mariana Cieślaka
I ) Zakazy dowodzenia określonych faktów:
Zakazy Zupełne:
(def. Zakaz zupełny – niedopuszczalny do dochodzenia jakimikolwiek środkami dowodowymi)
A) bezwarunkowe- nie możliwe do uchylenia pod żadnym warunkiem:
1) zakaz ponownego dowodzenia przestępstwa-kiedyś osądzonego prawomocnie popełnionego przez sprawcę
podejrzanego o recydywę (recydywa tylko na podst. akt poprzedniej sprawy- inaczej naruszenie prawomocności
materialnej Ne bis idem)
2)zakaz dowodzenia prawa lub stosunku prawnego wbrew konstytutywnemu orzeczeniu innego sądu (można dowodzid
jedynie faktów na których oparto to orzeczenie)
3)art. 182 zakaz dowodzenia treści zeznao złożonych przez świadka, który skorzystał z prawa do odmowy zeznao /art. 185
albo świadka który został zwolniony z obowiązku złożenia zeznao na jego wniosek
art.186 ?
4)zakaz dowodzenia przebiegu rozprawy sędziowskiej i sposobu głosowania sędziowskiego
B) warunkowe: niezezwalajace na dowodzenie okoliczności objętymi tajemnicą służbową art. 179, 225 §1 226 służbową i
zawodową art. 180, 225§1-3 i 226
Ad. Zakaz zupełny warunkowy:
Tajemnica paostwowa: pozostaje w wyłącznej dyspozycji organu paostwowego, osoby obowiązane do jej zachowania
przesłuchane mogą byd co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, tyko po zwolnieniu ich z tej okoliczności
przez uprawniony organ przełożony. Odmowa uzasadniona może byd Ew. wyrządzeniem poważnej szkody paostwu.
Ostatecznie decyduje zawsze naczelny organ adm rządowej do którego prokurator lub sąd może zwrócid się o zwolnienie
świadka z ob. zach tajemnicy.
Te same reguły obowiązują przy dokumentach – zawierających tajemnicę paostwową.
Tajemnica służbowa: związana z funkcjonowaniem. jedn. organizacyjnych; tajemnica zawodowa: związana z wykonywaniem
zawodu lub pełnieniem funkcji. Decyzja o zwolnieniu należy w zasadzie do prokuratora lub sądu. Na postanowienie nie
przysługuje zażalenie.
I stopieo uprawnienia do tajemnicy zawodowej (tajemnica farmaceuty lub psychologa- osoby wyróżnione przez
ustawę ale sama tajemnica nie chroniona jest w szczególny sposób).
II stopieo uprawnienia do tajemnicy zawodowej (adwokat, notariusz, radca prawny, lekarz). Zwalnia z niej wyłącznie
sąd, tylko gdy: jest to niezbędne dla dobra Wymiaru Sprawiedliwości , a okoliczności nie mogą byd ustalone na podst.
innego dowodu. W post. Przygotowawczym- zezwolenie na przesłuchanie wydaje sąd, bez udziału stron, w terminie 7
dni od doręczenia mu wniosku prokuratora. W post. Sądowym- wn. Prokuratora nie jest potrzebny. Na postanowienie
sądu przysługuje zażalenie.
36

III stopieo uprawnienia do tajemnicy zawodowej (tylko dziennikarz). Warunki z II stopnia plus- zwolnienie z
tajemnicy nie może dotyczyd:
- danych identyfikujących autora materiału prasowego, listu do redakcji itd. =tzw. anonimat
- informatorów jeżeli zastrzegły nie ujawnianie ich danych
Te dwa wyłączenia nie dotyczą tylko: art.240 §1 KK- np. zabójstwo lub morderstwo.
II Zakazy dowodzenia za pomocą pewnych dowodów. (Są warunkowe lub bezwarunkowe w zależności od woli osobowego
źródła dowodowego)
Zakazy bezwarunkowe:
1) zakaz przesłuchania jako świadka obroocy lub adwokata udzielającego pomocy prawnej zatrzymanemu co do faktów o
których dowiedział się udzielając pomocy
2) zakaz przesłuchania duchownego co do faktów, o których dowiedział się na spowiedzi
3) zakaz powołania jako biegłych np. osób powołanych jako świadków, osób wymienionych w art. 196 §1 czyli m.in.: do
których odnoszą się przesłanki art. 40, osób wymienionych w 178 i 182
4) zakaz wykorzystania oświadczenia które złożył oskarżony biegłemu lub lekarzowi w temacie zarzucanego mu czynu,
zgodnie z art. 199 (wyjątek od reguły 199a)
5) zakaz przesłuchiwania osób zobowiązanych do tajemnicy w zakresie ochrony zdrowia psychicznego jako świadków na
okolicznośd przyznania się osoby z zaburzeniami do zarzucanego mu czynu- dotyczy pielęgniarek, psychologów
Zakazy warunkowe dotyczą świadka:
1) zakaz przesłuchania świadka, który skorzystał z prawa odmowy złożenia zeznao (patrzed prawo odmowy zeznao)
III Zakaz stosowania określonych metod dowodzenia
1) metody wprost zakazane: art.171§1 wyjaśnienia i zeznania złożone w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi,
czyli rozciąga się na a) przymus absolutny- hipnoza lub narkoanaliza, b)przymus nieabsolutny: nacisk na psychikę np.
fizyczny (tortury) ,c) groźba, d) nielegalna obietnica e) stosowanie środków chemicznych lub technicznych w celu
kontrolowania nieświadomych reakcji organizmu
2) zakaz w myśl art.174 dowodu z wyjaśnieo oskarżonego lub zeznao świadka nie można zastąpid treścia pism, zapisków
lub notatek urzędowych
C) Kodeks wprowadzając pewne rygory formalne czynności dowodowych- zakazuje tym samym ich nieprzestrzegania,
łamania np. oględzin ma dokonywad osoba tej samej płci, obecnośd osób innej płci możliwa jest tylko w razie
konieczności, a więc --> obecnośd osób innej płci przy oględzinach w normalnych warunkach jest zakazana.
54a. Zakazy dowodzenia faktów.
by Mateusz F.
Do zakazów dowodzenia faktow zaliczamy:
1. Zakaz dowodzenia faktów ustalonych prawomocnym rozstrzygnięciem innego sądu kształtującym prawo
lub stosunek prawny (art. 8 § 2 k.p.k.)
2. Zakaz dowodzenia przebiegu narady i głosowania nad orzeczeniem (art. 108 §1k.p.k.)
3. Zakaz dowodzenia treści zeznań złożonych przez świadka, który skorzystał z prawa odmowy zeznań albo
został zwolniony z obowiązku zeznawania na podstawie art. 185 k.p.k. (art. 186 § 1 k.p.k.)
4. Zakaz przeprowadzenia jakiejkolwiek czynności dowodowej zmierzającej do
ujawnienia okoliczności dotyczących objęcia ochroną osobistą świadka koronnego lub osobę mu najbliższą
oraz uzyskiwania przez te osoby pomocy w zakresie zmiany miejsca pobytu lub zatrudnienia (art. 14 ust. 1 i
4 ustawy z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym)
Powyższe zakazy ,maja charakter zakazów dowodowych zupełnych, ich celem jest dokonanie pewnych
ustaleń faktycznych w zakresie niezbędnym do rozstrzygnięcia o przedmiocie postępowania. Jednakże fakty
objęte zakazem zupełnym nawet jeśli miały miejsce w obiektywnej rzeczywistości musza zostać wyłączone
jako przedmiot w dowodzeniu.
Ad.1 W tym przypadku zakaz dowodowy stanowi ograniczenie wymienionej w art.8§1 k.p.k. zasadzie
samodzielności jurysdykcyjnej sądów wg. Której sąd samodzielnie rozstrzyga zagadnienia faktyczne i
prawne oraz nie jest związany rozstrzygnięciem innego sądu lub organu. Zakaz z §2 jest wyjątkiem
odnoszącym się do rozstrzygnięć konstytutywnych (tworzących prawo)
37

Ad.2Według art.108§1 k.p.k. przebieg narady i głosowania nad orzeczeniem jest tajny a zwolnienie od
zachowania w tym względzie tajemnicy nie jest dopuszczalne. Wynika z tego że w polskim systemie prawa
nie istnieje organ ani procedura umożliwiająca uchylenie tej tajemnicy. Zakaz ten nie jest o tyle absolutny że
wprawdzie nie ma możliwości uchylenia objętej nim tajemnicy, do ujawnienia tych okoliczności może
dojść :
- (art.114k.p.k.) w treści zdania odrębnego
- gdyby przedmiotem ustaleń była kwestia uchybienia większości głosów przy wydawaniu
orzeczenia(art.439§1pkt.6 zdanie pierwsze -k.p.k.)
- kiedy oskarżonym- w związku z przebiegiem narady i głosowania nad wyrokiem staje się członek składu
orzekającego, podejmujący swoją aktywną obronę
54b. Zakazy dowodzenia za pomocą określonych środków dowodowych
by Mateusz F.
1. Bezwzględne zakazy dowodzenia za pomocą określonego dowodu w procesie
karnym
1.1. Zakaz przesłuchiwania w charakterze świadka obrońcy lub adwokata działającego
na podstawie art. 245 § 1 co do faktów, o których dowiedział się, udzielając porady
prawnej lub prowadząc sprawę (art. 178 ust. 1 k.p.k.)
1.2. Zakaz przesłuchiwania w charakterze świadka duchownego co do faktów, o
których dowiedział się przy spowiedzi (art. 178 ust. 2 k.p.k.)
1.3. Zakaz powoływania w charakterze biegłych osób określonych w art. 196 § 1 k.p.k.
1.4. Zakaz przesłuchiwania w charakterze świadków osób obowiązanych do
zachowania tajemnicy w zakresie ochrony zdrowia psychicznego i lekarzy
wykonujących czynności biegłego na okoliczności wypowiedzi osoby, wobec której
podjęto czynności wynikające z ustawy o ochronie zdrowia psychicznego co do
popełnienia przez nią czynu zabronionego pod groźbą kary (art. 52 ust. 1 i 2 ustawy z
dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego)
2. Względne zakazy dowodzenia za pomocą określonego dowodu w procesie karnym
2.1. Zakaz przesłuchiwania w charakterze świadków osób obowiązanych do
zachowania tajemnicy państwowej (art. 179 § 1 k.p.k.)
2.2. Zakaz przesłuchiwania w charakterze świadków osób obowiązanych do
zachowania tajemnicy służbowej lub zawodowej bądź związanej z wykonywaniem
funkcji (art. 180 § 1 i § 2 k.p.k.)
2.3. Zakaz przesłuchiwania w charakterze świadków osób, które odmówiły zeznań na
podstawie art. 182 § 1 i § 3 k.p.k. oraz art. 416 § 3 k.p.k.
2.4. Zakaz przesłuchiwania w charakterze świadka osoby, która uchyliła się od
odpowiedzi na pytanie (art. 183 § 1 k.p.k.)
2.5. Zakaz przesłuchiwania w charakterze świadka osoby pozostającej z oskarżonym
w szczególnie bliskim stosunku osobistym, jeżeli została zwolniona od złożenia
zeznania lub odpowiedzi na pytania (art. 185 k.p.k.)
2.6. Zakaz poddawania świadka oględzinom ciała i badaniu lekarskiemu lub
psychologicznemu, jeżeli nie wyraził na to zgody (arg. a contrario ex art. 192 § 4
k.p.k.)
2.7. Zakaz przesłuchiwania w charakterze świadków lub powoływania w charakterze
biegłych lub tłumaczy osób korzystających z immunitetu dyplomatycznego, chyba że
wyrażą na to zgodę (arg. ex art. 581 § l k.p.k. w zw. z art. 578 k.p.k.) oraz osób
objętych immunitetem konsularnym, chyba że zgodzą się na przesłuchanie (art. 582 §
k.p.k.)
2.8. Zakaz przesłuchiwania oskarżonego, jeżeli odmówił składania wyjaśnień lub
odmówił odpowiedzi na poszczególne pytania (arg. ex art. 175 § 1 k.p.k. w zw. z art.
38

74 § 1 k.p.k.)
54c. Zakazy określonych metod śledczych.
by Mateusz F.
Do zakazów określonych metod śledczych zaliczamy głownie:
1. Zakaz stosowania niedopuszczalnych metod w czasie przeprowadzania dowodów z osobowych źródeł
dowodowych w procesie karnym (art. 171 § 4 i 5 k.p.k.)- Chodzi tutaj głownie o pozyskiwanie dowodów w
sposób niezgodny z etyką prawnicza jak: podstęp, groźba, narkoanaliza, zadawanie pytań sugerujących
odpowiedzi(art. 171 k.p.k.)
2. Zakaz substytuowania dowodu z wyjaśnień oskarżonego lub zeznań świadka treściąpism, zapisków lub
notatek urzędowych (art. 174 k.p.k.)
Ponad to zaliczyć do tych zakazów można zaliczyć także inne które mogą występować w wielu
grupach zakazów dowodowych samoistnie:
- Zakaz wykorzystania na rozprawie protokołu zeznań złożonych przez świadka,
który skorzystał z prawa odmowy zeznań albo został zwolniony z obowiązku
zeznawania na podstawie art. 185 k.p.k. (art. 186 § 1 k.p.k.)
- Zakaz wykorzystania treści oświadczenia oskarżonego dotyczącego zarzucanego
mu czynu, jeśli zostało złożone wobec biegłego albo lekarza udzielającego pomocy medycznej (art. 199
k.p.k.)
- Zakaz wykorzystania na rozprawie protokołu przesłuchania jako świadka osoby,
która jest przesłuchiwana w charakterze oskarżonego (arg. a contrańo ex art. 391 § 2k.p.k. w zw. z art. 389 §
1 k.p.k.)
- Zakaz wykorzystania wyjaśnień złożonych przez podejrzanego, który ma być
świadkiem koronnym (art. 6 ustawy z dnia 25 czerwca 1997 o świadku koronnym)
Niesamoistne zakazy wykorzystania dowodów przeprowadzonych w procesie
Karnym:
- Zakaz wykorzystania wyjaśnień, zeznań lub oświadczeń złożonych w warunkach
wyłączających swobodę wypowiedzi lub uzyskanych wbrew zakazom wymienionym wart. 171 § 5 k.p.k.
(art. 171 § 7 k.p.k.)
- Zakaz wykorzystania opinii złożonej przez biegłego, wobec którego po
ustanowieniu ujawniły się przyczyny niepowoływania go w tym charakterze (art.196 §2 k.p.k.)
- Zakaz wykorzystania dokumentów zawierających tajemnicę państwową, służbową lub zawodową jako
dowodów w procesie karnym (art. 226 k.p.k.)
- Zakaz wykorzystania dowodów pozyskanych z nielegalnego źródła
- Zakaz wykorzystania dowodów pozyskanych z niezachowaniem ustawowych
warunków w zakresie przymusowego odebrania rzeczy, zatrzymania przesyłek i kontroli korespondencji
oraz przeszukania
- Zakaz wykorzystania dowodów pozyskanych z niezachowaniem ustawowych
warunków stosowania podsłuchu telefonicznego
- Problem wykorzystania w procesie karnym dowodów "pośrednio nielegalnych"
54. Domniemania procesowe
W nauce procesu karnego wyróżnia się dwa zasadnicze rodzaje domniemao: prawne oraz faktyczne. Oba
39

odzaje domniemao należą do klasy sytuacji, z którymi związane są określone normą prawną skutki prawne,
bez potrzeby przeprowadzania postępowania dowodowego.
Domniemanie prawne – polega na tym, że norma prawna, w sytuacjach określonych (w tzw. przesłance
domniemania) mocą swoich postanowieo nakazuje przyjęcie bez przeprowadzania postępowania
dowodowego pewnych faktów określonych w tzw. wniosku domniemania. Faktem domniemywanym jest
więc fakt określony we wniosku domniemania (zdarzenie zaistniałe w świecie zewnętrznym lub w sferze
psychicznego życia człowieka bądź pewien stan elementów świata zewnętrznego), który wymagałby
udowodnienia lub co najmniej uprawdopodobnienia, gdyby nie zostało w tym przedmiocie ustanowione
domniemanie. Skutek prawny wiązany jest w tym przypadku z następstwami uznania pewnych faktów z
mocy ustanowionych domniemao prawnych – określane jako „prawne domniemania o faktach”. Uznanie
faktu domniemywanego nie jest równoznaczne z jego uznaniem za udowodniony bądź prawdziwy.
Domniemania prawne o faktach dzielą się na:
- domniemania względne, zwane też wzruszalnymi lub zwykłymi
- domniemania bezwzględne, zwane też niewzruszalnymi lub nieusuwalnymi.
Ustawa przewiduje obalenie niektórych domniemao przeciwdowodem lub wyłącza obalenie domniemao
przeciwdowodem, nakazując przyjęcie wniosku domniemania i zakazując przeprowadzenia postępowania
dowodowego zmierzającego do ewentualnego obalenia tego wniosku, jeśli spełnione zostaną warunki
określone w przesłance domniemania (jeśli będą niewątpliwe bądź w sposób niewątpliwy udowodnione).
Spośród obu domniemao prawnych istotniejsze rolę odgrywają dom. względne (domniemanie niewinności
– obala je prawomocny wyrok skazujący lub warunkowo umarzający, oraz domniemanie prawidłowości
prawomocnego wyroku – obala je wyrok uchylający lub zmieniający wydany w trybie wznowienia
postępowania bądź kasacji).
Dom. prawne bezwzględne mają mniejsze znaczenie w procesie karnym (ew. 491,1 kpk i 496,3 kpk).
Domniemania faktyczne – nie są wyrażone w normie prawnej, przyjęcie faktu pozostawione jest
swobodnemu uznaniu uczestników postępowania (zwłaszcza org. proc.)
Określane jest jako sąd uznający istnienie faktu domniemywanego na podst. związku tego faktu z innym
faktem (zespół faktów) – określa się go wg naszego dośw. życiowego, przez co zaistnienie faktu
domniemywanego jest wysoce prawdopodobne. Wnioskowanie o fakcie preasumowanym opiera się na
regule probablistycznego wynikania – w każdym wypadku jest to wnioskowanie uprawdopodobniające i
utrzymuję się tak długo, jak długo nie zostanie wykazane przeciwieostwo (np. nie zachodzą okoliczności
wyłączenia sędziego z mocy samego prawa).
NIE JESTEM PEWNY CZY NALEŻY DO DOMNIEMAO DOPISAĆ
NOTORYJNOŚC ORAZ OCZYWISTOŚĆ ????
55. Pojęcie i rodzaje czynności dowodowych:
a) czynności dowodowe – obejmują swoim zakresem znaczeniowym czynnośd organu procesowego
zmierzającą do odszukania i ujawnienia śladów (tj. dających się uchwycid i zidentyfikowad zmian w
obiektywnej rzeczywistości stanowiących następstwo realizacji czynu przestępnego) oraz dowodów
rzeczowych i osobowych, ich zabezpieczenia, uzyskania środka dowodowego z ujawnionych źródeł dowodu
oraz oceny wiarygodności i przydatności procesowej tego środka dowodowego. W tym rozumieniu
czynnością dowodową jest: przesłuchanie, zasięgnięcie opinii biegłego i jego przesłuchanie, okazanie,
oględziny, otwarcie zwłok, eksperyment procesowy, zatrzymanie rzeczy i przeszukanie.
Pojęcie „dowód” pojmowane jako postępowanie dowodowe – jest to celowa działalnośd organów
procesowych zmierzających przez realizację kolejno podejmowanych czynności proc. do poczynienia ustaleo
faktycznych istotnych dla stwierdzenia zaistnienia lub niezaistnienia czynu przestępnego oraz sprawstwa
określonej osoby lub osób, a także rozstrzygnięcie o kwestii odpowiedzialności prawnej.
56. Czynności poszukiwawcze
(art. 219 kpk) przeszukanie pomieszczeo i innych miejsc (np. skrytki na dworcu) oraz osoby i jej odzieży, a
także podręcznych przedmiotów (np. teczki) może byd podjęte w celu:
40

- wykrycia lub zatrzymania albo przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej. Uprawnienie to
obejmuje także przeszukanie celem odnalezienia i zatrzymania oraz przymusowego doprowadzenia
podejrzanego lub oskarżonego. Ustawa nie przewiduje natomiast możliwości dokonania przeszukania
pomieszczeo w celu odnalezienia innych uczestników postępowania (np. świadka), co do których możliwe
jest wydanie post. o zarządzeniu zatrzymania i przymusowego doprowadzenia (art. 285,2 kpk).
- znalezienie rzeczy mogących stanowid dowód w sprawie,
- znalezienie przedmiotów podlegających zajęciu w post. karnym.
Warunkiem wyjściowym podjęcia decyzji o przeszukaniu i realizacji tej czynności jest istnienie uzasadnionej
podst. do przypuszczenia, że poszukiwana osoba podejrzana lub rzecz znajdują się w miejscu zamierzonego
przeszukania. Wyklucza to intuicyjne przeszukanie wszelkich miejsc. W każdym przypadku decyzja o
przeszukaniu musi mied racjonalne uzasadnienie i opierad się na realnym prawdopodobieostwie faktycznym
wyprowadzonym z do tej pory zebranych wiarygodnych informacji. Od istnienia takich przesłanek zależy
ocena legalności czynności oraz jej ewentualne zatwierdzenie lub odmowa zatwierdzenia, gdy czynnośd
wykonano bez wcześniejszego post. sądu lub prokuratora.
Przeszukanie jest czynnościa dowodową objętą rygorem przymusu procesowego, można ją przeprowadzid
wbrew woli osoby któtej dotyczy. Organem uprawnionym jest: Policja (na polecenie sądu lub prokuratora
wydane w formie postanowienia), prokurator, (jeśli ustawa tak stanowi: ABW, CBA, ŻW). Jeśli organem nie
jest prokurator musi on okazad osobie u której przeszukanie ma byd przeprowadzone, post. sądu lub
prokuratora. Jeśli jest koniecznośd natychmiastowego przeszukania, to organ uprawniony przystępujący do
przeszukania okazuje nakaz kierownika swojej jednostki lub legitymację służbową, a po zakooczeniu
przeszukania niezwłocznie zwraca się do sądu lub prokuratora o zatwierdzenie przeszukania. Zatwierdzenie
to doręcza się osobie, u której przeprowadzono przeszukanie na jej żądanie (art. 220 kpk).
Przeszukanie jest czynnością dowodową, która z natury rzeczy bezpośrednio ingeruję w sferę prywatności
człowieka, związku z tym, przeszukiwanie powinno byd dokonane zgodnie z celem tej czynności oraz z
zachowaniem umiaru i poszanowania godności osób, których czynnośd dotyczy, a także bez wyrządzania
niepotrzebnych szkód i dolegliwości (np. wyłamanie drzwi wejściowych). Przeszukanie pomieszczeo
zamieszkalnych powinny byd przeprowadzone tylko w porze dziennej. Przeszukanie w porze nocnej (22 - 6)
jest dozwolone tylko w przypadkach niecierpiących zwłoki. Przeszukanie rozpoczęte w porze dziennej może
byd kontynuowane w porze nocnej. Można jednak prowadzid w porze nocnej przeszukanie lokali
dostępnych dla nieograniczonej liczby osób (restauracje) albo służących do przechowywania przedmiotów
(magazyny). Jeśli przeszukanie ma nastąpid w jednost. Samorząd. To należy wezwad kierownika tej
jednostki.
Osobę u której ma nastąpid przeszukanie, należy przed rozpoczęciem czynności zawiadomid o jej celu i
wezwad do wydania poszukiwanych przedmiotów, jednocześnie ma ona prawo byd obecna podczas
przeprowadzania czynności, jak również inna osoba wskazana przez osobę u której dokonuje się
przeszukania. Dopiero odmowa ich wydania bądź wydania innych przedmiotów uzasadnia przystąpienie do
przeszukania.
Przeszukiwanie osoby i jej odzieży powinno byd dokonywane przez osobę tej samej płci, ma charakter
zewnętrznego poszukiwania przedmiotów na ciele tej osoby, może również polegad na prześwietleniu, a
nawet podaniu środków przeczyszczających.
Pisma lub dokumenty objęte tajemnica zawodową lub paostwową (art. 225 kpk).
Na czynności przeszukania przysługuje osobie zażalenie, które rozpoznaje prokurator nadrzędny.
57. Poszukiwanie oskarżonego i list gończy
– poszukiwanie oskarżonego przeprowadza się w celu ustalenia aktualnego adresu miejsca pobytu osoby
podejrzanej lub oskarżonego i może ono poprzedzad zatrzymanie tej osoby, natomiast poszukiwanie listem
gooczym, w zasadzie zawsze poprzedza pozbawienie wolności w trybie tymczasowego aresztowania (co nie
oznacza, że musi byd zastosowane).
Poszukiwanie może ograniczad się do ustalenia miejsca pobytu i przekazanie tej info osobie prowadzącej
post. Podstawą zarządzenia o poszukiwaniu zwykle jest podejrzenie celowego ukrywania się lub
41

niestawienia się na wezwanie, w typowej sytuacji obejmuje ona również zarządzenie zatrzymania i
przymusowego doprowadzenia, jak również zarządzenie przeszukania w celu odnalezienia poszukiwanej
osoby. Poszukiwanie w praktyce wykonywane jest na ograniczonym terytorialnie obszarze (woj., powiat,
miasta, dzielnicy), a jego skutecznośd zależy od istnienia zinstytucjonalizowanej grupy poszukiwawczej w
jednostce Policji.
Poszukiwanie listem gooczym musi spełniad następujące warunki:
- można go zastosowad w już toczącym się postępowaniu karnym;
- wymaga uprzedniego wydania post. o tym. Areszt. Oskar.
- zarządzenie musi byd podjęte w formie postanowienia przez sąd, a w post. przygotow. - przez prokuratora.
W przypadku ukrywania się osoby, organ w post. przygotow. wydaje postanowienie o przedstawieniu
zarzutów i mimo że nie było możliwości przesłuchania tej osoby w charakterze podejrzanego, prokurator
kieruje do sądu wniosek o tymczasowe aresztowanie. W takiej sytuacji sąd stosuje tymczasowe
aresztowanie trwające nie dłużej niż kilka dni (tzw. areszt poszukiwawczy). Po ujęciu podejrzanego przewozi
się go do sądu rejonowego, w którego okręgu prowadzone jest postępowanie. Sąd decyduje czy dalsze
stosowanie tym. areszt. jest konieczne, jeśli tak określa jego czas jego trwania i termin, do którego ma trwad
(albo uchyla tym. areszt. lub stosuje inny środek zapobiegawczy).
Wymogi formalnotreściowe listu gooczego – art. 280 kpk.
58. Czynności ujawniające dowody
do ujawniania i zabezpieczania z urzędu informacji oraz źródeł informacji o faktach wskazujących na
popełnienie lub możliwośd popełnienia przestępstwa dochodzi w praktyce podczas wykonywania zadao
służbowych przez funkcjonariuszy organów ścigania – w toku czynności operacyjno-rozpoznawczych, w
chwili ujawnienia czynu przestępnego na tzw. gorącym uczynku, w toku czynności sprawdzających, jak
również w trakcie każdej innej czynności służbowej realizowanej poza procesem w danej konkretnej
sprawie, są wprowadzane do procesu w sposób wymagany przepisami ustawy, w wyniku czego nabierają
one waloru dowodów, które mogą zostad wykorzystane jako źródło ustaleo procesowych. Wszczęcie
postępowania automatycznie uruchamia procedurę poszukiwania dowodów osobowych i rzeczowych, a z
chwilą ich ujawnienia – przeprowadzania ich zgodnie z rygorami formalnymi, i w ten sposób –
wprowadzanie do materiału dowodowego gromadzonego w danej sprawie. Realizowanie tych czynności
jest służbowym obowiązkiem organu powołanego do ścigania przestępstw i ten właśnie organ z urzędu
decyduje o celowości oraz o kolejności i sposobie taktyczno-technicznym przeprowadzania dowodów.
Związanie powinnościami wykonywania z urzędu nie eliminuje prawa stron do inicjowania w toku post.
przygotow. czynności zmierzających do ujawnienia i wprowadzenia konkretnego dowodu do procesu. O
przeprowadzeniu żądanej przez stronę czynności decyduje jednak w stadium przygotowawczym organ
prowadzący postępowanie. Strony nie dysponują uprawnieniami do wymuszenia przeprowadzenia żądanej
czynności dowodowej. Nie oznacza to wszakże pełnej dowolności decyzyjnej organu ścigania, konsekwencją
bowiem zaniechania przeprowadzenia istotnych w sprawie czynności i nieujawnienia oraz
nieprzeprowadzenia dowodów wnioskowanych przez strony, jeśli ich następstwem są poważne braki
postępowania, może bydzwrot sprawy prokuratorowi przez sąd w celu usunięcia ich braków.
Dowody z urzędu przeprowadza również sąd w toku post. jurysdykcyjnego przez podejmowanie czynności
zmierzających do ujawnienia dowodu, ustalenia, gdzie aktualny dowód się znajduje, oraz jego sprowadzenia
na rozprawę i przeprowadzenia. Sąd jest związany zasadą prawdy, ma nie tylko uprawnienia, lecz również
obowiązek przeprowadzenia dowodów z urzędu w celu ujawnienia prawdy i wydania trafnego orzeczenia
ilekrod jest to niezbędne i możliwe, a strony nie wykazują niezbędnej inicjatywy w tym kierunku.
59. Zatrzymanie rzeczy
– odnosi się do przedmiotów mogących stanowid dowód w sprawie lub podlegających wydaniu. Osoba,
która ma w soim władaniu rzeczy mogące stanowid dowód w sprawie lub podlegające zajęciu w celu
zabezpieczenia kar majątkowych, środków karnych o charakterze majątkowym albo roszczeo o naprawienie
szkołdy, ma obowiązek ich wydania na żądanie sądu lub prokuratora, a w przypadkach niecierpiących zwłoki
42

– także na żądanie Policji lub innego uprawnionego organu (art. 21 kpk). Jeśli mimo wezwania osoba mająca
rzecz nie wydaje jej dobrowolnie, zastosowanie znajdują przepisy o przeszukaniu. W przypadku gdy rzecz
zostaje wydana na żądanie Policji lub innego uprawnionego organu, osoba, która rzecz wydała, ma prawo
niezwłocznego złożenia wniosku o sporządzenie i doręczenie jej postanowienia sądu lub prokuratora o
zatwierdzeniu zatrzymania. Osobę wydającą rzecz należy pouczyd o tym uprawnieniu, a doręczenie
postanowienia winno nastąpid w terminie 14 dni od zatrzymania rzeczy.
W razie zatrzymania rzeczy (dobrowolnie wydanej lub znalezionej w trakcie przeszukania)
należy tę rzecz poddad oględzinom, a w miarę potrzeby dokonad w protokole czynności jej opisu
oraz sporządzid spis rzeczy zatrzymanych. Osobom zainteresowanym należy natychmiast wręczyd
pokwitowanie stwierdzające, jakie przedmioty i przez kogo zostały zatrzymane. W protokole
zatrzymania rzeczy oznacza się sprawę, z którą czynnośd ta ma związek, zamieszcza listę rzeczy
zatrzymanych, a w razie potrzeby dokonuje ich opisu,
pondato należy: podad dokładną godzinę
rozpoczęcia i zakooczenia czynności, wskazad polecenia sądu lub prokuratora, a jeżeli czynnośd
wykonano bez takiego polecenia- zamieścid wzmiankę o poinformowaniu osoby, u której czynnośd
przeprowadzono, ze na jej wniosek otrzyma postanowienie w przedmiocie zatwierdzenia czynności.
Można nie sporządzad protokołu zatrzymania, jeżeli rzecz załącza się do akt sprawy.
Poza przypadkiem włączenia rzeczy do akt sprawy, rzecz zatrzymana przechowywana jest w
depozycie organu prowadzącego postępowanie lub oddawana na przechowanie osobie godnej
zaufania, z zaznaczeniem obowiązku przedstawienia na każde żądanie organu prowadzącego
postępowanie. W takie sposób postępuje się z przedmiotami wydanymi lub znalezionymi w trakcie
przeszukania, które mogą stanowid dowód innego przestępstwa bądź podlegają przepadkowi lub
których posiadanie jest zabronione. Jeżeli zatrzymanie rzeczy nastąpiło bez uprzedniego polecenia sądu
lub prokuratora, organ, który czynnośd tę przeprowadził, powinien niezwłocznie (z urzędu) wystąpid o jej
zatwierdzenie. Jeśli takie zatwierdzenie przez sąd lub prokuratora nie nastąpi w ciągu 7 dni, rzeczy
zatrzymane należy bez zwłoki zwrócid osobie uprawnionej, chyba że rzecz została wydana dobrowolnie, a
osoba ta nie złoży wniosku o protokolarne zatwierdzenie zatrzymania. Należy również osobie
uprawnionej zwrócid zatrzymane rzeczy natychmiast po stwierdzeniu ich zbędności dla postępowania
karnego. Jeśli jednak powstał spór co do własności rzeczy i nie było dostatecznych danych jego
niezwłocznego rozstrzygnięcia, osoby zainteresowane odsyła się na drogę procesu cywilnego. Rzeczy,
których posiadanie jest zabronione, a które okazały się zbędne dla postępowania, przekazuje się
właściwemu urzędowi lub instytucji. Gdy są wątpliwości komu oddad zatrzymana rzecz – składa się ją
do depozytu sądowego lub oddaje na przechowanie osobie godnej zaufania aż do wyjaśnienia kwestii
uprawnienia do jej odbioru, z tym że przedmioty historyczne czy artystyczne oddaje się na przechowanie
właściwej instytucji. Przedmioty, które ulegają szybkiemu zniszczeniu można sprzedad. Przedmioty
stwarzające niebezpieczeostwo dla życia lub zdrowia przechowuje się w miejscu i w sposób
zapewniający ich należyte zabezpieczenie.
Krajowe środki płatnicze lub wartości dewizowe składa się do depozytu.
60. Przeszukanie – rodzaje, przesłanki i tryb postępowania
61. Kontrola i utrwalanie treści rozmów telefonicznych
granice przedmiotowe, podmiotowe i temporalne – przedmiotem procesowej kontroli i utrwalania mogą
byd:
- rozmowy telefoniczne (237 kpk)
- treści innych rozmów lub przekazów informacji, w tym korespondencji przesyłanej pocztą elektroniczną
43

(241 kpk).
Dopuszczalna jest po wszczęciu postępowania, jeśli zaistnieją okoliczności uzasadnijające wydanie post. o
kontroli i utrwalania przekazów info. Musi istnied cel: tj. wykrycie i uzyskanie dowodów dla toczącego się
postępowania lub zapobieżenie popełnieniu nowego przestępstwa.
Zakres podmiotowy: dopuszczalna jest w stosunku do osoby podejrzanej lub oskrarżonego, a także
pokrzywdzonego lub innej osoby, z którą może się kontaktowad oskarżony albo która możę miedz nim
związek lub z grożącym przestępstwem.
Zakres przedmiotowy: dotyczy przestępstw o najwyższym stopniu społecznej szkodliwości, dopuszczając jej
stosowanie wtedy, gdy toczące się postępowanie bądź uzasadniona obawa popełnienia nowego
przestępstwa dotyczy:
- zabójstwa;
- handlu ludźmi;
- narażenie na niebezpieczeostwo powszechne;
- wymuszania okupu;
- szpiegostwa lub ujawniania tajemnicy paostwowej;
- zorganizowanej grupy przestępczej;
- łapownictwa i płatnej protekcji;
- stręczycielstwa, kuplerstwa i sutenerstwa;
Musi zostad wydane post. w tym przedmiocie sądu lub prokuratora.
Czas trwania kontroli:
- funkcjonalnie – kontrola powinna bydzakooczona niezwłocznie po ustaniu przyczyn wymienionych w art.
237, 1-3 kpk, a najpóźniej z upływem okresu, na który została wprowadzona,
- stanowczego określenia maksymalnego czasu stosowania – max 3 miesiące, który w szczególnych
uzasadnionych przypadkach może zostad przedłużony na okres najwyżej dalszych 3 miesięcy.
Ogłoszenie post. o kontroli i utrwalania przekazów info osobie, której ono dotyczy, może zostad odroczone
na czas niezbędny ze względu na dobro sprawy, lecz nie dłużej niż do czasu prawomocnego zakooczenia
postęp.
Na post. służy zażalenie osobie, której post. dotyczy – w kwestii zastosowania kontroli jak i w kwesti
przedłużenia czasu jej trwania. Zainteresowany może kwestionowad zasadnośd oraz legalnośc kontroli.
62. Przesłanki przeprowadzania „wrażliwych” czynności dowodowych w świetle
konstytucyjnej zasady proporcjonalności
63 . Przesłuchanie świadka
odgrywają największą rolę w procesie poznawczym, chod sąnarażone na różnorodne i niekiedy głębokie
zniekształcenia przekazywanej info, które mogą wynikąd zwłaszcza: ze złej woli, z przymusu psychicznego
lub fizycznego, z cechy zapomnienia, podatności na sugestie innych osób.
Świadek – w sensie znaczeniowym nadanym w przepisach prawa dowodowego – to źródło dowodu. Jego
ustne relacje stanowią środek dowodowy, który może sostad wykorzystany w procesie dokonywania ustaleo
faktycznych. W formalno-prawnym rozumieniu świadkiem jest każdy, kto w tym charaktrze został wezwany
przez organ procesowy do złożenia zeznao lub został w tym charakterze włączony do postępowania w
44

przypadku zgłoszenia się bez wezwania (zarządzono jego dopuszczenie i przesluchanie w charakterze
świadka). Wiedza świadka o zdarzeniu może mied charakter pochodny (np. ze słyszenia), albo może
posiadad info nie dot. bezpośrednio zdarzenia, ale np. info o faktach ubocznych związanych z
postępowaniem i istotnych dla tego postępowania (np. kurator).
Obowiązki świadka:
- stawienie się na wezwanie organu procesowego i pozostawanie do dyspozycji tego oranu do czasu zgodny
prowadzącego postępowanie na oddalenie się z miejsca czynności;
- złożenia przyrzeczenia przed złożeniem zeznao przed sądem
- złożenia prawdziwych zeznao, z ujawnieniem wszystkich wiadomych świadkowi okoliczności w sprawie, w
której został wezwany do złożenia zeznao.
Obowiązek stawienia się na wezwanie (art. 177 kpk w związku z art. 285, 1 kpk). Niestawienie się bez
usprawiedliwienia w tym uporczywe niestawienie się na wezwanie, jak teżwydanie z miejsca czynności bez
zezwolniea prowadzącego czynnośd, pociąga za sobą konsekwecje w postaci kar porządkowych.
Przesłuchanie może się odbyd przed organem, który prowadzi postępowanie. W postępow. Przygotow.
czynnośc ta może zostad powierzona organowi ściagania w miejscu stałego pobytu świadka, przy czym
organ ten może w uzasadnionych przypadkach przeprowadzid przesłcanie w miejscu zamieszkania, miejscu
pracy lub innym miejscu pobytu świadka (np. w szkole). Również w postępowaniu sądowym można
powierzyd przesłuchanie w drodze rekwizycji sądowej – innemu sądowi w miejscu stałego pobytu świadka,
albo też przesłuchanie może się odbyd w miejscu pobytu świadka przez sędziego delegowanego lub przez
sąd rozpoznający sprawę – co w odniesieniu do świadków niekorzystających ze szczególnej ochrony prawnej
zdarza się raczej wyjątkowo i zwykle ma związek z jego wiekiem lub chorobą uniemożliwijającą stawienie się
świadka w sądzie (art. 177,2 kpk). Wyjątek stanowi przesłuchiwanie świadka incognito – na odległośd przy
użyciu urządzeo technicznych, co pozwala na optmalne zapewnienie nie tylko sprawności tej czynności i
zachowania warunków utajnienia danych umożliwiających identyfikację świadka, lecz takżena zachowanie
procesowych gwarancji stron, w tym zwłaszcza oskarżonego.
Złożenie przyrzeczenia następuje bezpośrednio przed przesłuchaniem świadka, może byd odebrane jedynie
przez sąd lub sędziego wyznaczonego w trakcie czynności sądowych. Można odstąpid od odebrania
przyrzeczenia, jeżeli nie sprzeciwiają siętemu obecne strony (art. 187,3 kpk).
Przyrzeczenie nie jest równoznaczne z przysięgą. Przyrzeczenia nie odbiera się (art. 189 kpk):
– od osób, które nie ukooczyły 17 lat;
– gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że świadek z powodu zaburzeo psychicznych nie zdaje sobie
należycie sprawy ze znaczenia przyrzeczenia;
– gdy świadek jest osobą podejrzaną o popełnienie przestępstwa będącego przedm. Postęp. Lub
pozostającego w ścisłym związku z czynem stanowiącym przedm. Postęp. Albo gdy za to przestępstwo został
skazany;
– gdy świadek był prawomocnie skazany za fałszywe zeznanie lub oskarżenie.
Osoby głuche i nieme składają przyrzeczenie przez podpisanie tekstu przyrzeczenia. Przyrzeczenie składają
wszyscy – nie wyłączając sędziów – stojąc. Obecnie rola przyrzeczenia jest znikoma, natomiast odmowa
złożenia przyrzeczenia może skutkowad wymierzeniem kary pieniężnej.
Obowiązek złożenia prawdziwych zeznao pozostaje w ścisłym związku ze spoczywającym na organie
procesowym obowiązku uprzedzenia świadka przed rozpoczęciem przesłuchania o odpowiedzialności karnej
za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy. W postępowaniu przygotowawczym świadek podpisuje
oświadczenie, że został pouczony o odpowiedzialności (art. 190, 1i 2 kpk).
Jeżeli od świadka nie odebrano przyrzeczenia ani tez nie pouczono go o odpowiedzialności karnej za
fałszywe zeznania, pozostaje on bezkarny w razie złożenia fałszywych zeznao.
Do uprawnieo procesowych świadka należy zaliczyd:
– prawo do poszanowania powagi i godności osobistej oraz przesłuchanie z wyłączeniem jawności;
– prawo do ochrony prawnomaterialnej;
– prawo do zachowania jego adresu do wyłącznej dyspozycji organu procesowego;
45

– prawo do ubiegania się o szczególnąochrone przez nadanie mu statusu świadka anonimowego
(incognito) i prawo takiego świadka do ochrony przed dekonspiracją;
– prawo świadka, który nie ukooczył 15 roku życia (nie tylko pokrzywdzonego), do ochrony zarówno
przed szkodliwymi skutkami wielokrotnego przesłuchania, jak też przesłuchania bez niezbędnej ochrony
psychologicznej w sprawach określonych rodzajowo (tj. któryh okoliczności mogą oddziaływad wyjątkowo
negatywnie na psychikę małoletniego świadka);
– prawo do zachowania w tajemnicy jeo zeznaow szczególnych sytuacjach warunkowanych jego
ustawowo określonym interesem prawnym;
– prawo do zwrotu poniesionych kosztów postępowania.
Prawo świadka do poszanowania powagi jego osoby i godności osobistej stanowi konstytucyjną zasadę
poszanowania czci i dobrego imienia (art. 47 konstyt.). Do procesowych środków gwarantujących, że prawo
to będzie przestrzegane należy zaliczyd zwłaszcza:
– powinnośc doręczania wezwania w taki sposób, by jego treśd nie była jawna dla osób trzecich oraz
musi spełniad warunki formalne (art. 128 i 129 kpk)
– piecza przewodniczącego składu orzekającego nad prawidłowym przebiegiem postępowania, w tym
uprawnienie przewodniczącego do uchylania pytania, gdy uzna je za niestosowne (art. 370,4 kpk).
– Odp. Dyscyplinarna adwokatów, radców prawnych i prokuratorów w razie dopuszczenia się w toku
czynn. Proces. Ściganego z oskarżenia prywatnego czynu karalnego zniesławienia lub obrazy.
– Może byd realizowane przez żądanie świadka, aby przesluchano go z wyłączeniem jawności, jeżeli
treśd jego zeznao może go narazid na haobę jego lub osobę dla niego najbliższą.
Prawo świadka do prawnomaterialnej ochrony karnej przed działaniami osób zmierzających do wywarcia
wpływu na jego decyzję o złożeniu zeznao oraz treśc tych zeznao, a takżę przed zemstą przestępcy,
zapewnia art. 245 kk, przewidując karalnośc użycia wobec świadka przemocy bądź groźby bezprawnej w
celu wywarcia na niego wpływu lub naruszenia w związku z tym jego nietykalności cielesnej.
Prawo świadka do zachowania jego adresu do wyłącznej dyspozycji organu procesowego ma zapewnid
ochronę jego osobistego bezpieczeostwa oraz bezpieczeostwa osób, z których zamieszkuje, jak też ochronę
miru domowego. Zgodnie z art. 333,3 kpk do aktu oskarżenia dołącza się (dw sądu) listę ujawnionych osób
pokrzywdzonych z podaniem ich adresów, a także adresy osób, których wezwania żąda oskarżyciel. Owe info
stają się niejawne dla stron wtedy, gdy zachodzi obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec
świadka lub osoby najbliższej w związku z jego czynnościami i w takiej właśnie sytuacji świadek zastrzega
dane dotyczące miejsca zamieszkania do wyłącznej wiadomości prokuratora lub sądu (tzw. świadek
anonimowy sensu largo).
Prawo świadka do ubiegania się o szczególną ochronę przez nadanie statusu świadka anonimowego i
prawo takiego świadka do ochrony przed dekonspiracją należą do uprawnieo o najsilniejszej w praktyce
funkcji gwarancyjnej (art. 184,1 kpk).
Prawo świadka, który nie ukooczył 15 roku życia (nie tylko pokrzywdzonego), do szczególnej ochrony w
związku z przesłuchaniem wiąże się w szczególności z wprowadzeniem do ustawy reguły jednorazowego
przesłuchania takiego świadka (w toku postęp. Przygotow. przez sąd, z udziałem psychologa). Bez wątpienia
powyższa reguła stanowi – z moralnego i humanitarnego punktu widzenia – jedną z najbardziej
wartościowych zmian nowelizacyjnych dokonanych ustawą z dnia 3 czerwca 2005, daje bowiem szansę na
ochronę wrażliwej i wciąż kształtującej się psychiki dziecka przed szkodliwymi skutkami uczestnictwa w
postępowaniu karnym, które niekiedy pozostawia niezatarte ślady negatywnie oddziałujące w całym jego
dorosłym życiu.
Prawo świadka do zachowania w tajemnicy jego zeznao dotyczy sytuacji warunkowanych ustawowo
określonym interesem prawnym świadka. Problematyka prawa świadka do odmowy złożenia zeznao oraz
prawa do odmowy udzielenia odpowiedzi na pytanie zostałą przedstawiona w rozdziale IV.
Prawo świadka do zwrotu poniesionych kosztów postępowania podyktowana jest elementarnym nakazem
sprawiedliwości społecznej. Obowiązkowe stawiennictwo świadka oznacza na ogół co najmniej utratę części
zarobków za dany dzieo pracy, niekiedy także stratę finansową związaną z dojazdem do miejsca czynności.
46

W związku z powyższym świadkowi może zostad przyznany stosowny zwrot poniesionych kosztów.
Przed rozpoczęciem przesłuchania organ prowadzący czynnośd ma obowiązek uprzedzenia świadka
o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawy lub zatajenie nieprawny, a w postęp. Przygoto. Świadek
jest zobowiązany do podpisania stosownego oświadczenia w tej sprawie. Świadek powinien zostad
pouczony o jego obowiązkach, a także uprawnieniach. Jeżeli przebieg przesłuchania ma zostad utrwalony
(protokół, aparatura) należy o tym świadka uprzedzid.
Merytoryczna częśd przesłuchania składa się z dwóch faz:
– faza spontanicznej wypowiedzi – tj. swobodnego wypowiedzenia się w granicach określonych celem
danej czynności,
– faza pytao zmierzających do uzupełnienia, wyjawienia lub kontroli wypowiedzi.
Prawo zadawania pytao przysługuje zarówno organowi przesłuchującemu, jak też stronom, obroocom,
pełnomocnikom, biegłym oraz podmiotom określonym w art. 416 kpk.
Dziecko jako uczestnik postępowania karnego – prawo nie zakreśla granicy wieku. Zgodnie z art. 185a i
185b kpk pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania nie ukooczył 15 lat, przesłuchuje się w charakterze
świadka tylko raz. Ponowne przesłuchanie jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wyjdą na jaw nowe
okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania, a także, wtedy, gdy żąda tego
oskarżony, który nie miał obroocy podczas pierwszego przesłuchania. W przesłuchaniu mogą wziąd udział:
prokurator, obrooca oraz pełnomocnik pokrzywdzonego, a także jeśli nie ogranicza to swobody wypowiedzi
małoletniego – jego przedstawiciel ustawowy.
Problem przesłuchania dziecka, zwłaszcza małego, jest jakościowo znacznie bardziej złożony niż
przesłuchanie osoby o zaburzonej sprawności psychicznej, w przypadku której zasadniczątrudnościąjest na
ogół zastosowanie takich metod przesłuchania i kryteriów ocen, które pozwoliłyby na uzyskanie
poszukiwanych informacji i należytą ocenę wypowiedzi przesłuchiwanej osoby. Przesłuchanie powinno się
odbywad z udziałem psychologa, który może byd bierny bądź może przybrad postad aktywną, gdyż biegły ma
prawo zadawania pytao, a w bardziej skomplikowanych przypadkach może wręcz przejąd faktyczne
kierowanie przesłuchaniem. Biegły musi koncentrowad się na ocenie psychologicznej świadka i jego
wypowiedzi, tj. na ocenie poziomu jego rozwoju umysłowego i zdolności umysłowych, a także na zasobie
wiedzy i życiowego doświadczenia oraz umiejętności ich wykorzystywania w życiu codziennym, ponadto na
ewentualnych skłonnościach do konfabulowania, na stopniu podatności na sugestię, sprawności zmysłów
postrzegania, zapamiętywania i odtwarzania dokonanych spostrzeżeo itp.
64. Świadek anonimowy i świadek koronny:
- świadek koronny – w istocie świadek koronny to przestępca, który z mocy przyjętych w ustawie rozwiązao
prawnych nie ponosi odpowiedzialności karnej za popełnione przez siebie przestępstwa (nie każde i pod
warunkami określonymi w ustawie) w zamian za ujawnienie informacji mogących przyczynid się do
ujawnienia okoliczności poważnego przestępstwa, wykrycia pozostałych jego sprawców (z założenia
groźniejszych od niego, lub równie groźnym), jak też do ujawnienia innych poważnych przestępstw bądź
zapobieżenia im. Funkcja świadka koronnego wzbudza kontrowersje z punktu widzenia zasad moralności
społecznej, równości wobec prawa, nieuchronności kary, społecznego poczucia sprawiedliwości. Najogólniej
rzecz ujmując jest to wybór mniejszego zła, który ma sens dopóty, dopóki w wymiarze społecznym przynosi
realne i oczywiste korzyści.
Zmiana sytuacji procesowej podejrzanego przez przydanie mu roli świadka koronnego jest możliwa tylko w
47

sprawach o następujące przestępstwa (art. 1ust.1 i 2 uśk)(zakres przedm).:
1. Przestępstwo lub przestępstwo skarbowe popełnione w zorganizowanej grupie albo związku
mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego,
2. przestępstwo łapownictwa biegnego okreslone w art. 228,1 i 3- 6 kk.
3. przestępstwo łapownictwa czynnego określone w art. 229,1 i 3-5 kk,
4. przestępstwo płatnej protekcji określone w art 230,1 kk
5. przestępstwo udzielenia korzyści majątkowej w zamian za załatwienie sprawy określone w art.
230a,1 kk.
6. nadużycie władzy przez funkcjonariusza publicznego – 231,1 i 2 kk
7. przestępstwo przekupstwa i oszustwa wyborczego -250a, 1 kk
8. przestępstwo samego brania udziału w zorganizowanej grupie przestępczej lub związku mających na
celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego – 258 kk
9. przestępstwo oszustwa na stanowisku kierowniczym – 296a kk
10. przestępstwo oszustwa przy organizacji profesjonalnych zawodów sportowych – 296b
(Zakres podmiotowy)Świadkiem koronnym jest podejrzany o popełnienie przestępstwa ze wskazanego
katalogu, który:
- do chwili wniesienia aktu oskarżenia przekazał organowi prowadzącemu postępowanie informacje mogące
się przyczynid do ujawnienia okoliczności tego przestępwswa, wykrucie pozostałych sprawców, ujawnienie
dalszych przestępstwa lub zapobieżenie im.
- ujawnił swój majątek oraz znany mu majątek pozostałych sprawców przestępstwa lub przestępstwa
skarbowego, o którym mowa w art. 1 uśk,
- zobowiązał się do złożenia przed sądem wyczerpujących zeznao dotyczących osób uczestniczących w
przestępstwie oraz okoliczności jego popełnienia,
- na wniosek prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze, złożony po
uzyskaniu zgodny Prokuratora Krajowego, został postanowieniem sądu okręgowego właściwego dla miejsca
prowadzenia postępowania dopuszczony do składania zeznao w charakterze świadka koronnego (art. 3 uśk).
(Wyłączenia) Przepisów UŚK nie stosuje się do podejrzanego , który w związku z udziałem w przestępstwie
lub przestępstwie skarobowym:
a) usiłował popełnid albo popełnił zbrodnię zabójstwa lub współdziałał w popełnieniu takiej zbrodni,
b) nakłąniał inną osobę do popełnienia czynu zabronionego, określonego w art. 1 UŚK, w celu skierowania
przeciwko niej postępowania karnego,
c) kierował zorganizowaną grupą lub związkiem mającym na celu popełnienie przestępstwa lub
przestępstwa skarbowego.
Przed wydaniem post. o dopuszczeniu do składania przez podejrzanego zeznaow charakterze świadka
koronnego sąd:
- bada, czy zachodzą warunki do podjęcia takiej decyzji
- przesłuchuje podejrzanego co do okoliczności warunkujących dopuszczenie dowodu z zeznao świadka
koronnego,
- określa termin i sposób wykonania zobowiązania zwrotu korzyści majątkowej odniesionej z przestępstwa
lub przestępstwa skarbowego oraz naprawienie szkody nimi wyrządzonej.
Postanowienie o dopuszczeniu lub odmowie dopuszczenia dowodu z zeznao świadka koronnego sąd
wydaje w terminie 14 dni od dnia wpływu wniosku. W przypadku gdy prokurator nie występuje z
wnioskiem o dopuszczenie zeznao świadka koronnego, jego wyjaśnienia wcześniej złożone w charakterze
podejrzanego nie mogą stanowid dowodu. Postanowienie o przedstawieniu zarzutów wydane w oparciu o
wyjaśnienie złożone w charakterze podejrzanego, protokoły zawierające wyjaśnienia i oświadczenia
podejrzanego oraz wnioski prokuratora podlegają zniszczeniu, a czynności wcześniej podjęte i zamierzające
do dopiszczenia dowodu uważa się za niebyłe.
W razie uwzględnienia wniosku prokuratora i wydanie przez sąd post. o dopuszczeniu dowodu z
zeznao świadka koronnego prourator sporządza odpisy materiałów dotyczących osoby wskazanej w post.,
48

wyłącza je do odrębnego postępowania i postępowanie to zawiesza. Zawieszenie postępowania trwa do
czasu prawomocnego zakooczenia postępowania przeciwko pozostałym sprawcom. Prokurator wydaje
postanowienie o umorzeniu postępowania (które wcześniej zostało zawieszone) w ciągu 14 dni od dnia
uprawomocnienia się orzeczenia kooczącego postępowanie przeciwko pozostałym sprawcom. W takim więc
wypadku sprawca przestępstwa lub przestępstwa skarobwego, w którym uczestniczył i któe ujawnił jako
świadek koronny, nie podlega karze za te przestępstwa.
Prokuratura nie umarza zawieszonego wcześniej postępowania, lecz podejmuje, je jeżeli świadek
koronny w toku postępowania:
– zeznał nieprawdę lub zataił prawdę co do istotnych okoliczności sprawy albo odmówił zeznao przed
sądem,
– popełnił nowe przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, działając w zorganizowanej grupie albo
związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przest. Skarobwego.
– Zataił swój majątek lub znany mu majątek pozostałych sprawców przestępstwa, o którym mowa w
art. 1 uśk.
Prokuratura może podjąc zawieszone postępowanie, jeżęli świadek kor. Popełnił nowe umyślne
przestępstwo lub przest. Skarb. Albo nie wykonał zobowiązania zwrotu odniesionej z tych przestępstw
korzyści majątkowej lub naprawienia wyrządzonej nimi szkody.
Umorzenie nie oznacza, że ŚK uniknął już kary, umorzone postęp. Wznawia się, jeżeli w ciągu 5 lat od
uprawomoc. Się postano. O jego umorzeniu:
– ŚK popełnił nowe przest. Lub przest. Skar., działając w zorganiz. Grupie albo związku mającym na
celu popełnienie przest. Lub przest. Skarb.
– Zostały ujawnione okoliczności świadczące o tym, że ŚK nie wykonał obowiązku ujawnienia swojego
majtku lub znanego mu majątku pozostałuch sprawców tych przestępstw, nie dokonał zwrotu korzyści
odniesionej z popełnionego przest. Albo nie naprawił wyrządzonej nimi szkody.
W razie podjęcia zwieszonego post. albo wniowienia post. ŚK jest zobowiązany do zwrotu właściwemu
organowi równowartości świadczeo otrzymywanych w ramach pomocy, a jeżeli pomoc polegała na wydaniu
dokumentów (umożliwiających używanie innych danych osobowych) – do zwrotu tych dokumentów, a także
równowartości świadczeo otrzymywanych w ramach pomocy.
Na wniosek ŚK – podejrzanego który spełnił warunki przewidziane w art. 3 uśk. Lub osoby dla niego
najbliższe, jak też z urzędu za zgodą tych osób, w razie zagrożenia ich życia lub zdrowia mogą oni zostad
objęci ochroną osobistą. Ponadto:
– mogą uzyskad pomoc zwłaszcza w zakresie zmiany miejsca zamieszkania lub zatrudnienia;
– mogą uzyskad nowe dokumenty, pozwalające na używanie innych danych osobowych;
– zabieg chirurgiczny zmieniający rysy twarzy lub operacja plastyczna
– pomoc finansowa na pokrycie kosztów utrzymania, a także pokrycie kosztów opieki zdrowotnej
– odrębną ochrone osobistą możę byd objęty ŚK, jak też osoba mu najbliższa, jeśli przebywają w
zakładzie karnym lub areszcie śledczym.
Organem właściwym do wykonywania postanowieo w zakresie ochrony osobistej i pomocy udzielanej ŚK
oraz osobom mu najbliższym jest Komendant Główny Policji, w przypadku zaś osób odbywających karę
pozbawienia wolności lub tym. Aresztowania – Dyrektor Generalny Służby Więziennej. Ochronę za granicą
regulują umowy miedzynarodowe. W razie naruszenia obowiązków spoczywających na podmiotach
objętych ochroną, Komendat Główny Policji a także Dyrektor Generalny Służby Więziennej mogą wystąpid z
wnioskiem o cofnięcie ochrony lub pomocy – na postanowienie prokuratora w tym przedmiocie służy
zażalenie do prokuratora nadrzędnego. Postępowanie jest objęte tajemnicą paostwową.
Powinnośd stawienia się świadka na wezwanie organu prowadzącego post. i złożenie zeznao co do
zasady nie obejmuje obowiązku poddanie się innym czynnością dowodowym. W ramach powinności
złożenie ustnej relacji ze swej wiedzy o okolicznościach czynu zabronionego stanowiącego przedmiot post.
mieści się jednak obowiązek stawienia się w miejscu wizji lokalnej, oględzin, eksperymentu procesowego
bądź okazania, oraz uczestniczenia w tych czynnościach i udzielanie odpowiedzi na pytanie organu
49

prowadzącego czynnośd.
ŚK można poddad oględzinom ciała i badaniu lekarskiemu lub psychologicznemu tylko za jego zgodą. Od tej
zasady ustawa przewiduje wyjątek, który dotyczy jedynie pokrzywdzonego. Jeżeli karalnośd czynu zależy od
stanu zdrowia pokrzywdzonego, nie może on sprzeciwid się ogledzinom i badaniam niepołączonym z
zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w zakładzie leczniczym. Jeżeli powstała wątpliwośd co do stanu
psychicznego ŚK, jego stanu rozwoju umysłowego, zdolnośd postrzegania lub odtwarzania przez niego
spostrzeżeo, a zarazem świadek nie wyraża zgody na poddanie go badaniom lekarskim lub psychologicznym,
sąd lub prokurator mogą zarządzid jego przesłuchanie z udziałem biegłego lekarza (psychiatry) lub biegłego
psychologa. Temu zarządzeniu ŚK nie może się sprzeciwid.
ŚK może kumulowad rolę świadka z rolą pokrzywdzonego w toku post. przygotow. i sądowego, a
także z rolą powoda cywilnego, oskarżyciela posiłkowego, oskarżyciela prywatnego i pełnomocnika strony.
Wykluczone jest łączenie roli świadka z rolą sędziego orzekającego, oskarżyciela publicznego, a także
biegłego. Ustawa jednak nie zabrania łączenia roli świadka z rolą obroocy oskarżonego lub przedstawiciela
społecznego, niewątpliwie jednak byłaby to sytuacja procesowa wysoce niekorzystna i przypadki tego
rodzaju nie powinny mied miejsca w praktyce.
Świadek anonimowy (incognito) *art. 184 kpk+ – sąd (w post. przygotow. prokurator) może wydad
postanowienie o zachowaniu w tajemnicy danych umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka, w tym
danych osobowych, jeżeli zachodzi niebezpieczeostwo dla życia, zdrowia, wolności lub mienia w znacznych
rozmairach świadka lub osoby dla niego najbliższej. W przypadku wydania postanowienia w tym
przedmiocie utajnienie nie może dotyczyd danych istotnych dla rozstrzygnięcia. Organ procesowy,
przeprowadzający przesłuchanie musi zatem z najwyższą rozwagą dbad o to, aby w treści protokołu nie
zostały zapisane dane, które doprowadziłby do jego dekonspiracji (np. obserwowałem zdarzenie z okna
mojego domu...). W przypadku nieusuwalnej kolizji w tej kwestii organ procesowy musi podjąd decyzję o
rezygnacji z dowodu z zeznao tego świadka albo odmówid utajnienia zeznao świadka. Utajnione dane
pozostają do wyłącznej wiadomości sądu i prokuratora, a gdy zachodzi taka koniecznośd – również
funkcjonariusza Policji prowadzącego postępowanie.
Świadka incognito przesłuchuje prokurator, a także sąd, który może zlecid wykonanie tej czynności
sędziemu wyznaczonemu ze swojego składu. W przesłuchaniu może wziąd udział: prokurator, oskarżony i
jego obrooca, z tym że jeżeli oskarżony jest pozbawiony wolności, sprowadza go się wtedy, gdy sąd uzna to
za konieczne. Wymaga podkreślenia, że w obowiązującym stanie prawnym:
– dopuszczenie oskarżonego i (lub) jego obroocy do udziału w przesłuchaniu świadka incognito w
postępowaniu przygotowawczym w prawdzie nie jest wykluczone, ale zależy od zgody prokuratora;
– sąd nie może poprzestad na odczytaniu protokołu zeznao świadka incognito złożonych w toku
postępowania przygotowaw., lecz ma obowiązek osobistego przesłuchania świadka;
– nie można odmówid zgodny na udział obroocy oskarżonego w przesłuchaniu świadka incognito,
odmowa zaś dopuszczenia do udziału w tym przesłuchaniu oskarżonego jest możliwa tylko wtedy, gdy
oskarżony jest pozbawiony wolności; przyjmując takie rozwiązanie prawne, ustawodawca zapewnił
optymalną w tych warunkach realizację zasady jawności, kontradyktoryjności oraz prawa oskarżonego do
obrony.
Świadka incognito przesłuchuje się w miejscu i w sposób umożliwiający jego dekonspirację. Najlepszym
sposobem stosowanym jest przesłuchanie świadka na odległośd przy użyciu łącza telefonicznego lub
urządzeo elektronicznych pozwalających na przekaz bezopśrednio na salę rozpraw dźwięku i obrazu z
pomieszczenia, w którym znajduje się świadek. W typowej sytuacji świadek znajduje się w
porzystosowanym do tego pomieszczeniu w budynku prokuratury lub budynku komendy Policji; połączenie
jest realizowane w sposób uniemożliwiający identyfikację numeru telefonicznego, natomiast urządzenie
tecniczne, za pośrednictwem którego jest realizowane połączenie, stosuje się w sposób zapewniający
zachowanie w tajemnicy wizerunku, głosu, danych osobowych oraz innych okoliczności, które mogłyby
umożliwid ujawnienie osobom nieupoważnionym tożsamośd świadka – w szczególności przez
50

zniekształcenie jego głosu i wizerunku. Zgłaszane przez oskarżonego i jego obroocę są kierowane do
świadka za pomocą sądu lub prokuratora, który uchyla te pytania, które mogą doprowadzid do
dekonspiracji świadka.
Na wydane postanowienie przez prokuratora w sprawie zachowania w tajemnicy okoliczności
umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka zażalenie przysluguje świadkowi oraz oskarżonemu ( w
terminie 3 dni, do sądu właściwego do rozpoznania sprawy), a na postanowienie sądu w tym przedmiocie
zażalenie przysługuje także prokuratorowi. Jeżeli w dalszym toku postępowania okaże się, że nie istniały
obiektywne przesłanki, na których oparto decyzję o utajnieniu danych bądź świadek złożył fałszywe
zeznania lub nastąpiło ujawnienie świadka, prokurator w postępowaniu przygotowawczym (sąd – w
postępowaniu sądowym) może uchylid wydane postanowienie, w takim przypadku protokół ulega
ujawnieniu w całości – na to postan. Przysługuje zażalenie. (art. 184,9 kpk).
65. Przesłuchanie oskarżonego
oskarżony może byd źródłem dwojakiego rodzaju środków dowodowych:
– osobowych – gdy składa wyjaśnienia
– rzeczowych – gdy zostaje poddany oględzinom i badaniom.
Polska procedura karna zastrzega sobie – art. 74, 1 kpk.
Wyjaśnienia oskarżonego są dowodem równorzędnym z innymi dowodami. Oskarżony nie ma obowiązku
składania wyjaśnieo. Organ procesowy już przy pierwszej czynności informuje oskarżonego o tym, że ma on
prawo do składania wyjaśnieo oraz prawo do odmowy ich składania lub odmowy odpowiedzi na pytania. W
postęp. Przygotow. pouczenie wręczane jest podejrzanemu na piśmie, co podejrzany potwierdza na
podpisem. Podejrzany ma również prawo żądad, aby przesłuchano go z udziałem ustanowionego obroocy.
Oskarżony korzystający z prawa do odmowy wyjaśnieo i odmowy udzielenia odpowiedzi na pytanie nie
musi podawad jakichkolwiek motywów swojej decyzji. Jako strona bierna postępowania ma prawo
bronienia się w każdym prawem niezakazany sposób. Jeśli oskarżony korzysta z przysługującego mu
ustawowego uprawnienia, tego typu postawa procesowa nie może byd oceniana ani jako utrudnianie
postępowania, ani też jako okoliczności o charakterze obciążającym w jakimkolwiek sensie i w jakimkolwiek
układzie procesowym.
Oskarżony nie jest uprzedany o obowiązku mówienia prawdy, ani też o odpowiedzialności karnej w razie
złożenia wyjaśnieo niezgodnych z prawdą lub zatajenia prawdy. Jeśli oskarżony w treści swoich zeznao
pomawia inną osobę, może ponosid odpowiedzialnośd karną na podstawie art. 212 kpk, w przypadku zaś
fałszywego oskarżenia innej osoby o popełnienie przestępstwa może ponosid odpowiedzialnośd na
podstawie art. 238 kk. Słuszniejsze należy uznad rozwiązanie ograniczające odpowiedzialnośd oskarżonego
za fałszywe stwierdzenia zawarte w jego wyjaśnieniach do tych wyłącznie, które nie służą jego obronie lub
są dla tej obrony obojętne, lecz zmierzają do innego celu, wykraczającego poza przedmiot postępowania.
Oskarżony składając fałszywe wyjaśnienia nie poniesie odrębnej odpowiedzialności. Należy przy tym
pamiętad, że skoro oskarżony realizuje swoje procesowe uprawnienie, to – co do zasady – wyjaśnienia te nie
mogą też byd zaliczane do okoliczności obciążających. Nie wyłącza to jednak krytycznej postawy
oskarżonego w ramach durektyw wymiaru kary, w szczególności przy ocenie jego zachowania się po
popełnieniu przestępstwa. Isteniej bowiem zasadnicza różnica pomiezy postawą oskarżonego, który
szczerze przyznaje się do czynu, wyraża skruchę, wolę poprawy i naprawienia wyrządzonej szkody oraz
zadośduczynienia za wyrządzoną krzywdę, a postawa oskarżonego, który do koca postępowania nie tyklo
zaprzecza swojej winie, ale nadto składa kłamliwe wyjaśnienia, konsekwentnie zmierzające do
wprowadzenia w błąd organów ściagania i zniekształcenie odtwarzanych faktów.
Oskarżony ma w toku przesłuchania prawnie zagwarantowaną swobodę wypowiedzi. Przesłuchujący musi
umożliwid złożenie spontanicznej relacji przed fazą zadawania pytao. Stosowanie metod lub sposobów
przesłuchania prowadzących do wyłączenia swobody wypowiedzi jest zabronione. Nie wyłącza swobody
wypowiedzi podejrzanego np.: sugerowanie, mu, niezgodnie z faktami procesowymi, że współsprawca
przestępstwa został już ujęty i szczegółowo opisał wszystkie okoliczności czynu; wielokrotnie zadawanie
51

tych samych pytao; a także jednoczesne przesłuchiwanie przez więcej niż jedną osobę. Nie ogranicza też
swobody wypowiedzi oskarżonego przesłuchanie go w godzinach nocnych, wielogodzinne przesłuchanie czy
wielokrotne przesłuchanie – o ile jednak stopieo zmęczenia fizycznego bądź zestresowania lub
wynikającego z braku snu, pożywienia czy napojów nie jest na tyle znaczy, że – silnie oddziałując na wolę i
psychikę przesłuchiwanego – prowadzi do ograniczenia, a nawet wyłączenia swobody jego wypowiedzi.
Dowód z wyjaśnieo oskarżonego – tak jak każdy inny dowód osobowy – uzyskiwany jest przez organ
procesowy w toku procesu według zastrzeżonych w ustawie reguł formalnych jego przeprowadzania.
Realizując swoje procesowe uprawnienia, oskarżony może: złożyd wszechstronne, szczere wyjaśnienia
opisujące wszystkie znane mu okoliczności, złożyd całkowicie kłamliwe wyjaśnienia dotyczące wszystkich
opisywanych przez niego okoliczności, złożyd wyjaśnienia w całości lub częściowo prawdziwe, a w pozostałej
części kłamliwe, ograniczone jedynie do niektórych okoliczności i odmówid ich składania co do znanych mu
pozostałych okoliczności, w ogóle odmówid składania wyjaśnieo.
Przyznanie się przez oskarżonego, że popełnił zarzucany mu czyn, stanowi istotną psychologiczną
przesłankę ułatwiającą podjęcie decyzji rozstrzygającej o kwestii sprawstwa i winy oskarżonego. Przyznanie
się podejrzanego do winy na wcześniejszych etapach postępowania z reguły przyspiesza i upraszcza
postępowanie dowodowe. Z przyznaniem się do winy ustawodawca wiąże pozytywne skutki – są one
zawarte w ustawach procesowych, jak też w ustawach materialnych. Zgodnie z art. 53,2 kk sąd, wymierzając
karę, bierze pod uwagę m. in. „zachowanie się oskarżonego po popełnieniu przestępstwa”. Uwzględnia
zatem jako okolicznośd korzystnie wpływającą na wymiar kary przyznanie się oskarżonego do czynu i winy, a
w związku z tym – również ujawnienie okoliczności jego popełnienia, wyrażony żal, skruchę i wolę poprawy.
Z uwagi na postawę i rolę odgrywanego przez oskarżonego rozwiązania prawne zawarte w art. 60,3 i 4 kk
określane są w literaturze mianem „małego świadka koronnego”.
Zgodnie z art. 143,1 i 2 kpk wyjaśnienia oskarżonego wymagają utrwalenia w formie protokolarnej i nie
mogą zostad zastąpione treścią pism, zapisków, i oświadczeo. Zakaz z art. 174 kpk odnosi się tylko do takich
pisemnych wypowiedzi oskarżonego, które są sporządzane w celach procesowych do wykorzystania w
przyszłym lub toczącym się postępowaniu, nie dotyczy natomiast wszelkich innych pisemnych dokumentów
sporządzonych przez oskarżonego bez ścisłego związku z procesem karnym. Od tej zasady ustawa
przewiduje jeden wyjątek ograniczony do przygotowawczego stadium postępowania, w którym to stadium
podejrzany ma prawo wnioskowania o umożliwienie mu złożenia wyjaśnieo na piśmie. Wniosek taki może
zostad złożony „w toku przesłuchania”, a więc w toku czynności protokolarnej.
Oskarżony jako świadek w innym procesie prowadzonym przeciwko współsprawcy czyny: Współsprawca
przestępstwa oskarżony (podejrzany) w innej sprawie o współudział w tym samym przestępstwie, objętym
równolegle toczącym się postępowaniem, w toku którego ma on zostad przesłuchiwany, zostanie wezwany i
przesłuchany jako świadek, a nie jako oskarżony, ponieważ w tym postępowaniu nie przedstawiono mu
zarzutów ani nie wniesiono przeciwko niemu aktu oskarżenia, nie może zatem byd traktowany jak
oskarżony. Mimo jednak, że jest on wzywany i przesłuchiwany w roli świadka, nie ma on obowiązku
dostarczania dowodów przeciwko sobie. Ustawa gwarantuje mu w takim przypadku prawo do odmowy
złożenia zeznao (art. 182 §3 kpk). Jeżeli zdecyduje się na ich złożenie – ma wszelkie uprawnienia i prawa
świadka.
52

Opracowanie Ines H.
66- Oględziny i okazanie.
Oględziny to sposób przeprowadzenia dowodu polegający na zmysłowym zapoznaniu się przez organ
procesowy z miejscem, rzeczą lub ciałem osoby.
Do zadań oględzin należą:
1. utrwalenie wyglądu i stanu przedmiotu oględzin (miejsca, rzeczy lub osoby ) ze szczególnym
uwzględnieniem miejsc znalezienia śladów,
2. wykrywanie śladów mających związek z badanym zdarzeniem i ich zabezpieczenie,
3. wnioskowanie i opracowanie wstępnych wersji zdarzenia w celu rekonstrukcji jego przebiegu, przyczyn i
skutków.
Oględzin dokonuje bezpośrednio organ procesowy (może korzystać z pomocy specjalisty lub biegłego,
którzy dysponując wiadomościami specjalnymi –są w stanie dokonać gruntowniejszych spostrzeżeń czy
badań na potrzebę procesu).
W praktyce najwięcej oględzin dokonuję się w postępowaniu przygotowawczym.
Oględziny są czynnościami składającymi się z planowych i systematycznych spostrzeżeń ,które powinny
być wykonane natychmiast po uzyskaniu wiadomości o przestępstwie, aby nie nastąpiło zatarcie śladów.
Ustawa wyróżnia oględziny osób (żyjących), miejsca lub rzeczy.
1. Oględziny ciała. Oskarżony i osoba podejrzana zobowiązani są poddać się oględzinom zewnętrznym
ciała oraz innym badaniom połączonym z naruszeniem integralności ciała. Oględzin lub badań ciała,
które mogą wywołać uczucie wstydu powinna dokonać osoba tej samej płci. Od tej reguły można
odstąpić , ale tylko ze względu na szczególne istotne trudności faktyczne. Świadek zobowiązany jest
poddać się oględzinom i badaniom niepołączonym z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w
zakładzie leczniczym, jeżeli karalność czynu zależy od zdrowia pokrzywdzonego że dotyczy to osób
odmawiających zeznań.
2. Oględziny miejsca. Są to oględziny miejsca w pomieszczeniu lub miejsca na otwartej przestrzeni (
np. na ulicy, podwórzu). Przeprowadzenie oględzin w pomieszczeniu wymaga najpierw dotarcia do
wnętrza pomieszczenia. Mimo, że kodeks kwestii tej wprost nie reguluje, należy przyjąć , że
oględziny pomieszczeń podlegają tym samym rygorom, co przeszukanie pomieszczeń. Obie
czynności identycznie naruszają mir domowy i prawo do intymności, podobny jest stopień
niebezpieczeństwa utraty dowodu. Oględziny miejsca na otwartej przestrzeni nie podlegają tym
rygorom. Niemniej jednak, ze względu na potrzebę zapobieżenia ewentualnym zarzutom, trzeba je
zawsze przeprowadzać w obecności przybranych świadków, którzy stają się w ten sposób
elementami społecznej kontroli procesu.
3. Oględziny rzeczy (dowodów rzeczowych). Zwykle dokonuje się ich razem z oględzinami miejsca, po
czym rzecz (dowód rzeczowy) znalezioną na miejscu zabiera się celem dalszych, bardziej
dokładnych oględzin lub badań. Czasem jednak przedmiotem oględzin są rzeczy od pierwszej chwili
oddzielone od miejsca, na którym się znajdowały, np. przedmioty znalezione w odzieniu
zatrzymanego podejrzanego. Często oględziny są tylko wstępem do badań przeprowadzanych przez
biegłych. Zarówno natura niektórych przedmiotów (np. łatwo psujące się artykuły żywnościowe,
rośliny), jak i niekiedy niszcząca metoda ekspertyzy mogą spowodować, że przestaną one istnieć.
Jeżeli przedmiot może ulec przy badaniu zniszczeniu lub zniekształceniu, część tego przedmiotu
należy w miarę możliwości zachować w stanie niezmienionym lub utrwalić ten stan w inny sposób
(zdjęcia taśmy magnetowidowej, filmu, rysunku).
- Oględziny miejsca i osób należy zaliczyć do czynności dowodowych niepowtarzalnych. Oględziny
miejsca zdarzenia przestępnego np. dopiero kilka miesięcy po zdarzeniu są częstokroć bezcelowe.
53

Natomiast ponowne przeprowadzenie oględzin nie jest ich powtórzeniem lecz przeprowadzeniem nowej
czynności, nieporównywalnej z poprzednią.
- Formą dokumentacji przebiegu i wyników oględzin jest protokół. Ustawa wymaga dokumentowania
oględzin w formie protokołu, ponieważ jest to podstawowy sposób zabezpieczania i utrwalenia formalnego
dowodu uzyskanego w toku oględzin. Protokół może być uzupełniony dokumentacją fotograficzną,
nagraniami wideo, szkicami itp.
Do oględzin jak i sposobu przeprowadzenia dowodu zalicza się również oględziny zwłok oraz ich otwarcie
(sekcja zwłok), są to dwie odrębne czynności dowodowe. Przesłanką zarządzenia oględzin zwłok i ich
otwarcia jest wyłącznie podejrzenie przestępnego spowodowania śmierci. Możliwość ta musi być
uprawdopodobniona w świetle okoliczności zgonu. Właściwymi organami procesowymi do dokonania
oględzin zwłok jest prokurator (postępowanie przygotowawcze) lub sąd (postepowanie jurysdykcyjne).
Biegły lekarz, najlepiej z zakresu medycyny sądowej, występuje tu formalnie w charakterze pomocnika
organu procesowego, jednakże w praktyce to on dokonuję tej czynności, prokurator (lub sąd) przy tym
asystuje. Policja dokonuje tej czynności tylko w wyjątkowo powiadamiając niezwłocznie prokuratora.
Oględzin zwłok dokonuje się na miejscu ich znalezienia. Do czasu przybycia biegłego oraz prokuratora lub
sądu przemieszczać lub poruszać zwłoki można tylko w razie konieczności . Bardzo duże znaczenie
dowodowe mają takie okoliczności jak miejsce odnalezienia zwłok , ich ułożenie.
Sekcja zwłok jest to czynność procesowa biegłego dokonywana w obecności prokuratora lub sądu. Polega
ona na pośmiertnym zwłok w celu ustalenia, czy była to śmierć gwałtowna. Jest to sekcja sądowo- lekarska.
Oględziny zwłok lub ich otwarcie może poprzedzać ekshumacja- wyjęcie zwłok z grobu na zarządzenie
prokuratora lub sądu.
Oględziny zwłok, sekcja oraz ekshumacja podlegają również obowiązkowemu dokumentowaniu w formie
protokołu. Oczywiście przebieg tych czynności może być utrwalony za pomocą urządzenia rejestrującego
obraz lub dźwięk.
OKAZANIE. Jest czynnością polegającą na koncentracji wyjaśnień lub zeznań na przedmiocie
przedstawionym do percepcji w odpowiednich warunkach. Podczas okazania osoba okazywana powinna
znajdować się w grupie obejmującej łącznie co najmniej cztery osoby. Reguła ta odnosi się także do
wizerunków i przedmiotów. I za każdym razem należy dbać o to, aby różnice między osobami, wizerunkami
lub przedmiotami składającymi się na grupę, nie były zbyt rażące. Kodeks postępowania karnego zezwolił
na okazywanie nie tylko oskarżonego i osoby podejrzanej, ale i świadków oraz pokrzywdzonego. Okazanie
(rozumiane też jako rozpoznanie) składa się z trzech etapów:
1.odebrania oświadczenia dowodowego przed identyfikacją
2. identyfikacji
3. oświadczenia dowodowego po identyfikacji
Okazanie dostarcza środków dowodowych w postaci wyjaśnień oskarżonego lub zeznań świadka, ale
skoncentrowanych na przedmiocie czynności. Obowiązują tu zatem wszystkie przepisy normujące
przesłuchanie.
Związek z instytucją świadka incognito. W razie potrzeby okazanie można przeprowadzić również tak,
aby wyłączyć możliwość osoby przesłuchiwanej przez osobę rozpoznawalną. Anonimowość gwarantuje do
końca tylko wynik negatywny rozpoznania. Jeżeli rozpoznanie będzie skuteczne, osobę przesłuchiwaną
trzeba będzie ujawnić, chyba że zapadnie postanowienie o przesłuchaniu świadka w roli świadka incognito.
Z okazania spisuję się zawsze protokół. Warunki techniczne przeprowadzenia okazania określa
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości wydane w porozumieniu z M Spraw Wewnętrznych i
Administracji.
67. Czynności kontrolujące dowody.
Polegają one na sprawdzeniu ich wiarygodności. Należą do nich przede wszystkim:
1. konfrontacja, czyli stawianie sobie do oczu przesłuchiwanych osób, a więc świadka ze świadkiem,
świadka z oskarżonym i podejrzanego z podejrzanym ( na rozprawie nie trzeba zarządzać konfrontacji
oskarżonego ze współoskarżonym, gdyż obaj równocześnie biorą udział w procesie, można natomiast zadać
pytanie współoskarżonemu na okoliczność wyjaśnień innego współoskarżonego). Konfrontuje się osoby
przesłuchiwane w calu wyjaśnienia sprzeczności. Jest to więc w gruncie rzeczy równoczesne przesłuchanie
54

dwóch osób, które złożyły sprzeczne oświadczenia; niedopuszczalna jest jednak konfrontacja ze świadkiem
anonimowym(art. 172 Kpk)
2. porównywanie oryginałów dowodów rzeczowych z kopiami (najczęściej stosowane w odniesieniu do
dokumentu);
3. ponowienie tej samej czynności dowodowej przez ten sam lub inny organ procesowy.
68. Wizja lokalna i Eksperyment procesowy.
Eksperyment Procesowy jest to czynność dowodowa przeprowadzana przez organ procesowy w toku
postępowania przygotowawczego lub sądowego w formie doświadczenia lub odtworzenia przebiegu
stanowiących przedmiot rozpoznania zdarzeń lub ich fragmentów. Celem eksperymentu jest najczęściej
sprawdzenie wersji śledczej lub jakiejś cząstkowej hipotezy śledczej albo zweryfikowanie treści wyjaśnień
podejrzanego lub zeznań świadka, albo sprawdzenie, jakie konsekwencje (np. w postaci śladów, ich
rozmieszczania) musi przynieść ustalony już w innej drodze przebieg wydarzeń. Przez eksperyment
sprawdza się, czy dane zdarzenie mogło mieć taki przebieg, jaki zakłada wersja śledcza, podaje podejrzany
lub świadek. W przypadku przeprowadzenia eksperymentu procesowego w postępowaniu
przygotowawczym strony należy dopuścić do udziału w tej czynności z uwagi na jej niepowtarzalny
charakter. W doktrynie wskazuję się jednak również na możliwość powtórzenia tej czynności.
Przeprowadzenie eksperymentu wymaga spisania protokołu z możliwością utrwalenia jednak tej czynności
za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk. Eksperyment procesowy przeprowadzony jest w
postępowaniu dowodowym przez sąd i inne organy procesowe. W toku oględzin lub eksperymentu
procesowego ustawa zezwala na dokonywanie również przesłuchań.
Wizja lokalna. Jest to nie unormowany problem regulacji prawnej wizji lokalnej, która nie jest zawarta w
kodeksie postępowania karnego. Organy ścigania jednak wciąż ją wykonują, myląc często z eksperymentem
kryminalistycznym. Obecnie obowiązujące reguły dotyczące wizji lokalnej konstytuuje zarządzenie
Komendanta Głównego Policji nr 1426 z dnia 23 grudnia 2004 r. w rozdziale 5 pod tytułem „Eksperyment
kryminalistyczny”. Przepis § 93 pkt 2 tego aktu prawnego precyzuje: „policjant przeprowadza wizję lokalną
z udziałem podejrzanego lub świadka, wykorzystując złożone przez nich wyjaśnienia lub zeznania w celu:
– potwierdzenia popełnienia przestępstwa w określonym miejscu lub w określony sposób,
– upewnienia się, czy opis miejsca przedstawiony przez składającego wyjaśnienia lub zeznania jest
zgodny z rzeczywistością,
– odszukania zwłok,
– odszukania narzędzi oraz przedmiotów pochodzących z przestępstwa,
– ujawnienia i utrwalenia dowodów rzeczowych, w tym śladów kryminalistycznych,
– podczas wizji lokalnej można odczytywać fragmenty protokołów przesłuchania,
– wizję lokalną rozpoczyna się od stałego punktu terenowego znajdującego się w pobliżu miejsca
objętego czynnością,
– aktywność w zakresie przebiegu wizji lokalnej należy pozostawić osobie, której wyjaśnienia lub
zeznania spowodowały przeprowadzenie tej czynności”.
69. Konfrontacja.
Należy do czynności kontrolujących dowody.
Konfrontacja, czyli stawianie sobie do oczu przesłuchiwanych osób, a więc świadka ze świadkiem, świadka
z oskarżonym i podejrzanego z podejrzanym ( na rozprawie nie trzeba zarządzać konfrontacji oskarżonego
ze współoskarżonym, gdyż obaj równocześnie biorą udział w procesie, można natomiast zadać pytanie
współoskarżonemu na okoliczność wyjaśnień innego współoskarżonego). Konfrontuje się osoby
przesłuchiwane w calu wyjaśnienia sprzeczności. Jest to więc w gruncie rzeczy równoczesne przesłuchanie
dwóch osób, które złożyły sprzeczne oświadczenia; niedopuszczalna jest jednak konfrontacja ze świadkiem
anonimowym(art. 172 Kpk).
70. Istota i forma wniosku dowodowego.
Wnioskiem dowodowym jest żądanie strony przeprowadzenia dowodu. Może on być złożony ustnie lub
pisemnie. Bez względu na te formy musi zawierać następujące elementy:
55

1.oznaczenie źródła dowodu, a więc imię, nazwisko świadka i jego adres; można czasem podać w
przybliżeniu określenie dowodu. Jeżeli strona nie posiada wszystkich danych pozwalających na pełną
indywidualizację źródła dowodu, powinna ona uprawdopodobnić realność takiego źródła.
2. tezę dowodową, czyli wskazanie, jakie okoliczności mają być udowodnione np. na okoliczność obecności
oskarżonego w dniu przestępstwa w miejscowości X oddalonej od miejsca jego popełnienia o 300 km.
Od wniosku dowodowego należy odróżnić zwrócenie przez stronę uwagi organu procesowego na
możliwość istnienia określonego dowodu. Strona tylko przypomina, sugeruję taką możliwość, ale nie składa
formalnego wniosku.
Wniosek dowodowy może zmierzać do wykrycia lub oceny właściwego dowodu. Nazwa „dowód” została
użyta tu wieloznacznie: w znaczeniu źródła dowodu i środka dowodowego.
71. Przesłanki oddalenia wniosku dowodowego.
Zgodnie z art. 170 §1 wniosek dowodowy oddala się, jeżeli:
1. przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne (np. został złożony wniosek o odczytanie zeznań świadka ,
który skorzystał z przysługującemu mu prawa odmowy zeznań);
2. okoliczność, która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy albo już jest
udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy. Uzupełnieniem tego przepisu jest art. 170 § 2, który
stanowi, że nie można oddalić wniosku dowodowego na tej podstawie, że dotychczasowe dowody wykazały
przeciwieństwo tego, co wnioskodawca zamierza udowodnić. Niedopuszczalne jest przesądzenie sprawy
przed jej zakończeniem ( pogląd SN).
3. dowód jest nieprzydatny dla stwierdzenia danej okoliczności;
4. dowodu nie da się przeprowadzić np. złożono wniosek o ponowne oględziny rozbitego samochodu, który
tymczasem został skasowany.
5. wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania, np. strona składa
wniosek o zarządzenie przesadnie długiej przerwy w rozprawie, gdyż musi mieć czas na zapoznanie się z
treścią ekspertyzy.
Oddalenie wniosku dowodowego następuje zawsze w formie postanowienia, bez względu na stadium, w
jakim wniosek zgłoszono i bez względu na jego formę. Postanowienie takie musi mieć uzasadnienie. Mimo
oddalenia wniosku organ procesowy może później dowód dopuścić, chociażby nie ujawniły się nowe
okoliczności. Na przykład sąd sam uznał, że dowód taki może mieć jednak znaczenie dla sprawy.
72. Eliminowanie z procesu karnego informacji uzyskanych w sposób sprzeczny z
ustawą.
????? nie mogę tego nigdzie znaleźć :/ tylko to znalazłam na ten temat
http://lex.pl/czasopisma/gs/proc_dyskw.html
73. Pojęcie, cele, funkcje i rodzaje środków przymusu procesowego.
Środki przymusu to czynności organów procesowych zmierzających do wymuszenia spełnienia obowiązków
procesowych lub zapewnienia prawidłowego toku procesu.
Jest to bardzo szeroka i dość niejednolita grupa czynności. Jej wspólną cechą jest posługiwanie się przez
organ elementem przymusu (często fizycznego) lub co najmniej jego zagrożeniem. Stosuje się je na
podstawie przepisów prawa procesowego, a nie prawa materialnego, mimo że są one zawsze następstwem
swoistej winy osób nimi dotkniętych.
Wśród środków przymusu można rozróżnić pięć kategorii (podział doktrynalny):
1. Zatrzymanie
2. Środki zapobiegawcze
3. Środki wymuszające spełnienie obowiązków
procesowych ( kary porządkowe, przymusowe doprowadzenie do organu procesowego, przymus
wobec osoby poddanej badaniom, pobieraniu płynów i innym czynnościom),
4. Środki wymuszające zachowanie porządku w czasie
rozprawy- tzw. Policja sesyjna (polegające na upomnieniu, wydaleniu z Sali rozpraw itp.),
56

5. Zabezpieczenie majątkowe ( zabezpieczenie kar
majątkowych lub roszczeń o naprawienie szkody).
Podział kodeksowy:
1. Zatrzymanie
2. Środki zapobiegawcze
3. Poszukiwanie oskarżonego i list gończy
4. List żelazny
5. Kary porządkowe
6. Zabezpieczenie majątkowe
Środki przymusu zbliżają się swym charakterem do kar orzekanych przez sądy. Zawsze są w większym
lub mniejszym stopniu dolegliwe, zawsze oznaczają ograniczenie praw obywatelskich. Posługiwanie się
nimi dozwolone jest więc tylko pod następującymi warunkami:
1. Tylko w sytuacjach i w formach przewidzianych ściśle
przez przepisy prawa, w związku z czym niedopuszczalne jest stosowanie ich na zasadzie analogii
2. Tylko gdy zachodzi niezbędna potrzeba
3. Należy je stosować tak, aby minimalnie były uboczne
skutki dla zdrowia, majątku sytuacji życiowej oskarżonego i jego bliskich.
74. Zatrzymanie osoby.
Zatrzymanie to krótkotrwałe pozbawienie wolności celem zastosowania środka zapobiegawczego sensu
stricto lub przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej albo oskarżonego do organu procesowego.
Definicja ta wyjaśnia istotę zatrzymania procesowego. Odróżnić natomiast należy od niego:
Zatrzymanie porządkowe (prewencyjne) osób stwarzających w sposób oczywisty zagrożenie dla życia lub
zdrowia ludzkiego, a także dla mienia.
Funkcję środka pomocniczego spełnia natomiast zatrzymanie penitencjarne. Policja ma prawo
zatrzymywania osób pozbawionych wolności, które na podstawie zezwolenia opuściły areszt śledczy lub
zakład karny i w wyznaczonym terminie nie wróciły do niego.
Zatrzymanie administracyjne („do wytrzeźwienia”) stosowane jest przez policję na okres do 24 godzin
wobec osób, które swym zachowaniem dają powód do zgorszenia w miejscu publicznym lub w zakładzie
pracy, znajdują się w okolicznościach zagrażających ich życiu lub zdrowiu albo zagrażają życiu lub zdrowiu
innych osób. W razie braku izby wytrzeźwień osoby takie mogą być doprowadzone do aresztu policyjnego.
Prawo ujęcia przysługuje każdemu, bez względu na obywatelstwo, funkcję, stosunek do sprawcy. Każdy ma
prawo ująć osobę:
1. Na gorącym uczynku przestępstwa lub
2. W pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu
przestępstwa, pod warunkiem że zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej
tożsamości.
Osobę ujętą należy niezwłocznie oddać w ręce policji.
Bezpośrednie zatrzymanie przysługuje policji (ma ona tez prawo zatrzymać osobę podejrzaną).
Zatrzymać wolno osobę , gdy istnieje uzasadnione podejrzenie , że popełniła ona przestępstwo.
Zatrzymany powinien być w ciągu 48h od chwili zatrzymania przekazany do sądu. Zatrzymanego należy
zwolnić, jeżeli w ciągu 24h od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczenie sądu o
tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami.
Gwarancje praw zatrzymanego:
1. Zatrzymanego należy
natychmiast poinformować o przyczynach zatrzymania i o przysługujących mu prawach, w tym do
skorzystania z pomocy adwokata, oraz wysłuchać go. Pouczyć go należy obowiązkowo o prawie:
57

a) Do kontaktu z adwokatem i
zawiadomienia osoby najbliższej o zatrzymaniu
b) Do zażalenia do sądu
c) O uprawnieniach
określonych w art. 300
2. Niezwłocznie po
zatrzymaniu osoby podejrzanej należy przystąpić do zebrania niezbędnych danych(dowodów), a
także o zatrzymaniu poinformować prokuratora.
3. Należy bezzwłocznie spisać
protokół zatrzymania, jeszcze przed pierwszym formalnym przesłuchaniem.
4. Zatrzymanemu na jego
żądanie należy niezwłocznie umożliwić nawiązanie w dostępnej formie kontaktu z adwokatem, a
także bezpośrednią z nim rozmowę. Na żądanie zatrzymanego należy także niezwłocznie
zawiadomić pracodawcę, szkołę lub uczelnie, w stosunku do żołnierza- jego dowódcę.
5. Zatrzymanemu przysługuje
zażalenie do sądu rejonowego miejsca zatrzymania lub prowadzenia postępowania.
6. Zatrzymanemu,
pokrzywdzonemu i ich reprezentantom prawnym przysługuje prawo do wzięcia udziału w
posiedzeniu sądu rozpoznającego zażalenie na zatrzymanie.
7. Niezależnie od prawa do
zażalenia do sądu zatrzymany ma tez prawo do zażalenia do prokuratora właściwego miejscowo na
sposób przeprowadzenia zatrzymania.
75. Pojęcie i rodzaje środków zapobiegawczych.
Środki zapobiegawcze to środki przymusu stosowane wobec oskarżonego celem zabezpieczenia
prawidłowego toku procesu. Jako jedyne można je stosować tylko w stosunku do oskarżonego
(podejrzanego). Środki zapobiegawcze są zabezpieczeniem się przed faktami prawdopodobnymi, do których
jeszcze nie doszło (np. aresztuje się podejrzanego z powodu obawy, że będzie się ukrywał). Stosowanie
środków zapobiegawczych podlega ścisłej reglamentacji prawnej.
Trzeba rozróżnić środki izolacyjne, czyli polegające na pozbawieniu wolności, i środki nieizolacyjne,
których istotą jest ograniczenie lub pozbawienie pewnych swobód obywatelskich z pozostawieniem
oskarżonego na wolności.
Środkiem izolacyjnym jest tymczasowe aresztowanie. Do tej samej kategorii należałoby zaliczyć
zatrzymanie ze względu na jego istotę, ale kpk(z 1997r.) nie zalicza go do środków zapobiegawczych i nie
odnosi do niego przepisów ogólnie regulujących zasady ich stosowania.
Środkami nie izolacyjnymi są:
1. Poręczenie (majątkowe,
społeczne, indywidualne),
2. Dozór Policji,
3. Dozór warunkowy Policji,
4. Nakaz lub zakaz
określonego zachowania,
5. Zakaz opuszczania kraju
przez oskarżonego.
58

76. Cele i funkcje środków zapobiegawczych.
Jako jedyne można je stosować tylko w stosunku do oskarżonego (podejrzanego). Środki zapobiegawcze są
zabezpieczeniem się przed faktami prawdopodobnymi, do których jeszcze nie doszło (np. aresztuje się
podejrzanego z powodu obawy, że będzie się ukrywał).
Środki zapobiegawcze spełniają jedną funkcję zasadniczą i dwie funkcje akcesoryjne.
Funkcja zasadnicza (prewencyjna). Środki zapobiegawcze można stosować w celu zabezpieczenia
prawidłowego toku postępowania. Zabezpieczenie to polega na tym, że:
1. „zabezpiecza” się oskarżonego dla procesu, „uniemożliwiając” mu ucieczkę bądź ujmując go już w
czasie ucieczki i ukrywania się;
2. Pozbawia się oskarżonego albo co najmniej utrudnia mu się naruszanie prawidłowego toku procesu,
np. wpływanie na zeznania świadków, zacierania śladów.
Zastosowanie więc środka zapobiegawczego, choćby najostrzejszego, jakim jest tymczasowe aresztowanie,
nie obala domniemania niewinności, choć niewątpliwie jest wskazówką, że oblanie go jest wysoce
prawdopodobne.
Funkcja akcesoryjna (ochronna) polega na zapobieganiu popełnieniu nowego przestępstwa przez
oskarżonego. Oskarżony odcięty od wspólników, narzędzi, przedmiotu wykonawczego traci możliwość
działania, a w każdym razie popełnienie przestępstwa staje się utrudnione.
Należy tu rozróżnić możliwość powstania dwóch, dość istotnie różniących się sytuacji:
1. Oskarżonemu zarzuca się popełnienie przestępstwa x, a nadto zachodzi obawa, że w razie
pozostawienia na wolności popełni przestępstwo y; aresztuje się go z powodu obawy, że popełni
przestępstwo y.
2. Oskarżonemu nie zarzuca się popełnienia przestępstwa x, lecz tylko zachodzi obawa, że w razie
dalszego pozostawania na wolności popełni przestępstwo y; aresztuje się go z powodu obawy, że
popełni przestępstwo y.
W pierwszej sytuacji mamy do czynienia z tymczasowym aresztowaniem względnie predeliktualnym, w
drugiej z tymczasowym aresztowaniem bezwzględnie predeliktualnym. Środki zapobiegawcze można
stosować wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego
przestępstwa. Jednoznacznie przeciwstawia się stosowania środków zapobiegawczych wyłącznie w
celach represyjnych.
77. Przesłanki środków zapobiegawczych
Art.249 Przesłanki i tryb zastosowania środków zapobiegawczych
§ 1. Środki zapobiegawcze można stosować w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, a
wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa;
można je stosować tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony
popełnił przestępstwo.
§ 2. W postępowaniu przygotowawczym można stosować środki zapobiegawcze tylko względem osoby,
wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów.
§ 3. Przed zastosowaniem środka zapobiegawczego sąd albo prokurator stosujący środek przesłuchuje
oskarżonego, chyba że jest to niemożliwe z powodu jego ukrywania się lub jego nieobecności w kraju.
Należy dopuścić do udziału w przesłuchaniu ustanowionego obrońcę, jeżeli się stawi; zawiadomienie
obrońcy o terminie przesłuchania nie jest obowiązkowe, chyba że oskarżony o to wnosi, a nie utrudni to
przeprowadzenia czynności. O terminie przesłuchania sąd zawiadamia prokuratora.
§ 4. Środki zapobiegawcze mogą być stosowane aż do chwili rozpoczęcia wykonania kary. Przepis
niniejszy stosuje się do tymczasowego aresztowania tylko w razie orzeczenia kary pozbawienia
wolności.
§ 5. Prokurator i obrońca mają prawo wziąć udział w posiedzeniu sądu dotyczącym przedłużenia
stosowania tymczasowego aresztowania oraz rozpoznania zażalenia na zastosowanie lub przedłużenie
59

tego środka zapobiegawczego. Niestawiennictwo obrońcy lub prokuratora należycie zawiadomionych o
terminie nie tamuje rozpoznania sprawy.
78. Przesłanki pozytywne i negatywne tymczasowego aresztowania.
Pozytywne przesłanki:
Tymczasowe aresztowanie może nastąpić:
1. Jeżeli zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy
nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu. Jest to tzw. Obawa
ucieczki.
2. Jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań
lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne, jest to tzw. „ obawa
matactwa”
3. Wyjątkowo także wtedy, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony któremu zarzucano
popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub
bezpieczeństwu powszechnemu, a zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził.
4. W postępowaniu przyśpieszonym w sprawie o występek o charakterze chuligańskim tymczasowe
aresztowanie jest obligatoryjne, przy czym chuligański charakter czynu stanowi samoistną podstawę
jego zastosowania. Jeżeli jednak zachodzi choć jedna z okoliczności wyłączających tymczasowe
aresztowanie, to trzeba zrezygnować z postępowania przygotowawczego i prowadzić postepowanie
dalej w trybie uproszczonym.
Negatywne przesłanki:
1. Pierwszy zakaz względny przewiduje art. 259 § 1, stwierdzając, że jeżeli szczególne względy nie
stoją temu na przeszkodzie , należy odstąpić od tymczasowego aresztowania, zwłaszcza gdy
pozbawienie oskarżonego wolności:
a)Powodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo
b)Pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny
2. Drugi zakaz względny przewiduje art. 259 § 2, w myśl którego tymczasowego aresztowania nie
stosuje się , gdy na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że sąd orzeknie w stosunku do
oskarżonego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonywania lub karę
łagodniejszą, albo że okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywalny wymiar kary
pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia.
3. Trzeci zakaz względny ustanowił art. 259 § 3, tymczasowe aresztowanie nie może być stosowane, jeżeli
przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku, chyba że sprawca został
ujęty na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem. Zgodnie z regułą a maiori ad minus niedopuszczalne
jest tymczasowe aresztowanie w sprawie o przestępstwo niezagrożone karą pozbawienia wolności.
Względność zakazów drugiego i trzeciego wynika nadto z art. 259 § 4, który przewiduje, że oba te zakazy
nie mają zastosowania, gdy oskarżony ukrywa się, uporczywie nie stawia się na wezwania lub w inny
bezprawny sposób utrudnia postępowanie albo nie można ustalić jego tożsamości. Idea pełnej zaliczalności
tymczasowego aresztowania musi w tych wypadkach ustąpić pierwszeństwa pragmatyzmowi procedury.
60

Opracowanie Piotra H.
92. Funkcje postępowania przygotowawczego
Wyróżnia się 3 zasadnicze funkcje postępowania przygotowawczego:
1) Funkcja przygotowawcza
- doprowadzenie sprawy do stanu, w którym można ją skierowad na drogę postępowania sądowego (ustalenie czy i kto
popełnił czyn, czy był to czyn przestępny)
- zebranie, zabezpieczenie, utrwalenie materiału dowodowego dla sądu
- odpowiednie przygotowanie sprawy, tak faktyczne jak prawne, tak by organ mógł podjąd decyzję, albo o definitywnym
zakooczeniu tego stadium przez umorzenie bądź skierowanie jej do kolejnego stadium.
2) Funkcja profilaktyczna
- polega na zapobieganiu przestępczości, poprzez:
a) ujawnianie przestępstw
b)trafne stosowanie środków przewidzianych w procesie karnym
c)ujawnianie i wyjaśnianie okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa
- zawiadamianie przez organ procesowy określonych podmiotów o wszczęciu i ukooczeniu postępowania przeciwko
określonym osobom – np. art.21§1
- ponadto realizacji funkcji profilaktycznej służy sygnalizacja uchybieo z art.19 k.p.k.
3) Funkcja gwarancyjna
- polega na określaniu praw i obowiązków wszystkich uczestników postępowania przygotowawczego:
a)zapewnianie równych praw stronom
b)informowanie stron o przysługującym im prawach i obowiązkach dotyczących tego etapu procesu – obowiązek
pouczenia z art.16 k.p.k.
93. Cele postępowania przygotowawczego
Są ściśle związane z celami ogólnymi postępowania karnego (art.2§1 pkt.1-4 k.p.k.)
- zwalczanie przestępstw
- zapobieganie przestępstwom
- umacnianie poszanowanie prawa i zasad współżycia społecznego
- ochrona interesów pokrzywdzonego
- rozstrzyganie sprawy w rozsądnym terminie
Z ogólnymi celami postępowania karnego związana jest zasada trafnej reakcji karnej, tzn. ze tylko osoba winna popełnienia
zarzucanego czynu, powinna ponieśd odpowiedzialnośd karną i tylko taką na jaką zasługuje.
Cele postępowania przygotowawczego zostały unormowane przez ustawodawcę w art. 297§1 pkt.1-5 k.p.k.
1. ustalenie czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo, czy nie występują negatywne
przesłanki z art.17§1
2. wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy
3. zebranie danych odnośnie oskarżonego i wywiad środowiskowy następują po wszczęciu postępowania In personam
4. wyjaśnienia okoliczności sprawy, ustalenie ilości pokrzywdzonych i rozmiarów szkody
5. zebranie, zabezpieczenie, utrwalenie dowodów dla sądu
W postępowaniu przygotowawczym należy dążyd także do wyjaśnienia okoliczności, które sprzyjały popełnieniu czynu.
94. Formy postępowania przygotowawczego
1) Śledztwo
2) Dochodzenie
61

95. Fazy postępowania przygotowawczego
96. Śledztwo
97. Porządek czynności w śledztwie
98. Dochodzenie
Pierwsza faza – informacje o przestępstwie
Źródła informacji o przestępstwie
a) działanie własne organów ścigania
-czynności operacyjno rozpoznawcze
-analiza informacji dostarczanych przez media
-w wyniku prowadzenia innych postępowao karnych
-ustalenia w związku z prokuratorską kontrolą przestrzegania praw
b)zawiadomienie o przestępstwie
-od osób trzecich, czyli osób fizycznych, instytucji paostwowych i samorządowych
(każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma
społeczny obowiązek zawiadomid o tym policję albo prokuratora)
(zawiadomienie może byd złożone w każdej jednostce policji lub prokuratury bez
względu na miejsce popełnienia przestępstwa
-zawiadomienie od pokrzywdzonego
-zawiadomienie od samego sprawcy
Druga faza – postępowanie sprawdzające
Po otrzymaniu zawiadomienia jeśli fakty w zawiadomieniu o przestępstwie uzasadniają podejrzenia o popełnieniu
przestępstwa to organ wszczyna postępowanie, jeśli nie uzasadniają następuje odmowa wszczęcia postępowania. Jeśli nie
można wszcząd postępowania, albo odmówid wszczęcia, a wskazane w zawiadomieniu fakty budzą wątpliwości to przeprowadza
się postępowanie sprawdzające.
1) Cel – uzupełnienie danych zawartych w zawiadomieniu, sprawdzenie faktów w tym zakresie
2) Czas – do 30 dni trzeba wydad postanowienie o wszczęciu lub odmowie wszczęcia śledztwa/dochodzenia
3) Organ prowadzący – każdy organ uprawniony do wszczęcia i prowadzenie postępowania przygotowawczego,
natomiast czynności operacyjno-rozpoznawcze, tylko organ wyraźnie upoważniony (CBA, Policja)
4) Forma czynności sprawdzających
a) żądanie przez organ ścigania uzupełnienie danych zawartych w zawiadomieniu (gdy zawiadomienie jest
ogólnikowe, zawiera luki i braki uniemożliwiające podjęcie decyzji)
b) sprawdzenie przez organ ścigania faktów zawartych w zawiadomieniu
-działania mające na celu sprawdzenie wiarygodności tych faktów
-czynności poza procesowe np. wywiady, obserwacje środowiska, notatki urzędowe
c) przesłuchanie w charakterze świadka osoby zawiadamiającej
Postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego zostaje wydane gdy:
- dane zawarte w zawiadomieniu nie uzasadniają wszczęcia postępowania
- po przeprowadzeniu czynności sprawdzających brak danych uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa
Podstawy odmowy -> art.17 k.p.k.
Postanowienie o odmowie wydaje prokurator, albo policja, przysługuje na nie zażalenie.
Trzecia faza – postępowanie w niezbędnym zakresie
Następuje przed wydaniem formalnej decyzji o wszczęciu postępowania i jest to faktyczne wszczęcie postępowania.
Uzasadnienie wszczęcia postępowania w niezbędnym zakresie – gdy istnieje koniecznośd niezwłocznego zabezpieczenia śladów i
dowodów przestępstwa.
Przesłanki:
- istnieją podstawy do wszczęcia postępowania przygotowawczego
-zachodzi wypadek niecierpiącej zwłoki – uzasadniona obawa utraty, zniekształcenia śladów i dowodów
-czynności procesowe są przeprowadzane w granicach koniecznych, dla zabezpieczenia śladów dowodów
-czynności są przeprowadzane w niezbędnym zakresie
Zakres podejmowanych czynności dowodowych:
-pobranie odcisków
-fotografowanie osoby podejrzanej
62

-przeszukanie
-pobranie próbek krwi, włosów, wydzielin
Czas – do pięciu dni od pierwszej czynności, następnie organ procesowy musi wydad formalną decyzję
Czwarta faza – formalne wszczęcie śledztwa/dochodzenia in rem
Postępowanie przygotowawcze w sprawie – In rem zostaje wszczęte gdy jest uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa
(i nie ma podstawy do wszczęcia postepowania w niezbędnym zakresie) – następuje to w wyniku wydania przez organ
postanowienia o wszczęciu postępowania
- podstawa faktyczna uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa
- Podstawa prawna brak przesłanek z art. 17
- czas niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie (do 7 dni)
- organ śledztwo – prokurator / dochodzenie – policja, prokurator
Elementy wspólne śledztwa i dochodzenia:
- możliwośd wykorzystania wielu źródeł i środków dowodowych
- może byd poprzedzone postępowaniem sprawdzającym lub w niezbędnym zakresie
-może byd wszczęte In rem lub In personam
Śledztwo
Czas – do trzech miesięcy, w uzasadnionych
przypadkach 1 rok (art. 310 k.p.k.)
W szczególnych przypadkach można przedłużyd na
dalszy czas oznaczony
Organy – prokurator wyłącznie może je wyłącznie
wszcząd, zamknąd, postawid zarzuty w formie
zarządzenie, może je przekazad w całości lub w
określonym zakresie policji.
Przedmiot (fakultatywnie) – śledztwo gdy prokurator
tak postanowi, o występki ze względu na zawiłośd
sprawy
Kryteria:
Przedmiot (obligatoryjnie):
przedmiotowe – art. 209pkt.1 i 4 k.k. –
zbrodnie, przestępstwa przeciwko życiu i
zdrowiu, zdrada dyplomatyczna,
nawoływanie do wojny napastniczej, zamach
terrorystyczny, obrót gospodarczy,
szpiegostwo, sprawy należące do
właściwości sądu okręgowego, występki w
których nie prowadzi się dochodzenia
podmiotowe – art. 309 pkt.2 - wszystkie
przestępstwa jeśli domniemanym sprawcą
jest sędzia prokurator, funkcjonariusz policji,
ABW, AW, SKW, SWW, UC, CBA, CBŚ.
Mieszane – gdy funkcjonariusze określonych
służb dopuszczają się określonych kategorii
czynów zabronionych (art.309 pkt.3)
Dochodzenie
Czas - do dwóch miesięcy, w uzasadnionych
przypadkach 3 miesiące (art. 325i k.p.k.)
W szczególnych przypadkach można przedłużyd na
dalszy czas oznaczony
Organy – prokurator, policja, organy z przepisów
szczególnych
Przedmiot – wyłącznie fakultatywne, czynności
zagrożone karą do 5 lat pozbawienia wolności, szkoda
do 100000 PLN, sprawy z art. 159 k.k., art. 262§2 k.k. i
art. 279 k.k.
Ogólnie sprawy będące we właściwości sądu
rejonowego.
Piąta faza – wszczęcie postępowania przygotowawczego In personam
Wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów kooczy postępowanie In rem i powoduje przejście do etapu In personam.
Postanowienie to zostaje wydane gdy dane dostatecznie uzasadniają, że konkretna osoba popełniła czyn zabroniony.
63

Zarzuty niezwłocznie przedstawia się podejrzanemu i przesłuchuje się go, chyba że nei jest to możliwe (np. z powodu ukrywania
się, nieobecności w kraju itp.) Z chwilą przedstawienia zarzutów dana osoba ex lege uzyskuje status strony biernej ze wszystkimi
konsekwencjami
Przedstawienie zarzutów obejmuje następujące czynności:
1. Sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów
2. Promulgacja treści zarzutu
3. Pouczenie o prawach i obowiązkach z art. 300 kpk
4. Przesłuchanie podejrzanego
5. Pouczenie o prawie żądania uzasadnienia podstaw zarzutów
6. Ustne/pisemne uzasadnienia podstaw zarzutów
7. Ewentualne uzupełnienie lub zmiana zarzutów
99. Czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym
Rola sądu w postępowaniu przygotowawczym przejawia się w:
1. Podejmowaniu przez sąd określonych czynności dowodowych
a. Przesłuchanie świadka na żądanie stron, prokuratora
b. Przesłuchanie świadka, który nie ukooczył 15 lat
c. Przesłuchanie podejrzanego przed stosowaniem środka zapobiegawczego
2. Wydawanie decyzji procesowych
a. Skierowanie podejrzanego na badania psychiatryczne
b. Wydanie postanowienia zarządzającego kontrolę rozmów telefonicznych
c. Wydanie postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania
3. Sprawowanie kontroli instancyjnej w sprawie zażaleo (dotyczących: dalszego bytu postępowania, stosowanych
środków przymusu, innych postanowieo), ponadto kontrolowane są decyzje prokuratora
Wszystkie te sprawy rozpatruje sąd w jednoosobowym składzie, w pierwszej instancji
100. Zakończenie i zamknięcie postępowania przygotowawczego
Działania mające na celu zakooczenie i zamknięcie postępowania przygotowawczego:
1. Zamknięcie śledztwa/dochodzenia
a. Formalne zamknięcie śledztwa gdy do sądu ma byd skierowany akt oskarżenia lub wniosek o
warunkowe umorzenie postępowania
b. Czynności poprzedzające wydanie postanowienia o zamknięciu postępowania:
i. Powiadomienie podejrzanego i obroocy o terminie koocowego zapoznania się z materiałami
postępowania (następuje to na ich wniosek)
ii. Udostępnienie podejrzanemu i jego obroocy akt śledztwa w celu osobistego przejrzenia
iii. Koocowe zaznajomienie się podejrzanego z materiałami postępowania
iv. Pouczenie stron o możliwości składania wniosków o uzupełnienie śledztwa
v. Ewentualne uzupełnienie postępowania przygotowawczego
2. Zawieszenie postępowania przygotowawczego
a. Nie merytoryczne, czasowe zakooczenie postepowania, polega na przerwaniu biegu postępowania na
okres trwania przeszkody
b. Przesłanki (wyłącznie podmiotowe):
i. Nie można ująd podejrzanego
ii. Choroba psychiczna podejrzanego
iii. Inna ciężka choroba podejrzanego
c. Forma decyzji o zawieszenie postępowania postanowieni wydane, lub zatwierdzone przez prokuratora,
służy na nie zażalenie
d. W czasie zawieszenia organ procesowy jest zobligowany do przeprowadzenia czynności mających na celu
zabezpieczenie dowodów, również możliwe jest stosowanie środków zapobiegawczych
64

e. Po ustaniu przyczyn należy niezwłocznie podjąd postępowanie
3. umorzenie postępowania przygotowawczego
a. unicestwia proces, ma trwały charakter, następuje, gdy nie ma dostatecznych podstaw do wniesienia aktu
oskarżenia:
i. nie wykryto sprawcy
ii. niepopełnienie przez podejrzanego zarzucanego mu czynu
b. organ wydający postanowienie o umorzeniu – prokurator lub policja (śledztwo powierzone)
c. rodzaje umorzenia:
4. Akt oskarżenia
i. rejestrowe – gdy brak podstaw do wykrycia sprawcy, postepowanie się umarza i wpisuje sprawę
do rejestru przestępstw, jest to wyłączna decyzja organu nieprokuratorskiego
ii. umorzenie absorpcyjne – stanowi wyjątek od zasady legalizmu, wyrażonej w art. 10 kpk na rzecz
oportunizmu
a. Zasadnicza skarga procesowa rozpoczynająca stadium jurysdykcyjne procesu przed sądem I instancji
b. Jest to czynnośd procesowa uprawnionego podmiotu polegająca na oświadczeniu woli ścigania
oskarżonego w drodze procesu karnego – ma charakter postulujący, zawierający wniosek o sądowe
rozpoznanie sprawy
c. Czas do 14 dni od daty zamknięcia śledztwa
d. Podmioty uprawnione do sporządzenia i wniesienia aktu oskarżenia:
i. Prokurator – przestępstwa publiczno skargowe
ii. Organ paostwowy, inny niż prokurator z Mozy przepisów szczególnych
iii. Pokrzywdzony – prywatny akt oskarżenia
101. Wymogi formalne aktu oskarżenia
Akt oskarżenia musi zawierad:
1) imię i nazwisko oskarżonego, inne dane o jego osobie oraz dane o zastosowaniu środka zapobiegawczego,
2) dokładne określenie zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego
popełnienia oraz skutków
3) wskazanie, że czyn został popełniony jako recydywa
4) wskazanie przepisów ustawy karnej, pod które zarzucany czyn podpada,
5) wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy i trybu postępowania,
6) uzasadnienie oskarżenia.
7) podpis oskarżyciela
8) oznaczenie pisma, wskazanie oskarżyciela
102. Wniosek prokuratora o skazanie oskarżonego bez rozprawy. Przesłanki i tryb
postępowania
Jest to forma konsensualizmu procesowego, gdy prokurator składa wniosek o wydanie wyroku skazującego i orzeczenie
uzgodnionej kary za występek do 10 lat pozbawienia wolności bez przeprowadzania rozprawy
Z takim wnioskiem może wystąpid jedynie prokurator, gdy okoliczności przestępstwa nie budzą wątpliwości (na
podstawie zebranego materiału dowodowego)
Inicjatywa wniosku o skazanie bez rozprawy – podejrzany, obrooca, organ prowadzący postępowanie przygotowawcze
ostateczna decyzja należy do podejrzanego
Treśd wniosku:
o
o
o
Oznaczenie wniosku
Treśd porozumienia
Wskazanie dokumentu porozumienia
Po wniesieniu wniosku, istnieje możliwośd późniejszej apelacji
65

103. Nadzór prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym
Prokurator nadzoruje postepowanie w zakresie w jakim sam go nie prowadzi, może nadzorowad:
o
o
o
Postępowanie sprawdzające
Postępowanie w niezbędnym zakresie
Dochodzenie, śledztwo prowadzone przez policję
Podmiot nadzoru – prokurator
Przedmiot nadzoru – prawidłowośd postępowania, sprawnośd procesu, realizowanie czynności procesowych w sposób
przemyślany, ukierunkowany
Zakres i sposób nadzoru:
o
o
o
o
Zaznajomienie się z zamierzeniami prowadzącego postępowanie
Żądanie przedstawienia sobie zebranych materiałów
Uczestniczenie w czynnościach dokonywanych przez prowadzących postępowanie, ponadto może je
przeprowadzid osobiście lub przejąd sprawę
Wydawanie postanowieo, zarządzeo, poleceo i uchylanie, zmienianie postanowieo wydanych przez
prowadzącego
Może wydawad wytyczne, skierowane są np. do Policji, służą właściwemu ukierunkowaniu postępowania, mogą mied
postad niesformalizowanego pisma, pozwalają na bieżącą kontrolę
Spostrzeżenia i uwagi pracy organów policji prokurator przekazuje kierownikowi danej jednostki niewykonywanie
poleceo prokuratora wszczęcie postępowania dyscyplinarnego
105. Formalna i merytoryczna kontrola aktu oskarżenia
Formalna kontrola (art. 337)
o
o
o
o
Cele wstępnej kontroli:
• Ustalenie czy odpowiada warunkom formalnym
• W przypadku wniosku o warunkowe umorzenie posteopowania i wniosku o zastosowanie środków
zapobiegawczych następuje sprawdzenie czy wnioski spełniają warunki pisma procesowego i art. 119
kpk
• Ustalenie czy zachodzi potrzeba skierowania sprawy na posiedzenie
Wstępnej kontroli dokonuje prezes sądu (może scedowad swoje obowiązki na innego sędziego)
W przypadku wystąpienia braków formalnych sędzia zwraca akt oskarżenia w celu usunięcia ich w terminie do
7 dni – następuje to w formie zarządzenia na które służy zażalenie
Z chwilą złożenia aktu oskarżenia, sprawa jest już zawisła przed sądem
Merytoryczna kontrola (art. 339):
o
o
Sprawę kieruje się na posiedzenie obligatoryjnie gdy:
• Prokurator złożył wniosek o orzeczenie środków zapobiegawczych
• Następuje potrzeba rozważenia kwestii warunkowego umorzenia postepowania
• Kwestia rozpoznania zawartego w akcie oskarżenia wniosku z art. 335 (skazanie bez rozprawy)
Fakultatywnie:
• Występują przesłanki z art. 17
• Umorzenie z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia
• Wydanie postanowienia o niewłaściwości sądu
• Zwrot sprawy prokuratorowi w celu usunięcia istotnych braków postepowania przygotowawczego
• Wydanie postanowienia o zawieszenie postępowania
• Postanowienie o tymczasowym aresztowaniu lub innym środku zabezpieczającym
• Wydanie wyroku nakazowego
106. Rozpoczęcie rozprawy głównej
Przewodniczący bezpośrednio po wejściu na salę zarządza wywołanie sprawy rozpoczęcie rozprawy głównej
Następne czynności:
o
Przewodniczący sprawdza czy wszyscy wezwani stawili się oraz czy nie ma przeszkód w rozpoznaniu sprawy
66

o
o
o
W razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego, którego obecnośd jest obowiązkowa
przewodniczący zarządza jego natychmiastowe zatrzymanie i doprowadzenie (art. 382), rozprawę przerywa się
lub odracza postanowieniem
Niestawiennictwo powoda cywilnego – sąd wydaje postanowienie o pozostawieniu sprawy bez rozpoznania,
chyba że powód złożył wniosek o rozpoznanie sprawy mimo jego nieobecności (art. 383)
Po sprawdzeniu obecności przewodniczący zarządza opuszczenie Sali rozpraw przez świadków, na Sali mogą
zostad: biegli, pokrzywdzony, podmiot z 416
W tej fazie, do rozpoczęcia przewodu pokrzywdzony może: złożyd oświadczenie, że będzie działał w charakterze
oskarżyciela posiłkowego lub zgłosid powództwo cywilne
107. Jawność rozprawy głównej
Jest to prawo do brania udziału w rozprawie, oprócz uczestników przysługujące również publiczności (osoby
pełnoletnie, nieuzbrojone – wyjątkowo prowadzący może wyrazid zgodę), nie mogą byd obecne osoby w stanie nie
licującym z powagą sądu
Z reguły rozprawa odbywa się jawnie, chod jawnośd można wyłączyd
Media mogą rejestrowad przebieg rozprawy pod warunkiem:
o
o
o
Gdy przemawia za tym uzasadniony interes społeczny
Nie sprzeciwia się temu ważny interes uczestnika
Nie będzie utrudniad prowadzenia postępowanie
Ograniczenie jawności:
o
• Sąd o tym decyduje
Wewnętrzne - Oskarżony i inni uczestnicy postępowania:
o
• Oskarżony – ze względu na naganne zachowanie, na czas przesłuchania świadka lub biegłego,
tymczasowo aresztowanego, gdy sprawia to trudności
• Inni uczestnicy postepowania – gdy swoim zachowaniem naruszają spokój lub porządek czynności
sądowych
• O skutkach nieobecności należy poinformowad
Zewnętrznej – ograniczenie jawności wobec publiczności i poszczególnych osób:
Ogłoszenie wyroku jest jawne
• Ex lege, obligatoryjnie:
• rozpoznawanie wniosku prokuratora o umorzenie postepowania z powodu
niepoczytalności sprawcy i zastosowaniu środków zabezpieczających
• Gdy odczytywane są protokoły świadka incognito
• Gdy rozprawa dotyczy pomówienia lub znieważenia
• Fragmentu rozprawy – gdy sąd przesłuchuje osobę zobowiązaną do zachowania
tajemnicy
• Na mocy decyzji sądu – na wniosek uprawnionego, fakultatywnie:
• Przesłuchanie świadka koronnego
• Na żądanie osoby, która złożyła wniosek o ściganie
• Wyłączenie jawności, jeśli jawnośd miałaby wywoład: zakłócenie spokoju publicznego,
obrazę dobrych obyczajów, ujawnienie okoliczności, które ze względu na ważny interes
paostwa powinny byd zachowane w tajemnicy, naruszenie ważnego interesu
prywatnego
• Gdy jeden z oskarżonych jest nieletni, lub na czas przesłuchania świadka, który nie
ukooczył 15 lat
108. Prowadzenie rozprawy pod nieobecność oskarżonego
Z reguły obecnośd oskarżonego jest obowiązkowa podczas rozprawy, dlatego też przewodniczący może wydad
zarządzenie uniemożliwiające mu wydalenie się z sądu
Gdy rozprawa jest prowadzona lub kontynuowana bez oskarżonego uchybienie o bezwzględnym charakterze –
następuje uchylenie wyroku i ponowne rozpoznanie sprawy
67

Dopuszczalna jest nieobecnośd w trybie uproszczonym i prywatnoskargowym, ponadto gdy mimo upomnienia
oskarżony zakłóca porządek rozprawy lub godzi w powagę sądu, przewodniczący zarządzeniem może go wydalid z Sali
rozpraw na pewien czas, po jego powrocie należy go poinformowad o przebiegu rozprawy
Można przeprowadzid rozprawę pod nieobecnośd oskarżonego gdy:
o
o
o
o
Oskarżony odpowiadał z wolnej stopy i złożył już wyjaśnienia, a bez zezwolenia opuszcza salę rozpraw
Po złożeniu wyjaśnieo, zawiadomiony o terminie rozprawy przerwanej lub odroczonej nie stawi się w sądzie
bez usprawiedliwienia
Gdy wprowadzi się w stan niezdolności udziału w rozprawie
Odmawia udziału w rozprawie – zawiadomiony oświadcza, że się nie stawi an rozprawie; uniemożliwia
doprowadzenie go na rozprawę; nie stawia się na rozprawę bez usprawiedliwienia
68