26.07.2014 Views

fganh ds iz;ksx laca/kh vkns'kksa dk ladyu jktHkk"kk foHkkx

fganh ds iz;ksx laca/kh vkns'kksa dk ladyu jktHkk"kk foHkkx

fganh ds iz;ksx laca/kh vkns'kksa dk ladyu jktHkk"kk foHkkx

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x<br />

x`g ea=ky;<br />

}kjk<br />

la?k <strong>ds</strong> lj<strong>dk</strong>jh <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, tkjh fd, x,<br />

<strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>dk</strong> <strong>ladyu</strong><br />

¼tuojh] 1989 ls twu] 2005½<br />

GOVERNMENT OF INDIA<br />

MINISTRY OF HOME AFFAIRS<br />

DEPARTMENT OF OFFICIAL LANGUAGE<br />

COMPILATION OF ORDERS REGARDING<br />

THE USE OF HINDI<br />

ISSUED BY<br />

GOVERNMENT OF INDIA, MINISTRY OF HOME AFFAIRS<br />

DEPARTMENT OF OFFICIAL LANGUAGE<br />

FOR OFFICIAL<br />

PURPOSES OF THE UNION<br />

(From January, 1989 To June, 2005)<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x<br />

¼x`g ea=ky;½<br />

DEPARTMENT OF OFFICIAL LANGUAGE<br />

(MINISTRY OF HOME AFFAIRS)


<strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong><br />

<strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>dk</strong> <strong>ladyu</strong><br />

¼tuojh] 1989 ls twu] 2005½<br />

COMPILATION OF ORDERS REGARDING<br />

THE USE OF HINDI<br />

(FROM JANUARY, 1989 TO JUNE, 2005)


<strong>iz</strong>kDdFku<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> fy, lafo/<strong>kk</strong>u jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ladYi] egkefge jk"Vªifr <strong>ds</strong> vkns'k] lalnh;<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr dh flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij ikfjr vkns'k rF<strong>kk</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x n~okjk tkjh funs'<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> <strong>ladyu</strong> le;&le; ij <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr djok, tkrs jgs gSaA<br />

blh J`a[kyk esa twu] 2005 rd <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>dk</strong> ;g <strong>ladyu</strong> <strong>iz</strong>Lrqr gSA<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e] 1976] <strong>ds</strong> vuqlkj <strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud <strong>iz</strong>/<strong>kk</strong>u <strong>dk</strong> ;g nkf;Ro gS fd vf/kfu;e] fu;eksa vkSj <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>dk</strong> ikyu lqfuf'pr<br />

djsA vk'<strong>kk</strong> gS fd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x n~okjk <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr ;g <strong>ladyu</strong> bl fn'<strong>kk</strong> esa mi;<strong>ksx</strong>h fln~è g<strong>ksx</strong>kA<br />

ubZ fnYyh<br />

¼<strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>ar dqekj feJ½<br />

fnukad% ebZ] 2007 lfpo] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>kx<br />

SERVER5\973FDH\973_Pre(NEW).PM6.5<br />

(xii)


fofHkUu v/;k; vkSj mu<strong>ds</strong> fo"k;<br />

v/;k;&1<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> lkafo/<strong>kk</strong>fud mica/k<br />

v/;k;&2<br />

<strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> ckjs esa uhfr <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> vkns'k<br />

v/;k;&3<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> fofHkUu lfefr;ka&<strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ka]<br />

uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ka] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ka vkfn<br />

v/;k;&4<br />

foH<strong>kk</strong>xh; cSB<strong>ds</strong>a] vkof/kd fjiksVZ rF<strong>kk</strong> fujh{k.k&<strong>iz</strong>i=<br />

v/;k;&5<br />

;kaf=d@bySDVªkWfud midj.<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong> mi;<strong>ksx</strong><br />

v/;k;&6<br />

lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>;kZy;ksa@lj<strong>dk</strong>jh {ks= <strong>ds</strong> miØeksa] Lok;Ùk fu<strong>dk</strong>;ksa] iathd`r lfefr;ksa] jkT; lH<strong>kk</strong>@yksd lH<strong>kk</strong> lfpoky;]<br />

esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>dk</strong> vuqikyu<br />

v/;k;&7<br />

<strong>iz</strong>ksRlkgu ;kstuk,a<br />

v/;k;&8<br />

vuqokn O;oLF<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> mi;kssx <strong>laca</strong>èh uhfrxr vkns'k<br />

v/;k;&9<br />

HkrhZ@foH<strong>kk</strong>xh; ijh{<strong>kk</strong>vksa esa <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

v/;k;&10<br />

<strong>fganh</strong> inksa <strong>dk</strong> l`tu<br />

v/;k;&11<br />

lj<strong>dk</strong>jh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku] <strong>fganh</strong> i=&if=<strong>dk</strong>vksa ,oa <strong>fganh</strong> iqLr<strong>dk</strong>sa dh [kjhn<br />

v/;k;&12<br />

<strong>fganh</strong> <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>ykvksa @ laxksf"B;ksa rF<strong>kk</strong> oSKkfud ,oa rduhdh lEesyuksa <strong>dk</strong> vk;kstu<br />

v/;k;&13<br />

fofo/k vkns'k


fo"k; lwph<br />

Øñ lañ<br />

v/;k;&1<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> lkafo/<strong>kk</strong>fud mica/k<br />

(i) la?k dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />

(ii) jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 ¼;F<strong>kk</strong>la'<strong>kk</strong>sf/kr] 1967½ ----------------------------------------------------------------------------------<br />

(iii) jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ladYi] 1968 ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />

(iv) jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e] 1976 ¼;aF<strong>kk</strong>la'<strong>kk</strong>sf/kr] 1987½-----------------------------------------------------------------------------------------<br />

(v) jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>eq[k funs'k ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />

v/;k;&2<br />

<strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> ckjs esa uhfr <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> vkns'k<br />

1- lkoZtfud LF<strong>kk</strong>uksa ij yxs cksMks± vkfn esa n~foH<strong>kk</strong>f"kdrk<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 13017@5@88&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½] fnukad 14-1-1988 ---------------------------------------------------------------------------<br />

2- <strong>iz</strong>f'k{k.k laLF<strong>kk</strong>uksa esa <strong>fganh</strong> ek/;e ls <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong> fy, vfuok;Z iqLr<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> esa miyC/k djkuk<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14012@8@88&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½] fnukad 7-9-1988 ----------------------------------------------------------------------------<br />

3- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 dh /<strong>kk</strong>jk 3¼3½ <strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr djuk<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 12024@10@90&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼[k&2½] fnukad 26-6-1990 -------------------------------------------------------------------<br />

4- <strong>dk</strong>sM@eSuqvy vkfn <strong>dk</strong>s n~foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa tkjh djuk<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 1@14034@8@88&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>dk</strong>&1½] fnukad 31-5-1988 ------------------------------------------------------------------<br />

5- <strong>dk</strong>ñKkñlañ 1@14034@4@90&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>dk</strong>&1½] fnukad 31-7-1990<br />

6- lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr dh fjiksVZ <strong>ds</strong> pkSFks [kaM esa dh xbZ flQkfj'ksa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;eksa <strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr<br />

djus <strong>ds</strong> fy, tkap&fcanqvksa <strong>dk</strong>s lqn`


Øñ lañ<br />

12- ^^d** {ks= ls <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j esa <strong>iz</strong>frfu;qfDr ij vkus okys vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa n~okjk <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>;Z fd;k tkuk<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ I@14013@7@94&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>dk</strong>&1½] fnukad 18-05-1994 ----------------------------------------------------------------<br />

13- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 ¼;F<strong>kk</strong>la'<strong>kk</strong>sf/kr] 1967½ <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>uksa <strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr djuk] VsyhQksu<br />

funsZf'k<strong>dk</strong>vksa <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> vkSj vaxzsth nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa esa <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr djus dh vfuok;Zrk<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14034@4@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>dk</strong>&I½] fnukad 26-8-1992¼i½ ----------------------------------------------------------------<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14034@4@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>dk</strong>&I½] fnukad 26-8-1992¼ii½ ---------------------------------------------------------------<br />

14- lkoZtfud LFkyksa ij yxk, tkus okys gks²Mxksa esa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ I@14013@2@96&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&1½] fnukad 6-5-1996 -----------------------------------------------------------------<br />

15- lfpoksa dh lfefr <strong>ds</strong> fopkjkFkZ Hksts tkus okys uksV@fVIi.k n~foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa <strong>iz</strong>Lrqr djuk<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ I@16034@2@97&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&1½] fnukad 5-5-1997 ------------------------------------------------------------------<br />

16- jk"Vªh;@varjkZ"Vªh; egksRloksa] lekjksgksa] lEesyuksa vkfn esa <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong>&cSuj] ukeiV~V] lwpuk iV~V vkfn<br />

n~foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> ¼<strong>fganh</strong>&vaxzsth½ :i esa cuokdj yxk;k tkuk<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ I@14013@8@94&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>dk</strong>&1½] fnukad 24-5-1994 ------------------------------------------------------------------<br />

17- varjkZ"Vªh; lEesyuksa@lekjksg esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ I@15016@4@97&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&1½] fnukad 9-6-1998 -----------------------------------------------------------------<br />

18- varjkZ"Vªh; lEesyuksa@lekjksg esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ I@14034@2@2000&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&1½] fnukad 16-3-2000 -------------------------------------------------------------<br />

19- ^^d** rF<strong>kk</strong> ^^[k** {ks= dh jkT; lj<strong>dk</strong>jksa vkSj O;fDr;ksa <strong>dk</strong>s i= <strong>fganh</strong> esa Hkstuk<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 12019@1@99&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>dk</strong>&2½] fnukad 4-10-1999 --------------------------------------------------------------------<br />

20- <strong>fganh</strong>rj H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> {ks=ksa esa fLFkr <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa n~okjk turk <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> fy, QkeZ rF<strong>kk</strong> mudh lwpuk <strong>ds</strong><br />

fy, yxk, tkus okys uksfVl cksMks± vkfn <strong>dk</strong>s {ks=h; H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa esa fy[kuk<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 13034@34@97&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr ,oa leUo;½] fnukad 2-01-2002 -----------------------------------------------------<br />

21- euhvkMZj QkeZ vkSj turk n~okjk bLrseky esa yk, tkus okys blh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> vU; Qkeks± <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>knsf'kd H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa esa eqnz.k<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 7@9@65&jkñH<strong>kk</strong>ñ] fnukad 25-3-1968 ----------------------------------------------------------------------------------------<br />

22- <strong>fganh</strong> esa ewy :i esa <strong>dk</strong>e djuk<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 12021@1@94&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&2½] fnukad 22-7-1994 ---------------------------------------------------------------------<br />

23- lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t esa ^^v<strong>fganh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong>** 'kCnksa <strong>ds</strong> LF<strong>kk</strong>u ij ^^vU; H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong>** vFkok ^^ <strong>fganh</strong>rj H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong>** 'kCnksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ I@14013@01@2004&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&1½] fnukad 31-12-2004 ----------------------------------------------------------<br />

v/;k;&3<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> fofHkUu lfefr;ka&<strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ka]uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ka]jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ka vkfn<br />

24- <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa dh cSB<strong>dk</strong>sa dh <strong>dk</strong>;Zlwph esa ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x rF<strong>kk</strong> mu<strong>ds</strong> lacn~/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa essa<br />

<strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> dh fLFkfr dh tku<strong>dk</strong>jh nh tkuk<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ II@12013@3@90&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&2½] fnukad 16-5-1990 ------------------------------------------------------------------<br />

25- <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa <strong>ds</strong> xBu ,oa cSB<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> ckjs esa<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ II@20015@64@89&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&2½] fnukad 11-1-1990 ----------------------------------------------------------------<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ II@20015@45@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&2½] fnukad 4-5-1989 ------------------------------------------------------------------<br />

26- <strong>dk</strong>ñKkñlañ II@20015@6@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&2½] fnukad 10-6-1992 ------------------------------------------------------------------<br />

27- <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa <strong>ds</strong> xBu@iquxZBu dh <strong>iz</strong>fØ;k&jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x dh vkSipkfjd lgefr <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa Li"Vhdj.k<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ II@20015@12@94&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&2½] fnukad 11-3-1994 ----------------------------------------------------------------<br />

28- <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr dh vafre cSBd <strong>ds</strong> fopkj&foe'kZ rF<strong>kk</strong> mlesa fy, x, fu.kZ;ksa dh iquxZfBr <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr<br />

igyh cSBd esa leh{<strong>kk</strong><br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ II@20015@43@94&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&2½] fnukad 17-10-1994 --------------------------------------------------------------<br />

(ii)<br />

i`ñ lañ<br />

21<br />

21<br />

21<br />

22<br />

22<br />

22<br />

23<br />

24<br />

24<br />

24<br />

24<br />

25<br />

25<br />

26<br />

26<br />

27<br />

27<br />

28<br />

28


Øñ lañ<br />

29- <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa esa xSj lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa <strong>ds</strong> ukekadu <strong>ds</strong> ckjs esa Li"Vhdj.k<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ II@20015@12@97&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&2½] fnukad 19-3-1997 --------------------------------------------------------------<br />

30- <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa <strong>ds</strong> xBu@iquxZBu <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa la'<strong>kk</strong>sf/kr O;oLF<strong>kk</strong><br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ II@20015@9@97&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&2½] fnukad 30-4-1997 ---------------------------------------------------------------<br />

31- fofHkUu ea=ky;ksa @foH<strong>kk</strong>xksa dh <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa esa xSj lj<strong>dk</strong>jh lnL; ukfer djus <strong>ds</strong> fy, lwph rS;kj djuk<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ II@21034@3@98&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&2½] fnukad 18-3-1998 ---------------------------------------------------------------<br />

32- <strong>dk</strong>ñKkñlañ II@21034@3@98&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&2½] fnukad 19-4-1999---------------------------------------------------------------<br />

33- <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa <strong>ds</strong> xSj lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa <strong>dk</strong>s gokbZ tgkt ls vkus&tkus <strong>dk</strong> ekxZ O;; <strong>iz</strong>nku djokuk<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ II@20015@7@98&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&2½] fnukad 2-6-1998 -----------------------------------------------------------------<br />

34- <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa dh cSB<strong>dk</strong>sa esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> lgh vkadM+s <strong>iz</strong>Lrqr djuk<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ II@20015@9@2000&¼uhfr&2½] fnukad 30-3-2000 ----------------------------------------------------------------------<br />

35- <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa n~okjk viuh cSB<strong>dk</strong>sa es fopkj fd, tkus okyh ensa<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ II@20015@8@2000&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&2½] fnukad 7-4-2000---------------------------------------------------------------<br />

36- <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa esa xSj lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa <strong>ds</strong> p;u <strong>ds</strong> fy, ekxZn'<strong>kh</strong>Z fln~/<strong>kk</strong>ar<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ II@20015@4@2000&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&2½] fnukad 31-5-2000 -------------------------------------------------------------<br />

37- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> lq>ko@Li"Vhdj.k<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ II@12013@1@98&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&2½] fnukad 9-2-1998 -----------------------------------------------------------------<br />

uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ka<br />

38- uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa dh cSB<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> fu;fer :i ls vk;kstu vkSj muesa ofj"B vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>ds</strong> H<strong>kk</strong>x<br />

ysus dh vko';drkA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 12024@9@89&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼[k&2½] fnukad 20-12-1989 --------------------------------------------------------------------<br />

39- loksZRd`"V <strong>dk</strong>;Z djus okyh ujk<strong>dk</strong>lksa <strong>dk</strong>s fn, tkus okys iqjL<strong>dk</strong>jksa <strong>ds</strong> fy, ^^ekunaMksa** <strong>dk</strong> fu/<strong>kk</strong>Zj.k<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 12024@1@91&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼[k&2½] fnukad 22-4-1991 ---------------------------------------------------------------------<br />

40- {ks=h; lEesyuksa <strong>ds</strong> volj ij <strong>fganh</strong> esa mRd`"V <strong>dk</strong>;Z djus okys <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong>s iqjLd`r fd, tkus <strong>ds</strong> fy, ^^ekunaMksa ** <strong>dk</strong><br />

fuèkZj.k<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 20002@5@91&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼[k&1½] fnukad 2-5-1991 ------------------------------------------------------------------------<br />

41- uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa dh cSB<strong>dk</strong>sa ij gksus okys [kpZ dh <strong>iz</strong>friwfrZ<br />

i= lañ 12024@6@94&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>dk</strong>-&2½] fnukad 7-4-1995-------------------------------------------------------------------------<br />

42- uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa dh LF<strong>kk</strong>uh; cSB<strong>dk</strong>sa esa <strong>ds</strong>anzh; <strong>fganh</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k laLF<strong>kk</strong>u@milaLF<strong>kk</strong>uksa rF<strong>kk</strong> <strong>ds</strong>anzh; vuqokn<br />

C;wjks <strong>ds</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>dk</strong>s vkeaf=r fd;k tkuk<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 12024@8@95&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>dk</strong>-&1½] fnukad 16-6-1995 -------------------------------------------------------------------<br />

43- uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa <strong>ds</strong> lnL; lfpoksa <strong>dk</strong>s VsyhQksu lqfo/<strong>kk</strong> miyC/k djkuk<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 12024@25@96&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>dk</strong>-&2½] fnukad 1996-----------------------------------------------------------------------<br />

44- uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa <strong>dk</strong> xBu&<strong>dk</strong>;Zdykiksa ,oa <strong>dk</strong>;Zfof/k vkfn <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa ekud fVIi.k<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 12024@2@97&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>dk</strong>-&2½] fnukad Qjojh] 1997 ----------------------------------------------------------------<br />

45- uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa <strong>dk</strong> xBu vkSj mudh cSB<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> fu;fer :i ls rF<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>jxj


Øñ lañ<br />

v/;k;&4<br />

foH<strong>kk</strong>xh; cSB<strong>ds</strong>a] vkof/kd fjiksVZ rF<strong>kk</strong> fujh{k.k&<strong>iz</strong>i=<br />

47- ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa rF<strong>kk</strong> lacn~/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa vkfn esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>xkeh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr fujh{k.k<br />

<strong>iz</strong>i=ksa <strong>dk</strong>s vn~;ru fd;k tkuk<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 12012@1@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼[k&2½] fnukad 26-3-1993 ----------------------------------------------------------------------<br />

48- <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>xkeh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> fy, frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>ksQkekZ<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 20003@2@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼[k&1½] fnukad 13-7-1987-----------------------------------------------------------------------<br />

49- ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa n~okjk vius lacn~/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s Hksth tkus okyh Nekgh<br />

fjiksVZ <strong>dk</strong> jn~n fd;k tkuk<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 20003@1@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼[k&1½] fnukad 29-11-1988---------------------------------------------------------------------<br />

50- <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> fofHkUu lacn~/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@cSa<strong>dk</strong>sa@miØeksa@daifu;ksa@fuxeksa vkfn n~okjk<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>xkeh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa dh cSB<strong>dk</strong>sa dh lwpuk]<br />

<strong>dk</strong>;Zlwph@<strong>dk</strong>;Zo`Rr vkfn Hksts tkus <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 12024@4@91&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼[k&2½] fnukad 6-8-1991 -----------------------------------------------------------------------<br />

51- <strong>ds</strong>anzh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh 22oha cSBd <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Zo`Ùk ij vuqorhZ <strong>dk</strong>jZokbZ&<strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr frekgh<br />

<strong>iz</strong>xfr fjiksVZ <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>ksQkekZ esa la'<strong>kk</strong>s'ku<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 20003@2@93&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼[k&1½] fnukad 24-5-1993 ----------------------------------------------------------------------<br />

52- <strong>dk</strong>ñKkñlañ 20003@1@95&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>dk</strong>-&2½] fnukad 16-6-1995 -------------------------------------------------------------------<br />

53- lj<strong>dk</strong>jh cSa<strong>dk</strong>sa ,oa foÙ<strong>kh</strong>; laLF<strong>kk</strong>uksa esa <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>ksQkekZ esa la'<strong>kk</strong>s/ku<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 20003@3@95&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>dk</strong>-&2½] fnukad 23-2-1995 --------------------------------------------------------------------<br />

54- ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa esa <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>ksQkekZ esa la'<strong>kk</strong>s/ku<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 20003@1@2000&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>dk</strong>-&2½] fnukad 4-5-2000 -------------------------------------------------------------------<br />

55- lj<strong>dk</strong>jh cSa<strong>dk</strong>sa ,oa foÙ<strong>kh</strong>; laLF<strong>kk</strong>uksa esa <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>ksQkekZ esa la'<strong>kk</strong>s/ku<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 20003@3@98&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>dk</strong>-&2½] fnukad 9-6-2000 ----------------------------------------------------------------------<br />

v/;k;&5<br />

;kaf=d@bySDVªkWfud midj.<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong> mi;<strong>ksx</strong><br />

56- nsoukxjh esa ;akf=d lqfo/<strong>kk</strong>,a&lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr dh fjiksVZ] [kaM&2 esa dh xbZ flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij vuqorhZ <strong>dk</strong>jZokbZ<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 12015@18@90&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼rd-½] fnukad 25-5-1990 ---------------------------------------------------------------------<br />

57- lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa nsoukxjh esa ;kaf=d lqfo/<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 13034@26@90&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼rd-½] fnukad 26-6-1991 --------------------------------------------------------------------<br />

58- n~foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> bySDVªkWfud VSysDl e'<strong>kh</strong>u dh VsysDl la[;k dh lwpuk<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 12015@31@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼rd-½] fnukad 15-5-1992 ---------------------------------------------------------------------<br />

59- daI;wVjksa <strong>ds</strong> n~fofyih; <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> fy, n~foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> lkVos;j@gkMZos;j <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 12015@26@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼rd-½] fnukad 15-10-1992 -------------------------------------------------------------------<br />

60- n~foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> daI;wVjksa dh [kjhn@vk;kr<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 12015@16@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼rd-½] fnukad 28-10-1992 -------------------------------------------------------------------<br />

61- n~foH<strong>kk</strong>f"kd bysDVªkWfud VsysDl@Vsyhf<strong>iz</strong>aVj dh ekax dh vkiwfrZ<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 12015@36@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼rd-½] fnukad 18-11-1993 -------------------------------------------------------------------<br />

i`ñ lañ<br />

44<br />

52<br />

57<br />

58<br />

60<br />

67<br />

73<br />

79<br />

84<br />

90<br />

93<br />

93<br />

94<br />

94<br />

94<br />

(iv)


Øñ lañ<br />

62- <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ,oa mu<strong>ds</strong> lacn~/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn esa <strong>ds</strong>oy n~foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> ¼<strong>fganh</strong>&vaxzsth½<br />

bySDVªkWfud VkbijkbVjksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 12015@15@90&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼rd-½] fnukad 13-12-1993 -------------------------------------------------------------------<br />

63- <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 12015@31@96&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼rd-½] fnukad 28-6-1996 ------------------------------------------------------------------<br />

64- n~foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> daI;wVj&Li"Vhdj.k<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 12015@41@93&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼rd-½] fnukad 1-2-1994 --------------------------------------------------------------------<br />

65- daI;wVj ij <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>;Z djus gsrq <strong>iz</strong>f'k{k.k<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 12015@43@95&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼rd-½] fnukad 12-3-1996 ------------------------------------------------------------------<br />

66- ^^fudusV** ij jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lwpuk <strong>iz</strong>.<strong>kk</strong>yh<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 13034@30@98&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr ,oa leUo;½] fnukad 16-10-1998 -------------------------------------------------<br />

67- lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr <strong>ds</strong> fjiksVZ <strong>ds</strong> [kaM&6 esa dh xbZ flQ<strong>kk</strong>fj'<strong>kk</strong>sa ij lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fu.kZ; <strong>dk</strong>s <strong>dk</strong>;kZfUor djus <strong>ds</strong><br />

<strong>laca</strong>/k esa&baVjusV <strong>ds</strong> ek/;e ls <strong>iz</strong>f'k{k.k dh fu%'kqYd O;oLF<strong>kk</strong> djokuk<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 12015@101@2004&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼rd-½] fnukad 16-12-2004 -------------------------------------------------------------<br />

68- lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>frosnu <strong>ds</strong> [kaM&6 esa dh xbZ flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fu.kZ; <strong>dk</strong>s <strong>dk</strong>;kZfUor djus <strong>ds</strong><br />

<strong>laca</strong>/k esa & n~foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa miyC/k VkbijkbVjksa o vU; ;a=ksa <strong>dk</strong> vf/kdf/kd <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 12021@1@2004&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼rd-½] fnukad 4-1-2005 --------------------------------------------------------------------<br />

69- lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>frosnu <strong>ds</strong> [kaM&6 esa dh xbZ flQkfj'k ij lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fu.kZ; <strong>dk</strong>s <strong>dk</strong>;kZfUor djus <strong>ds</strong><br />

<strong>laca</strong>/k esa /<strong>kk</strong>jk 3¼3½ <strong>dk</strong> vuqikyu<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 12021@1@2004&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼<strong>dk</strong>-&2½] fnukad 31-12-2004 --------------------------------------------------------------<br />

v/;k;&6<br />

lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>;kZy;ksa@lj<strong>dk</strong>jh {ks= <strong>ds</strong> miØeksa@Lok;Ùk fu<strong>dk</strong>;ksa@iathd`r lfefr;ksa@jkT;lH<strong>kk</strong>@<br />

yksdlH<strong>kk</strong> lfpoky; esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>dk</strong> vuqikyu<br />

70- <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 12019@3@89&jk-H<strong>kk</strong>-¼H<strong>kk</strong>-½] fnukad 22-8-1989 -----------------------------------------------------------------------<br />

71- lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa @Lok;Ùk fu<strong>dk</strong>;ksa vkfn esa <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u&jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr ykxw gksus <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k<br />

esa Li"Vhdj.k<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ I@14013@7@96&jk-H<strong>kk</strong>-¼uhfr&1½] fnukad 27-1-1997 --------------------------------------------------------------<br />

72- <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ I@24013@09@99&jk-H<strong>kk</strong>-¼uhfr&1½] fnukad 9-12-1999------------------------------------------------------------<br />

73- fof/k <strong>ds</strong> {ks= esa <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>frosnu] [kaM&5 esa dh xbZ flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij<br />

jk"Vªifr n~okjk ikfjr vkns'<strong>kk</strong>s <strong>dk</strong> vuqikyu<br />

ladYi la- I@20012@04@92&jk-H<strong>kk</strong>-¼uhfr&1½] fnukad 24-11-1998 -------------------------------------------------------------<br />

74- <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ I@20012@01@99&jk-H<strong>kk</strong>- ¼uhfr&1½] fnukad 28-2-1999 ------------------------------------------------------------<br />

75- <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ I@20012@01@99&jk-H<strong>kk</strong>- ¼uhfr&1½] fnukad 30-9-1999 ------------------------------------------------------------<br />

76- fons'k fLFkr H<strong>kk</strong>jrh; nwrkoklksa] mPpk;<strong>ksx</strong>ksa] <strong>dk</strong>;kZy;ksa] miØeksa] cS<strong>dk</strong>sa vkfn esa <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr lalnh;<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>frosnu <strong>ds</strong> [kaM&6 esa dh xbZ flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij jk"Vªifr th n~okjk ikfjr <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>dk</strong> <strong>ladyu</strong> ladYi<br />

lañ I@12021@02@2003&jk-H<strong>kk</strong>- ¼<strong>dk</strong>-&2½] fnukad 17-09-2004<br />

v/;k;&7<br />

<strong>iz</strong>ksRlkgu ;kstuk,a<br />

77- vaxzsth <strong>ds</strong> vfrfjDr <strong>fganh</strong> esa H<strong>kh</strong> lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t djus <strong>ds</strong> fy, vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa rF<strong>kk</strong> VkbfiLVksa <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> <strong>iz</strong>ksRlkgu HkÙ<strong>kk</strong> nsuk<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 13034@49@90&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 25-7-1994-----------------------------------------------------------------------<br />

78- <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 13017@4@90&jk-H<strong>kk</strong>-¼uhfr ,oa le-½] fnukad 28-7-1998----------------------------------------------------------<br />

i`ñ lañ<br />

95<br />

95<br />

95<br />

96<br />

96<br />

100<br />

100<br />

100<br />

102<br />

102<br />

103<br />

103<br />

108<br />

108<br />

108<br />

121<br />

121<br />

(v)


Øñ lañ<br />

79- vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa n~okjk <strong>fganh</strong> esa fMDVs'ku nsus <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>ksRlkgu ;kstuk<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ II@12013@1@89&jk-H<strong>kk</strong>-¼d-&2½] fnukad 6-3-1989 ------------------------------------------------------------------<br />

80- lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t ¼fVIi.k@vkys[ku½ ewy :i ls <strong>fganh</strong> esa djus rF<strong>kk</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa n~okjk <strong>fganh</strong> esa fMDVs'ku nsus <strong>ds</strong> fy,<br />

<strong>iz</strong>ksRlkgu ;kstuk&jkf'k esa o`n~fè<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 12013@18@93&jk-H<strong>kk</strong>-¼uhfr&2½] fnukad 16-9-1998 ----------------------------------------------------------------<br />

81- fofHkUu foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Z{ks= ls <strong>laca</strong>f/kr rduhdh fo"k;ksa ij iqLrd fy[kus ij ns; <strong>iz</strong>ksRlkgu ;kstuk <strong>dk</strong>s<br />

mnkj vkSj vkd"kZd cukuk<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ I@12013@6@92&jk-H<strong>kk</strong>-¼<strong>dk</strong>-&2½] fnukad 15-7-1992 ----------------------------------------------------------------<br />

82- bafnjk xka/<strong>kh</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> iqjL<strong>dk</strong>j ;kstuk&ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@miØeksa@cSa<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>dk</strong>s iqjLd`r djus gsrq ekunaMksa <strong>dk</strong> iqufu/<strong>kk</strong>Zj.k<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ II@12011@18@95&jk-H<strong>kk</strong>-¼<strong>dk</strong>-&2½] fnukad 15-2-1996 -------------------------------------------------------------<br />

83- <strong>fganh</strong> esa ekSfyd iqLrd ys[ku <strong>ds</strong> fy, bafnjk xka/<strong>kh</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> iqjL<strong>dk</strong>j ;kstuk esa la'<strong>kk</strong>s/ku<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 12013@2@94&jk-H<strong>kk</strong>-¼uhfr&2½] fnukad 6-9-1996-------------------------------------------------------------------<br />

84- <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 12011@1@2000&jk-H<strong>kk</strong>-¼<strong>dk</strong>-&2½] fnukad 14-2-2000 ----------------------------------------------------------------<br />

85- <strong>fganh</strong> esa ekSfyd iqLrd ys[ku <strong>ds</strong> fy, bafnjk xka/<strong>kh</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> iqjL<strong>dk</strong>j o"kZ] 2004&05<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 12011@1@2005&jk-H<strong>kk</strong>-¼<strong>dk</strong>-&2½] fnukad 13-5-2005 ----------------------------------------------------------------<br />

v/;k;&8<br />

vuqokn O;oLF<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> mi;<strong>ksx</strong> <strong>laca</strong>èh uhfrxr vkns'k<br />

86- <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> vuqokn<strong>dk</strong>sa n~okjk vaxzsth ls <strong>fganh</strong> esa vuqokn djrs le; ljy o lqcks/k <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 13017@1@88&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 27-4-1988--------------------------------------------------------------------------<br />

87- <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j dh fof/kd lkexzh <strong>ds</strong> vuqokn dh O;oLF<strong>kk</strong><br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 13017@2@88&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 16-06-1988 ------------------------------------------------------------------------<br />

88- lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr <strong>ds</strong> vuqokn O;oLF<strong>kk</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr <strong>iz</strong>frosnu] [kaM&1 esa dh xbZ flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij fy,<br />

x, fu.kZ;ksa ij vuqorhZ <strong>dk</strong>jZokbZ<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 13017@3@90&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 26-11-1990 -----------------------------------------------------------------------<br />

89- <strong>ds</strong>anzh; vuqokn C;wjks esa vlkafof/kd lkfgR; <strong>ds</strong> vuqokn <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z ekuns; <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij djokuk<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ- 13017@2@89&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 29-11-1991 ----------------------------------------------------------------------<br />

90- <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> ikB; lkexzh <strong>dk</strong> vuqokn<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 13017@2@92&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad ekpZ] 1992 -------------------------------------------------------------------------<br />

91- vaxzsth ls <strong>fganh</strong> rF<strong>kk</strong> bl<strong>ds</strong> foijhr vuqokn <strong>dk</strong>;Z <strong>ds</strong> fy, ekuns; <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 13017@2@89&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 29-12-1993 -----------------------------------------------------------------------<br />

92- lkoZtfud miØeksa vkfn n~okjk fof/kd vuqokn&Li"Vhdj.k<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 13017@1@2000&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 2-5-2000-------------------------------------------------------------------------<br />

93- <strong>fganh</strong> deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s vuqokn in~/kfr vkSj rduhd <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k nsuk<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ bZ&11024@33@74&jk-H<strong>kk</strong>- ¼,dd½] fnukad 24-6-1974 ------------------------------------------------------------<br />

94- vuqokn ls <strong>laca</strong>f/kr deZpkfj;ksa@vuqokn<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> fy, vuqokn <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k dh vfuok;Z O;oLF<strong>kk</strong><br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ II@13017@12@75&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 5-5-1975-----------------------------------------------------------------------<br />

95- vuqokn <strong>dk</strong>;Z ls <strong>laca</strong>f/kr deZpkfj;ksa @vuqokn<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> fy, vuqokn <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k dh vfuok;Z O;oLF<strong>kk</strong><br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 13017@6@87&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 16-11-1987 ------------------------------------------------------------------------<br />

96- <strong>fganh</strong> f'k{k.k ;kstuk <strong>ds</strong> iw.kZ<strong>dk</strong>fyd@va'k<strong>dk</strong>fyd <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong>anzksa ij fu;qDr loZ<strong>dk</strong>;ZH<strong>kk</strong>jh vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>dk</strong>s<br />

ns; ekuns; dh njksa esa la'<strong>kk</strong>s/ku<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 21034@21@2003&jk-H<strong>kk</strong>-¼<strong>iz</strong>f'k-½] fnukad 1-7-2003 ------------------------------------------------------------------<br />

97- <strong>fganh</strong> f'k{k.k ;kstuk <strong>ds</strong> iw.kZ<strong>dk</strong>fyd@va'k<strong>dk</strong>fyd <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong>anzksa ij rSukr va'k<strong>dk</strong>fyd fyfi<strong>dk</strong>sa o pijkfl;ksa<br />

<strong>dk</strong>s ns; ekuns; ¼ikfjJfed½ dh njksa esa la'<strong>kk</strong>s/ku<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 21034@21@2003&jk-H<strong>kk</strong>-¼<strong>iz</strong>f'k-½] fnukad 29-7-2003 ----------------------------------------------------------------<br />

i`ñ lañ<br />

121<br />

122<br />

123<br />

123<br />

125<br />

125<br />

128<br />

133<br />

133<br />

133<br />

137<br />

137<br />

138<br />

139<br />

139<br />

139<br />

140<br />

140<br />

141<br />

(vi)


Øñ lañ<br />

98- <strong>fganh</strong> Vad.k vkSj <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong> fy, f'k{k.k ;kstuk@foH<strong>kk</strong>xh; O;oLF<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> varxZr<br />

LF<strong>kk</strong>fir va'k<strong>dk</strong>fyd <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong>anzksa ij fu;qDr va'k<strong>dk</strong>fyd vuqns'k<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong>s ns; ekuns; ¼ikfjJfed½<br />

dh njksa esa la'<strong>kk</strong>s/ku<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 14034@29@90&jk-H<strong>kk</strong>-¼<strong>iz</strong>f'k-½] fnukad 14-9-2000 ------------------------------------------------------------------<br />

99- <strong>fganh</strong> f'k{k.k ;kstuk <strong>ds</strong> varxZr <strong>fganh</strong> ijh{<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>'u i= cukus] ijh{kd] mÙkj iqfLr<strong>dk</strong> <strong>dk</strong> ewY;kadu<br />

djus vkfn <strong>dk</strong>;Z <strong>ds</strong> fy, ekuns;@ikfjJfed dh njsa<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 14034@52@2000&jk-H<strong>kk</strong>-¼<strong>iz</strong>f'k-½@2247] fnukad 4-7-2003 ---------------------------------------------------------<br />

100- H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> i=kpkj ¼<strong>iz</strong>cks/k@<strong>iz</strong>oh.k@<strong>iz</strong>kK½ dh mÙkj iqfLr<strong>dk</strong>vksa ¼fjLikal '<strong>kh</strong>V~l½ <strong>ds</strong> ewY;kadu 'kqYd esa o`fn~/k<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 21034@29@2003&jk-H<strong>kk</strong>-¼<strong>iz</strong>f'k-½] fnukad 25-2-2004 ----------------------------------------------------------------<br />

101- vaxzsth ls <strong>fganh</strong> vkSj fgaanh ls vaxzsth esa vuqokn <strong>dk</strong>;Z <strong>ds</strong> fy, ekuns; <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esaA<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 13017@2@96&jk-H<strong>kk</strong>-¼uhfr ,oa leUo;½] fnukad 25-2-2005 ------------------------------------------------------<br />

v/;k;&9<br />

HkrhZ@foH<strong>kk</strong>xh; ijh{<strong>kk</strong>vksa esa <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

102- v/<strong>kh</strong>uLFk lsokvksa vkSj xSj&rduhdh inksa dh HkrhZ ijh{<strong>kk</strong>vksa esa oSdfYid ek/;e <strong>ds</strong> :i esa <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> ,sfPNd <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 14012@6@87&jk- H<strong>kk</strong>- ¼x½] fnukad 16-2-1988 -----------------------------------------------------------------------<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ I@14012@34@75&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 6-1-1976-----------------------------------------------------------------------<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 14012@6@87&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 21-5-1987 -------------------------------------------------------------------------<br />

103- <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j dh lsokvksa esa vFkok inksa ij inksUufr <strong>ds</strong> fy, yh tkus okyh foH<strong>kk</strong>xh; ijh{<strong>kk</strong>vksa esa <strong>iz</strong>'u&i=ksa<br />

<strong>ds</strong> mÙkj <strong>fganh</strong> esa nsus <strong>dk</strong> fodYi<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 14012@11@87&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 23-3-1988 ------------------------------------------------------------------------<br />

104- <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j dh lsokvksa esa vFkok inksa ij inksUufr <strong>ds</strong> fy, yh tkus okyh foH<strong>kk</strong>xh; ijh{<strong>kk</strong>vksa esa <strong>iz</strong>'u&i=ksa <strong>ds</strong><br />

mÙkj <strong>fganh</strong> esa nsus <strong>dk</strong> fodYi&<strong>laca</strong>f/kr iqLr<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> vuqokn<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 14012@11@87&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 1-7-1988--------------------------------------------------------------------------<br />

105- <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j dh lsokvksa esa vFkok inksa ij HkrhZ <strong>ds</strong> fy, yh tkus okyh ijh{<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong> ek/;e&foKkiu tkjh djrs<br />

le; Li"V mYys[k fd;k tkuk<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 14012@9@89&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 27-6-1989-------------------------------------------------------------------------<br />

v/;k;&10<br />

inksa <strong>dk</strong> l`tu<br />

106- <strong>fganh</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>ds</strong> drZO; fu/<strong>kk</strong>Zfjr djuk<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 13017@4@88&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 8-6-1988 ---------------------------------------------------------------------------<br />

107- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, inksa <strong>dk</strong> l`tu<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 13035@4@88&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 12-7-1988--------------------------------------------------------------------------<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 13035@3@80&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 27-4-1981 --------------------------------------------------------------------------<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 13017@1@81&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 13-4-1987--------------------------------------------------------------------------<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 13034@9@74&jk-H<strong>kk</strong>-¼d½] fnukad 10-1-1975 ------------------------------------------------------------------------<br />

108- <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, U;wure <strong>fganh</strong> inksa <strong>ds</strong> ekud iqu% fu/<strong>kk</strong>Zfjr djuk<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 13035@3@88&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 5-4-1989 ---------------------------------------------------------------------------<br />

109- <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 13035@3@95&jk-H<strong>kk</strong>-¼uh-l-½] fnukad 22-7-2004 --------------------------------------------------------------------<br />

i`ñ lañ<br />

141<br />

142<br />

143<br />

143<br />

145<br />

145<br />

146<br />

146<br />

146<br />

147<br />

148<br />

148<br />

148<br />

149<br />

150<br />

151<br />

153<br />

(vii)


Øñ lañ<br />

110- <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> vuqikyu@<strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, U;wure <strong>fganh</strong> inksa <strong>ds</strong> l`tu <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 13035@5@92&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 27-8-1992 -------------------------------------------------------------------------<br />

111- <strong>fganh</strong> inksa <strong>dk</strong>s Hkjus <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa <strong>ds</strong>anzh; <strong>fganh</strong> lfefr dh flQkfj'k<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 13035@3@91&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 23-4-1991 -------------------------------------------------------------------------<br />

112- <strong>ds</strong>anzh; lfpoky; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lsok&<strong>fganh</strong> inksa <strong>dk</strong>s lekIr dj<strong>ds</strong> fdQk;r fn[<strong>kk</strong>;k tkuk<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 12@6@90&jk-H<strong>kk</strong>- ¼lsok½] fnukad 12-5-1994 --------------------------------------------------------------------------<br />

113- ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s of/kZr foÙ<strong>kh</strong>; 'kfDr;ksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>R;k;kstu foÙk ea=ky;<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 10@04@LF<strong>kk</strong>-&¼leUo;½@85] fnukad 8-6-1988 ------------------------------------------------------------------------<br />

114- fujh{k.k rF<strong>kk</strong> ekuhVfjax <strong>ds</strong> fy, <strong>fganh</strong> inksa <strong>dk</strong> l`tu] cSB<strong>dk</strong>sa] lEesyuksa] ifjxksf"B;ksa esa vkeaf=r O;fDr;ksa<br />

n~okjk jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> esa fopkj O;Dr djuk<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 13034@34@92&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 16-4-1992-----------------------------------------------------------------------<br />

115- <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa] miØeksa] cSa<strong>dk</strong>sa vkfn esa vk'kqfyfid inksa ij <strong>fganh</strong> <strong>iz</strong>f'kf{kr vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> vuqikr<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 14012@7@87&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 28-1-1988--------------------------------------------------------------------------<br />

116- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgnh <strong>ds</strong> mÙkjksÙkj <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> fy, <strong>fganh</strong> VkbfiLVksa <strong>dk</strong> vuqikr fu/<strong>kk</strong>Zfjr djuk<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 14012@14@87&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 1-2-1988 -------------------------------------------------------------------------<br />

117- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> mÙkjksÙkj <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> fy, nsoukxjh VkbijkbVjksa dh [kjhn <strong>dk</strong> vuqikr fu/<strong>kk</strong>Zfjr djukA<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ I/14013@9@89&jk-H<strong>kk</strong>-¼<strong>dk</strong>-&1½] fnukad 9-2-1990 -----------------------------------------------------------------<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ I@14012@19@90&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 19-12-1990 -------------------------------------------------------------------<br />

118- o"kZ 1990&91 <strong>ds</strong> fy, <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa rF<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> VkbfiLVksa <strong>dk</strong> vuqikr fuèkZfjr djuk<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 14012@12@89&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 9-2-1990 -------------------------------------------------------------------------<br />

119- <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 14012@14@90&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 28-1-1991 -----------------------------------------------------------------------<br />

120- <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 14012@6@92&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 12-2-1992 -------------------------------------------------------------------------<br />

121- <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 14012@1@93&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 22-1-1993 -------------------------------------------------------------------------<br />

122- <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@VkbfiLVksa <strong>ds</strong> vuqikr <strong>dk</strong>s iwjk djus <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 14012@6@92&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 19-6-1992 ------------------------------------------------------------------------<br />

123- nsoukxjh VkbijkbVjksa@<strong>fganh</strong> VkbfiLVksa@<strong>fganh</strong> vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> vuqikr <strong>dk</strong> iqu%fu/<strong>kk</strong>Zj.k rF<strong>kk</strong> vc rd tkjh <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong><br />

<strong>dk</strong>s lesfdr djuk<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 14012@2@94&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 15-4-1994 ------------------------------------------------------------------------<br />

124- <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 14012@3@97&jk-H<strong>kk</strong>-¼uhfr ,oa leUo;½] fnukad 22-4-1997 -----------------------------------------------------<br />

125- <strong>iz</strong>/<strong>kk</strong>u ea=h th dh v/;{krk esa 2-12-87 <strong>dk</strong>s gqbZ <strong>ds</strong>anzh; <strong>fganh</strong> lfefr dh 21oha cSBd <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Zo`Ùk <strong>ds</strong> en la- 5-5¼2½<br />

ij <strong>dk</strong>jZokbZ&<strong>fganh</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s inksUufr dh lqfo/<strong>kk</strong> rF<strong>kk</strong> vyx ls laoxZ xfBr djuk<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 17@5@88&jk-H<strong>kk</strong>-¼lsok½] fnukad 6-4-1988 -----------------------------------------------------------------------------<br />

126- <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 9@5@90&jk-H<strong>kk</strong>-¼lsok½] fnukad 13-11-1990 ---------------------------------------------------------------------------<br />

127- <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 9@5@90&jk-H<strong>kk</strong>-¼lsok½] fnukad 25-4-1991 ----------------------------------------------------------------------------<br />

128- <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 9@2@97&jk-H<strong>kk</strong>-¼lsok½] fnukad 15-4-1997 ----------------------------------------------------------------------------<br />

129- <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 9@2@97&jk-H<strong>kk</strong>-¼lsok½] fnukad 23-3-1999 ----------------------------------------------------------------------------<br />

i`ñ lañ<br />

154<br />

155<br />

155<br />

155<br />

156<br />

157<br />

158<br />

159<br />

160<br />

160<br />

161<br />

161<br />

161<br />

162<br />

162<br />

164<br />

164<br />

165<br />

165<br />

166<br />

166<br />

(viii)


Øñ lañ<br />

130- vuqokn<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> fy, H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> U;wure ;ksX;rk<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 13035@2@96&jk-H<strong>kk</strong>-¼uhfr ,oa leUo;½] fnukad 12-6-1996 -------------------------------------------------------<br />

131- foH<strong>kk</strong>xksa@<strong>dk</strong>;kZy;ksa@laxBuksa rF<strong>kk</strong> fuxeksa esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>laca</strong>èh inksa <strong>dk</strong> laoxhZdj.k djuk<br />

<strong>dk</strong>ñKkñ lañ 9@2@97&jkñHkñ ¼lsok½] fnukad 14-8-1997 -----------------------------------------------------------------------------<br />

132- ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>laca</strong>èh inksa <strong>dk</strong> laoxhZdj.k djuk<br />

<strong>dk</strong>ñKkñ lañ 9@5@99&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼lsok½] fnukad 28-9-1999 ----------------------------------------------------------------------------<br />

133- <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, U;wure <strong>fganh</strong> inksa <strong>ds</strong> l`tu rF<strong>kk</strong> mUgsa Hkjus <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa Li"Vhdj.k<br />

<strong>dk</strong>ñKkñ lañ 13035@1@99&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr o leUo;½] fnukad 8-2-2000 ----------------------------------------------------------<br />

134- <strong>ds</strong>anzh; lfpoky; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lsok laoxZ <strong>ds</strong> vfè<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> laoxZ ckg~; inksa gsrq vkosnu i= vxzsf"kr<br />

djus <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa<br />

<strong>dk</strong>ñKkñ lañ 7@97@98&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼lsok½] fnukad 23-2-2000----------------------------------------------------------------------------<br />

135- ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@<strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> U;wure <strong>fganh</strong> in<br />

<strong>dk</strong>ñKkñ lañ 15@4@2005&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼lsok½] fnukad 22-2-2005-------------------------------------------------------------------------<br />

136- lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>frosnu <strong>ds</strong> [kaM&6 esa dh xbZ flQkfj'k ij vuqorhZ <strong>dk</strong>jZokbZ] H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fofHkUu<br />

ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> fu;a=.<strong>kk</strong>èhu <strong>laca</strong>è@vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa@cSa<strong>dk</strong>sa@<strong>iz</strong>fr"Bkuksa <strong>ds</strong> ftu <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

laoxZ ugha cus gSa muesa <strong>dk</strong>;Zjr <strong>fganh</strong> deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> fy, inksUufr <strong>ds</strong> i;kZIr volj miyCè djokus gsrq jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

laoxZ dh O;oLF<strong>kk</strong><br />

<strong>dk</strong>ñKkñ lañ 15@6@2005&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼lsok½] fnukad 7-4-2005 --------------------------------------------------------------------------<br />

v/;k;&11<br />

lj<strong>dk</strong>jh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku] <strong>fganh</strong> i=&if=<strong>dk</strong>vksa ,oa <strong>fganh</strong> iqLr<strong>dk</strong>sa dh [kjhn<br />

137- lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> iqLr<strong>dk</strong>y;ksa esa <strong>fganh</strong> iqLr<strong>dk</strong>sa dh [kjhn<br />

<strong>dk</strong>ñKkñ lañ 20034@6@90&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼if=<strong>dk</strong>½] fnukad 5-3-1990 --------------------------------------------------------------------<br />

138- lj<strong>dk</strong>jh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'kuksa vkfn <strong>dk</strong> n~foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku<br />

<strong>dk</strong>ñKkñ lañ 20034@53@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼vñfoñ½] fnukad 17-7-1992 -----------------------------------------------------------------<br />

139- <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa lgk;d] lanHkZ lkfgR;] 'kCnkofy;ksa vkSj 'kCn<strong>dk</strong>s'<strong>kk</strong>sa vkfn dh O;oLF<strong>kk</strong><br />

<strong>dk</strong>ñKkñ lañ 20034@53@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼vñfoñ½] fnukad 17-7-1992 -----------------------------------------------------------------<br />

140- lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> iqLr<strong>dk</strong>y;ksa esa <strong>fganh</strong> iqLr<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> lkFk vU; H<strong>kk</strong>jrh; H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa dh iqLr<strong>ds</strong>a [kjhnus <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa<br />

Li"Vhdj.k<br />

<strong>dk</strong>ñKkñ lañ II@20015@21@94&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>dk</strong>ñ&2½] fnukad 6-1-1995 ---------------------------------------------------------------<br />

141- x`g if=<strong>dk</strong>vksa@lwpuk i=ksa <strong>dk</strong>s vkSj vfèd mi;<strong>ksx</strong>h rF<strong>kk</strong> <strong>iz</strong>Hko'<strong>kk</strong>yh cukuk<br />

<strong>dk</strong>ñKkñ lañ I@14011@1@96&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhñ&1½] fnukad 12-7-1996-----------------------------------------------------------------<br />

142- <strong>dk</strong>ñKkñ lañ 11015@16@2006&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼iñ½] fnukad 18-4-2000 ------------------------------------------------------------------<br />

143- ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa] <strong>laca</strong>è@vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa] lkoZtfud {ks= <strong>ds</strong> miØeksa] Lok;Ùk'<strong>kk</strong>lh fu<strong>dk</strong>;ksa@<strong>iz</strong>f'k{k.k laLF<strong>kk</strong>uksa<br />

vkfn esa 'kCn<strong>dk</strong>s"k ¼vaxzsth&<strong>fganh</strong> rF<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong>&vaxzsth½ vkSj fofHkUu fo"k;ksa dh vn~;ru 'kCnkofy;ksa dh [kjhn<br />

<strong>dk</strong>ñKkñ lañ 13011@8@2001&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr ,oa leUo;½] fnukad 1-5-2001 -----------------------------------------------------<br />

144- lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> iqLr<strong>dk</strong>y;ksa esa <strong>fganh</strong> iqLr<strong>dk</strong>sa dh [kjhn<br />

<strong>dk</strong>ñKkñ lañ 11011@15@2002&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼vuqñ½] fnukad 14-11-2003 ---------------------------------------------------------------<br />

145- lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>frosnu <strong>ds</strong> [kaM&6 esa dh xbZ flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fu.kZ; <strong>dk</strong>s <strong>dk</strong>;kZfUor djus <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa<br />

<strong>dk</strong>ñKkñ lañ 11011@14@2005&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼vuqñ½] fnukad 16-3-2005-----------------------------------------------------------------<br />

i`ñ lañ<br />

166<br />

167<br />

167<br />

167<br />

168<br />

168<br />

168<br />

170<br />

171<br />

171<br />

172<br />

173<br />

173<br />

173<br />

174<br />

174<br />

(ix)


Øñ lañ<br />

146- lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>frosnu <strong>ds</strong> [kaM&6 esa dh xbZ flQkfj'k ij lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fu.kZ; <strong>dk</strong>s <strong>dk</strong>;kZfUor djus <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa<br />

<strong>dk</strong>ñKkñ lañ 11011@14@2005&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼vuqñ½] fnukad 17-3-2005 -----------------------------------------------------------------<br />

v/;k;&12<br />

<strong>fganh</strong> <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>ykvksa@laxks"B;ksa oSK<strong>kk</strong>fud vkSj rduhdh lEesyuksa <strong>dk</strong> vk;kstu<br />

147- <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>e djus okys deZpkfj;ksa dh lgk;rk <strong>ds</strong> fy, <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>ykvksa <strong>dk</strong> vk;kstu&ekuns; dh èujkf'k c


Øñ lañ<br />

164- lH<strong>kh</strong> daifu;ksa@fu<strong>dk</strong>;ksa@miØeksa vkfn <strong>ds</strong> H<strong>kk</strong>jrh; uke j[kuk vkSj iathd`r djk;k tkuk<br />

<strong>dk</strong>ñKkñ lañ I@20012@09@2004&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&1½] fnukad 7-4-2005 ------------------------------------------------------------<br />

165- H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRokèhu ;k ml<strong>ds</strong> fu;a=.<strong>kk</strong>èhu lj<strong>dk</strong>jh miØeksa@cSa<strong>dk</strong>sa@Lok;Ùk laxBuksa fuxeksa vkfn <strong>ds</strong><br />

deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> <strong>iz</strong>cksè] <strong>iz</strong>oh.k] <strong>iz</strong>kK vkSj <strong>fganh</strong> Vad.k ,oa vk'kqfyfi dh ikB; iqLr<strong>ds</strong>a fu%'kqYd miyCè djkuk<br />

<strong>dk</strong>ñKkñ lañ 12013@1@2005&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>iz</strong>f'kñ½] fnukad 8-4-2005 --------------------------------------------------------------------<br />

166 <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s fn, tk jgs <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k o"kZ 2005 rd iwjk fd;k tkuk<br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 14034@17@2005&jk- H<strong>kk</strong>- ¼<strong>iz</strong>f'k-½] fnukad 9-6-2005 ---------------------------------------------------------------<br />

167- lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr dh fjiksVZ <strong>ds</strong> [kaM&7 esa dh xbZ flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij jk"Vªifr th <strong>ds</strong> vkns'k<br />

<strong>dk</strong>ñKkñ lañ 11011@5@2003&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼vuqñ½] fnukad 13-7-2005 -------------------------------------------------------------------<br />

i`ñ lañ<br />

186<br />

186<br />

187<br />

188<br />

(xi)


1<br />

ifjf'k"V I<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>laca</strong>èh lkafoèkfud micaè<br />

la?k dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr<br />

H<strong>kk</strong>jr <strong>dk</strong> lafoèkuμH<strong>kk</strong>x 5 ¼120½] H<strong>kk</strong>x 6 ¼210½ vkSj H<strong>kk</strong>x 17<br />

H<strong>kk</strong>x 5<br />

laln esa <strong>iz</strong>;qDr gksus okyh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

120- ¼1½ H<strong>kk</strong>x 17 esa fdlh ckr <strong>ds</strong> gksrs gq, H<strong>kh</strong>] fdUrq vuqPNsn 348 <strong>ds</strong> micaèksa <strong>ds</strong> vèhu jgrs gq,] laln esa <strong>dk</strong>;Z fgUnh esa ;k vaxzsth esa fd;k<br />

tk,xk(<br />

ijUrq] ;F<strong>kk</strong>fLFkfr] jkT;lH<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> lH<strong>kk</strong>ifr ;k yksd lH<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> v/;{k vFkok ml :i esa <strong>dk</strong>;Z djus okyk O;fDr fdlh lnL; <strong>dk</strong>s] tks fgUnh ;k<br />

vaxzsth esa viuh i;kZIr vfHkO;fDr ugha dj ldrk gS] viuh ekr`&H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa lnu <strong>dk</strong>s lacksfèr djus dh vuqKk ns l<strong>ds</strong>xkA<br />

¼2½ tc rd laln fofè }kjk vU;F<strong>kk</strong> micaè u djs rd rd bl lafoèku <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>kjaHk ls 15 o"kZ dh vofè dh lekfIr <strong>ds</strong> i'pkr~ ;g vuqPNsn<br />

,sls <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>oh g<strong>ksx</strong>k ekuksa ^^;k vaxzsth esa** 'kCnksa <strong>dk</strong> mlesa ls yksi dj fn;k x;k gksA<br />

H<strong>kk</strong>x&6<br />

foèku&eaMy eas <strong>iz</strong>;qDr gksus okyh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

210- ¼1½ H<strong>kk</strong>x 17 esa fdlh ckr <strong>ds</strong> gksrs gq, H<strong>kh</strong>] fdUrq vuqPNsn 348 <strong>ds</strong> micaèksa <strong>ds</strong> vèhu jgrs gq,] jkT; <strong>ds</strong> foèku&eaMy esa <strong>dk</strong>;Z jkT; dh<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ;k jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa esa ;k fgUnh esa ;k vaxzsth esa fd;k tk,xk%<br />

ijUrq] ;F<strong>kk</strong>fLFkfr] foèkulH<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> v/;{k ;k foèku ifj"kn~ <strong>dk</strong> lH<strong>kk</strong>ifr vFkok ml :i esa <strong>dk</strong>;Z djus okyk O;fDr fdlh lnL; <strong>dk</strong>s] tks<br />

iwoksZDr H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa esa ls fdlh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa viuh i;kZIr vfHkO;fDr ugha dj ldrk gS] viuh ekr`&H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa lnu <strong>dk</strong>s lEcksfèr djus dh vuqKk ns l<strong>ds</strong>xkA<br />

¼;g vuqPNsn tEew&d'ehj ij ykxw ugha gSA½<br />

¼2½ tc rd jkT; <strong>dk</strong> foèku&eaMy fofè }kjk vU;F<strong>kk</strong> micaè u djs rc rd bl lafoèku <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>kjaHk ls iUnzg o"kZ dh vofè dh lekfIr<br />

<strong>ds</strong> i'pkr~ ;g vuqPNsn ,sls <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>oh g<strong>ksx</strong>k ekuks ^^;k vaxzsth esa** 'kCnksa <strong>dk</strong> mlesa ls yksi dj fn;k x;k gksA<br />

^^ijUrq fgekpy <strong>iz</strong>ns'k] ef.kiqj] es?<strong>kk</strong>y; vkSj f=iqjk jkT;ksa <strong>ds</strong> foèku eaMyksa <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa ;g [kaM bl <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>oh g<strong>ksx</strong>k ekuksa blesa vkus okys<br />

^^iUnzg o"kZ** 'kCnksa <strong>ds</strong> LF<strong>kk</strong>u ij ^^iPphl o"kZ** 'kCn j[k fn, x, gksaA**<br />

H<strong>kk</strong>x 17¹<br />

la?k dh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

la?k dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

343- ¼1½ la?k dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh vkSj fyfi nsoukxjh g<strong>ksx</strong>hA<br />

la?k <strong>ds</strong> '<strong>kk</strong>ldh; <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> gksus okys va<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> :i H<strong>kk</strong>jrh; va<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> vUrjkZ"Vªh; :i g<strong>ksx</strong>kA<br />

¼2½ [k.M ¼1½ esa fdlh ckr <strong>ds</strong> gksrs gq, H<strong>kh</strong>] bl lafoèku <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>kjEHk ls iUnzg o"kZ dh vofè rd la?k <strong>ds</strong> mu lH<strong>kh</strong> '<strong>kk</strong>ldh; <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy,<br />

vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd;k tkrk jgsxk ftu<strong>ds</strong> fy, ml<strong>dk</strong> ,sls <strong>iz</strong>kjEHk ls Bhd igys <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd;k tk jgk F<strong>kk</strong>%<br />

ijUrq jk"Vªifr mDr vofè <strong>ds</strong> nkSjku] vkns'k }kjk] la?k <strong>ds</strong> '<strong>kk</strong>ldh; <strong>iz</strong>;kstuksa esa ls fdlh <strong>ds</strong> fy, vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> vfrfjDr fgUnh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong><br />

vkSj H<strong>kk</strong>jrh; va<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> vUrjkZ"Vªh; :i <strong>ds</strong> vfrfjDr nsoukxjh :i <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>iz</strong>kfèd`r dj l<strong>ds</strong>xkA<br />

* bl H<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> micU/k tEew vkSj d'ehj jkT; <strong>dk</strong>s <strong>ds</strong>oy ogha rd ykxw gksasxs tgka rd fd os%—<br />

(i) la?k dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>]<br />

(ii) ,d jkT; vkSj nwljs jkT; <strong>ds</strong> chp vFkok fdlh jkT; vksj la?k <strong>ds</strong> chp lapkj dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>] vkSj<br />

(iii) mPpre U;k;ky; esa <strong>dk</strong>;Zokfg;ksa dh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr gSA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 1


2<br />

¼3½ bl vuqPNsn esa fdlh ckr <strong>ds</strong> gksrs gq, H<strong>kh</strong>] laln mDr iUnzg o"kZ dh vofè <strong>ds</strong> i'pkr~] fofè }kjk —<br />

¼d½ vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>] ;k<br />

¼[k½ va<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> nsoukxjh :i <strong>dk</strong>],sls <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> micafèr dj l<strong>ds</strong>xh tks ,slh fofè esa fofufnZ"V fd, tk,aA<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa vk;<strong>ksx</strong> vkSj laln dh lfefr<br />

344- ¼1½ jk"Vªifr] bl lafoèku <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>kjEHk ls ikap o"kZ dh lekfIr ij vkSj rRi'pkr~ ,sls <strong>iz</strong>kjEHk ls nl o"kZ dh lekfIr ij] vkns'k }kjk<br />

,d vk;<strong>ksx</strong> xfBr djsxk tks ,d v/;{k vkSj vkBoha vuqlwph esa fofufnZ"V fofHkUu H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>frfufèRo djus okys ,sls vU; lnL;ksa ls feydj<br />

cusxk ftu<strong>dk</strong>s jk"Vªifr fu;qDr djsa vkSj vkns'k esa vk;<strong>ksx</strong> }kjk vuqlj.k dh tkus okyh <strong>iz</strong>fØ;k ifjfuf'pr dh tk,xhA<br />

¼2½ vk;<strong>ksx</strong> <strong>dk</strong> ;g drZO; g<strong>ksx</strong>k fd og jk"Vªifr <strong>dk</strong>s —<br />

¼d½ la?k <strong>ds</strong> '<strong>kk</strong>ldh; <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, fgUnh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> vfè<strong>dk</strong>fèd <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong>(<br />

¼[k½ la?k <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ;k fdUgh '<strong>kk</strong>ldh; <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ij fucZUèuksa(<br />

¼x½ vuqPNsn 348 esa mfYyf[kr lH<strong>kh</strong> ;k fdUgha <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> dh tkus okyh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>(<br />

¼?k½ la?k <strong>ds</strong> fdlh ,d ;k vfèd fofufnZ"V <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd, tkus okys va<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> :i(<br />

¼³½ la?k dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> rF<strong>kk</strong> la?k vkSj fdlh jkT; <strong>ds</strong> chp ;k ,d jkT; vkSj nwljs jkT; <strong>ds</strong> chp i=kfn dh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vkSj mu<strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

<strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa jk"Vªifr }kjk vk;<strong>ksx</strong> <strong>dk</strong>s funsf'kr fd, x, fdlh vU; fo"k;]<br />

<strong>ds</strong> ckjs esa flQkfj'k djsA<br />

¼3½ [k.M ¼2½ <strong>ds</strong> vèhu viuh flQkfj'ksa djus esa] vk;<strong>ksx</strong> H<strong>kk</strong>jr dh vkS|ksfxd] lkaLd`frd vkSj oSKkfud mUufr <strong>dk</strong> vkSj yksd lsokvksa<br />

<strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa vfgUnh H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> {ks=ksa <strong>ds</strong> O;fDr;ksa <strong>ds</strong> U;k;laxr nkoksa vkSj fgrksa <strong>dk</strong> lE;d~ /;ku j[<strong>ksx</strong>kA<br />

¼4½ ,d lfefr xfBr dh tk,xh tks rhl lnL;ksa ls feydj cusxh ftuesa ls chl yksd lH<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> lnL; gksaxs vkSj nl jkT; lH<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> lnL;<br />

gksaxs tks Øe'k% yksd lH<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> lnL;ksa vkSj jkT; lH<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> lnL;ksa }kjk vkuqikfrd <strong>iz</strong>frfufèRo i)fr <strong>ds</strong> vuqlkj ,dy laØe.<strong>kh</strong>; er }kjk fuokZfpr<br />

gksaxsA<br />

¼5½ lfefr <strong>dk</strong> ;g drZO; g<strong>ksx</strong>k fd og [k.M ¼1½ <strong>ds</strong> vèhu xfBr vk;<strong>ksx</strong> dh flQkfj'<strong>kk</strong>sa dh ijh{<strong>kk</strong> djs vkSj jk"Vªifr <strong>dk</strong>s mu ij viuh<br />

jk; <strong>ds</strong> ckjs esa <strong>iz</strong>frosnu nsA<br />

¼6½ vuqPNsn 343 esa fdlh ckr <strong>ds</strong> gksrs gq, H<strong>kh</strong>] jk"Vªifr [k.M ¼5½ esa fufnZ"V <strong>iz</strong>frosnu ij fopkj djus <strong>ds</strong> i'pkr~ ml lEiw.kZ <strong>iz</strong>frosnu<br />

<strong>ds</strong> ;k ml<strong>ds</strong> fdlh H<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> vuqlkj funs'k ns l<strong>ds</strong>xkA<br />

<strong>iz</strong>knsf'kd H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>,a<br />

jkT; dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ;k jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>,a<br />

345- vuqPNsn 346 vkSj vuqPNsn 347 <strong>ds</strong> micaèksa <strong>ds</strong> vèhu jgrs gq,] fdlh jkT; <strong>dk</strong> foèku&e.My] fofè }kjk] ml jkT; esa <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> gksus<br />

okyh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa esa ls fdlh ,d ;k vfèd H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong>s ;k fgUnh <strong>dk</strong>s ml jkT; <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ;k fdUgha '<strong>kk</strong>ldh; <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> dh tkus okyh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

;k H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa <strong>ds</strong> :i esa vaxh<strong>dk</strong>j dj l<strong>ds</strong>xk%<br />

ijUrq tc rd jkT; <strong>dk</strong> foèku&e.My] fofè }kjk] vU;F<strong>kk</strong> micUè u djs rc rd jkT; <strong>ds</strong> H<strong>kh</strong>rj mu '<strong>kk</strong>ldh; <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, vaxzsth<br />

H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd;k tkrk jgsxk ftu<strong>ds</strong> fy, ml<strong>dk</strong> bl lafoèku <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>kjEHk ls Bhd igys <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd;k tk jgk F<strong>kk</strong>A<br />

,d jkT; vkSj nwljs jkT; <strong>ds</strong> chp ;k fdlh jkT; vkSj la?k <strong>ds</strong> chp i=kfn dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

346- la?k esa '<strong>kk</strong>ldh; <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd, tkus <strong>ds</strong> fy, rRle; <strong>iz</strong>kfèd`r H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>] ,d jkT; vkSj nwljs jkT; <strong>ds</strong> chp rF<strong>kk</strong> fdlh jkT;<br />

vkSj la?k <strong>ds</strong> chp i=kfn dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> g<strong>ksx</strong>h%<br />

ijUrq ;fn nks ;k vfèd jkT; ;g djkj djrs gSa fd mu jkT;ksa <strong>ds</strong> chp i=kfn dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> g<strong>ksx</strong>h rks ,sls i=kfn <strong>ds</strong> fy, ml H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

<strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd;k tk l<strong>ds</strong>xkA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 2


3<br />

fdlh jkT; dh tula[;k <strong>ds</strong> fdlh H<strong>kk</strong>x }kjk cksyh tkus okyh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa fo'ks"k micaè<br />

347- ;fn bl fufeÙk ekax fd, tkus ij jk"Vªifr <strong>dk</strong> ;g lekèku gks tkrk gS fd fdlh jkT; dh tula[;k <strong>dk</strong> i;kZIr H<strong>kk</strong>x ;g pkgrk gS fd<br />

ml<strong>ds</strong> }kjk cksyh tkus okyh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>s jkT; }kjk ekU;rk nh tk, rks og funs'k ns l<strong>ds</strong>xk fd ,slh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> ml jkT; esa loZ= ;k ml<strong>ds</strong> fdlh H<strong>kk</strong>x<br />

esa ,sls <strong>iz</strong>;kstu <strong>ds</strong> fy,] tks og fofufnZ"V djs] '<strong>kk</strong>ldh; ekU;rk nh tk,A<br />

mPpre U;k;ky;] mPp U;k;ky;ksa vkfn dh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

mPpre U;k;ky; vkSj mPp U;k;ky;ksa esa vkSj vfèfu;eksa] foès;<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> dh tkus okyh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

348- ¼1½ bl H<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> iwoZxkeh micUèksa esa fdlh ckr <strong>ds</strong> gksrs gq, H<strong>kh</strong>]tc rd laln fofè }kjk vU;F<strong>kk</strong> micUè u djs rc rd —<br />

¼d½ mPpre U;k;ky; vkSj <strong>iz</strong>R;sd mPp U;k;ky; esa lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;Zokfg;ka vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa gksaxh]<br />

¼[k½ (i) laln <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>R;sd lnu ;k fdlh jkT; <strong>ds</strong> foèku&e.My <strong>ds</strong> lnu ;k <strong>iz</strong>R;sd lnu esa iqj%LF<strong>kk</strong>fir fd, tkus okys lH<strong>kh</strong><br />

foès;<strong>dk</strong>sa ;k <strong>iz</strong>Lrkfor fd, tkus okys mu<strong>ds</strong> la'<strong>kk</strong>sèuksa <strong>ds</strong>]<br />

(ii) laln ;k fdlh jkT; <strong>ds</strong> fo/<strong>kk</strong>u&e.My }kjk ikfjr lH<strong>kh</strong> vf/kfu;eksa <strong>ds</strong> vkSj jk"Vªifr ;k fdlh jkT; <strong>ds</strong> jkT;iky¹¹¹ }kjk<br />

<strong>iz</strong>[;kfir lH<strong>kh</strong> v/;kns'<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong>] vkSj<br />

(iii) bl lafo/<strong>kk</strong>u <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u vFkok laln ;k fdlh jkT; <strong>ds</strong> fo/<strong>kk</strong>u&e.My }kjk cukbZ xbZ fdlh fof/k <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u fu<strong>dk</strong>ys x,<br />

;k cuk, x, lH<strong>kh</strong> <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong>] fu;eksa] fofu;eksa vkSj mifof/k;ksa <strong>ds</strong>]<br />

<strong>iz</strong>kf/kd`r ikB vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa gksaxsA<br />

¼2½ [k.M ¼1½ <strong>ds</strong> mi[k.M ¼d½ esa fdlh ckr <strong>ds</strong> gksrs gq, H<strong>kh</strong>] fdlh jkT; <strong>dk</strong> jkT;iky¹¹¹ jk"Vªifr dh iwoZ lgefr ls ml mPp U;k;ky;<br />

dh <strong>dk</strong>;Zokfg;ksa esa] ftl<strong>dk</strong> eq[; LF<strong>kk</strong>u ml jkT; esa gS] fgUnh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> ;k ml jkT; <strong>ds</strong> '<strong>kk</strong>ldh; <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> gksus okyh fdlh vU; H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

<strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>iz</strong>kf/kd`r dj l<strong>ds</strong>xk%<br />

ijUrq bl [k.M dh <strong>dk</strong>sbZ ckr ,sls mPp U;k;ky; }kjk fn, x, fu.kZ;] fMØh ;k vkns'k <strong>dk</strong>s ykxw ugha g<strong>ksx</strong>hA<br />

¼3½ [k.M ¼1½ <strong>ds</strong> mi[k.M ¼[k½ esa fdlh ckr <strong>ds</strong> gksrs gq, H<strong>kh</strong>] tgka fdlh jkT; <strong>ds</strong> fo/<strong>kk</strong>u&e.My us] ml fo/<strong>kk</strong>u&e.My esa iqj%LF<strong>kk</strong>fir<br />

fo/ks;<strong>dk</strong>sa ;k ml<strong>ds</strong> }kjk ikfjr vf/kfu;eksa esa vFkok ml jkT; <strong>ds</strong> jkT;iky¹¹¹ }kjk <strong>iz</strong>[;kfir v/;kns'<strong>kk</strong>sa esa vFkok ml mi[k.M <strong>ds</strong> iSjk (iii) esa fufnZ"V<br />

fdlh vkns'k] fu;e] fofu;e ;k mi&fof/k esa <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> fy, vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ls fHkUu <strong>dk</strong>sbZ H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fofgr dh gS ogka ml jkT; <strong>ds</strong> jkti= esa ml jkT; <strong>ds</strong><br />

jkT;iky¹¹¹ <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>kf/k<strong>dk</strong>j ls <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa ml<strong>dk</strong> vuqokn bl vuqPNsn <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u ml<strong>dk</strong> vaxszth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa <strong>iz</strong>kf/kd`r ikB le>k tk,xkA<br />

H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr dqN fof/k;ka vf/kfu;fer djus <strong>ds</strong> fy, fo'ks"k <strong>iz</strong>fØ;k<br />

349- bl lafo/<strong>kk</strong>u <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>kjEHk ls iUnzg o"kZ dh vof/k <strong>ds</strong> nkSjku] vuqPNsn 348 <strong>ds</strong> [k.M ¼1½ esa mfYyf[kr fdlh <strong>iz</strong>;kstu <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> dh<br />

tkus okyh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> fy, mica/k djus okyk <strong>dk</strong>sbZ fo/ks;d ;k la'<strong>kk</strong>s/ku laln <strong>ds</strong> fdlh lnu esa jk"Vªifr dh iwoZ eatwjh <strong>ds</strong> fcuk iqj%LF<strong>kk</strong>fir ;k<br />

<strong>iz</strong>Lrkfor ugha fd;k tk,xk vkSj jk"Vªifr fdlh ,sls fo/ks;d <strong>dk</strong>s iqj%LF<strong>kk</strong>fir ;k fdlh ,sls la'<strong>kk</strong>s/ku <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>Lrkfor fd, tkus dh eatwjh vuqPNsn 344<br />

<strong>ds</strong> [k.M ¼1½ <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u xfBr vk;<strong>ksx</strong> dh flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij vkSj vuqPNsn <strong>ds</strong> [k.M ¼4½ <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u xfBr lfefr <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>frosnu ij fopkj djus <strong>ds</strong> i'pkr~<br />

gh nsxk] vU;F<strong>kk</strong> ughaA<br />

fo'ks"k funsZ'k<br />

350- O;F<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> fuokj.k <strong>ds</strong> fy, vH;kosnu eas <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> dh tkus okyh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> μ <strong>iz</strong>R;sd O;fDr fdlh O;F<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> fuokj.k <strong>ds</strong> fy, la?k ;k jkT; <strong>ds</strong><br />

fdlh vf/k<strong>dk</strong>jh ;k <strong>iz</strong>kf/k<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>s] ;F<strong>kk</strong>fLFkfr] la?k esa ;k jkT; esa <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> gksus okyh fdlh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa vH;kosnu nsus <strong>dk</strong> gdnkj g<strong>ksx</strong>kA<br />

[350d- <strong>iz</strong>kFkfed Lrj ij ekr`H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa f'k{<strong>kk</strong> dh lqfo/<strong>kk</strong>,a —<strong>iz</strong>R;sd jkT; vkSj jkT; <strong>ds</strong> H<strong>kh</strong>rj <strong>iz</strong>R;sd LF<strong>kk</strong>uh; <strong>iz</strong>kf/k<strong>dk</strong>jh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>bZ vYila[;d&oxks±<br />

<strong>ds</strong> cky<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong>s f'k{<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>kFkfed Lrj ij ekr`H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa f'k{<strong>kk</strong> dh i;kZIr lqfo/<strong>kk</strong>vksa dh O;oLF<strong>kk</strong> djus <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;kl djsxk vkSj jk"Vªifr fdlh jkT; <strong>dk</strong>s<br />

,sls funs'k ns l<strong>ds</strong>xk tks og ,slh lqfo/<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong> mica/k lqfuf'pr djkus <strong>ds</strong> fy, vko';d ;k mfpr le>rk gSA<br />

350[k- H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>bZ vYila[;d&oxks± <strong>ds</strong> fy, fo'ks"k vf/k<strong>dk</strong>jh—¼1½ H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>bZ vYila[;d&oxks± <strong>ds</strong> fy, ,d fo'ks"k vf/k<strong>dk</strong>jh g<strong>ksx</strong>k ftls<br />

jk"Vªifr fu;qDr djsxkA<br />

¹¹¹^^;k jkt<strong>iz</strong>eq[k** lafo/<strong>kk</strong>u ¼lIre la'<strong>kk</strong>s/ku½ vf/kfu;e] 1956] /<strong>kk</strong>jk 29 vkSj vuqlwph }kjk foyqIr dj fn, x,A<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 3


4<br />

¼2½ fo'ks"k vf/k<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong> ;g drZO; g<strong>ksx</strong>k fd og bl lafo/<strong>kk</strong>u <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>bZ vYila[;d&oxks± <strong>ds</strong> fy, micaf/kr j{<strong>kk</strong>sik;ksa ls <strong>laca</strong>f/kr<br />

lH<strong>kh</strong> fo"k;ksa <strong>dk</strong> vUos"k.k djs vkSj mu fo"k;ksa <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa ,sls varjkyksa ij tks jk"Vªifr fufnZ"V djs] jk"Vªifr <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>frosnu ns vkSj jk"Vªifr ,sls lH<strong>kh</strong><br />

<strong>iz</strong>frosnuksa <strong>dk</strong>s laln~ <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>R;sd lnu <strong>ds</strong> le{k j[kok,xk vkSj <strong>laca</strong>f/kr jkT;ksa dh lj<strong>dk</strong>jksa <strong>dk</strong>s fHktok,xkA<br />

fgUnh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> fo<strong>dk</strong>l <strong>ds</strong> fy, funs'k<br />

351- la?k <strong>dk</strong> ;g dÙkZO; g<strong>ksx</strong>k fd og fgUnh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>lkj c


5<br />

ifjf'k"V II<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963<br />

¼1963 <strong>dk</strong> vf/kfu;e la[;kad 19½<br />

[10 ebZ] 1963]<br />

mu H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong>] tks la?k <strong>ds</strong> jktdh; <strong>iz</strong>;kstukssa] laln esa <strong>dk</strong>;Z <strong>ds</strong> laO;ogkj] <strong>ds</strong>Unzh; vkSj jkT; vf/kfu;eksa vkSj mPp U;k;ky;ksa esa dfri; <strong>iz</strong>;kstuksa<br />

<strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> esa ykbZ tk l<strong>ds</strong>axh] mica/k djus <strong>ds</strong> fy, vf/kfu;e<br />

H<strong>kk</strong>jr x.kjkT; <strong>ds</strong> pkSngosa o"kZ esa laln~ }kjk fuEufyf[kr :i esa ;g vf/fu;fer gks%μ<br />

1- laf{kIr uke vkSj <strong>iz</strong>kjEHk μ ¼1½ ;g vf/kfu;e jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 dgk tk l<strong>ds</strong>xkA<br />

¼2½ /<strong>kk</strong>jk 3] tuojh] 1965 <strong>ds</strong> 26osa fnu <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>o`Ùk g<strong>ksx</strong>h vkSj bl vf/kfu;e <strong>ds</strong> 'ks"k mica/k ml rkjh[k 1 <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>o`Ùk gksaxs ftls <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j]<br />

'<strong>kk</strong>ldh; jkti= esa vf/klwpuk }kjk] fu;r djs vkSj bl vf/kfu;e <strong>ds</strong> fofHkUu mica/<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> fy, fofHkUu rkjh[ksa fu;r dh tk l<strong>ds</strong>axhA<br />

2- ifjH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>,a μ bl vf/kfu;e esa tc rd fd lanHkZ ls vU;F<strong>kk</strong> visf{kr u gks]μ<br />

¼d½ ^^fu;r fnu** ls] /<strong>kk</strong>jk 3 <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>aa/k esa] tuojh] 1965 <strong>dk</strong> 26oka fnu vfHk<strong>iz</strong>sr gS vkSj bl vf/kfu;e <strong>ds</strong> fdlh vU; mica/k <strong>ds</strong><br />

<strong>laca</strong>/k esa og fnu vfHk<strong>iz</strong>sr gS ftl fnu <strong>dk</strong>s og mica/k <strong>iz</strong>o`Ùk gksrk gS(<br />

¼[k½ ^^fgUnh** ls og fgUnh vfHk<strong>iz</strong>sr gS ftldh fyfi nsoukxjh gSA<br />

2 [3- la?k <strong>ds</strong> jktdh; <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, vkSj laln esa <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> fy, vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> jguk μ ¼1½ lafo/<strong>kk</strong>u <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>kjEHk ls iUnzg o"kZ dh<br />

<strong>dk</strong>ykof/k dh lekfIr gks tkus ij H<strong>kh</strong>] fgUnh <strong>ds</strong> vfrfjDr vaxszth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>] fu;r fnu ls gh μ<br />

¼d½ la?k <strong>ds</strong> mu lc jktdh; <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, ftu<strong>ds</strong> fy, og ml fnu ls Bhd igys <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> esa ykbZ tkrh F<strong>kh</strong>( rF<strong>kk</strong><br />

¼[k½ laln esa <strong>dk</strong>;Z <strong>ds</strong> laO;ogkj <strong>ds</strong> fy,( <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> esa ykbZ tkrh jg l<strong>ds</strong>xh%<br />

ijarq la?k vkSj fdlh ,sls jkT; <strong>ds</strong> chp] ftlus fgUnh <strong>dk</strong>s viuh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> :i esa ugha viuk;k gS] i=kfn <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, vaxszth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

<strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> esa ykbZ tk,xh%<br />

ijarq ;g vkSj fd tgka fdlh ,sls jkT; <strong>ds</strong>] ftlus fgUnh <strong>dk</strong>s viuh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> :i esa viuk;k gS vkSj fdlh vU; jkT; <strong>ds</strong> ftlus fgUnh <strong>dk</strong>s<br />

viuh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> :i esa ugha viuk;k gS] chp i=kfn <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, fgUnh <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> esa yk;k tkrk gS] ogka fgUnh esa ,sls i=kfn <strong>ds</strong> lkFk&lkFk<br />

ml<strong>dk</strong> vuqokn vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa Hkstk tk,xk%<br />

ijarq ;g vkSj H<strong>kh</strong> fd bl mi/<strong>kk</strong>jk dh fdlh H<strong>kh</strong> ckr <strong>dk</strong> ;g vFkZ ugha yxk;k tk,xk fd og fdlh ,sls jkT; <strong>dk</strong>s] ftlus fgUnh <strong>dk</strong>s viuh<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> :i esa ugha viuk;k gS] la?k <strong>ds</strong> lkFk ;k fdlh ,sls jkT; <strong>ds</strong> lkFk ftlus fgUnh <strong>dk</strong>s viuh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> :i esa viuk;k gSss] ;k fdlh vU;<br />

jkT; <strong>ds</strong> lkFk] mldh lgefr ls] i=kfn <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, fgUnh <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> esa ykus ls fuokfjr djrh gSs] vkSj ,sls fdlh ekeys esa ml jkT; <strong>ds</strong> lkFk<br />

i=kfn <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ck/;dj u g<strong>ksx</strong>kA<br />

¼2½ mi/<strong>kk</strong>jk ¼1½ esa vUrfoZ"V fdlh ckr <strong>ds</strong> gksrs gq, H<strong>kh</strong>] tgka i=kfn <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;kstukssa <strong>ds</strong> fy, fgUnh ;k vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> μ<br />

(i) <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ,d ea=ky; ;k foH<strong>kk</strong>x ;k <strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong> vkSj nwljs ea=ky; ;k foH<strong>kk</strong>x ;k <strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong> chp]<br />

(ii) <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ,d ea=ky; ;k foH<strong>kk</strong>x ;k <strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong> vkSj <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRo esa ;k fu;a=.k esa <strong>ds</strong> fdlh fuxe ;k<br />

dEiuh ;k mu<strong>ds</strong> fdlh <strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong> chp(<br />

1<br />

rkjh[k 10 tuojh] 1965 dh /<strong>kk</strong>jk 5¼1½ <strong>iz</strong>o`Ùk gqbZ] nsf[k, H<strong>kk</strong>jr <strong>dk</strong> jkti=] vaxzsth H<strong>kk</strong>x 2] vuqH<strong>kk</strong>x 3(ii), i`"B 128 ij <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr vf/klwpuk la[;k <strong>dk</strong>ñ vkñ 94] rkjh[k<br />

4 tuojh 1965] rkjh[k 19 ebZ] 1969 dh /<strong>kk</strong>jk 6 <strong>iz</strong>o`Ùk gqbZ] nsf[k, H<strong>kk</strong>jr <strong>dk</strong> jkti= ¼vaxzsth½ H<strong>kk</strong>x 2] vuqH<strong>kk</strong>x 3(ii) i`"B 2024 ij <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr vf/klwpuk la[;k <strong>dk</strong>ñ vkñ 1945]<br />

rkjh[k 14 ebZ] 1969] rkjh[k 7 ekpZ] 1970 <strong>dk</strong>s /<strong>kk</strong>jk 7 <strong>iz</strong>o`Ùk gqbZ nsf[k, H<strong>kk</strong>jr <strong>dk</strong> jkti=] vaxzsth H<strong>kk</strong>x 2] vuqH<strong>kk</strong>x 3(ii) esa <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr vf/klwpuk la[;k <strong>dk</strong>ñ vkñ 841] rkjh[k 26<br />

Qjojh] 1970-<br />

/<strong>kk</strong>jk 5¼2½ rkjh[k 1 vDrwcj] 1976 <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>o`Ùk gqbZ] nsf[k, H<strong>kk</strong>jr <strong>dk</strong> jkti=] vaxszth H<strong>kk</strong>x 2] vuqH<strong>kk</strong>x 3(ii) i`"B 1901 ij <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr vf/klwpuk la[;k <strong>dk</strong>ñ vkñ 655 ¼bZ½<br />

rkjh[k 5 vDrwcj] 1976-<br />

2<br />

1968 <strong>ds</strong> vf/kfu;e la[;kad 1 dh /<strong>kk</strong>jk 2 }kjk /<strong>kk</strong>jk 3 <strong>ds</strong> LF<strong>kk</strong>u ij <strong>iz</strong>frLF<strong>kk</strong>firA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 5


6<br />

(iii) <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRo esa <strong>ds</strong> ;k fu;a=.k esa <strong>ds</strong> fdlh fuxe ;k dEiuh ;k ml<strong>ds</strong> fdlh <strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong> vkSj fdlh vU; ,sls<br />

fuxe ;k dEiuh ;k <strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong> chp(<br />

<strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> esa ykbZ tkrh gS] ogka ml rkjh[k rd] tc rd iwoksZDr <strong>laca</strong>f/kr ea=ky;] foH<strong>kk</strong>x] <strong>dk</strong>;kZy; ;k fuxe ;k dEiuh <strong>dk</strong> deZpkjho`Un fgUnh <strong>dk</strong><br />

<strong>dk</strong>;Zlk/kd Kku <strong>iz</strong>kIr ugha dj ysrk ,sls i=kfn <strong>dk</strong> vuqokn] ;F<strong>kk</strong>fLFkfr] vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ;k fgUnh esa H<strong>kh</strong> fn;k tk,xkA<br />

¼3½ mi/<strong>kk</strong>jk ¼1½ esa vUrfoZ"V fdlh ckr <strong>ds</strong> gksrs gq, H<strong>kh</strong>] fgUnh vkSj H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> nksuksa gh μ<br />

(i) ladYiksa] lk/<strong>kk</strong>j.k <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong>] fu;eksa] vf/klwpukvksa] <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud ;k vU; <strong>iz</strong>frosnuksa ;k <strong>iz</strong>sl foKfIr;ksa] <strong>ds</strong> fy,] tks <strong>ds</strong>Unzh;<br />

lj<strong>dk</strong>j }kjk ;k ml<strong>ds</strong> fdlh ea=ky;] foH<strong>kk</strong>x ;k <strong>dk</strong>;kZy; }kjk ;k <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRo esa <strong>ds</strong> ;k fu;a=.k esa <strong>ds</strong> fdlh fuxe<br />

;k dEiuh }kjk ;k ,sls fuxe ;k dEiuh <strong>ds</strong> fdlh <strong>dk</strong>;kZy; }kjk fu<strong>dk</strong>ys tkrs gSa ;k fd, tkrs gSa]<br />

(ii) laln <strong>ds</strong> fdlh lnu <strong>ds</strong> le{k j[ks x, <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud rF<strong>kk</strong> vU; <strong>iz</strong>frosnuksa vkSj jktdh; <strong>dk</strong>xt&i=ksa <strong>ds</strong> fy,]<br />

(iii) <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j ;k ml<strong>ds</strong> fdlh ea=ky;] foH<strong>kk</strong>x ;k <strong>dk</strong>;kZy; }kjk ;k mldh vkssj ls ;k <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRo esa <strong>ds</strong> ;k<br />

fu;a=.k esa <strong>ds</strong> fdlh fuxe ;k dEiuh }kjk ;k ,sls fuxe ;k dEiuh <strong>ds</strong> fdlh <strong>dk</strong>;kZy; }kjk fu"ikfnr lafonkvksa vkSj djkjksa <strong>ds</strong><br />

fy, rF<strong>kk</strong> fu<strong>dk</strong>yh xbZ vuqKfIr;ksa] vuqKki=ksa] lwpukvksa vkSj fufonk&<strong>iz</strong>:iksa <strong>ds</strong> fy,] <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> esa ykbZ tk,xhA<br />

¼4½ mi/<strong>kk</strong>jk ¼1½ ;k mi/<strong>kk</strong>jk ¼2½ ;k mi/<strong>kk</strong>jk ¼3½ <strong>ds</strong> mica/<strong>kk</strong>sa ij <strong>iz</strong>frdwy <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>o Mkys fcuk ;g gS fd <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j /<strong>kk</strong>jk 8 <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u<br />

cuk, x, fu;eksa }kjk ml H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ;k mu H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong> mica/k dj l<strong>ds</strong>xh ftls ;k ftUgsa la?k <strong>ds</strong> jktdh; <strong>iz</strong>;kstu <strong>ds</strong> fy,] ftl<strong>ds</strong> vUrxZr fdlh<br />

ea=ky;] foH<strong>kk</strong>x] vuqH<strong>kk</strong>x ;k <strong>dk</strong>;kZy; <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Zdj.k gS] <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> esa yk;k tkuk gSs vkSj ,sls fu;e cukus esa jktdh; <strong>dk</strong>;Z <strong>ds</strong> '<strong>kh</strong>?kzrk vkSj n{krk <strong>ds</strong><br />

lkFk fuiVkjs <strong>dk</strong> rF<strong>kk</strong> tu lk/<strong>kk</strong>j.k <strong>ds</strong> fgrksa dh lE;d~ /;ku j[<strong>kk</strong> tk,xk vkSj bl <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j cuk, x, fu;e fof'k"Vr;k ;g lqfuf'pr djsaxs fd tks<br />

O;fDr la?k <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Zdyki <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa lsok dj jgs gSa vkSj tks ;k rks fgUnh esa ;k vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa <strong>iz</strong>oh.k gSa os <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>oh :i ls viuk <strong>dk</strong>e dj l<strong>ds</strong>a vkSj<br />

;g H<strong>kh</strong> fd <strong>ds</strong>oy bl vk/<strong>kk</strong>j ij fd os nksuksa gh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa esa <strong>iz</strong>oh.k ugha gS mu<strong>dk</strong> <strong>dk</strong>sbZ vfgr ugha gksrk gSA<br />

¼5½ mi/<strong>kk</strong>jk ¼1½ <strong>ds</strong> [k.M ¼d½ <strong>ds</strong> mica/k vkSj mi/<strong>kk</strong>jk ¼2½] mi/<strong>kk</strong>jk ¼3½ vkSj mi/<strong>kk</strong>jk ¼4½ <strong>ds</strong> mica/k rc rd <strong>iz</strong>o`Ùk cus jgsaxs tc rd<br />

muesa of.kZr <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> lekIr dj nsus <strong>ds</strong> fy, ,sls lH<strong>kh</strong> jkT;ksa <strong>ds</strong> fo/<strong>kk</strong>ue.Myksa }kjk] ftUgksaus fgUnh <strong>dk</strong>s viuh<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> :i esa ugha viuk;k gS( ladYi ikfjr ugha dj fn, tkrs vkSj tc rd iwoksZDr ladYiksa ij fopkj dj ysus <strong>ds</strong> i'pkr~ ,slh lekfIr <strong>ds</strong><br />

fy, laln <strong>ds</strong> gj ,d lnu }kjk ladYi ikfjr ugha dj fn;k tkrkA<br />

4- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> laaca/k esa lfefr μ ¼1½ ftl rkjh[k <strong>dk</strong>s /<strong>kk</strong>jk 3 <strong>iz</strong>o`Ùk gksrh gS mlls nl o"kZ dh lekfIr <strong>ds</strong> i'pkr~] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa ,d<br />

lfefr] bl fo"k; <strong>dk</strong> ladYi laln <strong>ds</strong> fdlh H<strong>kh</strong>] lnu esa jk"Vªifr dh iwoZ eatwjh ls <strong>iz</strong>Lrkfor vkSj nksuksa lnuksa }kjk ikfjr fd, tkus ij] xfBr dh<br />

tk,xhA<br />

¼2½ bl lfefr esa rhl lnL; gksaxs ftuesa ls chl yksd lH<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> lnL; gksaxs rF<strong>kk</strong> nl jkT; lH<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> lnL; gksaxs] tks Øe'k% yksd lH<strong>kk</strong> <strong>ds</strong><br />

lnL;ksa rF<strong>kk</strong> jkT; lH<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> lnL;ksa }kjk vkuqikfrd <strong>iz</strong>frfuf/kRo i)fr <strong>ds</strong> vuqlkj ,dy lØe.<strong>kh</strong>; er }kjk fuokZfpr gksaxsA<br />

¼3½ bl lfefr <strong>dk</strong> dÙkZO; g<strong>ksx</strong>k fd og la?k <strong>ds</strong> jktdh; <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> esa dh xbZ <strong>iz</strong>xfr <strong>dk</strong> iqufoZyksdu djs vkSj ml ij<br />

flQkfj'ksa djrs gq, jk"Vªifr <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>frosnu djs vkSj jk"Vªifr ml <strong>iz</strong>frosnu <strong>dk</strong>s laln <strong>ds</strong> gj ,d lnu <strong>ds</strong> le{k j[kok,xk vkSj lH<strong>kh</strong> jkT; lj<strong>dk</strong>jksa <strong>dk</strong>s<br />

fHktok,xkA<br />

¼4½ jk"Vªifr mi/<strong>kk</strong>jk ¼3½ esa fufnZ"V <strong>iz</strong>frosnu ij vkSj ml ij jkT; lj<strong>dk</strong>jksa us ;fn <strong>dk</strong>sbZ er vfHkO;Dr fd, gksa rks mu ij fopkj djus <strong>ds</strong><br />

i'pkr~ ml leLr <strong>iz</strong>frosnu <strong>ds</strong> ;k ml<strong>ds</strong> fdlh H<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> vuqlkj funs'k fu<strong>dk</strong>y l<strong>ds</strong>xk%<br />

1 [ijarq bl <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j fu<strong>dk</strong>ys x, funs'k /<strong>kk</strong>jk 3 <strong>ds</strong> mica/<strong>kk</strong>ssa ls vlaxr ugha gksaxsA]<br />

5- <strong>ds</strong>Unzh; vfèfu;e vkfn <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>kfèd`r fgUnh vuqoknμ¼1½ fu;r fnu <strong>dk</strong>s vkSj ml<strong>ds</strong> i'pkr~ '<strong>kk</strong>ldh; jkti= esa jk"Vªifr <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>kfè<strong>dk</strong>j<br />

ls <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'krμ<br />

¼d½ fdlh <strong>ds</strong>Unzh; vfèfu;e <strong>dk</strong> ;k jk"Vªifr }kjk <strong>iz</strong>[;kfir fdlh v/;kns'k <strong>dk</strong>] vFkok<br />

¼[k½ lafoèku <strong>ds</strong> vèhu ;k fdlh <strong>ds</strong>Unzh; vfèfu;e <strong>ds</strong> vèhu fu<strong>dk</strong>ys x, fdlh vkns'k] fu;e] fofu;e ;k mifofè <strong>dk</strong>] fgUnh esa<br />

vuqokn ml<strong>dk</strong> fgUnh esa <strong>iz</strong>kfèd`r ikB le>k tk,xkA<br />

1<br />

1968 <strong>ds</strong> vf/kfu;e la[;kad 1 dh /<strong>kk</strong>jk 3 }kjk vUr%LF<strong>kk</strong>firA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 6


7<br />

¼2½ fu;r fnu ls gh mu lc foès;<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong>] tks laln <strong>ds</strong> fdlh H<strong>kh</strong> lnu esa iqj%LF<strong>kk</strong>fir fd, tkus gksa vkSj mu lc la'<strong>kk</strong>sèuksa <strong>ds</strong>] tks mu<strong>ds</strong><br />

lEcUè esa laln <strong>ds</strong> fdlh H<strong>kh</strong> lnu esa <strong>iz</strong>Lrkfor fd, tkus gksa] vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>kfèd`r ikB <strong>ds</strong> lkFk&lkFk mu<strong>dk</strong> fgUnh esa vuqokn H<strong>kh</strong> g<strong>ksx</strong>k tks ,slh<br />

jhfr ls <strong>iz</strong>kfèd`r fd;k tk,xk] tks bl vfèfu;e <strong>ds</strong> vèhu cuk, x, fu;eksa }kjk fofgr dh tk,A<br />

6- dfri; n'<strong>kk</strong>vksa esa vfèfu;eksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>kfèd`r fgUnh vuqoknμtgka fdlh jkT; <strong>ds</strong> foèkue.My us ml jkT; <strong>ds</strong> foèkue.My }kjk ikfjr<br />

vfèfu;eksa esa vFkok ml jkT; <strong>ds</strong> jkT;iky }kjk <strong>iz</strong>[;kfir v/;kns'<strong>kk</strong>sa esa <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> fy, fgUnh ls fHkUu <strong>dk</strong>sbZ H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fofgr dh gS ogka] lafoèku <strong>ds</strong><br />

vuqPNsn 348 <strong>ds</strong> [k.M ¼3½ }kjk visf{kr vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa ml<strong>ds</strong> vuqokn <strong>ds</strong> vfrfjDr] ml<strong>dk</strong> fgUnh esa vuqokn ml jkT; <strong>ds</strong> '<strong>kk</strong>ldh; jkti= esa]<br />

ml jkT; <strong>ds</strong> jkT;iky <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>kfè<strong>dk</strong>j ls] fu;r fnu <strong>dk</strong>s ;k ml<strong>ds</strong> i'pkr~ <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr fd;k tk l<strong>ds</strong>xk vkSj ,slh n'<strong>kk</strong> esa fdlh vfèfu;e ;k v/;kns'k<br />

<strong>dk</strong> fgUnh esa vuqokn fgUnh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa ml<strong>dk</strong> <strong>iz</strong>kfèd`r ikB le>k tk,xkA<br />

7- mPp U;k;ky;ksa <strong>ds</strong> fu.kZ;ksa] vkfn esa fgUnh ;k vU; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> oSdfYid <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong>μfu;r fnu ls gh ;k rRi'pkr~ fdlh H<strong>kh</strong> fnu ls fdlh<br />

jkT; <strong>dk</strong> jkT;iky] jk"Vªifr dh iwoZ lEefr ls] vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> vfrfjDr fgUnh ;k ml jkT; dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong>] ml jkT;] <strong>ds</strong> mPp U;k;ky;<br />

}kjk ikfjr ;k fn, x, fdlh fu.kZ;] fMØh ;k vkns'k <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>kfèd`r dj l<strong>ds</strong>xk vkSj tgka <strong>dk</strong>sbZ fu.kZ;] fMØh ;k vkns'k ¼vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

ls fHkUu½ ,slh fdlh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa ikfjr fd;k ;k fn;k tkrk gS ogka ml<strong>ds</strong> lkFk&lkFk mPp U;k;ky; <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>kfè<strong>dk</strong>j ls fu<strong>dk</strong>yk x;k vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa ml<strong>dk</strong><br />

vuqokn H<strong>kh</strong> g<strong>ksx</strong>kA<br />

8- fu;e cukus dh 'kfDrμ¼1½ <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j bl vfèfu;e <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>dk</strong>s <strong>dk</strong>;kZfUor djus <strong>ds</strong> fy, fu;e '<strong>kk</strong>ldh; jkti= esa<br />

vfèlwpuk }kjk cuk l<strong>ds</strong>xhA<br />

¼2½ bl èkjk <strong>ds</strong> vèhu cuk;k x;k gj fu;e] cuk, tkus <strong>ds</strong> i'pkr~ ;F<strong>kk</strong>'kD; '<strong>kh</strong>?kz] laln <strong>ds</strong> gj ,d lnu <strong>ds</strong> le{k] ml le; tc og<br />

l= esa gks] dqy feykdj rhu fnu dh <strong>dk</strong>ykofè <strong>ds</strong> fy,] tks ,d l= esa ;k nks leorhZ l=ksa esa lekfo"V gks l<strong>ds</strong>xh] j[<strong>kk</strong> tk,xk vkSj ;fn ml l=<br />

<strong>ds</strong>] ftlesa og ,sls j[<strong>kk</strong> gks] ;k Bhd i'pkr~orhZ l= <strong>ds</strong> volku <strong>ds</strong> iwoZ nksuksa lnu ml fu;e esa <strong>dk</strong>sbZ mikUrj djus <strong>ds</strong> fy, lger gks tk,a ;k nksuksa<br />

lnu lger gks tk,a fd og fu;e ugha cuk;k tkuk pkfg, rks rRi'pkr~ ;F<strong>kk</strong>fLFkfr] og fu;e ,sls mikUrfjr :i esa gh <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>o'<strong>kk</strong>yh g<strong>ksx</strong>k ;k ml<strong>dk</strong><br />

<strong>dk</strong>sbZ H<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>o u g<strong>ksx</strong>k] fdUrq bl <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j fd ,slk <strong>dk</strong>sbZ mikUrj ;k ckfrydj.k ml fu;e <strong>ds</strong> vèhu igys dh xbZ fdlh ckr dh fofèekU;rk ij<br />

<strong>iz</strong>frdwy <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>o Mkys fcuk g<strong>ksx</strong>kA<br />

9- dfri; micUèksa <strong>dk</strong> tEew&d'ehj <strong>dk</strong>s ykxw u gksukμèkjk 6 vkSj èkjk 7 <strong>ds</strong> micUè tEew&d'ehj jkT; <strong>dk</strong>s ykxw u gksaxsA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 7


8<br />

ifjf'k"V III<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ladYi] 1968<br />

x`g ea=ky;<br />

ubZ fnYyh] fnukad 18 tuojh] 1968<br />

laln <strong>ds</strong> nksuksa lnuksa }kjk ikfjr fuEufyf[kr lj<strong>dk</strong>jh ladYi vke tku<strong>dk</strong>jh <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr fd;k tkrk gSμ<br />

ladYi<br />

^^tcfd lafoèku <strong>ds</strong> vuqPNsn 343 <strong>ds</strong> vuqlkj la?k dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh jgsxh vkSj ml<strong>ds</strong> vuqPNsn 351 <strong>ds</strong> vuqlkj fgUnh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> dh <strong>iz</strong>lkj<br />

o`f) djuk vkSj ml<strong>dk</strong> fo<strong>dk</strong>l djuk rkfd og H<strong>kk</strong>jr dh lkekftd laLd`fr <strong>ds</strong> lc rRoksa dh vfHkO;fDr <strong>dk</strong> ek/;e gks l<strong>ds</strong>] la?k<br />

<strong>dk</strong> dÙkZO; gS(<br />

;g lH<strong>kk</strong> ladYi djrh gS fd fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>lkj ,oa fo<strong>dk</strong>l dh xfr c


9<br />

ifjf'k"V IV<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ¼la?k <strong>ds</strong> '<strong>kk</strong>ldh; <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong>½ fu;e] 1976 ¼;F<strong>kk</strong> la'<strong>kk</strong>sfèr] 1987½<br />

lkñ <strong>dk</strong>ñ fuñ 1052μjktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vfèfu;e] 1963 ¼1963 <strong>dk</strong> 19½ dh èkjk 3 dh mièkjk ¼4½ <strong>ds</strong> lkFk ifBr èkjk 8 }kjk <strong>iz</strong>nÙk 'kfDr;ksa <strong>dk</strong><br />

<strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> djrs gq,] <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j fuEufyf[kr fu;e cukrh gS] vF<strong>kk</strong>Zr~%μ<br />

1- laf{kIr uke] foLrkj vkSj <strong>iz</strong>kjaHkμ¼1½ bu fu;eksa <strong>dk</strong> laf{kIr uke vkSj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ¼la?k <strong>ds</strong> '<strong>kk</strong>ldh; <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong>½ fu;e] 1976 gSA<br />

¼2½ bu<strong>dk</strong> foLrkj] rfeyukMq jkT; <strong>ds</strong> flok; lEiw.kZ H<strong>kk</strong>jr ij gSA<br />

¼3½ ;s jkti= esa <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr dh rkjh[k <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>o`Ùk gksaxsA<br />

2- ifjH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>,aμbu fu;eksa esa tc rd fd lanHkZ ls vU;F<strong>kk</strong> visf{kr u gks%μ<br />

¼d½ ^^vfèfu;e** ls jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vfèfu;e 1963 ¼1963 <strong>dk</strong> 19½ vfHk<strong>iz</strong>sr gS(<br />

¼[k½ ^^<strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;** <strong>ds</strong> vUrxZr fuEufyf[kr H<strong>kh</strong> gSa] vF<strong>kk</strong>Zr~%μ<br />

II(i) <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>sbZ ea=ky;] foH<strong>kk</strong>x ;k <strong>dk</strong>;kZy;(<br />

I(ii) <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j }kjk fu;qDr fdlh vk;<strong>ksx</strong>] lfefr ;k vfèdj.k <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>sbZ <strong>dk</strong>;kZy;( vkSj<br />

(iii) <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRo esa ;k fu;a=.k <strong>ds</strong> vèhu fdlh fuxe ;k dEiuh <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>sbZ <strong>dk</strong>;kZy;(<br />

¼x½ ^^deZpkjh** ls <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; esa fu;ksftr <strong>dk</strong>sbZ O;fDr vfHk<strong>iz</strong>sr gS(<br />

¼?k½ ^^vfèlwfpr <strong>dk</strong>;kZy;** ls fu;e 10 <strong>ds</strong> mifu;e ¼4½ <strong>ds</strong> vèhu vfèlwfpr <strong>dk</strong>;kZy; vfHk<strong>iz</strong>sr gS(<br />

¼³½ ^^fgUnh esa <strong>iz</strong>oh.krk** ls fu;e 9 esa of.kZr <strong>iz</strong>oh.krk vfHk<strong>iz</strong>sr gS(<br />

¹¼p½ ^^{ks= d** ls fcgkj] gfj;k.<strong>kk</strong>] fgekpy <strong>iz</strong>ns'k] e/; <strong>iz</strong>ns'k] jktLF<strong>kk</strong>u vkSj mÙkj <strong>iz</strong>ns'k jkT; vkSj vaMeku vkSj fu<strong>dk</strong>sckj }hi<br />

lewg] fnYyh la?k jkT; {ks= vfHk<strong>iz</strong>sr gS(<br />

¹¼N½ ^^{ks= [k** ls xqtjkr] egkjk"Vª vkSj iatkc jkT; vkSj paMhx


10<br />

¼3½ <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; ls {ks= ^x* esa fdlh jkT; ;k la?k jkT;{ks= <strong>dk</strong>s ;k ,sls jkT; esa fdlh <strong>dk</strong>;kZy; ¼tks <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>dk</strong><br />

<strong>dk</strong>;kZy; u gks½ ;k O;fDr <strong>dk</strong>s i=kfn vaxzsth esa gksaxsA<br />

¼4½ mifu;e ¼1½ vkSj ¼2½ esa fdlh ckr <strong>ds</strong> gksrs gq, H<strong>kh</strong>] {ks= ^x* esa <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; ls {ks= ^d* ;k ^[k* esa fdlh jkT; ;k<br />

la?k jkT; {ks= <strong>dk</strong>s ;k ,sls jkT; esa fdlh <strong>dk</strong>;kZy; ¼tks <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; u gks½ ;k O;fDr <strong>dk</strong>s i=kfn fgUnh ;k vaxzsth esa gks ldrs gSa%<br />

ijUrq fgUnh esa i=kfn ,sls vuqikr esa gksaxs tks <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j ,sls <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa fgUnh <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Zlkèd Kku j[kus okys O;fDr;ksa dh la[;k] fgUnh<br />

esa i=kfn Hkstus dh lqfoèkvksa vkSj mlls vuq"kafxd ckrksa <strong>dk</strong>s /;ku esa j[krs gq, le;&le; ij voèkfjr djsA<br />

4- <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> chp i=kfnμ<br />

¼d½ <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fdlh ,d ea=ky; ;k foH<strong>kk</strong>x vkSj fdlh nwljs ea=ky; ;k foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> chp i=kfn fgUnh ;k vaxzsth esa gks ldrs<br />

gSa(<br />

¼[k½ <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ,d ea=ky; ;k foH<strong>kk</strong>x vkSj {ks= ^^d** esa fLFkr layXu vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> chp i=kfn fgUnh esa gkasxs vkSj<br />

,sls vuqikr esa gkasxs tks <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j] ,sls <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa fgUnh <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Zlkèd Kku j[kus okys O;fDr;ksa dh la[;k] fgUnh esa<br />

i=kfn Hkstus dh lqfoèkvksa vkSj mlls <strong>laca</strong>fèr vkuq"kafxd ckrksa <strong>dk</strong>s /;ku esa j[krs gq,] le;&le; ij voèkfjr djs(<br />

¼x½ {ks= ^d* esa fLFkr <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ,sls <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> chp] tks [k.M ¼d½ ;k [k.M ¼[k½ esa fofufnZ"V <strong>dk</strong>;kZy;ksa ls fHkUu gS]<br />

i=kfn fgUnh esa gkasxs(<br />

¼?k½ {ks= ^d* esa fLFkr <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkSj {ks= ^[k* ;k ^x* esa fLFkr <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> chp i=kfn fgUnh<br />

;k vaxzsth esa gks ldrs gSa%<br />

ijUrq ;s i=kfn fgUnh esa ,sls vuqikr esa gksaxs] tks <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j ,sls <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa fgUnh <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Zlkèd Kku j[kus okys O;fDr;ksa<br />

dh la[;k fgUnh esa i=kfn Hkstus dh lqofèkvksa vkSj mlls vkuq"kafxd ckrksa <strong>dk</strong>s /;ku esa j[krs gq, le;&le; ij voèkfjr djs(<br />

¼³½ {ks= ^[k* ;k {ks= ^x* esa fLFkr <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> chp i=kfn fgUnh ;k vaxzsth esa gks ldrs gSa%<br />

ijUrq ;s i=kfn fgUnh esa ,sls vuqikr esa gksaxs] tks <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j ,sls <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa fgUnh <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Zlkèd Kku j[kus okys O;fDr;ksa<br />

dh la[;k] fgUnh esa i=kfn Hkstus dh lqfoèkvksa vkSj mlls vkuq"kaafxd ckrksa <strong>dk</strong>s /;ku esa j[krs gq, le;&le; ij voèkfjr djs(<br />

ijUrq tgka ,sls i=kfnμ<br />

¼1½ {ks= ^d* ;k {ks= ^[k* <strong>ds</strong> fdlh <strong>dk</strong>;kZy; <strong>dk</strong>s lacksfèr gS ogka] ;fn vko';d gks rks] mu<strong>dk</strong> nwljh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa vuqokn] i=kfn <strong>iz</strong>kIr djus<br />

<strong>ds</strong> LF<strong>kk</strong>u ij fd;k tk,xk(<br />

¼2½ {ks= ^x* esa fdlh <strong>dk</strong>;kZy; <strong>dk</strong>s lacksfèr gS ogka mu<strong>dk</strong> nwljh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa vuqokn mu<strong>ds</strong> lkFk Hkstk tk,xk%<br />

ijUrq ;g vkSj fd ;fn <strong>dk</strong>sbZ i=kfn fdlh vfèlwfpr <strong>dk</strong>;kZy; <strong>dk</strong>s lEcksfèr gS rks nwljh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa ,slk vuqokn miyCè djkus dh vis{<strong>kk</strong> ugha<br />

dh tk,xhA<br />

5- fgUnh esa <strong>iz</strong>kIr i=kfn <strong>ds</strong> mÙkjμfu;e 3 vkSj fu;e 4 esa fdlh ckr <strong>ds</strong> gksrs gq, H<strong>kh</strong>] fgUnh esa i=kfn <strong>ds</strong> mÙkj <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;<br />

ls fgUnh esa fn, tk,axsA<br />

6- fgUnh vkSj vaxzsth nksuksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong>μvfèfu;e dh èkjk 3 dh mièkjk ¼3½ esa fufnZ"V lH<strong>kh</strong> nLrkostksa <strong>ds</strong> fy, fgUnh vkSj vaxzsth nksuksa <strong>dk</strong><br />

<strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd;k tk,xk vkSj ,sls nLrkostksa ij gLrk{kj djus okys O;fDr;ksa <strong>dk</strong> ;g mÙkjnkf;Ro g<strong>ksx</strong>k fd os ;g lqfuf'pr dj ysa fd ,slh nLrkostsa fgUnh<br />

vkSj vaxzsth nksuksa gh esa rS;kj dh tkrh gaS] fu"ikfnr dh tkrh gSa vkSj tkjh dh tkrh gSaA<br />

7- vkosnu] vH;kosnu vkfnμ¼1½ <strong>dk</strong>sbZ deZpkjh vkosnu vihy ;k vH;kosnu fgUnh ;k vaxzsth esa dj ldrk gSA<br />

¼2½ tc mifu;e ¼1½ esa fofufnZ"V <strong>dk</strong>sbZ vkosnu] vihy ;k vH;kosnu fgUnh esa fd;k x;k gks ;k ml ij fgUnh esa gLrk{kj fd, x, gksa rc<br />

ml<strong>dk</strong> mÙkj fgUnh esa fn;k tk,xkA<br />

¼3½ ;fn <strong>dk</strong>sbZ deZpkjh ;g pkgrk gS fd lsok <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> fo"k;ksa ¼ftu<strong>ds</strong> varxZr vuq'<strong>kk</strong>lfud <strong>dk</strong>;Zokfg;ka H<strong>kh</strong> gSa½ ls <strong>laca</strong>f/kr <strong>dk</strong>sbZ vkns'k ;k<br />

lwpuk] ftu<strong>dk</strong> deZpkjh ij rkfey fd;k tkuk visf{kr gS] ;F<strong>kk</strong>fLFkfr] fgUnh ;k vaxzsth esa gksuh pkfg, rks og mls vlE;d foyEc <strong>ds</strong> fcuk mlh<br />

H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa nh tk,xhA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 10


11<br />

8- <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa fVIi.<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong> fy[<strong>kk</strong> tkukμ¼1½ <strong>dk</strong>sbZ deZpkjh fdlh Qkby ij fVIi.k ;k <strong>dk</strong>;Zo`Ùk <strong>fganh</strong> ;k vaxzsth esa fy[k<br />

ldrk gS vkSj mlls ;g vis{<strong>kk</strong> ugha dh tk,xh fd og ml<strong>dk</strong> vuqokn nwljh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa <strong>iz</strong>Lrqr djsA<br />

¼2½ <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>sbZ H<strong>kh</strong> deZpkjh] tks fgUnh <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Zlk/kd Kku j[krk gS] fgUnh esa fdlh nLrkost <strong>ds</strong> vaxzsth vuqokn dh ekax rH<strong>kh</strong><br />

dj ldrk gS] tc og nLrkost fof/kd ;k rduhdh <strong>iz</strong>d`fr <strong>dk</strong> gS] vU;F<strong>kk</strong> ughaA<br />

¼3½ ;fn ;g <strong>iz</strong>'u mBrk gS fd <strong>dk</strong>sbZ fof'k"V nLrkost fof/kd ;k rduhdh <strong>iz</strong>d`fr <strong>dk</strong> gS ;k ugha rks foH<strong>kk</strong>x ;k <strong>dk</strong>;kZy; <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>/<strong>kk</strong>u ml<strong>dk</strong><br />

fofu'p; djsxkA<br />

¼4½ mifu;e ¼1½ esa fdlh ckr <strong>ds</strong> gksrs gq, H<strong>kh</strong>] <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j] vkns'k }kjk ,sls vf/klwfpr <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong>s fofufnZ"V dj ldrh gS tgka ,sls<br />

deZpkfj;ksa }kjk] ftUgsa fgUnh esa <strong>iz</strong>oh.krk <strong>iz</strong>kIr gS] fVIi.k] <strong>iz</strong>k:i.k vkSj ,sls vU; '<strong>kk</strong>ldh; <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy,] tks vkns'k esa fofufnZ"V fd, tk,a]<br />

<strong>ds</strong>oy fgUnh <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd;k tk,xkA<br />

9- fgUnh esa <strong>iz</strong>oh.krk—;fn fdlh deZpkjh us—<br />

¼d½ eSfVªd ijh{<strong>kk</strong> ;k mldh lerqY; ;k mlls mPprj <strong>dk</strong>sbZ ijh{<strong>kk</strong> fgUnh <strong>ds</strong> ek/;e ls mÙ<strong>kh</strong>.kZ dj yh gS( ;k<br />

¼[k½ Lukrd ijh{<strong>kk</strong> esa vFkok Lukrd ijh{<strong>kk</strong> dh lerqY; ;k mlls mPprj fdlh vU; ijh{<strong>kk</strong> esa fgUnh <strong>dk</strong>s ,d oSdfYid fo"k; <strong>ds</strong><br />

:i esa fy;k F<strong>kk</strong>( ;k<br />

¼x½ ;fn og bu fu;eksa <strong>ds</strong> mikc) <strong>iz</strong>:i esa ;g ?<strong>kk</strong>s"k.<strong>kk</strong> djrk gS fd mls fgUnh esa <strong>iz</strong>oh.krk <strong>iz</strong>kIr gS( rks ml<strong>ds</strong> ckjs esa ;g le>k tk,xk<br />

fd mlus fgUnh esa <strong>iz</strong>oh.krk <strong>iz</strong>kIr dh yh gSA<br />

10- fgUnh <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Zlk/kd K<strong>kk</strong>uμ¼1½<br />

¼d½ ;fn fdlh deZpkjh us—<br />

(i) eSfVªd ijh{<strong>kk</strong> ;k mldh lerqY; ;k mlls mPprj ijh{<strong>kk</strong> fgUnh fo"k; <strong>ds</strong> lkFk mÙ<strong>kh</strong>.kZ dj yh gS( ;k<br />

(ii) <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j dh fgUnh <strong>iz</strong>f'k{k.k ;kstuk <strong>ds</strong> vUrxZr vk;ksftr <strong>iz</strong>kK ijh{<strong>kk</strong> ;k] ;fn ml lj<strong>dk</strong>j }kjk fdlh fof'k"V <strong>iz</strong>oxZ <strong>ds</strong><br />

inksa <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa ml ;kstuk <strong>ds</strong> vUrxZr <strong>dk</strong>sbZ fuEurj ijh{<strong>kk</strong> fofufnZ"V gS] og ijh{<strong>kk</strong> mÙ<strong>kh</strong>.kZ dj yh gS( ;k<br />

(iii) <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j }kjk ml fufeÙk fofufnZ"V <strong>dk</strong>sbZ vU; ijh{<strong>kk</strong> mÙ<strong>kh</strong>.kZ dj yh gS( ;k<br />

¼[k½ ;fn og bu fu;eksa esa mikc) <strong>iz</strong>:i esa ;g ?<strong>kk</strong>s"k.<strong>kk</strong> djrk gS fd mlus ,slk Kku <strong>iz</strong>kIr dj fy;k gS( rks ml<strong>ds</strong> ckjs esa ;g le>k<br />

tk,xk fd mlus fgUnh <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Zlk/kd Kku <strong>iz</strong>kIr dj fy;k gSA<br />

¼2½s ;fn <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fdlh <strong>dk</strong>;kZy; esa <strong>dk</strong>;Z djus okys deZpkjh esa ls vLlh <strong>iz</strong>fr'kr us fgUnh <strong>dk</strong> ,slk Kku <strong>iz</strong>kIr dj fy;k gS tks<br />

ml <strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong> deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> ckjs esa lkekU;r;k ;g le>k tk,xk fd mUgksaus fgUnh <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Zlk/kd Kku <strong>iz</strong>kIr dj fy;k gSA<br />

¼3½ <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j ;k <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j }kjk bl fufeÙk fofufnZ"V <strong>dk</strong>sbZ vf/k<strong>dk</strong>jh ;g vo/<strong>kk</strong>fjr dj ldrk gS fd <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fdlh<br />

<strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong> deZpkfj;ksa us fgUnh <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Zlk/kd Kku <strong>iz</strong>kIr dj fy;k gS ;k ugha gSA<br />

¼4½ <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ftu <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> deZpkfj;ksa us fgUnh <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Zlk/kd Kku <strong>iz</strong>kIr dj fy;k gS] mu <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> uke] jkti= esa<br />

vf/klwfpr fd, tk,axs(<br />

ijUrq ;fn <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j dh jk; gS fd fdlh vf/klwfpr <strong>dk</strong>;kZy; esa <strong>dk</strong>e djus okys vkSj fgUnh <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Zlk/kd Kku j[kus okys dezpkfj;ksa<br />

<strong>dk</strong> <strong>iz</strong>fr'kr fdlh rkjh[k ls mifu;e ¼2½ esa fofufnZ"V <strong>iz</strong>fr'kr ls de gks x;k gS] rks og] jkti= esa vf/klwpuk }kjk ?<strong>kk</strong>sf"kr dj ldrh gS fd mDr<br />

<strong>dk</strong>;kZy; ml rkjh[k ls vf/klwfpr <strong>dk</strong>;kZy; ugha jg tk,xkA<br />

11- eSU;qvy] lafgrk,a] <strong>iz</strong>fØ;k <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> vU; lkfgR;] ys[ku lkexzh vkfn—¼1½ <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa ls <strong>laca</strong>f/kr lH<strong>kh</strong> eSuqvy] lafgrk,a<br />

vkSj <strong>iz</strong>fØ;k <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> vU; lkfgR; <strong>fganh</strong> vkSj vaxzsth esa f}H<strong>kk</strong>f"kd :i esa ;F<strong>kk</strong>fLFkfr] eqfnzr ;k lkbDyksLVkby fd;k tk,xk vkSj <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr fd;k tk,xkA<br />

¼2½ <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fdlh <strong>dk</strong>;kZy; esa <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd, tkus okys jftLVjksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>:i vkSj '<strong>kh</strong>"kZd fgUnh vkSj vaxzsth esa gksaxsA<br />

¼3½ <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fdlh <strong>dk</strong>;kZy; esa <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> fy, lH<strong>kh</strong> ukeiV~V] lwpuk iV~V] i='<strong>kh</strong>"kZ vkSj fyQkQksa ij mRdh.kZ ys[k rF<strong>kk</strong> ys[ku<br />

lkexzh dh vU; ensa fgUnh vkSj vaxzsth esa fy[<strong>kh</strong> tk,axh] eqfnzr ;k mRdh.kZ gksaxh%<br />

ijUrq ;fn <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j ,slk djuk vko';d le>rh gS rks og] lk/<strong>kk</strong>j.k ;k fo'ks"k vkns'k }kjk] <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fdlh <strong>dk</strong>;kZy; <strong>dk</strong>s<br />

bl fu;e <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ;k fdUgh micU/<strong>kk</strong>sa ls NwV ns ldrh gSA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 11


12<br />

12- vuqikyu <strong>dk</strong> mÙkjnkf;Roμ¼1½ <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>R;sd <strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud <strong>iz</strong>/<strong>kk</strong>u <strong>dk</strong> ;g mÙkjnkf;Ro g<strong>ksx</strong>k fd og—<br />

(i) ;g lqfuf'pr djs fd vf/kfu;e vkSj bu fu;eksa <strong>ds</strong> mica/<strong>kk</strong>sa vkSj mifu;e ¼2½ <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u tkjh fd, x, funs'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong> leqfpr<br />

:i ls vuqikyu gks jgk gS( vkSj<br />

(ii) bl <strong>iz</strong>;kstu <strong>ds</strong> fy, mi;qDr vkSj <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>o<strong>dk</strong>jh tkap <strong>ds</strong> fy, mik; djsA<br />

¼2½ <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j vf/kfu;e vkSj bl fu;eksa <strong>ds</strong> micU/<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> lE;d~ vuqikyu <strong>ds</strong> fy, vius deZpkfj;ksa vkSj <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong>s le;&le;<br />

ij vko';d funs'k tkjh dj ldrh gSA<br />

<strong>iz</strong>:i<br />

¼fu;e 9 vkSj 10 nsf[k,½<br />

eSa bl<strong>ds</strong> }kjk ;g ?<strong>kk</strong>s"k.<strong>kk</strong> djrk gwa fd fuEufyf[kr <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij ¹eq>s fgUnh esa <strong>iz</strong>oh.krk <strong>iz</strong>kIr gS@eSaus fgUnh <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Zlk/kd Kku <strong>iz</strong>kIr dj<br />

fy;k gS%—<br />

rkjh[k%<br />

gLr<strong>kk</strong>{kj<br />

—————<br />

* tks ykxw u gksrk gks] mls d`i;k <strong>dk</strong>V nhft,A<br />

eñ <strong>iz</strong>ñ H<strong>kk</strong>ñlñeqñ ukf'kd—vuqH<strong>kk</strong>x 1—223 ,eñ vkQ ,pñ,ñ@,uñMhñ@89—11&7&90—5]000<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 12


13<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>eq[k funs'k<br />

¼1½ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e dh /<strong>kk</strong>jk 3¼3½ <strong>ds</strong> vUrxZr ladYi] lkekU; vkns'k fu;e] vf/klwpuk] djkj] <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud ;k vU;<br />

<strong>iz</strong>frosnu ;k <strong>iz</strong>sl foKfIr vkfn f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa gh tkjh fd, tk,aA fdlh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> mYya?ku <strong>ds</strong> fy, gLrk{kj djus okys<br />

vf/k<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>s ftEesnkj Bgjk;k tk,xkA<br />

¼2½ v/<strong>kh</strong>uLFk lsokvksa dh HkrhZ ijh{<strong>kk</strong>vksa esa vaxzsth <strong>ds</strong> vfuok;Z <strong>iz</strong>'ui= <strong>dk</strong>s NksM+dj 'ks"k fo"k;ksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>'ui=ksa <strong>ds</strong> mÙkj <strong>fganh</strong><br />

esa H<strong>kh</strong> nsus dh NwV nh tk, vkSj ,sls <strong>iz</strong>'ui= vaxzsth rF<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa esa miyC/k djk, tk,aA lk{<strong>kk</strong>R<strong>dk</strong>j esa H<strong>kh</strong><br />

<strong>fganh</strong> ek/;e dh miyC/krk vfuok;Z :i ls jguh pkfg,A<br />

<strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa] foH<strong>kk</strong>xksa rF<strong>kk</strong> muls lEc) vkSj v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa rF<strong>kk</strong> <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRo<br />

esa ;k fu;a=.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u fuxeksa] miØeksa] cSa<strong>dk</strong>sa vkfn esa lH<strong>kh</strong> lsok<strong>dk</strong>yhu foH<strong>kk</strong>xh; rF<strong>kk</strong> inksUufr ijh{<strong>kk</strong>vksa esa ¼vf[ky<br />

H<strong>kk</strong>jrh; Lrj dh ijh{<strong>kk</strong>vksa lfgr½ vH;fFkZ;ksa <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>'u&i=ksa <strong>ds</strong> mÙkj <strong>fganh</strong> esa H<strong>kh</strong> nsus dh NwV nh tk,A <strong>iz</strong>'u&i= nkuksa<br />

H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa ¼<strong>fganh</strong> vkSj vaxzth½ eSa rS;kj djk, tk,aA tgka lk{<strong>kk</strong>R<strong>dk</strong>j fy;k tkuk gks] ogka H<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>'uksa <strong>ds</strong> mÙkj <strong>fganh</strong> esa nsus dh<br />

NwV nh tk,A<br />

¼3½ lH<strong>kh</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j dh oSKkfud@rduhdh laxksf"B;ksa rF<strong>kk</strong> ifjppkZvksa vkfn esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> esa '<strong>kk</strong>s/k i= i


14<br />

¼10½ lH<strong>kh</strong> ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x bl foH<strong>kk</strong>x }kjk <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>dk</strong>s c


15<br />

v/;k;—2<br />

<strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> ckjs esa uhfr <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> vkns'k<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñlañ 13017@5@88&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½] fnukad 14-11-1988<br />

fo"k;%— lkoZtfud LF<strong>kk</strong>uksa ij yxs cksMks± vkfn esa f}H<strong>kk</strong>f"kdrkA<br />

<strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky;ksa] foH<strong>kk</strong>xksa] lEc) vkSj v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa] lj<strong>dk</strong>jh miØeksa] cSa<strong>dk</strong>sa rF<strong>kk</strong> vU;<br />

foÙ<strong>kh</strong>; laLF<strong>kk</strong>uksa ij ykxw gksrh gSA <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j }kjk fu;qDr fdlh vk;<strong>ksx</strong>] lfefr ;k vkf/kdj.k <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;kZy; H<strong>kh</strong> <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; dh<br />

ifjH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa lfEefyr gSaA ,sls lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa ukeiV~V] cksMZ rF<strong>kk</strong> vU; lH<strong>kh</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Z esa fgUnh rF<strong>kk</strong> vaxzsth nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd;k<br />

tkuk vfuok;Z gSA<br />

2- bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> /;ku esa ;g ckr ykbZ xbZ gS fd <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> dbZ Hkouksa esa <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> ckgj yxs cksMks± ij ;k dejksa <strong>ds</strong> ckgj yxs<br />

uke iV~Vksa vkfn ij nsoukxjh esa fy[ks x, 'kCnksa dh orZuh ¼Lisfyax½ esa xyfr;ka jgrh gSaA bu xyfr;ksa <strong>dk</strong>s Bhd djkus <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>sbZ <strong>iz</strong>;Ru H<strong>kh</strong> ugha fd;k<br />

tkrkA fgUnh <strong>ds</strong> 'kCnksa esa ikbZ tkus okyh bu xyfr;ksa <strong>dk</strong> mu O;fDr;ksa ij cgqr cqjk <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>o iM+rk gS] ftUgsa fgUnh <strong>dk</strong> cgqr ekewyh Kku gSA buls<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh dh <strong>iz</strong>fr"Bk H<strong>kh</strong> de gksrh gSA blfy, ;g vuqjks/k gS fd lkekU;r% <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> vf/k<strong>dk</strong>jh rF<strong>kk</strong> deZpkjh] fo'ks"k :i ls<br />

fgUnh vf/k<strong>dk</strong>jh] ofj"B fgUnh vf/k<strong>dk</strong>jh] vuqoknd vkfn bl ckr <strong>dk</strong> /;ku j[ksa fd tc H<strong>kh</strong> mu<strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> ckgj ;k dejksa <strong>ds</strong> ckgj yxs cksMks±<br />

;k uke iV~Vksa ij mUgsa nsoukxjh esa fy[ks 'kCnksa esa <strong>dk</strong>sbZ v'kqf) fn[<strong>kk</strong>bZ ns rks mls nwj djkus <strong>dk</strong> fo'ks"k <strong>iz</strong>;Ru rqjUr fd, tk,aA<br />

3- bl ij dh xbZ <strong>dk</strong>jZokbZ dh lwpuk bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> nh tk,A<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 14012@8@88&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½] fnukad 7-9-88<br />

fo"k;%— <strong>iz</strong>f'k{k.k laLF<strong>kk</strong>uksa esa fgUnh ek/;e ls <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong> fy, vfuok;Z iqLr<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> fgUnh esa miyC/k djkukA<br />

bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> 11 uoEcj] 1987 <strong>dk</strong>s tkjh fd, x, <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ13034@50@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼x½ esa ;s vkns'k fn, x, Fks fd <strong>ds</strong>Uæh;<br />

lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k laLF<strong>kk</strong>uksa esa fgUnh esa <strong>iz</strong>f'k{k.k nsus dh O;oLF<strong>kk</strong> dh tk, vkSj 1 tuojh] 1989 <strong>ds</strong> ckn vkjaHk fd, tkus okys <strong>iz</strong>f'k{k.k<br />

<strong>dk</strong>slks± esa bl O;oLF<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>s ykxw fd;k tk,A ,slh O;oLF<strong>kk</strong> djus <strong>ds</strong> fy, ;g vko';d gS fd fofHkUu <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j dh <strong>iz</strong>f'k{k.k lkexzh] vaxzsth <strong>ds</strong><br />

vfrfjDr fgUnh esa H<strong>kh</strong> miyC/k djkbZ tk, vkSj tgka vuqokn u gqvk gks ogka vuqokn djkus dh O;oLF<strong>kk</strong> le; jgrs dj yh tk,] rkfd 1 tuojh]<br />

1989 <strong>ds</strong> ckn vkjaHk gksus okys <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>dk</strong>slks± esa fgUnh ek/;e ls i


16<br />

fd, tk jgs g®A ykblsal] ijfeV] djkj] lafonk,a fgUnh esa H<strong>kh</strong> rS;kj gksuh vfuok;Z g®A dqN ekeyksa esa bl rjg <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>xtkr <strong>dk</strong> fgUnh :ikUrj bruh<br />

nsj ls tkjh fd;k tkrk gS fd og fujFkZd gks tkrk gSA buesa ls lkekU; <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> vkSj ifji=ksa <strong>dk</strong>s rks vU; ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn }kjk vkSj<br />

vkxs ifjpkfyr fd;k tkuk gksrk gS vkSj ;fn mUgsa bl<strong>dk</strong> fgUnh :ikUrj lkFk&lkFk ugha feyrk rks mUgsa fgUnh vuqokn Lo;a djkuk iM+rk gSA ,slh<br />

fLFkfr esa tgka ,d vkSj le; vkSj Je <strong>dk</strong> nq:i;<strong>ksx</strong> gksrk gS ogha nwljh vkSj vuqokn dh <strong>iz</strong>kekf.kdrk vkSj ,d:irk H<strong>kh</strong> ugha jg ikrhA oLrqr% bl<br />

rjg <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>xtkr ewy ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x }kjk fgUnh vkSj vaxsth esa ,d lkFk tkjh fd, tkus visf{kr g®A<br />

vr% lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn ls vuqjks/k gS fd os jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e dh /<strong>kk</strong>jk 3¼3½ <strong>ds</strong> varxZr vkus okys lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>xtkr f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i<br />

esa ,d lkFk tkjh djsa vkSj tkjh djkrs le; ;g /;ku j[<strong>kk</strong> tk, fd fgUnh :ikUrj] vaxzsth :ikUrj <strong>ds</strong> Åij@igys jgsA<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ1@14034@8@88&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&1½ fnukad 31&5&88<br />

fo"k;%— <strong>dk</strong>sM@eSuqvy vkfn <strong>dk</strong>s f}H<strong>kk</strong>f"kd :i esa tkjh djukA<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e 1963 <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u cuk, x, jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e 1976 <strong>ds</strong> fu;e 11¼1½ esa ;g O;oLF<strong>kk</strong> dh xbZ gS fd <strong>ds</strong>Uæh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong><br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa ls <strong>laca</strong>f/kr lH<strong>kh</strong> eSuqvy] lafgrk,a vkSj <strong>iz</strong>fØ;k <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> vU; lkfgR; fgUnh vkSj vaxzsth esa f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i ls tkjh fd;k tk;sA<br />

2- <strong>iz</strong>k;% ;g ns[<strong>kk</strong> x;k gS fd <strong>ds</strong>Uæh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> eSuqvy] lafgrk,a vkfn <strong>ds</strong>oy vaxzsth esa NiokbZ tk jgh g®A ;g lkafof/kd vis{<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> fo#)<br />

gSA jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 12012@5@76&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼[k½ ¼fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>dk</strong> <strong>ladyu</strong>] r`rh; laLdj.k vkns'k la[;k<br />

44½ fnukad 31&8&76 esa H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k fd;k x;k F<strong>kk</strong> fd os vius fu;a=.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u <strong>iz</strong>slksa <strong>dk</strong>s rF<strong>kk</strong> vU; <strong>dk</strong>;kZy;ksa<br />

<strong>dk</strong>s vko';d vuqns'k tkjh djsa fd os bl ckjs esa lj<strong>dk</strong>j dh uhfr <strong>dk</strong> iwjh rjg ls ikyu djsa vkSj os <strong>dk</strong>sbZ H<strong>kh</strong> lkexzh <strong>ds</strong>oy vaxzsth esa Nkius <strong>ds</strong> fy,<br />

Loh<strong>dk</strong>j u djsaA<br />

3- 'kgjh fo<strong>dk</strong>l ea=ky; ls vuqjks/k gS fd os vius <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku funs'<strong>kk</strong>y; <strong>dk</strong>s ;g vuqns'k nsa fd <strong>dk</strong>sM@eSuqvy vkfn ¯<strong>iz</strong>¯Vx <strong>ds</strong> fy, os rH<strong>kh</strong><br />

Loh<strong>dk</strong>j djsa tc os f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa esa Hksts tk,a tSlk fd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e 1976 <strong>ds</strong> fu;e 11¼1½ esa O;oLF<strong>kk</strong> dh xbZ gSA<br />

4- bl <strong>laca</strong>/k esa tks vkns'k tkjh fd;s tk;sa mldh <strong>iz</strong>fr jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s tku<strong>dk</strong>jh <strong>ds</strong> fy, fHktok nh tk;sA<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ I@14034@4@90&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&1½] fnukad 31-7-1990<br />

fo"k;%— <strong>dk</strong>sM@eSuqvy vkfn <strong>dk</strong>s f}H<strong>kk</strong>f"kd :i esa tkjh djukA<br />

tSlk fd ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x tkurs g® jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ¼la?k <strong>ds</strong> '<strong>kk</strong>ldh; <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong>½fu;e] 1976] <strong>ds</strong> fu;e&11 esa ;g O;oLF<strong>kk</strong> gS fd<br />

<strong>ds</strong>Uæh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa ls <strong>laca</strong>f/kr lH<strong>kh</strong> eSuqvy] lafgrk;sa vkSj <strong>iz</strong>fØ;k <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> vU; lkfgR; fgUnh vkSj vaxzsth esa f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong>; ¼fMxykWV½ :i esa<br />

eqfær ;k lkbDyksLVkby fd;s tk;saxs vkSj <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr fd;s tk;saxsA 31 vxLr] 1976 <strong>ds</strong> bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ&12012@5@76&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼[k½<br />

<strong>ds</strong> }kjk lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong> /;ku bl fu;e dh vksj fnykrs gq, muls fQj dgk x;k F<strong>kk</strong> fd eSuqvy vkSj QkeZ vkfn flQZ vaxzsth esa Niokuk<br />

fu;e <strong>ds</strong> fo#) gSA muls ;g H<strong>kh</strong> vuqjks/k fd;k x;k fd os eSuqvyksa] <strong>dk</strong>sMksa vkSj Qkeks± dh ikaMqfyfi;ksa <strong>dk</strong>s f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa rS;kj djok;sa vkSj mUgsa<br />

f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa ¼fMxykWV QkeZ esa½ eqæ.<strong>kk</strong>y;ksa <strong>dk</strong>s HkstsaA ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls ;g H<strong>kh</strong> vis{<strong>kk</strong> dh xbZ F<strong>kh</strong> fd os vius fu;a=.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u <strong>iz</strong>slksa <strong>dk</strong>s rF<strong>kk</strong> vU;<br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong>s vko';d vkns'k tkjh djsa fd bl ckjs esa lj<strong>dk</strong>j dh uhfr <strong>dk</strong> iwjh rjg ls ikyu djsa vkSj <strong>dk</strong>sbZ H<strong>kh</strong> lkexzh <strong>ds</strong>oy vaxzsth esa Nius <strong>ds</strong><br />

fy, Loh<strong>dk</strong>j u djsaA 31 ebZ] 1988 <strong>ds</strong> bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ&1@14034@8@88&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&1½ <strong>ds</strong> }kjk 'kgjh fo<strong>dk</strong>l ea=ky; ls vuqjksè<br />

fd;k x;k F<strong>kk</strong> fd os vius <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku funs'<strong>kk</strong>y; <strong>dk</strong>s ;g funsZ'k nsa fd <strong>dk</strong>sM@eSuqvy vkfn ¯<strong>iz</strong>¯Vx <strong>ds</strong> fy, os rH<strong>kh</strong> Loh<strong>dk</strong>j djsa tc os f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa Hksts<br />

tk;saA bu funsZ'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong>s lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> ifjpkfyr fd;k x;k F<strong>kk</strong> vkSj muls vuqjks/k fd;k x;k F<strong>kk</strong> fd os eqæ.k <strong>ds</strong> fy, Hksts tkus okyh<br />

lkexzh f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa lj<strong>dk</strong>jh eqæ.<strong>kk</strong>y;ksa <strong>dk</strong>s HkstsaA muls ;g H<strong>kh</strong> vis{<strong>kk</strong> dh xbZ F<strong>kh</strong> fd os vius v/<strong>kh</strong>uLFk ,oa lEc) <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong>s bl <strong>laca</strong>/k esa<br />

vko';d funsZ'k tkjh djsaA<br />

2- ;g 'ka<strong>dk</strong> O;Dr dh tk jgh gS fd vH<strong>kh</strong> H<strong>kh</strong> dq N lj<strong>dk</strong>jh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku vaxzsth vkSj fgUnh esa vyx&vyx Nkis tk jgs g®A vr% 'kgjh fo<strong>dk</strong>l<br />

ea=ky; rF<strong>kk</strong> vU; lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k gS fd lj<strong>dk</strong>jh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'kuksa <strong>dk</strong>s f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa Niokus ls <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> mi;qZDr fu;e vkSj <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>dk</strong><br />

ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa] lac) vkSj v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa rF<strong>kk</strong> c®<strong>dk</strong>sa@miØeksa vkfn esa iwjh rjg ls vuqikyu lqfuf'pr djsaA d`i;k bl <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu dh<br />

ikorh Hkstsa vkSj vius v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn <strong>dk</strong>s bl fo"k; esa fn, x, funs'<strong>kk</strong>sa dh ,d <strong>iz</strong>fr H<strong>kh</strong> miyC/k djk,aA<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ la[;k 12024@2@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼[k&2½] fnukad 6-4-1992<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 16


17<br />

<strong>dk</strong>;kZy; K<strong>kk</strong>iu<br />

fo"k;%— lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr dh fjiksVZ <strong>ds</strong> pkSFks [k.M esa dh xbZ flQkfj'ksa&jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;eksa <strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr djus <strong>ds</strong> fy, tkap<br />

fcUnqvksa <strong>dk</strong>s lqn`


18<br />

tkrh mls eqæ.k funs'<strong>kk</strong>y; <strong>laca</strong>f/kr foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s okil dj nsrk gSA bl <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> tkap&¯cnq H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> vU; lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa rF<strong>kk</strong> bu<strong>ds</strong><br />

lac)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa] miØeksa vkfn <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u LF<strong>kk</strong>fir <strong>iz</strong>slksa esa H<strong>kh</strong> cuk;s tkus pkfg;s ftuls ,slh lkexzh <strong>ds</strong>oy vaxzsth esa u NisA xSj lj<strong>dk</strong>jh<br />

<strong>iz</strong>slksa ls NikbZ tkus okyh lkexzh ij H<strong>kh</strong> blh rjg <strong>ds</strong> tkap ¯cnq LF<strong>kk</strong>fir fd;k tk;sA<br />

7- jcM+ dh eksgjsa] uke iV~V lwpuk iV~V] vkfn f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa cukuk<br />

tks vuqH<strong>kk</strong>x bu oLrqvksa <strong>dk</strong>s rS;kj djkus <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>e ns[krk gS] ml<strong>ds</strong> <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>jh vf/k<strong>dk</strong>jh dh ftEesnkjh gksuh pkfg;s fd og ;g lqfuf'pr djs fd<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e] 1976 <strong>ds</strong> fu;e 11 esa mfYyf[kr oLrq,a ¯gnh vkSj vaxzsth esa f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa ¼vkSj ;F<strong>kk</strong>o';d {ks=h; H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa H<strong>kh</strong>½ rS;kj djkbZ tk,aA<br />

8- lsok iath esa <strong>iz</strong>fof"V;ka<br />

ftl vuqH<strong>kk</strong>x esa deZpkfj;ksa dh lfoZl cq<strong>dk</strong>sa esa <strong>iz</strong>fof"V;ka djus <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>e gksrk gS ml<strong>ds</strong> <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>jh vf/k<strong>dk</strong>jh dh ;g ftEesnkjh gksuh pkfg;s fd<br />

^^d** rF<strong>kk</strong> ^^[k** {ks=ksa esa <strong>dk</strong>e djus okys vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa dh lfoZl cq<strong>dk</strong>sa esa dh xbZ <strong>iz</strong>fof"V;ka ¯gnh esa dh tk,A bl <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j dh <strong>iz</strong>fof"V;ka<br />

^^x** {ks= esa ;F<strong>kk</strong>laHko ¯gnh esa dh tk,aA bl ckr dh iM+rky lfoZl cqd esa <strong>iz</strong>fof"V djrs le;@ml ij gLrk{kj djrs le; dj yh tk,A<br />

9- lkekU; ftEesnkjh<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e vkSj ml<strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u cuk;s x;s fu;eksa <strong>ds</strong> vuqlkj tks i= ifji= vkfn ¯gnh esa ;k ¯gnh vkSj vaxzsth esa tkjh gksus pkfg;s<br />

;k tks <strong>iz</strong>ys[k ¯gnh rF<strong>kk</strong> vaxzsth nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa esa rS;kj fd;s tkus gksa] os mlh :i esa tkjh gksrs g®] ;g ns[kus dh ftEesnkjh i= ;k <strong>iz</strong>ys[k ij gLrk{kj<br />

djus okys vf/k<strong>dk</strong>jh dh gSA vr% gLrk{kj djus ls iwoZ ,sls vf/k<strong>dk</strong>jh ls ;g lqfuf'pr dj ysuk pkfg;s fd ,sls i=@ifji=] <strong>iz</strong>ys[k vkfn ¯gnh esa<br />

;k f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa tkjh fd, tk,aA<br />

10- ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls ;g H<strong>kh</strong> vuqjks/k gS fd mi;qZDr <strong>dk</strong>s tku<strong>dk</strong>jh@vuqikyukFkZ vius lH<strong>kh</strong> lac)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa@fuxeksa vkfn <strong>ds</strong><br />

/;ku esa yk nsaA bl lanHkZ esa tkjh fd;s x;s funs'<strong>kk</strong>sa dh <strong>iz</strong>fr;ka bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> fHktok,aA<br />

<strong>dk</strong>ñ i= lañ 12024@2@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼[k&2½ fnukad 06-04-1992<br />

fo"k;%— lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr dh fjiksVZ <strong>ds</strong> pkSFks [kaM esa dh xbZ flQkfj'ksaμjktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e 1963 dh /<strong>kk</strong>jk 3¼3½ <strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr<br />

djuk<br />

mi;qZDr fo"k; ij v/<strong>kk</strong>sgLrk{kjh <strong>dk</strong>s ;g dgus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr us viuh fjiksVZ <strong>ds</strong> prqFkZ [kaM esa ;g flQkfj'k<br />

dh gS fd ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ,oa mu<strong>ds</strong> lac)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa@fuxeksa vkfn esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e 1963 <strong>ds</strong> /<strong>kk</strong>jk 3¼3½ <strong>dk</strong> 'kr<strong>iz</strong>fr'kr<br />

vuqikyu lqfuf'pr djk;k tk;s vkSj bl<strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>frosnu <strong>ds</strong> igys [kaM esa dh xbZ rR<strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> lqfo/<strong>kk</strong>vksa <strong>ds</strong> ckjs esa flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij vkSj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x<br />

}kjk fu/<strong>kk</strong>Zfjr eku<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> vuqlkj vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa] deZpkfj;ksa dh fu;qfDr djus <strong>ds</strong> ckjs esa '<strong>kh</strong>?kz <strong>dk</strong>jZokbZ dh tk,A lfefr dh ;g flQkfj'k <strong>dk</strong>s ekurs<br />

gq, lj<strong>dk</strong>j <strong>dk</strong> fu.kZ; bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> ladYi la[;k 12019@10@91&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼H<strong>kk</strong>ñ½] fnukad 28-11-1992 }kjk lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn <strong>dk</strong>s lwfpr<br />

fd;k tk pq<strong>dk</strong> gSA<br />

2- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 dh /<strong>kk</strong>jk 3¼3½ <strong>ds</strong> vuqikyu lqfuf'pr djkus <strong>ds</strong> mís'; ls jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k<br />

12024@10@90&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼[k&2½] fnukad 26 twu] 1990 tkjh djrs gq, lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn ls vuqjks/k fd;k x;k F<strong>kk</strong> fd os /<strong>kk</strong>jk 3¼3½ <strong>ds</strong><br />

varxZr tkjh gksus okys lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>xtkr f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa vF<strong>kk</strong>Zr ¯gnh vkSj vaxzsth esa lkFk&lkFk tkjh djsaA<br />

3- lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr dh mDr flQkfj'k <strong>ds</strong> ifj<strong>iz</strong>s{; esa lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls iqu% vuqjks/k gS fd os jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 dh<br />

/<strong>kk</strong>jk 3¼3½ <strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr djsaA /<strong>kk</strong>jk 3¼3½ <strong>ds</strong> varxZr tkjh fd;s tkus okys lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>xtkr f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa lkFk&lkFk gh tkjh fd;s tk;sa<br />

vkSj tkjh djkrs le; ;g /;ku j[<strong>kk</strong> tk;s fd ¯gnh :ikarj vaxzsth :ikarj <strong>ds</strong> Åij@igys jgsA /<strong>kk</strong>jk 3¼3½ <strong>ds</strong> varxZr tkjh gksus okys nLrkostksa ij<br />

gLrk{kj djus okys vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>dk</strong> ;g mÙkjnkf;Ro g<strong>ksx</strong>k fd os ;g lqfuf'pr dj ysa fd ,sls nLrkost f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa gh rS;kj fd;s x;s g®] tkjh fd;s<br />

tk jgs g®A<br />

4- ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls ;g H<strong>kh</strong> vuqjks/k gS fd mi;qZDr tku<strong>dk</strong>jh vuqikyukFkZ vius lH<strong>kh</strong> lac)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa@fuxeksa vkfn <strong>ds</strong><br />

/;ku esa yk nsaA bl lanHkZ esa tkjh fd;s x;s funs'<strong>kk</strong>sa dh <strong>iz</strong>fr;ka bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> fHktok,aA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 18


19<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 12024@2@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼[k&2½] fnukad 21-07-1992<br />

fo"k;%— lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr dh fjiksVZ <strong>ds</strong> pkSFks [kaM esa dh xbZ flQkfj'ksa&jftLVjksa vkSj lsok iqfLr<strong>dk</strong>vksa <strong>ds</strong> '<strong>kh</strong>"kZd vkSj <strong>iz</strong>fof"V;ka<br />

mi;qZDr fo"k; ij v/<strong>kk</strong>sgLrk{kjh <strong>dk</strong>s ;g dgus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr us viuh fjiksVZ <strong>ds</strong> prqFkZ [kaM esa ;g<br />

flQkfj'k dh gS fd ¼1½ lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa miyC/k jftLVjksa vkSj lH<strong>kh</strong> oxks± vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa vkSj deZpkfj;ksa dh lsok iqfLr<strong>dk</strong>vksa <strong>ds</strong> '<strong>kh</strong>"kZd f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong><br />

gksus pkfg, vkSj muesa <strong>iz</strong>fof"V;ksa <strong>fganh</strong> esa gksuh pkfg, ¼2½ lH<strong>kh</strong> {ks=ksa esa vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa vkSj deZpkfj;ksa dh ofnZ;ksa ij yxk, tk jgs fcYys@<strong>iz</strong>rhd<br />

fpg~u vkfn f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> gksus pkfg, ¼3½ ^^d^^ vkSj ^^[k^^ {ks=ksa esa Hksts tkus okys fyQkQksa ij irs vfuok;Z :i ls <strong>fganh</strong> esa gh fy[ksa tk,A ;s<br />

flQkfj'ksa vkaf'kd la'<strong>kk</strong>s/ku <strong>ds</strong> lkFk Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gS vkSj bl <strong>laca</strong>/k esa lj<strong>dk</strong>j <strong>dk</strong> fu.kZ; bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> ladYi la[;k<br />

12029@10@91&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼H<strong>kk</strong>ñ½ fnukad 28-01-1992 }kjk lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn <strong>dk</strong>s lwfpr fd;k tk pq<strong>dk</strong> gSA<br />

2- x`g ea=ky; esa <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 5@65@68&jkñH<strong>kk</strong>ñ fnukad 19-08-68 ,oa <strong>dk</strong>ñKkñlañ 11015@43@72&jkñH<strong>kk</strong>ñ fnukad 08-02-1974<br />

esa Øe'k% ;g vkns'k fn, x, gSa fd deZpkfj;ksa dh lsok iaft;ksa esa <strong>iz</strong>fof"V;ka <strong>fganh</strong> esa dh tk,a jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 25-07-1978 <strong>ds</strong><br />

<strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 1@14011@5@1975&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&1½ esa fcYyksa ,oa <strong>iz</strong>rhd fpg~uksa vkfn <strong>dk</strong>s f}foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa yxk, tkus ls <strong>laca</strong>/k esa funs'k<br />

tkjh fd, x, gSA <strong>fganh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> {ks=ksa <strong>dk</strong>s Hksts tkus okys fyQkQksa ij irs <strong>fganh</strong> esa fy[ksa tkus <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa funs'k x`g ea=ky; <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu<br />

la[;k 12@50@62&jkñH<strong>kk</strong>ñ fnukad 30-07-1962 esa fn, x, gSaA<br />

3- lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr dh mDr flQkfj'<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> ifj<strong>iz</strong>s{; esa lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn ls vuqjks/k gS fd os ;g lqfuf'pr djsa fd%<br />

¼1½^^d** o ^^[k** {ks= esa fLFkr <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa j[ksa tkus okys jftLVjksa@lsok iqfLr<strong>dk</strong>vksa esa <strong>iz</strong>fof"V;ka fgUnh esa dh<br />

tk,aA*<br />

¼2½ lH<strong>kh</strong> {ks=ksa esaa vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa dh onhZ ij yxk, tkus okys fcYyksa@<strong>iz</strong>rhd fpg~uksa] ofnZ;ksa ij <strong>dk</strong>


20<br />

le;c) :i ls djsaA lfefr <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>frosnu <strong>ds</strong> pkjksa [k.M ftuesa lfefr }kjk lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t esa fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> ea=ky;okj leh{<strong>kk</strong> <strong>ds</strong><br />

vuqPNsn H<strong>kh</strong> gSa] lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s Hkstk pq<strong>ds</strong> gSaA vr% ;g H<strong>kh</strong> vuqjks/k gS fd os mu vuqPNsnksa esa fn, x, fooj.k <strong>ds</strong> vuqlkj vuqorhZ<br />

<strong>dk</strong>jZokbZ djsaA lkFk gh fujh{k.k <strong>ds</strong> nkSjku lfefr <strong>dk</strong>s fn, x, vk'oklu <strong>dk</strong>s ;F<strong>kk</strong>'<strong>kh</strong>?kz iwjk djus dh <strong>dk</strong>jZokbZ H<strong>kh</strong> dh tk,A<br />

3- lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr dh mi;qZDr flQkfj'<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> ifj<strong>iz</strong>s{; esa <strong>dk</strong>jZokbZ lqfuf'pr djus <strong>ds</strong> fy, ;g csgrj g<strong>ksx</strong>k fd ea=ky;@ foH<strong>kk</strong>Xk<br />

viuh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa dh cSB<strong>dk</strong>sa dh <strong>dk</strong>;Zlwph eas bls ,d en <strong>ds</strong> rkSj ij '<strong>kk</strong>fey dj ysa vkSj <strong>iz</strong>R;sd cSBd eas mldh leh{<strong>kk</strong> djsaA<br />

ok£"kd <strong>dk</strong>;ZØe esa fn, x, Yk{;ksa dh <strong>iz</strong>kfIr dh leh{<strong>kk</strong> H<strong>kh</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh cSBd esa dh tkuh pkfg,A tks ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x@<br />

<strong>dk</strong>;kZy; vkfn fu/<strong>kk</strong>Zfjr y{; ls cgqr ihNs gksa] os ,d le;c} <strong>dk</strong>;ZØe rS;kj dj<strong>ds</strong> ,d le;&lhek <strong>ds</strong> vUnj lfefr dh flQkfj'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong> vuqikyu<br />

lqfuf'pr djsaA<br />

4- ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls ;g H<strong>kh</strong> vuqjks/k gS fd mi;qZDr tku<strong>dk</strong>jh vuqikyukFkZ vius lH<strong>kh</strong> lEc}@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa@ fuxeksa vkfn <strong>ds</strong><br />

/;ku] eas yk nsaA bl <strong>laca</strong>/k eas tkjh funs'<strong>kk</strong>sa dh <strong>iz</strong>fr bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> fHktokus <strong>dk</strong> d"V djsaA<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ 20012@3@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼d&1½] fnukad 30-7-1992<br />

fo"k;%— ^^d** {ks= esa fLFkr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkSj <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa vkfn dh cSB<strong>dk</strong>sa dh <strong>dk</strong>;Zlwph&rF<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;Zo~Ùk dh <strong>ds</strong>oy fgUnh esa tkjh djuk<br />

mi;qZDr fo"k; ij v/<strong>kk</strong>sgLrk{kjh dh ;g dgus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefrd us vius <strong>iz</strong>frosnu [kaM ¼4½ esa dh xbZ<br />

flQkfj'<strong>kk</strong>sa esa fuEufyf[kr flQkfj'k H<strong>kh</strong> dh gS%& flQkfj'k lañ 9 ¼d½&foH<strong>kk</strong>xh; cSB<strong>dk</strong>sa@lEesyuksa dh <strong>dk</strong>;Zlwph@<strong>dk</strong>;Zo`Ùk&<br />

lfefr us flQkfj'k dh gS fd H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>R;sd <strong>dk</strong>;kZy; }kjk cqykbZ xbZ cSB<strong>dk</strong>sa] lEesyuksa] ifjxksf"B;ksa dh <strong>dk</strong>;Zlwph rF<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;Zo`Rr<br />

vkfn ,oa vU; i=kpkj esa fgUnh vkSj vaxzsth nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> vfuok;Z :i ls fd;k tk,a<br />

;g flQkfj'k bl la'<strong>kk</strong>s/ku <strong>ds</strong> lkFk eku yh xbZ gS fd <strong>ds</strong>oy ^^d** {ks= esa ifjpkfyr gksus okyh <strong>dk</strong>;Zlwph@<strong>dk</strong>;Zo`Rr vkfn ,oa mlls <strong>laca</strong>f/kr<br />

i=kpkj <strong>ds</strong>oy fgUnh esa ifjpkfyr fd, tk ldrs gSA<br />

2- bl <strong>iz</strong>lax esa lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> /;ku bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 1@14034@6@89&&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼d&1½ fnukad 20-6-88 dh<br />

vksj vkd`"V fd;k tkrk gS] ftl<strong>ds</strong> vuqlkj ^^d** {ks= esa fLFkr <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa vkfn dh foH<strong>kk</strong>xh; vkSj vUrfoZH<strong>kk</strong>xh; cSB<strong>dk</strong>sa<br />

dh <strong>dk</strong>;Zlwfp;ka mu ij fVIif.k;ka vkSj <strong>dk</strong>;Zo`Rr <strong>laca</strong>f/kr <strong>dk</strong>;kZy;@miØe vkfn pkgsa rks <strong>ds</strong>oy fgUnh esa tkjh dj ldrs gSa] c'krsZ fd mu<strong>dk</strong><br />

ifjpkyu <strong>ds</strong>oy ^^d** {ks= esa fd;k tkuk gksA<br />

3- lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr dh flQkfj'k rF<strong>kk</strong> bl <strong>laca</strong>/k esa lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fu.kZ; <strong>ds</strong> ifj<strong>iz</strong>s{; esa lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn ls vuqjks/k fd;k<br />

tkrk gS fd os mi;qZDr funsZ'k rF<strong>kk</strong> fu.kZ; vius <strong>laca</strong>) rF<strong>kk</strong> v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@<strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRo ;k fu;a=.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u dEifu;ksa@miØeksa@jk"Vªh;d`r<br />

cSa<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>ds</strong> /;ku esa <strong>dk</strong>;kZUo;u gsrq yk nsaA d`i;k bl <strong>laca</strong>/k esa dh xbZ <strong>dk</strong>jZokbZ ls jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> lwfpr djsaA<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 20016@1@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&1½ fnukad 9-8-1992<br />

fo"k;%— jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e] 1976 <strong>ds</strong> fu;e 8 ¼4½ <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u vf/klwfpr <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh <strong>ds</strong>oy <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> djus <strong>ds</strong> fy, fofufnZ"V djuk<br />

lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong> /;ku jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e] 1976 <strong>ds</strong> fu;e 8¼4½ dh vksj fnyk;k tkrk gS] ftl<strong>ds</strong> vuqlkj <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j vkns'k }kjk<br />

,sls vf/klwfpr <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong>s fofufnZ"V dj ldrh gS tgka ,sls deZpkfj;ksa }kjk] ftUgsa <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong>oh.krk <strong>iz</strong>kIr gS] fVIi.k] <strong>iz</strong>k:i.k vkSj ,sls vU;<br />

'<strong>kk</strong>ldh; <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, tks vkns'k esa fofufnZ"V fd, tk,a] <strong>ds</strong>oy fgUnh <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd;k tk,xkA<br />

2- mi;qZDr <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>uksa <strong>ds</strong> vUrxZr jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k I@14013@9@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&1½ fnukad 23-11-1987 rF<strong>kk</strong><br />

<strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k I@14013@9@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&1½ fnukad 5-9-88 esa vuqns'k fn, x, Fks fd {ks= ^^d** vkSj ^^[k** esa fLFkr <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j<br />

<strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa] tks jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e] 1976 <strong>ds</strong> fu;e 10¼4½ <strong>ds</strong> vUrxZr vf/klwfpr fd, x, gSa] fgUnh esa <strong>iz</strong>oh.krk <strong>iz</strong>kIr lH<strong>kh</strong> deZpkjh<br />

1-4-88 ls fuEufyf[kr i=kfn <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>k:i <strong>ds</strong>oy fgUnh esa <strong>iz</strong>Lrqr djsaxs%&<br />

¼1½ ^^d** rF<strong>kk</strong> ^^[k** {ks= dh jkT; lj<strong>dk</strong>jksa ;k la?k jkT; {ks= <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lu vkSj bu {ks=ksa esa fLFkr <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa]<br />

miØeksa vkfn vkSj xSj lj<strong>dk</strong>jh O;fDr;ksa <strong>dk</strong>s tkus okys lH<strong>kh</strong> i=kfn]<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 20


21<br />

¼2½ fgUnh esa <strong>iz</strong>kIr lH<strong>kh</strong> i=kfn vkfn <strong>ds</strong> mÙkj]<br />

¼3½ fdlh deZpkjh }kjk fgUnh esa fn;k x;k ;k gLrk{kj fd;k x;k vkosnu] vihy ;k vH;kosnu <strong>dk</strong> mÙkjA<br />

3- <strong>ds</strong>Unzh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh fnukad 13 fnlEcj] 1991 <strong>dk</strong>s gqbZ cSBd esa iqu% bl ckr ij tksj fn;k x;k gS fd ,sls fofufnZ"V<br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa esa fgUnh esa <strong>iz</strong>oh.krk <strong>iz</strong>kIr deZpkjh viuk lkjk <strong>dk</strong>e <strong>ds</strong>oy fgUnh esa djsaA<br />

4- vr% <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> leLr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls iqu% vuqjks/k gS fd os mijksDr vuqns'<strong>kk</strong>sa rF<strong>kk</strong> fu.kZ; <strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr djsa rF<strong>kk</strong><br />

bUgsa vius <strong>laca</strong>) rF<strong>kk</strong> v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkSj <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRo ;k fu;a=.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u dEifu;ksa@miØeksa@jk"Vªh;d`r cSa<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>ds</strong> /;ku esa<br />

H<strong>kh</strong> vuqikyu gsrq yk nsaA<br />

5- bl <strong>laca</strong>/k esa dh xbZ <strong>dk</strong>jZokbZ ls bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> lwfpr djsaA<br />

<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ la 0I@14013@7@94&jk-H<strong>kk</strong>- ¼d&1½ fnukad 18-5-1994<br />

fo"k;%— ^^d** {ks= ls <strong>ds</strong>Unz lj<strong>dk</strong>j esa <strong>iz</strong>frfu;qfDr ij vkus okys vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa }kjk fgUnh esa <strong>dk</strong>;Z fd;k tkukA<br />

<strong>iz</strong>/<strong>kk</strong>u ea=h th dh v/;{krk esa fnukad 24 tqykbZ] 1993 <strong>dk</strong>s gqbZ <strong>ds</strong>Unzh; fgUnh lfefr dh 23oha cSBd esa bl fo"k; ij ppkZ gqbZ F<strong>kh</strong> fd<br />

vf[ky H<strong>kk</strong>jrh; <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud lsokvksa rFk vU; lsokvksa <strong>ds</strong> os vf/k<strong>dk</strong>jh tks ^^d** {ks= <strong>ds</strong> jkT;ksa <strong>ds</strong> lsok laoxks± <strong>ds</strong> gSa ;k vU;F<strong>kk</strong> mu jkT;ksa esa <strong>dk</strong>;Z dj<br />

pq<strong>ds</strong> gSa] tc <strong>ds</strong>Unz lj<strong>dk</strong>j esa <strong>iz</strong>frfu;qfDr@fu;qfDr ij vk,a rks os fgUnh esa <strong>dk</strong>;Z djsaA<br />

2- bl fo"k; ij ;g fu.kZ; fy;k x;k F<strong>kk</strong> fd tks vf/k<strong>dk</strong>jh fgUnh esa <strong>dk</strong>e djuk pkgsa] mUgsa fgUnh esa <strong>dk</strong>e djus <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>ksRlkfgr fd;k tk,A<br />

mDr cSBd <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Zo`Ùk lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 20 fnlEcj] 1993 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 1@20017@10@93&jkñH<strong>kk</strong>ñ<br />

¼d&1½ }kjk vko';d <strong>dk</strong>;Zokgh gsrq Hkstk x;k F<strong>kk</strong>A<br />

3- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x }kjk le;&le; ij vkns'k tkjh dj<strong>ds</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k fd;k tkrk jgk gS fd os vius ;gka<br />

vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;kas <strong>dk</strong>s fgUnh esa vf/kd ls vf/kd <strong>dk</strong>;Z djus esa lqfo/<strong>kk</strong> <strong>iz</strong>nku djus <strong>ds</strong> fy, vius ;gka fgUnh <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>ykvksa <strong>dk</strong> vk;kstu djs<br />

rF<strong>kk</strong> <strong>iz</strong>ksRlkgu ;kstuk,a ykxw djsaA lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls iqu% vuqjks/k fd;k tkrk gS fd bl fn'<strong>kk</strong> esa <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>o<strong>dk</strong>jh dne mBk;sa vkSj mifjfyf[kr Js.<strong>kh</strong><br />

<strong>ds</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa }kjk fgUnh esa <strong>dk</strong>e djkus <strong>ds</strong> fy, fo'ks"k :i ls /;ku nsaA<br />

<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ la 0I@14034@4@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&1½ fnukad 26-8-1992<br />

fo"k;%— jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 ¼;F<strong>kk</strong>la'<strong>kk</strong>sf/kr 1967½ <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>u<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr djuk&VsyhQksu funsZf'k<strong>dk</strong>vksa <strong>dk</strong>s fgUnh vkSj<br />

vaxzsth nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa esa <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr djus dh vfuok;Zrk<br />

d`f"k ea=ky; rF<strong>kk</strong> vU; lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xkas vkfn <strong>dk</strong> /;ku VsyhQksu funsZf'k<strong>dk</strong>vksa <strong>ds</strong> fgUnh laLdj.k fy, tkus <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa x`g ea=ky;<br />

<strong>ds</strong> fnukad 7 tuojh] 1970 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 6@57@70&jkñH<strong>kk</strong>ñ dh vksj vkdf"kZr djus <strong>dk</strong> vfuns'k gqvk gS] ftlesa ;g dgk x;k gS fd fgUnh<br />

VsyhQksu funsZf'k<strong>dk</strong> <strong>dk</strong> vf/kd ls vf/kd mi;<strong>ksx</strong> fd;k tkuk pkfg, vkSj ftl VsyhQksu <strong>dk</strong> ,DlVsa'ku gks ml<strong>ds</strong> fy, de ls de ,d VsyhQksu<br />

Mk;jsDVjh fgUnh esa yh tk,A blh Øe esa x`g ea=ky; <strong>dk</strong> fnukad 22-7-1971 <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 1@38@70&jkñH<strong>kk</strong>ñ H<strong>kh</strong> ns[k fy;k tk, ftlesa<br />

fgUnh H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> {ks=ksa esa fLFkr <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong>s fgUnh VsyhQksu Mk;jsDVjh <strong>dk</strong> vf/kd ls vf/kd <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> djus <strong>dk</strong> funs'k nsus <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>u gSA ml <strong>dk</strong>;kZy;<br />

Kkiu esa ;g H<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>u fd;k x;k gS fd ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x vkfn fgUnh dh VsyhQksu Mk;jsDVjh <strong>dk</strong>s viuh vko';drk <strong>ds</strong> ckjs esa Mkd o rkj foH<strong>kk</strong>x<br />

¼vc nwj&lapkj foH<strong>kk</strong>x½ <strong>dk</strong>s lwfpr djsa vkSj x`g ea=ky; <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> lwfpr djsaA<br />

2- bl <strong>laca</strong>/k esa fnukad 26-8-1992 <strong>dk</strong> bl foH<strong>kk</strong>x }kjk ,d lela[;d <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lapkj ea=ky; <strong>dk</strong>s Hkstk x;k gS] ftldh <strong>iz</strong>fr layXu gSA<br />

3- bl <strong>laca</strong>/k esa dh xbZ visf{kr <strong>dk</strong>;Zokgh ls bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> voxr djok,A<br />

<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ lañ 14034@4@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&1½ fnukad 26-8-1992<br />

fo"k;%— jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 ¼;F<strong>kk</strong>la'<strong>kk</strong>sf/kr 1967½ <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>uksa <strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr djuk&VsyhQksu funsZf'k<strong>dk</strong>vksa <strong>dk</strong>s fgUnh vkSj<br />

vaxzsth nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa esa <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr djus dh vfuok;Zrk<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 ¼;F<strong>kk</strong>la'<strong>kk</strong>sf/kr 1967½ dh /<strong>kk</strong>jk 3¼3½ <strong>ds</strong> vuqlkj lH<strong>kh</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>dk</strong> lwpukvksa <strong>dk</strong>s fgUnh vkSj vaxzsth nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa esa<br />

lkFk&lkFk tkjh fd;k tkuk vfuok;Z gSA<br />

nwj&lapkj foH<strong>kk</strong>x dh vksj ls fofHkUu uxjksa esa VsyhQksu uacjksa dh lwpuk,a lekpkj i=ksa esa H<strong>kh</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr djkbZ tkrh gSa mu lwpukvksa <strong>ds</strong> <strong>ladyu</strong><br />

<strong>ds</strong> :i esa miH<strong>kk</strong>sDrkvksa <strong>dk</strong>s VsyhQksu funsZf'k<strong>dk</strong>,a nh tkrh gSaA vr% jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>uksa <strong>ds</strong> vUrxZr ;g vfuok;Z gks tkrk gS fd<br />

VsyhQksu funsZf'k<strong>dk</strong>vksa <strong>ds</strong> fgUnh laLdj.k H<strong>kh</strong> vaxzsth laLdj.<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> lkFk <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr gksaA orZeku le; esa VsyhQksu funsZf'k<strong>dk</strong> <strong>ds</strong> vaxzsth laLdj.k fudyus <strong>ds</strong><br />

ckn gh fgUnh laLdj.k <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr gksrs gSa] ;k fcYdqy gh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr ugha gksrs gSa ;g vf/kfu;e <strong>dk</strong> mYya?ku gSA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 21


22<br />

2- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>uksa <strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr djus <strong>ds</strong> fy, ;g vfuok;Z gS fd nwj lapkj foH<strong>kk</strong>x }kjk <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr dh<br />

tkus okyh VsyhQksu funsZf'k<strong>dk</strong>vksa <strong>ds</strong> fgUnh laLdj.k H<strong>kh</strong> vfuok;Z :i ls lkFk gh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr fd, tk,aA oLrqr% VsyhQksu funsZf'k<strong>dk</strong>vksa <strong>ds</strong> fgUnh<br />

laLdj.<strong>kk</strong>sa dh ekax ,oa mi;<strong>ksx</strong> c


23<br />

foH<strong>kk</strong>x ;g funsZ'k H<strong>kh</strong> ns pq<strong>dk</strong> gS fd fofHkUu ea=ky;sa }kjk vk;ksftr lH<strong>kh</strong> lekjksgksa vkSj cSB<strong>dk</strong>sa essa lH<strong>kh</strong> lkbu cksMks± vkfn ij nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

gksuk pkfg,A bu funsZ'<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> ckotwn ;nk dnk ,slk ns[kus esa vkrk gS fd bu<strong>dk</strong> ikyu iwjh rkSj ij ugha gks jgk gSA lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls iqu%<br />

vuqjksè fd;k tkrk gS fd os bl ckr <strong>dk</strong> /;ku j[ksa fd jk"Vªh;@varjkZ"Vªh; egksRloksa] lekjksgksa vkfn esa cSuj] ukeiê] lwpuk iê] lkfgR;] ifji=]<br />

cStksa vkfn esa fgUnh o vaxzsth nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd;k tk,A<br />

<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ lañ I@15016@4@97&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhñ 1½] fnukad 9-6-1998<br />

fo"k;%— varjkZ"Vªh; lEesyuksa@lekjksgksa esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong>A<br />

lanHkZ% ¼1½ <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 1@1434@7@79&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&1½] fnukad 27-7-19<br />

¼2½ <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 1@1434@6@85&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&1½] fnukad 28-1-19<br />

¼3½ <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 1@2024@6@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼[k&2½] fnukad 20-4-1987<br />

¼4½ <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 1@14013@8@94&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&1½] fnukad 24-5-1994<br />

varjkZ"Vªh; lEesyuksa@lekjksgksa vkfn esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa lj<strong>dk</strong>j }kjk foxr esa le;&le; ij mi;qZDr lanH<strong>kk</strong>s± <strong>ds</strong> ek/;e<br />

ls funs'k tkjh fd, x, g®A<br />

2- iqjkus funs'<strong>kk</strong>sa dh iqujh{<strong>kk</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> ekeyk dqN le; ls lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fopkjk/<strong>kh</strong>u F<strong>kk</strong>A leqfpr fopkj foe'kZ <strong>ds</strong> i'pkr vc ;g fu.kZ; fy;k<br />

x;k gS fd bl ckjs esa tkjh lH<strong>kh</strong> iqjkus funs'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong> vf/kØe.k djrs gq, bl fo"k; ij u, O;kid ekxZn'<strong>kh</strong>Z fl)kar tkjh fd, tk,aA<br />

3- vr% v/<strong>kk</strong>sgLrk{kjh <strong>dk</strong>s ;g dgus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd foH<strong>kk</strong>x }kjk mi;qZDr of.kZr iqjkus lanH<strong>kk</strong>s± <strong>dk</strong>s rR<strong>dk</strong>y <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>o ls okfil fy;k tkrk<br />

gS vkSj u, ekxZn'<strong>kh</strong>Z fl)karksa <strong>dk</strong> fuEufyf[kr iSjkvksa <strong>ds</strong> vuqlkj ikyu fd;k tk,%—<br />

¼1½ la;qDr jk"Vª fu<strong>dk</strong>;ksa rF<strong>kk</strong> blls lEc) fu<strong>dk</strong>;ksa }kjk vk;ksftr fd, tkus okys lEesyu@cSBdas% H<strong>kk</strong>jrh; <strong>iz</strong>frfuf/ke.My <strong>ds</strong> usrk<br />

}kjk viuk H<strong>kk</strong>"k.k@mn~cks/ku f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> H<strong>kk</strong>"k.k ¼<strong>fganh</strong>&vaxzsth½ :i esa ifjpkfyr djok;k tk;sxk vkSj vxj os <strong>fganh</strong> tkurs g® rks<br />

viuk H<strong>kk</strong>"k.k@mn~cks/ku] <strong>fganh</strong> esa nsaxs] bl 'krZ <strong>ds</strong> lkFk fd nqH<strong>kk</strong>f"k, dh lsok,a] ekax <strong>ds</strong> vuqlkj miyC/k djkbZ xbZ g®A<br />

¼2½ vkSipkfjd :i ls fo'oO;kih vFkok {ks=h; laxBuksa }kjk vk;ksftr lEesyu@cSBd% vxj lEesyu@cSBd H<strong>kk</strong>jr esa vk;ksftr<br />

gksrs g® rF<strong>kk</strong> H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j bldh estckuh djrh gS rks mi;qZDr iSjk 3¼1½ esa of.kZr mik;ksa <strong>ds</strong> vfrfjDr cSujksa] cStksa] ukeiV~Vksa<br />

lwpukiêksa vkfn esa <strong>fganh</strong> vkSj vaxzsth nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> lqfuf'pr fd;k tk,A vxj bl <strong>laca</strong>/k esa <strong>dk</strong>sbZ vkSipkfjd rF<strong>kk</strong><br />

fof/kd <strong>iz</strong>frca/k ugha gS rks lkfgR;] ifji=] <strong>dk</strong>;Zlwph] <strong>dk</strong>;Zo`Rr] <strong>iz</strong>sluksV vkfn H<strong>kh</strong> f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> ¼<strong>fganh</strong>&vaxzsth½ :i esa gksus pkfg,A<br />

¼3½ varjkZ"Vªh; la˜ksa@laxBuksa rF<strong>kk</strong> fu<strong>dk</strong>;ksa ftuesa H<strong>kk</strong>jr ,d H<strong>kk</strong>x ysus okyk lnL; gS] }kjk vk;ksftr dh tkus okyh lEesyu@cSB<strong>ds</strong>a%<br />

H<strong>kk</strong>jrh; <strong>iz</strong>frfuf/k&e.My <strong>ds</strong> usrk }kjk viuk H<strong>kk</strong>"k.k@mn~cks/ku f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> ¼<strong>fganh</strong>&vaxzsth½ :i esa ifjpkfyr djok;k tk,xk rF<strong>kk</strong><br />

vxj os <strong>fganh</strong> tkurs g® rks viuk H<strong>kk</strong>"k.k@mn~cks/ku <strong>fganh</strong> esa nsaxsA bl 'krZ <strong>ds</strong> lkFk fd f}H<strong>kk</strong>f"k, dh lsok,a ekax <strong>ds</strong> vuqlkj miyCè<br />

djkbZ xbZ g®A vxj lEesyu@cSBd H<strong>kk</strong>jr esa vk;ksftr gksrs g® rF<strong>kk</strong> H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j budh estckuh djrh gS rks cSujksa] cStksa]<br />

ukeiV~Vksa rF<strong>kk</strong> lwpukiV~Vksa vkfn esa <strong>fganh</strong> vaxzsth nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> lqfuf'pr fd;k tk,A vxj bl <strong>laca</strong>/k esa <strong>dk</strong>sbZ<br />

vkSipkfjd rF<strong>kk</strong> fof/kd <strong>iz</strong>frca/k ugha gS rks lkfgR;] ifji=] <strong>dk</strong>;Zlwph] <strong>dk</strong>;Zo`Rr] <strong>iz</strong>sluksV vkfn H<strong>kh</strong> f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> ¼<strong>fganh</strong>&vaxzsth½ :i<br />

esa gksus pkfg,A<br />

¼4½ nwljs ns'<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> lkFk f}i{<strong>kh</strong>; cSB<strong>ds</strong>a@ppkZ@le>kSrs vkfn% mi;qZDr iSjk 3¼1½ rF<strong>kk</strong> 3¼2½ esa of.kZr funs'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong>] tgka rd ykxw gksa]<br />

ikyu fd;k tk,A bl<strong>ds</strong> vfrfjDr f}i{<strong>kh</strong>; le>kSrs] f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> ¼<strong>fganh</strong>&vaxzsth½ :i esa rS;kj fd, tk,a o gLrk{kfjr fd, tk,aA<br />

4- H<strong>kk</strong>jrh; <strong>iz</strong>frfuf/k e.My <strong>ds</strong> lnL; tgka rd O;kogkfjd gksa] vius lkfFk;ksa rF<strong>kk</strong> led{k lg;ksfx;ksa <strong>ds</strong> lkFk ,sls ekS<strong>dk</strong>sa ij ckrphr esa <strong>fganh</strong><br />

<strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> djsaA<br />

5- H<strong>kk</strong>jr }kjk vk;ksftr lEesyuksa@cSB<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> nkSjku gq, i=<strong>dk</strong>j lEesyu esa lacks/ku <strong>fganh</strong> vkSj vaxzsth nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa esa gksaA<br />

6- H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls ;g vuqjks/k gS fd mi;qZDr of.kZr ekxZn'<strong>kh</strong>Z fl)karksa <strong>ds</strong> vuqlkj lH<strong>kh</strong> vko';d lfpoky;h;<br />

lgk;rk <strong>iz</strong>nku dh tk, rF<strong>kk</strong> vuqokn<strong>dk</strong>sa] nqH<strong>kk</strong>f"k;ksa vkfn dh O;oLF<strong>kk</strong> dh tk,A<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 23


24<br />

7- d`i;k bl <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu dh ikorh HkstsaA<br />

<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ lañ I@14034@2@2000&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhñ 1½] fnukad 16-3-2000<br />

fo"k;%— varjkZ"Vªh; lEesyuksa@lekjksgksa esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong>A<br />

lanHkZ%— ¼<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ I@15016@04@97&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhñ 1½] fnukad 09-06-1998½<br />

varjkZ"Vªh; lEesyuksa@lekjksgksa vkfn esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> rF<strong>kk</strong> H<strong>kk</strong>jrh; <strong>iz</strong>frfuf/k e.My <strong>ds</strong> lnL;ksa }kjk nwljs ns'<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> lkFk f}i{<strong>kh</strong>;<br />

cSB<strong>dk</strong>sa@ppkZvksa@le>kSrksa vkfn esa vius lkfFk;ksa rF<strong>kk</strong> led{k lg;ksfx;ksa <strong>ds</strong> lkFk ckrphr esa fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa lj<strong>dk</strong>j }kjk fnukad 9 twu]<br />

1998 <strong>dk</strong>s mi;qZDr <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu <strong>ds</strong> ek/;e ls funs'k tkjh fd, FksA bu Li"V <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>ds</strong> ckotwn H<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn }kjk bu<strong>dk</strong> leqfpr<br />

vuqikyu ugha fd;k tk jgk gSA<br />

2- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh <strong>ds</strong> bl Lo.kZ t;arh o"kZ esa iqu% vkxzg fd;k tkrk gS fd fnukad 09 twu] 1998 <strong>dk</strong>s tkjh ekxZn'<strong>kh</strong>Z fl)karksa <strong>dk</strong> iwjh rjg<br />

ls ikyu fd;k tk;sA lH<strong>kh</strong> varjkZ"Vªh; lEesyuksa@lekjksgksa vkfn esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh <strong>dk</strong>s lEekutud LF<strong>kk</strong>u fn;k tk, rF<strong>kk</strong> ml<strong>dk</strong> vf/k<strong>dk</strong>f/kd <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

fd;k tk;sA jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh <strong>dk</strong>s fons'<strong>kk</strong>sa esa ml<strong>dk</strong> mfpr LF<strong>kk</strong>u vkSj lEeku fnykus <strong>ds</strong> fy, ;g ijevko';d gS fd tc H<strong>kh</strong> ns'k <strong>ds</strong> f'k"VeaMy fons'<strong>kk</strong>sa<br />

dh ;k=k ij tk,a rks tgka rd O;kogkfjd gks] LosPNk ls vius lkfFk;ksa rF<strong>kk</strong> led{k lg;ksfx;ksa <strong>ds</strong> lkFk ,sls ekS<strong>dk</strong>sa ij ckrphr esa fgUnh <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

djsaA blls tgka ns'k dh jk"Vªh; Nfo mTtoy gksrh gS ogha ns'k <strong>dk</strong> xkSjo rF<strong>kk</strong> vkRelEeku H<strong>kh</strong> cs ;g dgus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd fnukad 27 v<strong>iz</strong>Sy] 1960 <strong>ds</strong> jk"Vªifr vkns'k <strong>ds</strong> iSjk 7¼d½ <strong>ds</strong> vuqlkj vius LF<strong>kk</strong>uh; <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa fgUnh<br />

<strong>ds</strong> <strong>iz</strong>xkeh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;ZØe <strong>dk</strong>s ykxw djrs le; lj<strong>dk</strong>jh foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s ;g /;ku j[kuk gS fd LF<strong>kk</strong>uh; turk dh lqfo/<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> fy, mu<strong>ds</strong> bLrseky<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 24


25<br />

esa vkus okys QkeZ vkSj foH<strong>kk</strong>xh; lkfgR; vf/kd ls vf/kd LF<strong>kk</strong>uh; H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa esa miyC/k djk, tk,aA rn~uqlkj turk }kjk <strong>iz</strong>;qDr <strong>laca</strong>f/kr Qkeks± esa<br />

bLrseky dh tkus okyh <strong>iz</strong>knsf'kd H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa <strong>ds</strong> ckjs esa /;kuiwoZd fopkj fd;k x;kA<br />

2- <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud vis{<strong>kk</strong>vksa vkSj turk dh vko';drkvksa <strong>dk</strong>s /;ku esa j[krs gq, ;g fu.kZ; fy;k x;k gS fd%—<br />

I. tgka vuko';d :i ls Qkeks± <strong>dk</strong> vk<strong>dk</strong>j cus <strong>ds</strong> fy, vaxzsth :i <strong>dk</strong> lgkjk ysuk iM+rk gSA<br />

2- mi;qZDr fLFkfr <strong>ds</strong> fujkdj.k gsrq ;g fu.kZ; fy;k x;k gS fd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e] 1976 <strong>ds</strong> fu;e 10¼4½ <strong>ds</strong> varxZr vf/klwfpr fd, x,<br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa esa fgUnh esa <strong>iz</strong>oh.krk <strong>iz</strong>kIr deZpkjh vfuok;Zr% vkSj fgUnh esa <strong>dk</strong>;Zlk/kd Kku j[kus okys deZpkjh ;F<strong>kk</strong>laHko jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963<br />

dh /<strong>kk</strong>jk 3¼3½ <strong>ds</strong> varxZr f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i ls tkjh fd, tkus okys nLrkostksa vkSj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e]1976 <strong>ds</strong> varxZr <strong>ds</strong>oy fgUnh esa tkjh fd, tkus okys<br />

i=ksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>k:i.k ewy :i ls fgUnh esa djsa vkSj vko';drkuqlkj mu<strong>dk</strong> vuqokn vaxzsth esa djk;k tk,A<br />

3- fgUnh esa <strong>iz</strong>oh.krk <strong>iz</strong>kIr lH<strong>kh</strong> deZpkfj;ksa ls vis{<strong>kk</strong> dh tkrh gS fd mDr fo"k;ksa ls <strong>laca</strong>f/kr fVIi.k H<strong>kh</strong> os ewy :i ls fgUnh esaa djsaxsA<br />

<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ lañ I@14013@01@2004&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhñ1½] fnukad 31-12-2004<br />

fo"k;%— lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t esa ^^vfgUnh H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong>** 'kCnksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> LF<strong>kk</strong>u ij ^^vU; H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>&H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong>** vFkok ^^fgUnh H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong>** 'kCnksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong>A<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> laKku esa ;g yk;k x;k gS fd H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> cgqr ls ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x vkfn vius useh <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t esa mu jkT;ksa@O;fDr;ksa<br />

<strong>ds</strong> fy,] ftudh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>@ekr`H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh ugha gS] ^vfgUnh H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong>* 'kCnksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> djrs g®A jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 rF<strong>kk</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e] 1976<br />

esa dgha ij H<strong>kh</strong> ^vfgUnh H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong>* 'kCnksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ugha fd;k x;k gSA<br />

2- fgUnh la˜ dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> gS rF<strong>kk</strong> ns'k dh laidZ H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> gSA vr% H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k gS fd os lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t<br />

esa rF<strong>kk</strong> x`g&if=<strong>dk</strong>vksa vkfn esa ^^vfgUnh H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong>** 'kCnksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> LF<strong>kk</strong>u ij ^^vU; H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>&H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong>** vFkok ^^fgUnhrj H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong>** 'kCnksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> djsa rF<strong>kk</strong><br />

vius lac)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa] miØeksa] c®<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> rn~uqlkj <strong>dk</strong>jZokbZ djus <strong>ds</strong> fy, vuqjks/k djsaA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 25


26<br />

v/;k;&3<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> laaca/<strong>kh</strong> fofHkUu lfefr;ka] fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ka] uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ka] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

<strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ka vkfn<br />

<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ lañ II@12013@3@90&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&2½] fnukad 16-5-1990<br />

fo"k;%— fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr;kas dh cSB<strong>dk</strong>sa dh <strong>dk</strong>;Zlwph esa ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x rF<strong>kk</strong> mu<strong>ds</strong> lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa esa fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

dh fLFkfr dh tku<strong>dk</strong>jh <strong>iz</strong>Lrqr djukA<br />

v/<strong>kk</strong>sgLrk{kjh <strong>dk</strong>s bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> 5 Qjojh] 1990 <strong>ds</strong> le la[;d <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu <strong>dk</strong> gokyk nsrs gq, ;g dgus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd mDr<br />

<strong>dk</strong>;kZy; Kkiu <strong>dk</strong>s fujLr le>k tk,A<br />

2- fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa dh cSB<strong>dk</strong>sa dh <strong>dk</strong>;Zlwph esa fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> ckjs esa tku<strong>dk</strong>jh <strong>iz</strong>Lrqr djus <strong>ds</strong> fy, fu/<strong>kk</strong>Zfjr <strong>iz</strong>ksQkekZ bl foH<strong>kk</strong>x<br />

<strong>ds</strong> fnukad 26 v<strong>iz</strong>Sy] 1988 rF<strong>kk</strong> 25 v<strong>iz</strong>Sy] 1988@6-6-1988 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k&20003@2@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼[k&1½ <strong>ds</strong> }kjk ifjpkfyr fd;s x;s<br />

g®A fnukad 26-4-1988 <strong>ds</strong> }kjk ifjpkfyr <strong>iz</strong>ksQkekZ <strong>dk</strong> bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 16-1-1990 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu }kjk ekewyh la'<strong>kk</strong>s/ku fd;k x;k gSA<br />

3- lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k gS fd os viuh fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa dh vkxkeh gksus okyh cSB<strong>dk</strong>sa esa bUgha <strong>iz</strong>ksQkeks± esa tku<strong>dk</strong>jh<br />

<strong>iz</strong>Lrqr djsaA ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x esa fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr tku<strong>dk</strong>jh vc fnukad 26-4-1988 <strong>ds</strong> mi;qZDr <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu dh txg fnukad 16-1-<br />

1990 <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu <strong>ds</strong> lkFk Hksts x;s <strong>iz</strong>ksQkekZ eas vkSj lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa ls <strong>laca</strong>f/kr ,slh tku<strong>dk</strong>jh fnukad 25-4-88@6-6-88 <strong>ds</strong><br />

<strong>dk</strong>;kZy; Kkiu <strong>ds</strong> lkFk tkjh <strong>iz</strong>ksQkekZ esa <strong>iz</strong>Lrqr fd;k djsa] tSlk fd bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 4@12 tqykbZ] 1988 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k<br />

11@20034@3@86&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&2½ esa H<strong>kh</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s crk;k tk pq<strong>dk</strong> gSA<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ II@20015@64@89 jk-H<strong>kk</strong>- ¼d&2½] fnukad 11-1-1990<br />

fo"k;%— fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa <strong>ds</strong> xBu ,oa cSB<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> ckjs esaA<br />

H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> lqpk: :i ls <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> ckjs esa lykg nsus <strong>ds</strong> mís'; ls fofHkUu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa esa fgUnh lykg<strong>dk</strong>j<br />

lfefr;ksa dh O;oLF<strong>kk</strong> dh xbZA bu lfefr;ksa <strong>ds</strong> v/;{k <strong>laca</strong>f/kr ea=h gksrs gSa vkSj mu<strong>dk</strong> xBu <strong>ds</strong>Unzh; fgUnh lfefr ¼ftl<strong>ds</strong> v/;{k <strong>iz</strong>/<strong>kk</strong>uea=h gSa½<br />

flQkfj'k <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij cuk, x, ekxZn'<strong>kh</strong>Z fl)karksa <strong>ds</strong> vuqlkj fd;k tkuk visf{kr gSA fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr <strong>ds</strong> fofHkUu igyqvksa] <strong>dk</strong>;ks± ,oa<br />

xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa dh la[;k ,oa ukekadu <strong>ds</strong> ckjs esa bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ&11@20015@45@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&2½ fnukad 11@15 ekpZ]<br />

1988 esa foLr`r :i ls lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s tku<strong>dk</strong>jh nh xbZ F<strong>kh</strong>A fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa esa xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa <strong>ds</strong> ukekadu <strong>ds</strong> ckjs esa<br />

LI"Vhdj.k bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> lela[;d <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu fnukad 4 ebZ] 1989 <strong>ds</strong> }kjk H<strong>kh</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s fn;k x;k F<strong>kk</strong> ftldh ,d <strong>iz</strong>fr rqjar<br />

lanHkZ <strong>ds</strong> fy, layXu dh tkrh gSA<br />

2- tSlk fd ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s Kkr gS] uoha yksd lH<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> xBu gks pq<strong>dk</strong> gSA Qyr% vko';drkuqlkj fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa esa ubZ<br />

yksd lH<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> nks lnL;ksa <strong>dk</strong>s ukfer djuk g<strong>ksx</strong>kA bl<strong>ds</strong> vfrfjDr ;fn ftu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa esa fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z<strong>dk</strong>y lekIr gks<br />

pq<strong>dk</strong> gS ;k os viuh fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa <strong>dk</strong> iquxZBu djuk pkgrs gSa rks bl <strong>laca</strong>/k esa '<strong>kh</strong>?kz gh lfefr <strong>dk</strong> xBu <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>Lrko jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x<br />

dh vkSipkfjd lgefr <strong>ds</strong> fy, Hkstus dh <strong>dk</strong>jZokbZ djsaA ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls ;g H<strong>kh</strong> vkxzg gS fd fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa <strong>ds</strong> xBu <strong>ds</strong> ckjs esa<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x ls iwoZ ijke'kZ dj ysaA bl ckr <strong>dk</strong> /;ku j[ksa fd ijke'kZ <strong>laca</strong>f/kr ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> ea=h <strong>ds</strong> vafre vkns'k ysus ls igys fd;k tk,A<br />

3- tSlk fd ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x tkurs gh gSa fd fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa dh lky esa de ls de 4 cSB<strong>ds</strong>a gksuh pkfg, ;kfu 3 eghuksa esa ,d<br />

cSBd <strong>dk</strong> vk;kstu fd;k tkuk pkfg,A blfy, vko';d gS fd bu lfefr;ksa <strong>dk</strong> xBu@iquxZBu ;F<strong>kk</strong>'<strong>kh</strong>?kz dj fy;k tk,A<br />

4- d`i;k bl <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu dh ikorh rqjUr Hkstus <strong>dk</strong> d"V djsaA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 26


27<br />

vuqyXud<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ II@20015@45@87 jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&2½] fnukad 4-5-1989<br />

fo"k;%— fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa esa xSj&ljdjh lnL;ksa <strong>ds</strong> ukekadu <strong>ds</strong> ckjs esa Li"Vhdj.kA<br />

fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa <strong>ds</strong> xBu <strong>ds</strong> fy, bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> 11 ekpZ] 1988 <strong>ds</strong> blh la[;k <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu <strong>ds</strong> lkFk la'<strong>kk</strong>sf/kr O;oLF<strong>kk</strong> dh<br />

tku<strong>dk</strong>jh lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s Hksth xbZ F<strong>kh</strong>A xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa <strong>ds</strong> ukekadu <strong>ds</strong> ckjs esa ml <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu esa dgk x;k F<strong>kk</strong> fd lykg<strong>dk</strong>j<br />

lfefr;ksa esa xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa dh la[;k 15 ls vf/kd ugha gksuh pkfg,A bu xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa esa nks laln lnL; yksd lH<strong>kk</strong> ls] nks jkT; lH<strong>kk</strong><br />

ls rF<strong>kk</strong> nks <strong>iz</strong>frfuf/k lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr ls gksus pkfg,aA ,d <strong>iz</strong>frfuf/k fdlh vf[ky H<strong>kk</strong>jrh; fgUnh LoSfPNd laxBu ls vkSj <strong>ds</strong>Unzh; lfpoky;<br />

fgUnh ifj"kn <strong>dk</strong> ,d <strong>iz</strong>frfuf/k H<strong>kh</strong> lnL; j[ks tkus pkfg,aA mDr <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu <strong>ds</strong> lkFk tks ekxZn'<strong>kh</strong>Z fl)kUr vuqyXud&2 esa fn;s x;s Fks muesa ;g<br />

H<strong>kh</strong> dgk x;k F<strong>kk</strong> fd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x dh vksj ls rhu O;fDr;ksa <strong>dk</strong>s ukfer fd;k tk ldrk gSA<br />

2- bl <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j ls lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa esa fofHkUu xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL; fuEu:i ls jgsaxs%—<br />

¼1½ yksd lH<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> lnL; 2<br />

¼2½ jkT; lH<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> lnL; 12<br />

¼3½ lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr }kjk ukfer laln lnL; 12<br />

¼4½ <strong>ds</strong>Unzh; lfpoky; fgUnh ifj"kn <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>frfuf/k 11<br />

¼5½ vf[ky H<strong>kk</strong>jrh; fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>pkj&<strong>iz</strong>lkj dh LoSfPNd laLF<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>frfuf/k 11<br />

¼6½ <strong>laca</strong>f/kr foH<strong>kk</strong>x }kjk ukfer fd, tkus okys fgUnh o jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> fon~oku 14<br />

¼7½ x`g ea=ky; }kjk ukfer dqy 13<br />

dqy xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa dh la[;k 15<br />

3- ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k gS fd os viuk <strong>iz</strong>Lrko Hkstus ls iwoZ ;g lqfuf'pr djsa fd mUgksaus Åij mfYyf[kr vuqñ uañ 1 ls 6 <strong>ds</strong> gh lnL;ksa<br />

<strong>ds</strong> ckjs esa <strong>iz</strong>Lrko Hkstk gSA ;fn <strong>iz</strong>Lrko bl<strong>ds</strong> vuq:i ugha g<strong>ksx</strong>k rks mUgsa vius <strong>iz</strong>Lrko <strong>dk</strong>s ekxZn'<strong>kh</strong>Z fl)kUrksa <strong>ds</strong> vuq:i djus <strong>ds</strong> fy, rqjUr okil Hkstk<br />

tk,xkA<br />

4- ,slk ns[kus esa vk;k gS fd dqN ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x viuh lfefr;ksa <strong>ds</strong> xBu <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>Lrko rS;kj djrs le; 15 ls vf/kd xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa<br />

<strong>dk</strong>s '<strong>kk</strong>fey djrs gq, bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s lgefr <strong>ds</strong> fy, Hkstrs gSaA bu <strong>iz</strong>Lrkoksa <strong>ds</strong> lkFk <strong>iz</strong>Lrkfor xSj&lj<strong>dk</strong>jh O;fDr;ksa <strong>ds</strong> thouo`r H<strong>kh</strong> layXu ugha gksrsA<br />

,slh fLFkfr esa bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>Lrkfor xSj&lj<strong>dk</strong>jh O;fDr;ksa <strong>ds</strong> ckjs esa fu.kZ; ysus esa vkSj <strong>iz</strong>Lrkoksa <strong>dk</strong>s lgefr nsus esa dfBukbZ gksrh gSA<br />

5- vr% lH<strong>kh</strong> ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x d`i;k ;g lqfuf'pr dj ys a fd viuh&viuh fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>Lrko bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s Hkstrs le;<br />

os viuh vksj ls <strong>ds</strong>oy 12 xSj&lj<strong>dk</strong>jh O;fDr;ksa <strong>ds</strong> ukeksa dh gh lwph HkstsaA ,slk djus ls bl foH<strong>kk</strong>x dh vksj ls rhu xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa <strong>ds</strong> ukekadu<br />

<strong>ds</strong> ckn dqy xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa dh la[;k 15 rd lhfer djus esa lgk;rk feysxhA ekStwnk vkfFkZd ifjfLFkfr esa ferO;f;rk dh t:jr <strong>dk</strong>s /;ku<br />

esa j[krs gq, bl lhek <strong>dk</strong> l[rh ls ikyu djuk vko';d gSA ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls ;s H<strong>kh</strong> vuqjks/k gS fd os viuh lfefr;ksa <strong>ds</strong> xBu@iquxZBu <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>Lrko<br />

bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s Hkstrs le; laln lnL;ksa vkSj fgUnh laLF<strong>kk</strong>vksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>frfuf/k;ksa <strong>ds</strong> vykok ckdh <strong>iz</strong>Lrkfor xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa <strong>ds</strong> thouo`r H<strong>kh</strong> lkFk<br />

esa Hkstk djsaA<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ -II@20015@6@92 jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&2½] fnukad 10-6-1992<br />

fo"k;%— fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa <strong>ds</strong> xBu ,oa cSB<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> ckjs esaA<br />

mi;qZDr fo"k; ij v/<strong>kk</strong>sgLrk{kjh <strong>dk</strong>s ;g dgus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr us vius <strong>iz</strong>frosnu ¼[kaM&4½ esa dh xbZ<br />

flQkfj'<strong>kk</strong>sa esa fuEufyf[kr flQkfj'k H<strong>kh</strong> dh gS%—<br />

flQkfj'k la- 8¼x½ fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ka% lfefr us flQkfj'k dh gS fd <strong>iz</strong>R;sd ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fy, vyx&vyx fgUnh lykg<strong>dk</strong>j<br />

lfefr <strong>dk</strong> xBu fd;k tk,aA mu<strong>dk</strong> le;&le; ij iquxZBu fd;k tk,A o"kZ esa budh de ls de 4 cSBd vk;ksftr dh tk,a rF<strong>kk</strong> lfefr;ksa dh<br />

flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij lexz:i ls ;F<strong>kk</strong>le; vuqorhZ <strong>dk</strong>jZokbZ dh tk,A<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 27


28<br />

2- lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr dh ;g flQkfj'k bl la'<strong>kk</strong>s/ku <strong>ds</strong> lkFk eku yh xbZ gS fd tks cgqr NksVs&NksVs ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x gSa muesa la;qDr :i<br />

ls fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr xfBr dh tk,aA 'ks"k ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa dh vyx vyx fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ka xfBr dh tk,aA bl <strong>laca</strong>/k esa lj<strong>dk</strong>j<br />

<strong>dk</strong> fu.kZ; bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> ladYi lañ 12019@10@91&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼?k½ fnukad 28 tuojh] 92 }kjk tkjh fd;k tk pq<strong>dk</strong> gSA<br />

3- bl <strong>iz</strong>lax esa lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong> /;ku bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñKkñlañ II@20015@45@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&2½ fnukad 11@15 ekpZ] 1988 dh<br />

vksj vkd`"V fd;k tkrk gS] ftl<strong>ds</strong> varxZr <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa <strong>ds</strong> xBu <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa O;oLF<strong>kk</strong> o ekxZn'<strong>kh</strong>Z fl)kar tkjh fd, x, gSaA bl <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j<br />

H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa esa 43 <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa dh O;oLF<strong>kk</strong> dh xbZ gSA bl<strong>ds</strong> vfrfjDr] <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa esa ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa<br />

<strong>ds</strong> lewghdj.k <strong>ds</strong> ckjs esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x }kjk cnyrh gqbZ ifjfLFkfr;ksa <strong>dk</strong>s /;ku esa j[krs gq, le;&le; ij <strong>laca</strong>f/kr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s<br />

Li"Vhdj.k H<strong>kh</strong> fn, x, gSaA<br />

4- lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr dh flQkfj'<strong>kk</strong>sa rF<strong>kk</strong> bl <strong>laca</strong>/k esa lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fu.kZ; <strong>ds</strong> ifj<strong>iz</strong>s{; esa lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k gS fd os<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x }kjk bl fo"k; ij tkjh la'<strong>kk</strong>sf/kr O;oLF<strong>kk</strong>] ekxZn'<strong>kh</strong>Z fl)karksa o le;&le; ij tkjh funs'<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> vuqlkj <strong>dk</strong>;Z djsaA ftu<br />

ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa esa <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z<strong>dk</strong>y lekIr gks pq<strong>dk</strong> gS ;k ftu<strong>dk</strong> iquxZBu vU;F<strong>kk</strong> visf{kr gS] os bl <strong>laca</strong>/k esa iquxZBu <strong>laca</strong>èh<br />

<strong>iz</strong>Lrko jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s vkSipkfjd lgefr <strong>ds</strong> fy, Hkstus dh <strong>dk</strong>jZokbZ djsaA tSlkfd ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x tkurs gSa] <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa dh o"kZ<br />

esa de ls de 4 cSB<strong>ds</strong>a gksuh pkfg,a] ;kfu 3 eghus esa de ls de ,d cSBd <strong>dk</strong> vk;kstu fd;k tkuk pkfg,A<br />

5- d`i;k bl <strong>laca</strong>/k esa dh xbZ <strong>dk</strong>jZokbZ ls jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s lwfpr djsaA<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ II@20015@12@94&jk-H<strong>kk</strong>- ¼d&2½] fnukad 11-3-1994<br />

fo"k;%— ea=ky;@foH<strong>kk</strong>xksa dh <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa <strong>ds</strong> xBu@iquxZBu dh <strong>iz</strong>fØ;k & jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x dh vkSipkfjd lgefr <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa<br />

Li"Vhdj.kA<br />

H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fofHkUu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa dh <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr <strong>ds</strong> xBu <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x }kjk <strong>dk</strong>ñKkñ lañ<br />

11@20015@45@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&2½ fnukad 15-3-88 <strong>ds</strong> varxZr tkjh dh xbZ la'<strong>kk</strong>sfèr O;oLF<strong>kk</strong> dh vksj /;ku vkd`"V djrs gq, ;g dgus <strong>dk</strong> funs'k<br />

gqvk gS fd ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa }kjk <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa <strong>ds</strong> xBu@iquxZBu <strong>ds</strong> fy, cukbZ xbZ <strong>iz</strong>fØ;k <strong>dk</strong> Bhd ls ikyu djus dh vko';drk gSA<br />

2- tSlkfd fofnr gS fd <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa esa xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa dh la[;k <strong>iz</strong>/<strong>kk</strong>u ea=h th dh v/;{krk esa <strong>ds</strong>Unzh; <strong>fganh</strong> lfefr dh<br />

fnukad 2 fnlEcj] 1987 <strong>dk</strong>s gqbZ cSBd esa fy, x, fu.kZ; <strong>ds</strong> vuqlkj 15 ls vf/kd ugha gksuh pkfg,A bu xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa esa 2 laln lnL; yksd<br />

lH<strong>kk</strong> ls vkSj 2 jkT; lH<strong>kk</strong> ls gksus pkfg,a rF<strong>kk</strong> 2 <strong>iz</strong>frfufè lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr ls gksus pkfg,aA ,d xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL; vf[ky H<strong>kk</strong>jrh; <strong>fganh</strong><br />

LoSfPNd laxBu <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>frfufè vkSj ,d <strong>ds</strong>Unzh; lfpoky; <strong>fganh</strong> ifj"kn~ <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>frfufè gksuk pkfg,A <strong>laca</strong>fèr ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x }kjk lfefr esa 4<br />

xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL; ukfer fd, tkus pkfg,A lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s viuh <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa <strong>ds</strong> xBu@iquxZBu <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>Lrko <strong>dk</strong>s jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

foH<strong>kk</strong>x dh vkSipkfjd lgefr gsrq Hkstuk vko';d gSA jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x H<strong>kh</strong>s vkSipkfjd lgefr] ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> ea=h th <strong>ds</strong> vafre vkns'k ls<br />

igys yh tkuh gksrh gSA<br />

3- lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjksè gS fd os vius ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x dh <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr <strong>ds</strong> xBu@iquxZBu ls <strong>laca</strong>fèr mfpr <strong>iz</strong>fØ;k<br />

viukus dh d`ik djsaA<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ II@20015@43@94&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&2½] fnukad 17-10-1994<br />

fo"k;%— ea=ky;@foH<strong>kk</strong>xksa dh iwoZ <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr dh vafre cSBd <strong>ds</strong> fopkj&foe'kZ rF<strong>kk</strong> fopkj&foe'kZ <strong>ds</strong> nkSjku fy, x, fu.kZ;ksa <strong>dk</strong>s<br />

iquxZfBr <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr dh igyh cSBd esa leh{<strong>kk</strong>A<br />

H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>dk</strong>s lqpk# cukus dh lykg nsus <strong>ds</strong> fy, fofHkUu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa dh <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa<br />

<strong>ds</strong> 3 o"<strong>kh</strong>Z; <strong>dk</strong>;Z<strong>dk</strong>y lekIr gksus ls iwoZ gqbZ vafre cSBd <strong>ds</strong> fopkj&foe'kZ rF<strong>kk</strong> fu.kZ;ksa <strong>dk</strong>s ubZ lfefr;ksa dh <strong>iz</strong>Fke cSBd esa leh{<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> fy, j[kus<br />

;k u j[kus <strong>ds</strong> fy, bl foH<strong>kk</strong>x ls vusd ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x Li"Vhdj.k nsus <strong>ds</strong> fy, vuqjksè dj jgs g®A<br />

2- bl fo"k; ij jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x esa xaH<strong>kh</strong>jrkiwoZd fopkj fd;k x;kA ;g ekeyk mPp Lrjh; lfefr;ksa dh cSB<strong>dk</strong>sa esa gq, fopkj&foe'kZ rF<strong>kk</strong><br />

fu.kZ;ksa ls <strong>laca</strong>fèr g®A <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa dh lsok,a ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>dk</strong>s pykus <strong>ds</strong> fy, fpj<strong>dk</strong>y rd miyCè djokbZ xbZ<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 28


29<br />

gSA blfy, vko';d gS fd lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa <strong>ds</strong> iquxZBu <strong>ds</strong> ckotwn H<strong>kh</strong> budh lykg vkSj fu.kZ;ksa ij <strong>dk</strong>jZokbZ yxkrkj gksrh jgsA vr% iwoZ lfefr<br />

dh vkf[kjh cSBd <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Zo`Ùk ij ubZ lfefr dh <strong>iz</strong>Fke cSBd esa <strong>dk</strong>jZokbZ leh{<strong>kk</strong> djokbZ tk,A<br />

3- lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjksè gS fd os viuh <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa dh cSB<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> fy, mijksDr <strong>iz</strong>fØ;k viukus dh d`ik djsaA<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ II@20015@12@97&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&2½] fnukad 19-3-1997<br />

fo"k;%— <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa esa xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa <strong>ds</strong> ukekadu <strong>ds</strong> ckjs esa Li"Vhdj.kA<br />

mi;ZqDr fo"k; ij bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 4 ebZ] 1989 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 11@20015@45@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&2½ <strong>dk</strong> gokyk nsus rF<strong>kk</strong> ;g<br />

dgus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd mDr <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu <strong>ds</strong> vfUre iSjs esa vU; ckrksa <strong>ds</strong> vykok lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls ;g vuqjksè fd;k x;k F<strong>kk</strong> fd<br />

viuh <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa <strong>ds</strong> xBu@iquxZBu <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>Lrko bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s Hkstrs le; laln lnL;ksa vkSj fgUnh laLF<strong>kk</strong>vksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>frfufè;ksa <strong>ds</strong> vykok<br />

ckdh <strong>iz</strong>Lrkfor xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa <strong>dk</strong> thou&o`Ùk vo'; HkstsaA<br />

2- vktdy jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x esa xBu@iquxBZu <strong>ds</strong> tks H<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>Lrko <strong>iz</strong>kIr gks jgs g® ml<strong>ds</strong> lkFk ea=ky; dh vksj ls <strong>iz</strong>Lrkfor 4 xSj&ljd<strong>kh</strong> lnL;ksa<br />

<strong>dk</strong> thou&o`Ùk layXu ugha gksrkA vr% lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls iqu% vuqjksè gS fd tc H<strong>kh</strong> viuh <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr <strong>ds</strong> xBu@iquxZBu <strong>dk</strong><br />

<strong>iz</strong>Lrko bl foH<strong>kk</strong>x dh vkSipkfjd lgefr <strong>ds</strong> fy, Hkstsa] bl<strong>ds</strong> lkFk vius ea=ky; dh vksj ls <strong>iz</strong>Lrkfor 4 xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa <strong>dk</strong> thou&o`Ùk<br />

vo'; Hkst nsaA<br />

<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ lañ II@20015@9@97&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&II½] fnukad 30-4-1997<br />

fo"k;%— <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa <strong>ds</strong> xBu@iquxZBu <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa la'<strong>kk</strong>sfèr O;oLF<strong>kk</strong>A<br />

H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fofHkUu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa dh <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr <strong>ds</strong> xBu <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x us fnukad 15 ekpZ] 1988 <strong>ds</strong> ,d<br />

<strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 11@20015@45@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&2½ }kjk O;oLF<strong>kk</strong> fuèkZfjr dh F<strong>kh</strong>A<br />

2- ;|fi O;oLF<strong>kk</strong> esa bafxr fd;k x;k F<strong>kk</strong> fd ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa }kjk <strong>iz</strong>Lrkfor xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa <strong>dk</strong>s pqurs le; fdu&fdu ckrksa <strong>dk</strong> /;ku<br />

j[<strong>kk</strong> tkuk pkfg, ijUrq okLrfod vuqHko ;g jgk gS fd pkj xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa <strong>dk</strong>s ukfer djus <strong>ds</strong> ckjs esa Li"V O;k[;k vkSj <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> dh<br />

vko';drk gSA<br />

3- vr% bl fo"k; ij iqufpZUru <strong>ds</strong> ckn vc ;g fu.kZ; fy;k x;k gS fd ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa }kjk <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa esa ukfer<br />

4 xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa esa ls gj <strong>iz</strong>Lrkfor lnL; <strong>dk</strong>s fuEufyf[kr nks 'krs± iwjh djuh gksaxh%—<br />

(i) <strong>iz</strong>Lrkfor xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL; <strong>dk</strong>s <strong>laca</strong>fèr foH<strong>kk</strong>x ea=ky; }kjk fu"ikfnr fo"k; rF<strong>kk</strong> ml<strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Z{ks= <strong>dk</strong> vPNk ,oa i;kZIr ifjp;<br />

;k Kku gksuk pkfg,] vkSj<br />

(ii) mijksDr <strong>ds</strong> lkFk&lkFk ukfer lnL;] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> esa ys[ku ;k @<strong>iz</strong>pkj&<strong>iz</strong>lkj ;k@<strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku ;k@ vkSj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong><br />

<strong>dk</strong>;kZUo;u ls fu"Bk <strong>ds</strong> lkFk tqM+k gksuk pkfg,A<br />

4- ;g H<strong>kh</strong> fu.kZ; fy;k x;k gS fd <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr <strong>ds</strong> iquxZBu dh <strong>iz</strong>Lrkouk Hkstrs le; ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa dh vksj ls <strong>iz</strong>Lrkfor<br />

xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa <strong>dk</strong> laf{kIr ifjp; rF<strong>kk</strong> fdl <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> mi;ZqDr nksuksa 'krks± <strong>dk</strong>s iwjk djrs g®] <strong>ds</strong> ckjs esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s tku<strong>dk</strong>jh nsuk<br />

vfuok;Z g<strong>ksx</strong>kA<br />

5- lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k gS fd rR<strong>dk</strong>y <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>o ls] iquxZBu <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>Lrko] mi;ZqDr ckrksa <strong>dk</strong>s /;ku esa j[kdj gh Hkstsa] rkfd iquxZBu<br />

dh <strong>iz</strong>fØ;k esa vuko';d nsjh ls cpk tk l<strong>ds</strong>A<br />

<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ lañ II@21034@3@98&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&2½] fnukad 18-3-1998<br />

fo"k;%— fofHkUu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa dh fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa esa xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL; ukfer djus <strong>ds</strong> fy, lwph rS;kj djukA<br />

egksn;@egksn;k]<br />

mi;qZDr fo"k; ij eq>s ;g dgus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd fofHkUu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x dh vksj ls<br />

rhu&rhu xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa <strong>dk</strong>s ukfer djus <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>u gSA bu xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa dh ;ksX;rk eq[; :i ls fuEu <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j gksuh pkfg,%—<br />

1- fdlh ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x }kjk fu"ikfnr fo"k; rF<strong>kk</strong> ml<strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Z{ks= <strong>dk</strong> vPNk ,oa i;kZIr ifjp; ;k Kku] vkSj<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 29


30<br />

2- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh esa ys[ku ;k@<strong>iz</strong>pkj&<strong>iz</strong>lkj ;k@<strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku ;k@vkSj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u ls fu"Bk <strong>ds</strong> lkFk tqM+s gq, gksaA<br />

2- mijksDr mís'; dh iwfrZ <strong>ds</strong> fy, jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x }kjk <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> fo}kuksa dh ,d v|ru dEI;wVjhd`r lwph rS;kj dh tk jgh gSA vr% vkils<br />

vuqjks/k gS fd ;fn vki fdlh <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr esa xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL; ukfer gksuk pkgrs gSa rks layXu <strong>iz</strong>i= eas ekaxh xbZ lwpuk <strong>ds</strong> vuqlkj<br />

viuk thou&o`Ùk fnukad 20-4-98 rd gesa Hkst nsa rkfd vki<strong>dk</strong>s bl lwph esa j[kus ij fopkj gks l<strong>ds</strong>A<br />

thou&o`Ùk<br />

1- uke %<br />

2- irk %<br />

3- <strong>fganh</strong> esa 'kS{kf.kd ;ksX;rk %<br />

4- <strong>fganh</strong> esa fd, x, <strong>dk</strong>;ks± <strong>dk</strong> fooj.k %<br />

5- ;fn fdlh <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr <strong>ds</strong> lnL; gksa rks ml<strong>dk</strong> fooj.k %<br />

6- ;fn <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>pkj&<strong>iz</strong>lkj ls tqM+s fdlh vf[ky H<strong>kk</strong>jrh; laLF<strong>kk</strong><br />

<strong>ds</strong> lnL; gksa rks viuk inuke lfgr ml<strong>dk</strong> fooj.k %<br />

7- orZeku O;olk; %<br />

<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ lañ II@21034@3@98&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&2½] fnukad 19-4-1999<br />

gLrk{kj<br />

fo"k;%— fofHkUu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa dh fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa esa xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL; ukfer djus <strong>ds</strong> fy, lwph rS;kj djukA<br />

egksn;@egksn;k]<br />

mi;qZDr fo"k; ij eq>s ;g dgus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd fofHkUu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa dh fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x dh vksj ls<br />

vf/kd ls vf/kd rhu&rhu xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa <strong>dk</strong>s ukfer djus <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>u gSA bu xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa dh ;ksX;rk eq[; :i ls fuEu <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j gksuh<br />

pkfg,%—<br />

1- fdlh ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x }kjk fu"ikfnr fo"k; rF<strong>kk</strong> ml<strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Z{ks= <strong>dk</strong> vPNk ,oa i;kZIr ifjp; ;k Kku]<br />

2- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh esa ys[ku ;k@<strong>iz</strong>pkj&<strong>iz</strong>lkj ;k@<strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku ;k@vkSj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u ls fu"Bk <strong>ds</strong> lkFk tqM+s gq, gksa( vkSj<br />

3- okaNuh;&fgUnh esa Lukrd ;k Luk<strong>dk</strong>sÙkj fMxzhA<br />

2- mijksDr mís'; dh iwfrZ <strong>ds</strong> fy, jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x }kjk <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> fo}kuksa dh ,d v|ru dEI;wVjhd`r lwph rS;kj dh tk jgh gSA vr% vkils<br />

vuqjks/k gS fd ;fn vki viuk uke <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr esa xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL; gsrq fopkj <strong>ds</strong> fy, nsuk pkgrs gSa rks layXu <strong>iz</strong>i= eas ekaxh xbZ lwpuk<br />

<strong>ds</strong> vuqlkj viuk thou&o`Ùk fnukad 30-4-99 rd gesa Hkst nsa rkfd vkidh ;ksX;rk <strong>dk</strong>s /;ku esa j[k bl lwph esa j[kus ij fopkj fd;k tk l<strong>ds</strong>A<br />

<strong>iz</strong>ksQkWekZ V<br />

1- uke rF<strong>kk</strong> tUe frfFk %<br />

2- irk ¼LF<strong>kk</strong>bZ½ %<br />

¼i=kpkj <strong>ds</strong> fy, irk fHkUu gks rks d`i;k og H<strong>kh</strong> fy[ksa½<br />

3- <strong>fganh</strong> esa 'kS{kf.kd ;ksX;rk ¼<strong>fganh</strong> esa Lukrd ;k Lukr<strong>dk</strong>sÙkj fMxzh½ %<br />

4- <strong>fganh</strong> esa fd, x, <strong>dk</strong>;ks± <strong>dk</strong> fooj.k %<br />

5- ;fn fdlh <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr <strong>ds</strong> lnL; gksa rks ml<strong>dk</strong> fooj.k %<br />

6- ;fn <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>pkj&<strong>iz</strong>lkj ls tqM+s gksa ;k fdlh vf[ky H<strong>kk</strong>jrh;<br />

laLF<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> lnL; gksa rks viuk inuke lfgr ml<strong>dk</strong> fooj.k %<br />

7- orZeku O;olk; %<br />

8- ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong> uke ftl<strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Z{ks= <strong>dk</strong> vuqHko@ifjp;<br />

;k Kku gks %<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 30


31<br />

<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ lañ II@20015@7@96&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&2½] fnukad 2-6-1998<br />

fo"k;%— fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa <strong>ds</strong> xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa <strong>dk</strong>s gokbZ tgkt ls vkus tkus <strong>dk</strong> ekxZ O;; <strong>iz</strong>nku djokukA<br />

vf[ky H<strong>kk</strong>jrh; <strong>fganh</strong> laLF<strong>kk</strong> la?k] ubZ fnYyh us ;g lwfpr fd;k F<strong>kk</strong> fd <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr dh cSB<strong>dk</strong>sa esa H<strong>kk</strong>x ysus <strong>ds</strong> fy, xSj&lj<strong>dk</strong>jh<br />

lnL;] [<strong>kk</strong>ldj 60 lky ls T;knk mez okys lnL;] tks nwj&njkt {ks=ksa ls fnYyh vkrs gSa mUgsa jsy esa ;k=k djus ls dbZ dfBukbZ;ksa <strong>dk</strong> lkeuk djuk<br />

iM+rk gS vkSj ,slh dfBukbZ;ksa ls cpus <strong>ds</strong> fy, mUgsa gokbZ tgkt dh ;k=k djuh iM+rh gSA bl fLFkfr esa laLF<strong>kk</strong> la?k us ;g vuqjks/k fd;k gS fd ,sls<br />

lH<strong>kh</strong> xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa <strong>dk</strong>s cSB<strong>dk</strong>sa esa H<strong>kk</strong>x ysus <strong>ds</strong> fy, gokbZ ;k=k dh lqfo/<strong>kk</strong> <strong>iz</strong>nku dh tk,A<br />

2- bl <strong>laca</strong>/k esa ;g dguk gS fd foÙk ea=ky; <strong>ds</strong> fnukad 8 vDVwcj] 1982 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k ,Q 19024@7@22&bZñ iv esa fn, x,<br />

<strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>uksa <strong>ds</strong> vuqlkj] ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> lfpoksa <strong>dk</strong>s vf/k<strong>dk</strong>j fn;k x;k gS fd os fuEufyf[kr xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa <strong>dk</strong>s gokbZ tgkt dh lqfoèk ns<br />

ldrs gSa%—<br />

(i) lsok&fuo`Ùk lj<strong>dk</strong>jh deZpkjh] tks lsok<strong>dk</strong>y esa foeku ;k=k <strong>ds</strong> ik= Fks]<br />

(ii) fo'ofo|ky;ksa] laLF<strong>kk</strong>vksa o Lok;Ùk'<strong>kk</strong>lh laLF<strong>kk</strong>vksa <strong>ds</strong> gokbZ ;k=k <strong>ds</strong> ik= deZpkjh]<br />

(iii) vius fo"k; <strong>ds</strong> fo'ks"kK xSj&lj<strong>dk</strong>jh O;fDrA<br />

<strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr <strong>ds</strong> xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL; mi;qZDr mi&iSjk (iii) dh Js.<strong>kh</strong> esa vkrs gSaA blls ;g Li"V gS fd ,sls xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa <strong>dk</strong>s<br />

<strong>laca</strong>f/kr lfpo dh vkKk ls gokbZ ;k=k dh lqfo/<strong>kk</strong> <strong>iz</strong>nku fd, tkus <strong>ds</strong> ckjs esa <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>u igys ls gh ekStwn gaSA lH<strong>kh</strong> ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x blh <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>u <strong>ds</strong><br />

vuqlkj vius lfpo dh vuqefr ls fo'ks"kK xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa <strong>dk</strong>s gokbZ ;k=k dh lqfo/<strong>kk</strong> xq.k&nks"k <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij rF<strong>kk</strong> mijksDr vkns'k esa fufgr<br />

iwoZ 'krks± <strong>dk</strong>s /;ku esa j[k] <strong>iz</strong>nku dj ldrs gSaA<br />

<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ lañ II@20015@9@2000&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&2½] fnukad 30-3-2000<br />

fo"k;%— fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa dh cSB<strong>dk</strong>sa esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> lgh vkadMs+ <strong>iz</strong>Lrqr djukA<br />

ea=ky;@foH<strong>kk</strong>xksa dh fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa dh cSB<strong>dk</strong>sa esa ppkZ <strong>ds</strong> fy, fofHkUu enksa <strong>ds</strong> lkFk ,d en jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>laca</strong>èh<br />

<strong>iz</strong>xfr fjiksVZ esa fn, x, vkadM+ksa dh leh{<strong>kk</strong> djuk H<strong>kh</strong> gSA gky gh esa ,d ea=ky; dh fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr dh cSBd esa <strong>laca</strong>f/kr ea=ky; rF<strong>kk</strong> ml<strong>ds</strong><br />

lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa vkfn esa fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa tks vkadM+s <strong>iz</strong>Lrqr fd, x, Fks mUgsa lnL;ksa us fopkj&foe'kZ <strong>ds</strong> nkSjku xyr<br />

ik;kA v/;{k egksn; us tc <strong>laca</strong>f/kr vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa ls fLFkfr Li"V djus <strong>dk</strong>s dgk rks mUgksaus cSBd eas Loh<strong>dk</strong>j fd;k fd vkadM+s lR; ugha gSa vkSj mUgsa<br />

ftEesnkjh <strong>ds</strong> lkFk <strong>iz</strong>Lrqr ugha fd;k x;k gSA lnL;ksa us bl ckr ij jks"k O;Dr fd;kA D;ksafd lfefr dh cSB<strong>ds</strong>a yEcs vUrjky <strong>ds</strong> ckn vk;ksftr gksrh<br />

gSa vkSj vkadM+s gh xyr is'k fd;s tk;sa rks cSBd ij fd;k x;k foÙ<strong>kh</strong>; O;; vkSj ewY;oku le; rks u"V gksrk gh gS] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>fr ?<strong>kk</strong>sj mis{<strong>kk</strong><br />

H<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>nf'kZr gksrh gSA<br />

2- lH<strong>kh</strong> ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> o <strong>laca</strong>/k esa =Sekfld <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ vkfn <strong>ds</strong> ek/;e ls vkadM+s Hkstrs gSaA bu vkadM+ksa dh<br />

lR;rk <strong>iz</strong>ekf.kr djus <strong>dk</strong> nkf;Ro foH<strong>kk</strong>xk/;{k <strong>dk</strong> gSA vr% foH<strong>kk</strong>xk/;{k bl <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j dh fjiksVks± ij gLrk{kj djus ls iwoZ muesa fn, x, vkadM+ksa dh<br />

lR;rk lqfuf'pr dj ysa rkfd fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr vkfn <strong>dk</strong>s lgh lwpuk nh tk l<strong>ds</strong> vkSj mudh cSB<strong>dk</strong>sa esa ykHk<strong>dk</strong>jh fopkj&foe'kZ@ea=.<strong>kk</strong> gks<br />

l<strong>ds</strong>A<br />

<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ lañ II@20015@8@2000&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&2½] fnukad 7-4-2000<br />

fo"k;%— fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa }kjk viuh cSB<strong>dk</strong>sa esa fopkj fd, tkus okyh ensaA<br />

ea=ky;ksa esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>dk</strong>s lqpk: :i ls vxzlj djus <strong>ds</strong> mís'; ls fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ka xfBr dh tkrh gSaA ,slk<br />

ns[kus esa vk;k gS fd dH<strong>kh</strong>&dH<strong>kh</strong> lfefr <strong>ds</strong> fopkj&foe'kZ esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> ewy eqíksa ls gVdj nwljs fo"k;ksa ij ppkZ dh tkrh gSA blls<br />

igys H<strong>kh</strong> bl <strong>laca</strong>/k esa funs'k tkjh fd, tk pq<strong>ds</strong> gSaA ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls ,d ckj fQj vuqjks/k gS fd fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa dh cSB<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong>s iwjh<br />

rS;kjh <strong>ds</strong> lkFk vk;ksftr fd;k tk;s vkSj muesa fuEu fo"k;ksa ij ppkZ dh tk;s vkSj lfefr <strong>dk</strong> ekxZn'kZu <strong>iz</strong>kIr fd;k tk;s%<br />

(i) jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ dh enksa ij ppkZA<br />

(ii) <strong>ds</strong>Unzh; vf/kfu;eksa@fu;eksa <strong>ds</strong> fgUnh vuqokn dh fLFkfrA<br />

(iii) lsok<strong>dk</strong>yhu foH<strong>kk</strong>xh; rF<strong>kk</strong> inksUufr ijh{<strong>kk</strong>vksa esa fgUnh <strong>dk</strong> fodYi nsus <strong>ds</strong> ckjs esa fLFkfrA<br />

(iv) f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> bysDVªkfud midj.<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> dh fLFkfrA<br />

(v) <strong>iz</strong>f'k{k.k laLF<strong>kk</strong>uksa esa <strong>iz</strong>f'k{k.k lkexzh f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa miyC/k djkuk rF<strong>kk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong>s fgUnh <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Zlk/kd Kku miyC/k<br />

djkukA<br />

(vi) lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa vkfn esa fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> dh fLFkfrA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 31


32<br />

(vii) fiNyh cSBd <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Zo`Ùk dh iqf"VA<br />

(viii) ml ij dh xbZ vuqorhZ <strong>dk</strong>jZokbZA<br />

(ix) mPp vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa }kjk fgUnh esa fVIi.<strong>kh</strong>A<br />

(x) if=<strong>dk</strong>vksa esa ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls <strong>laca</strong>f/kr fo"k; oLrqvksa ij ys[kA<br />

(xi) foH<strong>kk</strong>xh; cSB<strong>dk</strong>sa esa fgUnh <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong>A<br />

(xii) ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls <strong>laca</strong>f/kr fo"k; oLrqvksa ij <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>ykvksa@laxksf"B;ksa <strong>dk</strong> vk;kstuA<br />

(xiii) rduhdh fo"k;ksa ij fgUnh esa ys[k rS;kj djokukA<br />

(xiv) osclkbV <strong>ds</strong> f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong>dj.k rF<strong>kk</strong> ml ij fgUnh esa miyC/k djkbZ xbZ tku<strong>dk</strong>jh dh fLFkfrA<br />

2- lnL;ksa ls ykHk<strong>dk</strong>jh lykg <strong>iz</strong>kIr djus <strong>ds</strong> mís'; ls] bu enksa <strong>ds</strong> ckjs esa lfefr <strong>ds</strong> lnL;ksa <strong>dk</strong>s lwfpr fd;k tkuk pkfg, rkfd bu fo"k;ksa ij<br />

fopkj&foe'kZ dj<strong>ds</strong> os viuh lykg ns l<strong>ds</strong>aA bl i= dh ,d <strong>iz</strong>frfyfi lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> lnL;ksa <strong>dk</strong>s mudh lwpuk <strong>ds</strong> fy, H<strong>kh</strong> Hksth tk,A<br />

<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ lañ II@20015@4@2000&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&2½] fnukad 31-5-2000<br />

fo"k;%— fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa esa xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa <strong>ds</strong> p;u <strong>ds</strong> fy, ekxZn'<strong>kh</strong>Z fl)karA<br />

fofHkUu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa dh fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr esa <strong>laca</strong>f/kr ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x }kjk 4 fgUnh o jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> fo}ku xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL; <strong>ds</strong><br />

:i esa ukfer fd;s tkrs gSaA fnukad 30-04-1997 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ II@20015@9@97&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&2½}kjk tkjh fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa <strong>ds</strong><br />

xBu@iquxZBu ls <strong>laca</strong>f/kr ekxZn'<strong>kh</strong>Z fl)karksa esa ;g Li"V fd;k x;k gS fd ,sls xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa <strong>dk</strong>s ukfer djrs le; fuEufyf[kr 'krks± <strong>dk</strong> /;ku<br />

j[<strong>kk</strong> tkuk pkfg,%—<br />

(i) <strong>iz</strong>Lrkfor xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL; <strong>dk</strong>s <strong>laca</strong>f/kr ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x }kjk fu"ikfnr fo"k; rF<strong>kk</strong> ml<strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Z{ks= <strong>dk</strong> vPNk ,oa i;kZIr Kku<br />

gksuk pkfg,A<br />

(ii) mijksDr <strong>ds</strong> lkFk&lkFk ukfer lnL; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh esa ys[ku ;k@<strong>iz</strong>pkj&<strong>iz</strong>lkj ;k@<strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku vkSj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u ls<br />

fu"Bk ls tqM+k gksuk pkfg,A<br />

2- ;g ns[kus esa vk;k gS fd dqN O;fDr ,d lkFk dbZ ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa dh lfefr;ksa <strong>ds</strong> fy, xSj lj<strong>dk</strong>jh lnL; <strong>ds</strong> :i esa ukfer gks tkrs<br />

gSa ftlls os vius <strong>dk</strong>;Z <strong>ds</strong> lkFk U;k; ugha dj ikrsA QyLo:i dbZ vU; mPp <strong>dk</strong>sfV <strong>ds</strong> fo}ku ftudh lsokvksa ls ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa dh lykg<strong>dk</strong>j<br />

lfefr;ka ykH<strong>kk</strong>fUor gks ldrh gSa] xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL; <strong>ds</strong> :i esa ukfer u gks ikus <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>j.k buesa viuk lg;<strong>ksx</strong> ugha ns ikrsA vr% bl lanHkZ esa igys<br />

ls tkjh 'krks± esa fuEu 'krs± H<strong>kh</strong> tksM+us <strong>dk</strong> fu.kZ; fy;k x;k gS%—<br />

(i) <strong>dk</strong>sbZ H<strong>kh</strong> O;fDr ,d le; esa nks ls vf/kd fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr;ksa esa xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL; <strong>ds</strong> :i esa ukfer u fd;k tk, ¼bls<br />

lqfuf'pr djus <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>R;sd ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa <strong>ds</strong> ukekadu ls iwoZ muls ;g tku<strong>dk</strong>jh ys ys fd D;k os blls<br />

iwoZ fdlh ea=ky; foH<strong>kk</strong>x dh fgUnh lykgk<strong>dk</strong>j lfefr <strong>ds</strong> lnL; gSa ;k ugha( vkSj ;fn gka rks ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>e rF<strong>kk</strong> frfFk<br />

tc ls os lnL; gSa½A<br />

(ii) xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL; ,sls gksa ftudh lekt esa Nfo vPNh gks rF<strong>kk</strong> tks fu%LokFkZ H<strong>kk</strong>o ls jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>pkj&<strong>iz</strong>lkj gsrq mi;<strong>ksx</strong>h<br />

,oa O;kogkfjd lq>ko ns l<strong>ds</strong>aA<br />

(iii) ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x }kjk ukfer fd, tkus okys 4 xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL;ksa <strong>ds</strong> fy, yksd lH<strong>kk</strong>@jkT; lH<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> lnL;ksa rF<strong>kk</strong> jkT;ksa dh<br />

fo/<strong>kk</strong>u lH<strong>kk</strong>vksa@fo/<strong>kk</strong>u ifj"knksa <strong>ds</strong> lnL;ksa <strong>dk</strong>s ukfer u fd;k tk,A<br />

(iv) jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x }kjk ukfer fd, tkus okys lnL; lkekU;r;k mu jkT;ksa ls gksaxs ftUgsa ml lfefr esa leqfpr <strong>iz</strong>frfuf/kRo ugha<br />

feyk gksA<br />

3- lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k gS fd os viuh fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr <strong>ds</strong> xBu@iquxZBu djrs le; mi;qZDr ckrksa <strong>dk</strong> /;ku j[ksaA<br />

<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ lañ II@120013@1@98&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&2½] fnukad 9-2-1998<br />

fo"k;%— jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> lq>ko@Li"Vhdj.kA<br />

eq>s ;g dgus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd fofHkUu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa] miØeksa vkSj vU; laxBuksa ls le;&le; ij<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa <strong>iz</strong>Lrko@lq>ko <strong>iz</strong>kIr gksrs jgrs gSa vkSj bl foH<strong>kk</strong>x }kjk tkjh fd, x, <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> dh O;k[;k vkSj Li"Vhdj.k H<strong>kh</strong> ekaxk tkrk<br />

gSA bl ckjs esa bl foH<strong>kk</strong>x esa foLrkj ls fopkj fd;k x;k gS vkSj ;g fu.kZ; fy;k x;k gS fd fofHkUu <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn <strong>ds</strong> lq>koksa <strong>dk</strong> ijh{k.k] <strong>iz</strong>Fker%<br />

<strong>laca</strong>f/kr ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x Lrj ij fd;k tk, vkSj ml<strong>ds</strong> ckn gh vko';drkuqlkj ml<strong>dk</strong>s jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s ijh{k.k@Li"Vhdj.k gsrq Hkstk tk,A<br />

2- lanHkZ esa ;g H<strong>kh</strong> Li"V :i ls mYys[k gksuk pkfg, fd ekeys <strong>dk</strong> ijh{k.k jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/k<strong>dk</strong>jh vF<strong>kk</strong>Zr~ la;qDr lfpo] <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>jh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>] <strong>ds</strong><br />

Lrj ij fd;k x;k gSA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 32


33<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x] x`g ea=ky; <strong>dk</strong> fnukad 20&12&89 <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;kZy; K<strong>kk</strong>ñ lañ 12024@9@89&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼[k&2½<br />

fo"k;%— uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa dh cSB<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> fu;fer :i ls vk;kstu vkSj muesa ofj"B vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>ds</strong> H<strong>kk</strong>x ysus dh vko';drkA<br />

,sls uxjksa esa tgka <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> 10 ;k blls vf/kd <strong>dk</strong>;kZy; gSa] uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ka xfBr djus <strong>dk</strong> fu.kZ; bl foH<strong>kk</strong>x<br />

<strong>ds</strong> fnukad 22&11&76 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñ Kkñ la[;k 1@14011@12@76&jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼d&1½ }kjk fy;k x;k F<strong>kk</strong>A <strong>laca</strong>f/kr uxjksa esa <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>dk</strong> tks ofj"Bre<br />

vf/k<strong>dk</strong>jh gksrk gS ogh lkekUr;% bl lfefr <strong>dk</strong> v/;{k gksrk gSA<br />

2- bu lfefr;ksa <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Z <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa foLrkj ls tku<strong>dk</strong>jh bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 3&9&79 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñ Kkñ la[;k 12027@2@79&jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼[k&1½<br />

<strong>ds</strong> }kjk nh xbZ F<strong>kh</strong>A lfefr;ksa <strong>ds</strong> eq[;r% fuEufyf[kr drZO; gSa%—<br />

¼d½ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e@fu;e vkSj lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>e&<strong>dk</strong>t esa fgUnh <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> c


34<br />

<strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa dh cSB<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> vk;kstu esa lg;<strong>ksx</strong> djus gsrq jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> varxZr fuEukafdr uxjksa esa {ks=h; <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>dk</strong>;kZy; <strong>dk</strong>;Zjr<br />

g®A mu<strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z{ks= mu<strong>ds</strong> uke <strong>ds</strong> lkeus n'<strong>kk</strong>Z;k x;k gS%<br />

<strong>dk</strong>;kZy; <strong>dk</strong> irk<br />

<strong>dk</strong>;Z{ks=<br />

1 2<br />

1- mi funs'kd ¼<strong>dk</strong>ñ½ 1- egkjk"Vª<br />

{ks=h; <strong>dk</strong>;kZy; ¼if'pe½ 2- xqtjkr<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x] x`g ea=ky; 3- xksok<br />

rhljk ekyk <strong>dk</strong>elZ gkml] 4- nknjk ,oa uxj gosyh ¼la?k jkT; {ks=½<br />

djheH<strong>kk</strong>bZ jksM] csykMZ ,LVsV] cEcbZ&4000381A<br />

2- mi funs'kd ¼<strong>dk</strong>ñ½ 1- if'pe caxky<br />

{ks=h; <strong>dk</strong>;kZy; ¼iwoZ½ 2- mM+hlk<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x] x`g ea=ky; 3- fcgkj<br />

18oka ry f}rh; cgqryh; 4- vaMeku fu<strong>dk</strong>sckj }hiA<br />

Hkou] 234@4 vkpk;Z tsñlhñ&<br />

cksl jksM] futke iSysl ifjlj] dydÙ<strong>kk</strong>A<br />

3- mi&funs'kd ¼<strong>dk</strong>-½ 1- vkaèz <strong>iz</strong>ns'k<br />

{ks=h; <strong>dk</strong>;kZy; ¼nf{k.k½ 2- dukZVd<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x] x`g ea=ky;<br />

5@1 ts-lh- jksM] csaxywj&2<br />

4- mi funs'kd ¼<strong>dk</strong>-½ 1- iatkc<br />

{ks=h; <strong>dk</strong>;kZy; ¼mÙkj½ 2- gfj;k.<strong>kk</strong><br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x] x`g ea=ky; 3- mÙkj <strong>iz</strong>ns'k<br />

dejk uañ 305] lh-th-vks- Hkou 4- fgekpy <strong>iz</strong>ns'k<br />

deyk usg: uxj] 5- paMhx


35<br />

6- ns[<strong>kk</strong> x;k gS fd dbZ lnL; <strong>dk</strong>;kZy; ls fuèkZfjr <strong>iz</strong>ksQkekZ esa <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ ;F<strong>kk</strong> le; lfefr;ksa <strong>dk</strong>s ugha <strong>iz</strong>kIr gksrh gSA QyLo:i ,sls<br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t dh <strong>iz</strong>xfr dh leh{<strong>kk</strong> ugha gks ikrh gSA blfy, ,sls <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh lwph vkSj ftu <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> v/;{k yxkrkj<br />

cSB<strong>dk</strong>sa esa '<strong>kk</strong>fey ugha gksrs] mu<strong>dk</strong> fooj.k H<strong>kh</strong> lac) {ks=h; <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>dk</strong>;kZy; rF<strong>kk</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s fHktokus dh d`i;k O;oLF<strong>kk</strong> djsa ftlls<br />

;g ekeyk <strong>laca</strong>fèr foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> lkFk H<strong>kh</strong> mBk;k tk l<strong>ds</strong>A bl <strong>laca</strong>è esa ;g H<strong>kh</strong> mi;qDr g<strong>ksx</strong>k fd lfefr <strong>ds</strong> v/;{k H<strong>kh</strong> bl fo"k; esa <strong>laca</strong>fèr <strong>dk</strong>;kZy;<br />

v/;{k <strong>dk</strong> /;ku vo'; vkdf"kZr djsaA<br />

7- ,slk H<strong>kh</strong> ns[<strong>kk</strong> x;k gS fd dqN uxjksa esa bu lfefr dh cSB<strong>ds</strong>a le; ij vk;ksftr ugha gksrh g® rF<strong>kk</strong> mudh lwpuk le; ij lH<strong>kh</strong> <strong>laca</strong>fèrksa <strong>dk</strong>s<br />

ugha fey ikrh gS ftlls os cSB<strong>dk</strong>sa esa ugha vk ikrsA vr% lH<strong>kh</strong> uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa <strong>ds</strong> v/;{<strong>kk</strong>sa ls vuqjksè gS fd os d`i;k uxj<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh o"kZ esa 2 cSB<strong>ds</strong>a 6 ekg <strong>ds</strong> varjky ij vk;ksftr djuk lqfuf'pr djsa rF<strong>kk</strong> bldh lwpuk jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x {ks=h;<br />

<strong>dk</strong>;kZy; <strong>dk</strong>s de ls de ,d ekg igys nh tk, rkfd uxj <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> v/;{k rF<strong>kk</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> vfè<strong>dk</strong>jh bu cSB<strong>dk</strong>sa esa H<strong>kk</strong>x ysuk<br />

lqfuf'pr dj l<strong>ds</strong>aA<br />

8- mi;qZDr <strong>iz</strong>fj<strong>iz</strong>s{; esa vuqjksè gS fd uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh cSB<strong>ds</strong>a jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x }kjk tkjh fofHkUu <strong>dk</strong>;kZy;ksa Kkiuksa <strong>dk</strong>s /<br />

;ku esa j[krs gq, le;&le; ij vk;ksftr dh tk,a rF<strong>kk</strong> lH<strong>kh</strong> <strong>laca</strong>fèrksa <strong>dk</strong>s i;kZIr le; jgrs lwpuk Hksth tk,A cSBd dh <strong>dk</strong>;Zlwph rF<strong>kk</strong> fiNyh<br />

cSBd <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Zo`Ùk H<strong>kh</strong> lfefr] lH<strong>kh</strong> lnL;ksa ,oa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>fèr {ks=h; <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>dk</strong>;kZy;ksa ,oa mi lfpo ¼<strong>dk</strong>ñ½ <strong>dk</strong>s ;F<strong>kk</strong> le;<br />

fHktok,aA<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ 12024@1@91&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼[k&2½] fnukad 22-4-1991<br />

fo"k;%— jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>xkeh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>dk</strong>s c


36<br />

2- mi;qZDr ekun.M <strong>ds</strong> vuqlkj va<strong>dk</strong>sa dh x.kuk gsrq foLr`r fooj.k <strong>iz</strong>Lrqr fd;k x;k gSA ;g lH<strong>kh</strong> uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa dh<br />

tku<strong>dk</strong>jh ,oa vko';d <strong>dk</strong>jZokbZ gsrq ifjpkfyr fd;k tk jgk gSA vuqjksè gS fd bu ekun.Mksa ls lfefr lH<strong>kh</strong> lnL; <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa@c®<strong>dk</strong>sa vkfn<br />

<strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> voxr djkus <strong>dk</strong> d"V djsaA<br />

vuqyXud<br />

uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa <strong>ds</strong> v/;{<strong>kk</strong>sa@lfpoksa <strong>dk</strong>s {ks=h; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lEesyuksa esa iqjLd`r djus <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa ekunaM<br />

Øe lañ ekunaM vad<br />

1-lfefr }kjk cSB<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> vk;kstu% 15<br />

¼d½ o"kZ esa nksuksa cSB<strong>ds</strong>a foH<strong>kk</strong>x }kjk tkjh dSysUMj <strong>ds</strong> vuqlkj djuk 15<br />

¼[k½ o"kZ esa nksuksa cSB<strong>ds</strong>a djuk ftlesa ,d cSBd dSysUMj <strong>ds</strong> vuqlkj gks 13<br />

¼x½ o"kZ esa flQZ ,d cSBd djuk tks fd dSysUMj <strong>ds</strong> vuqlkj gks 08<br />

¼?k½ o"kZ esa ,d cSBd djuk tks dSysUMj <strong>ds</strong> vuqlkj u gks 05<br />

¼p½ o"kZ esa nksuksa cSB<strong>ds</strong>a djuk ijUrq nksuksa gh dSysUMj <strong>ds</strong> vuqlkj u gksuk 10<br />

2- <strong>dk</strong>;Zlwph [jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x ¼eq[;ky;½ <strong>ds</strong> funs'<strong>kk</strong>uqlkj] ij ppkZ% 10<br />

¼d½ foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> 22&9&1988 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñKkñ lañ 12027@39@88&jkñH<strong>kk</strong>ñ<br />

¼[k&2½ <strong>ds</strong> vuqlkj <strong>dk</strong>;Zlwph rS;kj dj<strong>ds</strong> ml ij fopkj@ppkZ 05<br />

¼[k½ lH<strong>kh</strong> enksa ij ifj.<strong>kk</strong>eijd ppkZ 05<br />

3- <strong>dk</strong>;Zo`Ùk tkjh djuk% 10<br />

¼d½ cSBd <strong>ds</strong> 15 fnu <strong>ds</strong> vUnj tkjh djuk 10<br />

¼[k½ 16 fnu ls 30 fnu <strong>ds</strong> vUnj tkjh djuk 08<br />

¼x½ 30 fnu <strong>ds</strong> ckn tkjh djuk 05<br />

4- frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ dh leh{<strong>kk</strong>% 15<br />

¼d½ 80% ls vfèd <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh fjiksVZ dh leh{<strong>kk</strong> 15<br />

¼[k½ 50% ls 80% vfèd <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh fjiksVZ dh leh{<strong>kk</strong> 10<br />

¼x½ 50% ls de <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ dh leh{<strong>kk</strong> 05<br />

5- lnL; <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh mifLFkfr% 20<br />

¼d½ 80% ls vfèd lnL;ksa dh mifLFkfr ftuesa <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong><br />

<strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud <strong>iz</strong>èkuksa dh mifLFkfr vkès ls vfèd gks 20<br />

¼[k½ 80% ls vfèd lnL; <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh mifLFkfr ftuesa <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud<br />

<strong>iz</strong>èkuksa dh mifLFkfr vkès ls de gks 15<br />

¼x½ lnL;ksa dh mifLFkfr 70% ls 80% <strong>ds</strong> chp 14<br />

¼?k½ lnL;ksa dh mifLFkfr 60% ls 70%<strong>ds</strong> chp 12<br />

¼³½ lnL;ksa dh mifLFkfr 50% ls 60% <strong>ds</strong> chp 10<br />

¼p½ lnL;ksa dh mifLFkfr 50% ls de gksus ij 06<br />

6- <strong>dk</strong>;Zo`Ùk ij vuqorhZ <strong>dk</strong>jZokbZ% 10<br />

¼d½<br />

lH<strong>kh</strong> enksa ij vxyh cSBd ls iwoZ vuqorhZ <strong>dk</strong>jZokbZ iw.kZ djus ij iw.<strong>kk</strong>±d fn, tk,axsA<br />

;fn <strong>dk</strong>jZokbZ iw.kZ ugha gqbZ gS rks mlh vuqikr esa vad de dj fn, tk,axsA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 36


SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 37<br />

37<br />

mnkgj.<strong>kk</strong>FkZ% ;fn pkj enksa ij vuqorhZ <strong>dk</strong>jZokbZ visf{kr F<strong>kh</strong> vkSj rhu enksa ij iwjh gqbZ gS rks<br />

3@4 x 10 = 7-5 vad fn, tk,axsA<br />

7- lfefr }kjk fd, x, <strong>dk</strong>;Zdyki% 20<br />

¼d½ lnL; <strong>dk</strong>;kZy;ksa }kjk <strong>fganh</strong> fnol] <strong>fganh</strong> lIrkg <strong>dk</strong> vk;kstu<br />

¼;fn 80% ls vfèd <strong>dk</strong>;kZy;kssa }kjk ;g euk;k x;k rks<br />

5 esa ls 5 vad vkSj 80% ls de <strong>ds</strong> fy, 3 vad½ 05<br />

¼[k½ lfefr }kjk ys[k <strong>iz</strong>fr;ksfxrk] fVIi.k vkys[ku <strong>iz</strong>fr;ksfxrk]<br />

la;qDr <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>yk vkfn <strong>dk</strong> vk;kstu 05<br />

¼x½ lfefr }kjk okf"kZd lekjksg] okf"kZd <strong>dk</strong>;ZØe ;k uxj Lrj ij<br />

fdlh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;ZØe <strong>dk</strong> vk;kstu ,oa if=<strong>dk</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku 05<br />

¼?k½ lfefr }kjk jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> '<strong>kh</strong>YM <strong>iz</strong>fr;ksfxrk <strong>dk</strong> vk;kstu 05<br />

dqy vad 100<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 2002@5@91&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼[k&1½] fnukad 2-5-1991<br />

fo"k;%— {ks=h; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lEesyu <strong>ds</strong> iqjL<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fy, va<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> fuèkZj.kA<br />

{ks=h; lEesyuksa <strong>ds</strong> volj ij <strong>fganh</strong> esa mRd`"V <strong>dk</strong>e djus <strong>ds</strong> fy, lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>;kZy;ksa] c®<strong>dk</strong>sa vkSj miØeksa <strong>dk</strong>s iqjLd`r fd;k tkrk gSA bu<br />

iqjL<strong>dk</strong>jksa <strong>ds</strong> fu.kZ; gsrq lfpo] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> vuqeksnu ls fofHkUu enksa ij fuEufyf[kr vad fuèkZfjr fd, x, g®] ftu<strong>ds</strong> vkèkj ij iqjL<strong>dk</strong>jksa <strong>dk</strong><br />

fu.kZ; fd;k tkuk gS%&<br />

en<br />

iw.<strong>kk</strong>±d<br />

1- <strong>iz</strong>f'k{k.k 30<br />

2- <strong>fganh</strong> i=ksa <strong>dk</strong> <strong>fganh</strong> esa mÙkj 20<br />

3- èkjk 3¼3½ <strong>dk</strong> vuqikyu 20<br />

4- <strong>fganh</strong> esa i=kpkj 60<br />

5- fu;e 8¼4½ <strong>ds</strong> varxZr fofufnZ"V djuk 10<br />

6- <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>ykvksa <strong>dk</strong> vk;kstu 15<br />

7- nsoukxjh esa ;kaf=d lqfoèkvksa dh miyfCè 20<br />

8- fu;e 11 <strong>dk</strong> vuqikyu 10<br />

9- vU; fo'ks"k <strong>iz</strong>;Ru—eSxthu] <strong>fganh</strong> lIrkg bR;kfn 15<br />

dqy vad 200<br />

vkils vuqjksè gS fd Hkfo"; esa gksus okys {ks=h; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lEesyuksa <strong>ds</strong> volj ij fn, tkus okys iqjL<strong>dk</strong>jksa dh flQkfj'k djrs le; mi;qZDr<br />

va<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> vkèkj <strong>dk</strong> /;ku j[ksaA vkils ;g H<strong>kh</strong> visf{kr gS fd bls lH<strong>kh</strong> <strong>laca</strong>fèr <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa ifjpkfyr fd;k tk,A<br />

2- fn, x, va<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> fuèkZj.k bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> i= lañ 2000@7@89&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼[k&1½ fnukad 1&12&1989 esa fufgr ekunaM <strong>ds</strong> vfèØe.k esa<br />

gSA<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 12024@6@94&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>dk</strong>&2½] fnukad 7-4-1995<br />

fo"k;%— uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa dh cSB<strong>dk</strong>sa ij gksus okys [kpZ dh <strong>iz</strong>friwfrZ <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esaA<br />

eq>s ;g lwfpr djus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j us o"kZ 1995&96 ls uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa dh cSB<strong>dk</strong>sa ij gksus okys<br />

[kpZ <strong>ds</strong> lac/a<strong>kh</strong> esa nh tkus okyh jkf'k] NksVh lfefr;ksa <strong>ds</strong> fy, #ñ 1000@& <strong>iz</strong>fr cSBd ls c


38<br />

1- dydÙ<strong>kk</strong> ¼<strong>dk</strong>;kZñ½ 2- iVuk ¼<strong>dk</strong>;kZñ½ 3- iksVZ&Cys;j<br />

4- Hkqous'oj 5- jkaph 6- xqokgkVh ¼<strong>dk</strong>;kZñ½<br />

7- vgenkckn ¼<strong>dk</strong>;kZñ½ 8- <strong>dk</strong>sYgkiqj 9- xksok<br />

10- ukxiqj ¼<strong>dk</strong>;kZñ½ 11- iq.ks ¼<strong>dk</strong>;kZñ½ 12- cEcbZ ¼<strong>dk</strong>;kZñ½<br />

13- cM+ksnjk ¼<strong>dk</strong>;kZñ½ 14- bUnksj ¼<strong>dk</strong>;kZñ½ 15- Xokfy;j<br />

16- t;iqj ¼<strong>dk</strong>;kZñ½ 17- tcyiqj ¼<strong>dk</strong>;kZñ½ 18- H<strong>kk</strong>siky ¼<strong>dk</strong>;kZñ½<br />

19- vkxjk 20- bykgkckn ¼<strong>dk</strong>;kZñ½ 21- <strong>dk</strong>uiqj ¼<strong>dk</strong>;kZñ½<br />

22- xksj[kiqj 23- p.Mhx


39<br />

vc mDr Øe esa ;g H<strong>kh</strong> fu.kZ; fy;k x;k gS fd uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa dh LF<strong>kk</strong>uh; cSB<strong>dk</strong>sa esa {ks=h; <strong>dk</strong>;kZU;o;u <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong><br />

vfè<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>ds</strong> vfrfjDr <strong>fganh</strong> f'k{k.k ;kstuk] <strong>ds</strong>Unzh; <strong>fganh</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k laLF<strong>kk</strong>u rF<strong>kk</strong> <strong>ds</strong>Unzh; vuqokn C;wjks <strong>ds</strong> vfè<strong>dk</strong>jh H<strong>kh</strong> lnL; <strong>ds</strong> :i esa H<strong>kk</strong>x ysaxsA<br />

vr% lH<strong>kh</strong> uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa <strong>ds</strong> v/;{<strong>kk</strong>sa ls vuqjksè gS fd lfefr <strong>dk</strong>s vèZ&okf"kZd cSB<strong>dk</strong>sa esa <strong>ds</strong>Unzh; vuqokn C;wjks@<strong>ds</strong>Unzh; <strong>fganh</strong><br />

<strong>iz</strong>f'k{k.k laLF<strong>kk</strong>u <strong>ds</strong> LF<strong>kk</strong>uh; mi<strong>ds</strong>Unzksa <strong>ds</strong> vfè<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> lnL; <strong>ds</strong> :i esa vkeaf=r fd;k tk,A<br />

bl <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu dh <strong>iz</strong>kfIr dh lwpuk d`i;k bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s Hksth tk,A<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 12024@25@96&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>dk</strong>&2½ fnukad 1996<br />

fo"k;%— uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa <strong>ds</strong> lnL; lfpoksa <strong>dk</strong>s VsyhQksu lqfo/<strong>kk</strong> miyC/k djkukA<br />

<strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ns'k Hkj esa QSys <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa@cSa<strong>dk</strong>sa vkfn esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>xkeh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>dk</strong>s c


40<br />

v/;{krk% bu lfefr;ksa dh v/;{krk uxj fo'ks"k esa fLFkr <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa@cSa<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>ds</strong> ofj"Bre vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa esa ls<br />

fdlh ,d <strong>ds</strong> }kjk dh tkrh gSA v/;{k <strong>dk</strong>s jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x }kjk ukfer fd;k tkrk gSA ukfer fd, tkus ls iwoZ <strong>iz</strong>Lrkfor v/;{k ls lfefr dh<br />

v/;{krk <strong>ds</strong> lEcU/k esa fyf[kr lgefr <strong>iz</strong>kIr dh tkrh gSA<br />

lnL;rk% uxj esa fLFkr <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;@miØeksa@cSad vkfn vfuok;Z :i ls bl lfefr <strong>ds</strong> lnL; gksrs gSaA mu<strong>ds</strong> ofj"Bre<br />

vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa ¼<strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud <strong>iz</strong>/<strong>kk</strong>uksa½ ls ;g vis{<strong>kk</strong> dh tkrh gS fd os lfefr dh cSB<strong>dk</strong>sa esa fu;fer :i ls H<strong>kk</strong>x ysaA<br />

lnL;&lfpo% lfefr <strong>ds</strong> lfpoky; <strong>ds</strong> lapkyu <strong>ds</strong> fy, lfefr <strong>ds</strong> v/;{k }kjk vius <strong>dk</strong>;kZy; ls vFkok fdlh lnL; <strong>dk</strong>;kZy; ls ,d<br />

fgUnh fo'ks"kK <strong>dk</strong>s mldh lgefr ls lfefr <strong>dk</strong> lnL;&lfpo euksuhr fd;k tkrk gSA v/;{k dh vuqefr ls lfefr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Zdyki lnL;&lfpo<br />

}kjk fd, tkrs gSaA<br />

cSB<strong>ds</strong>a % bu lfefr;ksa dh o"kZ esa nks cSB<strong>ds</strong>a vk;ksftr dh tkrh gSaA <strong>iz</strong>R;sd lfefr dh cSB<strong>ds</strong>a vk;ksftr djus <strong>ds</strong> ekgksa <strong>ds</strong> lEcU/k esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

foH<strong>kk</strong>x }kjk ,d dSysUMj j[<strong>kk</strong> tkrk gSA lfefr <strong>ds</strong> xBu <strong>ds</strong> le; cSB<strong>ds</strong>a vk;ksftr djus <strong>ds</strong> ekgksa <strong>ds</strong> lEcU/k esa H<strong>kh</strong> lwfpr dj fd;k tkrk gS vkSj<br />

lfefr ls ;g vis{<strong>kk</strong> dh tkrh gS fd og viuh cSB<strong>ds</strong>a fu/<strong>kk</strong>Zfjr ekgksa esa gh djokus <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;kl djsaA<br />

<strong>iz</strong>frfuf/kRo % bu lfefr;ksa dh cSB<strong>ds</strong>a esa uxj fo'ks"k eas fLFkr <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa@cSa<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud <strong>iz</strong>/<strong>kk</strong>u H<strong>kk</strong>x ysrs<br />

gaSA jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x ¼eq[;ky;½ ,oa bl<strong>ds</strong> {ks=h; <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> vf/k<strong>dk</strong>jh H<strong>kh</strong> bu cSB<strong>dk</strong>sa esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>frfuf/kRo djrs gSaA<br />

uxj fLFkr <strong>ds</strong>Unzh; lfpoky; fgUnh ifj"kn dh '<strong>kk</strong>[<strong>kk</strong>vksa esa ls fdlh ,d <strong>iz</strong>frfuf/k ,oa fgUnh f'k{k.k ;kstuk <strong>ds</strong> fdlh ,d vf/k<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> cSBd<br />

esa vkefU=r fd;k tkrk gSA<br />

mn~ns'; % <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ns'k Hkj esa QSys gq, <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa@cS<strong>dk</strong>sa vkfn esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>xkeh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>dk</strong>s c


41<br />

lEesyuksa vkSj bafnjk xka/<strong>kh</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> '<strong>kh</strong>YM forj.k lekjksg esa '<strong>kh</strong>YM nsdj lEekfur fd;k tkrk gS vkSj lfefr <strong>ds</strong> lnL; lfpo <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>fLri= H<strong>kh</strong><br />

fn;k tkrk gSA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 12024@3@93&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼[k&2½] fnukad 15-4-1993<br />

fo"k; %— jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa dh cSB<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> fu;fer :i rF<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>jxj


42<br />

ftl<strong>ds</strong> ifj.<strong>kk</strong>eLo:i ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@<strong>dk</strong>;kZy;ksa esa fgUnh <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>e&<strong>dk</strong>t dh <strong>iz</strong>xfr dh Bhd <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j ls leh{<strong>kk</strong> ugha gks ikrhA bu cSB<strong>dk</strong>sa esa gksus okyh<br />

ppkZ <strong>dk</strong>s vkSj vf/kd <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>oh vkSj ifj.<strong>kk</strong>eijd cukus <strong>ds</strong> fy, fuEufyf[kr dne mBk, tkus visf{kr gSa%%—<br />

¼1½ cSB<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> vk;kstu fu;fer :i ls <strong>iz</strong>fr frekgh gks rF<strong>kk</strong> cSBd dh v/;{krk lEcfU/kr ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> la;qDr lfpo Lo;a<br />

djsaA ;fn vifjgk;Z <strong>dk</strong>j.ko'k os v/;{krk u dj l<strong>ds</strong>a] rks bldh v/;{krk <strong>dk</strong> H<strong>kk</strong>j fdlh led{k ;k mPp vf/k<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>s gh<br />

lkSaik tk,A lac)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn dh jkñH<strong>kk</strong>ñ<strong>dk</strong>ñlañ dh v/;{krk foH<strong>kk</strong>xk/;{k djsaA<br />

¼2½ cSBd esa frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ ij <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>xokj@vuqH<strong>kk</strong>xokj@<strong>dk</strong>;kZy;okj foLr`r :i ls ppkZ dh tk, rF<strong>kk</strong> okf"kZd <strong>dk</strong>;ZØe esa fn,<br />

x, y{;ksa dh <strong>iz</strong>kfIr ij tksj fn;k tk,A<br />

¼3½ cSBd dh lwpuk cSBd dh frfFk ls de ls de 15 fnu iwoZ lH<strong>kh</strong> <strong>laca</strong>f/krksa ,oa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x vFkok bl<strong>ds</strong> <strong>laca</strong>f/kr {ksñ<strong>dk</strong>ñ<strong>dk</strong>ñ<br />

<strong>dk</strong>s vo'; fHktok nh tk,A ¼;F<strong>kk</strong>laHko Qksu ij H<strong>kh</strong> bldh iqf"V dj yh tk,½<br />

¼4½ cSBd esa ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>frfuf/kRo] milfpo@voj lfpo@vuqH<strong>kk</strong>x vf/k<strong>dk</strong>jh Lrj ij gksA lac)@v/<strong>kh</strong>uLFk<br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa H<strong>kh</strong> blh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j ls lH<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>frfuf/kRo lqfuf'pr fd;k tk,A<br />

¼5½ cSBd <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Zo`Rr le; ij tkjh fd;k tk, vkSj ml ij vuqorhZ <strong>dk</strong>jZokbZ ;F<strong>kk</strong>'<strong>kh</strong>?kz ¼vxyh cSBd ls i;kZIr le; ls iwoZ½ dj<br />

yh tk,A<br />

¼6½ lH<strong>kh</strong> ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x vius lH<strong>kh</strong> lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa vkfn dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa dh cSB<strong>ds</strong>a H<strong>kh</strong><br />

mi;ZqDr <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j ls vk;ksftr djkus dh O;oLF<strong>kk</strong> djsaA ftu <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ka xfBr u gqbZ gksa] ogka bu<br />

lfefr;ksa <strong>dk</strong>s xfBr djkus dh <strong>dk</strong>jZokbZ dh tk, rF<strong>kk</strong> budh v/;{krk <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> ofj"Bre vf/k<strong>dk</strong>jh djsaA<br />

¼7½ lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr us vius <strong>iz</strong>frosnu <strong>ds</strong> pkSFks [kaM esa flQkfj'k dh gS fd <strong>iz</strong>R;sd NksVs&cM+s <strong>dk</strong>;kZy; esa] pkgs muesa <strong>dk</strong>;Zjr<br />

LVkQ dh la[;k 25 ls de gks ;k vf/kd] vfuok;Z :i ls jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr <strong>dk</strong> xBu fd;k tk, vkSj <strong>dk</strong>;kZy;k/;{k<br />

<strong>dk</strong>s bl lfefr <strong>ds</strong> v/;{k <strong>ds</strong> :i esa ukfer fd;k tk,A lj<strong>dk</strong>j us ;g flQkfj'k eku yh gSA vr% vc lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa ;s<br />

lfefr;ka xfBr dh tkuh visf{kr gSaA<br />

bl ifj<strong>iz</strong>s{; esa eq>s ;g vuqjks/k djus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd lH<strong>kh</strong> ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x mi;qZDr vuqns'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr djsaA os vius lH<strong>kh</strong><br />

lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa vkfn <strong>ds</strong> /;ku esa H<strong>kh</strong> bUgsa vuqikyukFkZ yk nsa rF<strong>kk</strong> fn, x, funs'<strong>kk</strong>sa dh <strong>iz</strong>fr bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> fHktok,aA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñ lañ 12024@2@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼[k&2½&3] fnukad 21-7-1992<br />

fo"k;%— lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr dh fjiksVZ <strong>ds</strong> pkSFks [k.M esa dh xbZ flQkfj'ksa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa <strong>dk</strong> xBu ,oa mudh cSB<strong>ds</strong>aA<br />

mi;qZDr fo"k; ij v/<strong>kk</strong>sgLrk{kjh <strong>dk</strong>s ;g dgus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr us viuh fjiksVZ <strong>ds</strong> prqFkZ [k.M esa ;g flQkfj'k<br />

dh gS fd <strong>iz</strong>R;sd NksVs&cM+s <strong>dk</strong>;kZy; esa] pkgs muesa <strong>dk</strong>;Zjr LVkQ dh la[;k 25 ls vf/kd gks ;k de] vfuok;Z :i ls jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa<br />

<strong>dk</strong> xBu fd;k tk, vkSj <strong>dk</strong>;kZy;k/;{k <strong>dk</strong>s bl lfefr <strong>ds</strong> v/;{k <strong>ds</strong> :i esa ukfer fd;k tk,A lfefr dh ;g flQkfj'k ekurs gq, lj<strong>dk</strong>j <strong>dk</strong><br />

fu.kZ; bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> ladYi la[;k 12019@10@91&jkñH<strong>kk</strong>ñ H<strong>kk</strong>ñ fnukad 28&1&1992 }kjk lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn <strong>dk</strong>s lwfpr fd;k tk pq<strong>dk</strong> gSA<br />

2- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa <strong>ds</strong> xBu <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa x`g ea=ky; <strong>ds</strong> fnukad 29&1&1974 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 11015@26@73&jkñH<strong>kk</strong>ñ<br />

}kjk ;g Li"V fd;k x;k F<strong>kk</strong> fd ftu <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa prqFkZ Js.<strong>kh</strong> deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s NksM+dj] deZpkfj;ksa dh la[;k 25 ;k blls vf/kd gks] muesa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

<strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ka cukbZ tk,a vkSj vU; <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa lfefr;ka cukbZ tk,a ;k ugha] bl <strong>laca</strong>/k esa ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x Lo;a fu.kZ; ys ldrs gSaA<br />

3- lfefr dh mDr flQkfj'k <strong>ds</strong> ifj<strong>iz</strong>s{; esa vc lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> fy, ;g vfuok;Z gS fd os vius <strong>iz</strong>R;sd NksVs&cM+s <strong>dk</strong>;kZy; esa]<br />

pkgs muesa <strong>dk</strong>;Zjr LVkQ dh la[;k 25 ls vf/kd gks ;k de] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa <strong>dk</strong> xBu djk, vkSj <strong>laca</strong>f/kr <strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong><br />

<strong>dk</strong>;kZy;k/;{k <strong>dk</strong> bl lfefr <strong>ds</strong> v/;{k <strong>ds</strong> :i esa ukfer fd;k tk,A<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 42


43<br />

4- blh <strong>ds</strong> lkFk&lkFk lfefr us ;g H<strong>kh</strong> flQkfj'k dh F<strong>kh</strong> fd <strong>iz</strong>R;sd <strong>dk</strong>;kZy; esa xfBr jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh o"kZ esa de ls de<br />

N% cSB<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> vk;kstu fd;k tk, vFkok tkuk O;kogkfjd ugha gSA vr% ;g flQkfj'k Loh<strong>dk</strong>j ugha dh xbZA fQj H<strong>kh</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls ;g<br />

vis{<strong>kk</strong> dh tkrh gS fd os vius ;gka ,oa vius lH<strong>kh</strong> lEc) v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn esa xfBr jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa dh o"kZ esa 4 cSB<strong>dk</strong>sa<br />

¼<strong>iz</strong>R;sd frekgh esa ,d½ <strong>dk</strong> fu;fer :i ls vk;kstu lqfuf'pr djk,aA<br />

5- ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls ;g H<strong>kh</strong> vuqjks/k gS fd mi;qZDr tku<strong>dk</strong>jh vuqikyukFkZ vius lH<strong>kh</strong> lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa@fuxeksa vkfn <strong>ds</strong><br />

/;ku esa yk nsaA bl <strong>laca</strong>/k esa tkjh fd, x, funs'<strong>kk</strong>sa dh <strong>iz</strong>fr;k bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> fHktokus <strong>dk</strong> d"V djsaA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 43


44<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 12021@1@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼[k&2½] fnukad 16-4-1993<br />

v/;k;&4<br />

foH<strong>kk</strong>xh; cSB<strong>ds</strong>a] vkof/kd fjiksVZ rF<strong>kk</strong> fujh{k.k&<strong>iz</strong>i=<br />

fo"k;%— ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa rF<strong>kk</strong> lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa vkfn esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>xkeh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls lEcfU/kr fujh{k.k <strong>iz</strong>ksQkeks± <strong>dk</strong>s<br />

v|ru fd;k tkukA<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x }kjk le;&le; ij H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fofHkUu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ,oa mu<strong>ds</strong> lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa vkfn <strong>dk</strong><br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>xkeh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> lEcU/<strong>kh</strong> fujh{k.k fd;k tkrk gSA fujh{k.k esa ,d:irk ,oa ljyrk cuk, j[kus <strong>ds</strong> mís'; ls] fujh{k.k <strong>ds</strong> le;<br />

lwpuk Hkjs tkus lEcU/<strong>kh</strong> fujh{k.k <strong>iz</strong>ksQkeks± <strong>dk</strong>s ;F<strong>kk</strong>o';d v|ru cuk;k x;k gSA ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ,oa mu<strong>ds</strong> lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa<br />

vkfn }kjk vyx&vyx <strong>iz</strong>ksQkeks± <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd;k tk,xkA <strong>iz</strong>ksQkeks± dh ,d&,d <strong>iz</strong>fr layXu gSA<br />

2- lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k gS fd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa }kjk fd, tkus okys fujh{k.<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> le; okafNr lwpuk bl <strong>iz</strong>ksQkeks±<br />

esa gh miyC/k djk,a rF<strong>kk</strong> vius lH<strong>kh</strong> lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa vkfn dh H<strong>kh</strong> bl ifj<strong>iz</strong>s{; esa fLFkfr ls voxr djk nsaA<br />

3- bl lanHkZ eas tkjh fd, x, funs'<strong>kk</strong>sa dh <strong>iz</strong>fr bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> Hksth tk,A<br />

bl<strong>dk</strong> vaxzsth vuqokn ckn esa Hkstk tk,xkA<br />

^^ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong>] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>xkeh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls<br />

<strong>laca</strong>f/kr fujh{k.k <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>ksQkekZ<br />

H<strong>kk</strong>x&1 ¼lkekU;½<br />

1- ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong> uke--------------------------------------------------------------------------------<br />

2- fujh{k.k dh frfFk ---------------------------------------------------------------------------------------<br />

3- ¼d½ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/k<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong> uke]inuke] nwjH<strong>kk</strong>"k----------------------------------------------<br />

¼[k½ fgUnh vf/k<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong> uke]nwjH<strong>kk</strong>"k ------------------------------------------------------------<br />

H<strong>kk</strong>x&2 ¼fiNys fujh{k.k dh tku<strong>dk</strong>jh½<br />

1- fiNys fujh{k.k dh frfFk ------------------------------------------------------------------------------<br />

2- fiNys fujh{k.k esa ikbZ xbZ dfe;ksa ij dh xbZ vuqorhZ <strong>dk</strong>jZokbZ&mu enksa <strong>dk</strong> C;kSjk] ftu ij<br />

<strong>dk</strong>jZokbZ vH<strong>kh</strong> iwjh ugha dh xbZ ------------------------------------------------------------------------<br />

H<strong>kk</strong>x&3 <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr@jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh cSBs<strong>dk</strong>sa dh tku<strong>dk</strong>jh<br />

1- o"kZ esa vc rd gqbZ fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr dh cSB<strong>dk</strong>sa dh la[;k vkSj vfUre cSBd dh<br />

frfFk -------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />

2- o"kZ esa vc rd gqbZ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh cSB<strong>dk</strong>sa dh la[;k vkSj vfUre cSBd<br />

dh frfFk ¼vxj fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr@jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh cSB<strong>ds</strong>a fu;fer<br />

:i ls ugha gqbZ]rks ml<strong>dk</strong> <strong>dk</strong>j.k½ --------------------------------------------------------------------<br />

H<strong>kk</strong>x&4 ¼jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vuqH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z½<br />

1- ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x esa miyC/k v|ru frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ dh vof/k -------------------------ls<br />

----------------------rd<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 44


2- ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x esa miyC/k v|ru leLr lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa o miØeksa <strong>ds</strong> ckjs<br />

esa Nekgh fjiksZV dh vof/k ----------------------- ls ------------------------------- rd<br />

3- ¼d½ fdu lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa o miØeksa ls v|ru fjiksZV <strong>iz</strong>kIr ugha gqbZ --------<br />

¼[k½ muls fjiksVZ eaxokus <strong>ds</strong> fy, D;k mik; fd, x,------------------------------------------<br />

¼x½ D;k bu <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa ls <strong>iz</strong>kIr fjiksVks± dh leh{<strong>kk</strong> dh xbZ vkSj dfe;ksa <strong>ds</strong> ckjs esa<br />

mUgsa fy[<strong>kk</strong> x;k\ ----------------------------------------------------------------------------------<br />

¼?k½ D;k dfe;ka nwj djus <strong>ds</strong> ckjs esa vuqorhZ <strong>dk</strong>jZokbZ dh tk jgh gS\ ----------------------<br />

4- ¼d½ dqy vuqH<strong>kk</strong>x ftuls frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksZV visf{kr F<strong>kh</strong> -----------------------------------<br />

¼[k½ fdrus vuqH<strong>kk</strong>xksa ls fjiksVZ <strong>iz</strong>kIr gqbZ -----------------------------------------------------------<br />

¼x½ ftu vuqH<strong>kk</strong>xksa ls fjiksVZ <strong>iz</strong>kIr ugha gqbZ muls fjiksVZ eaxokus <strong>ds</strong> fy, D;k mik, fd,<br />

x,---------------------------------------------------------------------------------------------------<br />

5- D;k jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vuqH<strong>kk</strong>x@,dd }kjk vuqH<strong>kk</strong>xksa@,d<strong>dk</strong>sa vkfn ls <strong>iz</strong>kIr fjiksVks± dh leh{<strong>kk</strong>]<br />

lesfdr djus ls igys] dh tkrh gS \ vkSj ;fn gka] rks ml <strong>laca</strong>/k es D;k <strong>dk</strong>jZokbZ dh tkrh<br />

gS \ ---------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />

6- D;k lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>sM] eSuqvy] QkeZ vkfn f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa rS;kj fd, x, gSa \ d`i;k iwjk fooj.k<br />

nsaA ----------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />

7- ¼d½ v/<strong>kh</strong>uLFk@lEc) <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa fd, x, fujh{k.k ls <strong>laca</strong>f/kr lwpuk<br />

<strong>dk</strong> vk/<strong>kk</strong>j vkSj fujh{k.k dh xq.koRrk <strong>ds</strong> ckjs esa fjiksVZ ns[kus <strong>ds</strong> ckn] fVIi.<strong>kh</strong> ----<br />

¼[k½ D;k fujh{k.k eas ikbZ xbZ dfe;ksa <strong>dk</strong>s nwj djus <strong>ds</strong> fy, vuqorhZ <strong>dk</strong>jZokbZ dh tk jgh<br />

gS\ --------------------------------------------------------------------------------------------------<br />

45<br />

H<strong>kk</strong>x&5 fujh{k.k vf/k<strong>dk</strong>jh }kjk jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e@fu;e@okf"kZd <strong>dk</strong>;ZØe vkSj vU; <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>ds</strong><br />

vuqikyu ls <strong>laca</strong>af/kr fjiksVZ<br />

1- ¼d½ D;k /<strong>kk</strong>jk 3¼3½ <strong>ds</strong> vuqikyu 'kr<strong>iz</strong>fr'kr gks jgk gS\ vxj ugha gks rks mu<strong>ds</strong><br />

<strong>dk</strong>j.k----------------------------------------------------------------------------------------------<br />

¼[k½ D;k bl<strong>ds</strong> fy, <strong>dk</strong>sbZ pSd Iokb±V fu/<strong>kk</strong>Zfjr fd;k x;k gS\ vxj ugha rks pSd Iokb±V<br />

<strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> lq>ko ¼vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa ls ppkZ <strong>ds</strong> i'pkr½ -----------------------------------------<br />

2- ¼d½ D;k <strong>fganh</strong> eas <strong>iz</strong>kIr i=ksa <strong>dk</strong> mÙkj 'kr<strong>iz</strong>fr'kr <strong>fganh</strong> eas fn;k tkrk gS \ ;fn ugha rks<br />

<strong>dk</strong>j.k----------------------------------------------------------------------------------------------<br />

¼[k½ D;k bl<strong>ds</strong> fy, <strong>dk</strong>sbZ pSd Iokb±V fu/<strong>kk</strong>Zfjr fd;k x;k gS\ vxj ugha rks pSd Iokb±V<br />

<strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> lq>ko ¼vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa ls ppkZ <strong>ds</strong> ckn½ ---------------------------------------------<br />

3- ¼d½ D;k <strong>fganh</strong> esa i=kpkj <strong>dk</strong> fu/<strong>kk</strong>Zfjr y{; <strong>iz</strong>kIr dj fy;k gS \ ;fn ugha rks <strong>dk</strong>j.k ---<br />

¼[k½ D;k bl<strong>ds</strong> fy, <strong>dk</strong>sbZ pSd Iokb±V fu/<strong>kk</strong>Zfjr fd;k x;k gS \ vxj ugha rks pSd Iokb±V<br />

<strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> lq>ko ¼vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa ls ppkZ <strong>ds</strong> i'pkr½ -----------------------------------------<br />

¼x½ i=kpkj eas <strong>fganh</strong> i=ksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>fr'kr <strong>ds</strong> ckjs esa y{; <strong>iz</strong>kfIr <strong>ds</strong> fy, D;k <strong>iz</strong>;Ru fd, tk jgs<br />

gSa\ vkSj bl ckjs esa lq>ko ¼vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa ls ppkZ <strong>ds</strong> ckn½-----------------------------<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 45


4- ¼d½ fdrus vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;kas <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z lk/kd Kku ugha gS\<br />

vfè<strong>dk</strong>jh@deZpkjh -------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />

¼[k½ fdrus vf/k<strong>dk</strong>fj;kas@deZpkfj;kas <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong> fy, ukfer fd;k x;k gS ----<br />

¼x½ fdrus vf/k<strong>dk</strong>jh@deZpkjh i=kpkj ikB~;Øe ls <strong>iz</strong>f'k{k.k ys jgs gSa \ -----------------<br />

¼?k½ D;k 'ks"k vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong> fy, jksLVj cuk fy;k x;k gS \ --<br />

5- ¼d½ D;k ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x esa okf"kZd <strong>dk</strong>;ZØeksa eas fu/<strong>kk</strong>Zfjr y{; <strong>ds</strong> vuqlkj<br />

VkbZfiLV@vk'kqfyfid <strong>fganh</strong> Vkbfiax@vk'kqfyfi easas <strong>iz</strong>f'kf{kr gSa\-------------------------<br />

¼[k½ fdrus VkbfiLVksa@vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> Vkbfiax@vk'kqfyih <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong> fy,<br />

ukfer fd;k x;k\ ------------------------------------------------------------------------------<br />

¼x½ VkbfiLVksas@vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong> fu/<strong>kk</strong>Zfjr y{; <strong>iz</strong>kIr djus <strong>ds</strong> fy, D;k mik,<br />

fd, tk jgss gSa\ ----------------------------------------------------------------------------------<br />

¼?k½ D;k 20-03-1987 <strong>ds</strong> ckn <strong>dk</strong>sbZ vk'kqfyfid HkrhZ fd;k x;k] ;fn gka rks D;k og <strong>fganh</strong><br />

vk'kqfyfi eas <strong>iz</strong>f'kf{kr F<strong>kk</strong>\ ;fn <strong>fganh</strong> vk'kqfyfid HkrhZ ugha fd;k x;k rks ml<strong>dk</strong><br />

<strong>dk</strong>j.k\ --------------------------------------------------------------------------------------------<br />

6- ¼d½ D;k VkbijkbVjksa eas ls fu/<strong>kk</strong>Zfjr y{; <strong>ds</strong> vuqlkj nsoukxjh <strong>ds</strong> VkbijkbVj miyC/k<br />

gSa\ --------------------------------------------------------------------------------------------------<br />

¼[k½ ;fn ugha rks D;k 27-11-1987 <strong>ds</strong> ckn <strong>ds</strong>oy nsoukxjh VkbijkbVj gh [kjhns x,<br />

gSa\ --------------------------------------------------------------------------------------------------<br />

7- ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x esa <strong>fganh</strong> fVIi.k@<strong>iz</strong>k:i ys[ku dh fLFkfr -----------------------------------------<br />

8- ¼d½ <strong>dk</strong>Su&<strong>dk</strong>Su ls vuqH<strong>kk</strong>x <strong>fganh</strong> esa 'kr<strong>iz</strong>fr'kr <strong>dk</strong>;Z djus <strong>ds</strong> fy, pqus x, gSa\ ---------<br />

¼[k½ D;k bu vuqH<strong>kk</strong>xkas esa okLro esa ^^x** {ks= <strong>ds</strong> jkT; lj<strong>dk</strong>j o la?k jkT; {ks= <strong>ds</strong><br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong>s vkSj ogka jgus okys O;fDr;ksa ls i=kpkj <strong>dk</strong>s NksM+dj] ckdh 'kr<strong>iz</strong>fr'kr<br />

<strong>dk</strong>;Z <strong>fganh</strong> esa gks jgk gS\ ------------------------------------------------------------------------<br />

¼x½ ;fn ugha rks fdl gn rd <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>e gks jgk gS vkSj c


12- ¼d½ fujh{k.k ls <strong>laca</strong>f/kr vof/k esa fdrus bysDVªkWfud VkbijkbVj [kjhns x, gSaA---------<br />

¼[k½ D;k ;s lc f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> Fks\ ;fn ugha rks <strong>dk</strong>j.k -------------------------------------------------<br />

¼x½ fujh{k.k ls <strong>laca</strong>f/kr vof/k eas dqy fdrus daI;wVj [kjhns x,\ -------------------------<br />

¼?k½ D;k bu lc esa <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>e djus dh lqfo/<strong>kk</strong> miyC/k gS\ ------------------------------<br />

¼M+½ ;fn ugha rks bl ckjs esa D;k mik, fd, tk jgs gSa\ ----------------------------------------<br />

13- ¼d½ D;k ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ukeiV~V] lwpukcksMZ vkfn f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> gSa\ -----------------<br />

¼[k½ D;k ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x esa <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> gksus okys lH<strong>kh</strong> eksgjsa vkfn f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> gSa\ -----------------<br />

14- ¼d½ D;k ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x }kjk vk;ksftr dh tkus okyh foH<strong>kk</strong>xh; ;k inksUufr ijh{<strong>kk</strong>vksa esa<br />

<strong>iz</strong>'ui= f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> cuk, tk jgs gSa vkSj mu<strong>dk</strong> <strong>fganh</strong> eas nsus <strong>dk</strong> fodYi gS\ -----------<br />

¼[k½ vxj ugha rks mu ijh{<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong> C;kSjk ftu esa ;g lqfo/<strong>kk</strong> ugha gS vkSj muesa ;g lqfoèk<br />

miyC/k djkus <strong>ds</strong> fy, D;k <strong>dk</strong>jZokbZ dh tk jgh gS\ --------------------------------------<br />

15- ¼d½ <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> Js.<strong>kh</strong>okj fdrus in fjDr gSa rF<strong>kk</strong> dc ls fjDr gSa -------------------------------<br />

¼[k½ fjDr inksa <strong>dk</strong>s Hkjus <strong>ds</strong> fy, D;k <strong>dk</strong>jZokbZ dh tk jgh gS ----------------------------------<br />

16- ¼d½ D;k <strong>fganh</strong> esa ewy <strong>dk</strong>;Z ij <strong>iz</strong>ksRlkgu ;kstuk ykxw dh xbZ gS -----------------------------<br />

¼[k½ fdrus deZpkjh bl ;kstuk esa H<strong>kk</strong>x ys jgs gSa\ ---------------------------------------------<br />

17- ¼d½ D;k ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x o lac)@ v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkSj miØeksa <strong>ds</strong> fy, '<strong>kh</strong>YM<br />

;kstuk pkyw dh xbZ gSA ------------------------------------------------------------------------<br />

¼[k½ D;k ^^d** vkSj ^^[k** {ks=ksa esa ^^d**] ^^[k**] ^^x** o ^^?k** oxks± <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong><br />

vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@ deZpkfj;ksa dh lsok iath esa <strong>iz</strong>fof"V;ka <strong>fganh</strong> esa dh tk jgh gS\---------<br />

¼x½ D;k ^^d** vkSj ^^[k** {ks=ksa esa lH<strong>kh</strong> jftLVjksa esa <strong>iz</strong>fof"V;ka fgnh esa dh tk jgh gS\ --<br />

H<strong>kk</strong>x&6<br />

ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x }kjk <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> {ks= esa fn, x, vU; mYys[kuh; dne<br />

H<strong>kk</strong>x&7<br />

1- dqy vuqH<strong>kk</strong>xksa dh la[;k -------------------------------------------------------------------------------<br />

2- fdrus vuqH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong> foLr`r fujh{k.k fd;k x;k ¼vuqH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> fujh{k.k dh fjiksVZ vyx ls<br />

fu/<strong>kk</strong>Zfjr <strong>iz</strong>ksQkekZ esa vuqH<strong>kk</strong>x&okj layXu dh tk,xh½ ------------------------------------------<br />

3- fujh{k.k vf/k<strong>dk</strong>jh dh vfHk;qfDr --------------------------------------------------------------------<br />

47<br />

fujh{k.k vf/k<strong>dk</strong>jh <strong>ds</strong> gLrk{kj&&&&&&&&&&&&&&&&<br />

fujh{k.k vf/k<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong> uke&&&&&&&&&&&&&&&&&&<br />

inuke&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 47


48<br />

lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa@cSa<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> fujh{k.k <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>ksQkekZ<br />

H<strong>kk</strong>x&1 ¼lkekU;½<br />

1- <strong>dk</strong>;kZy;@ miØe@cSad <strong>dk</strong> uke ,oa irk ---------------------------------------------- %<br />

2- lEcfU/kr eU=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong> uke ---------------------------------------------------- %<br />

3- fujh{k.k dh frfFk -------------------------------------------------------------------------- %<br />

4- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/k<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong> uke] inuke o nwjH<strong>kk</strong>"k uEcj ----------------------------- %<br />

5- fgUnh vf/k<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong> uke] inuke o nwjH<strong>kk</strong>"k uEcj ---------------------------------- %<br />

H<strong>kk</strong>x&2 ¼fiNys fujh{k.k dh tku<strong>dk</strong>jh½<br />

1- fiNys fujh{k.k dh frfFk ------------------------------------------------------------------ %<br />

2- fiNys fujh{k.k esa ikbZ xbZ dfe;ksa ij dh xbZ vuqorhZ <strong>dk</strong>jZokbZ&mu enksa <strong>dk</strong><br />

C;kSjk ftu ij <strong>dk</strong>jZokbZ vH<strong>kh</strong> iwjh ugha dh xbZ ----------------------------------------- %<br />

H<strong>kk</strong>x&3 ¼jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vuqH<strong>kk</strong>x@,dd <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z½<br />

1- <strong>dk</strong>;kZy;@miØe@cSad esa miyC/k v|ru ---------------------------------------------- vof/k-----------ls ----------------rd<br />

frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ ------------------------------------------------------------------------ %<br />

2- <strong>dk</strong>;kZy;@miØe esa miyC/k leLr lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn <strong>ds</strong> ckjs - vof/k-----------ls ----------------rd<br />

esa v|ru frekgh fjiksVZ------------------------------------------------------------------- %<br />

3- ¼d½ fdu lEc) v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn ls v|ru fjiksVZ ugha vk;h----- %<br />

¼[k½ muls fjiksVZ eaxokus <strong>ds</strong> D;k mik; fd, x, ----------------------------------- %<br />

¼x½ D;k bu <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn ls <strong>iz</strong>kIr fjiksVZ dh leh{<strong>kk</strong> dh xbZ vkSj dfe;ksa<br />

<strong>ds</strong> ckjs esa fy[<strong>kk</strong> x;k -------------------------------------------------------------- %<br />

4- ¼d½ dqy fdrus vuqH<strong>kk</strong>x@,dd@foH<strong>kk</strong>x@<strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>x vkfn gSa ftuls frekgh fjiksVZ<br />

visf{kr F<strong>kh</strong>a-------------------------------------------------------------------------- %<br />

¼[k½ fdruksa ls fjiksVZ <strong>iz</strong>kIr gqbZ--------------------------------------------------------- %<br />

¼x½ ftuls fjiksVZ <strong>iz</strong>kIr ugha gqbZ] muls fjiksVZ eaxokus <strong>ds</strong> D;k mik; fd,<br />

x, --------------------------------------------------------------------------------%<br />

5- D;k jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vuqH<strong>kk</strong>x@,dd }kjk vuqH<strong>kk</strong>xksa@,d<strong>dk</strong>sa vkfn ls <strong>iz</strong>kIr fjiksVks± dh leh{<strong>kk</strong>]<br />

lesfdr djus ls igys] dh tkrh gS vkSj ;fn gka rks ml <strong>laca</strong>/k esa D;k <strong>dk</strong>jZokbZ dh<br />

tkrh gS\ -------------------------------------------------------------------------------------- %<br />

6- D;k lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>sM] eSuqvy] QkeZ vkfn f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa rS;kj fd, x, gSaA d`i;k<br />

iwjk fooj.k nsa ------------------------------------------------------------------------------- %<br />

7- ¼d½ v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy; vkfn <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa fd, x, fujh{k.k ls <strong>laca</strong>f/kr<br />

lwpuk <strong>dk</strong> vk/<strong>kk</strong>j vkSj fujh{k.k xq.koRrk <strong>ds</strong> ckjs esa fjiksVZZ ns[kus <strong>ds</strong><br />

ckn fVIi.k-------------------------------------------------------------------------- %<br />

¼[k½ D;k fujh{k.k esa ikbZ xbZ dfe;ksa <strong>dk</strong>s nwj djus <strong>ds</strong> fy, vuqorhZ <strong>dk</strong>jZokbZ<br />

dh tk jgha gSA ---------------------------------------------------------------------- %<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 48


H<strong>kk</strong>x&4 ¼fujh{k.k vf/k<strong>dk</strong>jh dh fjiksVZ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e@fu;e]<br />

okf"kZd vkSj vU; <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>ds</strong> vuqikyu <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa½<br />

1- ¼d½ D;k /<strong>kk</strong>jk 3¼3½ <strong>dk</strong> vuqikyu 'kr&<strong>iz</strong>fr'kr gks jgk gS\<br />

vxj ugha rks ml<strong>ds</strong> <strong>dk</strong>j.k ------------------------------------------------------- %<br />

¼[k½ D;k bl<strong>ds</strong> fy, <strong>dk</strong>sbZ pSdIokb±V fu/<strong>kk</strong>Zfjr fd;k x;k gS\ vxj ugha] rks<br />

pSd Iokb±V <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> lq>ko ¼vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa ls ppkZ <strong>ds</strong> i'pkr~½ ------------ %<br />

2- ¼d½ D;k fgUnh esa <strong>iz</strong>kIr i=ksa <strong>dk</strong> mRRkj 'kr&<strong>iz</strong>fr'kr fgUnh esa fn;k tkrk gS\<br />

vxj ugha rks <strong>dk</strong>j.k --------------------------------------------------------------- %<br />

¼[k½ D;k bl<strong>ds</strong> fy, <strong>dk</strong>sbZ pSdIokb±V fu/<strong>kk</strong>Zfjr fd;k x;k gS\ vxj ugha rks pSd<br />

Iokb±V <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> lq>ko ¼vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa ls ppkZ <strong>ds</strong> i'pkr~½ ------------------- %<br />

49<br />

3. (a) The position of corespondence in Hindi. Whether prescribed<br />

targets have been achieved. If not, the reasons therefor. . . . .<br />

(b) Whether any check-point has been prescribed if not, the<br />

suggestions therefor (after discussion with officers) . . . . . . .<br />

(c) What efforts have been made to achieve the targets of<br />

percentage of Hindi letters in corrospondence and<br />

suggestions in this regard (after discussion with Officers) . . .<br />

4. (a) The total number of Officers/employees who do not<br />

possess the working knowledge of Hindi. . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

(b) The number of Officers/employees nominated for training<br />

in Hindi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

(c) The number of Officers/employees undergoing training in<br />

Hindi through correspondence course. . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

(d) Whether rosters has been made for training of remaining<br />

Officers/employees. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

5. (a) Whether typists/stenographers are trained in Hindi typing/<br />

stenography in office/undertaking as per target fixed in<br />

the Annual Programme.<br />

(b) The number of typists/stenographers nominated for training<br />

in Hindi typing/stenography. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

(c) What efforts are being made to train typists/stenographers of<br />

the offices/undertakings/Banks situated in regions 'A', 'B', &<br />

'C' as per targets fixed by them. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

(d) Whether any stenographer has been recruited after 20-8-1987.<br />

If so, whether he was trained in Hindi Stenography? In case<br />

Hindi Stenographers were not recruited, the reasons therefor.<br />

* (According to the proportion fixed for the region)<br />

** (The target relating to the training of stenographers is to<br />

be achieved by 31-3-90) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

6. (a) Whether devenagari typewriters are available as per specified<br />

target? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

OFFICERS<br />

EMPLOYEES<br />

TYPISTS STENOGRAPHER<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 49


50<br />

(b) if not, whether only devanagari typewriters have been<br />

purchased after 27.11.1987. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

7- <strong>dk</strong>;kZy;@miØe esa fgUnh fVIi.<strong>kh</strong>@<strong>iz</strong>k:i ys[ku dh fLFkfr ------------------------ %<br />

8- ¼d½ <strong>dk</strong>Su&<strong>dk</strong>Su ls vuqH<strong>kk</strong>x fgUnh esa 'kr&<strong>iz</strong>fr'kr <strong>dk</strong>;Z djus <strong>ds</strong> fy, pqus<br />

x, gSa --------------------------------------------------------------------------------- %<br />

¼[k½ D;k bu vuqH<strong>kk</strong>xksa esa ^^x** {ks= <strong>ds</strong> jkT; lj<strong>dk</strong>j o la?k lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong><br />

<strong>dk</strong>;Zy;ksa vkSj ogka jgus okys O;fDr;ksa ls i=kpkj <strong>dk</strong>s NksM+dj ckdh<br />

'kr&<strong>iz</strong>fr'kr <strong>dk</strong>;Z fgUnh esa gks jgk gS ------------------------------------------- %<br />

¼x½ vxj ugha] rks fdl gn rd fgUnh esa <strong>dk</strong>;Z gks jgk gS vkSj c


51<br />

¼[k½ D;k <strong>dk</strong>;kZy;@miØe esa <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> gksus okyh lH<strong>kh</strong> eqgjsa vkfn f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> gSa\ -- %<br />

14- ¼d½ D;k <strong>dk</strong>;kZy;@miØe }kjk vk;ksftr foH<strong>kk</strong>xh; inksUufr ijh{<strong>kk</strong>vksa esa<br />

<strong>iz</strong>'u&i= f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> cuk, tk jgs gSa vkSj mu<strong>dk</strong> mRrj fgUnh esa nsus <strong>dk</strong><br />

fodYi gS\ -------------------------------------------------------------------------- %<br />

¼[k½ vxj ugha rks mu ijh{<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong> C;kSjk] ftu esa ;g lqfo/<strong>kk</strong> ugha gS vkSj<br />

muesa ;g lqfo/<strong>kk</strong> miyC/k djkus <strong>ds</strong> fy, D;k mik; fd, tk jgs gSa\ ----- %<br />

15- ¼d½ fgUnh <strong>ds</strong> Js.<strong>kh</strong>okj fdrus in fjDr gSa vkSj dc ls fjDr gSa\ --------------- %<br />

¼[k½ fjDr inksa <strong>dk</strong>s Hkjus <strong>ds</strong> fy, D;k <strong>dk</strong>jZokbZ dh tk jgh gS\ ------------------- %<br />

16- ¼d½ D;k fgUnh esa ewy <strong>dk</strong>e djus <strong>ds</strong> fy, <strong>dk</strong>sbZ <strong>iz</strong>ksRlkgu ;kstuk gS\ --------- %<br />

¼[k½ bl ;kstuk esa fdrus deZpkjh H<strong>kk</strong>x ys jgs gSa\ -------------------------------- %<br />

17- ¼d½ D;k <strong>dk</strong>;kZy;@miØe <strong>ds</strong> fu;U=.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa<br />

vkfn <strong>ds</strong> fy, '<strong>kh</strong>YM ;kstuk pkyw dh xbZ gS\ -------------------------------- %<br />

¼[k½ D;k ^^d** vkSj ^^[k** {ks=ksa esa ¼^^d** ls ^^?k**½ lH<strong>kh</strong> oxks± <strong>ds</strong><br />

vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@ deZpkfj;ksa dh lsokiaft;ksa esa <strong>iz</strong>fo"V;ka fgUnh esa dh<br />

tk jgh gSa\ --------------------------------------------------------------------------- %<br />

¼x½ fnukad 21-7-92 dh tkjh <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 12024@2@92& jkñH<strong>kk</strong>ñ<br />

¼[k&2½ <strong>ds</strong> <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>ds</strong> vuqlj.k esa D;k ^^d** vkSj ^^[k** {ks=ksa esa lH<strong>kh</strong><br />

jftLVjksa esa <strong>iz</strong>fof"V;ka fgUnh esa dh tk jgh gS\ -------------------------------- %<br />

H<strong>kk</strong>x&5<br />

¼<strong>dk</strong>;kZy;@miØe }kjk fgUnh <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> {ks= esa fy, x, vU; mYYks[kuh; dne½<br />

H<strong>kk</strong>x&6<br />

¼vuqH<strong>kk</strong>xksa@,d<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> foLr`r fujh{k.k½<br />

1- dqy vuqH<strong>kk</strong>xksa@,d<strong>dk</strong>sa dh la[;k--------------------------------------------------------- %<br />

2- fdrus vuqH<strong>kk</strong>xksa@,d<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> foLr`r fujh{k.k fd;k x;k ---------------------------- %<br />

3- fujh{k.k vf/k<strong>dk</strong>jksa dh vfHk;qfDr ------------------------------------------------------- %<br />

fujh{k.k vf/k<strong>dk</strong>jh <strong>ds</strong> gLrk{kj------------------------------<br />

fujh{k.k vf/k<strong>dk</strong>jksa <strong>dk</strong> uke---------------------------------<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 51


<strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 20003@2@87&jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼[k 2½] fnukad 13-7-1987<br />

52<br />

fo"k;%— fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>xkeh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls <strong>laca</strong>fèr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> fy, frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ <strong>dk</strong> u;k <strong>iz</strong>ksQkekZA<br />

lanHkZ%— jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 15-4-86 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 20033@1@85&jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼[k 2½A<br />

lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@<strong>dk</strong>;kZy;ksa esa la?k dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>laca</strong>èh <strong>iz</strong>xfr ns[kus <strong>ds</strong> fy, lj<strong>dk</strong>j <strong>dk</strong>s ,d frekgh <strong>iz</strong>xfr<br />

fjiksVZ Hksth tkrh gSA jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa dh cSB<strong>dk</strong>sa esa H<strong>kh</strong> bl fjiksVZ dh leh{<strong>kk</strong> dh tkrh gSA lfpo ¼jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>½ ,oa fgUnh lykg<strong>dk</strong>j<br />

H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j dh v/;{krk esa fnukad 27-5-87 <strong>dk</strong>s gqbZ <strong>ds</strong>Unzh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh cSBd esa fjiksVZ <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>ksQkekZ <strong>dk</strong>s cnyus <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>Lrko ij<br />

ppkZ gqbZ F<strong>kh</strong> rnuqlkj la'<strong>kk</strong>sfèr <strong>iz</strong>ksQkekZ dh <strong>iz</strong>fr layXu gSA lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@<strong>dk</strong>;kZy;ksa ls vuqjksè gS fd os viuh frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ layXu<br />

<strong>iz</strong>ksQkekZ esa HkstsaA ;g <strong>iz</strong>ksQkekZ twu 1987 <strong>dk</strong>s lekIr gksus okyh frekgh ls ykxw g<strong>ksx</strong>kA igys dh H<strong>kk</strong>afr gh ;g fjiksVZ <strong>iz</strong>R;sd frekgh dh lekfIr <strong>ds</strong> ckn<br />

,d eghus <strong>ds</strong> vUnj&vUnj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s Hkst nh tkuh pkfg,A<br />

ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls <strong>iz</strong>kIr fjiksVks± dh leh{<strong>kk</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x }kjk dh tk,xhA vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@fuxeksa@daifu;ksa vkfn dh fjiksVks± dh<br />

leh{<strong>kk</strong> mu<strong>ds</strong> <strong>laca</strong>fèr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa }kjk dh tk,xhA<br />

bl <strong>laca</strong>è esa bl ckr <strong>dk</strong> H<strong>kh</strong> /;ku j[<strong>kk</strong> tk, fd lac)@vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@daifu;ksa@fuxeksa vkfn }kjk ,d lesfdr fjiksVZ ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa<br />

}kjk Nekgh ¼flrEcj rF<strong>kk</strong> ekpZ <strong>dk</strong>s lekIr Nekgh½ vkèkj ij] u fd frekgh] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s Hksth tk,A <strong>laca</strong>fèr <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong>s viuh fjiksVZ<br />

dh <strong>iz</strong>fr jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s Hkstus dh vko';drk ugha gSA<br />

<strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa esa fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>xkeh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>laca</strong>èh frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>ksQkekZA<br />

ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong> uke rkjh[k <strong>dk</strong>s lekIr frekgh<br />

H<strong>kk</strong>x&1% jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>laca</strong>èh <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>ds</strong> vuqikyu dh fLFkfr%<br />

1- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vfèfu;e dh èkjk 3¼3½ <strong>ds</strong> f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i <strong>ds</strong>oy ;<strong>ksx</strong><br />

vèhu frekgh esa tkjh fd, x, <strong>dk</strong>xtkr esa tkjh vaxzsth esa tkjh<br />

d- lkekU; vkns'k] vuqns'k]<br />

ifji= Kkiu] ladYi<br />

vfèlwpuk,a] fu;e%<br />

[k- <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud o vU; <strong>iz</strong>frosnu%<br />

x- vU; ¼Li"V djsa½%<br />

2- fgUnh i=kpkj%<br />

d- fgUnh esa dqy <strong>iz</strong>kIr i=ksa vkfn<br />

dh la[;k%<br />

[k- ftu<strong>dk</strong> fgUnh esa mÙkj fn;k<br />

x;k%<br />

x- ftu<strong>dk</strong> vaxzsth esa mÙkj fn;k<br />

x;k%<br />

3- ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x }kjk Hksts x,<br />

i=ksa@rkjksa <strong>dk</strong> C;kSjk%<br />

uksV%μea=ky;ksa <strong>ds</strong> chp fd, x, vkilh i=kpkj <strong>ds</strong> vkadM+s '<strong>kk</strong>fey ugha fd, tk,axsA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 52


d- ^^d** rF<strong>kk</strong> ^^[k** {ks=ksa dh jkT;<br />

lj<strong>dk</strong>jksa <strong>dk</strong>s Hksts x, i=kfn<br />

[k- ^^d** rF<strong>kk</strong> ^^[k** {ks= <strong>ds</strong> xSj lj<strong>dk</strong>jh<br />

O;fDr;ksa <strong>dk</strong>s Hksts x, i=kfn<br />

x- ^^d** {ks= esa fLFkr <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j<br />

<strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong>s Hksts x, i=kfn<br />

?k- ^^[k** {ks= esa fLFkr <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong><br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong>s Hksts x, i=kfn<br />

³- ^^x** {ks= esa fLFkr <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong><br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong>s Hksts x, i=kfn<br />

;<strong>ksx</strong>%μ<br />

d- ^^d** rF<strong>kk</strong> ^^[k** {ks=ksa dh jkT;<br />

lj<strong>dk</strong>jksa <strong>dk</strong>s Hksts x, i=kfn<br />

[k- ^^d** {ks= esa fLFkr <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>jh<br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong>s Hksts x, i=kfn<br />

x- ^^[k** {ks= esa fLFkr <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j<br />

<strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong>s Hksts x, i=kfn<br />

?k- ^^x** {ks= esa fLFkr <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j<br />

<strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong>s Hksts x, i=kfn<br />

;<strong>ksx</strong>%μ<br />

53<br />

d&{ks= esa fLFkr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> fy,%<br />

[k&{ks= esa fLFkr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> fy,%<br />

x&{ks= esa fLFkr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> fy,%<br />

d- ^^d** rF<strong>kk</strong> ^^[k** {ks=ksa dh<br />

jkT; lj<strong>dk</strong>jksa <strong>dk</strong>s Hksts x, i=kfn<br />

[k- ^^d** rF<strong>kk</strong> ^^[k** {ks= esa fLFkr <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>jh<br />

<strong>dk</strong>;kZykas <strong>dk</strong>s Hksts x, i=kfn<br />

fgUnh esa<br />

vaxzsth esa<br />

i= rkj i= rkj<br />

;<strong>ksx</strong>%μ<br />

4- ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fu;a=.<strong>kk</strong>èhu <strong>dk</strong>;kZy;ksa ls <strong>laca</strong>fèr fLFkfr ¼buesa <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fu;a=.<strong>kk</strong>èhu daifu;ksa@fuxeksa <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; '<strong>kk</strong>fey gSa½<br />

d- dqy <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh la[;k%<br />

[k- fu;e 10¼4½ <strong>ds</strong> varxZr bl frekgh esa<br />

fdrus <strong>dk</strong>;kZy; vfèlwfpr fd, x, gSaA<br />

lac) v/<strong>kh</strong>uLFk daiuh<br />

<strong>dk</strong>;kZy; <strong>dk</strong>;kZy; fuxe<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 53


54<br />

x- dqy fdrus <strong>dk</strong>;kZy; fu;e 10¼4½<br />

<strong>ds</strong> varxZr vfèlwfpr fd, tk<br />

pq<strong>ds</strong> gSaA<br />

?k- ftu<strong>dk</strong>s jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e 8¼4½ <strong>ds</strong> varxZr<br />

frekgh esa <strong>ds</strong>oy fgUnh esa <strong>dk</strong>;Z djus <strong>ds</strong><br />

fy, vkns'k tkjh fd, x, gSaA<br />

³- fdrus vH<strong>kh</strong> ckdh gSaA<br />

p- fdruksa esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ka<br />

xfBr gSaA<br />

N- fdruksa esa vH<strong>kh</strong> xfBr gksuh gSaA<br />

t- fdruksa esa <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa dh frekgh<br />

esa cSB<strong>ds</strong>a ugha gqbZA<br />

5- <strong>iz</strong>ksRlkgu ;kstuk <strong>ds</strong> varxZr fdruksa <strong>dk</strong>s frekgh esa iqjLd`r fd;k x;k%<br />

d- fVIi.k@vkys[ku <strong>laca</strong>èh <strong>iz</strong>ksRlkgu<br />

iqjL<strong>dk</strong>j%<br />

[k- Vad.k@vk'kqfyfi <strong>laca</strong>èh <strong>iz</strong>ksRlkgu<br />

HkÙ<strong>kk</strong> iqjL<strong>dk</strong>j%<br />

x- vU; iqjL<strong>dk</strong>j%<br />

6- i=&if=<strong>dk</strong>vksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku <strong>ds</strong> ckjs esa tku<strong>dk</strong>jh%<br />

d- dqy fdruh if=<strong>dk</strong>,a <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr<br />

dh tk jgh gSa%<br />

[k- fdruh if=<strong>dk</strong>,a fgUnh esa vFkok<br />

f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa NiokbZ tkrh gSa%<br />

7- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh esa <strong>iz</strong>xkeh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>laca</strong>èh fujh{k.k%<br />

1- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> vfè<strong>dk</strong>fj;ksa<br />

}kjk fdrus fujh{k.k fd,<br />

x,%<br />

2- ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> vfè<strong>dk</strong>fj;ksa<br />

}kjk fdrus fujh{k.k fd,<br />

x,%<br />

3- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x rF<strong>kk</strong> ea=ky;@<br />

foH<strong>kk</strong>x }kjk la;qDr :i ls fdrus<br />

fujh{k.k fd, x,%<br />

vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>ds</strong> fy,<br />

frekgh esa<br />

deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> fy,<br />

vc rd o"kZ<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 54


H<strong>kk</strong>x&II% vfè<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa <strong>laca</strong>èh C;kSjk ¼lewg ^^?k** <strong>ds</strong> deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s NksM+dj½<br />

jktif=r vjktif=r<br />

8- d- vfè<strong>dk</strong>fj;ksa ,oa deZpkfj;ksa dh dqy la[;k%<br />

[k- ftu<strong>dk</strong>s fgUnh <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Zlkèd Kku <strong>iz</strong>kIr gS%<br />

9- d- dqy fdrus vuqH<strong>kk</strong>x gSa frekgh esa dqy vc rd<br />

[k- muesa fdrus fgUnh esa <strong>dk</strong>e djus <strong>ds</strong> fy, fofufnZ"V gSa%<br />

10- <strong>iz</strong>f'k{k.k ¼fgUnh½<br />

<strong>iz</strong>cksè <strong>iz</strong>oh.k <strong>iz</strong>kKk<br />

d- vfè<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa<br />

dh la[;k ftUgsa fgUnh esa<br />

<strong>iz</strong>f'k{k.k fn;k tkuk 'ks"k gS%<br />

[k- buesa ls fdrus <strong>iz</strong>f'k{k.k ik<br />

jgs gSa%<br />

uksV%μ<strong>iz</strong>cksè <strong>iz</strong>oh.k vkSj <strong>iz</strong>kK <strong>ds</strong> varxZr fn, tkus okys vkadM+ksa <strong>dk</strong> vkèkj deZpkjh }kjk nh tkus okys vafre visf{kr ijh{<strong>kk</strong> ls gS%<br />

11- <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>ykvksa <strong>dk</strong> fooj.k% <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>ykvksa vfè<strong>dk</strong>jh deZpkjh<br />

dh la[;k<br />

d- o"kZ esa frekgh ls igys fdruh<br />

<strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>yk,a vk;ksftr gqbZ vkSj<br />

muesa <strong>iz</strong>f'kf{kr gksus okyksa dh<br />

la[;k%<br />

[k- bl frekgh esa fdruh <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>yk,a<br />

vk;ksftr gqbZ vkSj muesa <strong>iz</strong>f'kf{kr<br />

gksus okyksa dh la[;k%<br />

12- ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> vfè<strong>dk</strong>fj;ksa fgUnh <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>yk fgUnh esa <strong>dk</strong>e<br />

<strong>dk</strong> fooj.k tks fgUnh esa <strong>iz</strong>f'kf{kr esa <strong>iz</strong>f'kf{kr djus okys<br />

gSa vkSj fgUnh esa <strong>dk</strong>e djrs g®%<br />

vfè<strong>dk</strong>jh<br />

deZpkjh<br />

13- <strong>iz</strong>f'k{k.k ¼vk'kqfyfi@Vad.k½ vk'kqfyfi Vad.k<br />

d- dqy Vad<strong>dk</strong>sa o vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa<br />

dh la[;k<br />

[k- buesa ls fgUnh vk'kqfyfi@Vad.k<br />

tkuus okyksa dh la[;k%<br />

x- ftuls fgUnh vk'kqfyfi@<br />

Vad.k <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>e fy;k<br />

tkrk gS%<br />

?k- ftu<strong>dk</strong>s vk'kqfyfi@Vad.k esa<br />

<strong>iz</strong>f'k{k.k fn;k tkuk visf{kr gS%<br />

³- tks <strong>iz</strong>f'k{k.k ik jgs gSa%<br />

55<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 55


14- ;kaf=d lqfoèkvksa <strong>laca</strong>èh C;kSjk% jkseu fgUnh f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> ;<strong>ksx</strong><br />

1- d- dqy VkbijkbVj<br />

[k- frekgh esa [kjhn<br />

dh la[;k<br />

2- d- dqy bysfDVªd@bysDVªkfud VkbijkbVj<br />

[k- frekgh esa [kjhn<br />

dh la[;k<br />

3- d- dqy Vsyhf<strong>iz</strong>UVj<br />

[k- frekgh esa [kjhn<br />

dh la[;k<br />

4- d- dqy VsysDl<br />

[k- frekgh esa [kjhn<br />

dh la[;k<br />

5- d- dqy irkys[<strong>kh</strong><br />

e'<strong>kh</strong>usa<br />

[k- frekgh esa [kjhn<br />

dh la[;k<br />

6- d- dqy oMZ <strong>iz</strong>kslslj<br />

[k- frekgh esa [kjhn<br />

dh la[;k<br />

7- d- dqy daI;wVj<br />

[k- frekgh esa [kjhn<br />

dh la[;k<br />

8- d- dqy vU; midj.k ¼Li"V djsa½<br />

[k- frekgh esa [kjhn<br />

dh la[;k<br />

uksV%μ <strong>ds</strong>oy mUghsa daI;wVjksa ls <strong>laca</strong>fèr vkadM+s fn, tk,a ftuesa fdlh fyfid ¼jkseu@nsoukxjh½<br />

<strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> gksrk gSA tks daI;wVj <strong>ds</strong>oy <strong>iz</strong>kslsl dUVªksy <strong>ds</strong> fy, mi;<strong>ksx</strong> esa vkrs gSa vFkok tks<br />

fd iw.kZr% ,sukykWx gS mu<strong>ds</strong> ckjs esa vkadM+s nsus dh vko';drk ugha gSA<br />

15- <strong>dk</strong>sM] eSuqvy] QkeZ vkfn <strong>dk</strong> vuqokn% <strong>dk</strong>sM eSuqvy QkeZ<br />

<strong>iz</strong>fØ;k lkfgR;<br />

d- dqy la[;k%<br />

[k- fdrus f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa Niok@<br />

lkbDyksLVkby djk fy, x, gSa%<br />

x- fdruksa <strong>dk</strong> vuqokn vH<strong>kh</strong> ckdh gS%<br />

?k- fdruksa <strong>dk</strong> vuqokn gks pq<strong>dk</strong> gS ysfdu<br />

f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa Nis ugha gSa%<br />

56<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 56


16- ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x esa fgUnh inksa ls <strong>laca</strong>fèr lwpuk%<br />

inuke inksa dh la[;k fuèkZfjr ekud <strong>ds</strong> vfrfjDr in l`ftr<br />

Lohd`r@Hkjs gq, vuqlkj vfrfjDr inksa djkus <strong>ds</strong> ckjs esa<br />

dh vko';drk orZeku fLFkfr<br />

17- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ls <strong>laca</strong>fèr vfè<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>dk</strong> fooj.k%<br />

d- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vfè<strong>dk</strong>jh ¼la;qDr lfpo½<br />

<strong>dk</strong> uke rF<strong>kk</strong> nwjH<strong>kk</strong>"k%<br />

[k- mi lfpo ¼jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>½ <strong>dk</strong> uke<br />

rF<strong>kk</strong> nwjH<strong>kk</strong>"k%<br />

x- mi funs'kd@lgk;d funs'kd <strong>dk</strong><br />

uke rF<strong>kk</strong> nwjH<strong>kk</strong>"k%<br />

57<br />

gLrk{kj<br />

Hkstus okys vfè<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong> uke<br />

inuke<br />

nwjH<strong>kk</strong>"k%<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 2003@1@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼[k&1½] fnukad 29-11-1988<br />

fo"k;%— ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa }kjk vius lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s Hksth tkus okyh Nikgh fjiksVZ <strong>dk</strong> jí fd;k<br />

tkukA<br />

v/<strong>kk</strong>sg Lrk{kjh <strong>dk</strong>s dgus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 15&4&1986 <strong>ds</strong> lela[;d <strong>dk</strong>ñ Kkñ <strong>ds</strong> vuqikyu esa<br />

ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa }kjk vius lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>xkeh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr tks Nekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ Hksth tkrh gS] mls<br />

vc u eaxk, tkus <strong>dk</strong> fu.kZ; fd;k x;k gSs A vr% Hkfo"; esa vius lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn dh Nekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x u<br />

fHktok,a vfirq os vius lH<strong>kh</strong> lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa vkfn dh vfUre frekgh ¼31 ekpZ dh lekIr gksus okyh½ dh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ dh<br />

,d <strong>iz</strong>fr fu/<strong>kk</strong>Zfjr <strong>iz</strong>ksQkekZ esa mi lfpo ¼<strong>dk</strong>;kZUo;u½ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x] yksduk;d Hkou] [<strong>kk</strong>u ekfdZV ubZ fnYyh <strong>dk</strong>s vius vxzs"k.k i= <strong>ds</strong> lkFk<br />

Hkst fn;k djsaA lkFk esa ;g H<strong>kh</strong> lwfpr djsa fd mu<strong>ds</strong> ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> vUrxZr dqy fdrusa <strong>dk</strong>;kZy; vkSj miØe vkfn gSA vkSj buesa ls fdu&fdu<br />

dh fjiksVZ layXu gS] ;fn vifjgk;Z <strong>dk</strong>j.ko'k fdlh <strong>dk</strong>;kZy;@miØe dh fjiksVZ layXu ugha dh tk jgh gS rks ;g n'<strong>kk</strong>Z;k tk, fd fdu <strong>dk</strong>j.<strong>kk</strong>sa ls ,slk<br />

gqvkA<br />

2- ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls ;g H<strong>kh</strong> vuqjks/k gS fd os 31 ekpZ <strong>dk</strong>s lekIr gksus okyh frekgh fjiksVZ <strong>iz</strong>R;sd o"kZ 30 twu rd vo'; fHktok nsaA bl<br />

ckr <strong>dk</strong> fo'ks"k :i ls /;ku j[<strong>kk</strong> tk,a fd ;g fjiksVZ sle; ij <strong>iz</strong>kIr djus <strong>ds</strong> ;F<strong>kk</strong>lEHko mik; fd, tk,a rkfd fjiksVZ ;F<strong>kk</strong>le; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x esa<br />

igqap l<strong>ds</strong>aA<br />

3- d`i;k ;g /;ku j[ksa fd vfUre frekgh dh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;] miØe vkfn lh/ks jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s ugha HkstsxsaA<br />

ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x vius lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh fjiksVksZ dh ,d&,d <strong>iz</strong>fr ,d vxzs"k.k i= <strong>ds</strong> lkFk gh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s HkstsaxsA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 57


58<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x ¼x`g ea=ky;½ <strong>dk</strong> fnukad 6 vxLr] K<strong>kk</strong>iu la- 12024@4@91&jkñH<strong>kk</strong>ñ&¼[k&2½<br />

fo"k;%— <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> fofHkUu <strong>laca</strong>/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@cSa<strong>dk</strong>sa@miØeksa@daifu;ksa@fuxeksa vkfn }kjk jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh <strong>ds</strong><br />

<strong>iz</strong>xkeh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa dh cSB<strong>dk</strong>sa dh lwpuk] <strong>dk</strong>;Zlwph@<strong>dk</strong>;Zo`Ùk vkfn Hksts tkus <strong>ds</strong><br />

<strong>laca</strong>/k esaA<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 20-9-1980 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>-Kk- la[;k 20033@6@79&jk-H<strong>kk</strong>- ¼[k&1½ <strong>ds</strong> vUrxZr fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>xkeh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> frekgh<br />

<strong>iz</strong>xfr fjiksVZ <strong>dk</strong> ,d <strong>iz</strong>ksQkekZ tkjh djrs gq, lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k fd;k x;k F<strong>kk</strong> fd os viuh frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ ml <strong>iz</strong>ksQkekZ esa frekgh<br />

lekIr gksus <strong>ds</strong> ,d ekg <strong>ds</strong> vanj&vanj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s fHktok fn;k djsaA lkFk gh ;g H<strong>kh</strong> dgk x;k F<strong>kk</strong> fd ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls <strong>iz</strong>kIr frekgh<br />

<strong>iz</strong>xfr fjiksVZ dh leh{<strong>kk</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>xksa ¼eq[;ky;½ }kjk dh tk,xh fdarq lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa@daifu;ksa vkfn ls <strong>iz</strong>kIr frekgh<br />

<strong>iz</strong>xfr fjiksVZ dh leh{<strong>kk</strong> mu<strong>ds</strong> <strong>laca</strong>f/kr ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x vFkok eq[;ky; Loa; djsaxsA rRi'pkr fnukad 15-4-1986 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>-Kk-la- 20033@1@85&jk-<br />

H<strong>kk</strong>- ¼[k&1½ }kjk ;g vuqjks/k fd;k x;k fd lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa vkfn dh lesfdr <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x }kjk jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>fr Nekgh Hksth tk, rF<strong>kk</strong> ;g H<strong>kh</strong> dgk x;k fd lac)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;@miØe vkfn viuh fjiksVZ dh <strong>iz</strong>fr jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x<br />

¼eq[;ky;½ <strong>dk</strong>s u HkstsaA bl foH<strong>kk</strong>x }kjk fnukad 29-11-1988 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>-Kk- la- 20003@1@87&jk-H<strong>kk</strong>- ¼[k&1½ }kjk lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s Li"V<br />

fd;k x;k fd os vius lac)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa vkfn dh Nekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s u fHktok,a vfirq vius lH<strong>kh</strong><br />

lac)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn dh vafre frekgh 31 ekpZ <strong>dk</strong>s lekIr gksus okyh fjiksVZ dh ,d&,d <strong>iz</strong>fr fu/<strong>kk</strong>Zfjr <strong>iz</strong>ksQkekZ esa vius vxzs"k.k i=<br />

<strong>ds</strong> lkFk jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s fHktok nsaA<br />

2- mi;qZDr Li"Vhdj.k <strong>ds</strong> ckotwn H<strong>kh</strong> dqN lEc)@ v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@mideksZ vkfn }kjk vius lEcfU/kr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s Hksth tkus<br />

okyh fjiksZVksa dh <strong>iz</strong>fr jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x ¼eq[;ky;½ ubZ fnYyh <strong>dk</strong>s Hksth tkrh jgh gSA vr% jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 9&5&1989 <strong>ds</strong><br />

<strong>dk</strong>-Kk-la- 12024@7@89&jk-H<strong>kk</strong>- ¼[k&2½ }kjk iqu% vuqjks/k fd;k x;k fd <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> fofHkUu lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk<br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa@fuxe vkfn jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>xkeh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> lEcU/<strong>kk</strong>sa frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksZV dh <strong>iz</strong>fr jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x ¼eq[;ky;½ ubZ fnYyh <strong>dk</strong>s<br />

u Hksts cfYd vius ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s Hkstus <strong>ds</strong> lkFk bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> muls lEcf/kr {ks=h; <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>dk</strong>;kZy; rF<strong>kk</strong> uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u<br />

lfefr ¼tgka dgha gks½ <strong>dk</strong>s Hksth tk,A Bhd ;gh fLFkfr lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa miØeksa vkfn }kjk vk;ksftr dh tkus okyh jkTkH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u<br />

lfefr;ksa dh cSB<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> lEcU/k esa H<strong>kh</strong> gSA <strong>iz</strong>k;% ns[<strong>kk</strong> x;k gs fd lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;Zy;ksa @miØeksa vkfn }kjk vk;ksftr dh tkus okyh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

<strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa dh cSB<strong>dk</strong>sa dh lwpuk] <strong>dk</strong>;Zlwph] <strong>dk</strong>;Zo`r rF<strong>kk</strong> viuh frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksZV dh <strong>iz</strong>fr H<strong>kh</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> lfpo] la;qDr lfpo<br />

ubZ fnYyh <strong>dk</strong>s Hkst nh tkrh gSA<br />

3- mi;qZDr <strong>ds</strong> ifj<strong>iz</strong>s{; esa iqu% Li"V fd;k tkrk gS fd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x ¼eq[;ky;½ ubZ fnYyh <strong>dk</strong>s <strong>ds</strong>oy ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa }kjk gh frekgh<br />

fjiksZV@cSB<strong>dk</strong>sa dh lwpuk,a@ <strong>dk</strong>;Zo`r bR;kfn Hksth tk,aaA fofHk= lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;@cSad@miØe@fuxe vkfn bl <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j dh fjiksVZ@lwpuk<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x ¼eq[;ky;½ ubZ fnYyh <strong>dk</strong>s u HkstsaA ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa }kjk Hksth tkus okyh lwpuk milfpo ¼<strong>dk</strong>;kZUo;u½ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>iz</strong>Fke<br />

ry] yksduk;d Hkou&ubZ fnYyh <strong>dk</strong>s Hksth tkuh pkfg, rF<strong>kk</strong> lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;@cSB<strong>dk</strong>sa@miØe vkfn viuh jk-H<strong>kk</strong>-<strong>dk</strong>- la- cSB<strong>dk</strong>sa dh<br />

lwpuk] <strong>dk</strong>;Zo`r@<strong>dk</strong>;Zlwph ,ao frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksZV vkfn vius {ks= ls lEcfU/kr jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> {ksf=; <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>dk</strong>;kZy; <strong>dk</strong>s gh HkstsaA {ksf=;<br />

<strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Z{ks= ,ao irs vuqyXud ^^d** esa fn, x, gSA<br />

4- lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k gS fd os bl <strong>laca</strong>U/k esa foLr`r funs'k vius lH<strong>kh</strong> lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa@fuxeksa vkfn <strong>dk</strong>s<br />

tkjh djsa rF<strong>kk</strong> mi;qZDr fLFkfr mu<strong>ds</strong> /;ku esa yk nsaA<br />

5- d`i;k tkjh fd, x, funs'<strong>kk</strong>sa dh <strong>iz</strong>fr bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> fHktok,aA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 58


59<br />

vuqyXud ^^d**<br />

1- mifuns'kd ¼<strong>dk</strong>;kZUo;u½ 1- egkjk"Vª<br />

{ksf=; <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>dk</strong>;kZy; ¼if'pe½ 2- xqtjkr<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x@x`g ea=ky; 3- xksok<br />

rhljh ekyk] <strong>dk</strong>elZ gkml] 4- nknjk ,ao uxj gosyh ¼la?k jkT; {ks=½<br />

djhe H<strong>kk</strong>; jksM] csykMZ ,LVsV] cEcbZ&400039<br />

2- mifuns'kd ¼<strong>dk</strong>;kZUo;u½ 1- if'pe caxky<br />

{ksf=; <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>dk</strong>;kZy; ¼iwoZ½ 2- mM+hlk<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x@x`g ea=ky; 3- fcgkj<br />

19 oka ry] f}rh; cgqryh; Hkou 4- vaMeku fu<strong>dk</strong>sckj }hi<br />

234@4 vkpk;Z ts-lh-cksl-jksM+]<br />

dydRrk &700020<br />

3- mifuns'kd ¼<strong>dk</strong>;kZUo;u½ 1- vkaU/kz <strong>iz</strong>ns'k<br />

{ks=h; <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>dk</strong>;kZy; ¼nf{k.k½ 2- dukZVd<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x@x`g ea=ky;<br />

5@1 ts-lh-jksM-] csaxywj&560002<br />

4- mifuns'kd ¼<strong>dk</strong>;kZUo;u½ 2- iatkc<br />

{ksf=; <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>dk</strong>;kZy; ¼mÙkj½ 2- gfj;k.<strong>kk</strong><br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x@x`g e`=ky; 3- mÙkj <strong>iz</strong>ns'k<br />

dejk la- 302] lh-th-vks- Hkou] 4- fgekpy <strong>iz</strong>ns'k<br />

deyk usg: uxj] 5- paMhx


60<br />

<strong>dk</strong>-K<strong>kk</strong>- la- 20003@2@93 jk-H<strong>kk</strong>- ¼[k&2½] fnukad 24-5-1993<br />

fo"k;%— <strong>ds</strong>Unzh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh 22 oha cSBd <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Zo`Ùk ij vuqorhZ <strong>dk</strong>;Zokgh&fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ <strong>ds</strong><br />

<strong>iz</strong>ksQkeZ esa la'<strong>kk</strong>s/kuA<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> 16 tuojh 1990 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñKkñ lañ 20014@1@89&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼[k&2½ <strong>ds</strong> Øe esa lwfpr fd;k tkrk gS fd <strong>ds</strong>Unzh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

<strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr <strong>dk</strong>s 8 tuojh 1993 <strong>dk</strong>s gqbZ cSBd esa frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>ksQkeZ esa la'<strong>kk</strong>s/ku <strong>ds</strong> lanHkZ esa ppkZ gqbZ F<strong>kh</strong>( rnuqlkj ml <strong>iz</strong>ksQkeZ<br />

esa dqN la'<strong>kk</strong>s/ku fd, x, gSaA la'<strong>kk</strong>sf/kr <strong>iz</strong>kQkeZ dh <strong>iz</strong>fr layXu gSA ;g <strong>iz</strong>ksQkekZ 1-4-1993 ls vkjaHk gksus okyh frekgh ls ykxw fd;k tk,xkA<br />

vuqjks/k gS fd Hkfo"; esa frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ Hkstrs le; blh <strong>iz</strong>ksQkekZ <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd;k tk,A<br />

2- ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls ;g H<strong>kh</strong> vuqjks/k gS fd os bl la'<strong>kk</strong>ss/ku <strong>dk</strong>s vius lH<strong>kh</strong> <strong>laca</strong>/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa] miØeksa vkfn <strong>ds</strong> /;ku esa yk nsa rF<strong>kk</strong><br />

mUgsa ;g H<strong>kh</strong> lq>ko nsa fd os viuh frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ u, <strong>iz</strong>ksQkeZ esa gh Hkjdj <strong>laca</strong>f/kr {ks= esa fLFkr jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> {ks=h; <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>dk</strong>;kZy;<br />

<strong>dk</strong>s gj frekgh dh lekfIr <strong>ds</strong> ckn 20 fnuksa <strong>ds</strong> vanj fHkotk nsaA <strong>laca</strong>/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa] miØeksa vkfn dh fjiksVks± <strong>dk</strong>s jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong><br />

eq[;ky; <strong>dk</strong>s u Hkstk tk,A<br />

3- bl lanHkZ esa tkjh fd, x, funs'<strong>kk</strong>sa dh <strong>iz</strong>fr bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> HkstsaA<br />

ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa esa fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>xkeks <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ<br />

ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong> uke&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&lekIr frekgh&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&<br />

1- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e dh /<strong>kk</strong>jk 3¼3½ <strong>ds</strong> vUrxZr frekgh esa tkjh <strong>dk</strong>xtkr%<br />

f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i <strong>ds</strong>oy vaxzsth ;<strong>ksx</strong><br />

ls tkjh esa tkjh<br />

¼d½ lkekU; vkns'k%<br />

¼[k½ Kkiu] ladYi vf/klwpuk,a] fu;e vkfn ---------------------------------------- %<br />

¼x½ djkj lafonk rF<strong>kk</strong> VsUMj uksfVl vkfn ---------------------------------------------- %<br />

¼?k½ vU;] ¼Li"V djsa½<br />

2- fgUnh i=kpkj dh fLFkfr<br />

¼d½ fgUnh esa <strong>iz</strong>kIr dqy i=kfn ------------------------------------------------------------ %<br />

¼[k½ ftu<strong>dk</strong> fgUnh esa mÙkj fn;k x;k ----------------------------------------------------- %<br />

¼x½ ftu<strong>dk</strong> vaxsth esa mÙkj fn;k x;k --------------------------------------------------- %<br />

¼?k½ ftu<strong>dk</strong> mÙkj nsuk visf{kr ugha F<strong>kk</strong> ------------------------------------------------- %<br />

3- ¼d½ ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x }kjk Hksts x, i=ksa <strong>dk</strong> C;kSjk<br />

¼^^d** ,oa ^^[k** esa fLFkr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> fy,½<br />

¼1½ ^^d** rF<strong>kk</strong> ^^[k** {ks=ksa dh<br />

jkT;@la?k jkT; ^^d** {ks= <strong>dk</strong>s ------------------------------------- %<br />

{ks= dh lj<strong>dk</strong>jksa] mu<strong>ds</strong> ^^[k* {ks= <strong>dk</strong>s -------------------------------------- %<br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa ;k xSj lj<strong>dk</strong>jh ;<strong>ksx</strong> -------------------------------------------------- %<br />

O;fDr;ksa <strong>dk</strong>s Hksts x, i= vkfn<br />

¼2½ ^^d** rF<strong>kk</strong> ^^[k** {ks=ksa esa fLFkr ^^d** {ks= <strong>dk</strong>s ------------------------------------- %<br />

<strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ^^[k** {ks= <strong>dk</strong>s ------------------------------------- %<br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong>s Hksts x, i= ;<strong>ksx</strong> ---------------------------------------------------<br />

vkfn<br />

dqy i= fgUnh i=ksa <strong>dk</strong> y{;<br />

<strong>iz</strong>fr'kr<br />

fgUnh vaxzsth frekgh fiNyh<br />

esa esa esa frekgh<br />

esa<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 60


¼3½ ^^x** {ks= esa fLFkr <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong><br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong>s Hksts x, i= vkfn ------------------------------------------------------- %<br />

dqy ;<strong>ksx</strong> --------<br />

3-¼[k½ ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa }kjk Hksts x, rkjksa@VSysDl@QSDl rF<strong>kk</strong> mu<strong>ds</strong><br />

}kjk rS;kj vkjs[<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong> C;kSjk%<br />

dqy rkj@VsysDl@ fgUnh rkjksa@ y{;<br />

csrkj@QSDl@ VSysDl@QSDl@<br />

vkjs[k vkfn vkjs[k vkfn<br />

<strong>dk</strong> <strong>iz</strong>fr'kr<br />

fgUnh esa vaxzsth esa bl fiNyh<br />

Hksts x, Hksts x, frekgh esa frekgh esa<br />

¼1½ ^d* rF<strong>kk</strong>^[k* {ks= <strong>dk</strong>s Hksts x, %<br />

¼2½ ^^x** {ks= <strong>dk</strong>s Hksts x, --------------------------------------------------------<br />

3- ¼x½ ea=ky;@foH<strong>kk</strong>xksa }kjk Hksts x, i=ksa <strong>dk</strong> C;kSjk<br />

^^x** {ks= esa fLFkr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> fy,%<br />

¼1½ ^^d** rF<strong>kk</strong> ^^[k** {ks=ksa dh<br />

jkT;@la?k jkT; ^^d** {ks- <strong>dk</strong>s-------------------------------------- %<br />

{ks= dh lj<strong>dk</strong>jksa] mu<strong>ds</strong> ^^[k* {ks= <strong>dk</strong>s -------------------------------------- %<br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa ;k xSj lj<strong>dk</strong>jh ;<strong>ksx</strong> -------------------------------------------------- %<br />

O;fDr;ksa <strong>dk</strong>s Hksts x, i= vkfn<br />

¼2½ ^^d** rF<strong>kk</strong> ^^[k** {ks= esa fLFkr ^^d** {ks- <strong>dk</strong>s-------------------------------------- %<br />

<strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ^^[k** {ks= <strong>dk</strong>s ------------------------------------- %<br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong>s Hksts x, i= ;<strong>ksx</strong> -------------------------------------------------- %<br />

vkfn<br />

¼3½ ^^x** {ks= esa fLFkr <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong><br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong>s Hksts x, i= vkfn% --------------------------------------------------------<br />

dqy ;<strong>ksx</strong> --------<br />

4- ¼d½ dqy fdrus vuqH<strong>kk</strong>x gS----------------------------------------------------------------------<br />

¼[k½ dqy fdrus vuqH<strong>kk</strong>xksa dh fjiksVZ lesfdr dj<strong>ds</strong> ;g fjiksVZ rS;kj<br />

dh xbZ gSaA -------------------------------------------------------------------------------------<br />

¼x½ buesa ls fdrus fgUnh esa 'kr&<strong>iz</strong>fr'kr <strong>dk</strong>e djus <strong>ds</strong> fy, fofufnZ"V gSA ----------<br />

¼?k½ fdrus vuqH<strong>kk</strong>xksa esa dqN fo"k; fgUnh esa <strong>dk</strong>e <strong>ds</strong> fy, fofufnZ"V gSA ---------------<br />

5- fgUnh esa ewy <strong>dk</strong>e <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>ksRlkgu ;kstuk% --------------------------------------------------<br />

¼d½ D;k <strong>iz</strong>ksRlkgu ;kstuk ykxw dh xbZ gS% ----------------------------------------------------<br />

¼[k½ ;fn gka] rks fdrus deZpkjh blesa H<strong>kk</strong>x ys jgs gSa% --------------------------------------<br />

61<br />

dqy i= fgUnh i=ksa <strong>dk</strong> y{;<br />

dh la[;k <strong>iz</strong>fr'kr<br />

fgUnh vaxzsth frekgh fiNyh<br />

esa esa esa frekgh<br />

esa<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 61


6- foH<strong>kk</strong>xh; rF<strong>kk</strong> inksUufr esa fgUnh <strong>dk</strong> fodYi%<br />

¼d½ dqy ijh{<strong>kk</strong>vksa dh la[;k ------------------------------------------------------------------ %<br />

¼[k½ ijh{<strong>kk</strong>vksa dh la[;k ftuesa <strong>iz</strong>'u&i= f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> miyC/k gS --------------------------- %<br />

¼x½ ijh{<strong>kk</strong>vksa dh la[;k ftuesa fgUnh esa mÙkj nsus <strong>dk</strong> fodyi miyC/k gS ----------- %<br />

¼?k½ ijh{<strong>kk</strong>vksa dh lwph ftuesa <strong>iz</strong>'u&i= f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> ugha gS ;k fgUnh esa mÙkj nsus <strong>dk</strong><br />

fodYi ugha fn;k x;k----------------------------------------------------------------------<br />

¼uksV% blesa ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa }kjk vk;ksftr lH<strong>kh</strong> foH<strong>kk</strong>xh;@inksUufr ijh{<strong>kk</strong>vksa ls <strong>laca</strong>fèr<br />

lwpuk nh tkrh gS pkgs ;g ijh{<strong>kk</strong>,a lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> deZpkfj;ksa <strong>ds</strong><br />

fy, ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa }kjk vk;ksftr dh tkrh gksa½<br />

7- ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fu;U=.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u <strong>dk</strong>;kZy;ksa ls <strong>laca</strong>f/kr fLFkfr%<br />

lEc} v/<strong>kh</strong>uLFk daiuh@<br />

<strong>dk</strong>;kZy; <strong>dk</strong>;kZy; fuxe vkfn<br />

¼d½ ^^d** o ^^[k** {ks= esa dqy <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh la[;k ----------------------------------- %<br />

¼[k½ mijksDr esa ls fu;e 10¼4½ <strong>ds</strong> vUrxZr vc rd<br />

fdrus <strong>dk</strong>;kZy; vf/klwfpr fd, x, gSa ----------------------------------------------- %<br />

¼x½ ^^x** {ks= esa fLFkr <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh dqy la[;k ----------------------------------------- %<br />

¼?k½ mijksDr esa ls fdrus <strong>dk</strong>;kZy; fu;e 10¼4½<br />

<strong>ds</strong> vUrxZr vc rd vf/klwfpr fd, x, g® ----------------------------------------- %<br />

¼M-½ dqy fdrus <strong>dk</strong>;kZy;ksa essa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u<br />

lfefr;ka xfBr gSa --------------------------------------------------------------------------- %<br />

¼p½ fdrukss esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh<br />

frekgh cSBd ugha gqbZ---------------------------------------------------------------------- %<br />

8- fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>xkeh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa }kjk fujh{k.k%<br />

¼d½ dqy fdrus <strong>dk</strong>;kZy;ksa@vuqH<strong>kk</strong>xksa @<strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong> frekgh esa fujh{k.k<br />

fd;k x;k ------------------------------------------------------------------------------------ %<br />

¼[k½ o"kZ esa vc rd fdrus <strong>dk</strong>;kZy;ks@vuqH<strong>kk</strong>xksa@<strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> fujh{k.k fd, x, ------- %<br />

9- deZpkfj;ksa <strong>dk</strong> fgUnh K<strong>kk</strong>u% jktif=r vjktif=r<br />

¼d½ vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa ,oa deZpkfj;ksa dh dqy la[;k ---------------------------------------- %<br />

¼[k½ ftu<strong>dk</strong>s fgUnh <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Zlk/kd Kku <strong>iz</strong>kIr gS -------------------------------------------- %<br />

¼x½ ftu<strong>dk</strong>s fgUnh esa <strong>iz</strong>oh.krk <strong>iz</strong>kIr gS ------------------------------------------------------- %<br />

¼/k½ tks viuk vf/k<strong>dk</strong>'ka <strong>dk</strong>;Z fgUnh esa djrs gSa ------------------------------------------- %<br />

10- <strong>iz</strong>f'k{k.k ¼fgUnh½% <strong>iz</strong>cks/k <strong>iz</strong>oh.k <strong>iz</strong>kKk<br />

¼d½ vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa dh la[;k ftUgsa fgUnh esa <strong>iz</strong>f'k{k.k fn;k tkuk 'ks"k gS ---------------- %<br />

¼[k½ fdrus <strong>iz</strong>f'k{k.k ik jgs gSa<br />

¼x½ deZpkfj;ksa dh la[;k ftUgsa fgUnh esa <strong>iz</strong>f'k{k.k fn;k tkuk 'ks"k gS ----------------- %<br />

¼?k½ fdrus <strong>iz</strong>f'k{k.k ik jgs gSa<br />

¼uksV% <strong>iz</strong>cks/k] <strong>iz</strong>oh.k vkSj <strong>iz</strong>kK <strong>ds</strong> vUrxZr fn, tkus okys vkadM+ksa <strong>dk</strong> vk/<strong>kk</strong>j deZpkjh<br />

}kjk nh tkus okyh vfUre ijh{<strong>kk</strong>vksa ls gSA mnkgj.k <strong>ds</strong> rkSj ij ;fn fdlh<br />

deZpkjh <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>kK <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k nsuk gS rks ¼d½ H<strong>kk</strong>x esa mldh fxurh <strong>iz</strong>kK ls uhps<br />

u dh tk,A ;fn mlus vH<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>cks/k@<strong>iz</strong>oh.k <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k H<strong>kh</strong> ysuk rks H<strong>kh</strong> mldh<br />

fxurh <strong>iz</strong>cks/k@<strong>iz</strong>oh.k ls uhps u dh tk,A½<br />

62<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 62


11- <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>yk,a%<br />

¼d½ fdrus vf/k<strong>dk</strong>jh@deZpkjh@ fgUnh <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Zlk/kd Kku <strong>iz</strong>kIr gSa ftUgsa<br />

vH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>yk esa <strong>iz</strong>f'kf{kr fd;k tkuk gS -------------------------------------------- %<br />

¼[k½ bl frekgh esa fdrus vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ks <strong>dk</strong>s ----------------------------------- %<br />

<strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>ykvksa esa <strong>iz</strong>f'kf{kr fd;k x;k---------------------------------------------------- %<br />

¼x½ o"kZ esa vc rd fdrus vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ks <strong>dk</strong>s<br />

<strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>ykvksa esa <strong>iz</strong>f'kf{kr fd;k x;k---------------------------------------------------- %<br />

12- ea=k;y@foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>dk</strong> fooj.k tks fgUnh <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>yk esa <strong>iz</strong>f'kf{kr vkSj <strong>fganh</strong> essa <strong>dk</strong>e djrs gS%<br />

vf/k<strong>dk</strong>jh deZpkjh<br />

¼d½ fgUnh <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>yk esa <strong>iz</strong>f'kf{kr ------------------------------------------------------------- %<br />

¼[k½ fgUnh esa <strong>dk</strong>e djus okys ------------------------------------------------------------------ %<br />

13- vuqokn <strong>iz</strong>f'k{k.k%<br />

¼d½ dqy fdrus vf/k<strong>dk</strong>jh@deZpkjh vuqokn <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Z esa <strong>dk</strong>;Zjr gSa-------------------- %<br />

¼[k½ buesa ls fdruksa us <strong>ds</strong>Unzh; vuqokn C;wjks ls <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>iz</strong>kRr fd;k gS --------------- %<br />

¼x½ fdruksa <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>f'k{k.k fn;k tkuk 'ks"k gS ------------------------------------------------- %<br />

14- vk'kqfyfi@Vad.k <strong>iz</strong>f'k{k.k% --------------------------------------------------------------- % vk'kqfyfid Vad.k<br />

¼d½ vk'kqafyfi<strong>dk</strong>sa@Vad<strong>dk</strong>sa dh dqy la[;k---------------------------------------------------- %<br />

¼[k½ buesa ls fgUnh vk'kafyfid@Vad.k tkuus okys ---------------------------------------- %<br />

¼x½ ftuls fgUnh vk'kqfyfi@Vad.k <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>e fy;k tkrk gS ----------------------------- %<br />

¼?k½ ftu<strong>dk</strong>s vk'kqfyfi@Vad.k esa <strong>iz</strong>f'k{k.k fn;k tkuk visf{kr gS ---------------------- %<br />

¼³½ tks <strong>iz</strong>f'k{k.k ij jgs gSa ---------------------------------------------------------------------- %<br />

¼p½ frekgh esa fdrus vk'kqfyfid@Vad.k HkrhZ fd, x, --------------------------------- %<br />

¼N½ buesa ls fdrus fgUnh vk'kqfyfi@Vad.k tkurs gSa-------------------------------------- %<br />

15- VkbijkbVjksa <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> C;kSjk% ----------------------------------------------------------------- % dqy jkseu fgUnh fgUnh y{;<br />

¼d½ VkbijkbVjksa dh la[;k --------------------------------------------------------------------- %<br />

¼[k½ frekgh esa [kjhn dh la[;k --------------------------------------------------------------- %<br />

16- vU; ;kfU=d lqfo/<strong>kk</strong>vksa <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> C;kSjk% % jkseu fgUnh f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> ;<strong>ksx</strong><br />

1- ¼d½ dqy bySDVªkfud VkbijkbVj ------------------------------------------------------------- %<br />

¼[k½ frekgh esa [kjhn dh la[;k --------------------------------------------------------------- %<br />

2-¼d½ dqy Vsyhf<strong>iz</strong>UVj ------------------------------------------------------------------------------ %<br />

¼[k½ frekgh esa [kjhn dh la[;k --------------------------------------------------------------- %<br />

3- ¼d½ dqy VsysDl e'<strong>kh</strong>us ------------------------------------------------------------------------- %<br />

¼[k½ frekgh esa [kjhn dh la[;k --------------------------------------------------------------- %<br />

4- ¼d½ dqy irk ys[<strong>kh</strong> e'<strong>kh</strong>us --------------------------------------------------------------------- % jkseu fgUnh f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> ;<strong>ksx</strong><br />

¼[k½ frekgh esa [kjhn dh la[;k --------------------------------------------------------------- %<br />

63<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 63


5- ¼d½ dqy oMZ <strong>iz</strong>kslslj<br />

¼[k½ frekgh esa [kjhn dh la[;k --------------------------------------------------------------- %<br />

6- ¼d½ dqy dEI;wVj-------------------------------------------------------------------------------- %<br />

¼[k½ frekgh esa [kjhn dh la[;k --------------------------------------------------------------- %<br />

7- ¼d½ dqy vU; midj.k ¼Li"V djsa½ -------------------------------------------------------- %<br />

¼[k½ frekgh esa [kjhn dh la[;k --------------------------------------------------------------- %<br />

¼uksV% <strong>ds</strong>oy mUgha dEI;wVjksa ls <strong>laca</strong>f/kr vkadM+s fn, tk,a ftuesa fdlh fyfi jkseu@nsoukxjh<br />

<strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;kxs gksrk gSA tks dEI;wVj <strong>ds</strong>oy <strong>iz</strong>kslsl dUVªksy <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> esa vkrs gSa vFkok<br />

tks fd iw.kZr% ,sukykWx gSa mu<strong>ds</strong> ckjs esa vkadM+s nsuk vko';d ugha<br />

64<br />

17- dEI;wVjhdj.k%<br />

¼d½ D;k dEI;wVjhdj.k dh <strong>dk</strong>sbZ ;kstuk foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fopkjk/<strong>kh</strong>u ;k <strong>dk</strong>;kZUo;u v/<strong>kh</strong>u<br />

gS\ --------------------------------------------------------------------------------------------- %<br />

¼[k½ ;fn gka] rks D;k bl<strong>ds</strong> fy, lksQ~Vos;j fgUnh esa H<strong>kh</strong> cuok;k tk jgk gS rF<strong>kk</strong> mls<br />

f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>ca/k fd, tk jgs gSaa\ --------------------------------------- %<br />

18- <strong>dk</strong>sM] eSuqvy] QkeZ vkfn <strong>dk</strong> vuqokn% <strong>dk</strong>sM] eSuqvy <strong>iz</strong>fØ;k lkfgR;<br />

¼d½ dqy la[;k ----------------------------------------------------------------------------------- %<br />

¼[k½ fdrus f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa Ni@lkbZDyksLVkby gks pq<strong>ds</strong> gSa--------------------------------- %<br />

¼x½ fdruksa <strong>dk</strong> vuqokn vH<strong>kh</strong> ckdh gS------------------------------------------------------- %<br />

¼?k½ fdrus <strong>dk</strong> vuqokn gks pq<strong>dk</strong> gS ij f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa Nis ugha ------------------------- %<br />

¼³½ fdrus Ni x, gSa ij v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong>s forfjr ugha<br />

gq, --------------------------------------------------------------------------------------------- %<br />

18- ¼1½ fof/kd fu;e%<br />

¼d½ fdrus fu;eksa <strong>dk</strong> fgUnh vuqokn vH<strong>kh</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr ugha gqvk ------------------------- %<br />

¼[k½ mijksDr fu;e dc fof/k ea=ky; <strong>dk</strong>s vuqokn gsrq Hksts x, ----------------------- %<br />

19- ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x esa fgUnh inksa ls <strong>laca</strong>f/kr lwpuk%<br />

Øe inuke inksa dh la[;k dc ls fjDr inksa <strong>dk</strong> Hkjus <strong>ds</strong><br />

lañ Lohd`r fjDr fjDr gSa fy, D;k <strong>dk</strong>;Zokgh<br />

dh xbZ<br />

1 2 3 4 5 6<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 64


65<br />

20- <strong>laca</strong>/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa fgUnh <strong>ds</strong> inksa <strong>dk</strong>s Hkjus ls <strong>laca</strong>f/kr tku<strong>dk</strong>jh%<br />

Øe <strong>dk</strong>;kZy; inuke inksa dh la[;k dc ls fjDr inksa <strong>dk</strong> Hkjus <strong>ds</strong><br />

lañ <strong>dk</strong> uke Lohd`r fjDr fjDr gSa gsrq D;k <strong>dk</strong>;Zokgh<br />

dh xbZ<br />

1 2 3 4 5 6 7<br />

20 ¼d½ <strong>laca</strong>/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa fgUnh inksa <strong>ds</strong> l`tu <strong>ds</strong> ckjs esa lwpuk%<br />

Øe <strong>dk</strong>;kZy; <strong>dk</strong>;kZy; }kjk inksa fdrus inksa <strong>ds</strong> ;fn <strong>iz</strong>Lrko foÙk in <strong>ds</strong><br />

lañ <strong>dk</strong> uke <strong>ds</strong> l`tu <strong>ds</strong> ckjs l`tu <strong>ds</strong> fy, ea=ky; <strong>dk</strong>s Hkstk l`tu esa<br />

esa Hksts x, i= <strong>iz</strong>Lrko x;k rks] Hkstus nsjh <strong>dk</strong><br />

dh la[;k inuke la[;k dh frfFk <strong>dk</strong>j.k<br />

1 2 3 4 5 6 7<br />

21- ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s fgUnh lykg<strong>dk</strong>j@jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa dh cSB<strong>ds</strong>a%<br />

¼d½ frekgh esa vk;ksftr fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr dh cSBd dh<br />

frfFk------------------------------------------------------------------------------------------- %<br />

¼[k½ foÙ<strong>kh</strong>; o"kZ --------- esa vc rd vk;ksftr cSB<strong>dk</strong>sa dh dqy la[;k --------------- %<br />

¼x½ frekgh esa vk;ksftr jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh cSBd dh<br />

frfFk------------------------------------------------------------------------------------------- %<br />

¼?k½ foÙ<strong>kh</strong>; o"kZ --------- esa vc rd vk;ksftr cSB<strong>dk</strong>sa dh dqy la[;k --------------- %<br />

22- frekgh <strong>ds</strong> nkSjku jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u ls <strong>laca</strong>f/kr vU; fof'k"V<br />

miyfC/k;ksa@<strong>dk</strong>;ks± <strong>dk</strong> laf{kIr fooj.k% -------------------------------------------------- %<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 65


66<br />

23- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>dk</strong> fooj.k%<br />

¼d½ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/k<strong>dk</strong>jh ¼la;qDr lfpo½ <strong>dk</strong> uke ,oa<br />

nwjH<strong>kk</strong>"k ---------------------------------------------------------------------------------------- %<br />

¼[k½ funs'kd@mi&funs'kd@lgk;d funs'kd <strong>dk</strong> uke ,oa<br />

nwjH<strong>kk</strong>"k ---------------------------------------------------------------------------------------- %<br />

gLrk{kj&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&<br />

Hkstus okys vf/k<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong> uke&&&&&&&&&&&&&<br />

inuke&&&&&&&&&&&&nwjH<strong>kk</strong>"k&&&&&&&&&&&<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 66


67<br />

<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>añ lañ 20003@1@95&jk-H<strong>kk</strong>- ¼[k&2½] fnukad 16-6-1995<br />

fo"k;%— fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>xkeh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls <strong>laca</strong>fèr frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>ksQkeZ esa lalksèuA<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 24-5-1993 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la- 20003@2@93&jk-H<strong>kk</strong>- ¼[k&2½ <strong>ds</strong> Øe esa lwfpr fd;k tkrk gS fd <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong><br />

<strong>iz</strong>xkeh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls <strong>laca</strong>fèr frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>ksQkeZ esas ls la'<strong>kk</strong>sèu fd;k x;k gSA la'<strong>kk</strong>sfèr <strong>iz</strong>ksQkeZ dh <strong>iz</strong>fr layXu gSA ;g <strong>iz</strong>ksQkekZ 1-4-1995 ls<br />

vkjaHk gksus okyh frekgh ls ykxw ekuk tk,xkA vuqjksè gS fd 30-6-1995 <strong>dk</strong>s lekIr gksus okyh frekgh vkSj ml<strong>ds</strong> ckn dh frekfg;ksa dh <strong>iz</strong>xfr fjiksVsZZ<br />

Hkstrs le; blh <strong>iz</strong>ksQkekZ <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd;k tk,A vc ;g <strong>iz</strong>ksQkekZ fud&usV ¼NIC-NET) ij H<strong>kh</strong> miyCè gSA<br />

lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls ;g H<strong>kh</strong> vuqjksè gS fd os bl la'<strong>kk</strong>sfèr <strong>iz</strong>ksQkesZ <strong>dk</strong>s vius lH<strong>kh</strong> lEc)@vèhuLFk@<strong>dk</strong>;kZy;ksa] miØeksa vkfn esas<br />

ifjpkfyr djs rF<strong>kk</strong> mUgsa ;g H<strong>kh</strong> funs'k nsa fd os viuh frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVs u, <strong>iz</strong>ksQkesZ esa gh Hkjdj <strong>laca</strong>fèr {ks= esa fLFkr jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> {ks=h;<br />

<strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>dk</strong>;kZy; <strong>dk</strong>s gj frekgh dh lekfIr <strong>ds</strong> ckn 20 fnuksa <strong>ds</strong> vanj fHktok nsaA lac)@vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa] miØeksa vkfn dh fjiksVksZ <strong>dk</strong>s<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> eq[;ky; <strong>dk</strong>s u Hkstk tk,A d`i;k bl lanHkZ esa tkjh fd, x, funs'<strong>kk</strong>sa dh <strong>iz</strong>fr bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> HkstsaA<br />

;g <strong>iz</strong>ksQkekZ lfpo ¼jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>½ egksn; dh lgefr ls tkjh fd;k tk jgk gSA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 67


68<br />

o"kZ<br />

Øe la- jk-H<strong>kk</strong>- ¼<strong>dk</strong>-½@1@95<br />

eU=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn esa fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>xkeh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls lEcfUèr <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ<br />

eU=ky;@foH<strong>kk</strong>x@laxBu <strong>dk</strong> uke-----------------------------------<br />

D;k ;g fu;e 10 ¼4½ <strong>ds</strong> vUrxZr vfèlwfpr gS%— ------------------------------- gka@ugha<br />

1- ¼i½ vfè<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> Kku dh fLFkfr ---------------------------------<br />

vfè<strong>dk</strong>jh deZpkjh<br />

¼d½ vfè<strong>dk</strong>fj;ksa rF<strong>kk</strong> deZpkfj;ksa dh dqy la[;k ----------------------------------------- %<br />

¼Js.<strong>kh</strong> ^^?k** <strong>ds</strong> deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s NksM+dj½ ----------------------------------------------<br />

¼[k½ mijksDr ¼d½ esa ls <strong>iz</strong>oh.krk <strong>iz</strong>kIr vfè<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa dh la[;k ---------- %<br />

¼x½ mijksDr ¼d½ esa ls <strong>dk</strong>;Zlkèd Kku <strong>iz</strong>kIr vfè<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa dh la[;k %<br />

¼?k½ mijksDr ¼d½ esa ls fdrus <strong>iz</strong>f'k{k.k ij jgs gSa ---------------------------------------- %<br />

¼M½ ftUgsa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa <strong>iz</strong>f'k{k.k fn;k tkuk ckdh gS-------------------------------------- & <strong>iz</strong>cksè <strong>iz</strong>oh.k <strong>iz</strong>kKk<br />

vfè<strong>dk</strong>jh %<br />

deZpkjh %<br />

1- (ii) fgUnh vk'kqfyfi@Vad.k <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k vk'kqfyfid Vad.k dqy la[;k<br />

¼d½ vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@Vad.<strong>kk</strong>sa dh dqy la[;k ---------------------------------------------------- %<br />

¼[k½ buesa ls fgUnh vk'kqfyfi@Vad.k tkuus okyksa dh la[;k ----------------------------- %<br />

¼x½ mijksDr ¼[k½ esa ls fdrus oMZ <strong>iz</strong>kslslj@bysñ VkbijkbVj ij <strong>iz</strong>f'kf{kr gS -------- %<br />

¼?k½ mijksDr ¼d½ esa ls fdrus <strong>iz</strong>f'k{k.k ik jgs gS ----------------------------------------- %<br />

¼M½ fdrus vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@Vad.<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong>s fgUnh vk'kqfyfi@Vad.k esa <strong>iz</strong>f'k{k.k fn;k<br />

tkuk 'ks"k gS ¼d&[k&?k½ ----------------------------------------------------------------- %<br />

1-(iii) vuqokn <strong>iz</strong>f'k{k.k<br />

¼d½ dqy fdrus vfè<strong>dk</strong>jh@deZpkjh vuqokn <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Z esa <strong>dk</strong>;Zjr gS-------------------- %<br />

¼[k½ buesa ls fdruksa us <strong>ds</strong>Unzh; vuqokn C;wjks ls <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>iz</strong>kIr fd;k gS --------------- %<br />

¼x½ fdruksa <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>f'k{k.k fn;k tkuk 'ks"k gS ------------------------------------------------- %<br />

1- ¼iv½ D;k ckdh <strong>ds</strong> vfè<strong>dk</strong>jh <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong> fy, jksLVjc) fd, tk pq<strong>ds</strong> gS------------ % ugha <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>j.k<br />

¼d½ H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k % gka@ugha<br />

¼[k½ vk'kqfyfi <strong>iz</strong>f'k{k.k % gka@ugha<br />

¼x½ vuqokn <strong>iz</strong>f'k{k.k % gka@ugha<br />

frekgh<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 68


69<br />

2- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vfèfu;e 1963 dh èkjk 3 ¼3½ <strong>ds</strong> vUrxZr fofufnZ"V <strong>dk</strong>xtkr] tks bl frekgh eas <strong>ds</strong>oy vaxszth esa tkjh fd, x, %<br />

uksV%— ¼1½ èkjk 3¼3½ <strong>ds</strong> vUrxZr lkekU; vkns'k] Kkiu] ladYi vfèlwpuk,a] fu;e] djkj lafonk] VsUMj uksfVl] lalnh; fjiksVZ] lalnh; <strong>iz</strong>'u<br />

vkfn '<strong>kk</strong>fey gSaA<br />

¼2½ ;g lwpuk <strong>dk</strong>;kZy; esa miyCè xkMZ QkbZy rF<strong>kk</strong> vU; QkbZyksa ls nh tk,A<br />

3- fgUnh esa <strong>iz</strong>kIr i=ksa dh fLFkfr ¼jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e&5½<br />

¼d½ vuqH<strong>kk</strong>xksa@MsL<strong>dk</strong>sa esa <strong>dk</strong>;kZy; i)fr eSuqvy <strong>ds</strong> v/;k; 4] iSjk 12¼1½<br />

<strong>ds</strong> vuqlkj fuèkZfjr Mk;jh jftLVj <strong>ds</strong> vuqlkj fgUnh<br />

esa <strong>iz</strong>kIr dqy i=---------------------------------------------------------------------------- %<br />

¼[k½ buesa ls fdruksa <strong>ds</strong> fgUnh esa mRrj fn, x, -------------------------------------------- %<br />

4- eU=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn }kjk Hksts x, dqy ewy i=ksa <strong>dk</strong> C;kSjk%—<br />

fgUnh esa vaxzsth esa Hksts x, ewy i=ksa esa ls fgUnh i=ksa<br />

<strong>dk</strong> <strong>iz</strong>fr'kr<br />

fiNyh frekgh esa bl frekgh esa<br />

uksV% bl i=kpkj <strong>ds</strong> lkFk rkj] VsysDl] QSDl H<strong>kh</strong> '<strong>kk</strong>fey fd, tk,a] ijUrq en ¼3½ esa lfEefyr lwpuk u tksM+h tk,A<br />

5- fgUnh esa <strong>dk</strong>;Z djus <strong>ds</strong> fy, fofufnZ"V%—<br />

5. (i) fgUnh esa <strong>dk</strong>;Z djus <strong>ds</strong> fy, vuqH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> uke fo"k;ksa dh lwph<br />

fofufnZ"V<br />

¼ii½ eU=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fu;U=.<strong>kk</strong>èhu <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e 10¼4½ esa vfèlwpuk<br />

dqy <strong>dk</strong>;kZy;ksa vfèlwfpr <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh ckfd;ksa dh fLFkfr<br />

la[;k<br />

la[;k<br />

6- mi lfpo&led{k ,oa mu<strong>ds</strong> mPp Lrj <strong>ds</strong> vfè<strong>dk</strong>fj;ksa }kjk fgUnh esa <strong>dk</strong>;Z%—<br />

mPp vfè<strong>dk</strong>fj;ksa fgUnh esa <strong>iz</strong>oh.k en 2 esa ls fu;e:i esa fgUnh esa <strong>dk</strong>;Z djus<br />

dh dqy la[;k dh la[;k okyksa dh la[;k<br />

¼d½ ¼[k½ ¼x½<br />

vfè<strong>dk</strong>a'kr% lkekU;r% ux.;<br />

7- fgUnh essas ewy <strong>dk</strong>e <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>ksRlkgu ;kstuk%<br />

(i) (ii) (iii)<br />

vfè<strong>dk</strong>jh deZpkjh iqjLd`rksa dh lañ<br />

H<strong>kk</strong>x ys jgs vfè<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa dh la[;k%<br />

8- foH<strong>kk</strong>xh; rF<strong>kk</strong> inksUufr ijh{<strong>kk</strong>vksas esa fgUnh ek/;e dh lqfoèk%—<br />

¼d½ mu ijh{<strong>kk</strong>vksa@fo"k;ksa dh lwph] ftuesa <strong>iz</strong>'ui= f)H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> ugha gS\ --------------------<br />

¼[k½ mu ijh{<strong>kk</strong>vksa@fo"k;ksa dh lwph] ftuesa fgUnh esa mRrj nsus dh lqfoèk ugha gS\ ---<br />

uksV% lEc) ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa bR;kfn }kjk vk;ksftr lH<strong>kh</strong> foH<strong>kk</strong>xh;@inksUufr<br />

ijh{<strong>kk</strong>vksa ls <strong>laca</strong>fèr lwpuk nh tk,A<br />

9- frekgh <strong>ds</strong> nkSjku jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fujh{k.k <strong>dk</strong>;Z <strong>dk</strong> C;kSjk%—<br />

¼d½ ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> vuqH<strong>kk</strong>xksa dh dqy la[;k ------------------------------------------ %<br />

¼[k½ buesa ls fujhf{kr vuqH<strong>kk</strong>xksas dh la[;k --------------------------------------------------- %<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 69


¼x½ vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa bR;kfn dh dqy lañ ---------------------------------------------- %<br />

¼?k½ buesa ls fujhf{kr <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh la[;k-------------------------------------------------- %<br />

10- fgUnh <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>yk,a %<br />

¼d½ frekgh <strong>ds</strong> nkSjku <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>yk gsrq miyCè djk, x, ikul ?kaVs<br />

¼jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lsok vfè<strong>dk</strong>fj;ksa rF<strong>kk</strong> oxZ ¼?k½ <strong>dk</strong>s NksM+dj½ ---------------------------<br />

¼[k½ buesa ls dqy fdrus vfè<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa us H<strong>kk</strong>x fy;k\ ----------------------- %<br />

¼x½ mDr ^^[k** esa ls fdrus vfè<strong>dk</strong>jh@deZpkjh fgUnh esa <strong>dk</strong>e djrs gS\ ------------ %<br />

11- VkbZijkbVjksa@;kaf=d midj.<strong>kk</strong>sa vkfn ls <strong>laca</strong>fèr fooj.k%<br />

70<br />

dqy la[;k nsoukxjh fyfi f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> fgUnh esa<br />

okys midj.<strong>kk</strong>sa :i esa <strong>dk</strong>;Z&<strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

dh la[;k ¼la[;k½ dh <strong>iz</strong>fr'krrk<br />

1 2 3 4<br />

¼d½ ;kaf=d VkbZijkbVj---------------------------%<br />

¼[k½ bySDVªkWfud VkbZijkbVj --------------------%<br />

¼x½ VsySDl@Vsyhf<strong>iz</strong>aVj -----------------------------%<br />

¼?k½ irkys[<strong>kk</strong>s e'k<strong>kh</strong>usa -----------------------------%<br />

¼³½ vU; midj.k ¼uki nsa½ -------------------%<br />

12- dEI;wVjksa ls <strong>laca</strong>fèr lwpuk %&<br />

¼i½ dqy dE;wVjksa dh la[;k ------------------%<br />

¼ii½ f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> dEI;wVj -----------------------------%<br />

¼iii½ dEI;wVj ij fd, tk jgs dqy<br />

<strong>dk</strong>;Z esa] fgUnh esa O;ogkfjr<br />

<strong>dk</strong>;Z dh <strong>iz</strong>fr'krrk --------------------------%<br />

¼4½ mu lkVos;jksa@<strong>iz</strong>ksQkeks± <strong>ds</strong> uke]<br />

ftu <strong>dk</strong> fgUnh Lo:i foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s<br />

pkfg,] ijarq og foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s<br />

miyCè ugha gqvk ----------------------------%<br />

¼5½¼d½ dEI;wVj&<strong>iz</strong>pkyu rF<strong>kk</strong><br />

dEI;wfVax esa <strong>iz</strong>f'fk{kr<br />

deZpkfj;ksa dh lañ -----------------------%<br />

¼[k½ mijksDr esas ls fdrus deZpkjh<br />

;g <strong>dk</strong>;Z <strong>fganh</strong> esa dj ldrs gS\ -----------%<br />

¼6½ foH<strong>kk</strong>xh; rF<strong>kk</strong> NIC <strong>ds</strong> dqy <strong>iz</strong><strong>ksx</strong>zkejksa<br />

esa ls fgUnh esa <strong>iz</strong><strong>ksx</strong>zkeu esa n{krk <strong>iz</strong>kIr<br />

<strong>iz</strong><strong>ksx</strong>zkejksa dh la[;k --------------------------%<br />

¼d½ flaxy ;wtj ¼[k½ eYVh;wtu ¼x½ dqy VfeZuyksa<br />

¼ih-lh-½ ¼,-th feuh@ dh la[;k<br />

dh la[;k<br />

¼d½ ftLV ¼[k½ f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> ¼x½ ftLV<br />

<strong>dk</strong>MZ ;qDr lkWVos;j VfeZuyksa<br />

dh la[;k<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 70


71<br />

13- <strong>dk</strong>s M@eSuqvy vkfn%—<br />

¼d½ lkafofèd@<strong>dk</strong>;kZy;ksu@rduhdh lkfgR;%—<br />

¼i½ vfèfu;e@fu;e ---------------------------<br />

¼ii½ <strong>dk</strong>;kZy;fu <strong>dk</strong>sM@eSuqvy -----------------<br />

¼iii½ ekud QkeZ----------------------------------<br />

¼iv½ rduhdh -------------------------------------<br />

lkfgR; ----------------------------------------<br />

¼v½ <strong>iz</strong>f'k{k.k&lkexzh<br />

Js.<strong>kh</strong> dqy f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> <strong>ds</strong>oy <strong>ds</strong>oy f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> vFkok<br />

la[;k :i esa vaxzsth fgUnh fgUnh u gksus <strong>dk</strong><br />

esa esa <strong>dk</strong>j.k<br />

([k) f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku% dqy f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> <strong>ds</strong>oy <strong>ds</strong>oy f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> vFkok<br />

l[;k #i esa vaxzsth fgUnh fgUnh esa u<br />

esa esa gksus<br />

<strong>dk</strong> <strong>dk</strong>j.k<br />

¼i½ i=&if=<strong>dk</strong>,a --------------------------------<br />

¼ii½ vU; <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku -------------------------------<br />

14- lEc)@vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa esa fgUnh <strong>ds</strong> inksa <strong>dk</strong>s Hkjus ls <strong>laca</strong>fèr tku<strong>dk</strong>jh %—<br />

Øñ inuke Lohd`r fjDr dc ls fjDr fjDr inksa <strong>dk</strong>s Hkjus <strong>ds</strong> fy,<br />

lañ inksa dh la[;k gS dh xbZ <strong>dk</strong>jZokbZ <strong>dk</strong> fooj.k<br />

(1) (2) (3) (4) (5) (6)<br />

15- ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x dh fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr@jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh cSB<strong>ds</strong>a%—<br />

¼d½ fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr dh cSBd frekgh esa dc gqbZ] frfFk ---------------------- %<br />

¼[k½ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh cSBd frekgh es dc gqbZ] frfFk ----------------- %<br />

¼x½ D;k mDr cSB<strong>dk</strong>sa dh <strong>dk</strong>;Zlwph jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> funs'<strong>kk</strong>uqlkj rS;kj dh xbZ<br />

gS\ gka@ugha -------------------------------------------------------------------------------------<br />

¼N½ fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr rF<strong>kk</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh cSB<strong>dk</strong>sa esa <strong>dk</strong>jZokbZ<br />

;ksX; fu.kZ;ksa dh lwpuk-------------------------------------------------------------------- %<br />

fiNyh cSBd rd yfEcr bl cSBd esa fy, dqy fu.kZ;ksa dh la[;k]<br />

vuqorhZ <strong>dk</strong>jZokbZ ;ksX; x, <strong>dk</strong>jZokbZ ;ksX; ftu vfUre :i ls<br />

fu.kZ;ksa dh la[;k fu.kZ;ksa dh la[;k vuqorhZ <strong>dk</strong>jZokbZ<br />

dh xbZ<br />

(i) fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr ----------------- %<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 71


(ii) jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

<strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr------------------------ %<br />

16- lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr <strong>dk</strong>s fn, x, vk'okluksa dh fLFkfr%—<br />

(i) frekgh <strong>ds</strong> vkjEHk esa dqy yfEcr vk'oklu ---------------------------------------- %<br />

(ii) frekgh <strong>ds</strong> nkSjku dqy iwjs fn, x, vk'okluksa dh la[;k -------------------------- %<br />

17- frekgh <strong>ds</strong> nkSjku jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u ls <strong>laca</strong>f/kr vU; fof'k"V<br />

miyfC/k;ksa@<strong>dk</strong>;kZsa <strong>dk</strong> laf{kIr fooj.k%—<br />

<strong>dk</strong>;kZy; dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr <strong>ds</strong> v?;{k <strong>ds</strong> gLrk{kj -----------------<br />

mijksDr vf/k<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong> uke] inuke o nwjH<strong>kk</strong>"k uEcj--------------------------------<br />

72<br />

fo'ks"k fVIi.<strong>kh</strong>%—;g fjiksVZ mi;qDrr% gLrk{kfjr u gksus dh n'<strong>kk</strong> esa ykSVk nh tk,xhA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 72


<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ lañ 20003@3@95&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼[k&2½] fnukad 23-2-1995<br />

73<br />

fo"k;%— lj<strong>dk</strong>jh c®<strong>dk</strong>sa ,oa foÙ<strong>kh</strong>; laLF<strong>kk</strong>vksa esa fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>ksQkekZ esa la'<strong>kk</strong>s/ku <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esaA<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 19-6-1992 ,oa fnukad 29-9-1992 <strong>ds</strong> v/kZ'<strong>kk</strong>ldh; i= la[;k 20003@1@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼[k&2½ <strong>ds</strong> Øe esa lwfpr<br />

fd;k tkrk gS fd lj<strong>dk</strong>jh {ks= <strong>ds</strong> c®<strong>dk</strong>sa ,oa foÙ<strong>kh</strong>; laLF<strong>kk</strong>uksa ls <strong>laca</strong>f/kr frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>ksQkekZ esa la'<strong>kk</strong>s/ku fd;k x;k gSA la'<strong>kk</strong>sf/kr <strong>iz</strong>ksQkekZ<br />

dh <strong>iz</strong>fr layXu gSA ;g <strong>iz</strong>ksQkekZ fnukad 1-4-1996 ls vkjEHk gksus okyh frekgh ls ykxw ekuk tk,xkA vuqjks/k gS fd 30-6-1996 <strong>dk</strong>s lekIr gksus<br />

okyh frekgh vkSj ml<strong>ds</strong> ckn dh frekfg;ksa dh fjiksVZ Hkstrs le; blh <strong>iz</strong>ksQkekZ <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd;k tk,A ;g <strong>iz</strong>ksQkekZ ^^fud&usV** ij H<strong>kh</strong> miyC/k<br />

djokus dh <strong>dk</strong>jZokbZ dh tk jgh gSA<br />

2- mDr la'<strong>kk</strong>sf/kr <strong>iz</strong>ksQkekZ c®<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa rF<strong>kk</strong> foÙ<strong>kh</strong>; laxBuksa ij ykxw g<strong>ksx</strong>kA vr% c®fdx <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>x ls vuqjks/k gS fd bl <strong>iz</strong>ksQkekZ <strong>dk</strong>s<br />

c®<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> eq[;ky;ksa@<strong>dk</strong>;kZy;ksa@'<strong>kk</strong>[<strong>kk</strong>vksa vkfn esa ifjpkfyr djokus <strong>dk</strong> d"V djsaA bl <strong>laca</strong>/k esa tkjh fd, x, <strong>dk</strong>ñKkñ@i= dh <strong>iz</strong>fr jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x<br />

<strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> fHktokus <strong>dk</strong> vuqjks/k gSA<br />

;g <strong>iz</strong>ksQkekZ lfpo ¼jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>½ dh lgefr ls tkjh fd;k tk jgk gSA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 73


74<br />

QkeZ uañ jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>dk</strong>ñ½ 2@1995<br />

jk"Vªh;d`r c®<strong>dk</strong>sa ,oa foÙ<strong>kh</strong>; laxBuksa esa fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>xkeh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ<br />

c®d@foÙ<strong>kh</strong>; laxBu <strong>dk</strong> uke &&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&<br />

frekgh &&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&& o"kZ &&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&& H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>bZ {ks= &&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&<br />

D;k <strong>dk</strong>;kZy; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e 10¼4½ <strong>ds</strong> vUrxZr vf/klwfpr gS\<br />

gk¡@ugha<br />

;fn gk¡] rks vf/klwfpr gksus dh rkjh[k<br />

1. (i) vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> Kku dh fLFkfr<br />

vf/k<strong>dk</strong>jh deZpkjh<br />

¼d½ vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa rF<strong>kk</strong> deZpkfj;ksa dh dqy la[;k<br />

¼v/<strong>kh</strong>uLFk LVkQ <strong>dk</strong>s NksM+dj½ ---------------------------------------------------------- %<br />

¼[k½ mi;qZä ¼d½ esa ls <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong>oh.krk<strong>iz</strong>kIr vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa dh<br />

la[;k ----------------------------------------------------------------------------------------- %<br />

¼x½ mi;qZä ¼d½ esa ls <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>;Zlk/kd Kku <strong>iz</strong>kIr vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa dh<br />

la[;k ----------------------------------------------------------------------------------------- %<br />

¼?k½ mi;qZä ¼d½ esa ls fdrus <strong>fganh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> f'k{k.k ik jgs g®\ ----------------------- %<br />

¼³½ ftUgsa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa f'k{k.k fn;k tkuk ckdh gS] mudh la[;k\ --------------------- %<br />

<strong>iz</strong>cks/k <strong>iz</strong>oh.k <strong>iz</strong>kKk<br />

vf/k<strong>dk</strong>jh %<br />

deZpkjh %<br />

1- (ii) fgUnh vk'kqfyfi@Vad.k <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k vk'kqfyfid Vadd<br />

¼d½ vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@Vad<strong>dk</strong>sa dh dqy la[;k---------------------------------------------------- %<br />

¼[k½ buesa ls fgUnh vk'kqfyfi@Vad.k tkuus okyksa dh la[;k ---------------------------- %<br />

¼x½ mi;qZä ¼[k½ esa ls fdrus oMZ&<strong>iz</strong>kslslj@byS- VkbZijkbVj ij <strong>dk</strong>;Z djus <strong>ds</strong> fy,<br />

<strong>iz</strong>f'kf+{kr g®\ --------------------------------------------------------------------------------- %<br />

¼?k½ mi;qZä ¼d½ esa ls fdrus <strong>iz</strong>f'k{k.k ik jgs g®\---------------------------------------- %<br />

¼³½ fgUnh vk'kqfyfi@Vad.k <strong>iz</strong>f'k{k.k gsrq 'ks"k ¼d & [k & ?k½------------------------- %<br />

1- (iii) vuqokn&<strong>iz</strong>f'k{k.k vf/k<strong>dk</strong>jh deZpkjh<br />

¼d½ dqy fdrus vf/k<strong>dk</strong>jh@deZpkjh vuqokn <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Z esa <strong>dk</strong>;Zjr g®\ ------------------ %<br />

¼[k½ buesa ls fdruksa us <strong>ds</strong>Unzh; vuqokn C;wjks ls ;k vU;= vuqokn&<strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>iz</strong>kIr<br />

fd;k gS\ ------------------------------------------------------------------------------------- %<br />

¼x½ fdruksa <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>f'k{k.k fn;k tkuk 'ks"k gS\ ----------------------------------------------- %<br />

1- (iv) D;k fuEufyf[kr <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong> fy, jksLVj cuk;k x;k gS\ --------------------------- ugha <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>j.k<br />

¼d½ fgUnh <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Zlk/kd Kku <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k -------------------------------------------- % gk¡@ugha<br />

¼[k½ fgUnh vk'kqfyfi&<strong>iz</strong>f'k{k.k ---------------------------------------------------------------- % gk¡@ugha<br />

¼x½ nsoukxjh Vad.k&<strong>iz</strong>f'k{k.k ----------------------------------------------------------------- % gk¡@ugha<br />

¼?k½ vuqokn&<strong>iz</strong>f'k{k.k -------------------------------------------------------------------------- % gk¡@ugha<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 74


2- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 dh /<strong>kk</strong>jk 3¼3½ <strong>ds</strong> varxZr fofufnZ"V <strong>dk</strong>xtkr] tks<br />

bl frekgh esa <strong>ds</strong>oy vaxzsth esa tkjh fd, x, +¼fj<strong>dk</strong>MZ <strong>ds</strong> vuq:i lwpuk nsa½%—<br />

<strong>iz</strong>R;sd <strong>dk</strong>;kZy; rF<strong>kk</strong> fu;a=d <strong>dk</strong>;kZy; vius Lrj ij enokj lwpukvksa <strong>dk</strong><br />

fj<strong>dk</strong>MZ vo'; j[ks-<br />

3- fgUnh esa <strong>iz</strong>kIr i=ksa dh fLFkfr ¼fj<strong>dk</strong>MZ <strong>ds</strong> vuq:i lwpuk nsa½<br />

¼ns[ksa] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e 1976 <strong>dk</strong> fu;e&5½<br />

¼d½ fgUnh esa <strong>iz</strong>kIr i=ksa dh dqy la[;k %<br />

¼[k½ ftu<strong>dk</strong> fgUnh esa mÙkj fn;k x;k %<br />

¼x½ ftu<strong>dk</strong> vaxzsth esa mÙkj fn;k x;k %<br />

4- (1) Hksts x, dqy i=ksa@rkjksa@VsysDlksa <strong>dk</strong> C;kSjk %—<br />

dqy fgUnh vaxzsth fgUnh <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>fr'kr<br />

orZeku frekgh fiNyh frekgh y{;<br />

¼d½ Hksts x, i=@QSDl %<br />

¼[k½ Hksts x, rkj@VsysDl %<br />

4- ¼2½ vkUrfjd <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t esa fgUnh <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

¼<strong>iz</strong>fr'kr½ ¼<strong>iz</strong>fr'kr½<br />

bl frekgh esa fiNyh frekgh esa<br />

(i) iklcqd Hkjuk ¼uke irs] tek] fu<strong>dk</strong>fl;ksa lfgr½<br />

(ii) okmpj rS;kj djuk<br />

(iii) MªkV tkjh djuk<br />

(vi) tek jlhnsa tkjh djuk<br />

(v) fofHkUu jftLVjksa] ystjksa vkfn esa <strong>iz</strong>fof"V djuk<br />

(vi) pSd ¼cSad }kjk tkjh½<br />

(vii) fofHkUu QkeZ Hkjuk ¼vo<strong>dk</strong>'k vkosnui= fpfdRlk fcy] ;k=k&O;; fcy] LVkQ<br />

<strong>ds</strong> vfxze@_.k <strong>iz</strong>kFkZuk i= vkfn½<br />

(viii) uksV rS;kj djuk<br />

(ix) vUrfoZH<strong>kk</strong>xh; Kkiu vkfn<br />

(x) i=ksa] uksVksa vkfn ij fVIif.k;ka fy[kuk<br />

vkSlr <strong>iz</strong>fr'kr %<br />

5. (i) fgUnh esa <strong>dk</strong>;Z djus <strong>ds</strong> vuqH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> fo"k;ksa dh<br />

fy, fofufnZ"V uke lwph<br />

75<br />

(ii) fu;U=.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e 10 ¼4½ esa vf/klwpuk%—<br />

dqy <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh la[;k vf/klwfpr <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh la[;k ckdh <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh fLFkfr<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 75


76<br />

6- osrueku&4 ,oa muls mPp Lrj <strong>ds</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa }kjk fgUnh esa <strong>dk</strong>;Z<br />

(1) (2) (3)<br />

osrueku&4 ,oa fgUnh tkuus <strong>dk</strong>Wye ¼2½ esa ls fuEu :i esa fgUnh esa<br />

muls mPp okyksa <strong>dk</strong>;Z djus okyksa dh la[;k<br />

vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa dh dh la[;k ¼d½ ¼[k½ ¼x½<br />

la[;k vf/k<strong>dk</strong>a'kr% lkekU;r% dH<strong>kh</strong>&dH<strong>kh</strong><br />

7- fgUnh esa ewy <strong>dk</strong>e djus <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>ksRlkgu ;kstuk<br />

(i) H<strong>kk</strong>x ys jgss vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa dh la[;k ---------------------------------------- %<br />

(ii) iqjLd`r vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa @deZpkfj;ksa dh la[;k ------------------------------------------ %<br />

8- foH<strong>kk</strong>xh; rF<strong>kk</strong> inksUufr ijh{<strong>kk</strong>vksa esa fgUnh ek/;e <strong>dk</strong> fodYi<br />

¼1½ o"kZ esa ijh{<strong>kk</strong>vksa dh dqy la[;k -------------------------------------------------- %<br />

¼2½ ijh{<strong>kk</strong>vksa @fo"k;ksa dh lwph] ftuesa <strong>iz</strong>'ui= f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa ugha gSa@ ftuesa<br />

fgUnh esa mÙkj nsus <strong>dk</strong> fodYi ugha gS ---------------------------------------------- %<br />

9-¼d½ frekgh <strong>ds</strong> nkSjku jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lEcU/<strong>kh</strong> fujh{k.k <strong>dk</strong> C;kSjk<br />

d- <strong>iz</strong>/<strong>kk</strong>u <strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong> vuqH<strong>kk</strong>xksa@foH<strong>kk</strong>xksa dh dqy la[;k ------------------------------- %<br />

[k- buesa ls fujhf{kr vuqH<strong>kk</strong>xksa@foH<strong>kk</strong>xksa dh la[;k---------------------------------------- %<br />

x- v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa bR;kfn dh dqy la[;k ------------------------------------------- %<br />

?k- buesa ls fujhf{kr '<strong>kk</strong>[<strong>kk</strong>vksa@<strong>dk</strong>;kZy;ksa dh la[;k-------------------------------------- %<br />

¼[k½ cSad <strong>ds</strong> fujh{k<strong>dk</strong>sa }kjk vUrfjd fujh{k.k@ys[<strong>kk</strong>ijh{<strong>kk</strong> fjiksVZ %—<br />

10-(i) fgUnh <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>yk,a<br />

d- frekgh <strong>ds</strong> nkSjku vk;ksftr dqy fgUnh <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>yk,a --------------------------------- %<br />

[k- <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>ykvksa <strong>ds</strong> fy, vkcafVr ekuo&?kaVs -------------------------------------------- %<br />

x- buesa <strong>iz</strong>f'kf{kr vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa dh la[;k ---------------------------------- %<br />

?k- mDr ^^x** esa ls fdrus vf/k<strong>dk</strong>jh@deZpkjh fgUnh esa <strong>dk</strong>e djrs gSa\ ------------- %<br />

(ii) foH<strong>kk</strong>xh; <strong>iz</strong>f'k{k.k lEcU/<strong>kh</strong> lwpuk,a<br />

¼d½ la<strong>dk</strong>; lnL;@<strong>iz</strong>f'k{kd<br />

¼1½ dqy la[;k ----------------------------------------------------------------------------------- %<br />

¼2½ fgUnh esa l= ysus esa l{ke ---------------------------------------------------------------- %<br />

¼3½ fgUnh@feys&tqys ek/;e ls l= ysus okys -------------------------------------------- %<br />

vf/k<strong>dk</strong>jh<br />

deZpkjh<br />

fgUnh esa vaxzsth esa dqy<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 76


77<br />

¼[k½ cSafdax <strong>iz</strong>f'k{k.k@lkaLF<strong>kk</strong>fud <strong>iz</strong>f'k{k.k<br />

¼1½ frekgh <strong>ds</strong> nkSjku vk;ksftr dqy <strong>dk</strong>;ZØe -------------------------------------------- %<br />

¼2½ fgUnh ek/;e ls lapkfyr <strong>dk</strong>;ZØe---------------------------------------------------- %<br />

¼3½ feys&tqys ek/;e ls lapkfyr <strong>dk</strong>;ZØe --------------------------------------------- %<br />

¼4½ vaxzsth ek/;e ls lapkfyr <strong>dk</strong>;ZØe -------------------------------------------------- %<br />

¼x½ <strong>iz</strong>f'k{k.k&lkexzh fgUnh esa vaxzsth esa dqy<br />

¼1½ gSM vkmV------------------------------------------------------------------------------------- %<br />

¼2½ <strong>iz</strong>f'k{k.k lEcU/<strong>kh</strong> vU; lkfgR; ---------------------------------------------------------- %<br />

11- VkbZijkbVjksa@;kaf=d midj.<strong>kk</strong>sa vkfn ls <strong>laca</strong>f/kr fooj.k<br />

midj.<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j dqy la[;k jkseu nsoukxjh f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa fgUnh esa fd,<br />

x, <strong>dk</strong>;Z <strong>dk</strong><br />

<strong>iz</strong>fr'kr<br />

d- eSuqvy VkbZi jkbVj ----------------------------------------------------------------------- %<br />

[k- bySDVªkWfud& VkbZijkbVj ------------------------------------------------------------------ %<br />

x- VsysDl@Vsyhf<strong>iz</strong>aVj ---------------------------------------------------------------------------- %<br />

?k- irkys[<strong>kh</strong> e'<strong>kh</strong>usa ----------------------------------------------------------------------------- %<br />

³ vU; midj.k ¼uke nsa½ ------------------------------------------------------------------ %<br />

12- dEI;wVjksa ls <strong>laca</strong>f/kr lwpuk<br />

¼d½ ¼[k½ ¼x½<br />

flaxy ;wtj eYVh;wtj ¼,-Vh-½@ dqy VfeZuyksa<br />

¼ih-lh-½ feuh@esuQzse dh la[;k<br />

(i) dqy dEI;wVjksa dh la[;k ------------------------------------------------------------------ %<br />

¼d½ ¼[k½ ¼x½<br />

ftLV <strong>dk</strong>MZ f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> lkWV& ftLV VfeZuyksa<br />

;qDr os;j ;qDr dh la[;k<br />

(ii) f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> dEI;wVj ---------------------------------------------------------------------------- %<br />

(iii) dEI;wVj ij fd, tk jgs dqy <strong>dk</strong>;Z esa] <strong>fganh</strong> esa O;og`r <strong>dk</strong>;Z <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>fr'kr ------ %<br />

(iv) mu lkWVos;jksa@<strong>iz</strong><strong>ksx</strong>zkeksa <strong>ds</strong> uke] ftu<strong>dk</strong> fgUnh Lo:i foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s pkfg,] ijarq og<br />

foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s miyC/k ugha gqvk ------------------------------------------------------------- %<br />

(v)[d] dEI;wVj&<strong>iz</strong>pkyu esa <strong>iz</strong>f'kf{kr deZpkfj;ksa dh la[;k ------------------------------- %<br />

[[k] dEI;wfVax esa <strong>iz</strong>f'kf{kr deZpkfj;ksa dh la[;k------------------------------------------ %<br />

[x] mi;qZDr [d] vkSj [[k] esa ls fdrus deZpkjh ;g <strong>dk</strong>;Z fgUnh esa dj ldrs<br />

gSa\ ----------------------------------------------------------------------------------------------<br />

(vi) foH<strong>kk</strong>xh; rF<strong>kk</strong> NIC <strong>ds</strong> dqy <strong>iz</strong><strong>ksx</strong>zkejksa esa ls fgUnh esa <strong>iz</strong><strong>ksx</strong>zkeksa esa n{krk <strong>iz</strong>kIr<br />

<strong>iz</strong><strong>ksx</strong>zkejksa dh la[;k ------------------------------------------------------------------------- %<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 77


78<br />

13- <strong>dk</strong>sM@eSuqvy vkfn<br />

¼d½ lkafof/kd@<strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud@rduhdh lkfgR; —<br />

Js.<strong>kh</strong> dqy f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> <strong>ds</strong>oy <strong>ds</strong>oy f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> vFkok <strong>fganh</strong><br />

la[;k :i esa vaxzsth esa <strong>fganh</strong> esa esa u gksus <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>j.k<br />

(i) <strong>dk</strong>sM@eSuqvy vkfn- ------------------------------------------------------------------------<br />

(ii) ekud QkeZ- ---------------------------------------------------------------------------------<br />

(iii) rduhdh lkfgR;- ---------------------------------------------------------------------------<br />

¼[k½ f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku —<br />

Js.<strong>kh</strong> dqy f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> <strong>ds</strong>oy <strong>ds</strong>oy f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> vFkok <strong>fganh</strong><br />

la[;k :i esa vaxzsth esa <strong>fganh</strong> esa esa u gksus <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>j.k<br />

(i) i=&if=<strong>dk</strong>,a ---------------------------------------------------------------------------------<br />

(ii) vU; <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku --------------------------------------------------------------------------------<br />

14- lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@laxBuksa esa fgUnh <strong>ds</strong> inksa <strong>dk</strong>s Hkjus ls <strong>laca</strong>f/kr tku<strong>dk</strong>jh<br />

Ø- inuke inksa dh la[;k dc ls fjDr inksa <strong>dk</strong>s Hkjus <strong>ds</strong> fy, dh<br />

la- Lohd`r fjDr fjDr gS xbZ <strong>dk</strong>jZokbZ <strong>dk</strong> fooj.k<br />

(1) (2) (3) (4) (5) (6)<br />

15- <strong>iz</strong>/<strong>kk</strong>u@vapy <strong>dk</strong>;kZy; dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh cSBd<br />

¼d½ bl frekgh dh cSBd dh rkjh[k -------------------------------------------------------- %<br />

¼[k½ D;k mDr cSBd dh <strong>dk</strong>;Zlwph jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> funs'<strong>kk</strong>uqlkj rS;kj dh xbZ gS\<br />

gka@ugha<br />

¼x½ fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr rF<strong>kk</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh cSBd esa <strong>dk</strong>jZokbZ<br />

;ksX; fu.kZ;ksa dh lwpuk<br />

fiNyh cSBd rd yfEcr bl cSBd esa fy, dqy fu.kZ;ksa dh la[;k]<br />

vuqorhZ <strong>dk</strong>jZokbZ ;ksX; x, <strong>dk</strong>jZokbZ ;ksX; ftu ij vfUre :i<br />

fu.kZ;ksa dh la[;k fu.kZ;ksa dh la[;k ls vuqorhZ <strong>dk</strong>jZokbZ dh xbZ<br />

(i) <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr ------------------------------------------------------------------- %<br />

(ii) jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr -------------------------------------------------------------- %<br />

16- lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr <strong>dk</strong>s fn, x, vk'okluksa dh fLFkfr %—<br />

(i) frekgh <strong>ds</strong> vkjEHk esa yfEcr vk'oklu ----------------------------------------------- %<br />

(ii) frekgh <strong>ds</strong> nkSjku dqy iwjs fd, x, vk'okluksa dh la[;k ------------------------- %<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 78


79<br />

17- frekgh <strong>ds</strong> nkSjku jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u ls <strong>laca</strong>f/kr vU; fof'k"V<br />

miyfC/k;ksa@<strong>dk</strong>;ks± <strong>dk</strong> laf{kIr fooj.k %—<br />

<strong>dk</strong>;kZy; dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr <strong>ds</strong> v/;{k <strong>ds</strong><br />

gLrk{kj -----------------------------------------------------<br />

mijksDr vf/k<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong> uke&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&<br />

inuke&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&<br />

o<br />

nwjH<strong>kk</strong>"k uEcj&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&<br />

fo'ks"k fVIi.<strong>kh</strong> % ;g fjiksVZ mi;qDr% gLrk{kfjr u gksus dh n'<strong>kk</strong> esa ykSVk nh tk,xhA<br />

<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ lañ 2003@1@2000&jk-lk-¼<strong>dk</strong>ñ&2½] fnukad 4-5-2000<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s le;&le; ij fofHkUu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn ls jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong><strong>ksx</strong>keh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ dh<br />

enksa esa la'<strong>kk</strong>s/ku@ifjorZu <strong>ds</strong> fy, lq>ko feyrs jgs gSaA bl Øe esa lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>Lrkfor <strong>iz</strong>ksQkeZ <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>k:i Hkstrs gq, ml ij fVIi.<strong>kh</strong><br />

ekaxh xbZ F<strong>kh</strong>A mudh fVIif.k;ksa <strong>dk</strong>s ;F<strong>kk</strong> visf{kr lekos'k djrs gq, bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 7-4-2000 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 1] 4034@5@99&jkñH<strong>kk</strong>ñ<br />

¼uhñ 1½ <strong>ds</strong> }kjk lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa @foH<strong>kk</strong>xksa ls <strong>iz</strong>Lrkfor <strong>iz</strong>k:i ij lqfopkfjr er 17-4-2000 rd Hkstus <strong>dk</strong> vuqjks/k fd;k x;k F<strong>kk</strong>A fu/<strong>kk</strong>Zfjr frfFk<br />

rd <strong>iz</strong>kIr fVIif.k;ksa@lq>koksa <strong>dk</strong>s /;ku esa j[krs gq, bl <strong>iz</strong>ksQkeZ <strong>dk</strong>s vafre Lo:i ns fn;k x;k gSA vc mDr frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>ksQkeZ <strong>dk</strong>s<br />

nks H<strong>kk</strong>xksa esa ckWV fn;k x;k gSA H<strong>kk</strong>x&I esa tku<strong>dk</strong>jh <strong>iz</strong>fr frekgh <strong>iz</strong>kIr dh tk,xh vkSj H<strong>kk</strong>x& II esa tku<strong>dk</strong>jh o"kZ esa ,d ckj <strong>ds</strong>oy 31 ekpZ <strong>dk</strong>s<br />

lekIr gksus okyh frekgh dh fjiksVZ <strong>ds</strong> H<strong>kk</strong>x&I <strong>ds</strong> lkFk&lkFk <strong>iz</strong>kIr dh tk,xhA<br />

2- ;g fjiksVZ rS;kj djrs le; d`i;k ;g lqfuf'pr dj fy;k tk, fd blesa nh xbZ lwpuk,a loZF<strong>kk</strong> 'kq) gSa vkSj <strong>dk</strong>sbZ <strong>dk</strong>Wye [<strong>kk</strong>yh ugha NksM+k<br />

x;k gSA bl fjiksVZ ij foH<strong>kk</strong>xh;@<strong>dk</strong>;kZy; dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr <strong>ds</strong> v/;{k <strong>ds</strong> gLrk{kj vo'; ys fy, tk,aA<br />

3- H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k gS fd os 30 twu] 2000 <strong>dk</strong>s lekIr gksus okyh frekgh dh vkSj ml<strong>ds</strong> ckn dh frekfg;ksa dh<br />

fjiksVZ blh <strong>iz</strong>ksQkeZ esa <strong>iz</strong>fr frekgh dh lekfIr <strong>ds</strong> ckn ,d ekg <strong>ds</strong> vanj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s miyC/k djk nsaA ;g H<strong>kh</strong> vuqjks/k gS fd os vius<br />

lac)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong>s funsZ'k ns fd os viuh fjiksVZ vius fu;a=d <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong>s miyC/k djkus <strong>ds</strong> lkFk&lkFk mudh ,d <strong>iz</strong>fr jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>f/kr {ks=h; <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>dk</strong>;kZy; <strong>dk</strong>s vo'; gh Hkst nsaA<br />

4- ;g <strong>iz</strong>ksQkekZ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> csclkbV ¼dol.nic.in ½ ij miyC/k gSA frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVksZ dh ,d <strong>iz</strong>fr bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> bZ&esy irs<br />

¼nicdol@alpha.nic.in) ij H<strong>kh</strong> Hksth tk ldrh gSA<br />

ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>xkeh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ<br />

-------------------------<strong>dk</strong>s lekIr frekgh<br />

H<strong>kk</strong>x—I ¼<strong>iz</strong>R;sd frekgh esa Hkjk tk,½<br />

ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x@<strong>dk</strong>;kZy; <strong>dk</strong> uke<br />

nwjH<strong>kk</strong>"k lañ<br />

1- ¼d½ frekgh <strong>ds</strong> nkSjku jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e 1963 dh /<strong>kk</strong>jk 3¼3½ <strong>ds</strong> vUrxZr<br />

tkjh <strong>dk</strong>xtkr¹ dh dqy la[;k<br />

______________<br />

1- ¼[k½ buesa ls <strong>ds</strong>oy vaxzsth esa tkjh fd;s x;s <strong>dk</strong>xtkr ______________<br />

¹ buesa lkekU; vkns'k] Kkiu] ladYi] vf/klwpuk,a] fu;e] djkj] lafonk]<br />

VsaMj uksfVl lalnh; <strong>iz</strong>'u] vkfn '<strong>kk</strong>fey gSaA<br />

2- <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong>kIr i=ksa dh fLFkfr ¼jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e&5½<br />

¼d½ vuqH<strong>kk</strong>xksa@MsL<strong>dk</strong>sa esa <strong>dk</strong>;kZy; i)fr eSuqvy <strong>ds</strong> v/;k; 4] iSjk 12¼1½ <strong>ds</strong><br />

vuqlkj fu/<strong>kk</strong>Zfjr Mk;jh jftLVj <strong>ds</strong> vuqlkj <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong>kIr dqy i=<br />

______________<br />

¼[k½ buesa ls fdruksa <strong>ds</strong> mÙkj vaxzsth esa fn;s x;s<br />

______________<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 79


SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 80<br />

80<br />

3- ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn }kjk Hksts x;s dqy i=ksa <strong>dk</strong> C;kSjk<br />

<strong>fganh</strong> esa vaxzsth esa Hksts x, i=ksa esa ls <strong>fganh</strong> i=ksa dh <strong>iz</strong>fr'krrk<br />

fiNyh frekgh esa bl frekgh esa<br />

1 2 3 4<br />

^d* {ks= <strong>dk</strong>s<br />

^[k* {ks= <strong>dk</strong>s<br />

^x* {ks= <strong>dk</strong>s<br />

uksV% 1- bl<strong>ds</strong> lkFk rkj] VsysDl] QSDl vkSj en la[;k&2 esa fn[<strong>kk</strong>, x, mÙkj Lo:i <strong>fganh</strong>@vaxzsth esa <strong>iz</strong>sf"kr i=ksa dh la[;k H<strong>kh</strong> '<strong>kk</strong>fey dh tk,A<br />

2- ^x* {ks= <strong>dk</strong>s tks i= f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> Hksts x, gksa mUgsa mDr <strong>dk</strong>ye 1 esa '<strong>kk</strong>fey djsaA ;fn i= ewy :i esa <strong>fganh</strong> esa rS;kj fd;k x;k gks vkSj<br />

mis{<strong>kk</strong>uqlkj ml<strong>dk</strong> vaxzsth :ikarj fd;k x;k gksA<br />

3- ^x* {ks= esa fLFkr jkT; lj<strong>dk</strong>jksa@mu<strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa@O;fDr;ksa <strong>dk</strong>s Hksts x, i=ksa dh la[;k bl en esa '<strong>kk</strong>fey u djsaA<br />

4- Qkbyksa ij <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>;Z<br />

¼d½ frekgh <strong>ds</strong> var rd dqy fdruh Qkbysa [<strong>kk</strong>syh xbZ<br />

______________<br />

¼[k½ buesa ls fdruh Qkbyksa ij <strong>fganh</strong> esa fVIif.k;ka fy[<strong>kh</strong> tk jgh gSa<br />

______________<br />

5- <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>yk,a<br />

¼d½ frekgh esa vk;ksftr <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>ykvksa dh la[;k<br />

______________<br />

¼[k½ mDr <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>ykvksa esa <strong>iz</strong>f'kf{kr vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa dh la[;k<br />

______________<br />

¼jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa rF<strong>kk</strong> lewg ^?k* <strong>ds</strong> deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s NksM+dj½<br />

6- ea=ky; foH<strong>kk</strong>x dh fgaUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr@jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh cSBd<br />

¼d½ <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr dh bl frekgh esa gqbZ cSBd dh frfFk % ______________<br />

¼[k½ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh frekgh esa gqbZ cSBd dh frfFk % ______________<br />

7- '<strong>kh</strong>"kZLFk <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud cSB<strong>ds</strong>a<br />

¼d½ frekgh <strong>ds</strong> nkSjku gqbZ '<strong>kh</strong>"kZLFk <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud cSB<strong>dk</strong>sa dh la[;k % ______________<br />

¼[k½ ,slh fdruh cSB<strong>dk</strong>sa esa okrkZyki@<strong>dk</strong>jZokb;ka iwjh rjg <strong>fganh</strong> esa dh xbZ % ______________<br />

8- lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr <strong>dk</strong>s fn, x, vk'okluksa dh fLFkfr<br />

¼d½ frekgh <strong>ds</strong> vkjEHk esa dqy yfEcr vk'oklu % ______________<br />

¼[k½ frekgh esa fn;s x;s u, vk'oklu % ______________<br />

¼x½ frekgh <strong>ds</strong> nkSjku dqy iwjs fd;s vk'oklu % ______________<br />

9- frekgh <strong>ds</strong> nkSjku jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u ls lEcfU/kr vU; fof'k"V miyfC/k;ksa@<strong>dk</strong>;ks± ¼<strong>fganh</strong> i[kokM+k] <strong>fganh</strong> fnol] <strong>fganh</strong><br />

laxksf"B;ksa <strong>dk</strong> vk;kstu vkfn½ <strong>dk</strong> laf{kIr fooj.k<br />

<strong>dk</strong>;kZy; dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr <strong>ds</strong> v/;{k <strong>ds</strong> gLrk{kj<br />

v/;{k <strong>dk</strong> uke] μμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμ<br />

inuke μμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμ<br />

nwjH<strong>kk</strong>"k uEcj μμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμ<br />

QSDl uEcj μμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμ<br />

uksV% ;g fjiksVZ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr <strong>ds</strong> v/;{k ls gLrk{kfjr u gksus ij ykSVk nh tk;sxhA


81<br />

H<strong>kk</strong>x II<br />

¼bl H<strong>kk</strong>x esa lwpuk,a iwjs foÙ<strong>kh</strong>; o"kZ dh nh tk,aA bls <strong>ds</strong>oy 31 ekpZ <strong>dk</strong>s lekIr frekgh fjiksVZ <strong>ds</strong> H<strong>kk</strong>x I <strong>ds</strong> lkFk Hkstk tk,½<br />

1- (i) D;k ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x@<strong>dk</strong>;kZy; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e 10¼4½ <strong>ds</strong>s varxZr vf/klwfpr gS\ gka@ugha<br />

(ii) ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fu;a=.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e 10¼4½ esa vf/klwpuk%—<br />

dqy <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh la[;k vf/klwfpr <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh la[;k 'ks"k dh fLFkfr<br />

1 2 3<br />

2- vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> K<strong>kk</strong>u dh fLFkfr<br />

2(i) ¼d½ vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa rF<strong>kk</strong> deZpkfj;ksa dh dqy la[;k<br />

¼lewg ^?k* <strong>ds</strong> deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s NksM+dj½<br />

¼[k½ mi;qZDr ¼d½ esa ls <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Zlk/kd ;k mPp<br />

Lrj <strong>dk</strong> Kku <strong>iz</strong>kIr vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa dh la[;k<br />

¼x½ mi;qZDr ¼[k½ esa ls <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong>oh.krk <strong>iz</strong>kIr vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@<br />

deZpkfj;ksa dh la[;k<br />

¼?k½ mi;qZDr ¼d½ esa ;s fdrus vf/k<strong>dk</strong>jh@deZpkjh <strong>fganh</strong><br />

<strong>dk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k ik jgs gSa<br />

¼³½ <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong> fy, 'ks"k<br />

vf/k<strong>dk</strong>jh deZpkjh dqy lañ<br />

1 2 3<br />

2(ii) ¼d½ vk'kqfyfid<br />

¼[k½ Vadd@fyfid<br />

¼x½ dEI;wVj vkijsVj@MkVk ,aVªh vkijsVj<br />

2(iii) ¼d½ dqy vf/k<strong>dk</strong>jh@deZpkjh tks vuqokn <strong>dk</strong>;Z djrs gSaA<br />

¼[k½ mDr ¼d½ esa ls <strong>ds</strong>Unzh; vuqokn C;wjks ls <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>iz</strong>kIr<br />

¼x½ fdrus <strong>iz</strong>f'k{k.k ik jgs gSa<br />

¼?k½ fdruksa <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>f'k{k.k fn;k tkuk 'ks"k gS<br />

3-bySDVªkfud@;kaf=d midj.<strong>kk</strong>sa vkfn ls lEcfU/kr fooj.k<br />

¼d½ ;kaf=d VkbijkbVj<br />

¼[k½ bySDVªkfud VkbijkbVj<br />

¼x½ dEI;wVj<br />

dqy <strong>fganh</strong> esa <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>e <strong>iz</strong>f'k{k.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong><br />

la[;k <strong>iz</strong>f'kf{kr djus okys fy, 'ks"k<br />

1 2 3 4 5<br />

dqy <strong>ds</strong>oy nsoukxjh fyfi f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa <strong>dk</strong>;Z<br />

la[;k okys midj.<strong>kk</strong>sa dh djus dh lqfo/<strong>kk</strong>vksa ls<br />

la[;k<br />

;qDr midj.<strong>kk</strong>sa dh<br />

la[;k<br />

(1) (2) (3)<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 81


82<br />

4- <strong>dk</strong>sM] eSuqvy vkfn<br />

vf/kfu;e@fu;e] <strong>dk</strong>;kZy;hu <strong>dk</strong>sM@eSuqvy] <strong>iz</strong>fØ;k lkfgR;] vkfn<br />

dqy la[;k f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong>@<strong>fganh</strong> esa <strong>ds</strong>oy vaxzsth esa<br />

¼1½ ¼2½ ¼3½<br />

5- ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x@lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> inksa dh fLFkfr<br />

in inksa dh la[;k dc ls fjDr gS<br />

Lohd`r fjDr<br />

¼d½ ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x esa<br />

¼[k½ lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksaa esa<br />

(1) (2) (3) (4)<br />

6- lEiw.kZ <strong>dk</strong>;Z <strong>fganh</strong> esa djus <strong>ds</strong> fy;s fofufnZ"V ¼^okf"kZd <strong>dk</strong>;ZØe <strong>ds</strong> vuqlkj½<br />

¼d½ ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x@<strong>dk</strong>;kZZy; esa dqy vuqH<strong>kk</strong>xksa dh la[;k<br />

______________<br />

¼[k½ <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>;Z <strong>ds</strong> fy, fofufnZ"V vuqH<strong>kk</strong>xksa dh la[;k<br />

______________<br />

7- mi lfpo@led{k ,oa muls mPp Lrj <strong>ds</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa }kjk <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>;Z<br />

mPp vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>fganh</strong> tkuus okys <strong>dk</strong>ye 2 esa ls <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>;Z djus okyksa<br />

dh dqy la[;k vf/k<strong>dk</strong>fj;ska dh dh la[;k<br />

la[;k 70 <strong>iz</strong>fr'kr ls 30 ls 70 30 <strong>iz</strong>fr'kr ls<br />

vf/kd <strong>iz</strong>fr'kr rd de<br />

1 2 3 4 5<br />

8- foH<strong>kk</strong>xh; rF<strong>kk</strong> inksUufr ijh{<strong>kk</strong>vksa esa <strong>fganh</strong> ek/;e dh lqfo/<strong>kk</strong><br />

¼d½ ijh{<strong>kk</strong>vksa dh dqy la[;k<br />

¼[k½ ijh{<strong>kk</strong>vksa dh la[;k ftuesa <strong>fganh</strong> esa mÙkj nsus <strong>dk</strong> fodYi gS<br />

9- ¼d½ <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>dk</strong>;ZØe<br />

(i) iwjs o"kZ esa vk;ksftr <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>dk</strong>;ZØeksa dh la[;k<br />

(ii) <strong>fganh</strong> ek/;e ls<br />

(iii) feyh&tqyh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa<br />

¼[k½ <strong>iz</strong>f'k{k.k lkexzh<br />

(i) iwjs o"kZ esa rS;kj dqy gSaMvkmV vkfn<br />

(ii) <strong>fganh</strong>@f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong><br />

(iii) <strong>ds</strong>oy vaxszth esa<br />

10- o"kZ <strong>ds</strong> nkSjku fd, x, fujh{k.k<br />

¼d½ i(i) ea=ky; foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> vuqH<strong>kk</strong>xksa dh dqy la[;k<br />

(ii) buesa ls fujhf{kr vuqH<strong>kk</strong>xksa dh la[;k<br />

¼[k½ i(i) v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa bR;kfn dh dqy la[;k<br />

(ii) buesa ls fujhf{kr <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh la[;k<br />

______________<br />

______________<br />

______________<br />

______________<br />

______________<br />

______________<br />

______________<br />

______________<br />

______________<br />

______________<br />

______________<br />

______________<br />

______________<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 82


83<br />

11- if=<strong>dk</strong>vksa vkfn <strong>dk</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku<br />

dqy la[;k <strong>ds</strong>oy <strong>fganh</strong> esa <strong>ds</strong>oy vaxzsth esa<br />

1 2 3<br />

¼d½ if=<strong>dk</strong>,a<br />

¼[k½ vU; <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku<br />

12- <strong>fganh</strong> iqLr<strong>dk</strong>sa dh [kjhn<br />

(i) o"kZ <strong>ds</strong> nkSjku iqLr<strong>dk</strong>sa dh [kjhn ij dqy O;;<br />

______________<br />

(ii) blesa ls <strong>fganh</strong> dh iqLr<strong>dk</strong>sa dh [kjhn ij O;;<br />

______________<br />

13- (i) osclkbV dh miyC/krk gka@ugha<br />

(ii) vxj gka rks D;k f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> gS gka@ugha<br />

<strong>dk</strong>;kZy; dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr <strong>ds</strong> v/;{k <strong>ds</strong> gLrk{kj<br />

v/;{k <strong>dk</strong> uke μμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμ<br />

inuke μμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμ<br />

nwjH<strong>kk</strong>"k uEcj μμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμ<br />

QSDl uEcj μμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμ<br />

uksV% ;g fjiksVZ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr <strong>ds</strong> v/;{k ls gLrk{kfjr u gksus ij ykSVk nh tk;sxhA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 83


84<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 2003@3@98&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>dk</strong>&2½] fnukad 9-6-2000<br />

fo"k;%— lj<strong>dk</strong>jh cSa<strong>dk</strong>sa ,oa foÙ<strong>kh</strong>; laLF<strong>kk</strong>uksa esa <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr frekgh fjiksVZ <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>kQkes± esa la'<strong>kk</strong>s/kuA<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 23 Qjojh] 1996 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 20003@3@95&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼<strong>dk</strong>&2½ <strong>ds</strong> Øe esa lwfpr fd;k tkrk gS fd<br />

lj<strong>dk</strong>jh {ks= <strong>ds</strong> cSa<strong>dk</strong>sa ,oa foÙ<strong>kh</strong>; laLF<strong>kk</strong>uksa ls <strong>laca</strong>f/kr frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>ksQkes± esa la'<strong>kk</strong>s/ku fd;k x;k gSA la'<strong>kk</strong>sf/kr <strong>iz</strong>ksQkes± dh <strong>iz</strong>fr layXu gSA<br />

;g <strong>iz</strong>ksQkekZ fnukad 1-4-2000 ls vkjaHk gksus okyh frekgh ls ykxw ekuk tk,xkA vuqjks/k gS fd 30-6-2000 <strong>dk</strong>s lekIr gksus okyh frekgh vkSj ml<strong>ds</strong><br />

ckn dh frekfg;ksa dh fjiksVs± Hkstrs le; blh <strong>iz</strong>ksQkes± <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd;k tk,A ;g <strong>iz</strong>ksQkekZ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> osclkbV (dol.nic.in) ij H<strong>kh</strong><br />

miyC/k djk;k tk jgk gSA<br />

2- frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>ksQkes± <strong>dk</strong>s nks H<strong>kk</strong>xksa esa ckaV fn;k x;k gSA H<strong>kk</strong>x I esa tku<strong>dk</strong>jh <strong>iz</strong>fr frekgh <strong>iz</strong>kIr dh tk,xh vkSj H<strong>kk</strong>x II esa tku<strong>dk</strong>jh<br />

o"kZ esa ,d ckj <strong>ds</strong>oy 31 ekpZ <strong>dk</strong>s lekIr gksus okyh frekgh dh fjiksVZ <strong>ds</strong> H<strong>kk</strong>x I <strong>ds</strong> lkFk&lkFk <strong>iz</strong>kIr dh tk,xhA ;g fjiksVZ rS;kj djrs le; d`i;k<br />

;g lqfuf'pr dj fy;k tk, fd blesa nh lwpuk,a loZF<strong>kk</strong> 'kq) gSa vkSj <strong>dk</strong>sbZ <strong>dk</strong>Wye [<strong>kk</strong>yh ugha NksM+k x;k gS bl fjiksVZ ij foH<strong>kk</strong>xh;@<strong>dk</strong>;kZy; dh<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr <strong>dk</strong> v/;{k <strong>ds</strong> gLrk{kj vo'; ys fy, tk,aA<br />

3- mDr la'<strong>kk</strong>sf/kr <strong>iz</strong>ksQkekZ cS<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa@'<strong>kk</strong>[<strong>kk</strong>vksa rF<strong>kk</strong> foÙ<strong>kh</strong>; laLF<strong>kk</strong>vksa vkfn ij ykxw g<strong>ksx</strong>kA vr% cSafdax <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>x ls vuqjks/k gS fd<br />

bl <strong>iz</strong>ksQkes± <strong>dk</strong>s cS<strong>dk</strong>sa rF<strong>kk</strong> foÙ<strong>kh</strong>; laLF<strong>kk</strong>vksa <strong>ds</strong> eq[;ky;ksa@<strong>dk</strong>;kZy;ksa@'<strong>kk</strong>[<strong>kk</strong>vksa vkfn esa ifjpkfyr djok nsaA bl <strong>laca</strong>/k esa tkjh fd, x, <strong>dk</strong>ñKkñ@i=<br />

dh <strong>iz</strong>fr jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> fHktok nsaA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 84


uksV%<br />

85<br />

lj<strong>dk</strong>jh {ks= <strong>ds</strong> cS<strong>dk</strong>sa ,oa foÙ<strong>kh</strong>; laLF<strong>kk</strong>vksa esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>xkeh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ<br />

H<strong>kk</strong>x&(I) ¼<strong>iz</strong>R;sd frekgh esa Hkjk tk,½<br />

cSad@foH<strong>kk</strong>x@<strong>dk</strong>;kZy;@foÙ<strong>kh</strong>; laLF<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> uk<br />

H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>bZ {ks=<br />

1-¼d½ frekgh <strong>ds</strong> nkSjku jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e ] 1963 dh /<strong>kk</strong>jk 3¼3½ <strong>ds</strong><br />

vUrxZr tkjh <strong>dk</strong>xtkr¹ dh dqy la[;k -------------------------------------------- %<br />

1-¼[k½ buesa ls <strong>ds</strong>oy vaxzsth esa tkjh fd;s x;s <strong>dk</strong>xtkr --------------------------------- %<br />

______________<br />

______________<br />

______________<br />

______________<br />

--------------<strong>dk</strong>s lekIr frekgh<br />

2- <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong>kIr i=ksa dh fLFkfr ¼fj<strong>dk</strong>MZ <strong>ds</strong> vuq:i½<br />

¼d½ <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong>kIr i=ksa dh la[;k ----------------------------------------------------------- % ______________<br />

¼[k½ buesa ls vaxzsth esa mÙkfjr i=ksa dh la[;k -------------------------------------------- % ______________<br />

3(i) tkjh fd, x, dqy i=ksa dh la[;k<br />

muesa ls <strong>fganh</strong> esa tkjh vaxzsth esa tkjh Hksts x, i=ksa esa ls <strong>fganh</strong> i=ksa dh <strong>iz</strong>fr'krrk<br />

fiNyh frekgh esa bl frekgh esa<br />

^d* {ks= <strong>dk</strong>s<br />

^[k* {ks= <strong>dk</strong>s<br />

^x* {ks= <strong>dk</strong>s<br />

1 2 3 4<br />

1- bl<strong>ds</strong> lkFk rkj] VsysDl] QSDl vkSj en la[;k&2 esa fn[<strong>kk</strong>, x, mÙkjLo:i <strong>fganh</strong>@vaxzsth esa <strong>iz</strong>sf"kr i=ksa dh la[;k H<strong>kh</strong> '<strong>kk</strong>fey dh tk,A<br />

2- ^x* {ks= <strong>dk</strong>s tks i= f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> Hksts x, gksa mUgsa mDr <strong>dk</strong>ye 1 esa '<strong>kk</strong>fey djsa ;fn i= ewy :i esa <strong>fganh</strong> esa rS;kj fd;k x;k gks vkSj<br />

vis{<strong>kk</strong>uqlkj ml<strong>dk</strong> vaxzsth :ikajr fd;k x;k gksA<br />

3- ^x* {ks= esa fLFkr jkT; lj<strong>dk</strong>jksa mu<strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa@O;fDr;ksa <strong>dk</strong>s Hksts x, i=ksa dh la[;k bl en esa '<strong>kk</strong>fey u djsaA<br />

3 (ii) vkarfjd <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t esa fgUnh <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

fiNyh frekgh bl frekgh esa<br />

esa <strong>iz</strong>fr'kr <strong>iz</strong>fr'kr<br />

(i) iklcqd Hkjuk ¼uke]irs] tek] ukes vkfn½ μ μ<br />

(ii) okmpj rS;kj djuk μ μ<br />

(iii) MªkV tkjh djuk μ μ<br />

(iv) tek jlhnsa tkjh djuk μ μ<br />

(v) fofHkUu jftLVjksa] ystjksa vkfn esa <strong>iz</strong>fof"V;ka μ μ<br />

(vi) tkjh psd μ μ<br />

(vii) fofHkUu QkeZ Hkjuk μ μ<br />

(viii) uksV rS;kj djuk μ μ<br />

(ix) varfoZH<strong>kk</strong>xh; Kkiu vkfn μ μ<br />

(x) i=ksa] uksVksa vkfn ij fVIif.k;ka μ μ<br />

¹buesa lkekU; vkns'k] Kkiu] ladYi] vf/klwpuk,a] fu;e] djkj] lafonk] VsaMj uksfVl lalnh; <strong>iz</strong>'u vkfn '<strong>kk</strong>fey gSA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 85


86<br />

4- Qkbyksa ij faganh esa <strong>dk</strong>;Z<br />

¼d½ frekgh <strong>ds</strong> var rd dqy fdruh Qkbysa [<strong>kk</strong>syh xbZ -------------------------------- %<br />

¼[k½ buesa ls fdruh Qkbyksa ij <strong>fganh</strong> esa fVIif.k;ka fy[<strong>kh</strong> tk jgh g® ----------------- %<br />

5- <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>yk,a<br />

¼d½ frekgh esa vk;ksftr <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>ykvksa dh dqy la[;k ------------------------------- %<br />

¼[k½ frekgh esa vk;ksftr <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>ykvksa <strong>ds</strong> dqy ?kaVksa dh la[;k ----------------------- %<br />

¼x½ mDr <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>ykvksa esa <strong>iz</strong>f'kf{kr vfè<strong>dk</strong>fj;ksa vkSj deZpkfj;ksa dh la[;k------- %<br />

¼jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vfè<strong>dk</strong>fj;ksa rF<strong>kk</strong> prqFkZ Js.<strong>kh</strong>@vèhuLFk deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s NksM+dj½<br />

6- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh cSBd<br />

¼d½ jkTkH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh bl frekgh esa gqbZ cSBd dh frfFk<br />

¼<strong>ds</strong>Unzh;@<strong>iz</strong>èku <strong>dk</strong>;kZy; dh½ -------------------------------------------------------- %<br />

¼[k½ vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@'<strong>kk</strong>[<strong>kk</strong>vksa esa xfBr jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa<br />

dh la[;k ---------------------------------------------------------------------------------- %<br />

¼x½ bl frekgh esa fdruh lfefr;ksa dh cSB<strong>ds</strong>a vk;ksftr dh xbZA ------------------ %<br />

¼?k½ cSBd ls <strong>laca</strong>fèr <strong>dk</strong>;Zlwph vkSj <strong>dk</strong>;Zo`Ùk D;k <strong>fganh</strong> esa ;k f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> tkjh<br />

fd, gka@ugha ------------------------------------------------------------------------------ %<br />

7- '<strong>kh</strong>"kZLFk <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud cSB<strong>ds</strong>a<br />

¼d½ frekgh <strong>ds</strong> nkSjku gqbZ '<strong>kh</strong>"kZLFk <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud cSB<strong>dk</strong>sa dh la[;k --------------------- %<br />

¼[k½ ,slh fdruh cSB<strong>dk</strong>sa esa okrkZyki <strong>dk</strong>jZokb;ka iwjh rjg <strong>fganh</strong> esa dh xbZ<br />

______________<br />

______________<br />

______________<br />

______________<br />

______________<br />

______________<br />

______________<br />

______________<br />

______________<br />

______________<br />

<strong>dk</strong>;kZy; dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr <strong>ds</strong> v/;{k <strong>ds</strong> gLrk{kj<br />

v/;{k <strong>dk</strong> uke μμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμ<br />

inuke μμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμ<br />

nwjH<strong>kk</strong>"k uEcj μμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμ<br />

QSDl uEcj μμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμ<br />

bZ esy irk μμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμμ<br />

uksV% ;g fjiksVZ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr <strong>ds</strong> v/;{k ls gLrk{kfjr u gksus ij ykSVk nh tk;sxhA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 86


87<br />

H<strong>kk</strong>x II<br />

[bl H<strong>kk</strong>x esa lwpuk,a iwjs foÙ<strong>kh</strong>; o"kZ ¼v<strong>iz</strong>Sy&ekpZ½ dh nh tk,aA bls 31 ekpZ <strong>dk</strong>s lekIr frekgh fjiksVZ<br />

<strong>ds</strong> H<strong>kk</strong>x I <strong>ds</strong> lkFk Hkstk tk, ]<br />

1- (i) D;k c®d <strong>dk</strong> <strong>ds</strong>anzh; <strong>dk</strong>;kZy; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e 10¼4½ <strong>ds</strong> varxZr vfèlwfpr gS\ gka@ugha<br />

(ii) c®d <strong>ds</strong> fu;a=.<strong>kk</strong>èhu vapy@{ks=h;@'<strong>kk</strong>[<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e 10¼4½ <strong>ds</strong> varxZr vfèlwpuk%<br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa dh dqy la[;k vf/klwfpr <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh la[;k 'ks"k dh fLFkfr<br />

1 2 3<br />

2- vfè<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> K<strong>kk</strong>u dh fLFkfr<br />

vfè<strong>dk</strong>jh deZpkjh dqy<br />

la[;k<br />

1 2 3<br />

2(i) ¼d½ vfè<strong>dk</strong>fj;ksa rF<strong>kk</strong> deZpkfj;ksa dh dqy la[;k<br />

¼prqFkZ Js.<strong>kh</strong>@vèhuLFk deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s NksM+dj½<br />

¼[k½ mi;qZDr ¼d½ esa ls <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Zlkèd ;k mPp Lrj <strong>dk</strong> Kku <strong>iz</strong>kIr<br />

vfè<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa dh la[;k<br />

¼x½ mi;qZDr ¼[k½ esa ls <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong>oh.krk <strong>iz</strong>kIr vfè<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa dh<br />

la[;k<br />

¼?k½ mi;qZDr ¼d½ esa ls fdrus vfè<strong>dk</strong>jh@deZpkjh <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k ik jgs g®<br />

¼³½ <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong> fy, 'ks"k [d&¼[k +?k½]<br />

2(ii) ¼d½ vk'kqfyfid<br />

¼[k½ Vadd@fyfid<br />

¼x½ dEI;wVj vkijsVj@MkVk ,aVªh vkijsVj<br />

dqy <strong>fganh</strong> esa <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>e <strong>iz</strong>f'k{k.<strong>kk</strong>èhu <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong><br />

la[;k <strong>iz</strong>f'kf{kr djus okys fy, 'ks"k<br />

1 2 3 4 5<br />

2 (iii) ¼d½ dqy vfè<strong>dk</strong>jh@deZpkjh tks vuqokn <strong>dk</strong>;Z djrs g®A<br />

¼[k½ mDr ¼d½ esa ls vuqokn <strong>dk</strong>;Z esa <strong>iz</strong>f'kf{kr<br />

¼x½ fdrus <strong>iz</strong>f'k{k.k ik jgs g®<br />

¼?k½ fdruksa <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>f'k{k.k fn;k tkuk visf{kr gS<br />

2(iv) <strong>fganh</strong>@f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> lkVos;j <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k@<strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> vfè<strong>dk</strong>jh deZpkjh<br />

¼d½ daI;wVj ij <strong>dk</strong>e djus okys vfè<strong>dk</strong>jh@deZpkjh<br />

¼[k½ muesa ls f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> <strong>fganh</strong> lkVos;j esa <strong>iz</strong>f'kf{kr vfè<strong>dk</strong>jh@deZpkjh<br />

¼x½ mi;qZDr [k esa ls fdrus vfè<strong>dk</strong>jh@deZpkjh <strong>fganh</strong>@f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> lkVos;j <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> djrs g®A<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 87


88<br />

3- bySDVªkfud@;kaf=d midj.<strong>kk</strong>sa vkfn ls lEcfUèr fooj.k<br />

dqy <strong>ds</strong>oy nsoukxjh fyfi f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa <strong>dk</strong>;Z djus dh lqfoèkvksa<br />

la[;k okys midj.<strong>kk</strong>sa dh la[;k ls ;qDr midj.<strong>kk</strong>sa dh la[;k<br />

¼d½ ;kaf=d VkbijkbVj<br />

¼[k½ bySDVªkfud VkbijkbVj<br />

¼x½ dEI;wVj<br />

(1) (2) (3)<br />

4- eSuqvy] ekud QkeZ] vkfn<br />

fu;e@fofu;e] <strong>dk</strong>;kZy;hu eSuqvy] <strong>iz</strong>fØ;k lkfgR;] vkfn<br />

dqy la[;k f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong>@<strong>fganh</strong> esa <strong>ds</strong>oy vaxzsth esa<br />

¼1½ ¼2½ ¼3½<br />

5- <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> inksa <strong>dk</strong>s Hkjus ls <strong>laca</strong>fèr tku<strong>dk</strong>jh<br />

inuke inksa dh la[;k dc ls fjDr gS<br />

Lohd`r<br />

fjDr<br />

(1) (2) (3) (4)<br />

6- lEiw.kZ <strong>dk</strong>;Z <strong>fganh</strong> esa djus <strong>ds</strong> fy, vuqH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s fofufnZ"V djuk ¼okf"kZd <strong>dk</strong>;ZØe <strong>ds</strong> vuqlkj½<br />

¼d½ lEcfUèr H<strong>kk</strong>f"kd {ks= esa dqy vuqH<strong>kk</strong>xksa@'<strong>kk</strong>[<strong>kk</strong>vksa dh la[;k -------------------- % ______________<br />

¼[k½ muesa ls <strong>fganh</strong> esa lEiw.kZ <strong>dk</strong>;Z djus <strong>ds</strong> fy, fofufnZ"V vuqH<strong>kk</strong>xksa@'<strong>kk</strong>[<strong>kk</strong>vksa<br />

dh la[;k ---------------------------------------------------------------------------------- % ______________<br />

7- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh esa <strong>dk</strong>;Z djus okyksa dh fLFkfr<br />

vfè<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa dh <strong>fganh</strong> tkuus <strong>dk</strong>ye 2 eas ls <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>;Z djus okyksa dh la[;k<br />

dqy la[;k<br />

okyksa dh la[;k<br />

70 <strong>iz</strong>fr'kr ls 30 ls 70 30 <strong>iz</strong>fr'kr ls<br />

vfèd <strong>iz</strong>fr'kr rd de<br />

1 2 3 4 5<br />

¼i½ ofj"B vfè<strong>dk</strong>jh<br />

¼osrueku&IV vkSj mlls Åij½<br />

¼ii½ vU; vfè<strong>dk</strong>jh ,oa deZpkjh<br />

8- foH<strong>kk</strong>xh; rF<strong>kk</strong> inksUufr ijh{<strong>kk</strong>vksa esa <strong>fganh</strong> ek/;e dh lqfoèk<br />

¼d½ o"kZ <strong>ds</strong> nkSjku vk;ksftr ijh{<strong>kk</strong>vksa dh dqy la[;k --------------------------------- %<br />

¼[k½ ijh{<strong>kk</strong>vksa dh la[;k ftuesa <strong>fganh</strong> esa mÙkj nsus <strong>dk</strong> fodYi F<strong>kk</strong> -------------------- %<br />

¼x½ fdruh ijh{<strong>kk</strong>vksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>'ui= f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> Fks---------------------------------------------- %<br />

9- ¼d½ <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>dk</strong>;ZØe ¼c®fdax O;olk; vkfn ls <strong>laca</strong>fèr½<br />

(i) o"kZ <strong>ds</strong> nkSjku vk;ksftr <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>dk</strong>;ZØeksa dh dqy la[;k --------------------- %<br />

______________<br />

______________<br />

______________<br />

______________<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 88


89<br />

(ii) <strong>fganh</strong> ek/;e ls---------------------------------------------------------------------------- % ______________<br />

(iii) feyh&tqyh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa --------------------------------------------------------------------- % ______________<br />

¼[k½ <strong>iz</strong>f'k{k.k lkexzh<br />

(i) o"kZ <strong>ds</strong> nkSjku rS;kj dqy g®MvkmV vkfn --------------------------------------------- % ______________<br />

(ii) <strong>fganh</strong>@f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> ------------------------------------------------------------------------------- % ______________<br />

(iii) <strong>ds</strong>oy vaxzsth esa -------------------------------------------------------------------------- % ______________<br />

¼x½ la<strong>dk</strong>; lnL;@<strong>iz</strong>f'k{kd<br />

dqy la[;k <strong>fganh</strong> esa l= ysus esa l{ke feyh tqyh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa l= ysus esa l{ke<br />

12- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>bZ fujh{k.k<br />

(i) foH<strong>kk</strong>xksa o vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@'<strong>kk</strong>[<strong>kk</strong>vksa dh dqy la[;k --------------------- % ______________<br />

(ii) fdruksa <strong>dk</strong> o"kZ <strong>ds</strong> nkSjku fujh{k.k fd;k x;k ---------------------------------- % ______________<br />

11- if=<strong>dk</strong>vksa vkfn <strong>dk</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku<br />

dqy la[;k <strong>ds</strong>oy <strong>fganh</strong> esa <strong>ds</strong>oy vaxzsth esa<br />

1 2 3<br />

¼d½ U;wt ySVj@if=<strong>dk</strong>,a<br />

¼[k½ vU; <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku<br />

12- <strong>fganh</strong> iqLr<strong>dk</strong>sa dh [kjhn<br />

(i) o"kZZ <strong>ds</strong> nkSjku iqLr<strong>dk</strong>sa dh [kjhn ij dqy O;; --------------------------------- % ______________<br />

(ii) blesa ls <strong>fganh</strong> iqLr<strong>dk</strong>sa dh [kjhn ij O;;---------------------------------------- % ______________<br />

13- osclkbV f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong>dj.k<br />

(i) D;k c®d <strong>dk</strong> viuk oSclkbV gS f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> gS -------------------------------------- % gka@ugha<br />

(ii) ;fn gka] rks D;k f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> gS ---------------------------------------------------------- % gka@ugha<br />

(iii) ;fn f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> gS rks <strong>fganh</strong> esa nh xbZ lkexzh <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>fr'kr ------------------------- % ______________<br />

14- lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr <strong>dk</strong>s fn, x, vk'okluksa dh fLFkfr<br />

¼d½ o"kZ <strong>ds</strong> vkjEHk esa dqy yafcr vk'okluksa dh la[;k -------------------------- % ______________<br />

¼[k½ o"kZ esa fn;s x;s u, vk'okluksa dh la[;k --------------------------------------- % ______________<br />

¼x½ o"kZ <strong>ds</strong> nkSjku dqy iwjs fd;s x;s vk'okluksa dh la[;k ----------------------- % ______________<br />

15- o"kZ <strong>ds</strong> nkSjku jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u ls <strong>laca</strong>fèr vU; fof'k"V miyfCè;ksa@<strong>dk</strong>;ks± ¼<strong>fganh</strong> i[kokM+k] <strong>fganh</strong> fnol] <strong>fganh</strong> laxksf"B;ksa <strong>dk</strong><br />

vk;kstu vkfn½ <strong>dk</strong> laf{kIr fooj.k<br />

<strong>dk</strong>;kZy; dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr <strong>ds</strong> v/;{k <strong>ds</strong> gLrk{kj<br />

v/;{k <strong>dk</strong> uke]&&&&&&&&&&&&&&&&&&<br />

inuke&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&<br />

nwjH<strong>kk</strong>"k uEcj&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&<br />

QSDl uEcj&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&<br />

bZ esy irk &&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&<br />

uksV% ;g fjiksVZ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr <strong>ds</strong> v/;{k ls gLrk{kfjr u gksus ij ykSVk nh tk;sxhA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 89


90<br />

<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ lañ 12015@18@90&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼rdñ½] fnukad 25-5-1990<br />

v/;k;&5<br />

;kaf=d@bySDVªkWfud midj.<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

fo"k;%— nsoukxjh esa ;kaf=d lqfoèk,a&lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr dh fjiksVZ [k.M&2 esa dh xbZ flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij fy, x, fu.kZ;ksa ij vuqorhZ <strong>dk</strong>jZokbZ<br />

vèksgLrk{kjh <strong>dk</strong>s ;g dgus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vfèfu;e 1963 dh èkjk 4¼1½ <strong>ds</strong> vèhu xfBr lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr us<br />

lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa nsoukxjh esa ;kf=d lqfoèkvksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa viuk <strong>iz</strong>frosnu tqykbZ] 1987 esa jk"Vªifr <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>Lrqr fd;k] ftlesa dh x;h<br />

flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij fofHkUu <strong>ds</strong>Unzh; ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa o jkT;@la?k jkT; lj<strong>dk</strong>jksa ls <strong>iz</strong>kIr HkrhZ <strong>ds</strong> vkèkj ij fopkj djus <strong>ds</strong> ckn mu ij fy, fu.kZ;ksa <strong>dk</strong>s<br />

lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s lwpukFkZ ,oa vko';d <strong>dk</strong>;Zokgh gsrq bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 29 ekpZ] 1990 <strong>ds</strong> ladYi lañ 12015@34@87&jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼rdñ½<br />

}kjk Hkstk x;k F<strong>kk</strong>A<br />

2- <strong>ds</strong>Unz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ,oa mu<strong>ds</strong> vèhuLFk rF<strong>kk</strong> lEc) <strong>dk</strong>;kZy;ksa] lj<strong>dk</strong>jh miØeksa] jk"Vªh;d`r c®<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>dk</strong> /;ku mijksDr<br />

fu.kZ;ksa esa ls dqN dh vksj] ftuls mu lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong> <strong>laca</strong>è gS] ,d ckj fQj fuEu <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>dk</strong>;Zokgh djus gsrq vkdf"kZr fd;k tkrk gS%—<br />

bySDVªkWfud VkbijkbVj%<br />

¼1½ bySDVªkWfud VkbijkbVjksa <strong>ds</strong> fo"k; esa lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr <strong>ds</strong> vuqlkj ;g lqfuf'pr fd;k tkuk pkfg, fd tc rd <strong>ds</strong>oy nsoukxjh<br />

bySDVªkWfud VkbijkbVj <strong>dk</strong> fuekZ.k ugha gks tkrk] rc rd lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong>oy ogh bySDVªkfud VkbijkbVj [kjhnas] ftu esa jkseu <strong>ds</strong> lkFk&lkFk<br />

nsoukxjh Vkbfiax dh lqfoèk H<strong>kh</strong> miyCè gks] bl fo"k; esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x }kjk fnukad 15-6-1987 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 12015@20@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼rñdñ½<br />

}kjk ;g vkns'k tkjh fd, x, Fks fd <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong>oy f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> bySDVªkfud VkbijkbVj gh [kjhnasA lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls<br />

vuqjksè gS fd os ;g lqfuf'pr djs fd bu <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>dk</strong> dM+kbZ ls ikyu fd;k tk,A<br />

Vsfyf<strong>iz</strong>aVj@VSySDl%<br />

¼2½ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 28-3-1988 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 12015@9@88&jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼rñdñ½ esa f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> Vsyhf<strong>iz</strong>aVj@VSysDl <strong>ds</strong> fo"k; esa<br />

vuqns'k tkjh fd, x, FksA pwafd vc f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> bySDVªkfud VSysDl e'<strong>kh</strong>uksa <strong>dk</strong> fo<strong>dk</strong>l gks pq<strong>dk</strong> gS vkSj bu e'<strong>kh</strong>uksa <strong>dk</strong> O;kolkf;d mRiknu H<strong>kh</strong> gks jgk<br />

gS] vr% tSlk fd mi;qZDr <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu esa igys H<strong>kh</strong> dgk x;k gS] lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls ;g vuqjksè gS fd os Hkfo"; esa vc <strong>ds</strong>oy f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong><br />

¼<strong>fganh</strong>&vaxzsth½ Vsyhf<strong>iz</strong>aVj@VSysDl gh [kjhnsa ;k yht ij ysa] ftu <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa bl le; jkseu Vsyhf<strong>iz</strong>aVj@VSysDl yht ij g®] os nwj lapkj foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s<br />

rqjUr bu<strong>ds</strong> cnys f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> bySDVªkfud Vsyhf<strong>iz</strong>aVj@VSysDl yxkus <strong>ds</strong> fy, vuqjksè djsaA<br />

dEI;wVj%<br />

¼3½ ¼d½ tSlk fd bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 30-5-1985 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 12015@12@84&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼rñdñ½ <strong>ds</strong> }kjk lwfpr fd;k x;k F<strong>kk</strong>]<br />

<strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong>oy f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> ¼<strong>fganh</strong>&vaxszth½ daI;wVj] 'kCn&lalkèu vkSj Vsyhf<strong>iz</strong>aVj gh [kjhnas] daI;wVj] 'kCn lalkèd vkfn dh<br />

[kjhn <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>R;sd ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s bl funs'k <strong>dk</strong> dM+kbZ ls vuqikyu lqfuf'pr djus <strong>ds</strong> fy, tkap fcUnq cuk fn;k x;k<br />

gS vkSj VSysDl@Vsyhf<strong>iz</strong>aVj dh [kjhn <strong>ds</strong> fy, tkap fcUnq nwjlapkj foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s cuk fn;k x;k gSA ,slh <strong>dk</strong>sbZ H<strong>kh</strong> e'<strong>kh</strong>u ftlesa f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> {kerk u gks jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

foH<strong>kk</strong>x dh iwokZuqefr <strong>ds</strong> fcuk u [kjhnh tk,A<br />

¼[k½ lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr us flQkfj'k dh gS fd fofHkUu lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa miyCè ftu daI;wVjksa esa <strong>ds</strong>oy jkseu esa <strong>dk</strong>;Z djus dh<br />

lqfoèk gS ogka nsoukxjh VfeZuy H<strong>kh</strong> rR<strong>dk</strong>y yxk, tkus pkfg,A lfefr dh flQkfj'k eku yh xbZ gS] vr% lH<strong>kh</strong> ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x bl le; miyCè<br />

daI;wVjksa <strong>ds</strong> ckjs eas fLFkfr <strong>dk</strong> tk;+tk ys dj ;g lqfuf'pr dj<strong>ds</strong> fd lH<strong>kh</strong> daI;wVjksa esa nsoukxjh esa <strong>dk</strong>e djus dh {kerk miyCè djkus gsrq nsoukxjh<br />

VfeZuy ;k <strong>dk</strong>MZ yxk gksA bl fo"k; esa KkrO; gS fd ftLV&<strong>dk</strong>MZ vkSj ftLV&VfeZuy <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> dj<strong>ds</strong> Øe'k vkbZñ chñ ,eñ&ihñ lhñ rF<strong>kk</strong> eYVh;wlj<br />

<strong>iz</strong>.<strong>kk</strong>fy;ksa ij f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> {kerk miyCè djokuk vc laHko gSA bl rduhd <strong>ds</strong> ckjs esa foLr`r tku<strong>dk</strong>jh vuqyXud&1 ij nh xbZ gSA rnuqlkj] lH<strong>kh</strong><br />

ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjksè gS fd os bl fo"k; esa fLFkfr dh tkap dj<strong>ds</strong> ftLV&<strong>dk</strong>MZ vFkok ftLV&VfeZuy yxk dj] viuh orZeku <strong>iz</strong>.<strong>kk</strong>fy;ksa <strong>dk</strong>s<br />

Bhd djsa] rkfd mu ij fgUnh esa <strong>dk</strong>e djus dh {kerk miyCè gksA bl foIk; esa <strong>iz</strong>R;sd <strong>dk</strong>;kZy; esa ,d le;&c) <strong>dk</strong>;ZØe rS;kj fd;k tk, rF<strong>kk</strong><br />

mls fØ;kfUor fd;k tk,A<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 90


91<br />

bl<strong>ds</strong> vfrfjDr ftu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa] <strong>dk</strong>;kZy;ksa miØeksa vkfn esa ,sls iqjkus daI;wVj gaS ftu esa rduhdh <strong>dk</strong>j.<strong>kk</strong>sa ls f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> lqfoèk <strong>iz</strong>nku ugha<br />

dh tk ldrh] mUgsa uohure f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> {kerk miyCè djokuk laHko ugha gS] ogka ;g fopkj fd;k tk, fd D;k ewY; <strong>dk</strong>s ns[krs gq, bu e'<strong>kh</strong>uksa <strong>dk</strong>s<br />

uohure f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> daI;wVjksa esa cnyuk gh ykxr dh n`f"V ls vfèd ykHk<strong>dk</strong>jh g<strong>ksx</strong>kA vr% lH<strong>kh</strong> ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x vkfn bl fo"k; esa fLFkfr <strong>dk</strong> tk;tk<br />

ys dj iqjkuh <strong>iz</strong>.<strong>kk</strong>fy;ksa <strong>ds</strong> LF<strong>kk</strong>u ij uohure f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> daI;wVj <strong>iz</strong>.<strong>kk</strong>yh yxk,aA<br />

¼x½ lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr us flQkfj'k dh gS fd 'kCn&lalk/kd vkSj bySDVªkfud VkbijkbVjksa <strong>ds</strong> dqathiVy ij nsoukxjh o.kZ H<strong>kh</strong> mRdh.kZ<br />

fd, tkus pkfg, rF<strong>kk</strong> vkns'k nsus dh dqaft;ksa ij H<strong>kh</strong> nsoukxjh esa vkns'k mRdh.kZ gksus pkfg, ;g flQkfj'k eku yh xbZ gSA lH<strong>kh</strong> ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x ;g<br />

lqfuf'pr djsa fd os ,sls daI;wVj] 'kCn&lalk/kd vkSj bySDVªkfud VkbijkbVj [kjhnsa] ftu<strong>ds</strong> dqathiVyksa ij lH<strong>kh</strong> v{kj@vkns'k f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa<br />

mRdh.kZ fd, x, gksaA<br />

¼˜½ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 31-8-1987 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ&12015@12@84& jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼rñdñ½ }kjk lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls ;g<br />

vuqjks/k fd;k x;k F<strong>kk</strong> fd os <strong>ds</strong>oy ,slh daI;wVj <strong>iz</strong>.<strong>kk</strong>fy;ka yxk,a] ftuesa fgUnh vkSj vaxzsth] nksuksa esa vkadM+s Hkjus vkSj fjiksVZ vkfn H<strong>kh</strong> nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa<br />

esa rS;kj djus dh lqfo/<strong>kk</strong> gksA lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k gS fd bu <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>dk</strong> dM+kbZ ls vuqikyu lqfuf'pr fd;k tk,A<br />

;g H<strong>kh</strong> vuqjks/k gS fd fofHkUu <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa yxk, x, daI;wVjksa <strong>ds</strong> ckjs esa lwpuk layXu <strong>iz</strong>ksQkekZ vuqyXud&2 esa bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s<br />

30 twu] 1990 rd vo'; Hkst nh tk,A<br />

f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> midj.<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong>%<br />

¼4½ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x }kjk fofHkUu {ks=ksa esa ,d fuf'pr <strong>iz</strong>fr'kr <strong>ds</strong> nsoukxjh VkbijkbVj [kjhnus] <strong>iz</strong>R;sd <strong>dk</strong>;kZy; esa de ls de ,d<br />

nsoukxjh VkbijkbVj miyC/k djkus rF<strong>kk</strong> fgUnh vkSj vaxzsth] nksuksa ij <strong>dk</strong>e djus esa l{ke bySDVªkfud ;a=ksa@midj.<strong>kk</strong>sa vkfn dh [kjhn <strong>ds</strong> ckjs esa<br />

le;&le; ij vkns'k tkjh fd, x, g®A lalnh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr dh fjiksVZ <strong>ds</strong> vuqlkj fofHkUu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa] <strong>dk</strong>;kZy;ksa rF<strong>kk</strong> miØeksa vkfn }kjk<br />

bu <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>dk</strong> leqfpr vuqikyu lqfuf'pr ugha fd;k x;k] ftlls fd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> :i esa fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> dh xfr vo:) gqbZ gS vkSj vaxzsth <strong>ds</strong><br />

<strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>dk</strong>s c


92<br />

^^ftLV** <strong>dk</strong>MZ@VfeZuy dh miyC/krk ,oa <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

igys cus daI;wVjksa esa nsoukxjh esa <strong>dk</strong>e djus dh {kerk ckgj ls <strong>iz</strong>fo"V lksVos;j }kjk dh tkrh F<strong>kh</strong>A bl <strong>iz</strong>.<strong>kk</strong>yh esa dqN dfe;ka F<strong>kh</strong>a] tSls%&<br />

¼1½ <strong>iz</strong>R;sd iS<strong>ds</strong>t <strong>ds</strong> fy, vyx nsoukxjh lksVos;j <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> djuk]<br />

¼2½ e'<strong>kh</strong>u <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>e djus dh xfr dqN /<strong>kh</strong>eh gks tkrh F<strong>kh</strong>]<br />

¼3½ yksdf<strong>iz</strong>; ,oa ekudhd`r iS<strong>ds</strong>t nsoukxjh esa ugha py ldrs FksA<br />

2- ftLV VSDukyksth <strong>ds</strong> vkxeu ls bu leL;kvksa <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>Qh gn rd lek/<strong>kk</strong>u gks x;k gSA ftLV <strong>dk</strong>MZ ,d ,slk midj.k gS tks fdlh H<strong>kh</strong> vkbZ<br />

ch ,e dEisfVcy ^^ihñlhñ** ij yxk;k tk ldrk gS ,oa bl<strong>ds</strong> }kjk ekStwnk lksVos;j <strong>dk</strong>s gh nsoukxjh ;k vU; H<strong>kk</strong>jrh; fyfi;ksa esa pyk;k tk<br />

ldrk gSA ,d H<strong>kk</strong>jrh; fyfi ls nwljh H<strong>kk</strong>jrh; fyfi esa LokH<strong>kk</strong>fod :i ls fyI;karj.k H<strong>kh</strong> laHko gSA e'<strong>kh</strong>u dh xfr H<strong>kh</strong> /<strong>kh</strong>eh ugha gksrh D;ksafd <strong>dk</strong>MZ<br />

ij viuk vyx ls <strong>iz</strong>kslSlj yxk gksrk gSA<br />

3- tks e'<strong>kh</strong>u vkbZñ chñ ,eñ ^^ihlh** Js.<strong>kh</strong> dh ugha gS] tSlkfd eYVh&;wtj flLVe vkfn] mu<strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> ftLV VfeZuy }kjk f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> ,oa cgqH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong><br />

:i esa <strong>dk</strong>e djus <strong>ds</strong> fy, l{ke cuk;k tk ldrk gSA jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x us ftLV <strong>dk</strong>MZ ij <strong>dk</strong>e djus okyksa <strong>ds</strong> fy, ,d mi;<strong>ksx</strong>h lksVos;j iS<strong>ds</strong>t<br />

cuk;k gS ftl<strong>ds</strong> }kjk igys ls <strong>iz</strong>fo"V jkseu esa vkadM+ksa <strong>dk</strong>s ¼tSls uke] irs vkfn½ nsoukxjh ,oa fdlh H<strong>kh</strong> H<strong>kk</strong>jrh; fyfi esa ifjofrZr fd;k tk ldrk<br />

gSA blls bu vkadM+ksa <strong>dk</strong>s fQj ls nsoukxjh easa <strong>iz</strong>fo"V djkus <strong>ds</strong> ifjJe dh cpr gksrh gSA ftLV <strong>dk</strong>MZ <strong>ds</strong> mi;<strong>ksx</strong> djus okyksa <strong>ds</strong> fy, ;g lksVos;j<br />

iS<strong>ds</strong>t jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x ls fu'kqYd miyC/k gSA ftLV <strong>dk</strong>MZ@VfeZuy <strong>ds</strong> fuekZrkvksa <strong>ds</strong> uke&irs bl <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j g®A<br />

¼1½ eSñ ,Iyk;M bySDVªkseSXusfVDl ¼<strong>iz</strong>kñ½ fyñ]<br />

36&37] U;w vks[kyk baMfLVª;y <strong>dk</strong>EiySDl]<br />

Qst&1] ubZ fnYyh&110020A<br />

¼2½ eSñ Cyw LVkj fyñ]<br />

U;w Qz ® M~l <strong>dk</strong>yksuh] 13] dE;wfufV lsaVj]<br />

ubZ fnYyh&110065A<br />

¼3½ DokdZ daI;wVlZ <strong>iz</strong>kñ fyñ]<br />

lh&31] loksZn; uxj]<br />

<strong>dk</strong>uiqj&208005A<br />

¼4½ us'kuy bUQkjes'ku VSDukyksth fyfeVsM]<br />

ihñVhñvkbZñ Hkou] laln ekxZ]<br />

ubZ fnYyh&110001A<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 92


93<br />

vuqyXud&2<br />

&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x esa yxk, x, daI;wVjksa <strong>ds</strong> ckjs esa lwpuk%<br />

feuh lqij ,Vh ihlh vU;<br />

flLVe VfeZuy flLVe VfeZuy<br />

dqy la[;k<br />

fdrukas esa fgUnh esa<br />

vkadM+s Hkjus vkSj<br />

fjiksVZ rS;kj<br />

djus dh lqfo/<strong>kk</strong> gSA<br />

le> ugha vk jgkA<br />

lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn ls vuqjks/k gS fd os lfefr dh mi;qZDr flQkfj'k <strong>ds</strong> vuq:i <strong>dk</strong>jZokbZ lqfuf'pr djsaA<br />

3- lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k gS fd os mi;qZDr funsZ'<strong>kk</strong>sa ij leqfpr <strong>dk</strong>jZokbZ djsa rF<strong>kk</strong> bUgsa vius lH<strong>kh</strong> lac) ,oa v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa<br />

vkSj LokfeRo ,oa fu;a=.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u miØeksa] jk"Vªh;d`r c®<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>ds</strong> /;ku esa yk,a rF<strong>kk</strong> bu<strong>dk</strong> ikyu lqfuf'pr djsaA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 93


94<br />

<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ lañ 13034I26@91& jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼x½] fnukad 26-6-1991<br />

fo"k;%— lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa nsoukxjh esa ;kaf=d lqfo/<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong>A<br />

v/<strong>kk</strong>sgLrk{kjh <strong>dk</strong>s ;g djus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e 1963 dh /<strong>kk</strong>jk 4¼1½ <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u xfBr lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr us<br />

lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa nsoukxjh esa ;kaf=d lqfo/<strong>kk</strong>vksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k eas viuk f}rh; <strong>iz</strong>frosnu tqykbZ] 1987 esa jk"Vªifr <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>Lrqr fd;kA blesa<br />

dh xbZ flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij fofHkUu <strong>ds</strong>Unzh; ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa o jkT;@la˜ jkT; lj<strong>dk</strong>jksa ls <strong>iz</strong>kIr erksa <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij fopkj djus <strong>ds</strong> ckn mu ij fy;s x;s<br />

fu.kZ;ksa <strong>dk</strong>s lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s lwpukFkZ ,oa vko';d <strong>dk</strong>;Zokgh gsrq bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> ladYi la[;k 12015@34@87&jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼rñdñ½<br />

fnukad 29-3-90 }kjk Hkstk x;k gSA<br />

2- <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ,oa mu<strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>uLFk rF<strong>kk</strong> lac) <strong>dk</strong>;kZy;ksa] lj<strong>dk</strong>jh miØeksa] lj<strong>dk</strong>jh c®<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>dk</strong> /;ku mDr<br />

fu.kZ;ksa esa ls fuEufyf[kr dh vksj] ftuls mu lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong> <strong>laca</strong>/k gS] ,d ckj fQj fuEu <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>dk</strong>;Zokgh djus gsrq vkdf"kZr fd;k tkrk gS%—<br />

2-1- ^^d**] ^^[k** vkSj ^^x** {ks=ksa esa fLFkr <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa nsoukxjh VkbijkbVjksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>fr'krA<br />

lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr us ;g flQkfj'k dh gS fd ^^d** {ks= fLFkr <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa de ls de 90%] ^^[k** {ks= fLFkr <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa 66&2@3<br />

vkSj ^^x** {ks= fLFkr <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa 25% VkbijkbVj nsoukxjh <strong>ds</strong> gksus pkfg,A ;g ckr lk/<strong>kk</strong>j.k VkbijkbVj <strong>ds</strong> vfrfjDr fiu IokabV] cqysfVu vkSj<br />

iksVsZcy rF<strong>kk</strong> fctyh pkfyr VkbijkbVjksa ij H<strong>kh</strong> ykxw gksrh gSA<br />

¼[k½ ;g H<strong>kh</strong> lqfuf'pr fd;k tkuk pkfg, fd <strong>iz</strong>R;sd <strong>dk</strong>;kZy; esa nsoukxjh <strong>dk</strong> de ls de ,d VkbijkbVj vo'; gks vkSj bl<strong>ds</strong> vfrfjDr<br />

VkbijkbVjksa dh [kjhn Åij of.kZr fofHkUu {ks=ksa <strong>ds</strong> fy, fu/<strong>kk</strong>Zfjr <strong>iz</strong>Lrkfor <strong>iz</strong>fr'kr <strong>ds</strong> vuqlkj dh tkuh pkfg,A<br />

2-2- lfefr dh flQkfj'k <strong>dk</strong>s bl la'<strong>kk</strong>s/ku <strong>ds</strong> lkFk Loh<strong>dk</strong>j fd;k x;k gS fd 1994&95 <strong>ds</strong> vUr rd lfefr }kjk <strong>iz</strong>Lrkfor y{;ksa dh <strong>iz</strong>kfIr<br />

<strong>ds</strong> fy, vkns'k jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x }kjk fu<strong>dk</strong>ys tk,aA mu <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> esa lfefr dh flQkfj'k <strong>ds</strong> ifj<strong>iz</strong>s{; esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> dh iqujko`fÙk dh<br />

tk;s dh <strong>iz</strong>R;sd <strong>dk</strong>;kZy; esa de ls de nsoukxjh <strong>dk</strong> ,d VkbijkbVj vo'; gks vkSj orZeku nsoukxjh VkbijkbVjksa esa <strong>iz</strong>R;sd o"kZ yxHkx 20%<br />

o`f) djrs gq, ;g lqfuf'pr fd;k tk;s fd o"kZ 1994&95 <strong>ds</strong> vUr rd lfefr }kjk fu/<strong>kk</strong>Zfjr y{; <strong>iz</strong>kIr dj fy;s tk;saA blh <strong>ds</strong> vuqlkj <strong>iz</strong>R;sd<br />

o"kZ fgUnh vk'kqfyfid rF<strong>kk</strong> nsoukxjh Vkbfiax <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k dh O;oLF<strong>kk</strong> dh tkuh pkfg,A ;g y{; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x }kjk jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u<br />

<strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>R;sd o"kZ <strong>ds</strong> okf"kZd <strong>dk</strong>;ZØe esa H<strong>kh</strong> ifjyf{kr fd;s tk;saA<br />

2-3 bl <strong>laca</strong>/k esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x ls nsoukxjh VkbijkbVjksa vkSj fgUnh VkbfiLVksa rF<strong>kk</strong> vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa dh <strong>iz</strong>fr'krrk c


95<br />

<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ lañ 12015@31@92& jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼rñdñ½] fnukad 15-5-1992<br />

fo"k;%— f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> bySDVªkfud VSysDl e'<strong>kh</strong>u dh ^^VSysDl la[;k** dh lwpukA<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 28 ekpZ] 1988 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 12015@9@88&jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼rñdñ½ <strong>ds</strong> vuqlkj <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong><br />

ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn <strong>dk</strong>s ;g vkns'k fn;s x;s g® fd os <strong>ds</strong>oy f}H<strong>kk</strong>f"kd ¼fgUnh&vaxzsth½ bySDVªkfud Vsyhf<strong>iz</strong>UVj@VSysDl midj.k gh [kjhnsa vFkok<br />

yht ij ysaA ftu <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa bl le; jkseu <strong>ds</strong> Vsyhf<strong>iz</strong>UVj@VSysDl yht ij yxs gq, g® os nwjlapkj foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s rqjUr bu<strong>ds</strong> cnys f}H<strong>kk</strong>f"kd<br />

bySDVªkfud Vsyhf<strong>iz</strong>UVj@VSysDl yxkus <strong>ds</strong> fy, vuqjks/k djsaA rRi'pkr~ fnukad 25 ebZ] 1990 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 12015@18@90& jkñ H<strong>kk</strong>ñ<br />

¼rñdñ½ esa H<strong>kh</strong> bu <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> dh iqujko`fÙk dh xbZ F<strong>kh</strong>A bu <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>ds</strong> vuqikyu <strong>ds</strong> QyLo:i vc <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> dbZ <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa f}H<strong>kk</strong>f"kd<br />

bySDVªkfud Vsyhf<strong>iz</strong>UVj@VSysDl midj.k yx pq<strong>ds</strong> g® vFkok yxk;s tk jgs g®A<br />

2- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> vuq:i bu f}H<strong>kk</strong>f"kd bySDVªkfud midj.<strong>kk</strong>sa ij eq[;r% fgUnh esa lUns'k Hksts tkus pkfg,A bl<strong>ds</strong> fy, vko';d gS fd<br />

VSysDl lUns'k rS;kj djus okys vf/k<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>s bl ckr dh iwoZ tku<strong>dk</strong>jh gks fd lans'k <strong>ds</strong> xUrO; LF<strong>kk</strong>u ij f}H<strong>kk</strong>f"kd bySDVªkfud VSysDl midj.k<br />

yxk gqvk gS rkfd og lUns'k <strong>ds</strong>oy fgUnh esa gh rS;kj dj l<strong>ds</strong> ftl<strong>dk</strong>s fd xUrO; LF<strong>kk</strong>u ij fgUnh esa gh <strong>iz</strong>kIr fd;k tk l<strong>ds</strong>A<br />

3- bu f}H<strong>kk</strong>f"kd bySDVªkfud Vsyhf<strong>iz</strong>UVj@VSysDl midj.<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong> vf/k<strong>dk</strong>f/kd :i ls fgUnh esa <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> lqfuf'pr djokus <strong>ds</strong> mn~ns'; ls ;g fu.kZ;<br />

fy;k x;k gS fd <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x] lac) rF<strong>kk</strong> v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;] fu;a=.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u miØe@jk"Vªh;d`r c®d vkfn <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> esa yk;s<br />

tkus okys iwoZ eqfnzr ys[ku lkexzh <strong>ds</strong> '<strong>kh</strong>"kZ esa] f}H<strong>kk</strong>f"kd bySDVªkfud VSysDl midj.k miyC/k gksus dh fLFkfr esa] ml<strong>ds</strong> ckjs esa Li"V la<strong>ds</strong>r nsa tks fd<br />

fuEu <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j gks%—<br />

^^f}H<strong>kk</strong>f"kd VSysDl la[;k--------------------<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 95


96<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñlañ 12015@26@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼rñd½ fnukad 15&10&1992<br />

fo"k;%—dEI;wVjksa <strong>ds</strong> f}fyfi; <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> fy, f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> lkQ~Vos;j@gkMZos;j <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong>A<br />

daI;wVjksa esa f}fyfi; {kerk rF<strong>kk</strong> mu ij jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;eksa <strong>ds</strong> vuq:i <strong>dk</strong>;Z fd, tkus <strong>ds</strong> gsrq jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x }kjk tkjh fd, x, fnukad<br />

30-5-85 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa Kkiu lañ 12015@12@84&jkñH<strong>kk</strong>ñ@ ¼[k½] fnukad 31-8-87 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 12015@12@84&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼rñdñ½ rF<strong>kk</strong> fnukad<br />

25&5&90 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ12015@18@90&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼rñdñ½ <strong>ds</strong> lanHkZ esa vèksgLrk{kjh <strong>dk</strong>s ;g dgus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd bl le;<br />

'kCn&lalkèu rF<strong>kk</strong> MkVk&,UVªh <strong>ds</strong> fy, dbZ <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j dh lqfoèkvksa ls ;qDr f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> ¼fgUnh&vaxzsth½ lkQ~Vos;j@gkMZos;j cktkj esa miyCè gSaA buesa ls<br />

vius <strong>dk</strong>;Z dh vko';drkuqlkj mi;qDr f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> lkQ~Vos;j@gkMZos;j <strong>dk</strong> p;u dj fdlh H<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy; }kjk jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;eksa <strong>ds</strong> vuq:i <strong>dk</strong>;Z fd;k<br />

tk ldrk gSA<br />

2- vr% lH<strong>kh</strong> <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn ls ;g vuqjksè gS fd os mi;qDr f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> lkQ~Vos;j@gkMZos;j <strong>dk</strong> p;u dj ml<strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;eksa <strong>ds</strong> vuqlkj <strong>dk</strong>;Z djus <strong>ds</strong> fy, rqjUr djsa rkfd tgka ,d vksj daI;wVjksa ij jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>dk</strong>s cy feysxk] nwljh vksj fofHkUu<br />

f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> lkQ~Vos;j@gkMZos;j fuekZrkvksa <strong>dk</strong>s mu<strong>ds</strong> mRikn <strong>ds</strong> mÙkjksÙkj <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls <strong>iz</strong>ksRlkgu feysxk rF<strong>kk</strong> os mlesa vkSj vfèd lqèkj djus <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>sfjr<br />

gksdj mu<strong>ds</strong> fodflr laLdj.k miyCè djk l<strong>ds</strong>axsA<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 12015@16@92 jkñH<strong>kk</strong>ñ¼rñdñ½ fnukad 28-10-1992<br />

fo"k;%—f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> daI;wVjksa dh [kjhn@vk;krA<br />

f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> daI;wVjksa dh [kjhn@vk;kr <strong>ds</strong> lanHkZ esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x }kjk tkjh fd;s x;s fnukad 30-5-85 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 12015@12@84&jkñH<strong>kk</strong>ñ<br />

¼[k&1½ fnukad 31-8-87 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñKkñ lañ 12015@12@84&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼rñdñ½ rF<strong>kk</strong> fnukad 25-5-90 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñKkñ lañ 12015@18@90 jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼rñdñ½ <strong>ds</strong><br />

vuqØe esa vèksgLrk{kjh <strong>dk</strong>s ;g dgus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr us vius <strong>iz</strong>frosnu ¼[k.M&4½ esa dh xbZ vU; laLrqfr;ksa <strong>ds</strong><br />

lkFk ,d laLrqfr ;g H<strong>kh</strong> gS fd tc rd daI;wVj vkfn esa nsoukxjh fyfi esa <strong>dk</strong>e djus dh {kerk u gks rc rd ,sls midj.k u yxk;s tk;saA bl<br />

laLrqfr ij lj<strong>dk</strong>j }kjk fu.kZ; fy;k x;k fd bysDVªkfudh foH<strong>kk</strong>x bl <strong>laca</strong>è esa tkap fcUnq LF<strong>kk</strong>fir djsaA<br />

2- mijksDr vkns'k ij <strong>dk</strong>jZokbZ <strong>ds</strong> QyLo:i bySDVªkfudh foH<strong>kk</strong>x us ;g fu.kZ; fy;k gS fd Lons'<strong>kh</strong> vFkok vk;kfrr daI;wVj <strong>iz</strong>.<strong>kk</strong>fy;ksa dh<br />

[kjhn <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>Lrkoksa ij vuqefr] vU; 'krks± <strong>ds</strong> vykok] bl 'krZ <strong>ds</strong> lkFk <strong>iz</strong>nku dh tk;sxh fd mu daI;wVj <strong>iz</strong>.<strong>kk</strong>fy;ksa esa f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> ¼fgUnh&vaxzsth½ lqfoèk<br />

gksuh pkfg,A tgka ij ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x vkfn bu daI;wVjksa dh [kjhn@vk;kr bySDVªkfudh foH<strong>kk</strong>x dh vuqefr fy;s fcuk Lo;a djrs gksa ogka mUgsa ;g<br />

lqfuf'pr djuk g<strong>ksx</strong>k fd mu daI;wVj <strong>iz</strong>.<strong>kk</strong>fy;ksa ij f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> {kerk gksA<br />

<strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> leLr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjksè gS fd mi;qZDr funsZ'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong> vko';d vuqikyu fd;k tk;s rF<strong>kk</strong> mUgsa vuqikyu <strong>ds</strong> fy,<br />

vius lac) rF<strong>kk</strong> vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@LokfeRo ;k fu;a=k.<strong>kk</strong>èhu daifu;ksa@miØeksa@jk"Vªh;d`r cSa<strong>dk</strong>sa vkfn dh tku<strong>dk</strong>jh esa yk nsaA<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 12015@36@92 jkñH<strong>kk</strong>ñ¼rñdñ½ fnukad 18-11-1993<br />

fo"k;%&f}H<strong>kk</strong>f"kd bySDVªkfud VSysDl@Vsyhf<strong>iz</strong>aVj dh ekax dh vkiwfrZA<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 28-3-88 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 12015@9@88&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼rñdñ½ esa f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> bySDVªkfud Vsyhf<strong>iz</strong>aVj@VSysDl dh [kjhn<br />

<strong>ds</strong> ckjs esa funs'k tkjh fd, x, FksA bu funs'<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> vuqlkj <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn }kjk <strong>ds</strong>oy f}H<strong>kk</strong>f"kd ¼fgUnh&vaxzsth½<br />

bySDVªkfud Vsyhf<strong>iz</strong>aVj@VSysDl e'<strong>kh</strong>usa gh [kjhnh tkuh gSa u fd jkseu dh bySDVªkfud Vsyhf<strong>iz</strong>aVj@VSysDl e'<strong>kh</strong>usaA fganqLrku Vsyhf<strong>iz</strong>aVj fyfeVsM] enzkl]<br />

H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>dk</strong> ,d <strong>iz</strong>fr"Bku] bu f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> bySDVªkfud Vsyhf<strong>iz</strong>aVj@VSysDl midj.<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong> fofuekZ.k dj jgk gSA ;g <strong>iz</strong>fr"Bku ekax <strong>ds</strong> vkèkj ij bu<br />

midj.<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong>s rqjar miyCè djkus esa l{ke gS rF<strong>kk</strong> vius fnYyh] cEcbZ] dydÙ<strong>kk</strong> o cSaxywj fLFkr {ks=h; <strong>dk</strong>;kZy;ksa }kjk bu [kjhns x, midj.<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong><br />

okf"kZd j[k&j[<strong>kk</strong>o <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z H<strong>kh</strong> dj ldrk gSA<br />

2- lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn ls ;g vuqjksè gS fd os f}H<strong>kk</strong>f"kd bySDVªkfud Vsyhf<strong>iz</strong>aVj@VSysDl <strong>laca</strong>èh viuh ekax rqjar fuEu irs ij Hkst<br />

nsa%—<br />

egk<strong>iz</strong>caèd ¼<strong>iz</strong>kstsDV~l½<br />

fganqLrku Vsyhf<strong>iz</strong>aVlZ fyfeVsM]<br />

th,lVh jksM] fxaMh] enzkl&600032<br />

3- lH<strong>kh</strong> ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x vkfn vkus okys 2&3 o"<strong>kk</strong>s± esa bu midj.<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> fy, mRiUu gksus okyh ekax <strong>dk</strong> vkdyu dj ml<strong>ds</strong> vkèkj ij bu<br />

midj.<strong>kk</strong>sa dh [kjhn <strong>ds</strong> fy, fganqLrku Vsyhf<strong>iz</strong>aVlZ fyfeVsM] enzkl <strong>dk</strong>s fy[k ldrs gSa rkfd fganqLrku Vsyhf<strong>iz</strong>aVlZ fyfeVsM rn~uqlkj vius okf"kZd<br />

mRiknu <strong>dk</strong>;ZØe <strong>dk</strong>s lgh&lgh fuèkZfjr dj l<strong>ds</strong>A lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls ;g H<strong>kh</strong> vuqjksè gS fd os mDr tku<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>s vius lH<strong>kh</strong> lac) ,oa<br />

vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@LokfeRo ,oa fu;a=.<strong>kk</strong>èhu miØeksa] jk"Vªh;d`r cSa<strong>dk</strong>sa] fuxeksa vkfn dh tku<strong>dk</strong>jh esa H<strong>kh</strong> vko';d <strong>dk</strong>jZokbZ gsrq yk nsaA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 96


<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 12015@15@90&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼rñdñ½ fnukad 13-12-1993<br />

97<br />

fo"k;%— dasnzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ,oa mu<strong>ds</strong> lEc)@vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn esa <strong>ds</strong>oy f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> ¼<strong>fganh</strong>&vaxzsth½ bySDVªkfud VkbijkbVjksa<br />

<strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong>A<br />

mijksDr fo"k; ij lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn <strong>dk</strong> /;ku bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 15-6-87 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñKkñ lañ 12015@20@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼rñdñ½ dh<br />

vksj fnyk;k tkrk gS ftlesa ;g vuqjksè fd;k x;k F<strong>kk</strong> fd lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fu.kZ; <strong>ds</strong> vuqlkj <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ,oa mu<strong>ds</strong><br />

lEc)@vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa] lj<strong>dk</strong>jh miØeksa] jk"Vªh;d`r cSa<strong>dk</strong>sa vkfn esa bySDVªkfud VkbijkbVj <strong>ds</strong>oy f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> ¼<strong>fganh</strong>&vaxzsth½ [kjhns tk,aA<br />

2- mi;qZDr funs'k <strong>ds</strong> vuqØe esa lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn ls ;g vuqjksè fd;k tkrk gS fd f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> bySDVªkfud VkbijkbVjksa dh [kjhn <strong>ds</strong><br />

le; ;g H<strong>kh</strong> lqfuf'pr dj ysa fd mu<strong>ds</strong> dqaftiVyksa dh daqft;ksa ij nsoukxjh fyfi <strong>ds</strong> o.kZ Åij rF<strong>kk</strong> jkseu fyfi <strong>ds</strong> o.kZ uhps fn, x, gksa rF<strong>kk</strong><br />

dqathiVy ij vkns'k dqaft;ksa in <strong>fganh</strong> esa H<strong>kh</strong> vkns'k mRdh.kZ fd, x, gksaA<br />

3- lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjksè gS fd os mi;qZDr funs'<strong>kk</strong>sa ij vko';d <strong>dk</strong>jZokbZ djsa rF<strong>kk</strong> vius lH<strong>kh</strong> lEc) ,oa vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkSj<br />

LokfeRo ,oa fu;a=.<strong>kk</strong>èhu miØeksa] jk"Vªh;d`r cSa<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>ds</strong> /;ku eas H<strong>kh</strong> yk,a rF<strong>kk</strong> bu<strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr djsaA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñ lañ 12015@31@1996&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼rñdñ½ fnukad 28-6-1996<br />

fo"k;%— d—æ lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkSj mu<strong>ds</strong> lac)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa] miØeksa] jk"Vªh;d`r c®<strong>dk</strong>sa vkSj fuxeksa vkfn esa <strong>ds</strong>oy f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong><br />

bysDVªkWfud midj.<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> vkSj f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> lkVos;j fodflr djukA<br />

<strong>ds</strong>aæ lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkSj mu<strong>ds</strong> lac)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa] miØeksa] jk"Vªh;d`r c®<strong>dk</strong>sa vkSj fuxeksa vkfn esa daI;wVjhdj.k <strong>iz</strong>xfr<br />

esa gSA ;g ns[<strong>kk</strong> x;k gS fd vf/k<strong>dk</strong>a'k LF<strong>kk</strong>uksa ij daI;wVj <strong>iz</strong>.<strong>kk</strong>yh ugha yxkbZ xbZ gS vkSj <strong>ds</strong>oy ¯gnh esa <strong>dk</strong>e fd;k tk jgk gSA daI;wVj <strong>ds</strong> c


98<br />

2- bl le; daI;wVj ij 'kCn&lalk/<strong>kk</strong>u ,oa MkVk&lek/ku <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z ¯gnh esa H<strong>kh</strong> djus <strong>ds</strong> fy, gkMZos;j mik;ksa <strong>ds</strong> vykok lkVos;j mik; H<strong>kh</strong><br />

miyC/k g®A ,slh fLFkfr esa dqN <strong>dk</strong>;kZy;ksa us jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x ls ;g tkuuk pkgk gS fd D;k ^^ftLV <strong>dk</strong>MZ**@^^ftLV VfeZuy** ;qDr daI;wVj gh f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong><br />

daI;wVj ekus tk,axsA bl lanHkZ esa fuEufyf[kr Li"Vhdj.k fn;k tkrk gS%<br />

^^;fn fdlh <strong>dk</strong>;kZy; esa daI;wVj ij ek= 'kCn&lalk/ku vFkok ek= MkVk&lalk/ku vFkok nksuksa <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z gks jgk gS vkSj ;fn mls fdlh<br />

lkVos;j vFkok gkMZos;j ¼^^ftLV <strong>dk</strong>MZ**@^^ftLV VfeZuy**½ vFkok nksuksa <strong>ds</strong> feys&tqys mik;ksa ls] tks H<strong>kh</strong> mi;qDr le>k tk,] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;eksa<br />

<strong>ds</strong> vuqlkj ¯gnh vFkok ¯gnh@vaxzsth esa djus dh {kerk miyC/k gS rks ,sls daI;wVj <strong>dk</strong>s f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> {kerk ;qDr daI;wVj ekuk tk,xkA ,sls daI;wVj <strong>ds</strong> lkFk<br />

f}fyih; dqathiVy rF<strong>kk</strong> ¯<strong>iz</strong>¯Vx <strong>ds</strong> fy, ml mik; <strong>ds</strong> lkFk <strong>dk</strong>;Z djus okyk MkWV eSfVªDl ¯<strong>iz</strong>Vj vFkok yst+j ¯<strong>iz</strong>Vj <strong>dk</strong> gksuk H<strong>kh</strong> vko';d gSA**<br />

3- lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn ls vuqjks/k gS fd os mi;qZDr funs'<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> vuqlkj <strong>dk</strong>jZokbZ djsa rF<strong>kk</strong> bls vius lac) ,oa v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkSj<br />

LokfeRo ,oa fu;a=.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u miØeksa] jk"Vªh;d`r c®<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>ds</strong> /;ku esa H<strong>kh</strong> yk,a rF<strong>kk</strong> bu<strong>dk</strong> ikyu lqfuf'pr djk,aA<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 12015@43@95&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼rñdñ½] fnukad 12-3-1996<br />

fo"k;% daI;wVj ij ¯gnh esa <strong>dk</strong>;Z djus gsrq <strong>iz</strong>f'k{k.kA<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>iz</strong>;kl djrk jgk gS fd daI;wVj ij ¯gnh esa <strong>dk</strong>;Z fd;k tk;sA bl<strong>ds</strong> fy, vko';d gS fd bl fo"k; esa <strong>iz</strong>f'k{k.k dh lqfo/<strong>kk</strong>,a<br />

H<strong>kh</strong> miyC/k gksaA jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x Lo;a H<strong>kh</strong> jk"Vªh; lwpuk foKku <strong>ds</strong>Uæ <strong>ds</strong> ek/;e ls bl rjg <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>dk</strong>;ZØe <strong>iz</strong>k;ksftr dj jgk gSA<br />

ns'k dh laidZ H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ¯gnh gSA cgqla[;d tu dh ekr`H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> H<strong>kh</strong> fgUnh gSA blfy, daI;wVj <strong>dk</strong> Kku vke O;fDr rd igqapkus <strong>ds</strong> fy, ;g<br />

vko';d gS fd ^^daI;wVj ij ¯gnh esa <strong>dk</strong>;Z djus dh lqfo/<strong>kk</strong>vksa** <strong>ds</strong> fo"k; esa <strong>iz</strong>f'k{k.k fn;k tk;sA<br />

;fn vki<strong>dk</strong> foH<strong>kk</strong>x daI;wVj ij <strong>iz</strong>f'k{k.k ns jgk gS vFkok vU; laLF<strong>kk</strong>vksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s daI;wVj ij <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong> fy, lgk;rk ,oa <strong>iz</strong>ksRlkgu nsrk<br />

gS] rks ;g vko';d gS fd ,sls <strong>iz</strong>f'k{k.k ¯gnh esa H<strong>kh</strong> fn;s tk;saA vc MkVk <strong>iz</strong>ksls¯lx] oMZ <strong>iz</strong>ksls¯lx] MhñVhñihñ <strong>ds</strong> fo"k; esa daI;wVj ij ¯gnh esa <strong>iz</strong>f'k{k.k<br />

fn;k tk ldrk gSA<br />

blesa vki<strong>dk</strong> lg;<strong>ksx</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;eksa <strong>ds</strong> vuqikyu esa H<strong>kh</strong> lgk;d g<strong>ksx</strong>kA dì;k bl fo"k; esa dh xbZ <strong>dk</strong>jZokbZ ls bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s voxr djk;saA<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 13034@30@98&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhñlñ½] fnukad 16-10-1998<br />

fo"k;% ^fud&usV' ij jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lwpuk <strong>iz</strong>.<strong>kk</strong>yh<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x] x`g ea=ky; }kjk jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ¯gnh <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> fuEufyf[kr lwpuk,a ^^fud&usV** esa miyC/k djok nh xbZ g®%<br />

¼d½ la?k dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, okf"kZd <strong>dk</strong>;ZØeA<br />

¼[k½ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ¯gnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa le;&le; ij tkjh fofHkUu <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> dh fu;e&iqfLr<strong>dk</strong>A<br />

¼x½ <strong>ds</strong>Uæh; lfpoky; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lsok laoxZ dh ojh;rk lwph ¼v<strong>iz</strong>Sy&1997½A<br />

¼?k½ <strong>ds</strong>Uæh; vuqokn C;wjks@<strong>ds</strong>Uæh; ¯gnh <strong>iz</strong>f'k{k.k laLF<strong>kk</strong>u <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong>ys.MjA<br />

¼³½ ¯gnh iqLr<strong>dk</strong>sa dh lwphA<br />

¼p½ okf"kZd ewY;kadu fjiksVZ <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>ksQkekZA<br />

¼N½ frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>ksQkekZA<br />

¼t½ vuqokn<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> vf[ky H<strong>kk</strong>jrh; iSuyA<br />

2- <strong>ds</strong>Uæh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa ls vuqjks/k gS fd os bu lwpukvksa <strong>dk</strong> mi;<strong>ksx</strong> djsaA bu lwpukvksa <strong>dk</strong>s ^fud&usV* ls tqM+s daI;wVj ij ns[kus<br />

vkSj mu<strong>dk</strong> ¯<strong>iz</strong>V&vkmV ysus dh tku<strong>dk</strong>jh nsus <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> ^vksijs'kuy eSU;qvy* layXu gSA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 98


99<br />

OPERATION MANUAL<br />

OFFICIAL LANGUAGE INFORMATION SYSTEM<br />

REQUIREMENTS<br />

1. Computer with XENIX/UNIX operating system and with RADIX Software.<br />

2. GIST Terminal<br />

3. Dot matrix Printer or Line Matrix Printer.<br />

GETTING STARTED<br />

1. Switch on the terminal. Wait for the login prompt.<br />

2. On the login: prompt type guest and press enter key.<br />

3. The computer now displays $ prompt.<br />

4. Set the gist terminal in Devnagari Mode (by pressing ALT-S-DV) Press ALT-M-7 to get 7-bit on.<br />

5. On the $ prompt type radix and press enter key.<br />

6. The computer now displays NICNET> PROMPT OR * PROMPT.<br />

7. Now you have to enter the NICNET number of the Basis Plus 486 machine (40445004860900). Then you will get a<br />

prompt like login: will appear on the screen.<br />

OR<br />

enter NICNET number 40445003862100 system will ask password, then you enter cyber then enter<br />

telnet 164.100.10.14<br />

8. On the login: prompt type dol and press enter key.<br />

9. System will ask password, then you enter dol.<br />

10. The system now displays<br />

— DOL Circular System—<br />

1. Hindi Version<br />

2. English Version<br />

3. Data capture from file<br />

4. Exit<br />

Now, system is ready to retrieve or see the information regarding the following Book Titles:<br />

(i) <strong>ds</strong>Unzh; lfpoky; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lsok—ojh;rk lwph<br />

(ii) jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, okf"kZd <strong>dk</strong>;ZØe<br />

(iii) jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> fu;e—iqLrd<br />

(iv) jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> okf"kZd ewY;kadu fjiksVZ<br />

(v) iqLr<strong>dk</strong>sa dh lwph<br />

If you want to Print or display the text in hindi Write 1 and if you want to retrieve text in english write 2 and if you want<br />

to download data from file to user account select 3 and if you want to exist type 4. If you want to print/display on screen<br />

Hindi version select 1 and press ctrl-w. Then screen will clear and message will display at the bottom of the screen<br />

Press Ctrl-W to quit.<br />

Press Enter key.<br />

If you selected 1 or 2, the system will display TERM ID and TERM (Chapter Titles) of the Central Secretariat<br />

Official Language-Seniority List, Annual Programme for the year 1996-97 and Manual regarding the use of the official<br />

Language Hindi. These operations will look like:—<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 99


100<br />

Term Id Members References Term<br />

1 1 1 <strong>ds</strong>Unzh; lfpoky; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lsok<br />

laoxZ ojh;rk lwph<br />

2 1 1 jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong><br />

fy, o"kZ 1994&95 <strong>dk</strong>;ZØe<br />

3 1 1 jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> fu;e iqLrd<br />

Enter Term ID Numbers:<br />

Now you enter Term Id number of the Chapter Title which you want to retrieve and press enter.<br />

Do you want to print or display (P/D):<br />

If you selected option P then system will ask Enter file name:<br />

give file name in which you want to store selected chapter. Data will store in file and system will display<br />

FQM><br />

again type exit against FQM> prompt and press Enter key the system will display<br />

—DOL Circular System—<br />

1. Hindi Version<br />

2. English Version<br />

3. Data capture from file<br />

4. exit<br />

With option 3 you can download data in your account.<br />

[if you selected option 3 the system will ask file name:<br />

This file name is same which you have given at the time of (P) option no. 1 & 2]<br />

If you selected Display option the system will display the contents of the chapter title. The system will display 15<br />

lines at a time, then system will ask:—<br />

<br />

Scroll comman<strong>ds</strong> can be of the following types:—<br />

NW (Next Window)<br />

NL (Next Line)<br />

NS (Next Section)<br />

PW (Prior Window)<br />

PL (Prior Line)<br />

PS (Prior Section)<br />

TOP<br />

DOWN<br />

UP<br />

—For displaying 15 lines down in text<br />

—For one next line text<br />

—For displaying of next section<br />

—For displaying 15 lines up in text<br />

—For displaying one prior lines text<br />

—For displaying one prior section<br />

—For displaying Complete chapter at a time<br />

—For displaying 15 lines down in text<br />

—For displaying 15 lines up in text<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 100


101<br />

Give any of the above command against for viewing the desired text.<br />

If you want to view/retrieve sections of the selected chapter write toc against and press<br />

enter key, for instance:—<br />

toc<br />

The system will display all the sections under the selected chapter like,<br />

ID<br />

Section Entries<br />

1 5.1 i=kpkj esa fgUnh <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

2 5.2 rkj@csrkj@QSDl@vkjs[k ¼uD'ks@Mªkbaxsa½<br />

3 5.3 nsoukxjh VkbijkbVj<br />

4 5.4 fgUnh vkSj vaxzsth nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

If you want to select particular section number type g s and ID no. against the prompt, for instance:—<br />

Enter scroll command> g s 1 (1=ID number)<br />

Now, system will display contents of the section no. 1<br />

after displaying 15 lines system ask scroll command like,<br />

Enter scroll command><br />

Direct movement comman<strong>ds</strong>:<br />

Goto Section Id Show Section<br />

If you want to come out from the system, type exit against and press enter key.<br />

The system will show<br />

FQM><br />

again type exit against prompt and press enter key the system will display<br />

H-DOL Circular System—<br />

1. Hindi Version<br />

2. English Version<br />

3. Data capture from file<br />

4. Exit<br />

If you want to retrieve/view the next chapter title, repeat the above process otherwise type 4, the system will come out<br />

from radix menu.<br />

If you face any problem please contact:<br />

KEWAL KRISHAN,<br />

TECHNICAL DIRECTOR,<br />

NIC-DOL Computer Centre<br />

2nd Floor, Lok Nayak Bhawan,<br />

Khan Market<br />

New Delhi-110003<br />

Ph. 24619860<br />

E-mail Id: kewal.krishan@nic.in<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 101


102<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 12015@101@2004] jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼rñdñ½] fnukad 16-12-2004<br />

fo"k;% lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr dh fjiksVZ [kaM 6 esa dh xbZ flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fu.kZ; <strong>dk</strong>s <strong>dk</strong>;kZfUor djus <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esaA<br />

mi;qZDr fo"k; <strong>ds</strong> lanHkZ esa v/<strong>kk</strong>sgLrk{kjdrkZ <strong>dk</strong>s ;g dgus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr us viuh fjiksVZ [kaM 6 esa dh xbZ<br />

flQkfj'<strong>kk</strong>sa esa fuEufyf[kr flQkfj'k H<strong>kh</strong> dh gSA bu flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij lj<strong>dk</strong>j <strong>dk</strong> fu.kZ; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> ladYi la[;k 12021@02@2003&jkñH<strong>kk</strong>ñ<br />

¼<strong>dk</strong>&2½ fnukad 17 flrEcj] 2004 }kjk lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s lwfpr fd;k tk pq<strong>dk</strong> gSA<br />

laLrqfr la[;k 11-10-28% lj<strong>dk</strong>jh vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> fy, ¯gnh <strong>iz</strong>f'k{k.k dh lqfo/<strong>kk</strong>,a c


103<br />

vkns'k% lfefr dh ;g flQkfj'k Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gSA bl vk'k; <strong>ds</strong> vkns'k igys ls gh fo|eku g® fd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e dh /<strong>kk</strong>jk 3¼3½<br />

<strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr fd;k tk, vkSj bldh mis{<strong>kk</strong> djus okys vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>dk</strong>s fyf[kr ijke'kZ fn;k tk, fd os Hkfo"; esa bl <strong>iz</strong>o`fÙk ls cpsaA bl<br />

<strong>laca</strong>/k esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x }kjk iqu% funs'k tkjh fd, tk,aA<br />

mYys[kuh; gS fd bl foH<strong>kk</strong>x }kjk fnukad 26 twu] 1990 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñKkñ lañ 12024@10@90&jkñH<strong>kk</strong>ñ@[k&2] lañ 12024@12@92 jkñH<strong>kk</strong>ñ@[k] fnukad<br />

6 v<strong>iz</strong>Sy] 1992 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñKkñ lañ 12024@2@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ@[k&2 }kjk lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn ls jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 dh /<strong>kk</strong>jk 3¼3½ <strong>dk</strong><br />

vuqikyu lqfuf'pr djus <strong>dk</strong> vuqjks/k fd;k x;k F<strong>kk</strong> ysfdu lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr <strong>ds</strong> vuqlkj dqN <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa vH<strong>kh</strong> H<strong>kh</strong> mDr vkns'k <strong>dk</strong><br />

vuqikyu ugha fd;k tk jgk gSA <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> dh vogsyuk <strong>dk</strong> ;g xaH<strong>kh</strong>j ekeyk gSA<br />

vr% lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn ls iqu% vuqjks/k gS fd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 dh /<strong>kk</strong>jk 3¼3½ <strong>dk</strong> ¼ftl<strong>ds</strong> rgr dqN <strong>dk</strong>xtkr ¯gnh<br />

vkSj vaxzsth esa lkFk&lkFk tkjh fd, tkus vfuok;Z g®½ vuqikyu lqfuf'pr fd;k tk,A bu <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>uksa dh mis{<strong>kk</strong> djus okys vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>dk</strong>s fyf[kr<br />

ijke'kZ fn;k tk, fd os Hkfo"; esa bl <strong>iz</strong>o`fÙk ls cpsaA<br />

d`i;k bl <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu dh tku<strong>dk</strong>jh vius lH<strong>kh</strong> lac)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@fu;a=.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u fuxeksa vkfn <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> nsa rF<strong>kk</strong> blls <strong>laca</strong>f/kr ,d<br />

<strong>iz</strong>fr jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> miyC/k djok nsaA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 103


104<br />

v/;k;&6<br />

lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa@Lok;Ùk fu<strong>dk</strong>;ksa@iathd`r lkslkbfV;ksa@jkT; lH<strong>kk</strong>] yksd lH<strong>kk</strong> lfpoky;] U;kf;d dYi<br />

laxBu@<strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud <strong>iz</strong>kf/kdj.<strong>kk</strong>sa vkfn esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>dk</strong> vuqikyu<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x ¼x`g ea=ky;½ <strong>ds</strong> fnukad 22&8&89 <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ lañ 12019@3@89&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼H<strong>kk</strong>ñ½<br />

fo"k;% <strong>ds</strong>Uæh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn <strong>ds</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u<br />

<strong>ds</strong>Uæh; lj<strong>dk</strong>j dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, le;&le; ij tkjh fd, x, <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong>@vuqns'<strong>kk</strong>sa dh leh{<strong>kk</strong> djus ls irk pyrk<br />

gS fd dqN ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa] miØeksa] fuxeksa rF<strong>kk</strong> lEc) vkSj v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn esa fofHkUu vuqns'<strong>kk</strong>sa rF<strong>kk</strong> okf"kZd <strong>dk</strong>;ZØeksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>uksa <strong>dk</strong><br />

Bhd rjg ls vuqikyu ugha gks ik jgk gSA<br />

2- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 1&2&88 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkñ lañ 14012@14@87μjkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼x½ <strong>ds</strong> vUrxZr fgUnh VkbfiLVksa <strong>ds</strong> lEcU/k esa tks<br />

vuqikr fu/<strong>kk</strong>Zfjr fd;k x;k F<strong>kk</strong>] og 31 ekpZ] 1989 rd iwjk fd;k tkuk pkfg, F<strong>kk</strong> ijUrq dbZ <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa ;g vuqikr vH<strong>kh</strong> iwjk ugha gks ik;k gSA<br />

bls vfoyEc iwjk fd;k tkuk pkfg,A<br />

3- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 20&8&87 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkñ lañ 14012@7@87μjkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼x½ <strong>ds</strong> vUrxZr fofHkUu {ks=ksa esa fLFkr <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa<br />

fgUnh vk'kqfyfi tkuus okys vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> tks vuqikr fu/<strong>kk</strong>Zfjr fd;k x;k gS og 31 ekpZ] 1990 rd iwjk fd;k tkuk visf{kr gSA bl vkns'k<br />

<strong>ds</strong> vuqikyu esa gks jgh <strong>iz</strong>xfr ij /;ku nsuk vko';d gSA<br />

4- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, fgUnh esa H<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>e vkus ;ksX; midj.<strong>kk</strong>sa dh [kjhn ij tksj fn;k tkrk jgk gSA fQj H<strong>kh</strong>] dqN <strong>dk</strong>;kZy;ksa<br />

esa dEI;wVj] Vsyhf<strong>iz</strong>UVj vkfn midj.k <strong>ds</strong>oy vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa <strong>dk</strong>e vkus ;ksX; gh [kjhns tk jgs g® vkSj igys ls miyC/k midj.<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong>s fgUnh esa H<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>e<br />

;ksX; cukus <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>jZokbZ ugha dh tk jgh gSA bl fLFkfr esa H<strong>kh</strong> lq/<strong>kk</strong>j vko';d gSA<br />

5- dqN <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa U;wure fgUnh inksa <strong>dk</strong> l`tu ugha gksus <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>j.k jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] laln <strong>ds</strong> ladYi vkSj fu;eksa vkfn <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>uksa<br />

<strong>ds</strong> ikyu esa dfBukbZ gks jgh gSA bu inksa <strong>dk</strong>s '<strong>kh</strong>?kz l`ftr djuk pkfg, rkfd mu ij fu;qfDr;ka dh tk l<strong>ds</strong>aA<br />

6- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>pkj ,oa <strong>iz</strong>lkj <strong>ds</strong> ckjs esa lj<strong>dk</strong>j dh uhfr ;g gS fd lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t esa fgUnh <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>sj.<strong>kk</strong> vkSj <strong>iz</strong>ksRlkgu ls cdj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> ckjs esa ykxw<br />

<strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>uksa dh vogsyuk djrk gS rks <strong>iz</strong>dj.k esa <strong>laca</strong>f/kr fu;eksa ,oa <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>ds</strong> mYya?ku gksus <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij <strong>dk</strong>jbZokbZ dh tk ldrhA<br />

<strong>dk</strong>- Kk- la- I@14013@7@96&jk- H<strong>kk</strong>- ¼uh&1½] fnukad 27-1-1997<br />

lafo/<strong>kk</strong>u <strong>ds</strong> vuqPNsn 343 ¼1½ <strong>ds</strong> vuqlkj <strong>fganh</strong> la?k dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> gSA <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@mi¥Øeksa vkfn esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> :i<br />

esa <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> mÙkjksÙkj <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> c


105<br />

<strong>dk</strong>- K<strong>kk</strong>- la- I@14013@09@99&jk- H<strong>kk</strong>- ¼uh&1½] fnukad 9-12-1999<br />

fo"k;% H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>dk</strong> Lok;Ùk fu<strong>dk</strong>;ksa vkfn ij ykxw gksus <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa Li"Vhdj.kA<br />

LokLF; ,oa ifjokj dY;k.k ea=ky; vkfn <strong>dk</strong> /;ku fnukad 16] 17 rF<strong>kk</strong> 18 twu] 1999 <strong>dk</strong>s gqbZ <strong>ds</strong>Unzh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh<br />

cSBd esa gq, fopkj&foe'kZ dh vksj vkdf"kZr fd;k tkrk gSA cSBd esa H<strong>kk</strong>x ysus okys foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> ,d <strong>iz</strong>frH<strong>kk</strong>xh }kjk ,d Li"Vhdj.k ekaxk x;k F<strong>kk</strong><br />

fd D;k lj<strong>dk</strong>j dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa tkjh vkns'k Lok;Ùk fu<strong>dk</strong>;ksa ij ykxw gksrs gS vFkok ughaA fof/k ea=ky; ls ijke'kZ <strong>ds</strong> i'pkr~ ;g<br />

fuEukuqlkj Li"V fd;k tkrk gS%—<br />

¼1½ lafo/<strong>kk</strong>u <strong>ds</strong> vuqPNsn 343¼1½ esa mYys[k gS fd la?k dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh vkSj fyfi nsoukxjh g<strong>ksx</strong>hA bl vuqPNsn <strong>ds</strong> [k.M ¼2½ <strong>ds</strong><br />

vuqlkj lafo/<strong>kk</strong>u <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>kjaHk ls iUnzg o"kZ dh vof/k rd la?k <strong>ds</strong> '<strong>kk</strong>ldh; <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd;k tkrk jgsxk ftu<strong>ds</strong> fy, ml<strong>dk</strong><br />

,sls <strong>iz</strong>kjaHk ls Bhd igys <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd;k tk jgk F<strong>kk</strong>A [k.M ¼2½ <strong>ds</strong> ijUrqd esa <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>u gS fd jk"Vªifr mDr vof/k <strong>ds</strong> nkSjku] vkns'k }kjk] vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

<strong>ds</strong> vfrfjDr fgUnh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>iz</strong>kf/kd`r dj l<strong>ds</strong>xkA [k.M ¼3½ esa mYys[k gS fd laln] mDr iUnzg o"kZ dh vof/k <strong>ds</strong> i'pkr~] fof/k }kjk] vaxzsth<br />

H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> ,sls <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>dk</strong> mica/k dj l<strong>ds</strong>xh tks ,slh fof/k esa fofufnZ"V fd, tk,aA<br />

¼2½ lafo/<strong>kk</strong>u <strong>ds</strong> vuqPNsn 343 <strong>ds</strong> [k.M ¼3½ rF<strong>kk</strong> vuqPNsn 120 <strong>ds</strong> [k.M ¼2½ <strong>ds</strong> vuqlj.k esa la?k <strong>ds</strong> mu lH<strong>kh</strong> jktdh; <strong>iz</strong>;kstuksa rF<strong>kk</strong> laln<br />

<strong>ds</strong> <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t esa fgUnh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> vfrfjDr vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> dh O;oLF<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> fy,] ftu<strong>ds</strong> fy, bl <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j dh O;oLF<strong>kk</strong> 26 tuojh] 1965 ls Bhd<br />

igys F<strong>kh</strong>] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 vf/kfu;fer fd;k x;k F<strong>kk</strong>A<br />

¼3½ H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j }kjk <strong>iz</strong>ksUur vFkok LF<strong>kk</strong>fir Lok;Ùk fu<strong>dk</strong>; rF<strong>kk</strong> iathd`r lkslkbfV;ka la?k <strong>ds</strong> vfHkdj.k gSa rF<strong>kk</strong> lafo/<strong>kk</strong>u <strong>ds</strong> vuqPNsn 343<br />

<strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Z&{ks= esa vkrh gSaA<br />

¼4½ rF<strong>kk</strong>fi ;g nz"VO; gS fd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e fgUnh <strong>ds</strong> vfrjfDr vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>dk</strong>s ek= cuk, j[kus <strong>ds</strong> fy, gSA blesa ,slk dqN<br />

ugha gS ftldh bl rjg O;k[;k dh tk l<strong>ds</strong> fd mlls lafo/<strong>kk</strong>u <strong>ds</strong> H<strong>kk</strong>x 17 esa fufgr jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> lj<strong>dk</strong>j dh uhfr;ksa <strong>dk</strong>s <strong>dk</strong>;kZfUor<br />

djus dh 'kfDr;ksa <strong>dk</strong>s lhfer fd;k tkrk gSA<br />

¼5½ ;gka ;g mYys[k djuk H<strong>kh</strong> laxr g<strong>ksx</strong>k fd lafo/<strong>kk</strong>u <strong>ds</strong> vuqPNsn 343 rF<strong>kk</strong> 344 laØe.k dh <strong>iz</strong>fØ;k ls <strong>laca</strong>f/kr gSA vafre mís'; rks<br />

lafo/<strong>kk</strong>u <strong>ds</strong> vuqPNsn 351 esa fufgr gS tksfd fgUnh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>lkj rF<strong>kk</strong> fo<strong>dk</strong>l rF<strong>kk</strong> H<strong>kk</strong>jr dh lkekftd laLd`fr dh le`f) <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> mís'; dh iwfrZ<br />

djrk gSA blfy, jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh dh <strong>iz</strong>ksUufr] fo<strong>dk</strong>l rF<strong>kk</strong> fØ;kUo;u <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> lafo/<strong>kk</strong>u esa dh xbZ O;oLF<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong>s /;ku esa j[krs gq, lafo/<strong>kk</strong>u <strong>ds</strong> H<strong>kk</strong>x<br />

17 esa dh xbZ O;oLF<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> vuqlj.k esa H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr rF<strong>kk</strong> vkns'k H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j dh igy ij LF<strong>kk</strong>fir Lok;Ùk fu<strong>dk</strong>;ksa rF<strong>kk</strong> iathd`r<br />

lkslkbfV;ksa ij ykxw gksaxsA<br />

¼6½ mi;qZDr <strong>ds</strong> vuqlkj] H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j }kjk <strong>iz</strong>ksUur vFkok LF<strong>kk</strong>fir Lok;Ùk fu<strong>dk</strong>;@iathd`r lkslkbfV;ksa] lafo/<strong>kk</strong>u <strong>ds</strong> vuqPNsn 343¼1½ esa<br />

dh xbZ O;oLF<strong>kk</strong>vksa <strong>ds</strong> varxZr vkrs gSa rF<strong>kk</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e esa la'<strong>kk</strong>s/ku fd, fcuk] mUgsa viuk lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh <strong>ds</strong> ek/;e ls<br />

djus gsrq H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j dh uhfr rF<strong>kk</strong> <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>dk</strong> fØ;kUo;u djuk vko';d gSA<br />

¼H<strong>kk</strong>jr <strong>ds</strong> jkti= <strong>ds</strong> H<strong>kk</strong>x&1] [kaM&1 esa fgUnh vkSj vaxzsth esa lkFk&lkFk <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku <strong>ds</strong> fy,½<br />

lañ 1@20012@4@92&jk-H<strong>kk</strong>- ¼uh&1½<br />

fnukad% 24-11-98<br />

ladYi<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1983 dh /<strong>kk</strong>jk 4¼1½ <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr xfBr dh xbZ F<strong>kh</strong>A lfefr }kjk lafo/<strong>kk</strong>u dh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> rF<strong>kk</strong> fofHkUu<br />

U;k;ky;ksa vkSj U;k;f/kdj.<strong>kk</strong>sa esa <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> dh tkus okyh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr <strong>iz</strong>frosnu <strong>dk</strong> 5oka [k.M jk"Vªifr th <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>Lrqr fd;k x;k F<strong>kk</strong>A jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

vf/kfu;e 1963 dh /<strong>kk</strong>jk 4¼3½ <strong>ds</strong> vuqlkj bls yksdlH<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> iVy ij rF<strong>kk</strong> jkT; lH<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> iVy ij j[<strong>kk</strong> x;k F<strong>kk</strong>A bldh <strong>iz</strong>fr;ka H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong><br />

lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa rF<strong>kk</strong> jkT;ksa@la?k jkT; {ks=ksa dh lj<strong>dk</strong>jksa <strong>dk</strong>s Hksth x;hA bl <strong>laca</strong>/k esa jkT;ksa@la?k '<strong>kk</strong>flr {ks=ksa dh lj<strong>dk</strong>jksa ,oa fofHkUu<br />

ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@laLF<strong>kk</strong>vksa <strong>ds</strong> vfrfjDr H<strong>kk</strong>jr <strong>ds</strong> mPpre U;k;ky; ls <strong>iz</strong>kIr er ij fopkj djus <strong>ds</strong> mijkUr orZeku fof/k O;oLF<strong>kk</strong>vksa rF<strong>kk</strong><br />

O;ogkfjdrkZvksa <strong>dk</strong>s /;ku esa j[krs gq, lfefr dh dqN flQkfj'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong>s ewy :i esa dqN <strong>dk</strong>s fl)kar :i esa dqN <strong>dk</strong>s vkaf'kd :i esa Loh<strong>dk</strong>j djus <strong>dk</strong><br />

dqN <strong>dk</strong>s Loh<strong>dk</strong>;Z ik;k x;k gS rF<strong>kk</strong> dqN <strong>dk</strong> vLoh<strong>dk</strong>j djus <strong>dk</strong> fu.kZ; fy;k x;k gSA rn~uqlkj v/<strong>kk</strong>sgLrk{kjh <strong>dk</strong>s jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 dh<br />

/<strong>kk</strong>jk 4¼4½ <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u lfefr <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>frosnu dh flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij jk"Vªifr <strong>ds</strong> fuEufyf[kr vkns'k lwfpr djus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS—<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 105


106<br />

1- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong> lqn`


107<br />

^^;g flQkfj'k fl)kar:i ls Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gSA vr% bl ij vkxkeh fopkj ,oa <strong>dk</strong>jZokbZ djus <strong>ds</strong> fy, ^^d** {ks= esa fLFkfr lH<strong>kh</strong> jkT;<br />

lj<strong>dk</strong>jksa <strong>dk</strong>s Hkst fn;k tk;sA**<br />

laLrqfr lañ ¼8½<br />

tgka rd vfgUnhH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> jkT;ksa <strong>dk</strong> <strong>laca</strong>è gS ogka foès;<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>dk</strong> ewy <strong>iz</strong>k:i.k jkT; dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa gks vkSj mu<strong>dk</strong> vuqokn fgUnh rF<strong>kk</strong> vaxzsth<br />

nksuksa esa gksA jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vfèfu;e] 1963 dh èkjk&6 esa H<strong>kh</strong> bl vk'k; <strong>dk</strong> ekewyh la'<strong>kk</strong>sèu dj fn;k tk,A<br />

^^laLrqfr fl)kar :i ls Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gSA bl ij vkxkeh fopkj ,oa <strong>dk</strong>jZokbZ djus <strong>ds</strong> fy, ^^[k** rF<strong>kk</strong> ^^x** {ks= dh jkT; lj<strong>dk</strong>jksa <strong>dk</strong>s<br />

Hkst fn;k tk,A**<br />

laLrqfr lañ ¼9½<br />

la?k dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh gS vkSj vfgUnh H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> jkT;ksa <strong>ds</strong> foèk;h <strong>iz</strong>k:i.k ewy :i ls jkT; dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa ;k fgUnh esa gksa blfy, la?k lj<strong>dk</strong>j<br />

<strong>dk</strong>s jkT; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> vfèfu;eksa vkfn <strong>ds</strong> fgUnh vuqokn esa lgk;rk <strong>iz</strong>nku djuh pkfg, ;k bl <strong>dk</strong>;Z <strong>dk</strong>s djus <strong>ds</strong> fy, vfgUnh H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> jkT;ksa <strong>dk</strong>s foÙ<strong>kh</strong>;<br />

lgk;rk nsuh pkfg,A<br />

^^vfgUnh H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> jkT;ksa <strong>ds</strong> foèk;h <strong>iz</strong>k:i.k <strong>dk</strong> fgUnh vuqokn rS;kj djus <strong>ds</strong> fy, jkT; lj<strong>dk</strong>jsa vius deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>dk</strong>;ZØe<br />

cukus ij fopkj djsa rF<strong>kk</strong> <strong>ds</strong>Unz lj<strong>dk</strong>j dh foèk;h foH<strong>kk</strong>x ,sls <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong> fy, vkfFkZd ;<strong>ksx</strong>nku miyCè djkus dh ifj;kstuk cuk,A**<br />

laLrqfr lañ ¼10½<br />

H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>dk</strong> foèk;h foH<strong>kk</strong>x vius <strong>iz</strong>k:i<strong>dk</strong>jksa <strong>ds</strong> leqfpr <strong>iz</strong>f'k{k.k dh O;oLF<strong>kk</strong> djsa rkfd os foès;<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>dk</strong> ewy <strong>iz</strong>k:i.k fgUnh esa<br />

dj ldasA bl<strong>ds</strong> fy, ;g vko';d gS fd fofè <strong>dk</strong> fgUnh esa <strong>dk</strong>;Z djus <strong>ds</strong> fy, i`Fkd foH<strong>kk</strong>x cuk;k tk,A ;ksX; vkSj vuqHkoh y<strong>ksx</strong>ksa <strong>dk</strong>s vkdf"kZr<br />

djus <strong>ds</strong> fy, fgUnh vkSj H<strong>kk</strong>jrh; H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>k:i<strong>dk</strong>jksa <strong>dk</strong>s H<strong>kk</strong>jrh; fofèd lsok esa ,d i`Fkd vax <strong>ds</strong> :i esa lfEefyr fd;k tk,A<br />

^^;g laLrqfr bl la'<strong>kk</strong>sèu <strong>ds</strong> lkFk Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gS fd H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>dk</strong> foèk;h foH<strong>kk</strong>x] fofè fo'ks"kKksa@<strong>iz</strong>k:i<strong>dk</strong>jksa <strong>dk</strong>s fofèd lkexzh<br />

<strong>dk</strong> ewy <strong>iz</strong>k:i.k fgUnh esa djus <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>f'k{k.k dh O;oLF<strong>kk</strong> djsaA<br />

3- yksd lH<strong>kk</strong> vkSj jkT;lH<strong>kk</strong> lfpoky;ksa }kjk la?k dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>dk</strong> vuqikyu<br />

laLrqfr lañ ¼11½<br />

yksdlH<strong>kk</strong> vkSj jkT;lH<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> lfpoky;ksa }kjk vius deZpkfj;ksa dh lsok 'krks± vkfn ls <strong>laca</strong>fèr <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud ekeyksa ij <strong>dk</strong>jZokbZ dh fLFkfr ogh<br />

gS tks <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh gS blfy, bu lfpoky;ksa <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud <strong>dk</strong>;ks± <strong>ds</strong> fy, H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x }kjk tkjh fd,<br />

x, okf"kZd <strong>dk</strong>;ZØeksa <strong>ds</strong> leku vius nSuafnu <strong>dk</strong>;Z esa fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> fy, okf"kZd <strong>dk</strong>;ZØe cukus pkfg, vkSj bu <strong>dk</strong>;ZØeksa <strong>ds</strong> fØ;kUo;u ij<br />

fu;a=.k j[kus <strong>ds</strong> fy, viuk ra= Lo;a LF<strong>kk</strong>fir djuk pkfg,A<br />

^^lfefr dh ;g laLrqfr Loh<strong>dk</strong>;Z ikbZ xbZ gSA laln dh nksuksa lH<strong>kk</strong>vksa <strong>ds</strong> v/;{k egksn;ksa ls vuqjksè fd;k tkrk gS fd os bl laLrqfr <strong>dk</strong>s<br />

fØ;kfUor djus <strong>ds</strong> fy, fopkj djus dh d`ik djsaA<br />

4- mPpre U;k;ky; <strong>ds</strong> egk jftLVªkj <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>dk</strong> vuqikyu<br />

laLrqfr lañ ¼12½<br />

mPpre U;k;ky; <strong>ds</strong> egk&jftLVªkj <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; <strong>dk</strong>s vius <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud <strong>dk</strong>;ks± esa la?k lj<strong>dk</strong>j dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>dk</strong> vuqikyu djuk pkfg,A<br />

ogka fgUnh esa <strong>dk</strong>;Z djus <strong>ds</strong> fy, vkèkjHkwr lajpuk LF<strong>kk</strong>fir dh tkuh pkfg,A vkSj bl <strong>iz</strong>;kstu <strong>ds</strong> fy, vfè<strong>dk</strong>fj;ksa vkSj deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>ksRlkgu<br />

fn, tkus pkfg,A<br />

^^laLrqfr** Loh<strong>dk</strong>;Z ikbZ xbZ gSA bl<strong>ds</strong> vuq:i loksZPp U;k;ky; dh vkarfjd <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud <strong>dk</strong>;Z O;oLF<strong>kk</strong> esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr pj.kc) rjh<strong>ds</strong> ls<br />

viukus <strong>ds</strong> fy, fofè] U;k; vkSj dEiuh <strong>dk</strong>;Z ea=ky;] loksZPp U;k;ky; <strong>ds</strong> ijke'kZ ls] ,d O;kogkfjd <strong>dk</strong>;Z ;kstuk rS;kj djss rF<strong>kk</strong> mls<br />

fØ;kfUor djus ij fopkj djsaA<br />

5- mPpre U;k;ky; <strong>ds</strong> fu.kZ;ksa esa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

laLrqfr lañ ¼13½<br />

mPpre U;k;ky; esa vaxzsth <strong>ds</strong> lkFk&lkFk fgUnh <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>iz</strong>kfèd`r gksuk pkfg,A <strong>iz</strong>R;sd fu.kZ; nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa esa miyCè gksA mPpre<br />

U;k;ky; }kjk fgUnh vkSj vaxzsth esa fu.kZ; fn;k tk ldrk gSA ;fn fu.kZ; fgUnh esa lquk;k x;k gks rks ml<strong>dk</strong> vaxzsth vuqokn dj<strong>ds</strong> vkSj ;fn vaxzsth<br />

esa lquk;k x;k gks rks ml<strong>dk</strong> fgUnh vuqokn dj<strong>ds</strong> ,slk fd;k tk ldrk gSA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 107


108<br />

^^;g laLrqfr Loh<strong>dk</strong>;Z ikbZ xbZ gSA fofè] U;k; vkSj dEiuh <strong>dk</strong>;Z ea=ky; bl laLrqfr <strong>ds</strong> ifj<strong>iz</strong>s{; esa loksZPp U;k;ky; <strong>ds</strong> ijke'kZ ls ml<br />

U;k;ky; <strong>ds</strong> fy, mu vfrfjDr O;oLF<strong>kk</strong>vksa rF<strong>kk</strong> lalkèuksa ,oa ml ij gksus okys [kpsZ <strong>dk</strong> vkadyu djsa tks fd bl laLrqfr <strong>dk</strong>s viukus <strong>ds</strong> fy,<br />

vko';d g<strong>ksx</strong>kA lkFk gh] bl<strong>ds</strong> fy, ,d nh?kZ<strong>dk</strong>yhu <strong>dk</strong>;Z ;kstuk cukdj mls fØ;kfUor djus ij fopkj gksA**<br />

6- mPpre U;k;ky;@mPp U;k;ky;ksa <strong>ds</strong> U;k;kèh'<strong>kk</strong>sa }kjk <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud <strong>dk</strong>;ks± esa fgUnh <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

laLrqfr lañ ¼14½<br />

mPpre U;k;ky; vkSj fofHkUu mPp U;k;ky;ksa <strong>ds</strong> U;k;kèh'<strong>kk</strong>sa vkSj vU; vfè<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>dk</strong>s vius <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud vkSj U;kf;d <strong>dk</strong>;ks± esa fgUnh <strong>dk</strong><br />

<strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> djus <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa <strong>iz</strong>ksRlkfgr djus <strong>ds</strong> fy, ,d ;kstuk 'kq: dh tkuh pkfg,A bl <strong>iz</strong>;kstu <strong>ds</strong> fy, laxksf"B;ksa] <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>ykvksa] iqu'p;kZ<br />

ikB~;Øeksa <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>dk</strong>;ZØeksa vkfn <strong>dk</strong> vk;kstu fd;k tkuk pkfg,A<br />

^^;g flQkfj'k bl la'<strong>kk</strong>sèu <strong>ds</strong> lkFk Loh<strong>dk</strong>j dh tkrh gS fd bls ^^d** {ks= esa fLFkr mPp U;k;ky;ksa <strong>ds</strong> ifj<strong>iz</strong>s{; esa <strong>laca</strong>fèr jkT; lj<strong>dk</strong>jksa<br />

dh vko';d fopkj ,oa <strong>dk</strong>jZokbZ <strong>ds</strong> fy, Hkst fn;k tk, rF<strong>kk</strong> vU; mPp U;k;ky;ksa rF<strong>kk</strong> loksZPp U;k;ky; <strong>ds</strong> ifj<strong>iz</strong>s{; esa mfpr le; vkus<br />

ij <strong>laca</strong>fèr jkT; lj<strong>dk</strong>jsa rF<strong>kk</strong> fofè] U;k; vkSj dEiuh <strong>dk</strong>;Z ea=ky; bl ij <strong>dk</strong>jZokbZ djus ij fopkj djsA**<br />

laLrqfr lañ ¼15½<br />

,d ,slk laLF<strong>kk</strong>u ;k laxBu LF<strong>kk</strong>fir fd;k tkuk pkfg, tks U;kf;d vfè<strong>dk</strong>fj;ksa vfèoDrkvksa vkSj fofè&f'k{k<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong>s fofè <strong>ds</strong> {ks= esa vF<strong>kk</strong>Zr~<br />

foèk;u] U;kf;d <strong>dk</strong>;Z vkSj fofè f'k{<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> fy, fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k nsA<br />

^^bl laLrqfr <strong>dk</strong>s fl)kar :i esa Loh<strong>dk</strong>j fd;k tkrk gSA H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> foèk;h foH<strong>kk</strong>x }kjk bl fn'<strong>kk</strong> esa vko';d igy dh tk,A<br />

7- mPp U;k;ky;ksa <strong>ds</strong> fu.kZ;ksa@<strong>dk</strong>;Zokfg;ksa esa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> :i <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

laLrqfr lañ ¼16½<br />

mPp U;k;ky;ksa <strong>ds</strong> fu.kZ; <strong>iz</strong>frfØ;ksa o <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> esa jkT; dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vFkok fgUnh <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd;k tkuk pkfg,A fdUrq ;g O;oLF<strong>kk</strong> H<strong>kh</strong> dh<br />

tkuh pkfg, fd <strong>iz</strong>R;sd fu.kZ; <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>kfèd`r vuqokn nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa esa miyCè gksA tc rd vaxzsth <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>pyu cuk jgrk gS rc rd bu<strong>dk</strong> <strong>iz</strong>kfèd`r<br />

vuqokn vaxzsth esa lqyHk djkus dh O;oLF<strong>kk</strong> dh tk ldrh gSA rF<strong>kk</strong>fi mPp U;k;ky;ksa dh <strong>dk</strong>;Zokfg;ka jkT; dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vFkok fgUnh esa ;k vaxzsth<br />

esa dh tk ldrh gSaA<br />

^^bl laLrqfr ij lafoèku rF<strong>kk</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vfèfu;e] 1963 <strong>ds</strong> orZeku <strong>iz</strong>koèkuksa <strong>ds</strong> vuqlkj <strong>dk</strong>jZokbZ djus dh orZeku uhfr i;kZIr gSA**<br />

laLrqfr lañ ¼17½<br />

vfgUnh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> jkT;ksa esa H<strong>kh</strong> <strong>laca</strong>fèr jkT; dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa fn, x, fu.kZ;ksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>kfèd`r fgUnh vuqokn djkus <strong>ds</strong> fy, la?k lj<strong>dk</strong>j <strong>laca</strong>fèr jkT;<br />

lj<strong>dk</strong>jksa <strong>dk</strong>s fo'ks"k foÙ<strong>kh</strong>; lgk;rk <strong>iz</strong>nku djsaA<br />

^^vfgUnh H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> jkT;ksa esa H<strong>kh</strong> <strong>laca</strong>fèr jkT; <strong>dk</strong>s jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa fn, x, fu.kZ;ksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>kfèd`r ikB fgUnh esa miyCè djokus <strong>ds</strong> fy, jkT; lj<strong>dk</strong>jsa<br />

Lo;a vius foÙ<strong>kh</strong>; lalkèuksa <strong>dk</strong> Js"Bre mi;<strong>ksx</strong> dj bl fn'<strong>kk</strong> esa <strong>dk</strong>;Z djsaA<br />

8- la?k <strong>ds</strong> U;kf;d dYi laxBu] <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud vfHkdj.k vkfn esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>dk</strong> vuqikyu<br />

laLrqfr lañ ¼18½<br />

la?k <strong>ds</strong> U;kf;d dYi laxBu <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud vfèdj.k vkfn <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> vax gSa vkSj <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fu;a=.kèhu gSaA blfy, mUgsa H<strong>kh</strong><br />

vU; <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh rjg viuk <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vfèfu;e] 1963 rF<strong>kk</strong> ml<strong>ds</strong> varxZr cuk, x, fu;eksa <strong>ds</strong> vuqlkj djuk<br />

pkfg,A dqN U;kf;d dYi fu<strong>dk</strong>;ksa <strong>ds</strong> fu;eksa esa ;k muls <strong>laca</strong>fèr lH<strong>kh</strong> vfèfu;eksa vkSj fu;eksa esa rqjUr la'<strong>kk</strong>sèu dj<strong>ds</strong> muesa la?k dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh<br />

<strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> dh O;oLF<strong>kk</strong> dh tk,A<br />

^^;g laLrqfr Loh<strong>dk</strong>;Z ikbZ xbZ gSA <strong>iz</strong>R;sd ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x vius <strong>dk</strong>;Z {ks= esa u, U;kf;d dYi laxBu@fu<strong>dk</strong>;ksa] <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud <strong>iz</strong>kfèdj.<strong>kk</strong>sa<br />

bR;kfn dh LF<strong>kk</strong>iuk djrs le; muesa la?k dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr djus <strong>ds</strong> fy, visf{kr <strong>iz</strong>koèku lnSo cuk,A lj<strong>dk</strong>j<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 108


109<br />

<strong>dk</strong> gj foH<strong>kk</strong>x@ea=ky; vius fu;a=.<strong>kk</strong>èhu ,oa orZeku esa <strong>dk</strong>;Zjr v)Z&U;kf;d fu<strong>dk</strong>;ksa bR;kfn esa jkT;H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> vuqdwy <strong>iz</strong>koèku djus<br />

<strong>ds</strong> fy, H<strong>kh</strong> vko';d dne mBk,aA<br />

9- fgUnh ek/;e ls fofè dh f'k{<strong>kk</strong><br />

laLrqfr lañ ¼19½<br />

fgUnh <strong>ds</strong> ek/;e ls H<strong>kh</strong> Lukrd Lrj vkSj Lukr<strong>dk</strong>sÙkj Lrj ij fofè dh f'k{<strong>kk</strong> dh O;oLF<strong>kk</strong> iwjs ns'k esa lH<strong>kh</strong> fo'ofo|ky;ksa rF<strong>kk</strong> vU; fofè <strong>ds</strong><br />

{ks= esa <strong>dk</strong>;Zjr laLF<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong>s djuh pkfg,A bl le; H<strong>kh</strong> vusd fo'ofo|ky;ksa }kjk fgUnh esa fofè f'k{<strong>kk</strong> <strong>iz</strong>nku dh dh tk jgh gSA bl<strong>dk</strong> foLrkj gksuk<br />

pkfg,A<br />

^^lfefr dh bl laLrqfr ij f'k{<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x pj.kc) :i ls visf{kr <strong>dk</strong>jZokbZ djsaA**<br />

laLrqfr lañ ¼20½<br />

vU; H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa eas miyCè fofè <strong>ds</strong> xkSjo&xzaF<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong> fgUnh esa vuqokn djkus <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Z esa rsth ykuh pkfg,A<br />

^^lfefr dh ;g flQkfj'k eku yh xbZ gSA fofè <strong>dk</strong>;Z foH<strong>kk</strong>x bl fn'<strong>kk</strong> esa vko';d dne mBk,A**<br />

laLrqfr lañ ¼21½<br />

;g H<strong>kh</strong> vko';d gS fd mPpre U;k;ky; <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>frosè fu.kZ;ksa <strong>dk</strong>s fgUnh esa vuqokfnr dj foèk;h foH<strong>kk</strong>x dh if=<strong>dk</strong> esa <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr fd;k<br />

tk,A blh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j fofHkUu mPp U;k;ky;ksa }kjk fn, x, <strong>iz</strong>frosè fu.kZ;ksa dh H<strong>kh</strong> vfè<strong>dk</strong>fèd la[;k esa vuqokn dj<strong>ds</strong> mUgsa fgUnh esa <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr fd;k<br />

tkuk pkfg,A<br />

^^lfefr dh ;g laLrqfr fl)kar :i ls eku yh xbZ gSA foèk;h foH<strong>kk</strong>x bl fn'<strong>kk</strong> esa <strong>iz</strong>kjfEHkd <strong>iz</strong>;kl <strong>ds</strong> fy, vko';d dne mBk,A**<br />

laLrqfr lañ ¼22½<br />

fnYyh esa ,d iqLr<strong>dk</strong>y; LF<strong>kk</strong>fir fd;k tkuk pkfg, ftlesa fofHkUu H<strong>kk</strong>jrh; H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong> vfèdrde moa v|ru fofè lkfgR; miyCè gksA<br />

^^;g laLrqfr Loh<strong>dk</strong>;Z ikbZ xbZ gS rF<strong>kk</strong>fi fofè vkSj U;k; ea=ky; <strong>laca</strong>fèr laxBuksa <strong>ds</strong> ijke'kZ ls <strong>iz</strong>Lrkfor iqLr<strong>dk</strong>y; LF<strong>kk</strong>fir djus dh ,d<br />

le;c) ;kstuk cuk, vkSj ml ij <strong>dk</strong>jZokbZ djsaA**<br />

gLrk@&<br />

¼nso Lo:i½<br />

la;qDr lfpo] H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j<br />

vkns'k<br />

bl ladYi dh ,d <strong>iz</strong>fr H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa rF<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>xksa lH<strong>kh</strong> jkT; lj<strong>dk</strong>jksa rF<strong>kk</strong> la?k '<strong>kk</strong>flr {ks=ksa esa jk"Vªifr rF<strong>kk</strong> mi&jk"Vªifr]<br />

lfpoky;] eaf=eaMy lfpoky;] <strong>iz</strong>èkuea=h <strong>dk</strong>;kZy;] ;kstuk vk;<strong>ksx</strong> H<strong>kk</strong>jr <strong>ds</strong> egkys[<strong>kk</strong> fu;a=d] ijh{kd] yksdlH<strong>kk</strong> rF<strong>kk</strong> jkT;lH<strong>kk</strong> lfpoky;<br />

mPpre U;k;ky; <strong>ds</strong> egk jftLVªkj] fo'ofo|ky; vuqnku vk;<strong>ksx</strong> fofè vk;<strong>ksx</strong>] ckj <strong>dk</strong>mafly vkWQ bafM;k vkfn <strong>dk</strong>s Hksth tk,aA<br />

bl ladYi <strong>dk</strong>s vke tku<strong>dk</strong>jh <strong>ds</strong> fy, H<strong>kk</strong>jr <strong>ds</strong> jkti= esa H<strong>kh</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr djok;k tk,A<br />

gLrk@&<br />

¼nso Lo:i½<br />

la;qDr lfpo] H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 109


110<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 1@20012@1@99&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uh&1½] fnukad 28-2-1999<br />

fo"k;% lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>frosnu <strong>ds</strong> ikapos [k.M <strong>ds</strong> fd xbZ flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij fy, x, fu.kZ;ksa ij vuqorhZ <strong>dk</strong>jZokbZA<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 24 uoEcj 1998 <strong>ds</strong> ladYi la[;k 1@20012@4@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uh&1½ <strong>dk</strong> d`i;k voyksdu djsa ftl<strong>ds</strong> }kjk<br />

lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>frosnu <strong>ds</strong> ikapos [kaM] tks fd fo/<strong>kk</strong>;u dh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> rF<strong>kk</strong> fofHkUu U;k;ky;ksa vkSj U;k; fodj.<strong>kk</strong>sa esa <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> dh tkus okyh<br />

H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr gS] esa dh xbZ laLrqfr;ksa ij lj<strong>dk</strong>j }kjk fy, x, fu.kZ;ksa <strong>dk</strong>s vko';d <strong>dk</strong>jZokbZ gsrq ifjpkfyr fd;k x;k F<strong>kk</strong> ¼<strong>iz</strong>fr layXu½A<br />

2- mijksDr ladYi esa laLrqfr la[;k 3] 5 vkSj 18 ij lH<strong>kh</strong> ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x }kjk <strong>dk</strong>jZokbZ visf{kr gSA vr% vuqjks/k gS fd bl laLrqfr ij<br />

lj<strong>dk</strong>j }kjk fy, x, fu.kZ;ksa <strong>ds</strong> vuqlkj ;F<strong>kk</strong>sfpr <strong>dk</strong>jZokbZ '<strong>kh</strong>?kz djok nh xbZ <strong>dk</strong>jZokbZ ls jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s rhu ekg <strong>ds</strong> vanj voxr djk;k tk,A<br />

3- d`i;k ikorh HkstsaA<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 1@20012@01@99&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uh&1½] fnukad 30-9-1999<br />

fo"k;%— la?k dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> vuqikyukFkZ vkSj jk"Vªifr th <strong>ds</strong> <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>dk</strong>s ykxw djus <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa visf{kr O;oLF<strong>kk</strong> djus <strong>ds</strong> fo"k; esa &<br />

lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr }kjk <strong>iz</strong>Lrqr <strong>iz</strong>frosnu <strong>ds</strong> ikapos [k.M esa dh xbZ laLrqfr lañ 03 rF<strong>kk</strong> 05 <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa tkjh lj<strong>dk</strong>jh <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>ds</strong><br />

fØ;kUo;u <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esaA<br />

v/<strong>kk</strong>sgLrk{kjh <strong>dk</strong>s ;g dgus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 dh /<strong>kk</strong>jk 4 ¼1½ <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u xfBr lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr }kjk<br />

<strong>iz</strong>frosnu <strong>ds</strong> 5osa [k.M esa dh xbZ flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij jk"Vªifr th <strong>ds</strong> vkns'k lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s lwpukFkZ ,oa vko';d <strong>dk</strong>jZokbZ gsrq bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong><br />

fnukad 24-11-1998 <strong>ds</strong> ladYi la[;k 1@20012@04@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uh&1½ }kjk tkjh fd, x, FksA<br />

mijksDr ladYi esa n'<strong>kk</strong>ZbZ xbZ laLrqfr;ksa ij jk"Vªifr th <strong>ds</strong> vkns'<strong>kk</strong>uqlkj lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn ls vuqjks/k gS fd os lfefr dh flQkfj'k<br />

Øe la[;k% 3 <strong>ds</strong> vuq:i <strong>dk</strong>jZokbZ lqfuf'pr djsa rF<strong>kk</strong> lfefr dh flQkfj'k Øe lañ 5 ij <strong>dk</strong>jZokbZ djrs gq, ofj"B vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa] fo'ks"kdj milfpo<br />

,oa led{k rF<strong>kk</strong> mlls mPp Lrj <strong>ds</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>dk</strong>s jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh esa <strong>dk</strong>;Z djus <strong>ds</strong> fy, fo'ks"k rkSj ij <strong>iz</strong>sfjr ,oa mRlkfgr djsaA muls ;g H<strong>kh</strong><br />

vuqjks/k gS fd os bl Kkiu <strong>dk</strong>s mfpr <strong>dk</strong>jZokbZ gsrq vius lH<strong>kh</strong> lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa] jk"Vªh;d`r c®<strong>dk</strong>sa] lj<strong>dk</strong>jh miØeksa] v)Z&U;kf;d fu<strong>dk</strong>;ksa<br />

<strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> fHktokus <strong>dk</strong> d"V djsaA<br />

¼H<strong>kk</strong>jr <strong>ds</strong> jkti= <strong>ds</strong> H<strong>kk</strong>x&1] [k.M&1 esa <strong>fganh</strong> vkSj vaxzsth esa lkFk&lkFk <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku <strong>ds</strong> fy,½<br />

lañ 12021@02@2003&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>dk</strong>ñ&2½<br />

ladYi fnukad] 7 flrEcj 2004<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 dh /<strong>kk</strong>jk 4 ¼1½ <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr xfBr dh xbZ F<strong>kh</strong>A lfefr }kjk fons'k fLFkr H<strong>kk</strong>jrh;<br />

nwrkoklksa] mPpk;<strong>ksx</strong>ksa] <strong>dk</strong>;kZy;ksa] miØeksa] c®<strong>dk</strong>sa vkfn esa <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> dh fLFkfr rF<strong>kk</strong> <strong>ds</strong>Unz lj<strong>dk</strong>j vkSj jkT; lj<strong>dk</strong>jksa <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> chp ijLij<br />

i=&O;ogkj esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr <strong>iz</strong>frosnu <strong>dk</strong> NBk [k.M jk"Vªifr th <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>Lrqr fd;k x;k F<strong>kk</strong>A jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 dh<br />

/<strong>kk</strong>jk 4 ¼3½ <strong>ds</strong> vuqlkj bls yksdlH<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> iVy ij rF<strong>kk</strong> jkT;lH<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> iVy ij j[<strong>kk</strong> x;k F<strong>kk</strong>A bldh <strong>iz</strong>fr;ka H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa rF<strong>kk</strong><br />

jkT;ksa@la?k jkT;{ks=ksa dh lj<strong>dk</strong>jksa <strong>dk</strong>s Hksth xbZA bl <strong>laca</strong>/k esa jkT;ksa@la?k jkT;{ks=ksa dh lj<strong>dk</strong>jksa ,oa fofHkUu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls <strong>iz</strong>kIr er ij fopkj<br />

djus <strong>ds</strong> ckn lfefr }kjk dh xbZ vf/k<strong>dk</strong>a'k flQkfj'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong>s ewy :i esa ;k dqN la'<strong>kk</strong>s/kuksa <strong>ds</strong> lkFk Loh<strong>dk</strong>j djus <strong>dk</strong> fu.kZ; fy;k x;k gSA rnuqlkj<br />

v/<strong>kk</strong>sgLrk{kjh <strong>dk</strong>s jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 dh /<strong>kk</strong>jk 4 ¼4½ <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u lfefr <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>frosnu dh flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij jk"Vªifr <strong>ds</strong> fuEufyf[kr vkns'k<br />

lwfpr djus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS%<br />

11-4 <strong>iz</strong>frosnu <strong>ds</strong> fofHkUu [k.Mksa esa dh xbZ flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij lj<strong>dk</strong>j }kjk dh xbZ <strong>dk</strong>jZokbZ <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa flQkfj'ksa<br />

11-4-1 <strong>iz</strong>Fke [k.M<br />

laLrqfr lañ 11-4-1-1% j{<strong>kk</strong> ea=ky;] jsy ea=ky;] lapkj ea=ky; rF<strong>kk</strong> vU; ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa esa 'ks"k cps <strong>dk</strong>sM] eSuqvyksa] <strong>iz</strong>fØ;k lkfgR; <strong>dk</strong><br />

vuqokn '<strong>kh</strong>?kz iwjk fd;k tk,A<br />

laLrqfr lañ 11-4-1-2% fo/<strong>kk</strong>;h foH<strong>kk</strong>x }kjk f<strong>iz</strong>oh <strong>dk</strong>amfly] QsMjy <strong>dk</strong>sVZ o mPpre U;k;ky; }kjk fn, x, fu.kZ;ksa rF<strong>kk</strong> fof/k iqLr<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong><br />

vuqokn <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z '<strong>kh</strong>?kz iwjk fd;k tk,A<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 110


111<br />

laLrqfr lañ 11-4-1-3% vuqokn <strong>iz</strong>f'k{k.k] vuqokn iqu'p;kZ ¼fjQzs 'kj½ <strong>iz</strong>f'k{k.k o <strong>fganh</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa rF<strong>kk</strong> muls Åij <strong>ds</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa dh<br />

<strong>iz</strong>f'k{k.k O;oLF<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa dh xbZ flQkfj'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong>s jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x '<strong>kh</strong>?kz <strong>dk</strong>;kZfUor djsA<br />

laLrqfr lañ 11-4-1-4% ekud 'kCnkoyh <strong>ds</strong> fuekZ.k] u, 'kCnksa <strong>ds</strong> ekud i;kZ; fuf'pr djuk] 'kCnkofy;ksa dh vkof/kd iqujh{<strong>kk</strong>]<br />

fuekZ.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u 'kCnkofy;ksa <strong>ds</strong> fuekZ.k <strong>dk</strong>;Z esa rsth ykuk] 'kCnkoyh fuekZ.k <strong>ds</strong> {ks= esa ekxZn'kZu nsus gsrq mPp Lrjh; lfefr <strong>ds</strong> xBu ekud 'kCnkoyh<br />

<strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong>] <strong>iz</strong>pkj&<strong>iz</strong>lkj vkSj forj.k] <strong>iz</strong>k/;ki<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> fy, <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>ykvksa <strong>dk</strong> vk;kstu vf[ky H<strong>kk</strong>jrh; 'kCnkoyh dh igpku] 'kCnkoyh vk;<strong>ksx</strong> }kjk<br />

<strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr 'kCn&laxzgksa <strong>dk</strong> vuqdwyu] v/;kiu esa ekud 'kCnkofy;ksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong>] <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>ykvksa esa ikfjH<strong>kk</strong>f"kr 'kCnkoyh dh tku<strong>dk</strong>jh nsuk] oSKkfud<br />

rF<strong>kk</strong> rduhdh fo"k;ksa ij fgUnh esa iqLrd ys[ku] <strong>ds</strong>Unz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t esa ekud 'kCnkoyh <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong>] 'kCnkofy;ksa <strong>dk</strong> i;kZIr la[;k esa forj.k]<br />

f'k{<strong>kk</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr laLF<strong>kk</strong>uksa <strong>dk</strong>s 'kCnkofy;ksa <strong>ds</strong> ckjs esa foLrkj ls lwpuk nsuk] 'kCnkoyh cSad dh LF<strong>kk</strong>iuk rF<strong>kk</strong> f'k{<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> {ks= ls <strong>laca</strong>f/kr vU; flQkfj'<strong>kk</strong>sa<br />

ij ekuo lalk/ku fo<strong>dk</strong>l ea=ky; <strong>dk</strong> f'k{<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x '<strong>kh</strong>?kz o leqfpr <strong>dk</strong>jZokbZ djsA<br />

laLrqfr lañ 11-4-1-5% mPp f'k{<strong>kk</strong> esa f'k{k.k <strong>dk</strong> ek/;e fgUnh rF<strong>kk</strong> vU; H<strong>kk</strong>jrh; H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong>s cuk, tkus <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> flQkfj'k ij f'k{<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x]<br />

LokLF; ,oa ifjokj dY;k.k ea=ky; vkSj H<strong>kk</strong>jrh; d`f"k vuqla/<strong>kk</strong>u ,oa f'k{<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x vko';d <strong>dk</strong>jZokbZ djsA<br />

laLrqfr lañ 11-4-1-6% lfefr <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>frosnu <strong>ds</strong> igys [kaM <strong>ds</strong> iSjk 14-4-4 rF<strong>kk</strong> iSjk 14-4-7 esa Øe'k% jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 dh /<strong>kk</strong>jk<br />

7 esa la'<strong>kk</strong>s/ku fd, tkus rF<strong>kk</strong> mPpre U;k;ky; dh <strong>dk</strong>jZokb;ksa <strong>ds</strong> fy, <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> fodYi dh O;oLF<strong>kk</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij lj<strong>dk</strong>j }kjk '<strong>kh</strong>?kz <strong>dk</strong>jZokbZ<br />

dh tk,A<br />

11-4-2 nwljk [k.M<br />

laLrqfr lañ 11-4-2-1% nsoukxjh bysDVªkfud VkbijkbVjksa <strong>ds</strong> vuqla/<strong>kk</strong>u] fo<strong>dk</strong>l vkSj fuekZ.k rF<strong>kk</strong> bl <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> VkbijkbVjksa ij mRikn 'kqYd<br />

esa fo'ks"k fj;k;r nsus <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> flQkfj'k ij bysDVªkfudh foH<strong>kk</strong>x vkSj m|<strong>ksx</strong> ea=ky; vfoyEc leqfpr <strong>dk</strong>jZokbZ djsA<br />

laLrqfr lañ 11-4-2-2% <strong>fganh</strong> Vkbfiax rF<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi esa <strong>iz</strong>f'k{k.k O;oLF<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>s vkSj lqn`


112<br />

laLrqfr lañ 11-4-3-4% <strong>fganh</strong> f'k{k.k <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z dj jgh Lo;alsoh laLF<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong>s vuqnku rF<strong>kk</strong> <strong>iz</strong>ksRlkgu fn, tkus dh ekun.Mksa dh iqujh{<strong>kk</strong> fd,<br />

tkus <strong>ds</strong> fy, xfBr lfefr dh fjiksVZ f'k{<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x '<strong>kh</strong>?kz <strong>iz</strong>Lrqr djs vkSj rnuqlkj <strong>dk</strong>jZokbZ djsA<br />

laLrqfr lañ 11-4-3-5% fgUnh f'k{k.k <strong>ds</strong> fy, i=kpkj rF<strong>kk</strong> ns'k <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> H<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> f'k{<strong>kk</strong> laLF<strong>kk</strong>uksa esa fgUnh ek/;e ls iBu&ikBu <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong><br />

flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij f'k{<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x iwjh rF<strong>kk</strong> leqfpr <strong>dk</strong>jokbZ djsA<br />

laLrqfr lañ 11-4-3-6% jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x rF<strong>kk</strong> <strong>ds</strong>Unzh; <strong>fganh</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k laLF<strong>kk</strong>u o bl<strong>ds</strong> mi&laLF<strong>kk</strong>uksa <strong>ds</strong> lqn`


113<br />

laLrqfr lañ 11-5-4 % f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa miyC/k VkbijkbVjksa o vU; ;a=ksa ij fgUnh <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> visf{kr ek=k esa ugha gks jgk gS vr% bls c


114<br />

laLrqfr lañ 11-5-14% vH<strong>kh</strong> H<strong>kh</strong> dqN <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa jftLVjksa@lsok iqfLr<strong>dk</strong>vksa esa] <strong>iz</strong>fof"V;ka vaxzsth esa dh tk jgh gSaA bu <strong>iz</strong>fof"V;ksa <strong>dk</strong>s lj<strong>dk</strong>jh<br />

vkns'<strong>kk</strong>uqlkj fgUnh esa djus <strong>ds</strong> fy, mfpr dne mBk, tk,aA<br />

^^bl <strong>laca</strong>/k esa lfefr <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>fronsu <strong>ds</strong> pkSFks [k.M esa dh xbZ flQkfj'k <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x fnukad 21-07-1992 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ<br />

12024@2@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼[k&2½ <strong>ds</strong> rgr lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k fd;k x;k gS fd os ^d* vkSj ^[k* {ks= esa fLFkr <strong>ds</strong>Unz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZyk;ksa<br />

vkfn esa jftLVjksa@lsok iqfLr<strong>dk</strong>vksa esa <strong>iz</strong>fof"V;ka <strong>fganh</strong> esa djsa vkSj ^x* {ks= esa fLFkr <strong>dk</strong>;kZy;kas es <strong>iz</strong>fof"V;ka ;F<strong>kk</strong>laHko <strong>fganh</strong> esa djsaA<br />

laLrqfr lañ 11-5-15 % tkap&fcUnqvksa <strong>dk</strong>s vkSj vf/kd <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>oh ,oa lafØ; cuk;k tk,A<br />

^^ bl <strong>laca</strong>/k esa vkns'k igys ls gh fo|eku gSaA vr% ;g flQkfj'k Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ A"<br />

laLrqfr lañ 11-5-16% lH<strong>kh</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku] tgka rd laHko gks] f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa fu<strong>dk</strong>ys tk,a rF<strong>kk</strong> ;g lqfuf'pr fd;k tk, fd muesa vaxzsth o fgUnh<br />

dh lkexzh yxHkx cjkcj gksA<br />

^^bl <strong>laca</strong>/k eas vkns'k igys gh tkjh fd, tk pq<strong>ds</strong> gSaA lfefr dh ;g flQkfj'k Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gSA^^<br />

laLrqfr lañ 11-5-17% dbZ uxjksa esa fLFkr uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa <strong>ds</strong> lnL;ksa dh la[;k cgqr vf/kd gSA vr% lfefr <strong>dk</strong> lq>ko<br />

gS fd bUgsa foH<strong>kk</strong>ftr dj bu<strong>ds</strong> lnL;ksa dh vf/kdre fu/<strong>kk</strong>Zfjr la[;k 40 j[<strong>kh</strong> tk, vkSj rnuqlkj nks ;k blls vf/kd uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u<br />

lfefr;ka xfBr dh tk,aA<br />

^^lfefr dh ;g flQkfj'k bl la'<strong>kk</strong>s/ku <strong>ds</strong> lkFk Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gS fd ftu lfefr;ksa dh lnL; la[;k 150 ;k blls vf/kd gks] mUgsa nks<br />

H<strong>kk</strong>xksa esa ckaVk tk,A jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x }kjk bl vk'k; <strong>ds</strong> funs'k tkjh fd, tk,aA**<br />

laLrqfr lañ 11-5-18% fujh{k.k <strong>ds</strong> nkSjku lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr <strong>dk</strong>s fn, x, vk'okluksa <strong>dk</strong>s ,d fuf'pr le;&vof/k esa iwjk fd;k tk,A<br />

^^llanh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr fdlh <strong>dk</strong>;kZy; ls vk'oklu ugha ekaxrh gSA ;fn <strong>dk</strong>sbZ <strong>dk</strong>;kZy; viuh bPNk ls vk'oklu nsrk gS rks og mls<br />

vfoyEc iwjk djsA jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x bl <strong>laca</strong>/k esa funs'k tkjh djsA^^<br />

11-6 la?k rF<strong>kk</strong> jkT; lj<strong>dk</strong>jksa <strong>ds</strong> chp i=kpkj esa <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa flQkfj'ksa<br />

laLrqfr lañ 11-6-1% ftu jkT;ksa esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e ikfjr ugha fd;s x, gSa] muesa ;g vf/kfu;e@ladYi vfoyEc ikfjr fd;k tk, rF<strong>kk</strong><br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e@fu;eksa esa <strong>ds</strong>Unz rF<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> jkT;ksa@la?k jkT; {ks=ksa <strong>ds</strong> lkFk <strong>fganh</strong> esa i=kpkj djus <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>u fd;k tk,A<br />

laLrqfr lañ 11-6-2% jkT;ksa }kjk vk;ksftr HkrhZ ijh{<strong>kk</strong>vksa esa vaxzsth <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>'u&i= dh vfuok;Zrk lekIr dh tk,A ijh{<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong> ek/;e <strong>ds</strong>oy<br />

vaxzsth u cuk dj mls fodYi ek= j[<strong>kk</strong> tk,A ijh{<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong> ek/;e lac) jkT; dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vFkok lokZfèd <strong>iz</strong>pfyr H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vkSj fgUnh gh gksuh<br />

pkfg,A tgka LF<strong>kk</strong>uh; ifjfLFkfr;ksa <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>j.k vifjgk;Z gks ogka vaxzsth ek/;e <strong>dk</strong> fodYi H<strong>kh</strong> fn;k tk ldrk gSA<br />

^^lfefr dh mDr flQkfj'ksa jkT; lj<strong>dk</strong>jksa <strong>ds</strong> fopkjkFkZ Hkst nh tk,axhA jkT;ksa dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ;k jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa ls <strong>laca</strong>fèr <strong>iz</strong>koèku lafoèku <strong>ds</strong><br />

vuqPNsn 345 esa of.kZr gSaA bu <strong>iz</strong>koèkuksa <strong>ds</strong> rgr jkT; lj<strong>dk</strong>jsa Lo;a fu.kZ; ysus <strong>ds</strong> fy, l{ke gSaA**<br />

laLrqfr lañ 11-6-3% lH<strong>kh</strong> jkT;ksa esa jkT; lfpoky; Lrj ij fgUnh <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>x@<strong>iz</strong><strong>dk</strong>s"B dh LF<strong>kk</strong>iuk dh tk,] ftlesa fgUnh LVkQ] fgUnh VkbfiLV]<br />

fgUnh vk'kqfyfid] nsoukxjh ;k f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> VkbikjkbVjksa] dEI;wVjksa vkfn dh O;oLF<strong>kk</strong> H<strong>kh</strong> dh tk,A<br />

^^lfefr dh ;g flQkfj'k eku yh xbZ gSA bls jkT; lj<strong>dk</strong>jksa <strong>ds</strong> fopkjkFkZ Hkstk tk,A**<br />

laLrqfr lañ 11-6-4% dgha ls H<strong>kh</strong> fgUnh esa <strong>iz</strong>kIr i=ksa <strong>ds</strong> mÙkj fgUnh esa fn, tkus dh O;oLF<strong>kk</strong> dh tk,A<br />

^^lfefr dh ;g flQkfj'k Loh<strong>dk</strong>j ugha dh xbZ D;ksafd lafoèku <strong>ds</strong> vuqPNsn 346 esa fufgr <strong>iz</strong>koèkuksa <strong>ds</strong> vuqlkj i=kfn esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

fd;k tkuk gSA"<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 114


115<br />

laLrqfr lañ 11-6-5% vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa vaxzsth <strong>ds</strong> opZLo <strong>dk</strong>s lekIr fd;k tk, vkSj lEc) jkT;ksa esa vkBoha vuqlwph esa lfEefyr<br />

H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa] fgUnh rF<strong>kk</strong> jkT; dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>ksRlkfgr fd;k tk,A mPp U;k;ky;ksa dh <strong>dk</strong>;Zokfg;ksa esa H<strong>kh</strong> fgUnh rFk lEc) jkT; dh<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>@jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong> vfè<strong>dk</strong>fèd <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd;s tkus <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>koèku fd;k tk,A<br />

^^;g ekeyk jkT; lj<strong>dk</strong>jksa <strong>ds</strong> vfè<strong>dk</strong>j {ks= <strong>ds</strong> varxZr vkrk gSA vr% lfefr dh ;g flQkfj'k vkxkeh fopkj ,oa <strong>dk</strong>jZokbZ gsrq jkT; lj<strong>dk</strong>jksa<br />

<strong>dk</strong>s Hkst fn;k tk,A"<br />

laLrqfr lañ 11-6-6% foèku eaMyksa esa gksus okys leLr foèk;h <strong>dk</strong>;Z rF<strong>kk</strong> <strong>iz</strong>Lrqr fd;s tkus okys foès;<strong>dk</strong>sa] ladYiksa] fu;eksa vkfn <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>k:i.k<br />

ewy :i ls fgUnh vFkok jkT; dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa fd;k t, vkSj tgka vifjgk;Z gks] ogka ml<strong>dk</strong> vaxzsth vuqokn fd;k tk,A fdlh H<strong>kh</strong> fookn dh fLFkfr<br />

esa fgUnh vFkok jkT; dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> ikB <strong>dk</strong>s gh <strong>iz</strong>ekf.kr ekuk tk,A<br />

^^lfefr dh ;g flQkfj'k fl)kar :i esa Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gSA bl<strong>dk</strong> <strong>laca</strong>è jkT; lj<strong>dk</strong>jksa ls gSA vr% bl ij vkxkeh fopkj ,oa <strong>dk</strong>jZokbZ<br />

djus <strong>ds</strong> fy, jkT; lj<strong>dk</strong>jksa <strong>dk</strong>s Hkst fn;k tk,A"<br />

laLrqfr lañ 11-6-7% fgUnh <strong>ds</strong> ek/;e <strong>ds</strong> :i esa] <strong>iz</strong>R;sd Lrj ij] fgUnh vkSj lEc) jkT; dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>s viuk;k tk,A<br />

^^lfefr dh ;g flQkfj'k Li"V ugha gSA**<br />

laLrqfr lañ 11-6-8% jkT; Lrj ij lH<strong>kh</strong> bySDVªkfud ;a=@la;a=@dEI;wVj vkfn f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa ;k <strong>ds</strong>oy fgUnh esa miyCè djk, tk,a vkSj bu<strong>dk</strong><br />

Hkjiwj bLrseky fgUnh <strong>dk</strong>;Z <strong>ds</strong> fy, fd;k tk,A<br />

^^lfefr dh ;g flQkfj'k Loh<strong>dk</strong>j ugha dh xbZA**<br />

laLrqfr lañ 11-6-9% <strong>ds</strong>oy jkseu <strong>ds</strong> VkbijkbVjksa@bySDVªkfud ;a=ksa vkfn dh [kjhn ij <strong>iz</strong>frcaè yxk;k tk,A<br />

laLrqfr lañ 11-6-10% <strong>ds</strong>Unz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn <strong>dk</strong>s VsysDl] Vsyhf<strong>iz</strong>UVj vkfn ij lwpuk,a fgUnh esa fHktokus dh O;oLF<strong>kk</strong> dh tk, vkSj<br />

vfè<strong>dk</strong>fèd rkj@QSDl vkfn H<strong>kh</strong> nsoukxjh esa gh fHktokus dh O;oLF<strong>kk</strong> dh tk,A<br />

^^lfefr dh mDr flQkfj'ksa Loh<strong>dk</strong>j ugha dh xb±A**<br />

laLrqfr lañ 11-6-11% lH<strong>kh</strong> fu;e iqLr<strong>ds</strong>a] <strong>iz</strong>fØ;k lkfgR; vkfn jkT; dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa miyCè gksaA<br />

^^lfefr dh ;g flQkfj'k Loh<strong>dk</strong>j dh yh xbZ gSA bl ij vkxkeh <strong>dk</strong>jZokbZ ,oa fopkj <strong>ds</strong> fy, jkT; lj<strong>dk</strong>jksa <strong>dk</strong>s Hkstk tk,A**<br />

laLrqfr lañ 11-6-12% jkT; lj<strong>dk</strong>jksa <strong>dk</strong>s fgUnh f'k{k.k ;kstuk pykus o fgUnh <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>pkj&<strong>iz</strong>lkj djus <strong>ds</strong> fy, <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j }kjk foÙ<strong>kh</strong>; o<br />

vU; lalkèuksa }kjk lgk;rk nsus dh ;kstuk rS;kj dj mls ykxw fd;k tk,A<br />

^^iwoZ esa fd, x, <strong>iz</strong>;klksa <strong>ds</strong> ifj.<strong>kk</strong>eLo:i ,d H<strong>kh</strong> jkT; vkxs ugha vk;kA blfy, lfefr dh ;g flQkfj'k Loh<strong>dk</strong>j ugha dh xbZA**<br />

laLrqfr lañ 11-6-13% ^x* {ks= <strong>ds</strong> jkT;ksa <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> iatkc] xqtjkr o egkjk"Vª dh H<strong>kk</strong>afr vU; jkT;ksa <strong>ds</strong> lkFk i=&O;ogkj esa fgUnh <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> djuk<br />

pkfg,A<br />

^^lfefr dh bl flQkfj'k ij lafoèku <strong>ds</strong> vuqPNsn 346 <strong>ds</strong> vuqlkj <strong>dk</strong>jZokbZ djus dh orZeku uhfr i;kZIr gSA**<br />

11-7 la?k rF<strong>kk</strong> la?k jkT;{ks=ksa <strong>ds</strong> chp i=kpkj esa fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>laca</strong>èh flQkfj'ksa<br />

lfefr ;g eglwl djrh gS fd la?k rF<strong>kk</strong> la?k jkT;{ks=ksa <strong>ds</strong> chp i=kpkj esa fgUnh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>dk</strong>s c


116<br />

^^lfefr dh ;g flQkfj'k Loh<strong>dk</strong>j dh yh xbZ gSA jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x] x`g ea=ky; }kjk leqfpr <strong>dk</strong>jZokbZ dh tk,A**<br />

11-8 jkT;ksa rF<strong>kk</strong> la?k jkT; {ks=ksa <strong>ds</strong> chp ijLij i= O;ogkj esa la?k rF<strong>kk</strong> jkT; dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

laLrqfr lañ 11-8-1% ^d* {ks= esa fLFkr jkT;ksa@la?k jkT;{ks=ksa ls ^d* vkSj ^[k* {ks= esa fLFkr jkT;ksa@la?k jkT;{ks=ksa <strong>ds</strong> chp i=kpkj dh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh<br />

gksuh pkfg,A<br />

laLrqfr lañ 11-8-2% ^d* {ks= esa fLFkr jkT;ksa@la?k jkT;{ks=ksa rF<strong>kk</strong> ^x* {ks= esa fLFkr jkT;ksa@la?k jkT;{ks=ksa <strong>ds</strong> chp i=kpkj dh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh ;k<br />

<strong>laca</strong>fèr jkT;@la?k jkT;{ks= dh H<strong>kk</strong>jrh; H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>] tSlk fd vkil esa lgefr gks] gksuh pkfg,A fdlh <strong>dk</strong>j.ko'k ;fn bl eqís ij vkilh lgefr u gks<br />

ik, rks dqN vofè <strong>ds</strong> fy, orZeku O;oLF<strong>kk</strong> tkjh j[<strong>kh</strong> tk ldrh gSA<br />

laLrqfr lañ 11-8-3% ^[k* {ks= esa fLFkr jkT;ksa@la?k jkT;{ks=ksa rF<strong>kk</strong> ^d* o ^[k* {ks=ksa esa fLFkr jkT;ksa@la?k jkT;{ks=ksa <strong>ds</strong> chp vkilh i=kpkj dh<br />

H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh gksuh pkfg,A<br />

laLrqfr lañ 11-8-4% ^[k* {ks= esa fLFkr jkT;ksa@la?k jkT;{ks=ksa ls rF<strong>kk</strong> ^x* {ks= esa fLFkr jkT;ksa@la?k jkT;{ks=ksa <strong>ds</strong> chp i=kpkj dh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh<br />

;k <strong>laca</strong>fèr jkT;@la?k jkT;{ks= dh H<strong>kk</strong>jrh; H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> tSlk fd vkil esa lgefr gks] gksuh pkfg,A fdlh <strong>dk</strong>j.ko'k ;fn bl eqís ij vkilh lgefr u gks<br />

ik, rks dqN vofè <strong>ds</strong> fy, orZeku O;oLF<strong>kk</strong> tkjh j[<strong>kh</strong> tk ldrh gSA<br />

laLrqfr lañ 11-8-5% ^x* {ks= esa fLFkr jkT;ksa@la?k jkT;{ks=ksa ls ^d*] ^[k* vkSj ^x* {ks= esa fLFkr jkT;ksa@la?k jkT;{ks=ksa <strong>ds</strong> chp i=kpkj dh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

<strong>fganh</strong> ;k <strong>laca</strong>fèr jkT;@la?k jkT;{ks=ksa dh H<strong>kk</strong>jrh; H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> tSlk fd vkil esa lgefr gks] gksuh pkfg,A fdlh <strong>dk</strong>j.ko'k ;fn bl eqn~ns ij vkilh lgefr<br />

u gks ik, rks dqN vofè <strong>ds</strong> fy, orZrku O;oLF<strong>kk</strong> tkjh j[<strong>kh</strong> tk ldrh gSA<br />

^^lfefr dh mDr flQkfj'ksa fl)kar :i esa Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gSaA bu ij pj.kc)


117<br />

^^lfefr dh ;g flQkfj'k eku yh xbZ gSA jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x bl<strong>ds</strong> Rofjr <strong>dk</strong>;kZUo;u gsrq ,d <strong>dk</strong>;Z ;kstuk rS;kj djs vkSj mls 10oha iapo"<strong>kh</strong>Z;<br />

;kstuk dh vofè esa iwjk djsaA **<br />

laLrqfr lañ 11-9-4% H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> jktnwrkoklksa@mPpk;<strong>ksx</strong>ksa esa fgUnh ,dd dh LF<strong>kk</strong>iuk gks tks ml ns'k esa H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn<br />

esa fgUnh <strong>laca</strong>èh <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>ds</strong> vuqikyu dh ekWfuVfjax djsaA ,slk <strong>fganh</strong> ,dd fdlh <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong>oh.k vfè<strong>dk</strong>jh <strong>ds</strong> varxZr <strong>dk</strong>e djs rF<strong>kk</strong> mlesa de ls de<br />

,d <strong>fganh</strong> VkbijkbVj] ,d <strong>fganh</strong> VkbfiLV] ,d faganh vk'kqfyfid o ,d <strong>fganh</strong> vuqoknd miyCè gksA lfefr us vius fons'k nkSjs <strong>ds</strong> nkSjku<br />

H<strong>kk</strong>jrh;ksa@H<strong>kk</strong>jrh; ewy <strong>ds</strong> y<strong>ksx</strong>ksa ls ppkZ <strong>ds</strong> nkSjku ;g eglwl fd;k fd ;fn H<strong>kk</strong>jrh; jktnwrkoklksa@mPpk;<strong>ksx</strong>ksa@fe'kuksa vkfn esa ,sls y<strong>ksx</strong>ksa ls <strong>fganh</strong> esa ckr<br />

djus dh o i=&O;ogkj djus dh O;oLF<strong>kk</strong> gks rks tgka mUgsa viusiu <strong>dk</strong> vglkl g<strong>ksx</strong>k ogha fons'<strong>kh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa esa v<strong>iz</strong>oh.k dqN H<strong>kk</strong>jrh; y<strong>ksx</strong> viuh<br />

dfBukb;ksa ls H<strong>kh</strong> gekjs nwrkokl <strong>dk</strong>s voxr djk l<strong>ds</strong>axsA cgqr lkjs H<strong>kk</strong>jrh; v<strong>iz</strong>oklh fons'k esa fofHkUu <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;ks± ls tkrs gSa rF<strong>kk</strong> fons'<strong>kh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

esa vius fopkj mruh vklkuh ls O;Dr ugha dj ikrs gsa ftruh vklkuh ls og <strong>fganh</strong> esa dj ldrs gSaA ,sls fons'<strong>kh</strong> ekgkSy esa os vius vki<strong>dk</strong>s dVk gqvk<br />

eglwl djrs gSaaA ,sls v<strong>iz</strong>oklh H<strong>kk</strong>jrh; tc gekjs nwrkokl esa tkrs gSa rks ogka H<strong>kh</strong> mUgs fons'<strong>kh</strong> ekgkSy gh feyrk gS ftls fd cnyk tk ldrk gSA blfy,<br />

lfefr ;g flQkfj'k djrh gS fd fons'<strong>kk</strong>sa esa fLFkfr gekjs nwrkoklksa@mPpk;<strong>ksx</strong>ksa@fe'kuksa vkfn essa Lokxr d{k esa cSBus okys de ls de ,d deZpkjh<br />

<strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> cksyuh] fy[kuh o i


118<br />

miyCè gksuh pkfg,A i;ZVu tku<strong>dk</strong>jh ls <strong>laca</strong>fèr <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku tks <strong>ds</strong>oy vaxzsth esa gSa mUgsa bu <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa <strong>fganh</strong> esa H<strong>kh</strong> miyCè fd;k tkuk pkfg,A bl<br />

<strong>laca</strong>è esa fons'k ea=ky; rF<strong>kk</strong> i;ZVu ,oa laLd`fr ea=ky; }kjk <strong>dk</strong>jxj <strong>dk</strong>jZokbZ dh tk,A**<br />

11-10 vU; flQkfj'ksa<br />

laLrqfr lañ 11-10-1% v<strong>fganh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> vfè<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa }kjk <strong>fganh</strong> f'k{k.k ;kstuk <strong>ds</strong> varxZr fuèkZfjr ijh{<strong>kk</strong> mÙ<strong>kh</strong>.kZ djus ij mUgsa tks<br />

vfxze osru o`f) nh tkrh gS og ckn esa lekIr gks tkrh gSA bl <strong>dk</strong>j.k <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>iz</strong>kIr djus esa vfè<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa dh :fp ugha gksrh<br />

gSA vr% lq>ko gS fd og osru o`f) LF<strong>kk</strong>;h :i ls nh tkuh pkfg, vkSj <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>e djus okys vfè<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> fy;s ;g osruo`f)<br />

fujUrj tkjh j[kuh pkfg,A ;fn fuèkZfjr ijh{<strong>kk</strong> ikl djus <strong>ds</strong> i'pkr~ <strong>laca</strong>fèr vfè<strong>dk</strong>jh@deZpkjh <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>;Z ugha djrs g® rks ;g osru o`f) jksd<br />

nh tkuh pkfg,A<br />

laLrqfr lañ 11-10-2% ;gh i)fr <strong>fganh</strong> Vad.k vkSj <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi dh ijh{<strong>kk</strong> mÙ<strong>kh</strong>.kZ djus <strong>ds</strong> ckn mu ij H<strong>kh</strong> ykxw gksuh pkfg,A<br />

^^lfefr dh mDr flQkfj'ksa Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ g®A jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x }kjk leqfpr <strong>dk</strong>jZokbZ dh tk,A**<br />

laLrqfr lañ 11-10-3% <strong>iz</strong>oh.krk <strong>iz</strong>kIr o <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Zlkèd Kku j[kus okys O;fDr;ksa <strong>dk</strong>s <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>ykvksa <strong>ds</strong> ek/;e ls <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>e djus <strong>dk</strong><br />

<strong>iz</strong>f'k{k.k nsus <strong>ds</strong> ckn muls <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>;Z fy;k tk;sA os <strong>fganh</strong> esa viuk <strong>dk</strong>e 'kq: djrs g® rks mUgsa LF<strong>kk</strong>;h :i ls vfrfjDr osru o`f) nh tkuh pkfg,A<br />

^^,slk djuk O;kogkfjd ugha gSA vr% lfefr dh ;g flQkfj'k Loh<strong>dk</strong>j ugha dh xbZ gSA**<br />

laLrqfr lañ 11-10-4% jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>dk</strong>s c


119<br />

^^orZeku esa n.M dh <strong>dk</strong>sbZ O;oLF<strong>kk</strong> ugha gSA vr% lfefr dh mDr flQkfj'ksa Loh<strong>dk</strong>j ugha dh xbZA**<br />

laLrqfr lañ 11-10-8% tks O;fDr <strong>fganh</strong> esa viuk lkjk <strong>dk</strong>;Z djrk gS vkSj og fdlh foH<strong>kk</strong>xh; ijh{<strong>kk</strong> eas H<strong>kk</strong>x ysrk gS rks ml<strong>ds</strong> lk{<strong>kk</strong>R<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong><br />

le; ml<strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>;Z djus <strong>ds</strong> fy, vfrfjDr vad fn, tkus pkfg,a vkSj mls foH<strong>kk</strong>xh; <strong>iz</strong>ksUufr lfefr }kjk H<strong>kh</strong> fo'ks"k ojh;rk nh tkuh pkfg,A<br />

^^H<strong>kk</strong>jr ,d cgqH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> ns'k gSA <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> deZpkjh lH<strong>kh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lewgksa ls vkrs g®A vr,o ,slk HksnH<strong>kk</strong>o djuk laHko ugha gSA lfefr dh<br />

;g flQkfj'k Loh<strong>dk</strong>j ugha dh xbZA**<br />

laLrqfr lañ 11-10-9% lH<strong>kh</strong> Lrj <strong>ds</strong> vfè<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa dh xksiuh; fjiksVks± esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>e djus <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa fooj.k nsus <strong>ds</strong> fy,<br />

vyx ls <strong>dk</strong>ye cuk;k tkuk pkfg, vkSj mlesa rR<strong>laca</strong>èh fooj.k H<strong>kh</strong> vo'; fn, tkus pkfg,A<br />

^^lfefr dh ;g flQkfj'k fl)kUr :i esa eku yh xbZ gSA bl <strong>laca</strong>è esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x leqfpr <strong>dk</strong>jZokbZ djsaA**<br />

laLrqfr lañ 11-10-10% <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j dh lsokvksa esa HkrhZ fu;eksa <strong>dk</strong>s la'<strong>kk</strong>sfèr dj deZpkfj;ksa <strong>dk</strong> LF<strong>kk</strong>;hdj.k gksus ls igys <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong>oh.krk<br />

<strong>iz</strong>kIr dj ysuk t:jhA<br />

lfefr us vius rhljs [kaM esa flQkfj'k dh F<strong>kh</strong> fd ^d* vkSj ^[k* {ks=ksa esa <strong>fganh</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong> fy, cps gq, orZeku deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s o"kZ 1990<br />

<strong>ds</strong> var rd rF<strong>kk</strong> ^x* {ks= esa o"kZ 1993 <strong>ds</strong> var rd <strong>iz</strong>f'kf{kr dj fn;k tk,A lfefr us ;g H<strong>kh</strong> flQkfj'k dh F<strong>kh</strong> fd u;s HkrhZ gksus okys deZpkfj;ksa<br />

<strong>dk</strong>s O;kolkf;d <strong>iz</strong>f'k{k.k ls igys <strong>fganh</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k fn;k tk,A<br />

lj<strong>dk</strong>j }kjk visf{kr deZpkfj;ksa dh orZeku la[;k <strong>dk</strong>s /;ku esa j[krs gq, rF<strong>kk</strong> foÙ<strong>kh</strong>; lalkèuksa dh miyCèrk dh dfBukbZ;ksa <strong>ds</strong> ifj<strong>iz</strong>s{; esa<br />

lfefr dh flQkfj'k bl la'<strong>kk</strong>sèu <strong>ds</strong> lkFk eku yh xbZ F<strong>kh</strong> fd ^d* vkSj ^[k* {ks=ksa esa orZeku deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k o"kZ 1997 <strong>ds</strong> var<br />

rd rF<strong>kk</strong> ^x* {ks= esa fLFkr <strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong> deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s o"kZ 2000 <strong>ds</strong> var rd iwjk dj fy;k tk,A lfefr dh u;s HkrhZ gksus okys deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong><br />

<strong>dk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k lac/a<strong>kh</strong> flQkfj'k H<strong>kh</strong> fl)kUr :i esa Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gS rF<strong>kk</strong> bl<strong>dk</strong>s fØ;kfUor djus <strong>ds</strong> fy, <strong>dk</strong>jZokbZ gks jgh gSA<br />

lfefr us fofHkUu ea=ky;ksa@<strong>ds</strong>Unz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> fujh{k.k <strong>ds</strong> nkSjku ik;k fd deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> <strong>fganh</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa <strong>iz</strong>xfr rks jgh<br />

gS ijUrq <strong>fganh</strong> f'k{k.k ;kstuk <strong>ds</strong> varxZr i;kZIr f'k{k.k <strong>ds</strong>Unz u gksus rF<strong>kk</strong> vU; lalkèuksa dh deh <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>j.k bldh xfr èheh gSA lfefr ;g eglwl<br />

djrh gS fd bl èheh xfr ls fuèkZfjr le; ij y{; <strong>iz</strong>kIr djus esa dfBukbZ gks ldrh gSA vr% lfefr <strong>dk</strong> lq>ko gS fd <strong>fganh</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k dh O;oLF<strong>kk</strong><br />

lqn`


120<br />

^^H<strong>kk</strong>jr ,d cgqH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> ns'k gSA <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> deZpkjh lH<strong>kh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lewgksa ls vkrs g®A vr,o ,slk HksnH<strong>kk</strong>o djuk laHko ugha gSA ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa]<br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn esa <strong>dk</strong>;Zjr vfè<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> fy, vusd <strong>iz</strong>ksRlkgu ;kstuk,a ykxw g®A**<br />

laLrqfr lañ 11-10-13% jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x }kjk jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, <strong>fganh</strong> inksa <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa vyx ls ekud fuèkZfjr fd, tkus<br />

pkfg,A lH<strong>kh</strong> cM+s&cM+s ea=ky;ksa esa jsy ea=ky; dh rjg jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> funs'<strong>kk</strong>y; cuk, tk,a rkfd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>oh


121<br />

^^jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e] 1976 <strong>ds</strong> fu;e 8¼4½ <strong>ds</strong> varxZr orZeku O;oLF<strong>kk</strong> i;kZIr gSA vr% lfefr dh ;g flQkfj'k Loh<strong>dk</strong>j ugha dh xbZ gSA**<br />

laLrqfr lañ 11-10-20% ^x* {ks= esa fLFkr <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa <strong>fganh</strong> VkbfiLV@<strong>fganh</strong> vk'kqfyfid rF<strong>kk</strong> nsoukxjh VkbijkbVjksa <strong>dk</strong><br />

y{; 25 <strong>iz</strong>fr'kr ls c


122<br />

laLrqfr lañ 11-10-28% lj<strong>dk</strong>jh vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> fy, fgUnh <strong>iz</strong>f'k{k.k dh lqfo/<strong>kk</strong>,a c


123<br />

vkns'k<br />

bl ladYi dh ,d <strong>iz</strong>fr H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa rF<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>xksa] lH<strong>kh</strong> jkT; lj<strong>dk</strong>jksa rF<strong>kk</strong> la˜ '<strong>kk</strong>flr {ks=ksa] jk"Vªifr lfpoky;]<br />

mijk"Vªifr lfpoky;] eaf=eaMy lfpoky;] <strong>iz</strong>/<strong>kk</strong>uea=h <strong>dk</strong>;kZy;] ;kstuk vk;<strong>ksx</strong>] H<strong>kk</strong>jr <strong>ds</strong> egkys[<strong>kk</strong> fu;a=d ijh{kd] yksd lH<strong>kk</strong> lfpoky;]<br />

jkT; lH<strong>kk</strong> lfpoky;] mPpre U;k;ky; <strong>ds</strong> egkjftLVªkj] fo'ofo|ky; vuqnku vk;<strong>ksx</strong>] fof/k vk;<strong>ksx</strong>] ckj <strong>dk</strong>mflay vkWQ bafM;k vkfn <strong>dk</strong>s Hksth<br />

tk,aA<br />

bl ladYi <strong>dk</strong>s vke tku<strong>dk</strong>jh <strong>ds</strong> fy, H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> jkti= esa H<strong>kh</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr djok;k tk,A<br />

¼enu yky xqIrk½<br />

la;qDr lfpo] H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 123


124<br />

v/;k; & 7<br />

<strong>iz</strong>ksRlkgu ;kstuk,a<br />

<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ lañ 13034@49@90 jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼x½] fnukad 25-7-1994<br />

fo"k;%—vaxzsth <strong>ds</strong> vfrfjDr <strong>fganh</strong> esa H<strong>kh</strong> lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t djus <strong>ds</strong> fy, vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa rF<strong>kk</strong> VkbfiLVksa <strong>dk</strong>s fgUnh <strong>iz</strong>ksRlkgu HkRrk nsuk<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> 12 vxLr] 1983 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 14012@55@76&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼x½ }kjk] vaxzsth <strong>ds</strong> vfrfjDr <strong>fganh</strong> esa lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>e<br />

djus <strong>ds</strong> fy, vaxzsth vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@VkbfiLVksa <strong>dk</strong>s ^^<strong>fganh</strong> <strong>iz</strong>ksRlkgu HkRrk** nsus dh ;kstuk 15 vxLr] 1983 ls ykxw dh xbZA bl ;kstuk <strong>ds</strong> vèhu<br />

,d fuèkZfjr ek=k ¼<strong>fganh</strong> esa vkSlru 5 fVIif.k;ka@<strong>iz</strong>k:i@i= <strong>iz</strong>frfnu vFkok yxHkx 300 fVIif.k;ka@<strong>iz</strong>k:i@i= <strong>iz</strong>fr frekgh Vkbi djuk½ esa lj<strong>dk</strong>jh<br />

<strong>dk</strong>;Z <strong>fganh</strong> esa H<strong>kh</strong> djus <strong>ds</strong> fy, vaxzsth vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@VkbfiLVksa <strong>dk</strong>s Øe'k% #i, 30@& o #i, 20@& <strong>iz</strong>frekg fo'ks"k <strong>iz</strong>ksRlkgu HkRrk Loh<strong>dk</strong>j fd;k tk<br />

ldrk F<strong>kk</strong>A bl ;kstuk ij iqu% fopkj <strong>ds</strong> i'pkr~] bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 16 vxLr] 87 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 13034@31@85&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½ <strong>ds</strong><br />

vuqlkj] mDr <strong>iz</strong>ksRlkgu HkRrs dh jkf'k <strong>dk</strong>s vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@VkbfiLVksa <strong>ds</strong> fy, Øe'k% #i, 60@& o #i, 40@& dj fn;k x;k gSA<br />

2- lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>frosnu ¼[kaM&2½ esa dh xbZ flQkfj'k rF<strong>kk</strong> <strong>ds</strong>Unz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls <strong>iz</strong>kIr lq>ko fd mDr<br />

<strong>iz</strong>ksRlkgu HkRrs <strong>dk</strong>s daI;wVj rF<strong>kk</strong> Vsyhf<strong>iz</strong>aVjksa ij vaxzsth <strong>ds</strong> lkFk&lkFk <strong>fganh</strong> esa H<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;Z djus okys deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s fn;k tk, ij jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x esa<br />

fopkj fd;k x;kA bl <strong>laca</strong>/k esa O;; foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> ijke'kZ ls ;g fu.kZ; fy;k x;k gS fd os Vadd@vk'kqfyfid H<strong>kh</strong> mDr <strong>iz</strong>ksRlkgu HkRrs <strong>ds</strong> fy, ik= gksaxs<br />

tks fd VkbijkbVj@daI;wVj ij vaxzsth <strong>ds</strong> lkFk&lkFk <strong>fganh</strong> esa H<strong>kh</strong> mDr fu/<strong>kk</strong>Zfjr ek=k esa lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>;Z djrs gSaA<br />

3- ;g vkns'k O;; foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 31-5-94 ;w-vks- lañ 7¼33½& bZ- III@94 esa nh xbZ lgefr ls tkjh fd;k tk jgk gSA<br />

<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ lañ 13017@4@90&jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼uhñ lñ½]fnukad&28-7-1998<br />

fo"k;%& vaxzsth <strong>ds</strong> vfrfjDr <strong>fganh</strong> esa H<strong>kh</strong> lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t djus <strong>ds</strong> fy, vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa rF<strong>kk</strong> VkbfiLVksa <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> <strong>iz</strong>ksRikgu HkRrk nsukA<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 12 vxLr] 1983 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 14012@55@76&jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼x½ }kjk] vaxzsth <strong>ds</strong> vfrfjDr <strong>fganh</strong> esa lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>e<br />

djus <strong>ds</strong> fy, vaxzsth vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@VkbfiLVksa <strong>dk</strong>s ^^<strong>fganh</strong> <strong>iz</strong>ksRlkgu HkRrk** nsus dh ;kstuk 15 vxLr] 1983 ls ykxw dh xbZA bl ;kstuk <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u<br />

,d fu/<strong>kk</strong>Zfjr ek=k ¼<strong>fganh</strong> esa vkSlru 5 fVIif.k;ka@<strong>iz</strong>k:i@i= <strong>iz</strong>frfnu vFkok 300 fVIif.k;ka@<strong>iz</strong>k:i@i= <strong>iz</strong>fr frekgh Vkbi djuk½ esa lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>;Z<br />

<strong>fganh</strong> esa H<strong>kh</strong> djus <strong>ds</strong> fy, vaxzsth vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@VkbfiLVksa <strong>dk</strong>s Øe'k% #i, 30@& o #i, 20@& <strong>iz</strong>frekg fo'ks"k <strong>iz</strong>ksRlkgu HkRrk Loh<strong>dk</strong>j fd;k tk ldrk<br />

F<strong>kk</strong>A bl ;kstuk ij iqu% fopkj <strong>ds</strong> i'pkr~ bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 16 vxLr] 1987 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 13034@31@85&jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼x½ <strong>ds</strong> vuqlkj] mDr<br />

<strong>iz</strong>ksRlkgu HkRrs dh jkf'k <strong>dk</strong>s vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@VkbfiLVksa <strong>ds</strong> fy, Øe'k% #i, 60@& o #i, 40@& dj fn;k x;k F<strong>kk</strong>A<br />

2- bl <strong>iz</strong>ksRlkgu HkRrs dh jkf'k <strong>dk</strong>s 1 vxLr] 1997 ls vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@VkbfiLVksa <strong>ds</strong> fy, Øe'k% 120@&#ñ rF<strong>kk</strong> 80@&#ñ <strong>iz</strong>frekg fd;k tkrk<br />

gSA fnukad 12 vxLr] 1983 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 14012@55@76&jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼x½ esa bl ;kstuk <strong>ds</strong> varxZr <strong>iz</strong>ksRlkgu nsus <strong>ds</strong> fy, tks 'krs± nh xbZ g®] os ykxw<br />

jgsaxhA<br />

3- ;g vkns'k O;; foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 16-7-98 <strong>ds</strong> ;wñ vksñ lañ <strong>fganh</strong>&18@LF<strong>kk</strong>ñ3 ¼d½@98 esa nh xbZ lgefr ls tkjh fd;k tkrk gSA<br />

<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ lañ II@12013@1@89&jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼d&2½] fnukad 6-3-1989<br />

fo"k;%—vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>dk</strong>s fgUnh esa fMDVs'ku nsus <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>ksRlkgu&ekxZn'<strong>kh</strong>Z fl)karA<br />

vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>dk</strong>s fgUnh esa vf/kd ls vf/kd fMDVs'ku nsus <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>ksRlkfgr djus <strong>ds</strong> mn~ns'; ls 27 flrEcj] 1988 <strong>dk</strong>s bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong><br />

<strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ II@20015@62@88&jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼d&2½ <strong>ds</strong> vUrxZr lH<strong>kh</strong> ea=ky;@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s lykg nh xbZ F<strong>kh</strong> fd os vius&vius <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa <strong>iz</strong>fr<br />

o"kZ ,d ,sls vf/k<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> iqjL<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fy, pqusa tks lky esa lcls vf/kd fMDVs'ku fgUnh esa nsA ;g H<strong>kh</strong> lq>ko fn;k x;k F<strong>kk</strong> fd ;fn laHko gks rks<br />

fgUnh H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> vkSj xSj fgUnh H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>ds</strong> fy, vyx&vyx iqjL<strong>dk</strong>j j[ks tk,aA dbZ ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa us vuqjks/k fd;k gS fd ,slh ;kstuk 'kq:<br />

djus <strong>ds</strong> fy, mUgsa ekxZn'kZu fn;k tk,A vr% uhps dqN ekxZn'<strong>kh</strong>Z fl)kar fn;s tk jgs g® ftu<strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij <strong>laca</strong>f/kr ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x bl ;kstuk <strong>dk</strong>s<br />

ykxw dj ldrs gSa%—<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 124


125<br />

¼1½ ,sls lH<strong>kh</strong> vf/k<strong>dk</strong>jh] ftUgsa vk'kqfyfid dh lgk;rk miyC/k gS ;k tks lkekU;r% fMDVs'ku nsrs gSa bl ;kstuk esa '<strong>kk</strong>fey gks ldrs<br />

gSaA<br />

¼2½ ;kstuk dh vof/k foÙ<strong>kh</strong>; o"kZ j[<strong>kh</strong> tk,A foÙ<strong>kh</strong>; o"kZ 1989&90 <strong>ds</strong> 'kq: gksus ls igys bl ;kstuk <strong>ds</strong> ckjs esa lH<strong>kh</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>dk</strong>s<br />

tku<strong>dk</strong>jh ns nh tk,A<br />

¼3½ ;kstuk esa H<strong>kk</strong>x ysus okys vf/k<strong>dk</strong>jh mu<strong>ds</strong> }kjk fgUnh esa fn;s x;s fMDVs'ku <strong>ds</strong> ckjs esa fj<strong>dk</strong>MZ j[ksaxsA ;g fj<strong>dk</strong>MZ mu<strong>ds</strong> LVsuks@futh<br />

lgk;d H<strong>kh</strong> j[k ldrs g® rF<strong>kk</strong> ml<strong>ds</strong> lR;kiu <strong>dk</strong> iwjk mÙkjnkf;Ro <strong>laca</strong>f/kr vf/k<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong> g<strong>ksx</strong>kA ;g fj<strong>dk</strong>MZ <strong>laca</strong>f/kr ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x<br />

}kjk fu/<strong>kk</strong>Zfjr fd;s x;s <strong>iz</strong>ksQkekZ ¼uewuk layXu gS½ esas j[<strong>kk</strong> tk ldrk gS vFkok <strong>laca</strong>f/kr vf/k<strong>dk</strong>jh }kjk ,d QksYMj j[<strong>kk</strong> tk ldrk<br />

gS ftlesa fMDVs'ku nsus okys vf/k<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong> uke] fMDVs'ku dh frfFk vkSj fMDVs'ku ysus okys deZpkjh <strong>dk</strong> uke vaafdr gks rF<strong>kk</strong> fn;s<br />

x;s fMDVs'ku dh <strong>iz</strong>fr;ka <strong>laca</strong>f/kr Qkby Øekad <strong>ds</strong> lkFk j[<strong>kh</strong> xbZ gksaA<br />

¼4½ iqjL<strong>dk</strong>j ;kstuk <strong>ds</strong> vUrxZr yxHkx 500@& #i;s <strong>dk</strong> iqjL<strong>dk</strong>j j[<strong>kk</strong> tk ldrk gSA iqjL<strong>dk</strong>j nks H<strong>kh</strong> j[ks tk ldrs gSaA ,d iqjL<strong>dk</strong>j<br />

,sls vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>ds</strong> fy, ftu<strong>dk</strong> ?<strong>kk</strong>sf"kr fuokl LF<strong>kk</strong>u^^d** rF<strong>kk</strong> ^^[k** {ks= <strong>ds</strong> varxZr gks] vkSj nwljk iqjL<strong>dk</strong>j ,sls vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa<br />

<strong>ds</strong> fy, ftu<strong>dk</strong> ?<strong>kk</strong>sf"kr fuokl LF<strong>kk</strong>u ^^x** {ks= esa gksA<br />

¼5½ lH<strong>kh</strong> ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x@<strong>dk</strong>;kZy; bl ;kstuk <strong>dk</strong>s Lo;a pyk ldrs gSa vkSj iqjL<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fy, vko';d fgUnh fMDVs'ku <strong>dk</strong>;Z dh<br />

U;wure lhek fu/<strong>kk</strong>Zfjr dj ldrs gSaA ^^<strong>dk</strong>;kZy;** ls rkRi;Z lkekU;r% ml <strong>dk</strong>;kZy; ls g<strong>ksx</strong>k ftl<strong>dk</strong> LF<strong>kk</strong>uh; eq[; vf/k<strong>dk</strong>jh<br />

foH<strong>kk</strong>xk/;{k vFkok <strong>dk</strong>;kZy;k/;{k ?<strong>kk</strong>sf"kr fd;k x;k gksA<br />

¼6½ iqjL<strong>dk</strong>j fu/<strong>kk</strong>Zfjr djus <strong>ds</strong> fy, fdlh mPp vf/k<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>s ewY;kadu vf/k<strong>dk</strong>jh ukfer fd;k tk ldrk gS] vFkok bl gsrq ,d<br />

lfefr xfBr dh tk ldrh gSA<br />

2- D;ksafd ;g ;kstuk fofHkUu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa }kjk mi;qZDr ekxZn'<strong>kh</strong>Z fl)karksa <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij ykxw dh tk ldrh gS] os gh bl <strong>laca</strong>/k esa foLr`r<br />

O;oLF<strong>kk</strong> djus <strong>ds</strong> fy, l{ke gksaxs] tSls fd ;g r; djuk fd ;kstuk <strong>ds</strong> varxZr gksus okyk O;; fdlh '<strong>kh</strong>"kZ <strong>ds</strong> varxZr vkgfjr fd;k tk,A vr,o<br />

ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k gSa fd os vius&vius <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu fnukad 27 flrEcj] 1988 <strong>ds</strong> rR<strong>laca</strong>/k esa <strong>dk</strong>uwuh<br />

<strong>dk</strong>jZokbZ ;F<strong>kk</strong>'<strong>kh</strong>?kz iwjh dj ysaA bl ;kstuk <strong>dk</strong>s d`i;k lj<strong>dk</strong>jh miØeksa@jk"Vªh;d`r cSa<strong>dk</strong>ssa vkfn <strong>ds</strong> /;ku esa H<strong>kh</strong> yk;k tk,] rkfd os H<strong>kh</strong> mi;qZDr vk/<strong>kk</strong>j<br />

ij iqjL<strong>dk</strong>j ;kstuk,a <strong>iz</strong>kjEHk djus ij fopkj dj l<strong>ds</strong>aA<br />

<strong>iz</strong>ksQkekZ ¼uewuk½<br />

<strong>fganh</strong> esa vf/kd ls vf/kd fMDVs'ku ls <strong>laca</strong>f/kr iqjL<strong>dk</strong>j ;kstuk <strong>ds</strong> vUrxZr j[ks tkus okys fj<strong>dk</strong>MZ <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>ksQkekZ ¼uewuk½<br />

Øe la[;k@fnukad fMDVs'ku ls fy[ks x;s Qkby la[;k fVIi.<strong>kh</strong><br />

'kCnksa dh la[;k<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ II @12013@18@93&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uh&2½] fnukad 16-9-1998<br />

fo"k;%—lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t ¼fVIi.k@vkys[ku½ ewy :i ls <strong>fganh</strong> esa djus rF<strong>kk</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa }kjk <strong>fganh</strong> esa fMDVs'ku nsus <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>ksRlkgu jkf'k esa o`f)<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 16 Qjojh 1988 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 11@12013@3@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&2½ <strong>ds</strong> rgr lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t esa ewy<br />

<strong>fganh</strong> esa fVIi.k@vkys[ku <strong>ds</strong> fy, igys ls pykbZ tk jgh <strong>iz</strong>ksRlkgu ;kstuk <strong>ds</strong> vUrxZr nh tkus okyh jkf'k <strong>dk</strong>s c


126<br />

mDr ;kstuk <strong>ds</strong> ckjs esa fnukad 16 Qjojh] 1988 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu <strong>ds</strong> rgr cuk, x, lH<strong>kh</strong> fu;e ,oa 'krs± iwoZor~ jgsaxhA iqjL<strong>dk</strong>j dh c


127<br />

}kjk fu/<strong>kk</strong>Zfjr ekun.Mksa <strong>ds</strong> vuqlkj fd;k tkrk gSA bl lEcU/k esa igys ls fu/<strong>kk</strong>Zfjr ekun.Mksa esa dqN la'<strong>kk</strong>s/ku fd;k x;k gSA vc fu/<strong>kk</strong>Zfjr ekun.M<br />

bl <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j gS%—<br />

Øñ lañ en fooj.k vad<br />

1 2 3<br />

1 ¼i½ vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> Kku dh fLFkfr % 20<br />

¼ii½ Vad.k@vk'kqfyfi <strong>iz</strong>f'k{k.k % 20<br />

2- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 dh /<strong>kk</strong>jk 3¼3½ % 10<br />

¼bl en <strong>dk</strong> 'kr&<strong>iz</strong>fr'kr vuqikyu u gksus dh n'<strong>kk</strong> esa dqy<br />

<strong>iz</strong>kIrkad esa ls 10 vad <strong>dk</strong>V fy, tk,axs½<br />

3- fgUnh esa <strong>iz</strong>kr i=ksa dh fLFkfr % 10<br />

¼bl en <strong>dk</strong> 'kr&<strong>iz</strong>fr'kr vuqikyu u gksus dh n'<strong>kk</strong> esa dqy<br />

<strong>iz</strong>kIrkad esa ls 5 vad <strong>dk</strong>V fy, tk,axs½<br />

4- <strong>iz</strong>sf"kr ewy i=ksa dh fLFkfr % 50<br />

5- jkñH<strong>kk</strong>ñ fu;e] 1976 <strong>dk</strong> fu;e 8¼4½ % 05<br />

¼<strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>;Z gsrq fofufnZ"V vuqH<strong>kk</strong>x½<br />

6- mPpkf/k<strong>dk</strong>fj;ksa }kjk <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>;Z % 30<br />

7- fgUnh esa ewy <strong>dk</strong>e <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>ksRlkgu ;kstuk % 05<br />

8- foH<strong>kk</strong>xh; inksUufr ijh{<strong>kk</strong>vksa esa fgUnh ek/;e <strong>dk</strong> fodYi % 05<br />

9- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>bZ fujh{k.k % 10<br />

10- fgUnh <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>yk,a % 05<br />

11- VkbZijkbVj ¼;kfU=d@bySDVªkfud½ midj.k<br />

miyC/krk@fgUnh&<strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>iz</strong>fr'krrk % 20<br />

12- dEI;wVj&miyC/krk@fgUnh esa <strong>dk</strong>;Z <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>iz</strong>fr'krrk % 10<br />

13- ¼d½ <strong>dk</strong>sM@eSuqvy vkfn ¼jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e&11½ % 05<br />

¼[k½ f}H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku % 10<br />

14- lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa fgUnh inksa dh fLFkfr % 10<br />

15- ¼d½ fgUnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr dh cSB<strong>ds</strong>a vkfn % 10<br />

¼[k½ foH<strong>kk</strong>xh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh cSB<strong>ds</strong>a vkfn % 05<br />

16- lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr & vk'okluksa dh iwfrZ fLFkfr % 10<br />

dqy vad % 250<br />

2- Hkfo"; esa iqjL<strong>dk</strong>jksa <strong>dk</strong> ewY;kadu 3d <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls <strong>iz</strong>kIr gksus okyh o"kZ dh pkjksa frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVks± <strong>ds</strong> vkadM+ksa <strong>ds</strong><br />

vk/<strong>kk</strong>j ij fd;k tk,xk vr% lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls ;g vuqjks/k gS fd os viuh o"kZ 1995&96 dh pkjksa frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVs± 30 v<strong>iz</strong>Sy 1996<br />

rd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s vo'; fHktok nsaA pwafd mi;qZDr <strong>dk</strong>Wye 8 <strong>ds</strong> ckjs esa lwpuk frekgh <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ <strong>ds</strong> u, <strong>iz</strong>ksQkekZ esa ugha ekaxh xbZ gS vr%<br />

bl<strong>ds</strong> fy, fuEufyf[kr <strong>ds</strong> vuqlkj tku<strong>dk</strong>jh layXu djus dh d`ik djsa%—<br />

<strong>dk</strong>Wye&8%—<br />

¼i½ foÙ<strong>kh</strong>; o"kZ <strong>ds</strong> nkSjku dqy fdruh ijh{<strong>kk</strong>,a vk;ksftr dh xb±\<br />

¼ii½ buesa ls fdruh ijh{<strong>kk</strong>vksa esa <strong>fganh</strong> ek/;e ls mÙkj nsus <strong>dk</strong> fodYi fn;k x;k\<br />

3- ;g H<strong>kh</strong> Li"V fd;k tkrk gS fd ;g ;kstuk ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> fy, gS] d`i;k lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy; viuh lwpuk jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x<br />

<strong>dk</strong>s u HkstsaA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 127


SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 128<br />

128<br />

83@358 <strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ II @12013@04&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼ehñ&2½] fnukad 6-9-1996<br />

fo"k;% bfUnjk xka/<strong>kh</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> iqjL<strong>dk</strong>j ;kstuk esa la'<strong>kk</strong>s/kuA<br />

bafnjk xka/<strong>kh</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> iqjL<strong>dk</strong>j ;kstuk <strong>ds</strong> varxZr fgUnh esa ekSfyd iqLrd ys[ku <strong>ds</strong> fy, vc iqjL<strong>dk</strong>j jkf'k <strong>dk</strong>s c


129<br />

iqjL<strong>dk</strong>jksa <strong>dk</strong> fu.kZ; ,d fu.<strong>kk</strong>Z;d lfefr }kjk fd;k tkrk gS] ftlesa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>frfuf/k;ksa <strong>ds</strong> vfrfjDr nks xSj&lj<strong>dk</strong>jh lnL; H<strong>kh</strong><br />

'<strong>kk</strong>fey fd, tkrs gaSA<br />

7- ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k gS fd os fgUnh esa ekSfyd iqLrd fy[kus dh mi;qZDr ;kstuk <strong>dk</strong>s vius lH<strong>kh</strong> lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa]<br />

miØeksa] jk"Vªh;d`r cSa<strong>dk</strong>sa] foÙ<strong>kh</strong>; laLF<strong>kk</strong>vksa ,oa <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRo esa vkus okys <strong>ds</strong>Unzh; fo'ofo|ky;ksa rF<strong>kk</strong> 'kS{kf.kd@<strong>iz</strong>f'k{k.k laLF<strong>kk</strong>uksa esa<br />

ifjpkfyr dj nsaA ;kstuk <strong>ds</strong> varxZr <strong>iz</strong>kIr iqLr<strong>ds</strong>a u rks okfil dh tk,xh vkSj u gh mu<strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa fdlh varfje iwNrkN <strong>dk</strong> mÙkj fn;k tk,xkA<br />

8- <strong>iz</strong>fof"V;ksa <strong>ds</strong> bl foH<strong>kk</strong>x esa <strong>iz</strong>kIr gksus dh vafre frfFk 30 twu] 2000 j[<strong>kh</strong> xbZ gSA fu/<strong>kk</strong>Zfjr frfFk <strong>ds</strong> ckn <strong>iz</strong>kIr <strong>iz</strong>fof"V;ksa ij fopkj ugha<br />

fd;k tk,xkA<br />

vuqyXud ^^d**<br />

fo'ks"kKksa <strong>ds</strong> fy, funsZ'k<br />

1- iqLr<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> lanHkZ eas fo'ks"kKksa dh jk; iw.kZr;k xksiuh; g<strong>ksx</strong>hA fo'ks"kK d`i;k viuk laLrqfr i= eksgjcan fyQkQs esa gh HkstsaA<br />

2- d`i;k fyQkQs dh ckbZ vksj fuEufyf[kr lwpuk,a vafdr djsa%—<br />

(i) ^^bafnjk xka/<strong>kh</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> iqjL<strong>dk</strong>j&laLrqfr i=**<br />

(ii) fyQkQk iqLrd ewY;kadu lfefr cSBd esa gh [<strong>kk</strong>syk tk,] bls iwoZ ughaA<br />

(iii) iqLrd <strong>dk</strong> uke<br />

(iv) fo'ks"kK <strong>dk</strong> uke<br />

3- fo'ks"kK d`i;k iqLrd <strong>ds</strong> lanHkZ esa layXu laLrqfr i= esa m)r fcUnqvksa ij viuh jk; vo'; nsaA ;fn tkap <strong>ds</strong> vU; ekud fcUnqvksa<br />

<strong>dk</strong> lekos'k djuk pkgsa rks vyx&ls dj ysa] ijUrq fu;e fcUnqvksa ij viuh fu"i{k jk; vo'; nsaA<br />

4- lsokjr vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa] deZpkfj;ksa vkfn <strong>ds</strong> ekeys esa ^^laLrqfr i=** <strong>dk</strong> fyQkQk <strong>laca</strong>f/kr <strong>dk</strong>;kZy;@foH<strong>kk</strong>x] laxBuksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud<br />

<strong>iz</strong>/<strong>kk</strong>u <strong>ds</strong> ek/;e ls ^^jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x** <strong>dk</strong>s Hkstk tk, rF<strong>kk</strong> lsokfuo`r vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa vkfn <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa ;g lh/ksa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s Hkstk tk,A<br />

iqLrd <strong>dk</strong> laLrqfr <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>i=<br />

1- iqLrd <strong>dk</strong> uke<br />

2- ys[kd@lEiknd <strong>dk</strong> uke<br />

3- D;k iqLrd dh fo"k;&oLrq ij fgUnh esa ;g igyh jpuk gS\<br />

4- D;k iqLrd esa <strong>iz</strong>;qDr rF; 'kq) rF<strong>kk</strong> v|ru gS\<br />

5- D;k fo"k;oLrq esa ekSfyd <strong>dk</strong> fuokZg gqvk gS\<br />

6- D;k ys[kd dh d`fr v|ru psruk rF<strong>kk</strong> Hkfo";xkeh ifjdYiuk ;qDr gS\<br />

7- D;k iqLrd lkekU; ikBd <strong>ds</strong> fy, jkspd rF<strong>kk</strong> mi;<strong>ksx</strong>h gS\<br />

8- <strong>dk</strong>sbZ vU; mYys[kuh; fopkj%—<br />

9- lesfdr :i esa foosP; iqLrd fdl Js.<strong>kh</strong> esa j[<strong>kh</strong> tk ldrh gS%—<br />

^^d** & 85% ls Åij<br />

^^[k** & 60% ls 85% rd<br />

^^x** & 60% ls de<br />

fo'ks"kK <strong>ds</strong> gLrk{kj %<br />

uke o iwjk Mkd irk %<br />

nwjH<strong>kk</strong>"k%<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 129


130<br />

fgUnh esa ekSfyd iqLrd ys[ku gsrq<br />

bafnjk xka/<strong>kh</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> iqjL<strong>dk</strong>j ;kstuk o"kZ 1999&2000<br />

1- ¼d½ ys[kd <strong>dk</strong> uke<br />

¼[k½ inuke ;k iwoZ inuke<br />

¼x½ <strong>dk</strong>;kZy; ;k iwoZ <strong>dk</strong>;kZy; <strong>dk</strong> uke<br />

¼?k½ ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong> uke<br />

¼³½ ys[kd <strong>dk</strong> Mkd <strong>dk</strong> iwjk irk ¼fiu<strong>dk</strong>sM lfgr½ nwjH<strong>kk</strong>"k uañ ¼,lñVhñ<strong>dk</strong>sM lfgr½@QSDl<br />

2- iqLrd <strong>dk</strong> uke<br />

3- iqLrd <strong>dk</strong> fo"k;<br />

4- <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'kd <strong>dk</strong> uke o irk<br />

5- <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku <strong>dk</strong> o"kZ<br />

6- iqLrd fy[kus <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z lEiUu djus dh frfFk ¼ekg&Ok"kZ½<br />

7- eSa-----------------------iq=@iq=h Jh ----------------------tksfd 01 v<strong>iz</strong>Sy] 1999 ls 31 ekpZ] 2000 <strong>ds</strong> nkSjku <strong>ds</strong>anhz; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRo<br />

esa vkus okys ------------------¼<strong>dk</strong>;kZy; <strong>dk</strong> uke½ esa <strong>dk</strong>;Zjr jgk@jgh ¹;k¼lsok fuo``Ùk O;fDr;ksa <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa½------------ frfFk <strong>dk</strong>s-----------------<br />

----¼inuke½ <strong>ds</strong> in ls --------------------¼<strong>dk</strong>;kZy; <strong>dk</strong> uke½ lsokfuo`Ùk gqvk gwa ] ,rn~}kjk <strong>iz</strong>ekf.kr djrk@djrh gwa fd%—<br />

¼1½ mDr iqLrd esjh ekSfyd jpuk gS vkSj <strong>dk</strong>ihjkbZV ,DV 1957 <strong>ds</strong> rgr fdlh vU; ys[kd <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ihjkbZVl <strong>dk</strong> mYya?ku ugha djrh gSA<br />

¼2½ mDr iqLrd---------------<strong>ds</strong> chp esa fy[<strong>kh</strong> xbZ@<strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr gqbZ gSaA<br />

¼3½ esjh mDr iqLrd <strong>ds</strong> fo"k; <strong>dk</strong> lEcU/k esjs }kjk fd, tk jgs@fd, x, <strong>dk</strong>;Z ls gSA<br />

fnukad<br />

ys[kd <strong>dk</strong> gLrk{kj<br />

¹uksV % tks ykxw u gks <strong>dk</strong>V nsaA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 130


131<br />

vuqyXud ^^x**<br />

ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x@lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy; }kjk lR;kiu rF<strong>kk</strong> laLrqfr<br />

ys[kd }kjk fn, x, mi;ZDr rF;ksa rF<strong>kk</strong> lEc) fj<strong>dk</strong>MZ <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij mi;qZDr d`fr <strong>dk</strong>s fgUnh esa ekSfyd iqLrd ys[ku <strong>ds</strong> fy, bafnjk<br />

xka/<strong>kh</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> iqjL<strong>dk</strong>j o"kZ 1999&2000 <strong>ds</strong> fopkj gsrq ;ksX; ik;k x;k gS] ,rnFkZ laLrqfr dh tkrh gSA<br />

2- bl foH<strong>kk</strong>x@<strong>dk</strong>;kZy; }kjk vc rd o"kZ 1999&2000 <strong>ds</strong> iqjL<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fy, flQkfj'k dh xbZ ;g igyh@nwljh@rhljh@pkSF<strong>kh</strong> iqLrd gSA<br />

3- bafnjk xka/<strong>kh</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> iqjL<strong>dk</strong>j ;kstuk <strong>ds</strong> vaUrxZr fgUnh esa ekSfyd iqLrd&ys[ku <strong>ds</strong> iqjL<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fy, iwoZ esa mDr iqLrd dh flQkfj'k<br />

ugha dh xbZ gSA<br />

v/;{k] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr <strong>ds</strong> gLrk{kj%<br />

&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&<br />

v/;{k <strong>dk</strong> uke]&&&&&&&&&&&&&&&&&&<br />

inuke&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&<br />

ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x@<strong>dk</strong>;kZy;@laLF<strong>kk</strong>u%&&&&&&&<br />

nwjH<strong>kk</strong>"k@QSDl&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&<br />

<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ lñ 12011@1@05]—jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>dk</strong>&2½& fnukad 13-5-2005<br />

fo"k;%— fgUnh esa ekSfyd iqLrd ys[ku <strong>ds</strong> fy, bafnjk xka/<strong>kh</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> iqjL<strong>dk</strong>j% o"kZ 2004&05-<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x] x`g ea=ky; <strong>ds</strong> fnukad 30 tqykbZ] 1986 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k II/12013/2/85-jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼d&2½ <strong>ds</strong> rgr dasnz lj<strong>dk</strong>j<br />

<strong>ds</strong> lsokjr@lsokfuo`r deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> fy, fgUnh esa ekSfyd iqLr<strong>ds</strong>a fy[kus <strong>ds</strong> fy, bafnjk xka/<strong>kh</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> iqjL<strong>dk</strong>j ;kstuk ifjp<strong>kk</strong>fyr dh xbZ F<strong>kh</strong>A<br />

2- bl iqjL<strong>dk</strong>j ;kstuk <strong>ds</strong> varxZr o"kZ 2004&05 <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>fof"V;ka vkefU=r dh tkrh gSaA<br />

3- ik=rk rF<strong>kk</strong> 'krs±%<br />

¼i½ ;kstuk <strong>ds</strong> varxZr iqjL<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fy, os iqLr<strong>ds</strong>a gh Loh<strong>dk</strong>;Z gSa tks ys[kd dh <strong>fganh</strong> esa ekSfyd jpuk gksaA<br />

¼ii½ vuwfnr iqLr<strong>ds</strong>a Loh<strong>dk</strong>;Z ugha gSaA<br />

¼iii½ iqLrd 01 v<strong>iz</strong>Sy] 2004 ls 31 ekpZ] 2005 <strong>ds</strong> nkSjku fy[<strong>kh</strong> vFkok <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr dh xbZ gksA<br />

¼iv½ iqLrd <strong>ds</strong> ys[kd <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@mu<strong>ds</strong>@lc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa] miØeksa] cSa<strong>dk</strong>sa] foÙ<strong>kh</strong>; laLF<strong>kk</strong>vksa rF<strong>kk</strong> <strong>ds</strong>Unzh;<br />

lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRo esa ;k fu;a=.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u Lok;Ùk laLF<strong>kk</strong>vksa] fo'ofo|ky;ksa] 'kSf{kd o <strong>iz</strong>f'k{k.k lLF<strong>kk</strong>uksa <strong>ds</strong> lsokjr@lsokfuo`r vf/k<strong>dk</strong>jh@deZpkjh gksaA<br />

bl <strong>laca</strong>/k esa iqLrd <strong>ds</strong> ys[kd }kjk vuqyXud ^[k* ij fn;s x;s <strong>iz</strong>ksQkekZ esa ,d <strong>iz</strong>ek.ki= fn;k tkuk visf{kr gSA lsokjr vf/k<strong>dk</strong>jh@deZpkjh viuh<br />

<strong>iz</strong>fof"V vius foH<strong>kk</strong>x@<strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong> v/;{k }kjk lR;kiu rF<strong>kk</strong> laLrqfr rF<strong>kk</strong> laLrqfr <strong>ds</strong> lkFk ¼vuqyXud ^x* ij fn, x, <strong>iz</strong>ksQkekZ esa½ bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s<br />

HkstsaA lsokfuo`Ùk vf/k<strong>dk</strong>jh@deZpkjh viuh iqLr<strong>ds</strong>a lh/ks jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s ;k lsokfuo`Ùk ls iwoZ os ftl laxBu esa <strong>dk</strong>;Zjr jgs] ml foH<strong>kk</strong>x@<strong>dk</strong>;kZy;@laxBu<br />

<strong>ds</strong> v/;{k <strong>ds</strong> ek/;e ls fHktok ldrs gSaA<br />

¼v½ iqLrd dh fo"k;oLrq <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> mDr <strong>dk</strong>;kZy;ksa@lxBuksa@laLF<strong>kk</strong>uksa esa deZpkfj;ksa }kjk fd, x,@fd, tk jgs <strong>dk</strong>;ks± ls <strong>laca</strong>f/kr gksA<br />

eSuqvy] 'kCnkofy;ka] laLej.k] dfork,a] dgkfu;ka] ukVd] miU;kl vkfn bl ;kstuk <strong>ds</strong> varxZr Loh<strong>dk</strong>;Z ugha gSaA<br />

¼vi½ iqLrd fdlh 'kSf{kd ;k <strong>iz</strong>f'k{k.k laLF<strong>kk</strong>u <strong>ds</strong> ikB;Øe esa '<strong>kk</strong>fey u gksA<br />

¼vii½ ys[kd bl vk'k; <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>ek.k&i= nsa fd ;g iqLrd mudh ekSfyd jpuk gS vkSj <strong>dk</strong>ihjkbZV ,DV ¼;F<strong>kk</strong>la'<strong>kk</strong>sf/kr½ 1997 <strong>ds</strong> rgr fdlh<br />

vU; ys[kd <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ihjkbV <strong>dk</strong> mYya?ku ugha djrh gSA<br />

¼viii½ <strong>iz</strong>R;sd <strong>iz</strong>fof"V <strong>ds</strong> lkFk iqLrd dh pkj&pkj <strong>iz</strong>fr;ka vo'; Hksth tk,aA<br />

¼ix½ ;kstuk <strong>ds</strong> varxZr <strong>iz</strong>kIr iqLrdas okfil ugha dh tk l<strong>ds</strong>axh vkSj bl <strong>laca</strong>/k esa fdlh varfje iwNrkN <strong>dk</strong> mÙkj ugha fn;k tk,xkA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 131


132<br />

¼x½ ;kstuk <strong>ds</strong> varxZr <strong>iz</strong>sf"kr lH<strong>kh</strong> iqLr<strong>dk</strong>sa ij fo'ks"kK dh jk; vuqyXud ^d* ij fn, x, <strong>iz</strong>ksQkesZ esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s fHktokbZ tk,A<br />

fo'ks"kKksa <strong>dk</strong>s iqLrd dh fo"k;oLrq ls <strong>laca</strong>f/kr 'kCnkoyh rF<strong>kk</strong> fgUnh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> i;kZIr Kku gksuk vko';d gSA fo'ks"kK <strong>dk</strong>sbZ xSj lj<strong>dk</strong>jh O;fDr tSls<br />

lsokfuo`r vf/k<strong>dk</strong>jh ;k fo'ofo|ky;ksa@bathfu;jh@esfMdy laLF<strong>kk</strong>uksa esa <strong>dk</strong>;Zjr <strong>iz</strong>ksQslj vkfn gks ldrs gSaA iqLr<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> ewY;kadu ls <strong>laca</strong>f/kr ekuns;<br />

<strong>dk</strong> nkok ;fn <strong>dk</strong>sbZ gks jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s us Hkstdj <strong>laca</strong>f/kr ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x@laxBu <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud <strong>iz</strong>/<strong>kk</strong>u <strong>ds</strong> ikl Hkstk tk,A<br />

4- bl ;kstuk <strong>ds</strong> vUrxZr fuEufyf[kr rhu iqjL<strong>dk</strong>j <strong>iz</strong>nku fd, tk,axs%—<br />

¼1½ <strong>iz</strong>Fke iqjL<strong>dk</strong>j & #- 20]000@&<br />

¼2½ f}rh; iqjL<strong>dk</strong>j & #- 16]000@&<br />

¼3½ r`rh; iqjL<strong>dk</strong>j & #- 10]000@&<br />

5- iqLr<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> eqY;kadu ,d lfefr }kjk fd;k tkrk gS ftlesa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>frfuf/k;ksa <strong>ds</strong> vykok nks xSj lj<strong>dk</strong>jh lnL; gksrs gSA<br />

6- <strong>iz</strong>fof"V;ka bl foH<strong>kk</strong>x esa fnukad 29 tqykbZ] 2005 rd vo'; igqap tkuh pkfg,A fu/<strong>kk</strong>Zfjr frfFk <strong>ds</strong> ckn <strong>iz</strong>kIr <strong>iz</strong>fof"V;ksa ij fopkj ugha<br />

fd;k tk,xkA<br />

7- <strong>iz</strong>fof"V;ka fuEu irs ij Hksth tk,aa%—<br />

vuqla/<strong>kk</strong>u vf/k<strong>dk</strong>jh ¼<strong>dk</strong>;kZUo;u½<br />

<strong>dk</strong>;kZUo;u&2 vuqH<strong>kk</strong>x]<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x] x`g ea=ky;]<br />

f}rh; ry] yksduk;d Hkou] , foax]<br />

[<strong>kk</strong>u ek<strong>ds</strong>ZV ubZ fnYyh&110003-<br />

8- ea=ky;ksa @foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k gS fd os fgUnh esa ekSfyd iqLrd fy[kus dh mi;qZDr ;kstuk <strong>dk</strong>s vius lH<strong>kh</strong> lEc)@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa]<br />

miØeksa] jk"Vªh;d`r cSa<strong>dk</strong>sa] foÙ<strong>kh</strong>; laLF<strong>kk</strong>vksa ,oa <strong>ds</strong>Unzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRo esa ;k fu;a=.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u <strong>ds</strong>Unzh; fo'ofo|ky;ksa rF<strong>kk</strong> 'kS{kf.kd@<strong>iz</strong>f'k{k.k<br />

laLF<strong>kk</strong>uksa esa ifjpkfyr dj nsaA bl ;kstuk <strong>ds</strong> ckjs esa lwpuk gekjh osclkbV http://rajbhasha.nic.in ij H<strong>kh</strong> miyC/k gSA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH(NEW).PM6.5 132


130<br />

vuqyXud ^^d**<br />

fo'ks"kK<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> fy, funsZ'k<br />

1- iqLr<strong>dk</strong>as <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k eas fo'ks"kK dh jk; iw.kZr;k xksiuh; g<strong>ksx</strong>hA fo'ks"kK d` i;k viuk laLrqfr i= eksgjcan fyQkQs esa gh HkstsaA<br />

2- d` i;k fyQkQs <strong>ds</strong> ckb± vksj fuEufyf[kr lwpuk,a vafdr djsa%—<br />

(i) ^^bafnjk xka/<strong>kh</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> iqjL<strong>dk</strong>j—laLrqfr i=**<br />

(ii) fyQkQk jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x dh iqLrd ewY;kadu lfefr dh cSBd esa gh [<strong>kk</strong>syk tk,A<br />

(iii) iqLrd <strong>dk</strong> uke---------------------------------------------------------------------------<br />

(iv) fo'ks"kK <strong>dk</strong> uke-------------------------------------------------------------------------<br />

3- fo'ks"kK d` i;k iqLrd <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa uhps fn, x, laLrqfr i= esa mfYyf[kr fcanqvksa ij viuh jk; vo'; nsaA ;fn tkap <strong>ds</strong> vU; ekud<br />

fcanqvksa <strong>dk</strong> lekos'k djuk pkgsa rks vyx&ls dj ysa] ijUrq fu;r fcanqvksa ij viuh fu"i{k jk; vo'; nsaA<br />

4- lsokjr vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa] deZpkfj;ksa vkfn <strong>ds</strong> ekeys esa ^^laLrqfr i=** <strong>dk</strong> fyQkQk <strong>laca</strong>f/kr <strong>dk</strong>;kZy;@foH<strong>kk</strong>x@laxBu <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud <strong>iz</strong>/<strong>kk</strong>u<br />

<strong>ds</strong> ek/;e ls jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s Hkstk tk, rF<strong>kk</strong> lsokfuo`r vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa vkfn <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa og lh/ks jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s Hkstk tk,A<br />

iqLr<strong>dk</strong>sa dh laLrqfr <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>i=<br />

1- iqLrd <strong>dk</strong> uke -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />

2- ys[kd <strong>dk</strong> uke -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />

3- D;k iqLrd dh fo"k;&oLrq ij <strong>fganh</strong> esa ;g igyh jpuk gS\ ------------------------------------------------------------------------------<br />

4- D;k iqLrd esa <strong>iz</strong>;qDr rF; 'kqn~/k rF<strong>kk</strong> v|ru gS\ -----------------------------------------------------------------------------------------<br />

5- D;k fo"k;oLrq esa ekSfyd <strong>dk</strong> fuokZg gqvk gS\ ------------------------------------------------------------------------------------------------<br />

6- D;k ys[kd dh d` fr v|ru psruk rF<strong>kk</strong> Hkfo";xkeh ifjdYiuk;qDr gS\ -------------------------------------------------------------<br />

7- D;k iqLrd lkekU; ikB <strong>ds</strong> fy, jkspd rF<strong>kk</strong> mi;<strong>ksx</strong>h gS\ --------------------------------------------------------------------------------<br />

8- <strong>dk</strong>sbZ vU; mYys[kuh; fopkj- -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />

9- lesfdr :i esa foosP; iqLrd fdl Js.<strong>kh</strong> esa j[<strong>kh</strong> tk ldrh gS%—<br />

^^d** & 85% ls vf/kd<br />

^^[k** & 60% ls 85% rd<br />

^^x** & 60% ls de<br />

fo'ks"kKk <strong>ds</strong> gLrk{kj %<br />

uke o iwjk Mkd irk %<br />

nwjH<strong>kk</strong>"k%<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-1(NEW).PM6.5 130


131<br />

vuqyXud ^^[k**<br />

<strong>fganh</strong> esa ekSfyd iqLrd ys[ku gsrq<br />

bafnjk xka/<strong>kh</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> iqjL<strong>dk</strong>j ;kstuk o"kZ 2004&05<br />

1- ¼d½ ys[kd <strong>dk</strong> uke --------------------------------------------------------------------------------------------<br />

¼[k½ inuke ;k iwoZ inuke -----------------------------------------------------------------------------------<br />

¼x½ <strong>dk</strong>;kZy; ;k iwoZ <strong>dk</strong>;kZyk; <strong>dk</strong> uke vkSj irk -------------------------------------------------------<br />

¼?k½ ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong> uke ---------------------------------------------------------------------------------<br />

¼³½ ys[kd <strong>dk</strong> iwjk Mkd irk ¼fiu<strong>dk</strong>sM lfgr½ ---------------------------------------------------------<br />

¼p½ nwjH<strong>kk</strong>"k uañ ¼,l-Vh-<strong>dk</strong>sM lfgr½@QSDl --------------------------------------------------------------<br />

2- iqLrd <strong>dk</strong> uke ------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />

3- iqLrd <strong>dk</strong> fo"k; ----------------------------------------------------------------------------------------------------<br />

4- <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'kd <strong>dk</strong> uke o irk -----------------------------------------------------------------------------------------<br />

5- <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku <strong>dk</strong> o"kZ -----------------------------------------------------------------------------------------------------<br />

6- iqLrd fy[kus <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z lEiUu djus dh frfFk ¼ekg&Ok"kZ½ ----------------------------------------------<br />

7- eSa-----------------------iq=@iq=h Jh ----------------------------------------------------------------tksfd 01 v<strong>iz</strong>Sy] 2004 ls 31 ekpZ] 2005<br />

<strong>ds</strong> nkSjku <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRo esa vkus okys --------------------¼<strong>dk</strong>;kZy; <strong>dk</strong> uke½ esa <strong>dk</strong>;Zjr jgk@jgh ¹;k¼lsokfuo``Ùk O;fDr;ksa <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa½-<br />

----------- <strong>dk</strong>s ¼lsokfuo`fr dh frfFk½---------------------¼inuke½ <strong>ds</strong> in ls -------------------- ¼<strong>dk</strong>;kZy; <strong>dk</strong> uke½ lsokfuo`Ùk gqvk gwa] ,rn~okjk<br />

<strong>iz</strong>ekf.kr djrk@djrh gwa fd%&<br />

¼i½ mDr iqLrd esjh ekSfyd jpuk gS vkSj <strong>dk</strong>ihjkbV ,DV ¼;F<strong>kk</strong> la'<strong>kk</strong>sf/kr½] 1997 <strong>ds</strong> rgr fdlh vU; ys[kd <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ihjkbV <strong>dk</strong> mYya?ku<br />

ugha djrh gSA<br />

¼ii½ mDr iqLrd---------------¼ekg o o"kZ½ ls--------------¼ekg o o"kZ½ <strong>ds</strong> chp esa fy[<strong>kh</strong> xbZ@<strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr gqbZ gSA<br />

¼iii½ esjh mDr iqLrd <strong>ds</strong> fo"k; <strong>dk</strong> <strong>laca</strong>/k esjs n~okjk fd, tk jgs@fd, x, <strong>dk</strong>;Z ls gSA<br />

fnukad%<br />

¹uksV % tks ykxw u gks] mls <strong>dk</strong>V nsaA<br />

ys[kd <strong>ds</strong> gLrk{kj<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-1(NEW).PM6.5 131


132<br />

vuqyXud ^^x**<br />

ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x@lacn~/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy; n~okjk lR;kiu rF<strong>kk</strong> laLrqfr<br />

ys[kd n~okjk fn, x, mi;ZqDr rF;ksa rF<strong>kk</strong> lacn~/k fj<strong>dk</strong>MZ <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij mi;qZDr d` fr <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> esa ekSfyd iqLrd ys[ku <strong>ds</strong> fy, bafnjk<br />

xka/<strong>kh</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> iqjL<strong>dk</strong>j o"kZ 2004&05 <strong>ds</strong> fopkj gsrq ;ksX; ik;k x;k gS] ,rnFkZ laLrqfr dh tkrh gSA<br />

2- bl foH<strong>kk</strong>x@<strong>dk</strong>;kZy; n~okjk vc rd o"kZ 2004&05 <strong>ds</strong> iqjL<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fy, flQkfj'k dh xbZ ;g igyh@nwljh@rhljh@pkSF<strong>kh</strong> iqLrd gSA<br />

3- bafnjk xka/<strong>kh</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> iqjL<strong>dk</strong>j ;kstuk <strong>ds</strong> varxZr <strong>fganh</strong> esa ekSfyd iqLrd&ys[ku <strong>ds</strong> iqjL<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fy, iwoZ esa mDr iqLrd dh flQkfj'k<br />

ugha dh xbZ gSA<br />

fnukad%<br />

v/;{k] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr <strong>ds</strong> gLrk{kj%<br />

uke%<br />

inuke%<br />

ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x@<strong>dk</strong>;kZy;@laLF<strong>kk</strong>u%<br />

nwjH<strong>kk</strong>"k@QSDl%<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-1(NEW).PM6.5 132


SERVER5\973FDE\973FDH-1.(New)PM6.5 133<br />

v/;k;&8<br />

vuqokn O;oLF<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> mi;<strong>ksx</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> uhfrxr vkns'k<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 13017@1@88&jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼x½] fnukad 27 v<strong>iz</strong>Sy] 1988<br />

fo"k;% <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> vuqokn<strong>dk</strong>as n~okjk vaxszth ls <strong>fganh</strong> esa vuqokn djrs le; ljy o lqcks/k <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong>A<br />

bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> 17 ekpZ] 1976 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 11@13034@23@75@& jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼x½ n~okjk ;s vuqns'k fn, x, Fks fd uksV ;k i= fy[krs<br />

le; ljy <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> gh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd;k tkuk pkfg, rkfd mls lH<strong>kh</strong> vklkuh ls le> l<strong>ds</strong>aA lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>e esa <strong>iz</strong>pfyr 'kCnksa <strong>dk</strong> gh vf/kd ls<br />

vf/kd <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd;k tkuk pkfg, vkSj fy[krs le; nwljh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>pfyr 'kCnksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> djus esa tjk H<strong>kh</strong> fgpfdpkgV ugha gksuh pkfg,A tgka<br />

dgha H<strong>kh</strong> ,slk yxs fd i l<strong>ds</strong>A vuqokn esa u <strong>ds</strong>oy ljy vkSj<br />

lqcks/k 'kCn <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd, tkus pkfg,] cfYd tgka rd gks l<strong>ds</strong> okD; H<strong>kh</strong> NksVs NksVs cuk, tk,a vkSj <strong>iz</strong>R;sd 'kCn <strong>dk</strong> vuqokn djus dh ctk; okD;<br />

;k ml<strong>ds</strong> va'k <strong>ds</strong> H<strong>kk</strong>o <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> dh 'kSyh esa fy[k fn;k tk,A vaxszth ;k nwljh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>pfyr 'kCnksa <strong>ds</strong> dfBu <strong>fganh</strong> <strong>iz</strong>;kZ; bLrseky djus<br />

dh ctk; mu 'kCnksa <strong>dk</strong>s nsoukxjh fyfi esa fy[kus esa H<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>sbZ fgpfdpkgV ugha gksuh pkfg,A la{ksi esa ;s <strong>iz</strong>;Ru djuk pkfg, fd vuqokn dh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

,slh gks tks vke O;fDr dh vklkuh ls le> esa vk tk,A<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 13017@2@88&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½] fnukad 16 twu] 1988<br />

fo"k;% <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j dh fofèd lkexzh <strong>ds</strong> vuqokn dh O;oLF<strong>kk</strong>A<br />

x`g ea=ky; <strong>ds</strong> 16 flrEcj] 1972 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k bZñ 11021@2@72&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼,dd½ esa lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa rF<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s crk;k<br />

x;k F<strong>kk</strong> fd <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j dh lH<strong>kh</strong> lafofè;ksa] lkafofèd fu;eksa] fofu;eksa vkSj <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong>] ftuesa muls <strong>laca</strong>fèr QkeZ H<strong>kh</strong> '<strong>kk</strong>fey gSa] <strong>dk</strong> vuqokn fofè<br />

vkSj U;k; ea=ky; <strong>ds</strong> foèk;h foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Z {ks= esa vkrk gSA ;g <strong>dk</strong>;Z ml foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> [kaM n~okjk fd;k tkrk gSA<br />

2- 7 tuojh] 1988 <strong>dk</strong>s lfpoksa <strong>ds</strong> ,d lsfeukj esa ;g fopkj O;Dr fd;k x;k gS fd mu fofèd fu;eksa dh ,d lwph cukbZ tk, tks bl le;<br />

ykxw gSa vkSj ftu<strong>dk</strong> vH<strong>kh</strong> vuqokn ugha gqvk gSA bl lsfeukj esa ;g H<strong>kh</strong> flQkfj'k dh xbZ gS fd ,ssls fofèd fu;eksa <strong>dk</strong>s vuqokn <strong>ds</strong> fy, fofè ea=ky;<br />

<strong>ds</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> [kaM <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> esa vuqokn <strong>ds</strong> fy, rqjUr Hkst fn;k tk,A<br />

3- <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksas rF<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjksè gS fd os vius ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> ,sls fofèd fu;eksa dh lwph cuk ysa tks bl le;<br />

ykxw gSa vkSj ftu<strong>dk</strong> vH<strong>kh</strong> <strong>fganh</strong> vuqokn ugha gqvk gSA ,slh lwph dh ,d <strong>iz</strong>fr fu;eksa dh v|ru <strong>iz</strong>fr lfgr foèk;h foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> [kaM <strong>dk</strong>s<br />

vuqokn <strong>ds</strong> fy, rqjar fHktokus dh d` ik djsaA bl fo"k; esa dh xbZ <strong>dk</strong>jZokbZ dh tku<strong>dk</strong>jh nsrs gq, ,sls fofèd fu;eksa dh ,d lwph vèksgLrk{kjh <strong>dk</strong>s<br />

H<strong>kh</strong> Hkstus dh d` ik djsaA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 13017@3@90&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½] fnukad 26 uoEcj] 1990<br />

fo"k;% lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr <strong>ds</strong> vuqokn O;oLF<strong>kk</strong> ls <strong>laca</strong>fèr <strong>iz</strong>frosnu ¼[kaM&1½ esa dh xbZ flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij fy;s x;s fu.kZ;ksa ij vuqorhZ<br />

<strong>dk</strong>jZokbZA<br />

vèksgLrk{kjh <strong>dk</strong>s ;g dgus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vfèfu;e 1963 dh èkjk 4 ¼1½ <strong>ds</strong> vèhu xfBr lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr us<br />

vuqokn ls <strong>laca</strong>fèr fo"k; ij viuk <strong>iz</strong>frosnu tuojh] 1987 esa jk"Vªifr <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>Lrqr fd;k buesa dh xbZ flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij fofHkUu <strong>ds</strong>anzh; ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa<br />

133


134<br />

o jkT;@la?k jkT; lj<strong>dk</strong>jksa ls <strong>iz</strong>kIr erksa <strong>ds</strong> vkèkj ij fopkj djus <strong>ds</strong> ckn mu ij fy, x, fu.kZ;ksa <strong>dk</strong>s lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s lwpukFkZ ,oa<br />

vko';d <strong>dk</strong>jZokbZ gsrq bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> ladYi lañ 1@20012@1@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&1½] fnukad 30-12-1988 n~okjk Hkstk x;kA lqyHk lanHkZ <strong>ds</strong> fy, ,d<br />

<strong>iz</strong>fr iqu% layXu gSA<br />

2- <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xkasa ,oa mu<strong>ds</strong> vèhuLFk rF<strong>kk</strong> lacn~/k <strong>dk</strong>;kZy;ksa] lj<strong>dk</strong>jh miØeksa] lj<strong>dk</strong>jh cSa<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>dk</strong> /;ku mDr<br />

fu.kZ;ksa esa ls dqN dh vksj] ftu ls mu lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong> <strong>laca</strong>è gS] ,d ckj fQj fuEu <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>dk</strong>;Zokgh djus gsrq vkdf"kZr fd;k tkrk gS%—<br />

1 Qkeks± <strong>dk</strong> vuqokn] eqnz.k vkSj <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> [fnukad 30-12-1988 <strong>ds</strong> ladYi lañ 1@20012@1@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&1½ dh en la[;k 2 ¼d½i]<br />

lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr us ;g flQkfj'k dh gS fd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vfèfu;e dh èkjk 3¼3½ ¼ii½ <strong>ds</strong> vUrxZr vkus okys lafonkvksa vkSj djkjksa rF<strong>kk</strong><br />

ykblsalksa] ijfeVksa] uksfVlksa vkSj VsaMjksa <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> Qkeks± <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> esa vuqfnr djkus rF<strong>kk</strong> n~foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa Niokus dh ;F<strong>kk</strong>'<strong>kh</strong>?kz O;oLF<strong>kk</strong> dh tkuh pkfg,<br />

rkfd ;s <strong>fganh</strong> vkSj vaxzsth nksuksa esa tkjh fd;s tk l<strong>ds</strong>a vkSj Hkjs tk l<strong>ds</strong>aA lH<strong>kh</strong> ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x d` i;k mi;qZDr <strong>ds</strong> vuqlkj <strong>dk</strong>;Zokgh lqfuf'pr djsaA<br />

2 <strong>iz</strong>f'k{k.k lkexzh <strong>dk</strong> vuqokn [fnukad 30-12-1988 <strong>ds</strong> ladYi lañ 1@20012@1@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&1½ dh en la[;k 2 ¼d½ 4]<br />

<strong>iz</strong>f'k{k.k lkexzh <strong>ds</strong> vuqokn <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr us ;g flQkfj'k dh gS fd ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa] miØeksa rF<strong>kk</strong> vU; Lok;Rr<br />

laxBuksa vkfn <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k laLF<strong>kk</strong>uksa esa <strong>iz</strong>;qDr dh tk jgh <strong>iz</strong>f'k{k.k&lkexzh <strong>dk</strong> <strong>fganh</strong> esa vuqokn djus <strong>ds</strong> fy, vxzrk <strong>ds</strong> vkèkj ij rqjUr <strong>dk</strong>jZokbZ dh<br />

tkuh pkfg, rF<strong>kk</strong> bl <strong>dk</strong>;Z <strong>dk</strong>s le;cn~/k ;kstuk cukdj vxys rhu o"<strong>kk</strong>s± esa iwjk dj fy;k tk;sA<br />

bl fo"k; esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x us lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn ls fnukad 11-11-1987 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 13034@50@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½ <strong>ds</strong><br />

n~okjk <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k laLF<strong>kk</strong>uksa esa 1-1-1989 ls <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> dh O;oLF<strong>kk</strong> djus gsrq funs'k tkjh fd, FksA blesa lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa<br />

ls vuqjksè fd;k x;k F<strong>kk</strong> fd <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k laLF<strong>kk</strong>uksa esa pkgs os fdlh H<strong>kh</strong> {ks= esa fLFkr gksa] <strong>iz</strong>f'k{k.k lkexzh nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa ¼<strong>fganh</strong> rF<strong>kk</strong><br />

vaxzsth½ esa rS;kj djkbZ tk, vkSj <strong>iz</strong>f'k{k.<strong>kk</strong>fFkZ;ksa dh ekax <strong>ds</strong> vuqlkj <strong>fganh</strong> ;k vaxzsth esa mUgsa miyCè djkbZ tk,aA blh <strong>dk</strong>ñ Kkñ esa ;g H<strong>kh</strong> Li"V fd;k<br />

x;k F<strong>kk</strong> fd <strong>iz</strong>f'k{k.k lkexzh <strong>dk</strong> vuqokn vkSj <strong>iz</strong>f'k{k<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z lkèd Kku fnykus <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z 1-1-1989 rd djk fy;k tk,A<br />

lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjksè gS fd vius <strong>iz</strong>f'k{k.k laLF<strong>kk</strong>uksa ls miyCè djkbZ tkus okys lkexzh <strong>ds</strong> fo"k; esa leh{<strong>kk</strong> djsa vkSj lqfuf'pr<br />

djsa fd <strong>iz</strong>f'k{k.k lkexzh <strong>ds</strong> vuqokn <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z lEiUu dj fy;k x;k gSA lkFk gh lkFk bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> mi;qZDr fnukad 11-11-1987 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñKkñ esa fd,<br />

x, <strong>iz</strong>koèkuksa <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u H<strong>kh</strong> lqfuf'pr djsaA<br />

3 n~foH<strong>kk</strong>f"kdrk dh uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, vuqokn O;oLF<strong>kk</strong> [fnukad 30-12-1988 <strong>ds</strong> ladYi lañ 1@20012@1@87&jkñ H<strong>kk</strong>ñ<br />

¼d&1½ dh en lañ 2 ¼[k½ 6]<br />

lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr us ;g flQkfj'k dh gS fd nSfud rF<strong>kk</strong> lrr :i ls pyus okys lkekU; <strong>dk</strong>;ks± esa H<strong>kh</strong> lj<strong>dk</strong>j dh n~foH<strong>kk</strong>f"kdrk uhfr<br />

<strong>ds</strong> lQy lapkyu <strong>ds</strong> fy, yxHkx lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksas@foH<strong>kk</strong>xksa esa vuqokn O;oLF<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>s vko';drkuqlkj lqn`


135<br />

bl fo"k; esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x n~okjk fnukad 21-2-1976 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ II@13017@13@75&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼x½] fnukad 15-10-1979 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ<br />

20013@2@77&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½ vkSj fnukad 15-9-1987 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 13035@12@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½ n~okjk ;g vkns'k tkjh fd, x, Fks fd d—nzh;<br />

lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esas tgka vuqokn <strong>ds</strong> fy, <strong>dk</strong>sbZ deZpkjh ugha gSa ogka ekuns; <strong>ds</strong> vkèkj ij vuqokn <strong>dk</strong>;Z djk;k tk,A<br />

lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjksè gS fd os ;g lqfuf'pr djsa fd bu <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>dk</strong> dM+kbZ ls ikyu fd;k tk,A<br />

5 vuqokn <strong>laca</strong>èh inksa <strong>dk</strong> l`tu [fnukad 30-12-1988 <strong>ds</strong> ladYi lañ 1@20012@1@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d½ dh en la[;k 2 ¼[k½ 9]<br />

lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr us ;g flQkfj'k dh gS fd vuqokn <strong>laca</strong>èh inksa <strong>ds</strong> l`tu dh uhfr O;kogkfjd vkSj mnkj gks vkSj ea=ky;ksa] foH<strong>kk</strong>xksa<br />

vkfn <strong>dk</strong>s Li"V funsZ'k fn, tk,a fd tgka <strong>fganh</strong> vkSj vxzsth nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa esa <strong>dk</strong>e djuk vfuok;Z vkSj visf{kr gSa ogka ml<strong>ds</strong> fy, vuqoknd vkfn<br />

dh fu;qfDr djsaA blesa fdlh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j dh jksd u gks rF<strong>kk</strong> ftu <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa 25 ls de vuqlfpoh; deZpkjh <strong>dk</strong>e djrs gksa muesa H<strong>kh</strong> leqfpr vuqokn<br />

O;oLF<strong>kk</strong> djkbZ tk;sA<br />

vuqokn ls <strong>laca</strong>fèr in vklkuh ls l`ftr fd, tk l<strong>ds</strong>] bl<strong>ds</strong> fy, jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x us fnukad 13-4-1987 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñKkñ lañ 13017@1@81&jkñ<br />

H<strong>kk</strong>ñ ¼x½ <strong>ds</strong> n~okjk vuqokn<strong>dk</strong>sa vkfn n~okjk fd, tkus okys <strong>dk</strong>;Z <strong>ds</strong> ek=k <strong>laca</strong>èh eku<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> iqufuèkZj.k fd;k F<strong>kk</strong>A rRi'pkr~] d—nzh; lj<strong>dk</strong>j dh<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy,] ftlesa vuqokn <strong>dk</strong>;Z H<strong>kh</strong> lfEefyr gS] U;wure <strong>fganh</strong> inksa <strong>ds</strong> ekud jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 5-4-1989 <strong>ds</strong><br />

<strong>dk</strong>ñ Kkñ 13035@3@88&jkñH<strong>kk</strong> ¼x½ n~okjk iqu% fuèkZfjr fd, x,A jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ls <strong>laca</strong>fèr inksa <strong>ds</strong> l`tu esa <strong>dk</strong>sbZ vojksè u gks] bl<strong>ds</strong> fy, foRr ea=ky;<br />

n~okjk fnukad 8-6-1988 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 10 ¼4½¼LF<strong>kk</strong>ñ½ leñ@85 esa funs'k tkjh fd, x, fd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>laca</strong>èh ,sls in] tks fd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x<br />

n~okjk fuèkZfjr ek=k ij vkèkfjr gksa] mu<strong>dk</strong> l`tu <strong>laca</strong>fèr foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> lfpo vius foRrh; lykg<strong>dk</strong>j dh lykg ls dj ldrs gSaA tgka rd ,sls<br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong> <strong>laca</strong>è gS] tgka 25 ls vuqlfpoh; deZpkjh <strong>dk</strong>e djrs gSa] muesa leqfpr vuqokn dh O;oLF<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa tSlk fd Åij mYys[k fd;k<br />

x;k gS] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x n~okjk fnukad 15-9-1987 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñKkñ lañ 13035@12@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½ n~okjk ekuns; <strong>ds</strong> vkèkj ij vuqokn djokus <strong>ds</strong> ckjs<br />

esa O;oLF<strong>kk</strong> dh xbZ gSA<br />

lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjksè gS fd mi;ZqDr vuqns'k <strong>ds</strong> vuq:i lfefr dh flQkfj'k <strong>dk</strong>s <strong>dk</strong>;kZfUor djus <strong>ds</strong> fy, leqfpr dne mBk,A<br />

os ;g H<strong>kh</strong> lqfuf'pr djsa fd bu <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>dk</strong> mu<strong>ds</strong> lacn~è ,oa vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa] miØeksa vkfn esa H<strong>kh</strong> vuqikyu fd;k tk,A<br />

6 vuqokn<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> HkrhZ fu;eksa dh iqujh{<strong>kk</strong> djuk rF<strong>kk</strong> buesa vko';drkuqlkj la'<strong>kk</strong>sèu djukA [fnukad 30-12-1988 <strong>ds</strong> ladYi<br />

lañ 1@20012@1@87&jkñ H<strong>kk</strong> ¼d&1½ dh en la 2 ¼[k½ 10]<br />

lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr us fofHkUu fo"k;ksa ls <strong>laca</strong>fèr lkexzh <strong>ds</strong> vuqokn <strong>ds</strong> Lrj esa lqèkj <strong>ds</strong> fy, ;g flQkfj'k dh gS fd vuqokn<strong>dk</strong>sa<br />

<strong>ds</strong> HkrhZ fu;eksa esa fo'ks"k <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa] miØeksa vkfn <strong>ds</strong> fo'ks"k vko';drkvksa <strong>ds</strong> vuqlkj vuqHko ,oa ;ksX;rk okys vH;kfFkZ;ksa dh HkrhZ<br />

<strong>dk</strong> <strong>iz</strong>koèku j[<strong>kk</strong> tk,] bl<strong>ds</strong> vfrfjDr] HkrhZ fu;eksa dh iqujh{<strong>kk</strong> bl <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j dh tkuh pkfg, fd fofHkUu <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> oSKkfud] fofè] rduhdh]<br />

bathfu;jh vkfn dh ;ksX;rk j[kus okys O;fDr H<strong>kh</strong> vaxzsth rF<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> esa mPp <strong>iz</strong>oh.krk gksus ij fofHkUu jkt lsokvksa esa mPp inksas ij HkrhZ <strong>ds</strong> fy,<br />

vkd`"V fd;s tk l<strong>ds</strong>aA<br />

yxHkx lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa rF<strong>kk</strong> lacn~è <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa vuqokn<strong>dk</strong>sa lfgr <strong>fganh</strong> <strong>laca</strong>èh in d—nzh; lfpoky; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lsok <strong>ds</strong> vUrxZr vkrs<br />

gSaA d—nzh; lfpoky; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lsok <strong>ds</strong> varxZr vuqokn<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> HkrhZ&fu;eksa dh iqujh{<strong>kk</strong> dh xbZ gSA flrEcj] 1990 esa vfèlwfpr fu;eksa <strong>ds</strong> vuqlkj<br />

vaxzsth rF<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> Kku <strong>ds</strong> vfrfjDr ;g H<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>koèku fd;k x;k gS fd fdlh H<strong>kh</strong> fo"k; esa ekLVj dh fMxzh j[kus okys <strong>fganh</strong> vkSj vaxzsth <strong>dk</strong><br />

leqfpr Kku <strong>iz</strong>kIr O;fDr H<strong>kh</strong> vuqoknd fu;qDr fd, tk ldrs gSaA blh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j d—nzh; vuqokn C;wjks esa vuqokn<strong>dk</strong>sa dh HkrhZ <strong>ds</strong> fy, H<strong>kh</strong> ,slk gh <strong>iz</strong>koèku<br />

miyCè gSA<br />

lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjksè gS fd d—nzh; lfpoky; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lsok ls ckgj vius rF<strong>kk</strong> vius vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa] miØeksa vkfn esa<br />

vuqokn<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> HkrhZ&fu;eksa <strong>dk</strong> iqujh{k.k rF<strong>kk</strong> lfefr dh flQkfj'k <strong>ds</strong> vuq:i <strong>dk</strong>jZokbZ lqfuf'pr djsaA<br />

7 <strong>dk</strong>sMksa] eSuqvyksa rF<strong>kk</strong> Qkeks± <strong>dk</strong> n~foH<strong>kk</strong>f"kd fuekZ.k rF<strong>kk</strong> la'<strong>kk</strong>sèu eqnz.k rF<strong>kk</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku vkSj fooj.kA [fnukad 30-12-1988 <strong>ds</strong> ladYi<br />

lañ 1@20012@1@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&1½ dh en lañ 2 ¼x½ 12]<br />

lfefr us <strong>dk</strong>sMksa] eSuqvyksa vkSj Qkeks± <strong>ds</strong> n~foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> eqnz.k <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku vkSj forj.k <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa flQkfj'k dh gS fd <strong>dk</strong>sM] eSuqvy vkSj QkeZ vkSj<br />

<strong>iz</strong>fØ;k lkfgR; <strong>ds</strong> <strong>fganh</strong> vkSj vaxzsth ikB rS;kj djk,a tk,a rF<strong>kk</strong> le;&le; ij fd, tkus okys la'<strong>kk</strong>sèuksa <strong>dk</strong> vuqokn H<strong>kh</strong> lkFk&lkFk gks] vc rd<br />

vuqfnr vFkok vuqokn <strong>ds</strong> fy, ckdh <strong>dk</strong>sM] eSuqvy vkSj QkeZ <strong>fganh</strong> vuqokn miyCè gksus ij n~foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa rqjUr eqfnzr@<strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr fd, tk,]<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-1(NEW).PM6.5 135


136<br />

eqn.k&<strong>dk</strong>;Z esa foyEc u gks] bl<strong>ds</strong> fy, ;fn vko';d gks rks eqnz.k <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z futh eqnz.<strong>kk</strong>y;ksa ls djk;k tk,] ;fn bl<strong>ds</strong> n~foH<strong>kk</strong>f"kd :i esa<br />

eqnz.k@lkbDyksLVkby] <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku vFkok <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> bl fu;e <strong>dk</strong> fdlh H<strong>kh</strong> LF<strong>kk</strong>u vFkok Lrj ij mYya?ku gks rks mls xaH<strong>kh</strong>jrk ls fy;k tk, rF<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>sM]<br />

eSuqvy] vU; <strong>iz</strong>fØ;k lkfgR; rF<strong>kk</strong> QkeZ vkfn vkSj muesa le; le; ij fd, tkus okys la'<strong>kk</strong>sèu ea=ky;ksa] foH<strong>kk</strong>xksa vkfn vkSj lacn~è@vèhuLFk<br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa rF<strong>kk</strong> miØeksa vkSj laLF<strong>kk</strong>vksa vkfn esa] tgka H<strong>kh</strong> mu<strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> visf{kr gks] <strong>ds</strong>oy n~foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i essa gh miyCè djk, tk,a] lfefr us ;g H<strong>kh</strong><br />

flQkfj'k dh gS fd ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa n~okjk fuèkZfjr lkafofèd vkSj vlkaofèd <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>sMksa] eSuqvyksa] Qkeks± vkSj vU; <strong>dk</strong>;Z&fofè lkfgR; <strong>ds</strong><br />

vuqokn] n~foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa eqnz.k vkSj ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> vèhu lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn esa miyCèrk <strong>ds</strong> ckjs esa leUo; dh ftEesnkjh] ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x<br />

<strong>ds</strong> ofj"B vfè<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>s lkSaih tk,aA<br />

lfefr dh flQkfj'ksa Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gSaA<br />

rnuqlkj lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjksè gS fd os mi;ZqDr flQkfj'<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> vuq:i <strong>dk</strong>sM] eSuqvy] QkeZ rF<strong>kk</strong> <strong>iz</strong>fØ;k lkfgR; <strong>ds</strong> n~foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i<br />

esa fuekZ.k rF<strong>kk</strong> la'<strong>kk</strong>sèu] eqnz.k rF<strong>kk</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku vkSj forj.k dh leqfpr O;oLF<strong>kk</strong> djsaA vius lacn~è@vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa vkfn esa H<strong>kh</strong> ,slh gh<br />

<strong>dk</strong>jZokbZ lqfuf'pr djsaA lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls ;g H<strong>kh</strong> vuqjksè gS fd lfefr n~okjk vuq'<strong>kk</strong>flr leUo; vfè<strong>dk</strong>jh ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

<strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr <strong>ds</strong> v/;{k <strong>dk</strong>s ukfer djsaA<br />

8 ,d foH<strong>kk</strong>x ls nwljs foH<strong>kk</strong>x esa LF<strong>kk</strong>ukUrj.k gksus ij foH<strong>kk</strong>xh; <strong>iz</strong>f'k{k.k [fnukad 30-12-1988 <strong>ds</strong> ladYi lañ 1@20012@1@87& jkñH<strong>kk</strong>ñ<br />

¼d&1½ dh en lañ 2 ¼?k½ 17]<br />

lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr us ;g flQkfj'k dh gS fd vuqokn <strong>dk</strong>;Z esa yxs vfè<strong>dk</strong>fj;ksa ,ao deZpkfj;ksa <strong>dk</strong> ,d foH<strong>kk</strong>x ls nwljs foH<strong>kk</strong>x esa<br />

LF<strong>kk</strong>ukUrj.k gks rks mUgsa u, foH<strong>kk</strong>x esa ogka dh fo'ks"k ifjfLFkfr;ksa vkSj 'kCnkoyh vkfn le>us vkSj viukus <strong>ds</strong> fy, bl foH<strong>kk</strong>x n~okjk yxHkx ,d<br />

lIrkg <strong>dk</strong> fo'ks"k <strong>iz</strong>f'k{k.k nsus dh O;oLF<strong>kk</strong> H<strong>kh</strong> dh tk,A<br />

lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjksè gS fd og vius vius foH<strong>kk</strong>xksa esa bl <strong>iz</strong>f'k{k.k dh O;oLF<strong>kk</strong> djsaA lkFk gh og ;g H<strong>kh</strong> lqfuf'pr djsa fd bu<strong>ds</strong><br />

lacn~è@vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa vkfn esa H<strong>kh</strong> ,slh gh O;oLF<strong>kk</strong> dh tk,A<br />

9 ewy <strong>iz</strong>k:i.k [fnukad 30-12-1988 <strong>ds</strong> ladYi lañ 1@20012@1@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&1½ dh en la[;k 2¼d½ 20]<br />

lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr us ewy <strong>iz</strong>k:i.k <strong>ds</strong> ckjs esa ;g flQkfj'k dh gS fd%&<br />

¼d½ fofè <strong>ds</strong> {ks= esa ewy <strong>iz</strong>k:i.k <strong>fganh</strong> esa fd;k tk, rkfd <strong>fganh</strong> esa cuh fofè;ksa <strong>dk</strong> fuoZpu dj fu.kZ; <strong>fganh</strong> esa fy[ks tk,A bl fo"k;<br />

esa foèk;h foH<strong>kk</strong>x vko';d <strong>dk</strong>jZokbZ djsaA<br />

¼[k½ Hkfo"; esa u;s <strong>dk</strong>sM] eSuqvyksa vkfn <strong>dk</strong> l`tu ewy:i esa <strong>fganh</strong> esa fd;k tk,A<br />

lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjksè gS fd foH<strong>kk</strong>x rF<strong>kk</strong> lacn~è vkSj vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa vkfn n~okjk fuèkZfjr lH<strong>kh</strong> u;s <strong>dk</strong>sMksa] eSuqvyksa<br />

vkfn <strong>dk</strong> l`tu ;F<strong>kk</strong>laHko ewy :i esa <strong>fganh</strong> esa fd;k tk,A<br />

10 lanHkZ vkSj lgk;d lkfgR; <strong>dk</strong> fuekZ.k [fnukad 30-12-1988 <strong>ds</strong> ladYi lañ 1@200&12@1@87jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&1½ dh en la[;k&2¼t½ 25]<br />

lfefr us flQkfj'k dh gS fd d—nzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fofHkUu <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa vuqokn&O;oLF<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> lqpk: lapkyu <strong>ds</strong> fy, 'kCnkofy;ksa <strong>ds</strong> vfrfjDr<br />

vU; <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lanHkZ rF<strong>kk</strong> lgk;d lkfgR; <strong>ds</strong> fuekZ.k dh <strong>iz</strong>fØ;k tkjh j[<strong>kh</strong> tkuh pkfg,A bl<strong>ds</strong> fy, vko';drkuqlkj nhèZ&<strong>dk</strong>yhu rF<strong>kk</strong><br />

vYi&<strong>dk</strong>yhu ;kstuk,a rS;kj dh tkuh pkfg,A bl ;kstukFkZ futh laLF<strong>kk</strong>uksa <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>ksRlkfgr fd;k tkuk pkfg,A ,sls lkfgR; <strong>dk</strong> leqfpr :i ls<br />

forj.k ,ao <strong>dk</strong>;kZy;ksa }kjk <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> H<strong>kh</strong> gksuk pkfg,A<br />

lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjksè gS fd lfefr dh flQkfj'k <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u gsrq mfpr <strong>dk</strong>jZokbZ lqfuf'pr djsaA<br />

11 vuqokn dh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> Lo:i [fnukad 30-12-88 <strong>ds</strong> ladYi lañ 1@20012@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ&¼d&1½ dh en lañ 2 ¼´½ 28]<br />

lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr us vuqokn dh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> Lo:i <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa ;g flQkfj'k dh gS fd vuqokn O;oLF<strong>kk</strong> esa fuf'pr :i ls H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> mlh<br />

Lo:i <strong>dk</strong>s viuk;k tkuk H<strong>kk</strong>jr dh v[kaMrk rF<strong>kk</strong> ,drk <strong>ds</strong> fgr esa gS] ftl<strong>dk</strong> <strong>iz</strong>koèku lafoèku <strong>ds</strong> vuqPNsn 351 esa fd;k x;k gSA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-1(NEW).PM6.5 136


137<br />

2- lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn ls vuqjksè gS fd os vuqokn dh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> Lo:i <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa lfefr dh mi;qZDr flQkfj'k <strong>ds</strong> vuq:i <strong>dk</strong>jZokbZ<br />

lqfuf'pr djsaA<br />

3- lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn ls vuqjksè gS fd os mi;ZDr funs'<strong>kk</strong>sa ij leqfpr <strong>dk</strong>jZokbZ djsa rF<strong>kk</strong> bUgsa vius lH<strong>kh</strong> lacn~è ,oa vèhuLFk<br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa vkSj LokfeRo ,oa fu;a=.<strong>kk</strong>èhu miØeksa] jk"Vªh;d`r cSa<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>ds</strong> /;ku esa yk, rF<strong>kk</strong> bu<strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr djsaA<br />

4- d`i;k bl <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu dh ikorh H<strong>kh</strong> HkstsA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 13017@2@89&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½] fnukad 29 uoacj] 1991<br />

fo"k;% d—nzh; vuqokn C;wjks esa vlkafofèd lkfgR; <strong>ds</strong> vuqokn <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z ekuns; <strong>ds</strong> vkèkj ij djokukA<br />

bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> 19 tqykbZ] 1988 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñKkñlañ 13017@73@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½ esa ls funsZ'k fn, x, Fks fd ftu <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa <strong>fganh</strong> vfè<strong>dk</strong>jh ;k<br />

<strong>fganh</strong> vuqoknd dj <strong>dk</strong>sbZ in ugha gSa] ogka t:jr iM+us ij] vaxzsth ls <strong>fganh</strong> ;k <strong>fganh</strong> ls vaxzsth esa vuqokn <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z <strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong> fdlh ;ksX; O;fDr<br />

ls ekuns; nsdj djk fy;k tk,A bl <strong>dk</strong>;Z <strong>ds</strong> fy, lkekU; <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>dk</strong> lkexzh <strong>ds</strong> vuqokn <strong>ds</strong> fy, 15@&#ñ <strong>iz</strong>fr ,d gtkj 'kCn rF<strong>kk</strong> rduhdh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j<br />

dh lkexzh <strong>ds</strong> vuqokn <strong>ds</strong> fy,] ftlesa eSuqvy] <strong>dk</strong>SM vkfn '<strong>kk</strong>fey gSa] 20@&#ñ <strong>iz</strong>fr ,d gtkj 'kCn dh nj ls ekuns; fuèkZfjr fd;k x;k F<strong>kk</strong>A ls<br />

njsa <strong>ds</strong>anzh; vuqokn C;wjks esa C;wjks <strong>ds</strong> ckgj <strong>ds</strong> vuqokn<strong>dk</strong>sa] ftuesa <strong>dk</strong>;Zjr rF<strong>kk</strong> lsok&fuo`Ùk vuqoknd@vuqokn vfè<strong>dk</strong>jh@ <strong>fganh</strong> vfè<strong>dk</strong>jh rF<strong>kk</strong> vuqokn<br />

<strong>dk</strong>;Z ;k vuqokn <strong>iz</strong>f'k{k.k ls lacn~è vuqHkoh lj<strong>dk</strong>jh ,oa xSj&lj<strong>dk</strong>jh O;fDr lfEefyr gSa] n~okjk fd, tk jgs d—nzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fofHkUu<br />

ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa] fu<strong>dk</strong>;ksa rF<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> eSuqvyksa]lafgrkvksa] Qkeks± vkfn <strong>ds</strong> fofoè vlkafofèd <strong>dk</strong>;Zfofè lkfgR; <strong>ds</strong> vuqokn <strong>dk</strong>;Z <strong>ds</strong> fy, H<strong>kh</strong><br />

ykxw F<strong>kh</strong>A<br />

2- C;wjks esa vlkafofèd <strong>dk</strong>;Zfofè lkfgR; <strong>ds</strong> mi;qZDr Js.<strong>kh</strong> <strong>ds</strong> vuqokn<strong>dk</strong>sa n~okjk vuqokn <strong>ds</strong> fy, ekuns; dh njsa c


138<br />

4- lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr dh flQkfj'k rF<strong>kk</strong> bl <strong>laca</strong>è es lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fu.kZ; <strong>ds</strong> ifjis{; esa lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@ foH<strong>kk</strong>xksa vkfn ls vuqjksè gS fd<br />

os vius vèhuLFk o vius miØeksa vkfn <strong>ds</strong> vèhuLFk <strong>iz</strong>f'k{k.k laLF<strong>kk</strong>uksa <strong>dk</strong> bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 11-11-1987 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu dh vksj /;ku<br />

vkd`"V djsa rF<strong>kk</strong> ftu <strong>iz</strong>f'k{k.k laLF<strong>kk</strong>uksa n~okjk <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>laca</strong>èh ikB~;&lkexzh <strong>dk</strong> vuqokn vH<strong>kh</strong> rd ug… djk;k x;k gS] mUgas bl <strong>laca</strong>è esa rR<strong>dk</strong>y<br />

<strong>dk</strong>jZokbZ djus <strong>ds</strong> funs'k nsaA<br />

5- d`i;k bl <strong>laca</strong>è esa dh xbZ <strong>dk</strong>jZokbZ ls jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> lwfpr djsaA<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 13017@2@89&jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼x½] fnukad 29 fnlacj 1993<br />

fo"k;% vaxzsth ls <strong>fganh</strong> rF<strong>kk</strong> bl<strong>ds</strong> foykser% vuqokn <strong>dk</strong>;Z <strong>ds</strong> fy, ekuns; <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esaA<br />

1- fnñ 21-2-76 <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>ñKkñlañII @ 13017 @ 13@75& jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½<br />

2- fnñ 15-10-79 <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>ñKkñlañ 20013@ 2@77& jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½<br />

3- fnñ 19-7-88 <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>ñKkñlañ 13017@ 3@87& jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½<br />

vaxzsth ls <strong>fganh</strong> rF<strong>kk</strong> bl<strong>ds</strong> foijhr vuqokn <strong>dk</strong>;Z <strong>ds</strong> fy, ekuns; nsus <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x n~okjk vc rd tkjh fd, x, lH<strong>kh</strong> <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong><br />

ftu<strong>dk</strong> mYys[k gkf'k, esa fd;k x;k gS <strong>dk</strong> vfrØe.k djrs gq, ;s vkns'k tkjh fd, tk jgs gSA jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vfèfu;e] 1963 rF<strong>kk</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e]<br />

1976 <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>koèkuksa rF<strong>kk</strong> bu<strong>ds</strong> varxZr le;&le; ij tkjh fd, x, <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>ds</strong> vuqlkj dbZ <strong>dk</strong>;ks± esa <strong>fganh</strong> vkSj vaxzsth nksuksa gh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

fd;k tkuk gS rF<strong>kk</strong> dbZ <strong>dk</strong>;Z <strong>ds</strong>oy <strong>fganh</strong> esa gh fd, tkus gSaA dbZ <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa vuqokn dh leL;k <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>j.k bu <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>dk</strong> vuqHko lqpk: :i ls<br />

ugha gks ik jgk gSA bl leL;k <strong>ds</strong> fofHkUu igyqvksa ij fopkj djus <strong>ds</strong> ckn ;g r; fd;k x;k gS fd d—nz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa ftuesa vuqoknd <strong>ds</strong><br />

in ugha gaS ;k ftuesa vuqokn <strong>dk</strong>;Z dh vfèdrk dh otg ls miyCè vuqoknd vuqokn <strong>dk</strong>;Z iwjk ugha dj ikrs] ogka vuqokn <strong>dk</strong>;Z ekuns; <strong>ds</strong> vkèkj<br />

ij djok;k tk, rF<strong>kk</strong> vuqokn dh njsa vkd"kZd j[<strong>kh</strong> tk,aA ekuns; dh ubZ njsa bl <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j j[<strong>kh</strong> xbZ gSa%—<br />

¼d½ lkekU; <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j dh lkexzh ls vuqokn fd, tkus okyh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa vuqokn djus <strong>ds</strong> fy, 40@&#i, <strong>iz</strong>fr gtkj 'kCn]<br />

¼[k½ lafgrkvksa] fu;e iqfLr<strong>dk</strong>vksa vkfn rduhdh Lo:i <strong>ds</strong> vuqokn <strong>dk</strong>;Z <strong>ds</strong> fy, 45@& #i, <strong>iz</strong>fr gtkj 'kCnA<br />

2- ekuns; Loh<strong>dk</strong>j djrs gq, fuEufyf[kr ckrsa /;ku esa j[<strong>kh</strong> tk,a%—<br />

¼d½ vuqokn <strong>dk</strong>;Z vius <strong>dk</strong>;kZy; ;k nwljs <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> vfè<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa ls djok;k tk ldrk gS ijUrq xSj&lj<strong>dk</strong>jh O;fDr;ksa<br />

ls ughaA bl<strong>ds</strong> fy, mfpr g<strong>ksx</strong>k fd <strong>iz</strong>R;sd <strong>dk</strong>;kZy; vius ;gka ;ksX; O;fDr;ksa <strong>dk</strong> iSuy rS;kj j[ksA<br />

¼[k½ vuqokn <strong>dk</strong>;Z bl ckr <strong>dk</strong>s /;ku esa j[krs gq, lkSaik tkuk pkfg, fd ;g <strong>laca</strong>fèr O;fDr;ksa dh lkekU; lj<strong>dk</strong>jh M~;`Vh rF<strong>kk</strong><br />

mÙkjnkf;Roksa <strong>ds</strong> dq'kyrkiwoZd fuoZgu esa ck/;<strong>dk</strong>jh u gksA<br />

¼x½ <strong>fganh</strong> ls <strong>laca</strong>fèr inkfè<strong>dk</strong>fj;ksa&funs'kd ¼jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>½ mi funs'kd ¼jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>½] lgk;d funs'kd ¼jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>½] ofj"B vuqoknd<br />

rF<strong>kk</strong> dfu"B vuqoknd ls ekuns; <strong>ds</strong> vkèkj ij vuqokn ugha djok;k tk,A<br />

¼?k½ foH<strong>kk</strong>xk/;{k ;g <strong>iz</strong>ekf.kr djsa fd vuqokn djokuk vko';d F<strong>kk</strong> vkSj okLro esa mrus 'kCnksa <strong>dk</strong> vuqokn fd;k x;k ftl<strong>ds</strong> fy,<br />

ekuns; Loh<strong>dk</strong>j fd;k tk jgk gSA<br />

¼³½ bl ekuns; ij gksus okyk [kpZ <strong>laca</strong>fèr <strong>dk</strong>;kZy; n~okjk vius Lohd`r ctV ls fd;k tk,xkA<br />

¼p½ tks O;fDr igys ls gh <strong>fganh</strong> tkurs gSa ;k ftUgksaus <strong>fganh</strong> dh ijh{<strong>kk</strong> ikl dj<strong>ds</strong> <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Zlkèd Kku <strong>iz</strong>kIr dj fy;k gS mUgsa lkekU;r%<br />

<strong>fganh</strong> ls vaxsth vuqokn dh vko;'drk ugha iM+uh pkfg,A <strong>iz</strong>;kl ;g fd;k tk, fd tks i= <strong>fganh</strong> esa tkus gSa mu<strong>ds</strong> elkSns <strong>fganh</strong> tkuus<br />

okys vfè<strong>dk</strong>jh vkSj deZpkjh ewy :i esa <strong>fganh</strong> esa gh rS;kj djsaA tgka ,slk djus esa dfBukbZ gks ;k tks <strong>dk</strong>sbZ i=] ifji= vkfn<br />

<strong>fganh</strong>&vaxzsth nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa esa tkjh gksuk gks rH<strong>kh</strong> vuqokn <strong>dk</strong> lgkjk fy;k tk,A<br />

3- d—nzh; vuqokn C;wjks] tgka fofHkUu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@fu<strong>dk</strong>;ksa rF<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> eSuqvyksa] lafgrkvksa o Qkeks± vkfn <strong>ds</strong> fofoè vlkafofèd<br />

<strong>dk</strong>;Zfofè lkfgR; <strong>dk</strong> vuqokn fd;k tkrk gS] esa vuqokn <strong>dk</strong>;Z <strong>dk</strong>;Zjr rF<strong>kk</strong> C;wjks <strong>ds</strong> ckgj <strong>ds</strong> vuqokn<strong>dk</strong>sa ftuesa <strong>dk</strong>;Zjr rF<strong>kk</strong> lsok&fuo`Ùk<br />

vuqoknd@vuqokn vfè<strong>dk</strong>jh@<strong>fganh</strong> vfè<strong>dk</strong>jh rF<strong>kk</strong> vuqokn <strong>dk</strong>;Z ;k vuqokn <strong>iz</strong>f'k{k.k ls lacn~è vuqHkoh lj<strong>dk</strong>jh ,oa xSj&lj<strong>dk</strong>jh O;fDr gks ldrs<br />

gSa] <strong>ds</strong> n~okjk djok;k tk ldrk gSA<br />

4- ;s vkns'k bl <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu <strong>ds</strong> tkjh gksus dh rkjh[k ls ykxw gksaxsA<br />

5- ;g <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu <strong>dk</strong>feZd vkSj <strong>iz</strong>f'k{k.k foH<strong>kk</strong>x dh fnukad 7-7-1993 dh v-'<strong>kk</strong>-fV-lañ 17013@3@86&LF<strong>kk</strong>- ¼HkRrs½ esa nh xbZ lgefr<br />

ls tkjh fd;k tk jgk gSA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-1(NEW).PM6.5 138


139<br />

<strong>dk</strong>ñKkñ lañ 13017@1@2000&jk-H<strong>kk</strong> ¼uhfr ,oa leUo;½] fnukad 2 ebZ] 2000<br />

fo"k;% lkoZtfud miØeksa vkfn n~okjk fofèd vuqokn—Li"Vhdj.k<br />

lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>frosnu <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>Fke [kaM ij fnukad 30-12-1988 <strong>dk</strong>s tkjh jk"Vªifr th <strong>ds</strong> <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> esa miØeksa <strong>ds</strong> fofèd lkfgR;<br />

<strong>dk</strong> vuqokn fo"k;d flQkfj'k ij fopkj djrs gq, ;g fu.kZ; fy;k x;k fd foèk;h foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> [kaM <strong>ds</strong>oy lj<strong>dk</strong>jh foH<strong>kk</strong>xksa vkSj <strong>dk</strong>;kZy;ksa<br />

<strong>ds</strong> fofèd vuqokn <strong>dk</strong>;Z <strong>ds</strong> fy, gS] cSa<strong>dk</strong>sa] chek daifu;ksa vkSj cM+s miØeksa <strong>dk</strong>s vius fofèd lkfgR; <strong>ds</strong> vuqokn dh O;oLF<strong>kk</strong> Lo;a djuh pkfg,A<br />

foèk;h foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> [kaM mu<strong>ds</strong> ekxZn'kZu <strong>ds</strong> fy, dqN ekud <strong>iz</strong>k:i rS;kj dj<strong>ds</strong> nsxk vkSj fofè vfè<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong> fy, H<strong>kh</strong> viuk<br />

iw.kZ lg;<strong>ksx</strong> <strong>iz</strong>nku djsxkA NksVs miØe] ftu<strong>ds</strong> fy, ;g O;oLF<strong>kk</strong> Lo;a djuk O;ogkfjd u gks] <strong>ds</strong> fy, mfpr O;oLF<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>caè yksd m|e C;wjks]<br />

LVsfMax <strong>dk</strong>aQzsal vkWu ifCyd ,aVj<strong>iz</strong>kbftt <strong>ds</strong> ek/;e ls ;k fdlh vkSj <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j ls djsA<br />

2- lkoZtfud miØeksa vkfn esa tks fofèd nLrkost rS;kj gksrs gSa] mu<strong>ds</strong> <strong>fganh</strong> vuqokn dh <strong>iz</strong>ekf.kdrk lR;kfir dSls dh tk,] bl fo"k; ij<br />

foèk;h foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> [kaM ls ijke'kZ fd;k x;kA foèk;h foH<strong>kk</strong>x n~okjk lwfpr fd;k x;k gS fd mu<strong>ds</strong> n~okjk fofHkUu fofèd nLrkostksa tSls<br />

djkj] lafonkvksa vkfn <strong>ds</strong> ekud <strong>fganh</strong> <strong>iz</strong>k:i <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr fd, x, gSaa ;s vfè<strong>iz</strong>ekf.kr <strong>fganh</strong> vuqokn gSaA budh lgk;rk ls fofHkUu nLrkostksa <strong>dk</strong> <strong>fganh</strong><br />

vuqokn vkSj foèh{<strong>kk</strong> dh tk ldrh gSA ,sls fofèd nLrkostksa tks buls fcydqy fHkUu <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> gSa vkSj ftu<strong>dk</strong> <strong>fganh</strong> ikB iwoZ <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr ekud <strong>iz</strong>k:iksa<br />

dh lgk;rk ls rS;kj ugha fd;k tk ldrk] <strong>ds</strong> <strong>fganh</strong> ikB rS;kj djus esa foèk;h foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> [kaM n~okjk lgk;rk <strong>iz</strong>nku dh tk,xhA<br />

3- vr% lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjksè gS fd os vius ea=k;y <strong>ds</strong> varxZr vkus okys lkoZtfud miØeksa] cSa<strong>dk</strong>sa] chek daifu;ksa vkfn <strong>dk</strong><br />

/;ku mDr O;oLF<strong>kk</strong> dh vksj vkd`"V djsaA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ bZ&11024@33@74&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼,dd½] fnukad 24 twu] 1974<br />

fo"k;% <strong>fganh</strong> deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s vuqokn in~/kfr vkSj rduhd <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k nsukA<br />

foÙk ea=ky; vkfn <strong>dk</strong>s ekywe gh gS fd bl ea=ky; <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong>anzh; vuqokn C;wjks us fofHkUu ea=ky;ksa vkSj foH<strong>kk</strong>xksa rF<strong>kk</strong> d—nzh;<br />

lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> vU; <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa fu;qDr <strong>fganh</strong> deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s vuqokn in~/kfr vkSj rduhd <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k nsus <strong>ds</strong> fy, ,d ikB~;Øe 'kq: fd;k gSA bl<br />

ikB~;Øe dh vof/k rhu eghus dh gSA<br />

2- la;qDr lfpoksa dh leUo; lfefr us rkjh[k 12 ekpZ] 1974 <strong>dk</strong>s gqbZ viuh cSBd esa bl <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong> fy, Hksts tkus okys vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa vkSj<br />

deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> ckjs esa ;s flQkfj'ksa dh F<strong>kh</strong>a—<br />

¼i½ <strong>iz</strong>f'k{k.k dh vof/k <strong>dk</strong>s M~;wVh <strong>ds</strong> :i esa ekuk tk,A<br />

¼ii½ <strong>iz</strong>f'k{k.<strong>kk</strong>fFkZ;ksa dh txg O;fDr;ksa dh inksUufr djus dh O;oLF<strong>kk</strong> dh tk,A<br />

3- lfefr dh bu flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij lj<strong>dk</strong>j us fopkj fd;k gS vkSj mUgsa eatwj dj fy;k gSA ikB~;Øe <strong>ds</strong> fy, Hksts tkus okys O;fDr;ksa <strong>ds</strong> inksa<br />

<strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>f'k{k.k dh vof/k esa bu 'krks± <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u Hkjk tk ldrk gS—<br />

¼d½ vxj <strong>iz</strong>f'k{k.k dh vof/k 45 fnu ls de gS rks [<strong>kk</strong>yh txgsa ugha Hkjh tkuh pkfg,A<br />

¼[k½ ,oth <strong>dk</strong>s flQZ rH<strong>kh</strong> fu;qDr fd;k tk ldrk gS tc foH<strong>kk</strong>xk/;{k ;k l{ke <strong>iz</strong>kf/k<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>s ;g bRehuku gks fd ,slh [<strong>kk</strong>yh txgksa ij<br />

,oth dh fu;qfDr gq, fcuk <strong>dk</strong>e ;k M;wVh ugha cukbZ tk ldrh gSA<br />

4- ;g foÙk ea=ky; dh 21 twu] 1974 dh vñfVñlañ 4882 bZ&113,@74 n~okjk lgefr ls tkjh fd;k tk jgk gSA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ II@13017@12@1975&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½] fnukad 5 ebZ] 1975<br />

fo"k;% vuqokn ls <strong>laca</strong>f/kr deZpkfj;ksa@vuqokn<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> fy, vuqokn <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k dh vfuok;Z O;oLF<strong>kk</strong>A<br />

¯gnh <strong>ds</strong> c


140<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 13017@6@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½] fnukad 16 uoacj] 1987<br />

fo"k;% vuqokn <strong>dk</strong>;Z ls <strong>laca</strong>f/kr vuqokn<strong>dk</strong>sa@deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> fy, vuqokn esa vfuok;Z <strong>iz</strong>f'k{k.k dh O;oLF<strong>kk</strong>A<br />

H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j] x`g ea=ky; <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 11@13017@12@75&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½] fnukad 5 ebZ] 1975 dh vksj /;ku fnyk;k tkrk gS]<br />

ftl<strong>ds</strong> vuqlkj d—nzh; vuqokn C;wjks n~okjk fn, tk jgs vuqokn <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>dk</strong>s d—nzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa esa vuqokn <strong>dk</strong>;Z ls <strong>laca</strong>f/kr lH<strong>kh</strong><br />

deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> fy, vfuok;Z dj fn;k x;k F<strong>kk</strong>A<br />

2- vusd lj<strong>dk</strong>jh miØeksa vkSj jk"Vªh;d`r cSas<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> ;g fopkj F<strong>kk</strong> fd pwafd os mi;qZDr <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu <strong>ds</strong> varxZr ugha vkrs] blfy, os<br />

<strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong> fy, vius deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> uke Hkstus <strong>ds</strong> fy, ck/; ugha gSA dqN vU; miØeksa@cSa<strong>dk</strong>sa vkfn us] ;g rdZ fn;k fd pwafd mu<strong>ds</strong> ;gka<br />

vuqokn<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> in ugha gS vkSj vuqokn <strong>dk</strong>;Z ;k rks ¯gnh vf/k<strong>dk</strong>jh djrs gSa ;k vU; deZpkjhA vr% mi;qZDr <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu mu ij ykxw ugha gksrkA<br />

3- gky gh esa dqN uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa dh cSB<strong>dk</strong>sa esa ;g dgk x;k fd mi;qZDr <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu esa bl <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j ls vk'<strong>kk</strong>s/ku dj<br />

fn;k tk, fd tks H<strong>kh</strong> deZpkjh] pkgs mu<strong>dk</strong> inuke dqN H<strong>kh</strong> gks] ;k vf/k<strong>dk</strong>jh fofHkUu lj<strong>dk</strong>jh miØeksa vkSj jk"Vªh;d`r cSa<strong>dk</strong>sa esa vuqokn <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Z esa<br />

yxs gq, gSa ;k mlls tqM+s gq, gSa mu lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>s blesa lfEefyr ekuk tk,A<br />

4- rnuqlkj] mi;qZDr <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu esa vkaf'kd vk'<strong>kk</strong>s/ku djrs gq, ;g Li"V fd;k tkrk gS fd <strong>ds</strong>anzh; vuqokn C;wjks n~okjk fn, tk jgs<br />

vuqokn <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong> fy, fofHkUu lj<strong>dk</strong>jh miØeksa vkSj jk"Vªh;d`r cSa<strong>dk</strong>sa esa H<strong>kh</strong> vuqokn <strong>dk</strong>;Z esa yxs gq, ;k mlls tqM+s gq, vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa<br />

<strong>dk</strong>s ukfer fd;k tk,] pkgs mu<strong>ds</strong> inuke dqN H<strong>kh</strong> D;ksa u gksaA<br />

5- foÙk ea=ky; vkfn ls vuqjks/k gS fd os vius v/<strong>kh</strong>u lH<strong>kh</strong> lj<strong>dk</strong>jh miØeksa] jk"Vªh;d`r cSaa<strong>dk</strong>as vkfn <strong>dk</strong>s bl fu.kZ; ls voxr djk nsa rkfd<br />

os vuqokn <strong>dk</strong>;Z esa yxs gq, vFkok mlls tqM+s gq, vius lH<strong>kh</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s ;g <strong>iz</strong>f'k{k.k ;F<strong>kk</strong>'<strong>kh</strong>?kz fnyok,aA bl <strong>iz</strong>;kstu <strong>ds</strong> fy,] ,sls<br />

lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>feZ<strong>dk</strong>sa dh lwph funs'kd] <strong>ds</strong>anzh; vuqokn C;wjks] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x] x`g ea=ky;] i;kZoj.k Hkou] 8oka ry] <strong>ds</strong>anzh; <strong>dk</strong>;kZy; ifjlj] yksnh jksM]<br />

ubZ fnYyh&110 003 <strong>dk</strong>s Hkst nsa] rkfd os mudh <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> vko';drkvksa <strong>dk</strong>s /;ku esa j[krs gq, ,d leku cSp cuk l<strong>ds</strong>aA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 21034@21@2003&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>iz</strong>f'kñ½] fnukad 01 tqykbZ] 2003<br />

fo"k;% ¯gnh f'k{k.k ;kstuk <strong>ds</strong> iw.kZ<strong>dk</strong>fyd@va'k<strong>dk</strong>fyd <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong>anzksa ij fu;qDr loZ<strong>dk</strong>;Z<strong>dk</strong>jh vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>dk</strong>s ns; ekuns; dh njksa esa la'<strong>kk</strong>s/kuA<br />

mi;qZDr fo"k; ij bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 8-2-1999 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñKkñ lañ 49@1@98 fgf'k;ks ¼eqñ½@29 esa vkaf'kd la'<strong>kk</strong>s/ku djrs gq, v/<strong>kk</strong>sgLrk{kjh<br />

<strong>dk</strong>s] <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> mu vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa] ftUgsa viuh lkekU; M~;wVh <strong>ds</strong> vfrfjDr ¯gnh f'k{k.k ;kstuk <strong>ds</strong> iw.kZ<strong>dk</strong>fyd@va'k<strong>dk</strong>fyd <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong>anzksa <strong>ds</strong><br />

lapkyu vF<strong>kk</strong>Zr~ <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s ¯gnh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>] ¯gnh Vad.k ,oa ¯gnh vk'kqfyfi <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k ls <strong>laca</strong>f/kr <strong>dk</strong>;ks± dh ns[k js[k ,oa<br />

ftEesnkfj;ksa <strong>ds</strong> fuokZgu gsrq loZ<strong>dk</strong>;Z H<strong>kk</strong>jh vf/k<strong>dk</strong>jh <strong>ds</strong> :i esa voSrfud rkSj ij fu;qDr fd;k x;k gS] <strong>dk</strong>s ns; ekuns; dh njksa esa la'<strong>kk</strong>s/ku djus <strong>ds</strong><br />

fy, jk"Vªifr dh laLohd`fr] lwfpr djus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gSA loZ<strong>dk</strong>;ZH<strong>kk</strong>jh vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>dk</strong>s ns; ekuns; dh la'<strong>kk</strong>sf/kr njsa fuEu <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j gksaxh%μ<br />

(i) ,sls loZ<strong>dk</strong>;ZH<strong>kk</strong>jh vf/k<strong>dk</strong>jh ftudh ns[kjs[k esa ¯gnh f'k{k.k ;kstuk <strong>ds</strong> ,sls iw.kZ<strong>dk</strong>fyd <strong>iz</strong>f'k{k.k 260-00 #i, <strong>iz</strong>frekg<br />

<strong>ds</strong>anz gSa tgka 1 ls 5 rd fu;fer ¯gnh <strong>iz</strong>k/;kid@lgk;d funs'kd ¼¯gnh Vad.k@vk'kqfyfi½ rSukr gSaA<br />

(ii) ,sls loZ<strong>dk</strong>;ZH<strong>kk</strong>jh vf/k<strong>dk</strong>jh ftudh ns[kjs[k esa ¯gnh f'k{k.k ;kstuk <strong>ds</strong> ,sls iw.kZ<strong>dk</strong>fyd 375-00 #i, <strong>iz</strong>frekg<br />

<strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong>anz gSa tgka 6 ;k blls vf/kd fu;fer ¯gnh <strong>iz</strong>k/;kid@lgk;d funs'kd<br />

¼¯gnh Vad.k@vk'kqfyfi½ rSukr gSaA<br />

(iii) ,sls loZ<strong>dk</strong>;ZH<strong>kk</strong>jh vf/k<strong>dk</strong>jh ftudh ns[kjs[k esa ¯gnh f'k{k.k ;kstuk <strong>ds</strong> ,sls 130-00 #i, <strong>iz</strong>frekg<br />

va'k<strong>dk</strong>fyd] <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong>anz gSa tgka 20 ;k blls vf/kd <strong>iz</strong>f'k{<strong>kk</strong>F<strong>kh</strong>Z ntZ gSA<br />

2- bl <strong>laca</strong>/k esa vU; 'krs± ogh gksaxh tks 'krs± bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> mijksDr <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu esa fufgr gSaA<br />

3- ;g <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu foÙk <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>x] x`g ea=ky; n~okjk mudh fVIi.<strong>kh</strong> Mk;jh lañ 76@foÙk II@<strong>fganh</strong>@03] fnukad 09 twu] 2003 <strong>ds</strong> rgr <strong>iz</strong>nku<br />

fd, x, vuqeksnu ls tkjh fd;k x;k gSA<br />

4- ekuns; dh ;s la'<strong>kk</strong>sf/kr njsa 01 tqykbZ] 2003 ls <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>oh gksaxhA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-1(NEW).PM6.5 140


141<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 21034@21@2003&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>iz</strong>f'kñ½] fnukad 29 tqykbZ] 2003<br />

fo"k;% ¯gnh f'k{k.k ;kstuk <strong>ds</strong> iw.kZ<strong>dk</strong>fyd@va'k<strong>dk</strong>fyd <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong>anzksa ij rSukr va'k<strong>dk</strong>fyd fyfi<strong>dk</strong>sa o pijkfl;ksa <strong>dk</strong>s ns; ekuns;¼ikfjJfed½<br />

dh njksa esa la'<strong>kk</strong>s/kuA<br />

mi;qZDr fo"k; ij bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 21-4-1999 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 49@1@98 fgf'k;ks ¼eqñ½@125&325 esa vkaf'kd la'<strong>kk</strong>s/ku djrs gq,<br />

v/<strong>kk</strong>sgLrk{kjh <strong>dk</strong>s] <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> mu va'k<strong>dk</strong>fyd fyfi<strong>dk</strong>sa o pijkfl;ksa <strong>dk</strong>s ftUgsa viuh lkekU; M~;wVh <strong>ds</strong> vfrfjDr ¯gnh f'k{k.k ;kstuk <strong>ds</strong><br />

iw.kZ<strong>dk</strong>fyd@va'k<strong>dk</strong>fyd <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong>anzksa <strong>ds</strong> loZ<strong>dk</strong>;Z<strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>jh vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa dh lgk;rk <strong>ds</strong> fy, voSrfud rkSj ij rSukr fd;k x;k gS] <strong>dk</strong>s ns; ekuns;<br />

¼ikfjJfed½ dh njksa esa la'<strong>kk</strong>s/ku djus <strong>ds</strong> fy, jk"Vªifr dh laLohd`fr] lwfpr djus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gSA va'k<strong>dk</strong>fyd fyfi<strong>dk</strong>sa o pijkfl;ksa <strong>dk</strong>s ns;<br />

ekuns; ¼ikfjJfed½ dh la'<strong>kk</strong>sf/kr njsa fuEu <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j gksaxh%μ<br />

va'k<strong>dk</strong>fyd fyfid<br />

ekuns; dh nj <strong>iz</strong>fr ekg<br />

(i) ,sls iw.kZ<strong>dk</strong>fyd <strong>ds</strong>anz ij va'k<strong>dk</strong>fyd fyfid] tgka <strong>fganh</strong> f'k{k.k ;kstuk 285@& #i, ¼#i;s nks lkS ipklh ek=½<br />

<strong>dk</strong> iw.kZ<strong>dk</strong>fyd fyfid ugha gSA<br />

(ii) ,sls iw.kZ<strong>dk</strong>fyd <strong>ds</strong>anz ij va'k<strong>dk</strong>fyd fyfid] tgka <strong>fganh</strong> f'k{k.k ;kstuk 160@& #i, ¼#i;s ,d lkS lkB ek=½<br />

<strong>dk</strong> iw.kZ<strong>dk</strong>fyd fyfid gSA<br />

(iii) ,sls va'k<strong>dk</strong>fyd <strong>ds</strong>anz ij va'k<strong>dk</strong>fyd fyfid] tgka 20 ls 100 rd 135@& #i, ¼#i;s ,d lkS iSarhl ek=½<br />

<strong>iz</strong>f'k{<strong>kk</strong>F<strong>kh</strong>Z ukekafdr gSaA<br />

(iv) ,sls va'k<strong>dk</strong>fyd <strong>ds</strong>anz ij va'k<strong>dk</strong>fyd fyfid] tgka 100 ls T;knk 200@& #i, ¼#i;s nks lkS ek=½<br />

<strong>iz</strong>f'k{<strong>kk</strong>F<strong>kh</strong>Z ukekafdr gSaSA<br />

va'k<strong>dk</strong>fyd pijklh<br />

ekuns; dh nj <strong>iz</strong>fr ekg<br />

(i) ,sls iw.kZ<strong>dk</strong>fyd <strong>ds</strong>anz ij va'k<strong>dk</strong>fyd pijklh] tgka <strong>fganh</strong> f'k{k.k ;kstuk 115@& #i, ¼#i;s ,d lkSS ianzg ek=½<br />

<strong>dk</strong> iw.kZ<strong>dk</strong>fyd pijklh ugha gSA<br />

(ii) ,sls iw.kZ<strong>dk</strong>fyd <strong>ds</strong>anz ij va'k<strong>dk</strong>fyd pijklh] tgka <strong>fganh</strong> f'k{k.k ;kstuk 85@& #i, ¼#i;s ipklh ek=½<br />

<strong>dk</strong> iw.kZ<strong>dk</strong>fyd pijklh gSA<br />

(iii) ,sls va'k<strong>dk</strong>fyd <strong>ds</strong>anz ij va'k<strong>dk</strong>fyd pijklh] tgka 20 ls 100 rd 85@& #i, ¼#i;s ipklh ek=½<br />

<strong>iz</strong>f'k{<strong>kk</strong>F<strong>kh</strong>Z ukekafdr gSaA<br />

(iv) ,sls va'k<strong>dk</strong>fyd <strong>ds</strong>anz ij va'k<strong>dk</strong>fyd pijklh] tgka 100 ls T;knk 115@& #i, ¼#i;s ,d lkS ianzg ek=½<br />

<strong>iz</strong>f'k{<strong>kk</strong>F<strong>kh</strong>Z ukekafdr gSaSA<br />

2- bl <strong>laca</strong>/k esa vU; 'krs± ogh gksaxh tks 'krs± bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> mijksDr <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu esa fufgr gSaA<br />

3- ;g <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu foÙk <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>x] x`g ea=ky; n~okjk mudh fVIi.<strong>kh</strong> Mk;jh lañ 836@,Qñ,ñ@¯gnh@03] fnukad 18 twu] 2003 <strong>ds</strong> rgr <strong>iz</strong>nku<br />

fd, x, vuqeksnu ls tkjh fd;k x;k gSA<br />

4- ekuns; dh la'<strong>kk</strong>sf/kr njsa 01 tqykbZ] 2003 ls <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>oh gksaxhA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14034@29@99&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>iz</strong>f'kñ½] fnukad 14 flracj] 2000<br />

fo"k;% ¯gnh Vad.k vkSj ¯gnh vk'kqfyfi <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong> fy, ¯gUnh f'k{k.k ;kstuk@foH<strong>kk</strong>xh; O;oLF<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> varxZr LF<strong>kk</strong>fir va'k<strong>dk</strong>fyd <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong>anzksa<br />

ij fu;qDr va'k<strong>dk</strong>fyd vuqns'k<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong>s ns; ekuns; ¼ikfjJfed½ dh njksa esa ifj'<strong>kk</strong>s/kuA<br />

mi;qZDr fo"k; ij bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 11015@1@79&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼?k½] fnukad 20-11-1979] <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu<br />

la[;k&11015@1@86&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼?k½] fnukad 19-2-1987 rF<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 22011@5@95&<strong>ds</strong>ñfgñ<strong>iz</strong>ñlañ@ 1075] fnukad 7-3-1996 <strong>dk</strong> gokyk<br />

nsrs gq, v/<strong>kk</strong>sgLrk{kjh <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> f'k{k.k ;kstuk@foH<strong>kk</strong>xh; O;oLF<strong>kk</strong>vksa <strong>ds</strong> varxZr fu;qDr <strong>fganh</strong> Vad.k vkSj <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi <strong>ds</strong> va'k<strong>dk</strong>fyd vuqns'k<strong>dk</strong>sa<br />

<strong>dk</strong>s fuEufyf[kr la'<strong>kk</strong>sf/kr njksa ij ekuns; ¼ikfjJfed½ nsus <strong>ds</strong> fy, jk"Vªifr th dh eatwjh lwfpr djus <strong>dk</strong> funsZ'k gqvk gS%—<br />

orZeku ekuns; dh njsa<br />

<strong>fganh</strong> Vad.k<br />

15@& #i;s <strong>iz</strong>frekl <strong>iz</strong>fr <strong>iz</strong>f'k{<strong>kk</strong>F<strong>kh</strong>Z<br />

150@& #i;s <strong>iz</strong>frekl ;fn <strong>iz</strong>f'k{<strong>kk</strong>fFkZZ;ksa<br />

dh la[;k 6 ls 10 rd gks( vkSj<br />

la'<strong>kk</strong>sf/kr ekuns; dh njsa<br />

45@& #i;s <strong>iz</strong>frekl <strong>iz</strong>fr <strong>iz</strong>f'k{<strong>kk</strong>F<strong>kh</strong>Z]<br />

450@& #i;s <strong>iz</strong>frekl ;fn <strong>iz</strong>f'k{<strong>kk</strong>fFkZ;ksa<br />

dh la[;k 6 ls 10 rd gks vkSj<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-1(NEW).PM6.5 141


250@& #i;s ;fn <strong>iz</strong>f'k{<strong>kk</strong>fFZk;ksa dh<br />

la[;k 10 ls vf/kd gksA<br />

<strong>fganh</strong> vk'kqfyfi<br />

30@& #i;s <strong>iz</strong>frekl <strong>iz</strong>fr <strong>iz</strong>f'k{<strong>kk</strong>F<strong>kh</strong>Z<br />

250@& #i;s <strong>iz</strong>frekl ;fn <strong>iz</strong>f'k{<strong>kk</strong>fFkZZ;ksa<br />

dh la[;k 6 ls 10 rd gks vkSj<br />

350@& #i;s <strong>iz</strong>frekl ;fn <strong>iz</strong>f'k{<strong>kk</strong>fFZk;ksa<br />

dh la[;k 10 ls vf/kd gksA<br />

142<br />

750@& #i;s ;fn <strong>iz</strong>f'k{<strong>kk</strong>fFZk;ksa dh<br />

la[;k 10 ls vf/kd gks<br />

90@& #i;s <strong>iz</strong>frekl <strong>iz</strong>fr <strong>iz</strong>f'k{<strong>kk</strong>F<strong>kh</strong>Z]<br />

750@& #i;s <strong>iz</strong>frekl ;fn <strong>iz</strong>f'k{<strong>kk</strong>fFkZ;ksa<br />

dh la[;k 6 ls 10 rd gks vkSj<br />

1050@& #i, <strong>iz</strong>frekl ;fn <strong>iz</strong>f'k{<strong>kk</strong>fFZk;ksa<br />

dh la[;k 10 ls vf/kd gks<br />

2- bl <strong>laca</strong>/k esa vU; 'krs± mlh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j gksaxh tSlk fd bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 7 flracj] 1977 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k<br />

12043@56@74&,p&1@jkñH<strong>kk</strong>ñ¼?k½ esa mYys[k fd;k x;k gSA<br />

3- ;g <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lH<strong>kh</strong> <strong>laca</strong>f/krksa <strong>ds</strong> /;ku esa yk;k tk,A<br />

4- ekuns; dh njksa esa ;g la'<strong>kk</strong>s/ku 1 flrEcj] 2000 ls ykxw g<strong>ksx</strong>kA<br />

5- ;g foÙk <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>x] x`g ea=ky; n~okjk mudh vñfoñfoñ lañ&,pñ 116@2000@foÙk&II] fnukad 16 vxLr] 2000 <strong>ds</strong> rgr nh xbZ lgefr ls<br />

tkjh fd;k x;k gSA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14034@52@2000&jk0H<strong>kk</strong>0 ¼<strong>iz</strong>f'k0½@2247] fnukad 4 tqykbZ] 2003<br />

fo"k;% <strong>fganh</strong> f'k{k.k ;kstuk <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u <strong>fganh</strong> ijh{<strong>kk</strong>vksa <strong>ds</strong> vk;kstu gsrq <strong>iz</strong>'u&i= rS;kj djus okys ijh{k<strong>dk</strong>sa] mÙkj iqfLr<strong>dk</strong>vksa dh tkap djus okyksa<br />

vkfn <strong>dk</strong>s fn, tkus okys ekuns;@ikfjJfed dh eatwjhA<br />

<strong>fganh</strong> f'k{k.k ;kstuk <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u <strong>fganh</strong> <strong>iz</strong>cks/k] <strong>iz</strong>oh.k] <strong>iz</strong>kK vkSj <strong>fganh</strong> Vad.k rF<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi dh ijh{<strong>kk</strong>vksa <strong>ds</strong> vk;kstu gsrq <strong>iz</strong>'u&i=<br />

rS;kj djus okys ijh{k<strong>dk</strong>sa] mÙkj iqfLr<strong>dk</strong>vksa dh tkap djus okyksa vkfn <strong>dk</strong>s fn, tkus okys ekuns;@ikfjJfed dh njksa esa o`f) djus <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>'u <strong>dk</strong>Qh<br />

le; ls fopkj/<strong>kh</strong>u jgk gS A vc ;g fu.kZ; fy;k x;k gS fd mi;ZqDr ijh{<strong>kk</strong>vksa <strong>ds</strong> vk;kstu gsrq fu;qDr <strong>iz</strong>'u&i= rS;kj djus okykssa] ijh{k<strong>dk</strong>sa vkfn<br />

<strong>dk</strong>s ns; ekuns;@ikfjJfed dh njsa fuEukuqlkj g<strong>ksx</strong>h%&<br />

Øñlañ <strong>dk</strong>;Z ekuns;@ikfjJfed dh nj<br />

1- <strong>iz</strong>'u i= rS;kj djus <strong>ds</strong> fy, 250@& #i, <strong>iz</strong>fr <strong>iz</strong>'u&i=<br />

¼<strong>fganh</strong> <strong>iz</strong>cks/k] <strong>iz</strong>oh.k] <strong>iz</strong>kK½<br />

2- <strong>iz</strong>'u i= rS;kj djus <strong>ds</strong> fy, 175@& #i, <strong>iz</strong>fr <strong>iz</strong>'u&i=<br />

¼<strong>fganh</strong> Vad.k@ vk'kqfyfi½<br />

3- <strong>iz</strong>'u i=ksa dh ekWMjs'ku <strong>ds</strong> fy, 80@& #i, <strong>iz</strong>fr <strong>iz</strong>'u&i=<br />

4- <strong>iz</strong>'u i=ksa dh <strong>iz</strong>wQ jhfMax <strong>ds</strong> fy, 50@& #i, <strong>iz</strong>fr <strong>iz</strong>'u&i=<br />

¼<strong>fganh</strong> <strong>iz</strong>cks/k] <strong>iz</strong>oh.k] <strong>iz</strong>kK ,oa <strong>ds</strong> Vad.k@ vk'kqfyfi½<br />

5- fMDVs'ku <strong>ds</strong> fy, 80@& #i, <strong>iz</strong>fr fMDVs'ku<br />

6- ijh{<strong>kk</strong> <strong>ds</strong>anz v/<strong>kh</strong>{kd <strong>ds</strong> fy, 100@& #i, <strong>iz</strong>fr l=<br />

7- i;Z{k<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> fy, 70@& #i, <strong>iz</strong>fr l=<br />

8- ijh{<strong>kk</strong> <strong>ds</strong>anksa ij fu;qDr fyfi<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> fy, 50@& #i, <strong>iz</strong>fr l=<br />

9- ijh{<strong>kk</strong> <strong>ds</strong>anksa ij fu;qDr prqFkZ J s.<strong>kh</strong> ¼xzqi ^^Mh**½ deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> fy, 30@& #i, <strong>iz</strong>fr Li=<br />

10- eq[; ijh{kd <strong>ds</strong> fy, 150@& #i, <strong>iz</strong>fr mi ijh{kd<br />

¼mi ijh{k<strong>dk</strong>sa ls <strong>iz</strong>kIr tkaph xbZ mÙkj<br />

iqfLr<strong>dk</strong>vksa dh iqu% tkap gsrq vFkok<br />

mUgsa fn, tkus okys ekMy mÙkj&i=ksa<br />

ij vfrfjDr Qhl <strong>dk</strong> Hkqxrku ugha<br />

fd;k tk,xkA <strong>iz</strong>R;sd mi ijh{kd <strong>dk</strong>s<br />

de ls de 10 ekMy mÙkj&i= fn,<br />

tk,axs½<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-1(NEW).PM6.5 142


143<br />

Øñ lañ <strong>dk</strong>;Z<br />

ekuns;@ikfjJfed dh nj<br />

11- mÙkj iqfLr<strong>dk</strong>vksa dh tkap ¼<strong>fganh</strong> <strong>iz</strong>cks/k] <strong>iz</strong>oh.k] <strong>iz</strong>kK ,oa Vad.k@ vk'kqfyfi½ 4-50@& #i, <strong>iz</strong>fr <strong>iz</strong>'u&i=<br />

12- ekSf[kd ijh{<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>R;sd ijh{<strong>kk</strong>F<strong>kh</strong>Z <strong>ds</strong> fy, ,d mÙkj<br />

iqfLr<strong>dk</strong> dh tkap <strong>ds</strong> cjkcj ¼de ls<br />

de 50@& #i,½<br />

13- ijh{<strong>kk</strong> ifj.<strong>kk</strong>e dh lkj.<strong>kh</strong> rS;kj djus <strong>ds</strong> fy, 70@& #i, <strong>iz</strong>fr 100 ijh{<strong>kk</strong>F<strong>kh</strong>Z<br />

14- ijh{<strong>kk</strong> ifj.<strong>kk</strong>e dh Økl&pSfdax@feyku <strong>ds</strong> fy, 50@&#i, <strong>iz</strong>fr 100 ijh{<strong>kk</strong>F<strong>kh</strong>Z<br />

2- mi;qZDr njsa bl <strong>dk</strong>;kZy; K<strong>kk</strong>iu <strong>ds</strong> tkjh gksus dh rkjh[k ls <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>oh gksaxhA<br />

3- ;g <strong>dk</strong>;kZy; K<strong>kk</strong>iu] foÙk II x`g ea=ky; dh vñ foñ fVIi.<strong>kh</strong> la[;k&,Qñ 695@,Q , ¼ ,p½@03] fnukad 3 twu] 2003 <strong>ds</strong> rgr nh<br />

xbZ lgefr ls rF<strong>kk</strong> bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; K<strong>kk</strong>iu lañ 22011@28@96&<strong>ds</strong>ñfgñ<strong>iz</strong>ñlañ@2151] fnukad 20-5-1996 esa vkaf'kd la'<strong>kk</strong>s/ku djrs gq, tkjh<br />

fd;k x;k gSA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 21034@29@2003@&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼<strong>iz</strong>f'kñ½] fnukad 25-2-2005<br />

fo"k;% H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> i=kpkj ikB~;Øe ¼<strong>iz</strong>cks/k@<strong>iz</strong>oh.k@<strong>iz</strong>kK½ dh mÙkj iqfLr<strong>dk</strong>vksa ¼fjLikal '<strong>kh</strong>Vl½ <strong>ds</strong> ewY;kadu 'kqYd esa o`f)A<br />

mi;qZDr fo"k; ij vki<strong>ds</strong> fnukad 6-8-2003 <strong>ds</strong> i= la[;k 19015@7@2003@iñikñ@<strong>ds</strong>ñfgñ<strong>iz</strong>ñlañ@4087 <strong>ds</strong> lanHkZ esa eq>s ;g dgus <strong>dk</strong> funs'k<br />

gqvk gS fd <strong>ds</strong>anzh; <strong>fganh</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k laLF<strong>kk</strong>u <strong>ds</strong> varZxr H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> i=kpkj ikB~;Øe ¼<strong>iz</strong>cks/k@<strong>iz</strong>oh.k@<strong>iz</strong>kK½ dh mÙkj iqfLr<strong>dk</strong>vksa ¼fjLikal '<strong>kh</strong>Vl½ dh tkap<br />

dh ,ot esa ewY;kad<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong>s fn;s tkus okys ewY;kadu 'kqYd dh ekStwnk nj #i;s 3-00 <strong>iz</strong>fr mÙkj iqfLr<strong>dk</strong> ls c


144<br />

¼³½ bl ekuns; ij gksus okyk [kpZ <strong>laca</strong>fèr <strong>dk</strong>;kZy; n~okjk vius Lohd`r ctV ls fd;k tk,xkA<br />

¼p½ tks O;fDr igys ls gh <strong>fganh</strong> tkurs g® ;k ftUgksaus <strong>fganh</strong> dh ijh{<strong>kk</strong> ikl dj<strong>ds</strong> <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Zlkèd Kku <strong>iz</strong>kIr dj fy;k gS mUgsa lkekU;r% <strong>fganh</strong><br />

ls vaxzsth vuqokn dh vko';drk ug… iM+uh pkfg,A <strong>iz</strong>;kl ;g fd;k tk, fd tks i= <strong>fganh</strong> esa tkus g® mu<strong>ds</strong> elkSns <strong>fganh</strong> tkuus okys<br />

vfè<strong>dk</strong>jh vkSj deZpkjh ewy :i es <strong>fganh</strong> esa gh rS;kj djsaA tgka ,slk djus esa dfBukbZ gks ;k <strong>dk</strong>sbZ i=] ifji= vkfn <strong>fganh</strong>&vaxzsth nksuksa<br />

H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa es tkjh gksuk gks rH<strong>kh</strong> vuqokn <strong>dk</strong> lgkjk fy;k tk,A<br />

¼N½ <strong>dk</strong>feZd vkSj <strong>iz</strong>f'k{k.k foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 17-7-1998 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 17011@3@97&LF<strong>kk</strong>ñ ¼HkÙks½ <strong>ds</strong> vuqlkj ekuns; dh vfèdre lhek<br />

jkf'k #ñ 5000@& <strong>iz</strong>fro"kZ gSA<br />

3- <strong>ds</strong>anzh; vuqokn C;wjks] tgka fofHkUUk ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@fu<strong>dk</strong>;ksa rF<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> eSuqvyksa] lafgrkvksa o Qkeks± vkfn <strong>ds</strong> fofoè vlkafofèd<br />

<strong>dk</strong>;Zfofè lkfgR; <strong>dk</strong> vuqokn fd;k tkrk gS] esa vuqokn <strong>dk</strong>;Z <strong>dk</strong>;Zjr rF<strong>kk</strong> C;wjksa <strong>ds</strong> ckgj <strong>ds</strong> vuqokn<strong>dk</strong>sa ftuesa <strong>dk</strong>;Zjr rF<strong>kk</strong> lsokfuo`r vuqoknd@vuqokn<br />

vfè<strong>dk</strong>jh@<strong>fganh</strong> vfè<strong>dk</strong>jh rF<strong>kk</strong> vuqokn <strong>dk</strong>;Z ;k vuqokn <strong>iz</strong>f'k{k.k ls lacn~/k vuqHkoh lj<strong>dk</strong>jh ,oa xSj&lj<strong>dk</strong>jh O;fDr gks ldrs gSa] <strong>ds</strong> n~okjk djok;k<br />

tk ldrk gSA<br />

4- ;s vkns'k bl <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu <strong>ds</strong> tkjh gksus dh rkjh[k ls ykxw gksaxsA<br />

5- ;g <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu] foÙk ea=ky; rF<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>feZd vkSj <strong>iz</strong>f'k{k.k foH<strong>kk</strong>x dh fnukad 25-1-2005 dh vñfoñfVñlañ 17011@4@96&LF<strong>kk</strong>iuk<br />

¼HkÙks½ esa nh xbZ lgefr ls tkjh fd;k tkrk gSA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-1(NEW).PM6.5 144


SERVER5\973FDE\973FDH-1.PM6.5 145<br />

v/;k; 9<br />

HkrhZ] foH<strong>kk</strong>xh; ijh{<strong>kk</strong>vksa esa <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14012@6@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½] fnukad 16 Qjojh] 1988<br />

fo"k;% vèhuLFk lsokvksa vkSj xSj rduhdh inksa dh HkrhZ ijh{<strong>kk</strong>vksa esa oSdfYid ek/;e <strong>ds</strong> :i esa <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> ,sfPNd <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong>A<br />

bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> 6 tuojh] 1976 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 1@14012@34@75@jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½ esa ;s funs'k fn, x, Fks fd H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>fganh</strong><br />

H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> jkT;ksa esa fLFkr vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh lsokvksa esa vFkok inksa ij lhèh HkrhZ <strong>ds</strong> fy, {ks=h; ;k LF<strong>kk</strong>uh; vkèkj ij yh tkus okyh ijh{<strong>kk</strong>vksa esa<br />

oSdfYid ek/;e <strong>ds</strong> :i esa <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> ,sfPNd <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> dh vuqefr nh tk,A 21 ebZ] 1987 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 14012@6@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼x½ n~okjk<br />

;g Li"V fd;k x;k F<strong>kk</strong> fd ;s funs'k <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fu;a=.<strong>kk</strong>èhu ;k LokfeRo okys lH<strong>kh</strong> lj<strong>dk</strong>jh miØeksa] cSa<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>ds</strong> <strong>fganh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> jkT;ksa esa fLFkr<br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa ij H<strong>kh</strong> ykxw gksrs gSaA bu nksuksa ifji=ksa dh <strong>iz</strong>fr;ka rR<strong>dk</strong>y lanHkZ <strong>ds</strong> fy, layXu gSaA<br />

2- 6 tuojh] 1976 rF<strong>kk</strong> 21 ebZ] 1987 <strong>ds</strong> mijksDr funs'k <strong>ds</strong>oy <strong>fganh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> jkT;ksa esa fLFkfr <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa ij ykxw fd, x,<br />

Fks ^^[k** {ks= esa fLFkr <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh lsokvksa esa vFkok inksa ij HkrhZ <strong>ds</strong> fy, yh tkus okyh ijh{<strong>kk</strong>vksa esa rF<strong>kk</strong> <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong><br />

fu;a=.<strong>kk</strong>èhu ;k LokfeRo okys lj<strong>dk</strong>jh miØeksa] cSa<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh lsokvksa vFkok inksa ij lhèh HkrhZ <strong>ds</strong> fy, yh tkus okyh ijh{<strong>kk</strong>vksa esa<br />

blh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>dk</strong> fodYi nsus <strong>ds</strong> ckjs esa bl foH<strong>kk</strong>x esa fopkj gks jgk F<strong>kk</strong>A bl ekeys <strong>ds</strong> fofHkUu igyqvksa ij fopkj&foe'kZ djus <strong>ds</strong> ckn vc ;g fu.kZ;<br />

fy;k x;k gS fd ^^[k** {ks= esa vF<strong>kk</strong>Zr~ xqtjkr] egkjk"Vª vkSj iatkc jkT;ksa esa rF<strong>kk</strong> paM+hx


146<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14012@6@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼x½] fnukad 21 ebZ 1987<br />

fo"k;% vèhuLFk lsokvksa vkSj xSj rduhdh inksa dh HkrhZ ijh{<strong>kk</strong>vksa esa oSdfYid ek/;e <strong>ds</strong> :i esa <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> ,sfPNd <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong>A<br />

bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> 6 tuojh] 1976 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 1@14012@34@75&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼x½ esa ;s funs'k fn, x, Fks fd H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>fganh</strong><br />

H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> jkT;ksa esa fLFkr v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh lsokvksa esa vFkok inksa ij lhèh HkrhZ <strong>ds</strong> fy, {ks=h; ;k LF<strong>kk</strong>uh; vkèkj ij yh tkus okyh ijh{<strong>kk</strong>vksa esa<br />

oSdfYid ek/;e <strong>ds</strong> :i esa <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> ,sfPNd <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> dh vuqefr ns nh tk,A bl <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu dh ,d <strong>iz</strong>fr rR<strong>dk</strong>y lanHkZ <strong>ds</strong> fy, layXu gSA<br />

2- fnukad 6 tuojh] 1976 <strong>ds</strong> mijksDr funsZ'<strong>kk</strong>sa esa <strong>ds</strong>oy <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>fganh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> jkT;ksa esa fLFkr <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong> ftØ gSA <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j<br />

<strong>ds</strong> fu;a=.<strong>kk</strong>èhu ;k LokfeRo okys lj<strong>dk</strong>jh miØeksa] cSa<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>dk</strong> fo'ks"k rkSj ij ftØ ugha gS] ;|fi vke rkSj ij jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> lc funsZ'k<br />

bu miØeksa] cSa<strong>dk</strong>sa vkfn ij H<strong>kh</strong> <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> leku ykxw gksrs gSaA dbZ miØeksa] cSa<strong>dk</strong>sa vkfn esa bl funsZ'k <strong>dk</strong> ikyu H<strong>kh</strong> gks jgk gSA<br />

3- eq>s ;s vkns'k gqvk gS fd ;s Li"V dj fn;k tk, fd fnukad 6 tuojh] 1976 <strong>ds</strong> mijksDr funs'k <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fu;a=.<strong>kk</strong>èhu ;k<br />

LokfeRo okys lH<strong>kh</strong> lj<strong>dk</strong>jh miØeksa] cSa<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>ds</strong> <strong>fganh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> jkT;ksa esa fLFkr <strong>dk</strong>;kZy;ksa ij H<strong>kh</strong> ykxw gksrs gSaA<br />

4- foÙk ea=ky; vkfn ls vuqjksè gS fd og ;s Li"Vhdj.k mfpr <strong>dk</strong>jZokbZ <strong>ds</strong> fy, vius lH<strong>kh</strong> fu;a=.<strong>kk</strong>èhu miØeksa] cSa<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>ds</strong> /;ku esa<br />

yk nsaA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14012@11@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼x½] fnukad 23 ekpZ] 1988<br />

fo"k;% <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j dh lsokvksa esa vFkok inksa ij inksUufr <strong>ds</strong> fy, yh tkus okyh foH<strong>kk</strong>xh; ijh{<strong>kk</strong>vksa esa <strong>iz</strong>'u i=ksa <strong>ds</strong> mÙkj <strong>fganh</strong> esa nsus <strong>dk</strong><br />

fodYiA<br />

bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> 21 flrEcj] 1987 <strong>ds</strong> lela[;d <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu n~okjk lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa rF<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>dk</strong> ;g fu.kZ; lwfpr<br />

fd;k x;k F<strong>kk</strong> fd <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa rF<strong>kk</strong> mu<strong>ds</strong> lacn~/k vkSj vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa] pkgs os fdlh H<strong>kh</strong> {ks= esa fLFkr gksa] lH<strong>kh</strong><br />

lsok<strong>dk</strong>yhu foH<strong>kk</strong>xh; rF<strong>kk</strong> inksUufr ijh{<strong>kk</strong>vksa esa] ftuesa vf[ky H<strong>kk</strong>jrh; Lrj ij yh tkus okyh ijh{<strong>kk</strong>,a H<strong>kh</strong> '<strong>kk</strong>fey gSa] vH;kfFkZ;ksa <strong>dk</strong>s bl ckr dh<br />

NwV nh tk, fd os <strong>iz</strong>'u i=ksa <strong>ds</strong> mÙkj <strong>fganh</strong> rF<strong>kk</strong> vaxzsth esa ns ldrs gSaA bu ijh{<strong>kk</strong>vksa esa lH<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>'u i=ksa <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> rF<strong>kk</strong> vaxzsth nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa esa rS;kj<br />

djk;k tk, vkSj tgka lk{<strong>kk</strong>R<strong>dk</strong>j yh tkuh visf{kr gks] ogka vH;kfFkZ;ksa <strong>dk</strong>s iwNs x, <strong>iz</strong>'uksa <strong>dk</strong> <strong>fganh</strong> esa mÙkj nsus dh NwV nh tk,A blh ifji= esa crk;k<br />

x;k F<strong>kk</strong> fd ;s funs'k <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRo esa ;k fu;a=.k <strong>ds</strong> vèhu fuxeksa] miØeksa rF<strong>kk</strong> cSa<strong>dk</strong>sa ij H<strong>kh</strong> ykxw gksaxsA<br />

2- H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa rF<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjksè fd;k x;k F<strong>kk</strong> fd mDr <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu esa fn, x, funs'k lH<strong>kh</strong> <strong>laca</strong>fèr vfè<strong>dk</strong>fj;ksa<br />

<strong>ds</strong> /;ku esa yk nsa vkSj muls vuqjksè djsa fd Hkfo"; esa tks H<strong>kh</strong> ijh{<strong>kk</strong>,a yh tkrh gSa muesa <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> fodYi fn;k tk,A bl <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu esa fn, x,<br />

funs'<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> vkèj ij lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa rF<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>xksa n~okjk vius lacn~/k vkSj vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa] lj<strong>dk</strong>jh miØeksa] fuxeksa rF<strong>kk</strong> cSa<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>dk</strong>s ;g<br />

lwfpr fd;k tkuk visf{kr F<strong>kk</strong> fd muesa H<strong>kh</strong> lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> bl fu.kZ; <strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr fd;k tk,A vr% vuqjksè gS fd bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s ;g<br />

tku<strong>dk</strong>jh Hkstus dh d`ik djsa fd foÙk ea=ky;] vkfn us vius lacn~/k vkSj vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong>s bl <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> vkns'k tkjh dj fn, gSa vkSj <strong>ds</strong>anzh;<br />

lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> fuxeksa] miØeksa] cSa<strong>dk</strong>sa vkfn ls H<strong>kh</strong> bu <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr djus <strong>ds</strong> fy, vkns'k fn, x, gSaA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14012@11@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼x½] fnukad 1 tqykbZ] 1988<br />

fo"k;% <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j dh lsokvksa esa vFkok inksa ij inksUufr <strong>ds</strong> fy, yh tkus okyh foH<strong>kk</strong>xh; ijh{<strong>kk</strong>vksa esa <strong>iz</strong>'u i=ksa <strong>ds</strong> mÙkj <strong>fganh</strong> esa nsus <strong>dk</strong><br />

fodYi&<strong>laca</strong>fèr iqLr<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> vuqoknA<br />

mi;qZDr fo"k; ij bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> 21 flrEcj] 1987 <strong>ds</strong> lela[;d <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu esa ;g funs'k fn, x, Fks fd <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong><br />

ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa rF<strong>kk</strong> mu<strong>ds</strong> lacn~/k vkSj vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa] pkgs os fdlh H<strong>kh</strong> {ks= esa fLFkr gksa] lH<strong>kh</strong> lsok<strong>dk</strong>yhu foH<strong>kk</strong>xh; rF<strong>kk</strong> inksUufr<br />

ijh{<strong>kk</strong>vksa esa] ftuesa vf[ky H<strong>kk</strong>jrh; Lrj ij yh tkus okyh ijh{<strong>kk</strong>,a H<strong>kh</strong> lfEefyr gSa] vH;kfFkZ;ksa <strong>dk</strong>s bl ckr dh NwV nh tk, fd os <strong>iz</strong>'u i=ksa <strong>ds</strong><br />

mÙkj <strong>fganh</strong> ;k vaxzsth esa ns ldrs gSaA ;s H<strong>kh</strong> dgk x;k F<strong>kk</strong> fd bu ijh{<strong>kk</strong>vksa esa lH<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>'u i=ksa <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> vkSj vaxzsth nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa esa rS;kj djk;k tk,<br />

vkSj tgka lk{<strong>kk</strong>R<strong>dk</strong>j fy;k tkuk visf{kr gks ogka vH;kfFkZ;ksa <strong>dk</strong>s iwNs x, <strong>iz</strong>'uksa <strong>dk</strong> <strong>fganh</strong> esa mÙkj nsus dh NwV nh tk,A ;s funs'k <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong><br />

LokfeRo esa ;k fu;a=.<strong>kk</strong>èhu fuxeksa] miØeksa rF<strong>kk</strong> cSa<strong>dk</strong>sa vkfn ij H<strong>kh</strong> ykxw gksrs gSaA<br />

2- 7 tuojh] 1988 <strong>dk</strong>s vk;ksftr H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lfpoksa <strong>ds</strong> ,d lsfeukj esa bl fo"k; ij fopkj gqvk vkSj ;g flQkfj'k dh xbZ fd ftu<br />

<strong>dk</strong>sMksa] eSuqvyksa ;k nwljh iqLr<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> foH<strong>kk</strong>xh; rF<strong>kk</strong> inksUufr ijh{<strong>kk</strong>vksa esa fd;k tkrk gS mu lc <strong>dk</strong> <strong>fganh</strong> vuqokn ,d o"kZ <strong>ds</strong> vUnj<br />

djok fy;k tk, rkfd tks deZpkjh <strong>fganh</strong> ek/;e ls bu ijh{<strong>kk</strong>vksa esa mÙkj nsuk pkgas mUgsa dfBukbZ u gksA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-1(NEW).PM6.5 146


147<br />

3- tks <strong>dk</strong>sM] eSuqvy vkfn jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>ds</strong>anzh; vuqokn C;wjks <strong>dk</strong>s vuqokn <strong>ds</strong> fy, Hksts x, gSa vkSj mu<strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> foH<strong>kk</strong>xh; ;k inksUufr<br />

ijh{<strong>kk</strong>vksa esa cSBus okys deZpkfj;ksa n~okjk fd;k tkuk gS] mu<strong>ds</strong> ckjs esa lwpuk <strong>ds</strong>anzh; vuqokn C;wjks@foèk;h foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> [kaM <strong>dk</strong>s rqjUr Hkst nh<br />

tk,] rkfd mu<strong>dk</strong> vuqokn <strong>iz</strong>kFkfedrk <strong>ds</strong> vkèkj ij fd;k tk,A ,sls <strong>dk</strong>sMksa] eSuqvyksa rF<strong>kk</strong> vU; <strong>iz</strong>fØ;k <strong>laca</strong>èh lkfgR; <strong>dk</strong>s fuEu <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>iz</strong>kFkfedrk<br />

nh tk,xh%&<br />

¼1½ ftu<strong>dk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>dk</strong>;ZØeksa <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd;k tkuk gSA<br />

¼2½ ftu<strong>dk</strong> foH<strong>kk</strong>xh; ijh{<strong>kk</strong>vksa esa <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd;k tkuk gSA<br />

¼3½ ftu<strong>ds</strong> <strong>fganh</strong> vuqokn miyCè u gksus <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>j.k foH<strong>kk</strong>xh; <strong>dk</strong>;Z #drk gSA<br />

¼4½ ftu<strong>ds</strong> <strong>fganh</strong> vuqokn miyCè u gksus <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>j.k NikbZ <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>e #<strong>dk</strong> gqvk gSA<br />

¼5½ ftu<strong>dk</strong> la'<strong>kk</strong>sèu fd;k x;k gS fdUrq la'<strong>kk</strong>sèu <strong>dk</strong> vuqokn ugha fd;k x;k gSA<br />

<strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa rF<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjksè gS fd os vius rF<strong>kk</strong> vius lacn~/k vkSj vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkSj fu;a=.<strong>kk</strong>èhu<br />

dEifu;ksa] fuxeksa] cSa<strong>dk</strong>sa vkfn esa yh tkus okyh foH<strong>kk</strong>xh; rF<strong>kk</strong> inksUufr ijh{<strong>kk</strong>vksa <strong>ds</strong> fy, ftu <strong>dk</strong>sMkas] eSuqvyksa ;k nwljh iqLr<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

fd;k tkrk gS mu<strong>dk</strong> <strong>fganh</strong> vuqokn '<strong>kh</strong>?kz djokus dh O;oLF<strong>kk</strong> djsaA miyCè eSuqvy] <strong>dk</strong>sM rF<strong>kk</strong> vU; <strong>iz</strong>fØ;k <strong>laca</strong>èh lkfgR; dh leh{<strong>kk</strong> dj yh tk,<br />

vkSj vuqokn <strong>ds</strong> fy, <strong>ds</strong>anzh; vuqokn C;wjks <strong>dk</strong>s fHktok nsaA ;fn fdlh u, cuk, tk jgs ;k tks fd la'<strong>kk</strong>sfèr fd, tk jgs eSuqvy] <strong>dk</strong>sM vkfn <strong>dk</strong>s<br />

bdV~Bk vuqokn <strong>ds</strong> fy, Hkstuk laHko u gks rks ,slh lkexzh pSiVj okbt H<strong>kh</strong> Hksth tk ldrh gSA Hksth xbZ lkexzh <strong>dk</strong> Åij crk, x, Øe vuqlkj<br />

<strong>iz</strong>kFkfedrk <strong>ds</strong> vkèkj ij C;wjks n~okjk vuqokn fd;k tk,xkA<br />

4- ;g vuqjksè gS fd bl fo"k; esa dh xbZ <strong>dk</strong>jZokbZ ls jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s '<strong>kh</strong>?kz voxr djk;k tk,A<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14012@9@89&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼x½] fnukad 27 twu] 1989<br />

fo"k;% <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j dh lsokvksa esa vFkok inksa ij HkrhZ <strong>ds</strong> fy, yh tkus okyh ijh{<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong> ek/;e&foKkiu tkjh djrs le; Li"V mYys[kA<br />

bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> 6 tuojh] 1976 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 1@14012@34@75&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼x½ esa ;s fnusZ'k fn, x, Fks fd H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>fganh</strong><br />

H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> jkT;ksa esa fLFkr <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh lsokvksa esa vFkok inksa ij lhèh HkrhZ <strong>ds</strong> fy, yh tkus okyh ijh{<strong>kk</strong>vksa esa oSdfYid ek/;e <strong>ds</strong> :i esa <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong><br />

,sfPNd <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> dh vuqefr ns nh tk,A fnukad 21 ebZ] 1987 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 14012@6@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼x½ <strong>ds</strong> n~okjk ;s funsZ'k <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j<br />

<strong>ds</strong> fu;a=.<strong>kk</strong>èhu ;k LokfeRo okys lH<strong>kh</strong> lj<strong>dk</strong>jh miØeksa] caS<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>ds</strong> <strong>fganh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> jkT;ksa esa fLFkr <strong>dk</strong>;kZy;ksa ij H<strong>kh</strong> ykxw dj fn, x, FksA<br />

2- mi;qZDr <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>ds</strong> ckotwn bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> /;ku esa ;g ckr vkbZ gS fd <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>fganh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> jkT;ksa esa fLFkr <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa HkrhZ <strong>ds</strong><br />

fy, yh tkus okyh ijh{<strong>kk</strong>vksa esa <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> fodYi lnSo miyCè ugha gksrkA HkrhZ <strong>ds</strong> fy, lekpkj i=ksa] jkstxkj lekpkj] vkfn esa tks foKkiu fn,<br />

tkrs gSa muesa H<strong>kh</strong> ;g Li"V :i ls ugha fy[<strong>kk</strong> jgrk gS fd vH;kfFkZ;ksa <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> esa mÙkj nsus dh NwV gSA<br />

3- ;g lqfuf'pr djuk vko';d gS fd <strong>fganh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> jkT;ksa esa fLFkr <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa] miØeksa] cSa<strong>dk</strong>sa vkfn esa fjDr inksa ij<br />

rF<strong>kk</strong> lasokvksa esa HkrhZ gsrq yh tkus okyh ijh{<strong>kk</strong>vksa esa vaxzsth <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>'u i= <strong>dk</strong> NksM+dj vU; lH<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>'u i=ksa <strong>dk</strong> mÙkj <strong>fganh</strong> esa nsus dh NwV nh tk,A fjfDr;ksa<br />

<strong>dk</strong>s lekpkj i=ksa rF<strong>kk</strong> jkstxkj lekpkj vkfn esa <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr djrs le; fuEufyf[kr ckrksa <strong>dk</strong> fo'sk"k /;ku j[<strong>kk</strong> tk,%&<br />

¼1½ foKkiu <strong>fganh</strong> rF<strong>kk</strong> vaxzsth nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa esa <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr fd, tk,aA ;fn vaxzsth <strong>ds</strong> lekpkj i= esa foKkiu vaxzsth esa fn, tkrs gSa rks lkFk<br />

gh <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> lekpkj i=ksa esa <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'kukFkZ foKkiu <strong>fganh</strong> esa gh tkjh fd, tk,aA<br />

¼2½ foKkiuksa esa ;g Li"V :i ls fy[<strong>kk</strong> tk, fd vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>'u i= <strong>dk</strong>s NksM+dj vU; lH<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>'u i=ksa <strong>ds</strong> mÙkj vaxzsth <strong>ds</strong> vfrfjDr<br />

<strong>fganh</strong> esa H<strong>kh</strong> fn, tkus dh NwV miyC/k gSA<br />

¼3½ foKkiu esa Li"V dj fn;k tk, fd <strong>iz</strong>'u i= nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa esa miyC/k djk, tk,axsA<br />

¼4½ foKkiu esa ;g H<strong>kh</strong> Li"V crk fn;k tk, fd vkosnu drkZ viuk vkosnu i= <strong>fganh</strong> ;k vaxzsth esa ns ldrk gSA ;fn foKkiu esa vkosnu<br />

i= <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>ksQkekZ Niok;k tk, rks ;g <strong>iz</strong>ksQkekZ <strong>fganh</strong> vkSj vaxzsth nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksaa esa Niok;k tkuk pkfg,A<br />

4- la?k yksd lsok vk;<strong>ksx</strong> rF<strong>kk</strong> deZpkjh p;u vk;<strong>ksx</strong> n~okjk lh/<strong>kh</strong> HkrhZ gsrq yh tkus okyh ijh{<strong>kk</strong>vksa esa H<strong>kh</strong>] tgka <strong>fganh</strong> esa mÙkj nsus dh NwV <strong>iz</strong>kIr<br />

gS] foKkiu nsrs le; Åij fn, x, funsZ'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong>s /;ku esa j[<strong>kk</strong> tk,A<br />

5- foÙk ea=ky; vkfn ls vuqjks/k gS fd ;s funsZ'k vius lH<strong>kh</strong> <strong>laca</strong>/k vkSj v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa] cSa<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>ds</strong> /;ku esa yk nsa vkSj muls<br />

bu funsZ'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr djus <strong>dk</strong> vuqjks/k djsaA <strong>dk</strong>feZd rF<strong>kk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k foH<strong>kk</strong>x ls vuqjks/k gS fd la?k yksd lsok vk;<strong>ksx</strong> rF<strong>kk</strong> deZpkjh p;u<br />

vk;<strong>ksx</strong> n~okjk bu funsZ'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong> vuqikyu djus <strong>ds</strong> fy, vko';d <strong>dk</strong>;Zokgh djus dh d`ik djssaA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-1(NEW).PM6.5 147


SERVER5\973FDE\973FDH-1.PM6.5 148<br />

v/;k; 10<br />

<strong>fganh</strong> inksa <strong>dk</strong> l`tu<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 13017@4@88&jk-H<strong>kk</strong>- ¼x½] fnukad 8-6-1988<br />

fo"k;% <strong>fganh</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>ds</strong> dÙkZO; fu/<strong>kk</strong>Zfjr djukA<br />

bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 11@13019@75&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½] fnukad 31-12-1975 rF<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 13016@1@80&jkñH<strong>kk</strong>ñ<br />

¼x½] fnukad 6-12-1980 ¼<strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>dk</strong> <strong>ladyu</strong>] n~forh; laLdj.k Øñ lañ 139] 140½ <strong>ds</strong> n~okjk Øe'k% <strong>fganh</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa<br />

rF<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> vuqokn<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> dÙkZO; fu/<strong>kk</strong>Zfjr fd;s x;s FksA<br />

2- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> /;ku esa le;&le; ij ;g ckr ykbZ tkrh jgh gS fd <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, miyC/k LVkQ ls <strong>fganh</strong> ls<br />

<strong>laca</strong>f/kr <strong>dk</strong>;Z u djkdj mUgsa vU; <strong>dk</strong>;ks± esa yxk fn;k tkrk gS ]ftlls jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e rF<strong>kk</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;ekoyh <strong>ds</strong> vuqlkj visf{kr <strong>dk</strong>;Z<br />

laikfnr djus esa fnDdr mRiUu gksrh gSA nks Qjojh] 1988 <strong>dk</strong>s tEew esa vk;ksftr {ks=h; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lEesyu esa H<strong>kh</strong> ;g ckr mBkbZ xbZ F<strong>kh</strong>A<br />

3- ;g Li"V fd;k tkrk gS fd ;F<strong>kk</strong> laHko <strong>fganh</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@vuqokn<strong>dk</strong>sa ls <strong>ds</strong>oy vuqokn rF<strong>kk</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>dk</strong> gh <strong>dk</strong>e fy;k tk,<br />

ftl<strong>ds</strong> fy, ;s in Lohd`r fd;s x, gSaA ;fn fdlh <strong>dk</strong>;kZy; esa <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> fu/<strong>kk</strong>Zfjr <strong>dk</strong>e iwjh rjg <strong>dk</strong>;ZØe <strong>ds</strong> okf"kZd y{; vuqlkj dj fy;k tkrk<br />

gS] ml<strong>ds</strong> ckn H<strong>kh</strong> ;fn <strong>fganh</strong> inksa ij yxs vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s le; feys rc gh mUgsa <strong>fganh</strong> vuqokn rF<strong>kk</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong><br />

vfrfjDr <strong>dk</strong>sbZ vU; <strong>dk</strong>;Z fn;k tk,A<br />

4- leLr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k gS fd os d`i;k mijksDr vuqns'k <strong>dk</strong>s vius <strong>laca</strong>/k rF<strong>kk</strong> v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa] miØeksa] cSa<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>dk</strong>s<br />

lwpuk esa vko';d vuqikyu gsrq yk nssaA bl <strong>laca</strong>/k esa dh x;h <strong>dk</strong>;Zokgh ls bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> voxr djk,aA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 13035@4@88&jk-H<strong>kk</strong>- ¼x½] fnukad 12-7-1988<br />

fo"k;% jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, inksa <strong>dk</strong> l`tuA<br />

lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong> /;ku foÙk ea=ky;] O;; foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 10¼4½&bZ¼leUo;½@85] fnukad 8 twu] 1988 dh vksj<br />

fnyk;k tkrk gSA bl <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu <strong>ds</strong> vuqca/k esa Øe lañ 8 <strong>ds</strong> vuqlkj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy;s inksa dh eatwjh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>Lrkoksa <strong>dk</strong>s<br />

<strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud ea=ky;ksa <strong>ds</strong> lfpo vius foÙk lykg<strong>dk</strong>jksa <strong>ds</strong> ijke'kZ ls] foÙk ea=ky; dh lykg ls jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x n~okjk bl <strong>laca</strong>/k esa rS;kj vkSj tkjh<br />

fd, x;s ekxZ&funsZ'<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> vuqlkj eatwj dj ldrs gSaA<br />

2- bl <strong>laca</strong>/k esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x n~okjk tkjh fd, x, fuEufyf[kr <strong>dk</strong>;kZy; Kkiuksa dh vksj /;ku vkdf"kZr fd;k tkrk gS] ftuesa foÙk<br />

ea=ky; dh lykg ls bl ckjs esa ekxZ&funsZ'k tkjh fd;s x;s Fks&<br />

¼1½ <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 13035@3@80&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½] fnukad 27-4-1981 & U;wure <strong>fganh</strong> inksa <strong>ds</strong> l`tu <strong>ds</strong> ckjs esaA<br />

¼2½ <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 13017@1@81&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½] fnukad 13-4-1987 & vuqokn<strong>dk</strong>sa vkSj iqujh{k<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> in <strong>ds</strong> ckjs esa ekudA<br />

¼3½ <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 13034@9@74&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼,dd½] fnukad 10-1-1975 & <strong>fganh</strong> VkbfiLVksa vkSj Vkbi dh xbZ lkexzh <strong>ds</strong> feyku <strong>ds</strong><br />

fy, ekudA<br />

3- lqfo/<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> fy, mijksDr <strong>dk</strong>;kZy; Kkiuksa dh ,d&,d <strong>iz</strong>fr layXu gSA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 13035@3@80&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½] fnukad 27-4-1981<br />

fo"k;%& <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> vuqikyu@<strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, U;wure <strong>fganh</strong> inksa <strong>dk</strong> l`tuA<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 vkSj ml<strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u cuk, x, jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ¼la?k <strong>ds</strong> '<strong>kk</strong>ldh; <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong>½ fu;e] 1976 esa <strong>ds</strong>anzh;<br />

lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t esa <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>xkeh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> fy, fofHkUu mica/k fd, x, gSaA bUgha <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t essa <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

<strong>dk</strong>s c


149<br />

2- mi;qZDr mica/<strong>kk</strong>sa vkSj lj<strong>dk</strong>j dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr djus <strong>ds</strong> fy, fofHkUu <strong>ds</strong>anzh; <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa vuqokn <strong>dk</strong>;Z vkSj<br />

<strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> ekeyksa dh ns[kH<strong>kk</strong>y <strong>ds</strong> fy, i;kZIr <strong>fganh</strong> inksa ¼<strong>fganh</strong> vf/k<strong>dk</strong>jh] <strong>fganh</strong> vuqoknd] <strong>fganh</strong> VkbfiLV vkfn½ <strong>dk</strong> l`tu vko';d gSaA<br />

3- <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u@vuqikyu lqfuf'pr djus <strong>ds</strong> fy, U;wure <strong>fganh</strong> inksa <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa] foÙk ea=ky; ¼O;;<br />

foH<strong>kk</strong>x½ <strong>ds</strong> ijke'kZZ ls] bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> 6 vxLr] 1973 <strong>ds</strong> vñ'<strong>kk</strong>ñ i= la[;k bZ&11015@17@73&jkñH<strong>kk</strong>ñ ,dd ¼<strong>iz</strong>fr layXu½ n~okjk dqN ekxZn'<strong>kh</strong>Z<br />

fln~/<strong>kk</strong>ar fu/<strong>kk</strong>Zfjr fd, x, FksA bu ekxZn'<strong>kh</strong>Z fln~/<strong>kk</strong>arksa esa mfYyf[kr U;wure in bl <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j gSa%&<br />

¼d½ ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> fy,<br />

¼1½ <strong>iz</strong>R;sd ea=ky; esa ,d ofj"B <strong>fganh</strong> vf/k<strong>dk</strong>jh rF<strong>kk</strong> <strong>iz</strong>R;sd foH<strong>kk</strong>x esa ,d <strong>fganh</strong> vf/k<strong>dk</strong>jh] rF<strong>kk</strong><br />

¼2½ <strong>iz</strong>R;sd ea=ky;@Lora= foH<strong>kk</strong>x esa ,d ofj"B <strong>fganh</strong> vuqoknd rF<strong>kk</strong> rhu dfu"B <strong>fganh</strong> vuqokndA<br />

¼[k½ <strong>laca</strong>/k vkSj v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> fy,<br />

¼1½ 100 ;k 100 ls vf/kd deZpkfj;ksa ¼Js.<strong>kh</strong> ^^?k** deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s NksM+dj½ okys <strong>iz</strong>R;sd <strong>laca</strong>/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy; esa ,d <strong>fganh</strong><br />

vf/k<strong>dk</strong>jh(<br />

¼2½ de ls de 25 deZpkfj;ksa okys <strong>iz</strong>R;sd <strong>dk</strong>;kZy; esa ,d <strong>fganh</strong> vuqokndA <strong>iz</strong>R;sd 50 vfrfjDr vuqlfpoh; inksa <strong>ds</strong> fy, ,d<br />

vfrfjDr <strong>fganh</strong> vuqoknd vkSj bl <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j l`ftr fd, x, vuqokn<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> inksa esa ls pkSF<strong>kk</strong> in ofj"B vuqoknd in( vkSj<br />

¼3½ 25 vuqlfpoh; deZpkfj;ksa okys <strong>iz</strong>R;sd <strong>dk</strong>;kZy; esa ,d <strong>fganh</strong> VkbfiLVA<br />

4- foÙk ea=ky; ¼O;; foH<strong>kk</strong>x½ <strong>ds</strong> 6 tqykbZ] 1979 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k ,Q&7 ¼2½&bZ&leUo;@79 rF<strong>kk</strong> 7 flrEcj] 1979 <strong>ds</strong><br />

<strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ ,Q&¼18½&bZ&leUo;@79 n~okjk lH<strong>kh</strong> u, ;kstuk&fHkUu ¼uku Iyku½ inksa <strong>ds</strong> l`tu ij lkekU; jksd yxk nh xbZ F<strong>kh</strong> vkSj ;s<br />

funs'k fn, x, Fks fd ,sls inksa <strong>ds</strong> l`tu ij gksus okys [kpZ <strong>ds</strong> cnys esa cjkcj dh cpr fn[<strong>kk</strong>bZ tk,A ijarq] foÙk ea=ky; ¼O;; foH<strong>kk</strong>x½ <strong>ds</strong> gh<br />

3 vDrwcj] 1979 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 7 ¼16½&bZ&leUo;@79 n~okjk] vU; inksa <strong>ds</strong> lkFk&lkFk] lakfof/kd vis{<strong>kk</strong>vksa dh iwfrZ <strong>ds</strong> fy, vko';d<br />

inksa <strong>dk</strong>s mDr lkekU; jksd ls eqDr dj fn;k x;k gSA ;g NwV lj<strong>dk</strong>j dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>dk</strong> vuqikyu@<strong>dk</strong>;kZUo;u lqfuf'pr djus <strong>ds</strong> fy, vko';d<br />

inksa <strong>ds</strong> l`tu ij H<strong>kh</strong> ykxw gSA vr% ea=ky; vkfn mDr ekxZn'<strong>kh</strong> fln~/<strong>kk</strong>arksa <strong>ds</strong> vuqlkj U;wure <strong>fganh</strong> inksa <strong>ds</strong> l`tu <strong>ds</strong> fy, vko';d <strong>iz</strong>Lrko cuk<br />

ldrs gSaA<br />

5- ;g H<strong>kh</strong> mYys[kuh; gS fd] foÙk ea=ky; ¼O;; foH<strong>kk</strong>x½ us vius 11 Qjojh] 1981 <strong>ds</strong> v/kZ '<strong>kk</strong>ldh; iñ lañ ,Q&7¼7½&bZ&¼leUo;½@81<br />

n~okjk lH<strong>kh</strong> foÙk lykg<strong>dk</strong>jksa <strong>dk</strong>s ;s funsZ'k ns fn, gSa fd bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> 6 vxLr] 1973 <strong>ds</strong> i= esa fn, x, ekxZn'<strong>kh</strong>Z fln~/<strong>kk</strong>arksa <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij fofHkUu<br />

ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@<strong>dk</strong>;kZy;ksa esa vko';d <strong>fganh</strong> inksa <strong>dk</strong>s jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> vuqikyu <strong>ds</strong> fy, U;wure in ekudj ml<strong>ds</strong> l`tu ij fopkj fd;k tk<br />

ldrk gS vkSj ,sls inkssa <strong>dk</strong>s lkekU; cSu ls eqDr ekuk tk ldrk gSA<br />

6- Åij nh xbZ i`"BHkwfe esa lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa ls vuqjks/k gS fd bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> 6 vxLr] 1973 <strong>ds</strong> i= esa fn, x, ekxZn'<strong>kh</strong>Z fln~/<strong>kk</strong>arksa <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j<br />

ij fofHkUu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkSj mu<strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k vkSj v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa lj<strong>dk</strong>j dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u@vuqikyu <strong>ds</strong> fy, miyC/k inksa<br />

dh leh{<strong>kk</strong> dj yh tk, vkSj tgka U;wure in miyC/k u gksa ogka rR<strong>dk</strong>y mu<strong>ds</strong> l`tu <strong>ds</strong> fy, <strong>dk</strong>;Zokgh dh tk,A ekxZn'<strong>kh</strong>Z fln~/<strong>kk</strong>arksa esa nh xbZ la[;k<br />

ls vf/kd ;k mPprj inksa dh vko';drk gksus ij ,sls <strong>iz</strong>Lrkoksa ij okLrfod vko';drk <strong>ds</strong> vkSfpR;@<strong>dk</strong>;Z v/;;u <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij fopkj fd;k tk<br />

ldrk gSA<br />

7- d`f"k ea=ky; vkfn ls vuqjks/k gS fd ;g LIk"Vhdj.k vius lH<strong>kh</strong> <strong>laca</strong>/k vkSj v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh tku<strong>dk</strong>jh esa yk nsa vkSj muls bl ckjs<br />

esa mfpr <strong>dk</strong>;Zokgh djus <strong>dk</strong>s dgsaA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 13017@1@81&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½] fnukad% 13-4-1987<br />

fo"k;% H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa vuqokn<strong>dk</strong>sa vkSj iqujh{k<strong>dk</strong>sa n~okjk fd, tkus okys <strong>dk</strong>;Z dh ek=k <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> eku<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> iqufu/<strong>kk</strong>Zj.kA<br />

tSlk fd foÙk ea=ky; vkfn <strong>dk</strong>s fofnr gS fnukad 1 tuojh] 1973 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 20@3@70&jkñH<strong>kk</strong>ñ <strong>ds</strong> n~okjk <strong>iz</strong>R;sd vuqoknd <strong>ds</strong><br />

fy, <strong>iz</strong>frfnu 1350 'kCnksa <strong>ds</strong> vuqokn dh ek=k fu/<strong>kk</strong>Zfjr dh xbZ F<strong>kh</strong> vkSj fnukad 2 Qjojh] 1976 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 13017@1@75&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½<br />

<strong>ds</strong> n~okjk <strong>iz</strong>R;sd iqujh{kd <strong>ds</strong> fy, 4700 'kCn <strong>iz</strong>frfnu iqujh{k.k djus dh ek=k fu/<strong>kk</strong>Zfjr dh xbZ F<strong>kh</strong>A bu eku<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> iqu£u/<strong>kk</strong>Zj.k <strong>dk</strong> ekeyk fiNys<br />

dqN le; ls bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fopkjk/<strong>kh</strong>u F<strong>kk</strong> vkSj dqN ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa esa <strong>dk</strong>;Z v/;;u djkus <strong>ds</strong> ckn vc ;g fu.kZ; fy;k x;k gS fd ;g ekud<br />

c


150<br />

2- foÙk ea=ky; ¼deZpkjh fujh{kd ,dd½ dh lykg ij vc ;g fu.kZ; fy;k x;k gS fd vuqokn <strong>dk</strong>;Z <strong>dk</strong>s ^^lk/<strong>kk</strong>j.k** vkSj ^^rduhdh**<br />

:i esa oxhZd`r fd;k tk, rF<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;Z ekud fuEu <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j fd, tk,a%μ<br />

lk/<strong>kk</strong>j.k<br />

rduhdh<br />

vuqokn 1750 'kCn <strong>iz</strong>frfnu 1350 'kCn <strong>iz</strong>frfnu<br />

iqujh{k.k 5800 'kCn <strong>iz</strong>frfnu 4000 'kCn <strong>iz</strong>frfnu<br />

<strong>ds</strong>anzh; vuqokn C;wjksa esa vuqokn <strong>dk</strong>;Z dh fo'ks"k <strong>iz</strong>d`fr <strong>dk</strong>s ns[krs gq, ml C;wjksa esa vuqokn<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>fr vuqoknd 1300 'kCnksa <strong>dk</strong> ekud<br />

g<strong>ksx</strong>kA<br />

3- vuqokn dh lkexzh <strong>dk</strong> oxhZdj.k fuEu <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j ls fd;k tk,%μ<br />

lkekU;<br />

¼d½ okf"kZd <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud fjiksVZ<br />

¼[k½ lkekU; vkns'k] vuqns'k ifji= vkfn<br />

¼x½ lalnh; <strong>dk</strong>;Z&laln <strong>iz</strong>'u] vk'oklu] /;ku vkd"kZ.k <strong>iz</strong>Lrko vkfn<br />

¼?k½ uhfr i=kpkj<br />

¼³½ fofHkUu vk;<strong>ksx</strong>ksa@desfV;ksa dh fjiksVZ<br />

rduhdh<br />

¼d½ uhfr fo"k;d fjiksVZ tSls vk;kr fu;kZr uhfr<br />

¼[k½ 'osr&i=<br />

¼x½ fofHkUu ea=ky;ksa <strong>dk</strong> oSKkfud rF<strong>kk</strong> rduhdh lkfgR;<br />

¼?k½ oSKkfud rF<strong>kk</strong> rduhdh fjiksVs± tSls ;kstuk vk;<strong>ksx</strong>] <strong>ds</strong>anzh; ty vk;<strong>ksx</strong> dh fjiksVs±<br />

¼³½ eSuqvy] <strong>dk</strong>sM rF<strong>kk</strong> vU; <strong>dk</strong>;Zfof/k lkfgR;<br />

<strong>dk</strong>sbZ lkexzh lkekU; gS ;k rduhdh] bl ckjs esa ofj"B <strong>fganh</strong> vf/k<strong>dk</strong>jh@<strong>fganh</strong> vf/k<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong> fu.kZ; vafre ekuk tk,xk] ijUrq ;fn fdlh foH<strong>kk</strong>x<br />

dh vuqoknuh; <strong>dk</strong> 25% ;k vf/kd H<strong>kk</strong>x ^^rduhdh** Js.<strong>kh</strong> esa j[<strong>kk</strong> tkrk gS rks vkarfjd <strong>dk</strong>;Z v/;;u ,dd n~okjk v/;;u vko';d g<strong>ksx</strong>kA<br />

4- fof/k vkSj U;k; ea=ky; <strong>ds</strong> fo/<strong>kk</strong>;h foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> [kaM n~okjk tks <strong>dk</strong>;Z fd;k tkrk gS og vU; ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls fHkUu <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>dk</strong><br />

gksrk gSA blfy, ;s ekud ml [kaM esa <strong>dk</strong>;Z dj jgs vuqokn<strong>dk</strong>sa ij ykxw ugha gksaxsA<br />

5- foÙk ea=ky;] vkfn ls vuqjks/k gS fd bl <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu esa fn;s x;s funs'k lH<strong>kh</strong> <strong>laca</strong>f/krksa <strong>ds</strong> /;ku esa yk nssaA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 11034@9@74&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼,dd½] fnukad 10-1-1975<br />

fo"k;% fofHkUu ea=ky;ksa@<strong>dk</strong>;kZy;ksa esa <strong>fganh</strong> VkbfiLVksa rF<strong>kk</strong> feyku djus okyksa <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Z dh ek=k <strong>ds</strong> ekudA<br />

eq>s ;g dgus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd fofHkUu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@<strong>dk</strong>;kZy;ksa esa <strong>dk</strong>e djus okys <strong>fganh</strong> VkbfiLVksa vkSj feyku djus okyksa <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>e<br />

dh ek=k <strong>ds</strong> ekud fu/<strong>kk</strong>Zfjr djus <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>'u fiNys dqN le; ls bl ea=ky; <strong>ds</strong> fopkjk/<strong>kh</strong>u jgk gS vkSj H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fofHkUu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@<strong>dk</strong>;kZy;ksa<br />

esa fd, tk jgs <strong>fganh</strong> Vkbfiax <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>e vkSj mlls <strong>laca</strong>f/kr fofHkUu leL;kvksa <strong>dk</strong> v/;;u djus <strong>ds</strong> ckn foÙk ea=ky;] ¼deZpkjh fujh{k.k ,dd] O;;<br />

foH<strong>kk</strong>x½] <strong>ds</strong> ijke'kZ ls vc ;g fu.kZ; fd;k x;k gS fd <strong>fganh</strong> VkbfiLVksa vkSj feyku djus okyksa <strong>ds</strong> fy, fuEufyf[kr ekud fu/<strong>kk</strong>Zfjr fd;s tk,%μ<br />

¼1½ <strong>fganh</strong> VkbfiLVksa <strong>ds</strong> fy, <strong>dk</strong>e <strong>ds</strong> ekud%<br />

¼d½ <strong>iz</strong>fr feuV 25 'kCn dh Vkbi dh U;wure xfr <strong>dk</strong>s ekudj vkSj O;o/<strong>kk</strong>u vkSj #<strong>dk</strong>oV] Fk<strong>dk</strong>u] vkuq"kafxd <strong>iz</strong>fØ;k,a vkfn<br />

<strong>dk</strong>j.<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> fy, NwV nsrs gq,] <strong>fganh</strong> VkbfiLV <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>frfnu 5400 'kCn Vkbi djus pkfg,A<br />

¼[k½ i= vkfn <strong>ds</strong> fy,] i= esa vk, gq, 'kCnksa dh la[;k gh fxuh tkuh pkfg,A irs] lacks/ku] vkfn <strong>ds</strong> fy, gj i= esa 60 'kCn tksM+<br />

fn, tk,aA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-1(NEW).PM6.5 150<br />

150


151<br />

¼x½ lkekU; lkexzh ls fd, tkus okys lh/ks Vkbfiax <strong>ds</strong> fy, gh mi;qZDr ekud ykxw g<strong>ksx</strong>kA vU; <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j dh lkexzh <strong>dk</strong>s bl vk/<strong>kk</strong>j<br />

ij ifjorZu djus <strong>ds</strong> fy, fuEufyf[kr <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j dh NwV vkSj nh tk,%μ<br />

¼i½ LVsafly <strong>dk</strong>Vuk<br />

25 <strong>iz</strong>fr'kr ¼vF<strong>kk</strong>Zr 100 'kCnksa <strong>dk</strong>s 125 'kCn ekuk pk,½A<br />

¼ii½ <strong>dk</strong>cZu yxkdj rhu ;k vf/kd<br />

25 <strong>iz</strong>fr'kr<br />

<strong>iz</strong>frfyfi;ka rS;kj djus ij<br />

¼iii½ ikaMqfyfi ;k gLrfyf[kr lkexzh<br />

25 <strong>iz</strong>fr'kr<br />

¼iv½ fooj.k<br />

100 <strong>iz</strong>fr'kr<br />

fVIi.<strong>kh</strong>% u, HkrhZ fd, x, VkbfiLVksa <strong>ds</strong> fy, mudh lsok <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>Fke o"kZ esa 5000 'kCn <strong>iz</strong>frfnu <strong>dk</strong> ekud j[<strong>kk</strong> tk,A ftu VkbfiLVksa <strong>dk</strong>s vaxzsth vkSj<br />

<strong>fganh</strong> Vkbfiax lkFk&lkFk djuh gksrh gS mu<strong>ds</strong> fy, H<strong>kh</strong> ;gh ekud j[<strong>kk</strong> tk,A<br />

¼2½ Vkbi dh gqbZ lkexzh <strong>dk</strong> feyku%<br />

gj rhu VkbfiLVksa <strong>ds</strong> fy, nks feyku djus okys j[ks tk,aA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 13035@3@88&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½] fnukad 5-4-1989<br />

fo"k;% <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, U;wure <strong>fganh</strong> inksa <strong>ds</strong> ekud iqu% fu/<strong>kk</strong>Zfjr djukA<br />

<strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lqfuf'pr djus dh n`f"V ls 6 vxLr] 1973 <strong>ds</strong> vñ'<strong>kk</strong>ñi= lañbZñ&11015@17@73&jkñH<strong>kk</strong>ñ<br />

¼,dd½ n~okjk <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> U;wure inksa <strong>ds</strong> l`tu <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> ekxZn'<strong>kh</strong>Z fln~/<strong>kk</strong>ar fu/<strong>kk</strong>Zfjr fd, x, FksA 27 v<strong>iz</strong>Sy] 1981 <strong>ds</strong> bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñKkñ lañ<br />

13035@3@80&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½ n~okjk bu ekxZn'<strong>kh</strong>Z fln~/<strong>kk</strong>arksa <strong>dk</strong>s iqu% ifjpkfyr djrs gq, fofHkUu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k fd;k x;k F<strong>kk</strong> fd vius<br />

rF<strong>kk</strong> vius lacn~/k vkSj v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, miyC/k inksa dh leh{<strong>kk</strong> dj yh tk, vkSj<br />

tgka U;wure in miyC/k u gksa ogka rR<strong>dk</strong>y mu<strong>ds</strong> l`tu <strong>ds</strong> fy, <strong>dk</strong>jZokbZ dh tk,A <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> U;wure inksa <strong>ds</strong> eku<strong>dk</strong>sa ij iqu% fopkj fd;k x;k gS rkfd<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> vuqikyu <strong>ds</strong> fy, visf{kr U;wure inksa <strong>ds</strong> eku<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong>s vkSj vf/kd ;qfDrlaxr cuk;k tk l<strong>ds</strong> ftlls fd vuko';d inksa dh<br />

jpuk u dh tk, ij lkFk gh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u ij <strong>dk</strong>sbZ <strong>iz</strong>frdwy <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>o u iM+s vkSj vko';d inksa <strong>dk</strong> l`tu H<strong>kh</strong> vklkuh ls fd;k tk l<strong>ds</strong>A<br />

bu ekeys ij fopkj djus <strong>ds</strong> fy, lfpo] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x dh v/;{krk esa ,d lfefr <strong>dk</strong> xBu fd;k x;k F<strong>kk</strong> ftlesa foÙk ea=ky; ¼O;; foH<strong>kk</strong>x½<br />

lkaf[;dh foH<strong>kk</strong>x] j{<strong>kk</strong> ea=ky;] Mkd foH<strong>kk</strong>x] jsy ea=ky; rF<strong>kk</strong> H<strong>kk</strong>jr <strong>ds</strong> fu;a=d ,oa egkys[<strong>kk</strong> ijh{kd <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>frfuf/k lfEefyr FksA bl<br />

lfefr dh flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij fopkj <strong>ds</strong> ckn foÙk ea=ky; dh lgefr ls vc ;g fu.kZ; fy;k x;k gS fd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, inksa dh<br />

U;wure la[;k <strong>ds</strong> ckjs esa bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> 27 v<strong>iz</strong>Sy] 1981 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu <strong>ds</strong> vf/kØe.k esa fuEufyf[kr ekxZn'<strong>kh</strong>Z fln~/<strong>kk</strong>ar ykxw fd, tk,%μ<br />

¼I½ ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> fy,%<br />

¼1½ <strong>iz</strong>R;sd ea=ky; rF<strong>kk</strong> Lora= foH<strong>kk</strong>x esa] ftl<strong>dk</strong> iw.kZ<strong>dk</strong>fyd lfpo gks] ,d lgk;d funs'kd ¼jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>½<br />

¼2½ <strong>iz</strong>R;sd ,sls ea=ky; ;k foH<strong>kk</strong>x esa tgka 100 ;k 100 ls vf/kd vuqlfpoh; deZpkjh gSa] ;k ftl<strong>ds</strong> varxZr 4 ;k 4 ls vf/kd<br />

lacn~/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy; ;k miØe ,sls gSa ftlesa gj ,d esa 100 ;k 100 ls vf/kd vuqlfpoh; deZpkjh gSa] ,d ofj"B<br />

<strong>fganh</strong> vf/k<strong>dk</strong>jh vF<strong>kk</strong>Zr~] mi&funs'kd ¼jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>½ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 13-4-1987 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñKkñlañ 13017@1@81&jkñH<strong>kk</strong>ñ<br />

¼x½ esa fu/<strong>kk</strong>Zfjr ukeZl <strong>dk</strong>s /;ku esa j[krs gq, ;g in lgk;d funs'kd <strong>ds</strong> in <strong>ds</strong> cnys ;k ml<strong>ds</strong> vfrfjDr gks ldrk gSA<br />

ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x esa <strong>dk</strong>;Z <strong>ds</strong> Lo:i vkSj <strong>dk</strong>;Z dh ek=k <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij funs'kd <strong>dk</strong> in cuk;k tk ldrk gSA<br />

¼3½ 50 ls de vuqlfpoh; deZpkfj;ksa ij ,d vuqoknd 50 ls 100 vuqlfpoh; deZpkfj;ksa ij 2 vuqoknd] 101 ls 150<br />

vuqlfpoh; deZpkfj;ksa ij 3 vuqoknd] 151 ;k blls vf/kd vuqlfpoh; deZpkjh gksus ij 3 dfu"B vuqoknd rF<strong>kk</strong> ,d<br />

ofj"B vuqokndA<br />

(II) lacn~/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> fy,%<br />

¼1½ 100 ;k 100 ls vf/kd vuqlfpoh; deZpkfj;ksa okys <strong>iz</strong>R;sd laacan~/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy; esa ,d <strong>fganh</strong> vf/kdjh ¼lgk;d<br />

funs'kd] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>½A<br />

¼2½ ¼d½ ^d* {ks= esa fLFkr <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> fy, ¼j{<strong>kk</strong> lsukvksa vkSj v/kZ lSfud cyksa <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong>s NksM+dj½<br />

25 ls 125 vuqlfpoh; deZpkfj;ksa okys <strong>dk</strong>;kZy; eas ,d dfu"B vuqoknd] 126 ls vf/kd vuqlfpoh; deZpkj;ksa <strong>ds</strong> fy, nks&dfu"B<br />

vuqokndA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-1(NEW).PM6.5 151


¼[k½ ^^[k** rF<strong>kk</strong> ^^x** {ks= esa fLFkr <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> fy,<br />

152<br />

¼1½ 25 ls 75 rd vuqlfpoh; deZpkfj;ksa okys <strong>dk</strong>;Zky; eas ,d dfu"B vuqokndA<br />

76 ls 125 vuqlfpoh; deZpkfj;ksa okys <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> fy, nks dfu"B vuqokndA<br />

126 ls 175 vuqlfpoh; deZpkfj;ksa okys <strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong> fy, rhu dfu"B vuqokndA<br />

175 ls vf/kd vuqlfpoh; deZpkfj;ksa okys <strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong> fy, rhu dfu"B vuqoknd rF<strong>kk</strong> ,d ofj"B vuqokndA<br />

¼2½ j{<strong>kk</strong> lsukvksa vkSj v/kZ lSfud cyksa <strong>ds</strong> ^^d** {ks= esa fLFkr <strong>dk</strong>;kZy;ksa ij H<strong>kh</strong>] tks ,d {ks= ls nwljs {ks= esa LF<strong>kk</strong>ukarfjr gksrs jgrs<br />

gSa] ;gh ekud ykxw gksaxsA<br />

¼3½ ^^[k** o ^^x** {ks= esa fLFkr <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ,sls lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa tgka de ls de 25 vuqlfpoh; deZpkjh gksa] ,d <strong>fganh</strong><br />

VkbfiLV <strong>dk</strong> in fn;k tk,A ^^d** {ks= eas u, [<strong>kk</strong>sys tkus okys <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa H<strong>kh</strong> ;fn ^^d** {ks= esa fLFkr j{<strong>kk</strong> lsukvksa vkSj<br />

v/kZ lSfud cyksa <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa] tks ,d {ks= ls nwljs {ks= esa LF<strong>kk</strong>ukarfjr gksrs jgrs gSa] eas H<strong>kh</strong> ogh ekud ykxw gksaxsA<br />

3- iSjk 2 esa <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd, x, ^^vuqlfpoh; deZpkfj;kas** 'kCnksa <strong>ds</strong> varxZr os lH<strong>kh</strong> deZpkjh rF<strong>kk</strong> vf/k<strong>dk</strong>jh '<strong>kk</strong>fey gSa ftu<strong>ds</strong> in vuqlfoph;<br />

<strong>dk</strong>;ks± <strong>ds</strong> fy, l`ftr fd, x, gSa pkgs os rduhdh ;k oSKkfud deZpkjh ;k vf/k<strong>dk</strong>jh gkassA bl<strong>ds</strong> vfrfjDr ;fn rduhdh vkSj oSKkfud in bl rjg<br />

ls <strong>dk</strong>e <strong>ds</strong> fy, Lohd`r gksa ijUrq in/<strong>kk</strong>fj;ksa <strong>dk</strong>s vuqlfpoh; <strong>dk</strong>;Z H<strong>kh</strong> lkSaik x;k gks rks vkarfjd <strong>dk</strong>;Z v/;;u ,dd n~okjk bl rjg <strong>ds</strong> deZpkfj;kas<br />

<strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Z <strong>ds</strong> Lo:i dh iM+rky djus <strong>ds</strong> ckn mUgs <strong>fganh</strong> inksa <strong>ds</strong> lt`u <strong>ds</strong> fy, fxuk tk ldrk gSA<br />

4- bu ekxZn'<strong>kh</strong>Z fln~/<strong>kk</strong>arksa esa <strong>fganh</strong> inksa dh tks la[;k fu/<strong>kk</strong>Zfjr dh xbZ gS og U;wure gS rkfd budh O;oLF<strong>kk</strong> fcuk <strong>dk</strong>;Z v/;;u <strong>ds</strong> <strong>ds</strong>oy<br />

<strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong> deZpkfj;ksa dh la[;k vkSj <strong>dk</strong>;kZy; fdl {ks= esa fLFkr gSa] <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij dh tk, rkfd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u ij <strong>iz</strong>frdwy vlj<br />

u iM+sA <strong>dk</strong>e dh ek=k vkSj Lo:i <strong>dk</strong>s /;ku esa j[krs gq, fdlh H<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy; esa blls vf/kd inksa <strong>dk</strong> ;fn vkSfpR; gks rks mu<strong>dk</strong> l`tu <strong>dk</strong>;Z v/;;u<br />

<strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij fd;k tk ldrk gSA<br />

5- <strong>dk</strong>;Z v/;;u djrs le; mlh <strong>dk</strong>;Z <strong>dk</strong>s gh /;ku eas u fy;k tk, tks bl le; fd;k tk jgk gS cfYd os <strong>dk</strong>;Z dh lkjh ensa fglkc esa yh tk,a<br />

tks jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] fu;e] okf"kZd <strong>dk</strong>;ZØe vkfn dh vis{<strong>kk</strong>vksa <strong>ds</strong> vuqlkj <strong>fganh</strong> eas ;k <strong>fganh</strong> vkSj vaxzsth nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa es a fd, tkus t:jh gSaA dguk<br />

u g<strong>ksx</strong>k fd <strong>dk</strong>;Z v/;;u <strong>dk</strong>;ZH<strong>kk</strong>j dh ek=k <strong>dk</strong> v/;;uiwoZd ewY;kadu dj<strong>ds</strong> gh fd;k tkuk pkfg, u fd rnFkZ vk/<strong>kk</strong>j ijA<br />

6- ;g Li"V fd;k tkrk gS fd Åijfyf[kr 27 v<strong>iz</strong>Sy] 1981 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij ftu <strong>dk</strong>;kZy;ksa eas vuqoknd vkfn <strong>ds</strong> in<br />

igys ls l`ftr fd, tk pq<strong>ds</strong> gSa mUgs bl vk/<strong>kk</strong>j ij lekIr ugha fd;k tk,xk fd la'<strong>kk</strong>sf/kr ekxZn'<strong>kh</strong>Z fln~/<strong>kk</strong>arksa <strong>ds</strong> vuqlkj fu/<strong>kk</strong>Zfjr la[;k ls os<br />

vf/kd gSaA rF<strong>kk</strong>fi] <strong>dk</strong>sbZ H<strong>kh</strong> vfrfjDr ekax ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x rF<strong>kk</strong> ml<strong>ds</strong> lacn~/k vkSj v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy; eas lexz :i ls <strong>dk</strong>sbZ Qkyrw ik, tk,a rks<br />

mu<strong>ds</strong> lek;ksftr dh tk,aA<br />

7- vuqokn <strong>ds</strong> vykok vU; dbZ <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z ,slk gS tks jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr djus <strong>ds</strong> fy, vko';d gS] tSls <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong><br />

<strong>dk</strong> ifjpkyu djuk] <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ cukuk] <strong>fganh</strong> lykg<strong>dk</strong>j lfefr] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh cSB<strong>dk</strong>sa dh <strong>dk</strong>;Zlwph o <strong>dk</strong>;Zo`r rS;kj djuk]<br />

deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> lh[kus <strong>ds</strong> fy, ukfer djuk] <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>ykvkas <strong>dk</strong> vk;kstu djuk] vkfnA <strong>fganh</strong> vuqokn<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> inksa <strong>dk</strong> vkadyu djrs le; bu<br />

enksa <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;ZH<strong>kk</strong>j <strong>dk</strong>s fglkc eas ugha fy;k tkuk pkfg,A ;g <strong>dk</strong>;Z fyfid deZpkfj;ksa n~okjk fd;k tkuk pkfg, ftldh O;oLF<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;ZH<strong>kk</strong>j@orZeku<br />

eku<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij dh tk, rF<strong>kk</strong> tgka igys ls gh ;g <strong>dk</strong>e vuqoknd dj jgs gSa vkSj bl vk/<strong>kk</strong>j ij mudas inksa esa deh vkrh gks rks os bl <strong>dk</strong>e<br />

<strong>dk</strong>s djrs jgasaxsA tgka dgha bu ekxZn'<strong>kh</strong>Z fln~/<strong>kk</strong>arksa eas fu/<strong>kk</strong>Zfjr inksa dh U;wure la[;k <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij Lohd`r deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> ikl iwjk <strong>dk</strong>e u gks ogka<br />

H<strong>kh</strong> os bl <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Z djrs jgsaxsA<br />

8- <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k laLF<strong>kk</strong>uksa eass <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> ek/;e ls <strong>iz</strong>f'k{k.k nsus <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>f'k{k.k lkexzh <strong>dk</strong> vuqokn djus <strong>ds</strong> fy, vuqokn<br />

<strong>dk</strong>;Z dh ek=k <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij vko';d inksa <strong>dk</strong> l`tu fd;k tkuk pkfg, vkSj bl<strong>ds</strong> fy, U;wure inksa <strong>dk</strong>s <strong>dk</strong>sbZ ekunaM cukus dh vko';drk<br />

ugha gSA<br />

9- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, visf{kr inksa <strong>ds</strong> ltù <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k eas bl <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu eas fu/<strong>kk</strong>Zfjr ekud vkSj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong><br />

fnukad 13 v<strong>iz</strong>Sy] 1987 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñKkñlñ 13017@1@81&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½ eas igys ls fu/<strong>kk</strong>Zfjr vuqokn <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;ZH<strong>kk</strong>j <strong>ds</strong> ekud ekxZn'<strong>kh</strong>Z fln~/<strong>kk</strong>ar gksaxsA<br />

10- ikap o"kZ ckn bu eku<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> iqujh{k.k fd;k tk,xkA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-1(NEW).PM6.5 152


153<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 13035@3@95&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr ,oa leUo;½] fnukad 22-7-2004<br />

fo"k;% <strong>ds</strong>Uæh; lj<strong>dk</strong>j dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> vuqikyu@<strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, U;wure <strong>fganh</strong> inksa <strong>ds</strong> ekud iqu% fu/<strong>kk</strong>Zfjr djukA<br />

<strong>ds</strong>Uæh; lj<strong>dk</strong>j dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr djus <strong>ds</strong> fy, igyh ckj <strong>fganh</strong> inksa <strong>ds</strong> ekud jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong><br />

fnukad 27 v<strong>iz</strong>Sy] 1981 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 13035@3@80&jkñ H<strong>kk</strong>ñ¼x½ n~okjk ifjpkfyr fd, x, FksA ;s ekud la'<strong>kk</strong>sf/kr dj<strong>ds</strong> fnukad<br />

5-4-1989 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñKkñlañ 13053@3@88&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½ n~okjk ifjpkfyr fd, x, FksA U;wure <strong>fganh</strong> inksa <strong>ds</strong> eku<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong>s vkSj vf/kd ;qfDrlaxr ij<br />

cukus ij fopkj fd;k x;k rkfd vuqokn <strong>ds</strong> lkFk&lkFk jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, vko';d in l`ftr fd, tk l<strong>ds</strong>aA rn~uqlkj]<br />

vuqokn vkSj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, U;wure <strong>fganh</strong> inksa <strong>ds</strong> fy, fuEufyf[kr ekud fu/<strong>kk</strong>Zfjr fd, tkrs g®%&<br />

1-1 ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> fy,<br />

¼i½ <strong>iz</strong>R;sd ea=ky; rF<strong>kk</strong> Lora= foH<strong>kk</strong>x esa] ftl<strong>dk</strong> iw.kZ<strong>dk</strong>fyd lfpo gks] ,d lgk;d funs'kd ¼jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>½A<br />

¼ii½ <strong>iz</strong>R;sd ,sls ea=ky; ;k foH<strong>kk</strong>x esa tgka 100 ;k 100 ls vf/kd vuqlfpoh; deZpkjh g®] ;k ftl<strong>ds</strong> varxZr 4 ;k 4 ls vf/kd<br />

lacn~/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy; ;k miØe ,sls g® ftlesa gj ,d esa 100 ;k 100 ls vf/kd vuqlfpoh; deZpkjh g®] ,d ofj"B<br />

<strong>fganh</strong> vf/k<strong>dk</strong>jh vF<strong>kk</strong>Zr~ mi&funs'kd ¼jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>½A jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 13-4-1987 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñKkñ lañ 13017@1@81&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼x½<br />

esa fu/<strong>kk</strong>Zfjr ukeZl <strong>dk</strong>s /;ku esa j[krs gq, ;g in lgk;d funs'kd <strong>ds</strong> in <strong>ds</strong> cnys ;k ml<strong>ds</strong> vfrfjDr gks ldrk gSA<br />

ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x esa <strong>dk</strong>;Z <strong>ds</strong> Lo:i vkSj <strong>dk</strong>;Z dh ek=k <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij 12000μ16500@& #i, <strong>ds</strong> osrueku esa la;qDr funs'kd<br />

¼jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>½ ¼blh osrueku esa igys funs'kd½ <strong>dk</strong> in cuk;k tk ldrk gSA<br />

¼iii½ 50 ls de vuqlfpoh; deZpkfj;ksa ij ,d dfu"B vuqoknd] 50 ls 100 vuqlfpoh; deZpkfj;ksa ij 2 dfu"B vuqoknd]<br />

101 ls 150 vuqlfpoh; deZpkfj;ksa ij 3 vuqoknd] 151 ;k blls vf/kd vuqlfpoh; deZpkjh gksus ij 3 dfu"B<br />

vuqoknd rF<strong>kk</strong> ,d ofj"B vuqokndA<br />

1-2 lacn~/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> fy,<br />

¼i½ 100 ;k 100 ls vf/kd vuqlfpoh; deZpkfj;ksa okys <strong>iz</strong>R;sd lacn~/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy; esa ,d ¯gnh vf/k<strong>dk</strong>jh [lgk;d<br />

funs'kd] ¼jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>½]A<br />

¼ii½ ¼d½ ^d* {ks= esa fLFkr <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> fy, ¼j{<strong>kk</strong> lsukvksa vkSj v/kZ lSfud cyksa <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong>s NksM+dj½μ18 ls 125<br />

vuqlfpoh; deZpkfj;ksa okys <strong>dk</strong>;kZy; esa ,d dfu"B vuqoknd] 126 ls vf/kd vuqlfpoh; deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> fy, nks&dfu"B<br />

vuqokndA<br />

¼[k½ ^[k* rF<strong>kk</strong> ^x* {ks= esa fLFkr <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> fy,<br />

¼1½ 18 ls 75 rd vuqlfpoh; deZpkfj;ksa okys <strong>dk</strong>;kZy; esa ,d dfu"B vuqokndA 76 ls 125 vuqlfpoh; deZpkfj;ksa okys<br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> fy, nks dfu"B vuqokndA 126 ls 175 vuqlfpoh; deZpkfj;ksa okys <strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong> fy, rhu dfu"B vuqokndA<br />

175 ls vf/kd vuqlfpoh; deZpkfj;ksa okys <strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong> fy, rhu dfu"B vuqoknd rF<strong>kk</strong> ,d ofj"B vuqokndA<br />

¼2½ j{<strong>kk</strong> lsukvksa vkSj v/kZ lSfud cyksa <strong>ds</strong> ^d* {ks= esa fLFkr <strong>dk</strong>;kZy;ksa ij H<strong>kh</strong>] tks ,d {ks= ls nwljs {ks= esa LF<strong>kk</strong>ukarfjr gksrs jgrs<br />

g®] ;gh ekud ykxw gksaxsA<br />

¼3½ ^[k* o ^x* {ks= esa fLFkr <strong>ds</strong>aæh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ,sls lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa tgka de ls de 25 vuqlfpoh; deZpkjh gksa] ,d ¯gnh<br />

VkbfiLV <strong>dk</strong> in fn;k tk,A ^d* {ks= esa u, [<strong>kk</strong>sys tkus okys <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa H<strong>kh</strong> ;fn de ls de 25 vuqlfpoh; deZpkjh gksa<br />

rks ,d ¯gnh VkbfiLV in fn;k tk,A ^d* {ks= esa fLFkr j{<strong>kk</strong> lsukvksa vkSj v/kZlSfud cyksa <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa] tks ,d {ks= ls nwljs<br />

{ks= esa LF<strong>kk</strong>ukarfjr gksrs jgrs g®] esa H<strong>kh</strong> ogh ekud ykxw gksaxsA<br />

1-3 ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkSj lacn~/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> vuqikyu <strong>ds</strong> fy, vU; in%&<br />

¼i½ vuqokn <strong>ds</strong> vykok vU; dbZ <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z ,slk gS tks jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr djus <strong>ds</strong> fy, vko';d gS] tSls<br />

<strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>dk</strong> ifjpkyu djuk] <strong>iz</strong>xfr fjiksVZ cukuk] ¯gnh lykg<strong>dk</strong>j lfefr] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh cSB<strong>dk</strong>sa dh <strong>dk</strong>;Zlwph o<br />

<strong>dk</strong>;Zo`Ùk rS;kj djuk] deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s ¯gnh lh[kus <strong>ds</strong> fy, ukfer djuk] <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>ykvksa <strong>dk</strong> vk;kstu djuk vkfnA ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa<br />

vkSj lacn~/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa bl <strong>dk</strong>;Z <strong>ds</strong> fy, fuEufyf[kr inksa dh vuq'kalk dh tkrh gS%&<br />

¼d½ voj Js.<strong>kh</strong> fyfid ¼¯gnh VkbfiLV½ <strong>dk</strong> ,d in ;g in igys ls vfLrRo esa gS tSlkfd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 5-4-1989<br />

<strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñKkñ lañ 13035@3@88&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼x½ esa mfYyf[kr gSA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-1(NEW).PM6.5 153


154<br />

¼[k½ lgk;d <strong>dk</strong> ,d in] mu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa esa rF<strong>kk</strong> lgk;d ;k ml<strong>ds</strong> led{k in mu lacn~/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa] tgka<br />

vuqlfpoh; deZpkfj;ksa dh la[;k ¼xzqi ^Mh* <strong>dk</strong>s NksM+dj½ de ls de 310 gSA<br />

¼ii½ ;g lqfuf'pr dj fy;k tk, fd tgka mDr <strong>dk</strong>;ks± <strong>ds</strong> fy, lgk;d ;k led{k in igys ls Lohd`r gS] ogka vfrfjDr in vuq'kaflr<br />

u fd;k tk,A<br />

2- ^vuqlfpoh; deZpkfj;ksa] ls lH<strong>kh</strong> deZpkfj;ksa ls ¼Js.<strong>kh</strong> ^?k* <strong>ds</strong> deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s NksM+dj½ gS ftu<strong>ds</strong> in fyfid oxhZ; <strong>dk</strong>;ks± <strong>ds</strong> fy, eatwj<br />

fd, x, g® Hkys gh os rduhdh ;k oSKkfud deZpkjh ;k vf/k<strong>dk</strong>jh gksaA bl<strong>ds</strong> vfrfjDr ftu rduhdh vkSj oSKkfud deZpkfj;ksa@vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>dk</strong>s<br />

vuqlfpoh; <strong>dk</strong>;Z ¼tSls fVIi.k] <strong>iz</strong>k:i.k] i= ys[ku] ys[<strong>kk</strong>dj.k vkfn½ lk®ik x;k gS mu<strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> ¯gnh inksa dh x.kuk esa '<strong>kk</strong>fey fd;k tk,A<br />

3- bu ekxZn'<strong>kh</strong>Z fln~/<strong>kk</strong>arksa esa ¯gnh inksa dh tks la[;k fu/<strong>kk</strong>Zfjr dh xbZ gS og U;wure gS rkfd budh O;oLF<strong>kk</strong>] fcuk <strong>dk</strong>;Z v/;;u <strong>ds</strong>] <strong>ds</strong>oy<br />

<strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong> deZpkfj;ksa dh la[;k vkSj <strong>dk</strong>;kZy; fdl {ks= esa fLFkr gS] <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij dh tk, rkfd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u ij <strong>iz</strong>frdwy vlj<br />

u iM+sA <strong>dk</strong>e dh ek=k vkSj Lo:i <strong>dk</strong>s /;ku esa j[krs gq, fdlh H<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy; esa blls vf/kd inksa <strong>dk</strong> ;fn vkSfpR; gks rks mu<strong>dk</strong> l`tu <strong>dk</strong>;Z v/;;u<br />

<strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij fd;k tk ldrk gSA<br />

4- <strong>dk</strong>;Z v/;;u djrs le; mlh <strong>dk</strong>;Z <strong>dk</strong>s gh /;ku esa u fy;k tk, tks bl le; fd;k tk jgk gS cfYd os <strong>dk</strong>;Z dh lkjh ensa fglkc esa yh<br />

tk,a tks jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] fu;e] okf"kZd <strong>dk</strong>;ZØe vkfn dh vis{<strong>kk</strong>vksa <strong>ds</strong> vuqlkj ¯gnh esa ;k nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa ¼¯gnh vkSj vaxzsth½ esa fd, tkus<br />

t:jh g®A dguk u g<strong>ksx</strong>k fd <strong>dk</strong>;Z v/;;u <strong>dk</strong>;ZH<strong>kk</strong>j dh ek=k <strong>dk</strong> /;kuiwoZd ewY;kadu dj<strong>ds</strong> gh fd;k tkuk pkfg, u fd rnFkZ vk/<strong>kk</strong>j ijA<br />

5- ;g Li"V fd;k tkrk gS fd ftu <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa vuqoknd vkfn <strong>ds</strong> in iwoZ <strong>ds</strong> eku<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij igys ls l`ftr fd, tk pq<strong>ds</strong> g® mUgsa<br />

bl vk/<strong>kk</strong>j ij lekIr ugha fd;k tk,xk fd la'<strong>kk</strong>sf/kr ekxZn'<strong>kh</strong>Z fln~/<strong>kk</strong>arksa <strong>ds</strong> vuqlkj fu/<strong>kk</strong>Zfjr la[;k ls os vf/kd g®A rF<strong>kk</strong>fi] <strong>dk</strong>sbZ H<strong>kh</strong> vfrfjDr ekax<br />

ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x rF<strong>kk</strong> ml<strong>ds</strong> lacn~/k vkSj v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy; esa lexz :i ls Qkyrw ik, tkus okys inksa ls lek;ksftr dh tk,aA<br />

6- <strong>ds</strong>aæh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k laLF<strong>kk</strong>uksa esa ¯gnh <strong>ds</strong> ek/;e ls <strong>iz</strong>f'k{k.k nsus <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>f'k{k.k lkexzh <strong>dk</strong> vuqokn djus <strong>ds</strong> fy, vuqokn <strong>dk</strong>;Z<br />

dh ek=k <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij vko';d inksa <strong>dk</strong> l`tu fd;k tkuk pkfg, vkSj bl<strong>ds</strong> fy, U;wure inksa <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>sbZ ekunaM cukus dh vko';drk ugha gSA<br />

7- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, visf{kr inksa <strong>ds</strong> l`tu <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa bl <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu esa fu/<strong>kk</strong>Zfjr ekud vkSj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong><br />

fnukad 13 v<strong>iz</strong>Sy] 1987 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñKkñ lañ 13017@1@81&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼x½ ¼<strong>iz</strong>fr layXu½ esa igys ls fu/<strong>kk</strong>Zfjr vuqokn <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;ZH<strong>kk</strong>j <strong>ds</strong> ekud ekxZn'<strong>kh</strong>Z<br />

fln~/<strong>kk</strong>ar gksaxsA<br />

8- ;g <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu funs'kd] ¼deZpkjh fujh{k.k ,dd½ foÙk ea=ky; n~okjk mudh fnukad 26-12-2003 dh vUrfoZH<strong>kk</strong>xh; fVIi.<strong>kh</strong><br />

lañ 526@,lñvkbZñ;wñ@2003 esa fn, x, vuqeksnu ls tkjh fd;k tkrk gSA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 13035@5@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼x½] fnukad 27-8-1992<br />

fo"k;%<br />

<strong>ds</strong>aæh; lj<strong>dk</strong>j dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> vuqikyu@<strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, U;wure ¯gnh <strong>ds</strong> inksa <strong>ds</strong> l`tu <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esaA<br />

mi;qZDr fo"k; ij jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 27-4-1981 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k&13035@3@80μjkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½ <strong>ds</strong> iSjk&4 esa ;g dgk x;k gS fd<br />

foÙk ea=ky; ¼O;; foH<strong>kk</strong>x½ <strong>ds</strong> 6 tqykbZ] 1979 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ ,Q&7 ¼2½&bZñ&leUo;@79 rF<strong>kk</strong> 7 fnlacj] 1979 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ<br />

,Q&17 ¼18½bZñ&leUo;@79 n~okjk lH<strong>kh</strong> ;kstuk&fHkUu ¼uku&Iyku½ u, inksa <strong>ds</strong> l`tu ij lkekU; jksd yxk nh xbZ F<strong>kh</strong> vkSj ;s funs'k fn, x, Fks fd<br />

,sls inksa <strong>ds</strong> l`tu ij gksus okys [kpZ <strong>ds</strong> cnys esa cjkcj dh cpr fn[<strong>kk</strong>bZ tk,A ijarq ] foÙk ea=ky; ¼O;; foH<strong>kk</strong>x½ <strong>ds</strong> gh 3 vDrwcj] 1979 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;<br />

Kkiu lañ 7¼16½&bZñ&leUo;@79 n~okjk] vU; inksa <strong>ds</strong> lkFk&lkFk] lkafof/kd vis{<strong>kk</strong>vksa dh iwfrZ <strong>ds</strong> fy, vko';d inksa <strong>dk</strong>s mDr lkekU; cSu ls<br />

eqDr&dj fn;k x;k gSA ;g NwV lj<strong>dk</strong>j dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>dk</strong> vuqikyu@<strong>dk</strong>;kZUo;u lqfuf'pr djus <strong>ds</strong> fy, vko';d inksa <strong>ds</strong> l`tu ij H<strong>kh</strong> ykxw gSA<br />

vr% ea=ky; vkfn mDr ekxZn'<strong>kh</strong>Z fln~/<strong>kk</strong>arksa <strong>ds</strong> vuqlkj U;wure ¯gnh <strong>ds</strong> inksa <strong>ds</strong> l`tu <strong>ds</strong> fy, vko';d <strong>iz</strong>Lrko cuk ldrs g®A<br />

¼2½ bl <strong>laca</strong>/k esa lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong> /;ku jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 13035@4@88&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½ fnukad 12-7-88 dh<br />

vksj vkdf"kZr fd;k tkrk gS ftlesa O;; foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 10¼4½&bZñ ¼leUo;½@85 fnukad 8-6-1988 mYys[k fd;k x;k gS vkSj<br />

ftlesa ;g Li"V fd;k x;k gS fd ,sls <strong>iz</strong>Lrkoksa ij tgka jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> vuqikyu <strong>ds</strong> fy, in l`ftr djus <strong>dk</strong> ekeyk gks] <strong>laca</strong>f/kr <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud<br />

ea=ky; <strong>ds</strong> lfpo <strong>laca</strong>f/kr foÙ<strong>kh</strong>; lykg<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ijke'kZ ls rF<strong>kk</strong> bl <strong>laca</strong>/k esa foÙk ea=ky; <strong>ds</strong> ijke'kZ ls jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x n~okjk cuk, x, rF<strong>kk</strong> tkjh<br />

fd, x, ekxZn'<strong>kh</strong>Z funs'<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> vuqlkj 'kfDr <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> dj ldrs g®A mu<strong>ds</strong> bl Li"Vhdj.k <strong>ds</strong> vuqlkj lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k fd;k tkrk<br />

gS fd mi;qZDr funs'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong>s lH<strong>kh</strong> <strong>ds</strong> /;ku esa yk;k tk,A<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-1(NEW).PM6.5 154


<strong>dk</strong>ñKkñlañ 13035@3@91&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½] fnukad 23-4-1991<br />

fo"k;%<br />

155<br />

<strong>ds</strong>aæh; <strong>fganh</strong> lfefr dh flQkfj'k&<strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> inksa <strong>dk</strong>s Hkjus <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esaA<br />

lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong> /;ku 12 vDrwcj] 1989 <strong>dk</strong>s vk;ksftr <strong>ds</strong>aæh; <strong>fganh</strong> lfefr dh cSBd <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Zo`Rr <strong>ds</strong> iSjk la[;k 3-6 esa dh xbZ<br />

flQkfj'k] tks uhps mn`r gS] dh vksj fnykus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS%<br />

^^lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@<strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong>s funsZ'k fn, tk,a fd os <strong>fganh</strong> inksa <strong>dk</strong>s Hkjus ls <strong>laca</strong>f/kr iSuy <strong>dk</strong>s ;F<strong>kk</strong>'<strong>kh</strong>?kz fØ;kfUor djsa rF<strong>kk</strong> foRr<br />

ea=ky; H<strong>kh</strong> <strong>fganh</strong> inksa <strong>ds</strong> ckjs esa vf/kd mnkj n`f"V<strong>dk</strong>s.k viuk,A**<br />

2- ;gka ;g mYys[kuh; gS fd ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@lacn~/k <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr in <strong>ds</strong>aæh; lfpoky; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lsok <strong>ds</strong> vUrxZr<br />

vkrs g® vkSj bUgsa Hkjus dh <strong>dk</strong>jZokbZ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x n~okjk gh dh tkrh gS] tks ;g lqfuf'pr djrk gS fd bu inksa <strong>dk</strong>s Hkjus <strong>ds</strong> fy, rS;kj fd, x,<br />

iSuy rqjUr fØ;kfUor fd, tk,aA ysfdu v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> <strong>fganh</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr in mi;qZDr lsok <strong>ds</strong> vUrxZr ugha vkrs g®( blfy, ;g vko';d<br />

gS fd ,sls inksa <strong>dk</strong>s Hkjus <strong>ds</strong> fufeRr rS;kj fd, x, iSuyksa ij <strong>laca</strong>f/kr ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x dh iwjh fuxjkuh jgs vkSj os ;F<strong>kk</strong>'<strong>kh</strong>?kz fØ;kfUor fd, tk,aA<br />

3- vr% ;g vuqjks/k gS fd lH<strong>kh</strong> ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x vius v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> fy, l`ftr jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> inksa <strong>dk</strong>s Hkjus <strong>ds</strong> fy,<br />

le;&le; ij rS;kj fd, x, iSuyksa <strong>dk</strong>s ;F<strong>kk</strong>'<strong>kh</strong>?kz fØ;kfUor djus <strong>ds</strong> fufeRr <strong>dk</strong>jZokbZ lqfuf'pr djsa vkSj dh xbZ <strong>dk</strong>jZokbZ ls jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s<br />

H<strong>kh</strong> voxr djkus <strong>dk</strong> d"V djsa rkfd <strong>ds</strong>aæh; <strong>fganh</strong> lfefr dh vxyh cSBd esa lfefr <strong>dk</strong>s bl ckjs esa lwpuk nh tk l<strong>ds</strong>A<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 12@6@90 jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼lsok½] fnukad 12-5-1994<br />

fo"k;%<br />

<strong>ds</strong>aæh; lfpoky; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lsok&<strong>fganh</strong> inksa <strong>dk</strong>s lekIr dj<strong>ds</strong> fdQk;r fn[<strong>kk</strong>;k tkukA<br />

foRr ea=ky; us lj<strong>dk</strong>jh [kpZ esa fdQk;r djus <strong>ds</strong> mn~ns'; ls ftu enksa esa dVkSrh djus <strong>ds</strong> fiNys dqN le; esa vkns'k tkjh fd, g® ]muesa<br />

ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> inksa esa dVkSrh dh en H<strong>kh</strong> '<strong>kk</strong>fey gSA ;s vkns'k ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> dqy inksa esa dVkSrh djus <strong>ds</strong> fy, g®] ijUrq ns[kus esa vk;k gS<br />

fd dqN ekeyksa esa <strong>fganh</strong> ls <strong>laca</strong>f/kr inksa esa gh dVkSrh dh tk jgh gSA<br />

2- ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa esa <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> in eq[;r% lkafof/kd vis{<strong>kk</strong>vksa dh iwfrZ <strong>ds</strong> fy, l`ftr fd, x, g®A ;gh <strong>dk</strong>j.k gS fd O;; foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong><br />

8-6-1988 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 10¼4½&bZ¼leUo;½@85 esa <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud ea=ky;ksa <strong>ds</strong> lfpoksa <strong>dk</strong>s vf/k<strong>dk</strong>j fn, x, g® fd os vius foRr lykg<strong>dk</strong>jksa<br />

<strong>ds</strong> ijke'kZ ls vkSj foRr ea=ky; dh lykg ls jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x n~okjk bl <strong>laca</strong>/k esa rS;kj vkSj tkjh fd, x, ekxZfunsZ'<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> vuqlkj] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr<br />

<strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, in l`ftr dj ldrs g®A vc ;fn <strong>fganh</strong> inksa <strong>dk</strong>s fdQk;r fn[<strong>kk</strong>us <strong>ds</strong> fy, lekIr fd;k tk,xk rks <strong>laca</strong>f/kr ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x<br />

esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>dk</strong>s /kD<strong>dk</strong> yxsxkA<br />

3- vr% <strong>ds</strong>aæh; lfpoky; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa '<strong>kk</strong>fey lH<strong>kh</strong> dSMj ;wfuVksa ls vuqjks/k gS fd <strong>fganh</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> inksa <strong>dk</strong>s lekIr djus ls igys os jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

foH<strong>kk</strong>x dh lykg ys ysa vkSj ,sls inksa <strong>dk</strong>s lekIr djus <strong>ds</strong> vkSfpR; <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> Li"V :i ls n'<strong>kk</strong>Z;saA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 10¼4½—LF<strong>kk</strong>ñ¼leUo;½@85] fnukad 8-6-1988<br />

fo"k;%<br />

ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s of/kZr foÙ<strong>kh</strong>; 'kfDr;ksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>R;k;kstuA<br />

H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s of/kZr foÙ<strong>kh</strong>; 'kfDr;ksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>R;k;kstu <strong>dk</strong> fo"k; fiNys dqN le; ls lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fopkjk/<strong>kh</strong>u jgk gSA vc<br />

;g fu.kZ; fy;k x;k gS fd dqN {ks=ksa esa ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa dh foÙ<strong>kh</strong>; 'kfDr;ka bl <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu <strong>ds</strong> vuqca/k esa nh xbZ lhek rd c


156<br />

foÙk ea=ky;] O;; foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 08-06-1988 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 10¼4½&LF<strong>kk</strong>ñ¼leUo;½@85 <strong>dk</strong> vuqca/k<br />

H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>R;k;ksftr of/kZr 'kfDr;ka<br />

Øñ lañ 'kfDr <strong>dk</strong> Lo:i of/kZr 'kfDr;ka<br />

1- xSj&gdnkj vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>ds</strong> fy, gokbZ ;k=k <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud ea=ky;ksa <strong>ds</strong> lfpo&iwjh 'kfDr;ka c'krsZ fd O;; <strong>dk</strong>s '<strong>kh</strong>"kZ ^^;k=k<br />

[kpZ** <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u vkoaVu <strong>ds</strong> H<strong>kh</strong>rj j[<strong>kk</strong> tk,A<br />

2- LVkQ <strong>dk</strong>jksa dh eatwjh <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud ea=ky;ksa <strong>ds</strong> lfpo&iwjh 'kfDr;ka<br />

3- fo'ks"k lTtk] QuhZpj@lkt lkeku ij <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud ea=ky;ksa <strong>ds</strong> lfpo&iwjh 'kfDr;ka<br />

vlkekU; vf/kd O;;<br />

4- Ldheksa <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u <strong>iz</strong>nku dh xbZ ;kstukxr <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud ea=ky;ksa <strong>ds</strong> lfpo lH<strong>kh</strong> ^^[k**] ^^x** vkSj^^?k** inksa <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa<br />

ifj;kstukvksa <strong>ds</strong> fy, inksa <strong>dk</strong> l`tu 'kfDr;ksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> dj ldrs g® c'krsZ fd laLF<strong>kk</strong>iu ij O;; ifj;kstuk ykxr <strong>ds</strong><br />

10% <strong>ds</strong> H<strong>kh</strong>rj gks vkSj l`ftr fd, tkus okys in fu/<strong>kk</strong>Zfjr eku<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> vuq:i gksaA<br />

;fn ekud u gksa rks inksa <strong>ds</strong> l`tu ls igys ekud v/;;u djk;k tk,A lewg<br />

^^d** inksa <strong>ds</strong> l`tu <strong>ds</strong> fy, foÙk ea=h th <strong>dk</strong> vuqeksnu visf{kr gSA<br />

5- ,d ;kstuk 'k<strong>kh</strong>"kZ ls fdlh nwljs ;kstuk fons'<strong>kh</strong> eqnzk varxzZLr okys ekeyksa <strong>dk</strong>s NksM+dj <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud ea=ky;ksa <strong>dk</strong>s iwjh 'kfDr;ka]<br />

'<strong>kh</strong>"kZ esa fuf/k;ksa <strong>dk</strong> iqufoZfu;kstu<br />

c'krsZ fd%<br />

(i) ;kstuk vof/k <strong>ds</strong> nkSjku Ldheksa <strong>ds</strong> fy, vkoaVuksa ls vf/kd opu cn~/krk,a u<br />

dh tk,( vkSj<br />

(ii) iwathxr ls jktLo vkSj jktLo ls iwathxr <strong>dk</strong>s <strong>dk</strong>sbZ iqfufoZfu;kstu u fd;k<br />

tk,A<br />

¼lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ikl bl <strong>laca</strong>/k esa <strong>dk</strong>sbZ 'kfDr;ka ugha gS½<br />

6- 20 djksM+ #i;s dh ykxr rd dh <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud ea=ky; lkekU; O;; lfefr dh <strong>iz</strong>fØ;k <strong>dk</strong>s viukus rF<strong>kk</strong> ;kstuk<br />

;kstukxr Ldheksa <strong>ds</strong> fy, eatwjh<br />

vk;<strong>ksx</strong> dh vkSj vU; ewY;kadu ,tsafl;ksa <strong>ds</strong> er <strong>iz</strong>kIr djus <strong>ds</strong> i'pkr~ 20 djksM+<br />

#i;s rd dh 'kfDr;ksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> dj ldrs gSaA<br />

7- ;kstuk&fHkUu Ldheksa dh eatwjh <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud ea=ky;ksa <strong>ds</strong> lfpo 4 djksM+ #ñ rd<br />

8- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, inksa <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud ea=ky;ksa <strong>ds</strong> lfpo vius foÙk lykg<strong>dk</strong>jksa <strong>ds</strong> ijke'kZ ls foÙk ea=ky;<br />

dh eatwjh <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>Lrko<br />

dh lykg ls jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x n~okjk bl <strong>laca</strong>/k esa rS;kj vkSj tkjh fd, x, <strong>dk</strong>;Z<br />

ekxZ funsZ'<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> vuqlkj 'kfDr;ksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> dj ldrs gSaA<br />

9- ;k=k&[kpZ <strong>ds</strong> fy, vfrfjDr O;oLF<strong>kk</strong> ekStwnk O;oLF<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> 10% rd <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>flud ea=ky;ksa <strong>ds</strong> lfpo&c'krsZ fd fuf/k;ka<br />

iqufoZfu;kstu n~okjk <strong>iz</strong>kIr dh tk l<strong>ds</strong>aA<br />

10- ,dy VsaMj <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij eksy&rksy fd, ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x vius foÙ<strong>kh</strong>; lykg<strong>dk</strong>jksa <strong>ds</strong> ijke'kZ ls Øe'k% 60 yk[k<br />

x, Bs<strong>dk</strong>sa vFkok LokfeRo Lo:i dh enksa vkSj 40 yk[k #i;s rdA<br />

dh [kjhn<br />

11- lj<strong>dk</strong>jh {ks= <strong>ds</strong> miØeksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s vius foÙ<strong>kh</strong>; lykg<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ijke'kZ ls iwjh<br />

deZpkfj;ksa@<strong>dk</strong>exkjksa <strong>ds</strong> osru esa la'<strong>kk</strong>s/ku<br />

'kfDr;ka&c'krsZa fd <strong>iz</strong>Lrko eaf=eaMy@eaf=eaMy lfefr;ksa n~okjk fu/<strong>kk</strong>Zfjr funsZ'<strong>kk</strong>sa]<br />

ekxZ&funsZ'<strong>kk</strong>sa vkSj mPpre lhekvksa dh iqf"V djrs gSaA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 13034@34@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½] fnukad 16-4-1992<br />

fo"k;%—fujh{k.k ,oa ekuhVfjax <strong>ds</strong> fy, <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> inksa <strong>dk</strong> l`tu] cSB<strong>dk</strong>sa] lEesyuksa] ifjxksf"B;ksa esa vkeaf=r O;fDr;ksa n~okjk jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fgUnh esa fopkj<br />

O;Dr djuk vkSj <strong>dk</strong>sM@eSuqvy vkSj vU; <strong>dk</strong>;Zfof/k lkfgR; <strong>dk</strong> vuqoknA<br />

mi;qZDr fo"k; ij v/<strong>kk</strong>sgLrk{kjh <strong>dk</strong>s ;g dgus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr us vius <strong>iz</strong>frosnu ¼[kaM&3½ esa dh xbZ<br />

flQkfj'<strong>kk</strong>sa esa fuEufyf[kr flQkfj'ksa H<strong>kh</strong> dh gSaA<br />

en la[;k 1 % fujh{k.k rF<strong>kk</strong> ekfuVfjax<br />

lfefr us ;g flQkfj'k dh gS fd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>jxj :i ls <strong>dk</strong>;kZUo;u gsrq fujh{k.k rF<strong>kk</strong> ekuhVfjax O;oLF<strong>kk</strong> etcwr djuk vko';d<br />

gSA bl<strong>ds</strong> fy, vuqokn <strong>dk</strong>;Z vkSj fujh{k.k rF<strong>kk</strong> ekuhVfjax <strong>ds</strong> fy, vyx&vyx LVkQ dh O;oLF<strong>kk</strong> dh tk,A<br />

2- lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr dh ;g flQkfj'k Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gS rF<strong>kk</strong> bl <strong>laca</strong>/k esa lj<strong>dk</strong>j <strong>dk</strong> fu.kZ; bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> ladYi la[;k<br />

12019@10@91&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼H<strong>kk</strong>ñ½ fnukad 28-1-1992 n~okjk tkjh fd;k tk pq<strong>dk</strong> gSA<br />

3- bl <strong>laca</strong>/k esa lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong> /;ku bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 13035@3@88&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½] fnukad 5-4-1989 dh vksj<br />

vkdf"kZr fd;k tkrk gS ftlesa <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k fd;k x;k F<strong>kk</strong> fd os mDr <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu esa fn, ekxZn'<strong>kh</strong>Z<br />

fln~/<strong>kk</strong>arksa <strong>ds</strong> vuqlkj vius ea=ky;ksa foH<strong>kk</strong>xksa rF<strong>kk</strong> lacn~/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>jxj <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, inksa <strong>dk</strong> l`tu djsaA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-2(new).PM6.5 156


157<br />

4- lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr dh flQkfj'k rF<strong>kk</strong> bl <strong>laca</strong>/k esa lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fu.kZ; <strong>ds</strong> ifj<strong>iz</strong>s{; esa lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn ls iqu% vuqjks/k gS fd<br />

os mi;ZqDr <strong>ds</strong> vuqlkj <strong>dk</strong>jZokbZ lqfuf'pr djsaA os bls lH<strong>kh</strong> lacn~/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn <strong>ds</strong> /;ku esa yk,a rF<strong>kk</strong> bl<strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr djsaA<br />

en la[;k 9¼1½% foH<strong>kk</strong>xh; cSB<strong>dk</strong>sa] lEesyuksa rF<strong>kk</strong> ifjxksf"B;ksa esa vkeaf=r O;fDr;ksa n~okjk jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> esa fopkj O;Dr djuk<br />

lfefr us flQkfj'k dh gS fd cSB<strong>dk</strong>sa] lEesyuksa] ifjxksf"B;ksa esa vkeaf=r O;fDr;ksa <strong>dk</strong>s vius fopkj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> esa O;Dr djus <strong>ds</strong> fy,]<br />

<strong>iz</strong>ksRlkfgr fd;k tk,A<br />

2- lfefr dh mDr flQkfj'k eku yh xbZ gS rF<strong>kk</strong> bl <strong>laca</strong>/k esa lj<strong>dk</strong>j <strong>dk</strong> fu.kZ; bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> ladYi la[;k 12019@10@91&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼H<strong>kk</strong>ñ½<br />

fnukad 28-1-1992 n~okjk tkjh fd;k tk pq<strong>dk</strong> gSA<br />

lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k gS fd os d`i;k mi;qZDr <strong>ds</strong> vuqlkj <strong>dk</strong>jZokbZ lqfuf'pr djsaA<br />

en la[;k 12 % <strong>dk</strong>sM@eSuqvy vkSj vU; <strong>dk</strong>;Zfof/k lkfgR;<br />

lfefr us flQkfj'k dh gS fd ftu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn esa vH<strong>kh</strong> rd ftu <strong>dk</strong>sMksa] eSuqvyksa vkSj <strong>iz</strong>fØ;k lkfgR; <strong>ds</strong> vuqokn <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>e iwjk<br />

djus <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 30 fnlacj] 1998 <strong>ds</strong> ladYi <strong>ds</strong> varxZr jk"Vªifr th <strong>ds</strong> vkns'<strong>kk</strong>uqlkj le; lhek <strong>ds</strong> vanj vF<strong>kk</strong>Zr o"kZ<br />

1991 ¼j{<strong>kk</strong> ea=ky; <strong>ds</strong> lanHkZ esa 1994&95½ <strong>ds</strong> var rd iwjk dj fy;k tk,A pwafd o"kZ 1991 lekIr gks x;k gS vr% vc ;g y{; 1992 <strong>ds</strong> vanj<br />

vko';d :i ls iw.kZ dj fy;k tk,A<br />

2- lfefr dh ;g flQkfj'k eku yh xbZ gS vkSj lj<strong>dk</strong>j <strong>dk</strong> fu.kZ; bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> ladYi lañ 12019@10@91&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼H<strong>kk</strong>ñ½ fnukad<br />

28-1-1992 n~okjk tkjh fd;k tk pq<strong>dk</strong> gSA<br />

3- lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn ls iqu% vuqjks/k gS fd bl <strong>dk</strong>;Z <strong>ds</strong> fy, fu/<strong>kk</strong>Zfjr le; lhek <strong>dk</strong> fo'ks"k /;ku j[<strong>kk</strong> tk, rF<strong>kk</strong> os vius&vius<br />

<strong>dk</strong>sM@eSuqvy vkSj vU; <strong>dk</strong>;Z fof/k lkfgR; vn~;ru :i esa vius lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa laforfjr djk,a] <strong>iz</strong>fØ;k lkfgR; esa la'<strong>kk</strong>s/ku djk,a rF<strong>kk</strong> bl<strong>ds</strong><br />

fy, lj<strong>dk</strong>jh eqnz.<strong>kk</strong>y; <strong>dk</strong>s psd iksbUV cukrs gq, bl ij iwjh fuxjkuh j[ksaA<br />

4- lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k gS fd os mi;qZDr funs'<strong>kk</strong>sa ij leqfpr <strong>dk</strong>jZokbZ djsa rF<strong>kk</strong> bUgsa vius lH<strong>kh</strong> lacn~/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkSj<br />

LokfeRo ,oa fu;a=.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u miØeksa] jk"Vªh;d`r cSa<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>ds</strong> /;ku esa yk,a rF<strong>kk</strong> bu<strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr djsaA<br />

5- d`i;k] bl <strong>laca</strong>/k esa dh xbZ <strong>dk</strong>jZokbZ ls jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> lwfpr djsaA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14012@7@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½] fnukad 28-1-1988<br />

fo"k; % <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa miØeksa cSa<strong>dk</strong>sa vkfn esa vk'kqfyfid inksa ij <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong>f'kf{kr vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> vuqikrA<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> 20 vxLr] 1987 <strong>ds</strong> lela[;d <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu eas ;s funs'k fn, x, Fks fd ^^d** {ks= esa fLFkr lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa<br />

eas vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> dqy inksa esa ls de ls de 25 <strong>iz</strong>fr'kr inksa ij <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong>f'kf{kr vk'kqfyfid gksus pkfg, vkSj ^^d** {ks= esa fLFkr lacn~/k vkSj<br />

v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa rF<strong>kk</strong> <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRo esa ;k fu;a=.k <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u fdlh fuxe ;k dEiuh ;k cSad vkfn <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa vk'kqfyfid<br />

<strong>ds</strong> dqy inksa es de ls de 50 <strong>iz</strong>fr'kr <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong>f'kf{kr vk'kqfyfid gksus pkfg,A ^^[k** {ks= esa fLFkr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> lfpoky;ksa o<br />

lacn~/k ,oa v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa rF<strong>kk</strong> <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRo esa ;k fu;a=.k <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u fdlh fuxe ;k dEiuh ;k cSad vkfn <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa<br />

vk'kqfyfid <strong>ds</strong> inksa ij de ls de 25 <strong>iz</strong>fr'kr <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong>f'kf{kr vk'kqfyfid gksus pkfg,A<br />

2- bl ckr ij bl foH<strong>kk</strong>x eas fopkj gks jgk F<strong>kk</strong> fd ^^x** {ks= <strong>ds</strong> fLFkr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@lacn~/k ,oa v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa rF<strong>kk</strong> <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j<br />

<strong>ds</strong> LokfeRo esa ;k fu;a=.k <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u fdlh fuxe ;k dEiuh ;k cSad vkfn <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa vk'kqfyfid <strong>ds</strong> in ij <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi tkuus okys<br />

vk'kqfyfid fdl vuqikr esa gksus pkfg,A ^^x** {ks= esa <strong>fganh</strong> esa visf{kr <strong>dk</strong>;Z <strong>dk</strong>s /;ku esa j[krs gq, ;g fu.kZ; fy;k x;k gS fd ^^x** {ks= esa fLFkr<br />

<strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa rF<strong>kk</strong> lacn~/k vkSj v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa rF<strong>kk</strong> <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRo esa ;k fu;a=.k <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u fdlh fuxe<br />

;k dEiuh ;k cSad vkfn <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; esa vk'kqfyfid <strong>ds</strong> de ls de 10 <strong>iz</strong>fr'kr inksa ij <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong>f'kf{kr vk'kqfyfid gksus pkfg,A ftu <strong>dk</strong>;kZy;ksa<br />

esa 10 ls de vk'kqfyfid gSa] ogka H<strong>kh</strong> de ls de ,d vk'kqfyfid <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi esa <strong>iz</strong>f'kf{kr gksuk pkfg,A ;g y{; <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi <strong>ds</strong> ek/;e<br />

ls ijh{<strong>kk</strong> nsdj pqus x, mEehnokjksa dh HkrhZ vkSj vaxszth vk'kqfyfi <strong>ds</strong> ek/;e ls HkrhZ gq, vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k nsdj<br />

31 ekpZ] 1990 rd <strong>iz</strong>kIr fd;k tk,A<br />

3- vH<strong>kh</strong> ;g U;wure vuqikr ^^x** {ks= <strong>ds</strong> <strong>ds</strong>oy mu uxjksa esa fLFkr <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa ykxw g<strong>ksx</strong>k] tgka jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x] x`g<br />

ea=ky; <strong>ds</strong> <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong>anz py jgs gSaA bl le; ftu uxjksa esa ,sls <strong>ds</strong>anz py jgs g®] os gSa%&<br />

iw.kZ<strong>dk</strong>fyd <strong>ds</strong>anz % Jhuxj] enzkl] gSnjkckn] <strong>dk</strong>sphu] <strong>dk</strong>s;EcVwj] fo'<strong>kk</strong>[<strong>kk</strong>iVue] dydÙ<strong>kk</strong>] Hkqous'oj]<br />

xqokgkVh rF<strong>kk</strong> cSaxywjA<br />

va'k<strong>dk</strong>fyd <strong>ds</strong>anz % f=osUnze] xaxrksd] f'kykax rF<strong>kk</strong> bEQkyA<br />

4- ;g Li"V fd;k tkrk gS fd mijksDr iSjk 2 esa fu/<strong>kk</strong>Zfjr vuqikr <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi tkuus okys vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> fofHkUu <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> fy,<br />

U;wure vuqikr gS] ftUgs 31 ekpZ]1990 rd iwjk djuk gSA ;fn fdlh <strong>dk</strong>;kZy; esa buls T;knk <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong>f'kf{kr vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa dh vko';drk gks]<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-2(new).PM6.5 157


158<br />

rks ml vuqikr ls T;knk H<strong>kh</strong> <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi tkuus okys mEehnokjksa <strong>dk</strong>s lh/<strong>kh</strong> HkrhZ n~okjk fy;k tk ldrk gSA ;g H<strong>kh</strong> Li"V fd;k tkrk gS fd mijksDr<br />

fu/<strong>kk</strong>Zfjr vuqikrksa <strong>ds</strong> iwjk gks tkus <strong>ds</strong> ckn H<strong>kh</strong> vaxszth vk'kqfyfi tkuus okys vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k fn;k tkrk jguk pkfg,]<br />

tc rd lH<strong>kh</strong> vk'kqfyfid <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi <strong>dk</strong> Kku <strong>iz</strong>kIr ugha dj ysrsA<br />

5- lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa rF<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k gS fd ^^x** {ks= esa iSjk 3 esa fn, uxjksa esa fLFkr vius lacn~/k vkSj v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>dk</strong>s rF<strong>kk</strong><br />

<strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRo esa ;k fu;a=.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u dEifu;ksa] cSa<strong>dk</strong>as vkfn <strong>dk</strong>s vko';d funs'k nsus dh d`ik djsa] ftlls fd bu <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa iSjk 2 esa<br />

fu/<strong>kk</strong>Zfjr vuqikr 31 ekpZ] 1990 rd iwjk fd;k tk l<strong>ds</strong>A<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14012@14@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½] fnukad 1-2-1988<br />

fo"k;% jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> mÙkjksÙkj <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> fy, <strong>fganh</strong> VkbfiLVksa <strong>dk</strong> vuqikr fu/<strong>kk</strong>Zfjr djukA<br />

<strong>ds</strong>anzh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh 17 flrEcj] 1987 <strong>dk</strong>s gqbZ cSBd esa fn, x, lq>koksa <strong>ds</strong> vuqlkj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fganzh <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u eas rsth<br />

ykus <strong>ds</strong> fy, <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 1@14013@12@87& jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&1½] fnukad 27 uoEcj] 1987<br />

<strong>ds</strong> n~okjk nsoukxjh VkbijkbVjksa dh [kjhn <strong>dk</strong> fuEukuqlkj vuqikr fu/<strong>kk</strong>Zfjr fd;k x;k gS%&<br />

¼d½ ^^d** {ks= esa fLFkr ea=ky;ksa rF<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> eq[;ky;ksa eas dqy VkbijkbVjksa esa ls de ls de 25 <strong>iz</strong>fr'kr VkbijkbVj nsoukxjh <strong>ds</strong><br />

miyC/k gksus pkfg,aA<br />

¼[k½ ^^d** {ks= esa fLFkr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> eq[;ky;ksa <strong>dk</strong>s NksM+dj 'ks"k <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa ;g vuqikr 50 <strong>iz</strong>fr'kr gksuk pkfg,A<br />

¼x½ ^^[k** {ks= esa fLFkr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa rF<strong>kk</strong> vU; <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa leLr VkbijkbVjksa <strong>dk</strong> de ls de 25 <strong>iz</strong>fr'kr nsoukxjh esa VkbijkbVj<br />

gksus pkfg,aA<br />

¼?k½ ^^x** {ks= esa fLFkr ea=ky;ksa rF<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>xksa vkSj nwljs <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa dqy VkbijkbVjksa <strong>dk</strong> de ls de 10 <strong>iz</strong>fr'kr nsoukxjh <strong>ds</strong> VkbijkbVj<br />

gksus pkfg,aA<br />

2- <strong>ds</strong>anzh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh mijksDr cSBd esa ;g H<strong>kh</strong> lq>ko fn;k x;k F<strong>kk</strong> fd <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa <strong>fganh</strong> Vad.k tkuus<br />

okys VkbfiLVksa <strong>dk</strong> H<strong>kh</strong> vuqikr fu/<strong>kk</strong>Zfjr fd;k tkuk pkfg,a rkfd <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>;Z dh ek=k c


159<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 1@14013@9@89&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼d&1½] fnukad 9-2-1990<br />

fo"k;%μjktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> mÙkjksÙkj <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> fy, nsoukxjh VkbijkbVjksa dh [kjhn <strong>dk</strong> vuqikr fu/<strong>kk</strong>Zfjr djukA<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x] x`g ea=ky; <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 1@13011@1@75&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼d&1½] fnukad 22 uoEcj] 1976 esa <strong>ds</strong>anzZzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong><br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa esa nsoukxjh VkbijkbVjksa <strong>dk</strong>s [kjhnus <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa fuEu y{; fu/<strong>kk</strong>Zfjr fd, x, Fks%&<br />

¼d½ ftu <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa ,d H<strong>kh</strong> <strong>fganh</strong> VkbijkbVj ugha gS muesa de ls de ,d <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> VkbijkbVj [kjhn fy;k tk,A<br />

¼[k½ ^^d** {ks= esa fLFkr <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ftu <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa nsoukxjh <strong>dk</strong> ,d VkbijkbVj igys ls gS] os <strong>dk</strong>;kZy; o"kZ esa [kjhns tkus okys<br />

dqy VkbijkbVjksa <strong>ds</strong> de ls de 50 <strong>iz</strong>fr'kr nsoukxjh <strong>ds</strong> VkbijkbVj [kjhnsaA<br />

¼x½ ^^[k** {ks= esa fLFkr <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ftu <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> ,d VkbijkbVj igys ls gS] os <strong>dk</strong>;kZy; o"kZ esa [kjhns tkus okys dqy<br />

VkbijkbVjksa <strong>ds</strong> de ls de 25 <strong>iz</strong>fr'kr <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> VkbijkbVj [kjhnsaA<br />

¼?k½ ^^x** {ks= esa fLFkr <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa tgka] <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> de ls de ,d VkbijkbVj miyC/k gS] os <strong>dk</strong>;kZy; o"kZ esa [kjhns tkus okys dqy<br />

VkbijkbVjksa <strong>ds</strong> de ls de 10 <strong>iz</strong>fr'kr <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> VkbijkbVj [kjhnsaA<br />

2- <strong>fganh</strong> VkbijkbVjksa dh [kjhn <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa ;s y{; 1976&77 ls yxkrkj <strong>iz</strong>fro"kZ okf"kZd <strong>dk</strong>;Zdzeksa esa nksgjk, tkrs jgs gSaA<br />

3- <strong>fganh</strong> VkbijkbVjksa dh miyC/krk <strong>ds</strong> ckjs esa tks vkadM+s <strong>iz</strong>kIr gq, gS muls irk pyrk gS fd vusd ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa essa vH<strong>kh</strong> H<strong>kh</strong> nsoukxjh<br />

VkbijkbVjksa dh la[;k cgqr gh de gSA lacn~/k vkSj v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong> fujh{k.k <strong>ds</strong> le; <strong>iz</strong>k;% ;g ns[kus esa vk;k gSa fd mu <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa H<strong>kh</strong><br />

nsoukxjh <strong>ds</strong> VkbijkbVj fu/<strong>kk</strong>Zfjr vuqikr ls cgqr de la[;k esa gSA lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t esa lj<strong>dk</strong>j dh uhfr <strong>ds</strong> vuqlkj fu/<strong>kk</strong>Zfjr vuqikr esa fgLls esa<br />

<strong>dk</strong>e djus <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;kl esa dfBukbZ gksrh gSA<br />

4- <strong>ds</strong>anzh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh 27-7-1989 <strong>dk</strong>s gqbZ cSBd esa bl fo"k; ij fopkj fd;k x;k rF<strong>kk</strong> dqN flQkfj'ksa dh xbZ gSaA bu<br />

flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij fopkj djus <strong>ds</strong> ckn nsoukxjh VkbijkbVjksa dh [kjhn <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa mi;qZDr iSjk&1 esa o.kZu fd, x, funsZ'<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> vkaf'kd la'<strong>kk</strong>s/ku esa<br />

fuEukuqlkj fu.kZ; fy;k x;k gS%&<br />

¼d½ ^^d** {ks= esa fLFkr ea=ky;ksa rF<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> eq[;ky;ksa esa dqy VkbijkbVjksa esa ls de ls 30% VkbijkbVj nsoukxjh <strong>ds</strong><br />

miyC/k gksus pkfg,A<br />

¼[k½ ^^d** {ks= esa fLFkr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> eq[;ky;ksa <strong>dk</strong>s NksM+ dj 'ks"k <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa ;g vuqikr 60% gksuk pkfg,A<br />

¼x½ ^^[k** {ks= esa fLFkr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa rF<strong>kk</strong> vU; <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa leLr VkbijkbVjksa <strong>dk</strong> de ls de 30% nsoukxjh <strong>ds</strong> VkbijkbVj<br />

gksus pkfg,A<br />

¼?k½ ^^x** {ks= esa fLFkr ea=ky;ksa rF<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>xksa vkSj nwljs <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa dqy VkbijkbVjksa <strong>dk</strong> de ls de 12% nsoukxjh <strong>ds</strong><br />

VkbijkbVj gksus pkfg,A<br />

5- ;g H<strong>kh</strong> fu.kZ; fy;k x;k gS fd tc rd fdlh ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x@<strong>dk</strong>;kZy; vkfn esa nsoukxjh VkbijkbVjksa <strong>dk</strong> vuqikr iSjk 4 esa n'<strong>kk</strong>Z, x,<br />

vuqikr <strong>ds</strong> vuqlkj ugha gks tkrk gS rc rd ,sls ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@<strong>dk</strong>;kZy;ksa esa <strong>ds</strong>oy nsoukxjh <strong>ds</strong> VkbijkbVj gh [kjhns tk,a rF<strong>kk</strong> jkseu <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>sbZ<br />

VkbijkbVj u [kjhnk tk,A vxj jkseu <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>sbZ ekStwnk VkbijkbVj uk<strong>dk</strong>jk gks tk, rks mldh txg H<strong>kh</strong> nsoukxjh <strong>dk</strong> VkbijkbVj gh [kjhnk tk,A<br />

6- ;fn fdlh <strong>dk</strong>;kZy; esa iSjk 4 esa n'<strong>kk</strong>Z, x, vuqikr ls vf/kd nsoukxjh VkbijkbVjksa dh t:jr eglwl dh tk, rks bl vuqikr ls<br />

vf/kd nsoukxjh VkbijkbVj [kjhns tk ldrs gSaA<br />

7- tks vf/k<strong>dk</strong>jh VkbijkbVjksa dh [kjhn <strong>dk</strong> vkMZj nsrk gS ml<strong>dk</strong> ;g mÙkjnkf;Ro g<strong>ksx</strong>k fd og lqfuf'pr djs fd tc rd Åij n'<strong>kk</strong>Z, x,<br />

vuqikr esa nsoukxjh VkbijkbVj miyC/k ugha gks tkrs rc rd <strong>ds</strong>oy nsoukxjh <strong>ds</strong> VkbijkbVj gh [kjhns tk,aA<br />

8- ;s funs'k <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRo esa ;k fu;a=.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u miØeksa@cSa<strong>dk</strong>sa vkfn esa H<strong>kh</strong> ykxw gksaxsA<br />

9- <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> leLr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn ls vuqjks/k gS fd mi;qZDr funs'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong>s vko';d vuqikyu gsrq vius lacn~/k rF<strong>kk</strong><br />

v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkSj <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRo ;k fu;a=.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u daifu;ksa@miØeksa@jk"Vªd`r cSa<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>ds</strong> /;ku esa yk nsaA<br />

10- n~foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> VkbijkbVjksa dh [kjhn <strong>dk</strong>s mi;qZDr fcanqvksa dh x.kuk esa '<strong>kk</strong>fey ugha fd;k tk,A<br />

11- bl fo"k; ij dh xbZ <strong>dk</strong>jZokbZ ls bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> voxr djk,aA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-2(new).PM6.5 159


160<br />

<strong>dk</strong>ñKkñla- 14012@19@90&jk-H<strong>kk</strong>- ¼x½] fnukad 19-12-1990<br />

fo"k;% jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> mÙkjksrj <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> fy, nsoukxjh VkbijkbVjksa dh [kjhn <strong>dk</strong> vuqikr fu/<strong>kk</strong>Zfjr djukA<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x] x`g ea=ky; <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>-Kk- la- 1@14013@9@89&jk-H<strong>kk</strong>-¼d&1½ fnukad 9 Qjojh] 1990 esa <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa<br />

nsoukxjh VkbijkbVjksa <strong>dk</strong>s [kjhnus <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa tks funsZ'k fn, x, Fks] mu ij iqufoZpkj fd;k x;k gS rF<strong>kk</strong> mu<strong>ds</strong> vkaf'kd la'<strong>kk</strong>s/ku esa fuEukuqlkj fu.kZ;<br />

fy, x, gSa fd 1-4-1991 ls%<br />

¼d½ ^^d** {ks= esa fLFkr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> eq[;ky;ksa esa dqy VkbijkbVjksa esa ls de ls de 35% VkbijkbVj nsoukxjh <strong>ds</strong><br />

miyC/k gksus pkfg,A<br />

¼[k½ ^^d** {ks= esa fLFkr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> eq[;ky;ksa <strong>dk</strong>s NksM+dj 'ks"k <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa ;g vuqikr 70% gksuk pkfg,A<br />

¼x½ ^^[k** {ks= esa fLFkr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa rF<strong>kk</strong> vU; <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa leLr VkbijkbVjksa esa ls de ls de 35% nsoukxjh <strong>ds</strong><br />

VkbijkbVj gksus pkfg,A<br />

¼?k½ ^^x** {ks= esa fLFkr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkSj nwljs <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa dqy VkbijkbVjksa <strong>dk</strong> de ls de 15% nsoukxjh <strong>ds</strong> VkbijkbVj<br />

gksus pkfg,A<br />

2- vU; funsZ'k ogh jgsaxs tks <strong>dk</strong>- Kk- la- 1@14013@9@89&jk-H<strong>kk</strong>- ¼d&1½ fnukad 9 Qjojh] 90 esa fn, x, gSaA<br />

3- bl fo"k; ij dh xbZ <strong>dk</strong>jZokbZ ls bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> lwfpr djsaA<br />

<strong>dk</strong>-Kk-la- 14012@12@89&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½] fnukad 9-2-1990<br />

fo"k;% <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa rF<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> VkbfiLVksa <strong>dk</strong> vuqikrμo"kZ 1990&91 <strong>ds</strong> fy,<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> 20 vxLr]1987 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 14012@7@87&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½ esa ;s funs'k fn, x, Fks fd ^^d** {ks= esa fLFkr<br />

<strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa rF<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>xksa esa vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> dqy inksa esa ls de ls de 25% inksa ij <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong>f'kf{kr vk'kqfyfid miyCè<br />

djk, tk,a ^^d** {ks= esa fLFkr <strong>laca</strong>n~/k vkSj v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> fy, rF<strong>kk</strong> <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRo esa ;k fu;a=.k/<strong>kh</strong>u fdlh fuxe ;k daiuh<br />

;k cSad vkfn <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> dqy inksa esa ls de ls de 50% inksa ij <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong>f'kf{kr vk'kqfyfid j[kus <strong>ds</strong> funs'k fn, x, FksA<br />

^^[k** {ks= esa fLFkr <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa] <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRo esa ;k fu;a=.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u fdlh fuxe ;k daiuh ;k cSad vkfn <strong>ds</strong><br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa esa vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> in ij de ls de 25% <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong>f'kf{kr vk'kqfyfid fu;qDr djus <strong>dk</strong> y{; j[<strong>kk</strong> x;k F<strong>kk</strong>A 28 tuojh] 1988 <strong>ds</strong><br />

<strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 14012@7@87&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½ n~okjk ^^x** {ks= esa fLFkr lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> 10% inksa ij <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi<br />

tkuus okys vk'kqfyfid j[kus <strong>dk</strong> y{; fu/<strong>kk</strong>Zfjr fd;k x;k F<strong>kk</strong>A<br />

2- bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> 1 Qjojh] 1988 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 14012@14@87&jk-H<strong>kk</strong>-¼x½ <strong>ds</strong> varxZr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> dqy VkbfiLVksa<br />

esa ls <strong>fganh</strong> VkbfiLVksa <strong>dk</strong> vuqikr fuEu <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j fu/<strong>kk</strong>Zfjr fd;k x;k F<strong>kk</strong>%—<br />

¼d½ ^^d** {ks= esa fLFkr ea=ky;ksa rF<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> eq[;ky;ksa <strong>ds</strong> fy, % 25%<br />

¼[k½ ^^d** {ks= esa fLFkr 'ks"k <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> fy, % 50%<br />

¼x½ ^^[k** {ks= esa fLFkr lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> fy, % 25%<br />

¼?k½ ^^x** {ks= esa fLFkr lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> fy, % 10%<br />

3- <strong>ds</strong>anzh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh 27 tqykbZ] 1989 <strong>dk</strong>s gqbZ cSBd esa nh xbZ flQkfj'k ij fopkj djus <strong>ds</strong> i'pkr~ vc ;g fu.kZ;<br />

fy;k x;k gS fd o"kZ 1990&91 <strong>ds</strong> fy, <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa rF<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> VkbfiLVksa <strong>dk</strong> vuqikr fuEu <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j fu/<strong>kk</strong>Zfjr dj fn;k tk,%<br />

¼d½ ^^d** {ks= esa fLFkr ea=ky;ksa rF<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> eq[;ky;ksa <strong>ds</strong> fy, % 30%<br />

¼[k½ ^^d** {ks= esa fLFkr 'ks"k <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> fy, % 60%<br />

¼x½ ^^[k** {ks= esa fLFkr 'ks"k <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> fy, % 30%<br />

¼?k½ ^^x** {ks= esa fLFkr 'ks"k <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> fy, % 12%<br />

4- ;g H<strong>kh</strong> fu.kZ; fy;k x;k gS fd tc rd <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi tkuus okys vk'kqfyfid fdlh <strong>dk</strong>;kZy; esa mi;qZDr vuqikr <strong>ds</strong> vuqlkj ugha gks<br />

tkrs] rc rd ubZ HkrhZ esa ;fn <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi tkuus okys mEehnokj miyC/k gksa rks <strong>ds</strong>oy <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi <strong>ds</strong> ek/;e ls pqus x, mEehnokjksa <strong>dk</strong>s gh<br />

vk'kqfyfid in ij fu;qDr fd;k tk,A<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-2(new).PM6.5 160


161<br />

5- Åij fu/<strong>kk</strong>Zfjr y{; 31 ekpZ] 1991 rd iwjk dj fy;k tk,A ;fn fdlh <strong>dk</strong>;kZy; esa fu/<strong>kk</strong>Zfjr y{; ls vf/kd <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong>f'kf{kr<br />

vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa dh vko';drk gks rks bl vuqikr ls vf/kd H<strong>kh</strong> <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi tkuus okys vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong>s lh/<strong>kh</strong> HkrhZ n~okjk fu;qDr fd;k tk<br />

ldrk gSA mijksDr fu/<strong>kk</strong>Zfjr vuqikr iwjk gks tkus <strong>ds</strong> ckn H<strong>kh</strong> vaxzsth vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi <strong>dk</strong> vkSj vaxzsth VkbfiLVksa <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> Vkbfiax <strong>dk</strong><br />

<strong>iz</strong>f'k{k.k fn;k tkrk jgsxkA<br />

6- <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa rF<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>xksa ls vujks/k gS fd bu funsZ'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr djsa vkSj vius lH<strong>kh</strong> lacn~/k vkSj<br />

v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa] fuxeksa] miØeksa] cSa<strong>dk</strong>sa vkfn esa H<strong>kh</strong> bu funs'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr djus <strong>ds</strong> fy, vuqjks/k djsaaA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14012@19@90&jk-H<strong>kk</strong>- ¼x½] fnukad 28-1-1991<br />

fo"k;% jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> mÙkjksrj <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> fy, <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi @VkbfiLVksa ,oa nsoukxjh VkbijkbVjksa <strong>ds</strong> vuqikr <strong>dk</strong> fu/<strong>kk</strong>Zj.k djukA<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 14012@19@90&jk-H<strong>kk</strong>- ¼x½] fnukad 19-12-1990 <strong>ds</strong> vf/kØe.k esa <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa<br />

esa v'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@VkbfiLVksa ,oa nsoukxjh VkbijkbVjksa <strong>ds</strong> vuqikr ij iqufoZpkj fd;k x;k rF<strong>kk</strong> fu.kZ; fy;k x;k fd mu<strong>ds</strong> vuqikr 1-4-91 ls fuEu<br />

<strong>iz</strong><strong>dk</strong>j ls fu/<strong>kk</strong>Zfjr fd;s tk;sa%&<br />

¼d½ d {ks= esa fLFkr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> eq[;ky;ksa esa % 35%<br />

¼[k½ d {ks= esa fLFkr 'ks"k <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa % 70%<br />

¼x½ [k {ks= esa fLFkr ea=ky;ksa vkSj foH<strong>kk</strong>xksa rF<strong>kk</strong> vU; <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa % 35%<br />

¼?k½ x {ks= esa fLFkr ea=ky;ksa vkSj foH<strong>kk</strong>xksa vkSj nwljs <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa % 15%<br />

2- vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@VkbfiLVksa <strong>ds</strong> vuqikr <strong>ds</strong> ckjs esa vU; fu;e ogha jgsaxs tks bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 14012@12@89&jk-H<strong>kk</strong>- ¼x½<br />

fnu 9 Qjojh] 90 esa fn;s x;s gSaA nsoukxjh VkbijkbVjksa <strong>ds</strong> ckjs esa vU; funsZ'k ogha jgsaxs tks bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 7@14013@9@89&jk-<br />

H<strong>kk</strong>- ¼d&1½ fnukad 9 Qjojh] 1990 esa fn;s x;s gSaA<br />

3- <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> leLr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k gS fd mi;qDr funsZ'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong>s vko';d vuqikyu <strong>ds</strong> fy, vius lacn~/k rF<strong>kk</strong> v/<strong>kh</strong>uLFk<br />

<strong>dk</strong>;kZy; vkSj <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRo ;k fu;a=.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u dEifu;ksa@miØeksa] jk"V«h;d`r cSa<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>ds</strong> /;ku esa yk nsaA<br />

4- bl fo"k; ij dh xbZ <strong>dk</strong>jZokbZ ls bl foHkx <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> lwfpr djsaA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14012@6@92&jk-H<strong>kk</strong>- ¼x½] fnukad 12@14 Qjojh 1992<br />

fo"k;% jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> mÙkjksrj <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> fy, <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@VkbfiLVksa ,oa nsoukxjh VkbijkbVjksa <strong>ds</strong> vuqikr <strong>dk</strong> fu/<strong>kk</strong>Zj.k djukA<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 14012@19@90&jk-H<strong>kk</strong>- ¼x½ fnukad 28-1-1991esa <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa<br />

vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@VkbfiLVksa ,oa nsoukxjh VkbijkbVjksa <strong>ds</strong> vuqikr ij tks funsZ'k fn, x, Fks mu ij iqufoZpkj fd;k x;k rF<strong>kk</strong> fu.kZ; fy;k x;k fd mu<strong>ds</strong><br />

vuqikr 1-4-1992 ls fuEu <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j ls fu/<strong>kk</strong>Zfjr fd;s tk;sa%&<br />

¼d½ d {ks= esa fLFkr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> eq[;ky;ksa esa % 45%<br />

¼[k½ d {ks= esa fLFkr 'ks"k <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa % 75%<br />

¼x½ [k {ks= esa fLFkr lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa % 45%<br />

¼?k½ x {ks= esa fLFkr lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa % 18%<br />

2- vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@VkbfiLVksa <strong>ds</strong> vuqikr <strong>ds</strong> ckjs esa vU; funsZ'k ogha jgsaxs tks bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>- Kk- la- 14012@12@89&jk-H<strong>kk</strong>- ¼x½ fnu 9<br />

Qjojh] 1990 esa fn;s x;s gSaA nsoukxjh VkbijkbVjksa <strong>ds</strong> ckjs esa vU; funsZ'k ogha jgsaxs tks bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>- Kk- la- 1@14013@9@89&jk-H<strong>kk</strong>- ¼d&1½<br />

fnukad 9 Qjojh] 1990 esa fn;s x;s gSaA<br />

3- <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> leLr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k gS fd mi;ZqDr funsZ'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong>s vko';d vuqikyu <strong>ds</strong> fy, vius lacn~/k rF<strong>kk</strong> v/<strong>kh</strong>uLFk<br />

<strong>dk</strong>;kZy; vkSj <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRo ;k fu;a=.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u dEifu;ksa@miØeksa] jk"V«h;d`r cSa<strong>dk</strong>sa vkfn esa /;ku yk nsaA<br />

4- bl fo"k; ij dh xbZ <strong>dk</strong>jZokbZ ls bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> lwfpr djsaA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14012@1@93&jk-H<strong>kk</strong>- ¼x½] fnukad 22-1-1993<br />

fo"k;% jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> mÙkjksÙkj <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> fy, <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@VkbfiLVksa ,oa nsoukxjh VkbijkbVjksa <strong>ds</strong> vuqikr <strong>dk</strong> fu/<strong>kk</strong>Zj.k djukA<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 14012@6@92&jk-H<strong>kk</strong>- ¼x½] fnukad 14-2-1992 esa <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; esa vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@VkbfiLVksa<br />

,oa nsoukxjh VkbijkbVjksa <strong>ds</strong> vuqikr ij tks funs'k fn, x, Fks mu ij iqufoZpkj fd;k x;k rF<strong>kk</strong> fu.kZ; fy;k x;k fd mu<strong>ds</strong> vuqikr 1-4-1993 ls<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-2(new).PM6.5 161


162<br />

fuEu <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j ls fuèkZfjr fd, tk,a%&<br />

¼d½ d {ks= esa fLFkr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> eq[;ky;ksa esa % 70%<br />

¼[k½ d {ks= esa fLFkr 'ks"k <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa % 80%<br />

¼x½ [k {ks= esa fLFkr lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa % 55%<br />

¼?k½ x {ks= esa fLFkr lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa % 21%<br />

2- vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@VkbfiLVksa <strong>ds</strong> vuqikr <strong>ds</strong> ckjs esa vU; funsZ'k ogh jgsaxs tks bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>-Kk- la- 14012@12@89&jk-H<strong>kk</strong>- ¼x½] fnukad<br />

9 Qjojh] 1990 esa fn, x, g®A nsoukxjh VkbijkbVjksa <strong>ds</strong> ckjs esa vU; funsZ'k ogh jgsaxs tks bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>-Kk- la- 1@14013@9@89&jk-H<strong>kk</strong>- ¼d&1½<br />

fnukad 9] Qjojh 1990 esa fn, x, g®A<br />

3- mi;ZqDr fuèkZfjr vuqikrksa <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>kIr djus <strong>ds</strong> fy, bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 24 twu] 1992 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>-Kk- la- 14012@6@92&jk-H<strong>kk</strong>- ¼x½ esa fn,<br />

funsZ'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> /;ku esa j[<strong>kk</strong> tk,A<br />

4- <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> leLr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjksè gS fd mi;ZqDr funsZ'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong> vko';d vuqikyu <strong>ds</strong> fy, vius lacn~/k rH<strong>kk</strong> vèhuLFk<br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa vkSj <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRo ;k fu;a=.<strong>kk</strong>èhu dEifu;ksa@miØeksa] jk"Vªh;d`r c®<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>ds</strong> /;ku esa yk nsaA<br />

5- bl fo"k; ij dh xbZ <strong>dk</strong>;ZokbZ us bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> lwfpr djsaA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14012@6@92&jk-H<strong>kk</strong>- ¼x½] fnukad 19-6-1992<br />

fo"k;%&<strong>fganh</strong> vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@VkbfiLVksa <strong>ds</strong> vuqikr <strong>dk</strong>s iwjk djus <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x ls <strong>iz</strong>fro"kZ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> mÙkjksÙkj <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ykus <strong>ds</strong> fy, <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@VkbfiLVksa ,oa nsoukxjh VkbijkbVjksa <strong>ds</strong> vuqikr<br />

<strong>dk</strong> fuèkZj.k fd;k tkrk gS vkSj bl <strong>laca</strong>è esa <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu tkjh djrs gq, lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@<strong>dk</strong>;kZy;ksa ls vuqjksè fd;k tkrk gS fd os fn, gq,<br />

y{; <strong>ds</strong> vuqlkj <strong>dk</strong>jZokbZ djsaA bl lanHkZ esa o"kZ 1992&93 <strong>ds</strong> fy, jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x ls <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 14012@6@92&jk-H<strong>kk</strong>- ¼x½] fnukad<br />

12-2-1992 <strong>dk</strong>s tkjh fd;k x;k gS ftlesa mi;ZqDr fo"k; ij vuqikr fuEu <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j fuèkZfjr fd;s x;s g®%&<br />

¼d½ ^^d** {ks= esa fLFkr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> eq[;ky;ksa esa % 45%<br />

¼[k½ ^^d** {ks= esa fLFkr vU; <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa % 75%<br />

¼x½ ^^?k** {ks= esa fLFkr lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa % 45%<br />

¼?k½ ^^x** {ks= esa fLFkr lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa % 18%<br />

2- <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@VkbfiLVksa <strong>ds</strong> vuqikr <strong>ds</strong> ckjs esa tks vU; funs'k g® mu<strong>ds</strong> ckjs esa ;g dgk x;k gS fd vU; funs'k ogh jgsaxs tks bl foH<strong>kk</strong>x<br />

<strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 14012@12@89&jk-H<strong>kk</strong>- ¼x½] fnukad 9 Qjojh] 1990 esa fn, x, g®A mlesa dgk x;k gS fd tc rd <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi tkuus<br />

okys vk'kqfyfid fdlh <strong>dk</strong>;kZy; esa mi;ZqDr vuqikr <strong>ds</strong> vuqlkj ugha gks tkrs rc rd ubZ HkrhZ esa ;fn <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi tkuus okys mEehnokj<br />

miyCè gksa rks <strong>ds</strong>oy <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi <strong>ds</strong> ek/;e ls pqus gq, mEehnokjksa <strong>dk</strong>s gh vk'kqfyfid in ij fu;qDr fd;k tk,A ;fn fdlh <strong>dk</strong>;kZy; esa<br />

fuèkZfjr y{; ls vfèd <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong>f'kf{kr vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa dh vko';drk gks rks bl vuqikr ls vfèd H<strong>kh</strong> <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi tkuus okys vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa<br />

<strong>dk</strong>s lhèh HkrhZ n~okjk fu;qDr fd;k tk ldrk gSA mi;ZqDr fuèkZfjr vuqikr iwjk gks tkus <strong>ds</strong> ckn H<strong>kh</strong> vaxzsth vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi <strong>dk</strong> vkSj<br />

vaxzsth VkbfiLVksa <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> Vkbfiax <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k fn;k tkrk jgsxkA<br />

3- ijUrq ns[kus esa ;g vk;k gS fd H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa rF<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> mi;ZqDr <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> dh vogsyuk djus<br />

vkSj mu<strong>ds</strong> n~okjk yxkrkj vaxzsth <strong>ds</strong> vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa vkSj VkbfiLVksa dh HkrhZ fd, tkus dh vksj le;&le; ij fofHkUu Lo;alsoh laxBuksa <strong>ds</strong> n~okjk H<strong>kh</strong><br />

foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong> /;ku vkdf"kZr fd;k x;k gSA vr% lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@<strong>dk</strong>;kZy;ksa ls vuqjksè gS fd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x n~okjk fuèkZfjr y{;ksa <strong>ds</strong> vuqlkj<br />

<strong>fganh</strong> vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@VkbfiLVksa dh HkrhZ dh tk, vkSj tc rd <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa vkSj VkbfiLVksa <strong>dk</strong> fuèkZfjr <strong>iz</strong>fr'kr iwjk u gks tk, rc rd fdlh<br />

H<strong>kh</strong> fLFkfr esa vaxzsth <strong>ds</strong> vk'kqfyfid@VkbfiLV HkrhZ u fd, tk,aA ;fn vaxzsth vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@VkbfiLVksa dh vko';drk fQj H<strong>kh</strong> iM+s rks foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong><br />

23 ekpZ] 1976 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 11013@15@73@jk-H<strong>kk</strong>- ¼x½ <strong>ds</strong> vuqlkj <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@VkbfiLVksa <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> vaxzsth vk'kqfyfi@Vkbfiax <strong>dk</strong><br />

<strong>iz</strong>f'k{k.k fn;k tk ldrk gSA fdUrq ;g lqfuf'pr djuk vko';d gS fd <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@VkbfiLVksa <strong>dk</strong> fuèkZfjr <strong>iz</strong>fr'kr iwjk fd;k tk, vkSj ubZ<br />

HkrhZ <strong>ds</strong> le; bl<strong>dk</strong> leqfpr /;ku j[<strong>kk</strong> tk,A ;gh ugha] tks vfè<strong>dk</strong>jh bu <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>dk</strong> mYYk?ku djrs g® mu<strong>ds</strong> fo:n~è foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> 22 vxLr] 1989<br />

<strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 12019@3@89&jk-H<strong>kk</strong>- ¼x½ <strong>ds</strong> vuqlkj <strong>dk</strong>jZokbZ dh tk,A<br />

4- bl <strong>laca</strong>/k esa dh xbZ <strong>dk</strong>jZokbZ ls jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> voxr djk;k tk,A<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14012@2@94&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼x½] fnukad 15-4-1994<br />

fo"k;% nsoukxjh VkbijkbVjksa@¯gnh VkbfiLVksa@¯gnh vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> vuqikr <strong>dk</strong> iqu%fuèkZj.k rF<strong>kk</strong> bl <strong>laca</strong>è esa vc rd tkjh <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>dk</strong>s lesfdr<br />

djukA<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vfèfu;e] 1963 rF<strong>kk</strong> ml<strong>ds</strong> varxZr tkjh fd, x, jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ¼la?k <strong>ds</strong> lj<strong>dk</strong>jh <strong>iz</strong>;kstuksa <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong>½ fu;e] 1976 <strong>ds</strong> micaèksa<br />

<strong>dk</strong> ikyu djus <strong>ds</strong> fy, ;g vko';d gS fd <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>R;sd <strong>dk</strong>;kZy; esa nsoukxjh VkbijkbVj@¯gnh VkbfiLV@¯gnh vk'kqfyfid i;kZIr<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-2(new).PM6.5 162


163<br />

la[;k esa miyCè gksaA jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x n~okjk le;&le; ij vkns'k tkjh dj<strong>ds</strong> ;g Li"V fd;k tkrk jgk gS fd <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>R;sd <strong>dk</strong>;kZy;<br />

esa fdl vuqikr esa nsoukxjh VkbijkbVj@¯gnh VkbfiLV@¯gnh vk'kqfyfid miyCè gksaA ;g vkns'k bl fo"k; ij vc rd tkjh lH<strong>kh</strong> <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong>* <strong>dk</strong>s<br />

lesfdr djrs gq, tkjh fd, tk jgs gSaA fnukad 1-4-1994 ls <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa de ls de fuEufyf[kr vuqikr esa nsoukxjh<br />

VkbijkbVj@¯gnh VkbfiLV@¯gnh vk'kqfyfid%—<br />

1- 23-3-1976&<strong>dk</strong>ñKkñlañ bZñ 11013@15@73&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼x½<br />

2- 22-11-1976&<strong>dk</strong>ñKkñlañ bZñ 1@13011@1@75&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼d&1½<br />

3- 20-8-1987&<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14012@7@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼x½<br />

4- 27-11-1987&<strong>dk</strong>ñKkñlañ 1@14013@12@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼d&1½<br />

5- 1-2-1988&<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14012@14@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼x½<br />

6- 28-2-1988&<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14012@7@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼x½<br />

7- 23-3-1988&<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14012@7@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼x½<br />

8- 22-8-1989&<strong>dk</strong>ñKkñlañ 12012@3@87&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼H<strong>kk</strong>ñ½<br />

9- 9-2-1990&<strong>dk</strong>ñKkñlañ 1@14013@9@89&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼d&1½<br />

10- 9-2-1990&<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14012@12@89&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼x½<br />

11- 19-12-1990&<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14012@19@90&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼x½<br />

12- 28-1-1991&<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14012@19@90&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼x½<br />

13- 14-2-1992&<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14012@6@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼x½<br />

14- 24-6-1992&<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14012@6@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼x½<br />

15- 22-1-1993&<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14012@1@93&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼x½<br />

¼d½ ^^d** {ks= esa fLFkr <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;<br />

— 90 <strong>iz</strong>fr'kr<br />

¼[k½ ^^[k** {ks= esa fLFkr <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;<br />

— 66&2@3 <strong>iz</strong>fr'kr<br />

¼x½ ^^x** {ks= esa fLFkr <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;<br />

— 25 <strong>iz</strong>fr'kr<br />

2- bu vuqikrksa <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>kIr djus <strong>ds</strong> fy, fuEufyf[kr vuqns'k /;ku esa j[ks tk,a%—<br />

¼d½ <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ftu <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa ,d H<strong>kh</strong> nsoukxjh VkbijkbVj ugha gSa] muesa de ls de ,d nsoukxjh VkbijkbVj [kjhn<br />

fy;k tk,A<br />

¼[k½ tc rd fdlh <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; esa mi;qZDr vuqikr iwjs ugha gks tkrs] rc rd] muesa <strong>ds</strong>oy nsoukxjh VkbijkbVj gh<br />

[kjhns tk,a] ¯gnh vk'kqfyfid o ¯gnh VkbfiLV gh fu;qDr fd, tk,aA<br />

¼x½ tks vfè<strong>dk</strong>jh VkbijkbVjksa dh [kjhn <strong>dk</strong> vkns'k nsrk gS ml<strong>dk</strong> ;g mRrjnkf;Ro g<strong>ksx</strong>k fd og lqfuf'pr djs fd tc rc mi;qZDr<br />

fuèkZfjr y{; <strong>iz</strong>kIr u gks tk,a rc rd <strong>ds</strong>oy nsoukxjh VkbijkbVj gh [kjhns tk,aA blh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j tks vfè<strong>dk</strong>jh ¯gnh VkbfiLVksa@¯gnh<br />

vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> inksa <strong>dk</strong>s Hkjus <strong>ds</strong> fy, ekax i= ij gLrk{kj djrk gS ml<strong>dk</strong> ;g mRrjnkf;Ro g<strong>ksx</strong>k fd og lqfuf'pr djsa fd<br />

tc rd Åij n'<strong>kk</strong>Z;s x, vuqikr esa ¯gnh VkbfiLV@¯gnh vk'kqfyfid miyCè ugha gks tkrs rc rd <strong>ds</strong>oy ¯gnh <strong>ds</strong><br />

VkbfiLVksa@vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa ls inksa <strong>dk</strong>s Hkjus <strong>ds</strong> fy, ekax&i= Hksts tk,aA<br />

¼?k½ dqy VkbijkbVjksa dh la[;k esa n~foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> ¼vaxzsth&¯gnh½ bySDVªkfud VkbijkbVjksa dh la[;k <strong>dk</strong>s ugha tksM+k tk,xkA<br />

¼³½ ;fn fdlh <strong>dk</strong>;kZy; esa mi;qZDr fuèkZfjr y{; ls vfèd la[;k esa nsoukxjh VkbijkbVjksa dh vko';drk eglwl dh tkrh gS<br />

rks os vko';drkuqlkj mDr vuqikr ls vfèd H<strong>kh</strong> nsoukxjh VkbijkbVj [kjhn ldrs gSaA blh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j ;fn fdlh <strong>dk</strong>;kZy; esa<br />

mi;qZDr fuèkZfjr y{; ls vfèd ¯gnh VkbfiLVksa@¯gnh vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa dh vko';drk eglwl dh tkrh gS rks os mDr vuqikr ls<br />

vfèd ¯gnh VkbfiLV@¯gnh vk'kqfyfid <strong>ds</strong> in Hkj ldrs gSaA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-2(new).PM6.5 163


164<br />

¼p½ <strong>dk</strong>;Z dh vko';drk <strong>ds</strong> vuqlkj vaxzsth vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@VkbfiLVksa <strong>dk</strong>s ¯gnh vk'kqfyfi rF<strong>kk</strong> Vkb¯ix <strong>dk</strong> rF<strong>kk</strong> ¯gnh vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa@¯gnh<br />

VkbfiLVksa <strong>dk</strong>s vaxzsth vk'kqfyfi@vaxzsth Vkb¯ix <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k igys dh rjg fn;k tkrk jgsxkA<br />

3- <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; <strong>dk</strong> vk'k; gS ¼1½ <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>sbZ ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x] ¼2½ <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j n~okjk fu;qDr <strong>dk</strong>sbZ vk;<strong>ksx</strong> ;k ¼3½<br />

<strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRo esa ;k fu;a=.k <strong>ds</strong> vèhu <strong>dk</strong>sbZ fuxe ;k dEiuh <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>sbZ <strong>dk</strong>;kZy;A ¯gnh VkbfiLV <strong>dk</strong> vk'k; <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa<br />

<strong>dk</strong>;Zjr voj Js.<strong>kh</strong> fyfid ;k bl<strong>ds</strong> led{k osrueku okys fofHkUu in ukeksa ls iq<strong>dk</strong>js tkus okys inksa ls gSA blh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j ¯gnh vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> rkRi;Z<br />

fofHkUu Jsf.k;ksa o fofHkUu inukeksa ls iq<strong>dk</strong>js tkus okys mu vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa ls gS tks <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi tkurs gSaA<br />

4- <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjksè gS fd os bu vuqns'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong> ikyu lqfuf'pr djsa vkSj vius lH<strong>kh</strong> lacn~/k vkSj vèhuLFk<br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa] fuxeksa] miØeksa] cSa<strong>dk</strong>sa vkfn ls H<strong>kh</strong> bu vuqns'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr djus <strong>ds</strong> fy, vuqjksè djsaA<br />

5- bl fo"k; esa dh xbZ <strong>dk</strong>jZokbZ ls jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> voxr djkus <strong>dk</strong> d"V djsaA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 14012@3@97&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼uhfr ,oa leUo;½] fnukad 22-4-1997<br />

fo"k;% nsoukxjh VkbijkbVjksa@¯gnh VkbfiLVksa@¯gnh vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> vuqikr <strong>dk</strong> iqu%fuèkZj.kA<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñKkñlañ 14012@6@94&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½ fnukad 15-4-94 esa <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa nsoukxjh VkbijkbVjksa@¯gnh<br />

VkbfiLVksa@¯gnh vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> vuqikr ij tks funsZ'k fn, x, Fks] mu ij iqu£opkj fd;k x;k rF<strong>kk</strong> ;g fu.kZ; fy;k x;k fd mu<strong>dk</strong> vuqikr<br />

1-4-1997 ls fuEufyf[kr fuèkZfjr fd;k x;k%&<br />

¼d½ ^^d** {ks= esa fLFkr <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy; — 90 <strong>iz</strong>fr'kr<br />

¼[k½ ^^[k** {ks= esa fLFkr <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy; — 66&2@3 <strong>iz</strong>fr'kr<br />

¼x½ ^^x** {ks= esa fLFkr <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;<br />

— 30 <strong>iz</strong>fr'kr<br />

2- mi;qZDr fuèkZfjr vuqikrksa <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>kIr djus <strong>ds</strong> fy, bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 15-4-1994 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñKkñlañ 14012@2@94&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½ esa fn, x,<br />

fn'<strong>kk</strong>&funsZ'k ogh jgsaxsA<br />

3- <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjksè gS fd os bu vuqns'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong> ikyu lqfuf'pr djsa vkSj vius lH<strong>kh</strong> lacn~/k vkSj vèhuLFk<br />

<strong>dk</strong>;kZy;] fuxeksa] miØeksa] cSa<strong>dk</strong>sa vkfn ls H<strong>kh</strong> bu vuqns'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong> vuqikyu lqfuf'pr djus <strong>ds</strong> fy, vuqjksè djsaA<br />

4- bl fo"k; esa dh xbZ <strong>dk</strong>jZokbZ ls jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> voxr djkus <strong>dk</strong> d"V djsaA<br />

rF<strong>kk</strong> vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkSj vius fu;a=.<strong>kk</strong>èhu miØeksa] jk"Vªh;d`r cSa<strong>dk</strong>sa vkfn dh tku<strong>dk</strong>jh rF<strong>kk</strong> vko';d <strong>dk</strong>jZokbZ <strong>ds</strong> fy, /;ku esa yk nsaA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 17@5@88&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼lsok½] fnukad 6-4-1988<br />

fo"k;% <strong>iz</strong>èkuea=h th dh v/;{krk esa 2-12-87 <strong>dk</strong>s gqbZ <strong>ds</strong>anzh; ¯gnh lfefr dh 21oha cSBd <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Zo`Rr dh en la[;k 5-5 ¼2½ ij <strong>dk</strong>jZokbZA<br />

mijksDr fo"k; ij eq>s ;g dgus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd <strong>iz</strong>èku ea=h th dh v/;{krk esa 2-12-1987 <strong>dk</strong>s gqbZ <strong>ds</strong>anzh; ¯gnh lfefr dh 21oha cSBd<br />

esa ^^¯gnh vfè<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s inksUufr dh lqfoèk** fo"k; ij fopkj fd;k x;k F<strong>kk</strong>A bl <strong>laca</strong>è esa cSBd <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Zo`Rr <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>fèr] mn~èj.k]<br />

voyksdukFkZ <strong>iz</strong>Lrqr gS%&<br />

^^Jh osñ jkèk d`".kew£r us ¯gnh vfè<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s inksUufr <strong>ds</strong> volj ckdh deZpkfj;ksa@vfè<strong>dk</strong>fj;ksa dh vis{<strong>kk</strong> de gksus <strong>dk</strong><br />

ftØ fd;kA bl ckjs esa mUgksaus jsy ea=ky; <strong>dk</strong> mnkgj.k fn;k ftlesa ¯gnh vfè<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>s ckdh vfè<strong>dk</strong>fj;ksa dh vis{<strong>kk</strong> mUufr <strong>ds</strong> cgqr<br />

de volj gSaA Mkñ ljx d`".kew£r us H<strong>kh</strong> fofHkUu foH<strong>kk</strong>xksa esa ¯gnh vfè<strong>dk</strong>fj;ksa dh inksUufr <strong>ds</strong> cgqr de volj dh ckr dgh] ftlls<br />

mu<strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z esa eukscy fxjrk gSA lfpo] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> us crk;k fd dqN ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s NksM+dj tks] bl lsok esa '<strong>kk</strong>fey ugha gq, gSa]<br />

lH<strong>kh</strong> ea=ky;@foH<strong>kk</strong>xksa esa ¯gnh <strong>ds</strong> inksa <strong>ds</strong> fy, <strong>ds</strong>anzh; lfpoky; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lsok cuk nh xbZ gSA ftlesa vfè<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>dk</strong>s inksUufr <strong>ds</strong><br />

leqfpr volj gSa vkSj mu<strong>ds</strong> vuqlkj inksUufr;ka H<strong>kh</strong> nh xbZ gSa lnL;ksa us lq>ko <strong>iz</strong>dV fd;k fd tks foH<strong>kk</strong>x bl lsok esa '<strong>kk</strong>fey ugha gq, vkSj<br />

lH<strong>kh</strong> foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa ¯gnh vfè<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> inksUufr <strong>ds</strong> i;kZIr volj miyCè djk, tkus pkfg, ftlls os<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>e iwjh fnypLih ls dj l<strong>ds</strong>aA**<br />

2- dqN ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s NksM+dj <strong>ds</strong>anzh; lfpoky; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lsok esa H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fofHkUu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa rF<strong>kk</strong> mu<strong>ds</strong> lacn~/k<br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> ¯gnh in '<strong>kk</strong>fey gSaA lsok esa '<strong>kk</strong>fey ¯gnh in funs'kd] mifuns'kd] lgk;d funs'kd] ofj"B vuqoknd rF<strong>kk</strong> dfu"B vuqoknd <strong>ds</strong><br />

Jsf.k;ksa esa oxhZd`r gSaA <strong>iz</strong>R;sd Js.<strong>kh</strong> <strong>ds</strong> inksa dh i;kZIr la[;k gksus <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>j.k lsok <strong>ds</strong> lnL;ksa <strong>ds</strong> fy, inksUufr esa leqfpr volj miyCè gSaA jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

SERVER5\973FDE\973FDH-2(new).PM6.5 164


165<br />

foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> /;ku esa yk;k x;k gS fd ,slh fLFkfr vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa ¯gnh <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Z ls <strong>laca</strong>fèr deZpkfj;ksa o vfè<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>ds</strong> fy, miyCè ugha gaSA<br />

vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> ¯gnh inksa <strong>ds</strong> fy, <strong>ds</strong>anzh; lfpoky; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> leku lsok cukuk lapkyu <strong>laca</strong>èh <strong>dk</strong>j.<strong>kk</strong>sa ls laHko ugha gS] D;ksafd vèhuLFk<br />

<strong>dk</strong>;kZy; H<strong>kk</strong>jr <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>R;sd jkT; esa nwj&nwj txgksa ij QSys gq, gSaA fdlh ,sls laoxZ <strong>dk</strong> xBu <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud n`f"V ls laHko ugha gSaA<br />

3- foRr ea=ky; vkfn ls vuqjksè gS fd os vius vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa ¯gnh inksa ij <strong>dk</strong>;Z dj jgs vfè<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa dh inksUufr <strong>ds</strong><br />

voljksa <strong>ds</strong> ckjs esa tkap djsa vkSj ;fn ;s volj vi;kZIr gSa rks mUgsa c


166<br />

3- vr% foRr ea=ky; vkfn ls iqu% vuqjks/k gS fd bl fo"k; ij dh xbZ <strong>dk</strong>;Zokgh ;k dh tk jgh <strong>dk</strong>;Zokgh ls bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s rqjUr voxr<br />

djkus <strong>dk</strong> d"V djsaA ftu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa n~okjk vxj <strong>dk</strong>sbZ <strong>dk</strong>;Zokgh vH<strong>kh</strong> rd 'kq: ugha dh xbZ gS] os H<strong>kh</strong> bl fo"k; ij <strong>dk</strong>;Zokgh tYn gh 'kq:<br />

dj<strong>ds</strong> bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s voxr djkus <strong>dk</strong> d"V djsaA<br />

vñ'<strong>kk</strong>ñ i= lañ 9@2@97&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼lsok½] fnukad 15-4-1997<br />

e® vki<strong>dk</strong> /;ku vki<strong>ds</strong> ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa <strong>dk</strong>;Zjr <strong>fganh</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa dh lsok <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> leL;kvksa dh vksj<br />

fnykuk pkgrk gwaA bu jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> dfeZ;ksa <strong>dk</strong> laoxZ u gksus <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>j.k bu<strong>ds</strong> inksUufr <strong>ds</strong> volj vU; vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa dh vis{<strong>kk</strong> cgqr de g®] ftlls<br />

mu<strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z djus esa eukscy fxjrk gSA vki<strong>dk</strong>s Kkr g<strong>ksx</strong>k fd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>pkj&<strong>iz</strong>lkj gsrq ;g foH<strong>kk</strong>x <strong>iz</strong>fro"kZ ns'k <strong>ds</strong> fofHkUu H<strong>kk</strong>xksa esa {ks=h; lEesyuksa<br />

<strong>dk</strong> vk;kstu djrk gS] ftlesa v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa <strong>dk</strong>;Zjr <strong>fganh</strong> vf/k<strong>dk</strong>jh@deZpkjh H<strong>kk</strong>x ysrs g® vkSj viuh lsok <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> leL;kvksa<strong>dk</strong>s mBkrs g®A mudh<br />

eq[; ekax ;g jgh gS fd mu<strong>dk</strong>s inksUufr <strong>ds</strong> lqvolj miyC/k djok;s tk,aA ;g foH<strong>kk</strong>x eglwl djrk gS fd inksUufr <strong>ds</strong> volj u feyus <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>j.k bu<br />

vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa esa <strong>dk</strong>;Z <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>fr mnklhurk c


167<br />

miØeksa esa fofHkUu Jsf.k;ksa <strong>ds</strong> <strong>fganh</strong> in l`ftr fd, x, g®A buesa ls ,d in vuqoknd <strong>dk</strong> H<strong>kh</strong> gSA vuqoknd <strong>ds</strong> fy, de ls de Lukrd Lrj<br />

<strong>dk</strong> <strong>fganh</strong> o vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> Kku vfuok;Z g]S rkfd og vius in <strong>ds</strong> drZO;ksa <strong>dk</strong> dq'kyrkiwoZd fuokZg dj l<strong>ds</strong>A jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> ijke'kZ ls<br />

<strong>fganh</strong> vuqokn<strong>dk</strong>sa o <strong>fganh</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>ds</strong> fy, ekMy HkrhZ fu;e] <strong>dk</strong>feZd o <strong>iz</strong>f'k{k.k foH<strong>kk</strong>x n~okjk tkjh fd, x, g®A buesa H<strong>kh</strong> vuqokn<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong><br />

fy, Lukrd Lrj ls de ;ksX;rk <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>u ugha g®A<br />

2- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> /;ku esa ;g ckr ykbZ xbZ gS fd <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> dqN <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa esa vuqoknd <strong>ds</strong> fy, Lukrd Lrj ls<br />

de Kku <strong>ds</strong> fy, O;fDr fu;qDr fd, x, g®A ;g fLFkfr Bhd ugha gSA <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k gS fd os ;g lqfuf'pr<br />

djsa fd mu<strong>ds</strong> lacn~/k] v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa] jk"Vªh;d`r c®<strong>dk</strong>as] miØeksa vkfn esa fu;qDr fd, tkus okys vuqokn<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> ikl de ls de Lukrd<br />

Lrj <strong>dk</strong> <strong>fganh</strong> o vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> Kku gksA <strong>fganh</strong> inksa <strong>ds</strong> HkrhZ fu;e cukrs le; <strong>dk</strong>feZd o <strong>iz</strong>f'k{k.k foH<strong>kk</strong>x n~okjk tkjh ekMy HkrhZ fu;eksa <strong>dk</strong>s<br />

/;ku esa j[<strong>kk</strong> tk ldrk gSA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 9@2@97&jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼lsok½] fnukad 14-8-1997<br />

fo"k;%& foH<strong>kk</strong>xkas@<strong>dk</strong>;kZy;ksa@laxBuksa rF<strong>kk</strong> fuxeksa esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> inksa <strong>dk</strong> laoxhZdj.k djus <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esaA<br />

d`i;k lH<strong>kh</strong>] ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> lfpoksa <strong>dk</strong>s lfpo ¼jkñ H<strong>kk</strong>ñ½ n~okjk fy[ks fnukad 23 v<strong>iz</strong>Sy] 1997 <strong>ds</strong> lela[;d v)Z '<strong>kk</strong>ldh; i=<br />

¼<strong>iz</strong>frfyfi layXu½ <strong>dk</strong> voyksdu djsa] ftl<strong>ds</strong> n~okjk vki<strong>ds</strong> ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>uLFk foH<strong>kk</strong>xksa@<strong>dk</strong>;kZy;ksa@laxBuksa rF<strong>kk</strong> fuxeksa esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

<strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> inksa <strong>dk</strong> laoxhZdj.k djus <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z rqjUr <strong>iz</strong>kjaHk djus <strong>dk</strong> vuqjks/k fd;k x;k F<strong>kk</strong>A<br />

2- fofHkUu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa <strong>dk</strong>;Z dj jgs vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s inksUufr <strong>ds</strong> i;kZIr volj miyC/k<br />

djokus gsrq mu<strong>ds</strong> vyx&vyx laoxZ <strong>dk</strong> xBu djuk vko';d gSA<br />

3- vr% iqu% vkils vuqjks/k gS fd laoxhZdj.k <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z fcuk vkSj fdlh foyEc <strong>ds</strong> vkjaHk fd;k tk;s rF<strong>kk</strong> dh xbZ <strong>dk</strong>jZokbZ ls bl foH<strong>kk</strong>x<br />

<strong>dk</strong>s voxr djk;k tk;sA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 9@5@99&jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼lsok½] fnukad 28-9-1999<br />

fo"k;% ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> inksa <strong>dk</strong> laoxhZdj.k djukA<br />

mijksDr fo"k; ij eq>s ;g dgus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 13-11-1990] 25- 04-1991 ,oa 23-03-1999 <strong>ds</strong><br />

<strong>dk</strong>;kZy; Kkiu rF<strong>kk</strong> 23-04-1997 <strong>ds</strong> v)Z '<strong>kk</strong>ldh; i= n~okjk vuqns'k tkjh fd, x, Fks fd v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa o miØeksa vkfn esa <strong>fganh</strong><br />

inksa ij <strong>dk</strong>;Zjr vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> vyx&vyx laoxZ xfBr djus rF<strong>kk</strong> inksUufr <strong>ds</strong> volj c


168<br />

¼2½ tks <strong>fganh</strong> in ,d lky ls T;knk dh vo/<strong>kh</strong> ls [<strong>kk</strong>yh iM+ss jgsaxs mUgsa lekIr gqvk ekuk tk,xkA rF<strong>kk</strong>fi ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa n~okjk<br />

mUgsa <strong>iz</strong>R;ksftr 'kfDR;ksa <strong>ds</strong> varxZr bu inksa <strong>dk</strong>s iqufoZ|eku@iqul`ftr fd;k tk ldrk gS c'krsZ Åij iSjk ¼1½ esa fufnZ"V 'krks±<br />

o fLFkfr;ksa <strong>dk</strong> vuqikyu fd;k tk,A<br />

¼3½ ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa n~okjk bu inksa <strong>ds</strong> ¼cus jgus½ vfLrRo dh vko';drk dh leh{<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> ckn ,sls [<strong>kk</strong>yh inksa <strong>dk</strong>s Hkjk tk,A<br />

¼4½ <strong>fganh</strong> inksa <strong>ds</strong> l`tu@[<strong>kk</strong>yh inksa <strong>dk</strong>s iuq% cgky djus@[<strong>kk</strong>yh inksa <strong>dk</strong>s Hkjus <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ekeyksa esa foÙk ea=ky;] ¼O;; foH<strong>kk</strong>x½ n~okjk<br />

tkjh ferO;f;rk <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> funsZ'<strong>kk</strong>sa esa fufgr H<strong>kk</strong>ouk <strong>dk</strong> ikyu fd;k tk,A<br />

2- bls O;; lfpo vkSj lfpo ¼jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>½ <strong>ds</strong> vuqeksnu ls tkjh fd;k tkrk gSA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 7@97@98&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼lsok½] fnukad 23-2-2000<br />

fo"k;% <strong>ds</strong>anzh; lfpoky;] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lsok laoxZ <strong>ds</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> loaxZ ckg~; inksa gsrq vkosnu i= vxzsf"kr djus <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esaA<br />

mi;qZDr fo"k; ij v|ksgLrk{kjh <strong>dk</strong>s ;g dgus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd <strong>ds</strong>anzh; lfpoky; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lsok laoZx <strong>ds</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa <strong>ds</strong><br />

loaxZ ckg~; inksa gsrq vkosnu i= jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x ¼loaxZ fu;a=d <strong>iz</strong>kf/k<strong>dk</strong>jh½ <strong>ds</strong> ek/;e ls vxzsf"kr fn, tkrs gSaA vkosnu i= <strong>iz</strong>kfIr dh vfUre frfFk<br />

fudV gksus <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>j.k jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x n~okjk ik=rk dh tkap <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> vkSipkfjdrk,a iwjh dj fu/<strong>kk</strong>Zfjr frfFk <strong>dk</strong> vkosnu i=ksa <strong>dk</strong> vxzsf"kr dj ikuk<br />

laHko ugha gksrk gSA<br />

<strong>iz</strong>kpyu esa lq/<strong>kk</strong>j vkSj xfr ykus <strong>ds</strong> mís'; ls ;g fu.kZ; fy;k x;k gS fd <strong>laca</strong>f/kr ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x@<strong>dk</strong>;kZy; tks] <strong>ds</strong>anzh; lfpoky; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

lsok esa '<strong>kk</strong>fey gS] <strong>ds</strong>anzh; lfpoky; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lsok loaxZ <strong>ds</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> loaxZ ckg~; inksa gsrq vkosnu i=ksa dh ik=rk bR;kfn dh<br />

tkap dj<strong>ds</strong> Lo;a vxzsf"kr djsa rRi'pkr bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s dSMj Dyhjsal nsus gsrq <strong>iz</strong>fr i`"Bkafdr dj nh tk,A<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 15@4@2005& jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼lsok½] fnukad 22-2-2005<br />

fo"k;% ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@<strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> U;wure <strong>fganh</strong> inA<br />

ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa bR;kfn <strong>dk</strong> /;ku <strong>dk</strong>feZd vkSj <strong>iz</strong>f'k{k.k foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 2@8@2001&ihñ vkbZñ lhñ] fnukad 16-5-2001 dh<br />

vksj vkd`"V fd;k tkrk gS ftl<strong>ds</strong> vUrxZr <strong>iz</strong>R;sd foH<strong>kk</strong>x okf"kZd lh/<strong>kh</strong> HkrhZ ;kstuk rS;kj djsxk ftl<strong>dk</strong> vuqeksnu ,d LØhfuax desVh n~okjk fd;k<br />

tk;sxkA bl <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu esa <strong>iz</strong>R;sd ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x esa ,d LØhfuax desVh xfBr djus <strong>dk</strong> H<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>u fd;k x;k gSA rnuqlkj bl foH<strong>kk</strong>x esa H<strong>kh</strong><br />

LØhfuax desVh <strong>dk</strong> xBu fd;k x;k gSA bl foH<strong>kk</strong>x dh LØhfuax desVh 27-1-2005 dh cSBd esa fuEufyf[kr fu.kZ; fy;k x;k%&<br />

^^tgka rd U;wure <strong>fganh</strong> inksa <strong>dk</strong> <strong>laca</strong>/k gS] <strong>laca</strong>f/kr ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x@<strong>dk</strong>;kZy; viuh LØhfuax desVh dh cSBd esa bu inksa dh x.kuk djsaA<br />

tgka rd laHko gks] mUgsa dVkSrh ls cpk;sa D;ksafd ;s U;wure <strong>fganh</strong> in gSa tksfd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, furkar vko';d gSA**<br />

rnuqlkj ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k gS fd U;wure <strong>fganh</strong> inksa <strong>dk</strong>s Hkjus <strong>ds</strong> ckjs esa <strong>laca</strong>f/kr ea=ky;ksa bR;kfn dh LØhfuax desVh dh cSBd esa<br />

fopkj fd;k tk, vkSj tgka rd laHko gks bu inksa <strong>dk</strong>s <strong>dk</strong>feZd vkSj <strong>iz</strong>f'k{k.k foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> mi;qZDr <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu <strong>ds</strong> vUrxZr gksus okyh dVkSrh ls<br />

cpk;k tk, D;ksafd ;s in jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, laoS/<strong>kk</strong>fud vko';drkvksa <strong>dk</strong>s iwjk djus <strong>ds</strong> fy, cuk;s x;s gSaA ;g <strong>iz</strong>fØ;k<br />

ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x mu<strong>ds</strong> lacn~/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;] miØe] cSad] laLF<strong>kk</strong>u lfgr lH<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> fy, viukbZ tk,A<br />

;g <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x dh csclkbZV* ij H<strong>kh</strong> miyC/k gSA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 15@6@2005&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼lsok½] fnukad 7-4-2005<br />

fo"k;% v/<strong>kh</strong>uLFk lacn~/k miØeksa@<strong>iz</strong>fr"Bkuksa esa inksUufr <strong>ds</strong> fy, jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> laoxZ dh O;oLF<strong>kk</strong>A<br />

lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr us vius <strong>iz</strong>frosnu <strong>ds</strong> NBs [kaM esa fuEufyf[kr flQkfj'k dh gS%&<br />

^^laLrqfr lañ 11-10-14% <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky; Lrj <strong>ds</strong> fy, rks jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> dSMj cuk gS ftl<strong>ds</strong> <strong>dk</strong>j.k ,d dfu"B vuqoknd funs'kd<br />

¼jkñH<strong>kk</strong>ñ½ <strong>ds</strong> in rd igqap tkrk gS] fdUrq H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>uLFk@lacn~/k@miØeksa@<strong>iz</strong>fr"Bkuksa esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> dSMj dh O;oLF<strong>kk</strong> ugha gSA bl <strong>dk</strong>j.k<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vuqH<strong>kk</strong>x esa <strong>dk</strong>;Z djus okys vf/k<strong>dk</strong>jh@deZpkjh foH<strong>kk</strong>xh; inksUufr ls bl <strong>dk</strong>j.k oafpr jg tkrs gSa fd og jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>;Z dj jgk<br />

gSA vr% mDr <strong>dk</strong>;kZy; esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> dSMj <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij inksUufr gksuh pkfg, vFkok mu<strong>ds</strong> foH<strong>kk</strong>x esa mudh ojh;rk <strong>ds</strong> vk/<strong>kk</strong>j ij inksUufr dh tkuh<br />

pkfg,A ,d ea=ky; <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u ftrus miØe@<strong>iz</strong>fr"Bku@v/<strong>kh</strong>uLFk@lacn~/k <strong>dk</strong>;kZy; gSa mu<strong>dk</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> dSMj cuk;k tk,A**<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-2(new).PM6.5 168


169<br />

2- lfefr dh ;g laLrqfr bl foH<strong>kk</strong>x dh ladYi lañ 12021@02@2003&II jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼lsok½] fnukad 17-9-2004 <strong>ds</strong> vUrxZr Loh<strong>dk</strong>;Z dj yh<br />

xbZ gSA bl ckjs esa igys H<strong>kh</strong> fuEufyf[kr <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu tkjh fd;s x, Fks%&<br />

¼1½ <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 17@5@88&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼lsok½ fnukad 6-4-1988<br />

¼2½ <strong>dk</strong>ñKkñlañ 9@5@1990&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼lsok½ fnukad 13-11-1990 vkSj 25-4-1991<br />

¼3½ <strong>dk</strong>ñKkñlañ 9@2@97&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼lsok½ fnukad 14-8-1997 vkSj 23-3-1999<br />

¼4½ <strong>dk</strong>ñKkñlañ 9@5@99&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼lsok½ fnukad 28-9-1999<br />

lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@<strong>laca</strong>n~/k o v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy; o mu<strong>ds</strong> fu;a=.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u miØeksa ls vko';d <strong>dk</strong>;Zokgh djus <strong>dk</strong> vuqjks/k fd;k x;k F<strong>kk</strong>A<br />

3- lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls iqu% vuqjks/k gS fd os vius fu;a=.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa vkSj laxBuksa vkfn esa <strong>dk</strong>;Zjr <strong>fganh</strong><br />

vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> laoxZ xfBr djus <strong>ds</strong> fy, <strong>dk</strong>;Zokgh djsa] rkfd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ls tqM+s dfeZ;ksa <strong>dk</strong>s inksUufr <strong>ds</strong> i;kZIr volj miyC/k gks l<strong>ds</strong>aA<br />

4- bl fo"k; esa dh xbZ <strong>dk</strong>;Zokgh ls jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> voxr djk;k tk;sA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-2(new).PM6.5 169


SERVER5\973FDE\973FDH-1.PM6.5 170<br />

v/;k;&11<br />

lj<strong>dk</strong>jh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'kuksa] <strong>fganh</strong> i=&if=<strong>dk</strong>vksa ,oa <strong>fganh</strong> iqLr<strong>dk</strong>sa dh [kjhn<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 20034@6@90&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼if=<strong>dk</strong>½] fnukad 5 ekpZ] 1990<br />

fo"k; % lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> iqLr<strong>dk</strong>y;ksa esa <strong>fganh</strong> iqLr<strong>dk</strong>sa dh [kjhnA<br />

mi;qZDr fo"k; ij jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 19&6&1974 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 11020@21@73&jkñH<strong>kk</strong>ñ dh vksj ls /;ku vkd£"kr djus<br />

<strong>dk</strong> eq>s funs'k gqvk gS] ftl<strong>ds</strong> varxZr vuqns'k fn;k x;k F<strong>kk</strong> fd <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@lacn~/k ,oa vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@c®<strong>dk</strong>sa] miØeksa<br />

vkfn esa iqLr<strong>dk</strong>y;ksa esa iqLr<strong>dk</strong>sa dh [kjhn <strong>laca</strong>èh vuqnku dh de ls de 25% jkf'k <strong>fganh</strong> iqLr<strong>dk</strong>sa dh [kjhn ij [kpZ dh tk, vkSj cktkj esa fofHkUu<br />

fo"k;ksa ij <strong>fganh</strong> esa mi;qDr iqLr<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> miyCè gksus ij ;g jkf'k 50% rd [kpZ dh tk,A bl<strong>ds</strong> lkFk gh ;g H<strong>kh</strong> lq>ko fn;k x;k F<strong>kk</strong> fd iqLr<strong>dk</strong>y;ksa<br />

dh p;u@Ø; lfefr esa <strong>fganh</strong> vfè<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>s lnL;&lfpo <strong>ds</strong> :i esa j[<strong>kk</strong> tk,A<br />

2- lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> iqLr<strong>dk</strong>y;ksa esa <strong>fganh</strong> iqLr<strong>dk</strong>sa dh [kjhn <strong>ds</strong> fy, jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x n~okjk le;&le; ij <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr oSKkfud]<br />

rduhdh] lkfgfR;d iqLr<strong>dk</strong>sa dh lwfp;ka tkjh dh xbZ gSA bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 4 ebZ] 1988 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 20034@6@85&if=<strong>dk</strong> ,dd<br />

<strong>ds</strong> vuqlkj iqLr<strong>dk</strong>sa <strong>ds</strong> p;u <strong>ds</strong> fy, fn'<strong>kk</strong>&funsZ'k H<strong>kh</strong> tkjh fd, x, gSA<br />

3- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> /;ku esa yk;k x;k gS fd dbZ <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn esa yfyr lkfgR; dh [kjhn <strong>ds</strong> uke ij fuEu Lrj dh iqLr<strong>ds</strong>a [kjhnh<br />

xbZ gSa] tks fd fdlh H<strong>kh</strong> iqLr<strong>dk</strong>y; esa [kjhnh tkuh okafNr ugaha gSaA iqLr<strong>dk</strong>y; vuqnku <strong>dk</strong> mi;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong>oy vPNs lrj dh iqLr<strong>dk</strong>sa dh [kjhn gsrq<br />

visf{kr gSA foH<strong>kk</strong>x n~okjk bl ckr <strong>dk</strong>s cgqr xEH<strong>kh</strong>jrk ls fy;k x;k gS vkSj ;g fu.kZ; fy;k x;k gS fd tgka rd yfyr lkfgR; dh [kjhn <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>'u<br />

gS] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x n~okjk le;&le; ij lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@<strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn <strong>dk</strong>s Lrjh; iqLr<strong>dk</strong>sa dh [kjhn gsrq lwfp;ka miyCè djkbZ tk,axh<br />

rF<strong>kk</strong> yfyr lkfgR; dh [kjhn mUgha iqLrd lwfp;ksa rd lhfer j[<strong>kh</strong> tk,A bl fo"k; esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x n~okjk iqLrd <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku ls lacn~/k foH<strong>kk</strong>xksa]<br />

laLF<strong>kk</strong>vksa] lkfgR;<strong>dk</strong>jksa dh lfefr xfBr dh xbZ gSA mDr lfefr n~okjk p;fur iqLr<strong>dk</strong>sa dh lwph ;F<strong>kk</strong>'<strong>kh</strong>?kz lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn <strong>dk</strong>s fHktok<br />

nh tk,xhA<br />

4- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> vuqlkj fnukad 4 ebZ] 1988 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu <strong>ds</strong> vuqlkj fuEufyf[kr <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j dh iqLr<strong>ds</strong>a [kjhnus <strong>dk</strong> vuqns'k fn;k<br />

x;k gSA<br />

¼1½ <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>e djus <strong>ds</strong> fy, lanHkZ xzUFk tSls 'kCn<strong>dk</strong>s'k] 'kCnkoyh] foH<strong>kk</strong>x@<strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>e ls <strong>laca</strong>fèr fo"k;ksa ij fy[<strong>kh</strong> <strong>fganh</strong><br />

esa iqLr<strong>ds</strong>a vkfnA<br />

¼2½ ,slh iqLr<strong>ds</strong>a tks ljy H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa vkSj jkspd fo"k;ksa ij fy[<strong>kh</strong> gksa ;k ljy vkSj yksd f<strong>iz</strong>; lekpkj i=] if=<strong>dk</strong>,a vkfn] ftuls<br />

deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> esa i


171<br />

¼[k½ jfoUnz ukFk Bkdqj] lfpnkuUn jkmrjk;] rkjk 'kadj ca/<strong>kk</strong>sik/;k;] cafde pUnz pêksik/;k;] <strong>dk</strong>fey cqY<strong>ds</strong>] iUuk yky iVsy]<br />

rdih f'ko'kadj fiYyS] ekfLr osadVs'k v/;axkj] dUgS;kyky ekf.kdyky eqa'<strong>kh</strong>] fcey fe=] 'kjr~ pUnz pêksik/;k;]<br />

MkWñ lquhfr dqekj pVthZ] Jh jk/<strong>kk</strong> dqeqn eq[kthZ] ,lñ <strong>ds</strong>ñ iksês<strong>dk</strong>V] ohjsUnz dqekj Hkêkpk;Z] <strong>ds</strong>ñ f'kojke <strong>dk</strong>jUr] vk'<strong>kk</strong> iw.<strong>kk</strong>Z<br />

nsoh] xksihukFk egkUrh] nñjkñ csUnzs] fo".kq ns] d`".k pUnj] ve`r <strong>iz</strong>hre] fo'oukFk lR;ukjk;.k] j?kqifr lgk; fQjkd<br />

xksj[kiqjh] dqñ oqñ iqVIik] mek'kadj tks'<strong>kh</strong>] th 'kadj dq#i] vkjñ <strong>ds</strong>ñ ukjk;.k] ohñ okñ f'kjokMdj ^^dqlqekxzt**] xqykc<br />

nkl czksdj dh <strong>fganh</strong> esa vuqfnr d`fr;kaA<br />

¼x½ dchj] lwjnkl] xksLokeh rqylhnkl] efyd eksgEen tk;lh] jghe] jl[<strong>kk</strong>u] H<strong>kk</strong>jrsUnq gfj'pUnz] ckyd`".k Hkê] ckyd`".k<br />

'kekZ ^^uohu**] eqa'<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>sepUn] t; 'kadj <strong>iz</strong>lkn] lqHknzk dqekjh pkSgku] vkpk;Z jkepUnz 'kqDy] eSfFkyh'kj.k xqIr] vkpk;Z<br />

gtkjh <strong>iz</strong>lkn f}osnh] lw;Z<strong>dk</strong>Ur f=ikBh ^^fujkyk**] lqfe=kuUnu iar] egknsoh oekZ] jke/<strong>kk</strong>jh flag ^^fnudj**] lfPpnkuUn<br />

ghjkuUn okRL;k;u ^^vKs;**] tSusUnz dqekj] Hkxorh pj.k oekZ] eksgu jk<strong>ds</strong>'k] ve`r yky] ukxj] jkaxs; jk?ko] vkpk;Z<br />

prqjlsu] vkpk;Z uUn nqykjs oktis;h] lksgu yky f}osnh] MkWñ y{eh ukjk;.k feJ] xksfoUn oYyHk iar] ukxktqZu] Mkñ 'kadj<br />

'ks"k] bykpUnz tks'<strong>kh</strong>] xtkuu ek/ko eqfDrcks/k] Q.<strong>kh</strong>'oj ujFk] ^^js.kq**] o`Unkou yky oekZ] fo;<strong>ksx</strong>h gfj] lsB xksfoUn nkl]<br />

;'kikyA<br />

6- lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn ls vuqjks/k gS fd os mi;qZDr vuqns'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong> vuqikyu djsa rF<strong>kk</strong> vius lH<strong>kh</strong> lacn~/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkSj<br />

<strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> LokfeRo@fu;a=.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u dEifu;ksa@miØeksa@jk"Vªh;d`r cSa<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>ds</strong> /;ku esa yk nsa vkSj mu<strong>ds</strong> lqfuf'pr vuqikyu <strong>ds</strong> fy, funs'k<br />

nsaA bl <strong>laca</strong>/k esa fn, x, vuqns'<strong>kk</strong>sa dh ,d <strong>iz</strong>frfyfi] d`i;k bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s lwpukFkZ Hkstus dh O;oLF<strong>kk</strong> djsaA<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 20035@53@92&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼vñ ,oa foñ½] fnukad 17-7-1992<br />

fo"k;%μlj<strong>dk</strong>jh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'kuksa vkfn <strong>dk</strong> n~foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'kuA<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 dh /<strong>kk</strong>jk 4 <strong>ds</strong> vuqlj.k esa xfBr lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>frosnu [kaM&4 esa mi;qZDr fo"k; esa fuEufyf[kr<br />

laLrqfr dh xbZ gS%—<br />

^^H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@<strong>dk</strong>;kZy;ksa@laxBuksa vkfn n~okjk <strong>ds</strong>oy vaxzsth esa gh ugha cfYd n~foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa gh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku fu<strong>dk</strong>ys<br />

tk,aA <strong>fganh</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'kuksa dh eqfnzr la[;k vaxzsth <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'kuksa dh rqyuk esa de u gks vkSj n~foH<strong>kk</strong>f"kd <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'kuksa esa <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> i`"Bksa dh la[;k<br />

vaxzsth <strong>ds</strong> i`"Bksa dh la[;k ls de u gksa vkSj <strong>fganh</strong> esa u, eksfyd <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku fu<strong>dk</strong>ys tk,aA<br />

2- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 28-1-92 <strong>ds</strong> ladYi lañ&12019@10@91&jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ¼H<strong>kk</strong>ñ½ <strong>ds</strong> vuqlkj lfefr dh mDr laLrqfr Loh<strong>dk</strong>j dj yh<br />

xbZ gSA<br />

3- bl <strong>laca</strong>/k esa mYys[kuh; gS fd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e 1976 <strong>ds</strong> fu;e 11 esa fd, x, <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>u <strong>ds</strong> vuqlkj <strong>iz</strong>fØ;k <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> lH<strong>kh</strong> lkfgR; <strong>fganh</strong> vkSj<br />

vaxzsth esa n~foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> ¼fMXykWV½ :i esa ;F<strong>kk</strong>fLFkfr eqfnzr] lkbDyksLVkby vkSj <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr fd;k tkuk visf{kr gSA bl<strong>ds</strong> vfrfjDr jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

vf/kfu;e] 1963 ¼;F<strong>kk</strong>la'<strong>kk</strong>sf/kr 1967½ dh /<strong>kk</strong>jk 3¼3½ esa <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>u gS fd lH<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud ;k vU; <strong>iz</strong>frosnu vfuok;Z :i ls <strong>fganh</strong> vkSj vaxszth nksuksa<br />

H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa esa gh fu<strong>dk</strong>ys tk,aA<br />

4- bl ifj<strong>iz</strong>s{; esa d`i;k lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr <strong>dk</strong> laLrqfr ij fd, x, fu.kZ; <strong>dk</strong> iwjh rjg vuqikyu lqfuf'pr fd;k tk, vkSj<br />

vko';d tkap fcanq H<strong>kh</strong> fuf'pr dj fn, tk,a rkfd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e dh /<strong>kk</strong>jk 3¼3½ esa mfYyf[kr <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku fMxykWV QkeZ esa gh Nisa vkSj vU;<br />

<strong>dk</strong>sbZ H<strong>kh</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku u rks <strong>ds</strong>oy vaxzsth esa <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr fd;k tk, vkSj u gh ml<strong>ds</strong> <strong>fganh</strong> :i dh eqnz.k la[;k vaxzsth :i dh eqnz.k la[;k ls de gksaA ;s<br />

vkns'k d`i;k vius lacn~/k v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa@fuxeksa vkSj vk;<strong>ksx</strong>ksa vkfn <strong>dk</strong>s vuqikyu <strong>ds</strong> fy, i`"Bkafdr dj fn, tk,a vkSj bldh<br />

tku<strong>dk</strong>jh bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> fHktokus dh O;oLF<strong>kk</strong> dh tk,A<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 20034@53@92μjkñH<strong>kk</strong>ñ ¼vñ ,oa foñ½] fnukad 17-7-1992<br />

fo"k;%μ<strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa lgk;d] lanHkZ lkfgR;] 'kCnkofy;ksa vkSj 'kCn<strong>dk</strong>s'<strong>kk</strong>sa vkfn dh O;oLF<strong>kk</strong>A<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 dh /<strong>kk</strong>jk 4 <strong>ds</strong> vuqlj.k esa xfBr lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>frosnu [kaM&4 [ftl ij fnukad 28-1-1992 <strong>dk</strong>s<br />

ladYi lañ 12019@10@91μjkñH<strong>kk</strong>ñ ¼H<strong>kk</strong>ñ½tkjh fd;k x;k gS] esa laLrqfr dh xbZ gS fd <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>e djus <strong>dk</strong> okrkoj.k cukus vkSj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> esa<br />

ewy <strong>dk</strong>e djus esa miyC/k lgk;d <strong>fganh</strong> iqLr<strong>dk</strong>sa tSlsμvaxzsth&<strong>fganh</strong> vkSj <strong>fganh</strong>&vaxzsth 'kCn<strong>dk</strong>s'k] lgk;d vkSj lanHkZ lkfgR;] rduhdh 'kCnkofy;ka]<br />

rduhdh lkfgR;] yfyr lkfgR; rF<strong>kk</strong> fofo/k fo"k;ksa ij cktkj esa miyC/k bl <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lkfgR; <strong>dk</strong> iwjk <strong>iz</strong>pkj fd;k tk, vkSj bu<strong>dk</strong> fu%'kqYd<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-2(new).PM6.5 171


172<br />

forj.k H<strong>kh</strong> fd;k tk,A lkFk gh iqLr<strong>dk</strong>sa dh [kjhn <strong>ds</strong> fy, fu;r dqy /kujkf'k <strong>dk</strong> 50 <strong>iz</strong>fr'kr <strong>fganh</strong> eas <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr iqLr<strong>ds</strong>a [kjhnus <strong>ds</strong> fy, [kpZ fd;k<br />

tk,A jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x n~okjk bl <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j dh <strong>fganh</strong> dh mi;<strong>ksx</strong>h iqLr<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> irk yxkus dh <strong>iz</strong>fØ;k fujUrj pykbZ tkuh pkfg, vkSj mudh lwph<br />

miyC/k djkbZ tkuh pkfg, rkfd ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x@<strong>dk</strong>;kZy; vkfn mu<strong>ds</strong> vuqlkj vius iqLr<strong>dk</strong>y;ksa <strong>ds</strong> fy, <strong>fganh</strong> iqLr<strong>ds</strong>a [kjhn l<strong>ds</strong>aA<br />

2- mi;qZDr ladYi <strong>ds</strong> vuqlj.k esa rF<strong>kk</strong> bl <strong>laca</strong>/k esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 20-4-1976 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñ Kkñ lañ 12015@9@75μjkñH<strong>kk</strong>ñ ¼?k½ <strong>ds</strong><br />

ifj<strong>iz</strong>s{; esa ;g fu.kZ; fd;k x;k gS fd ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkfn esa <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> c


173<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ I@14011@1@96 jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&I½] fnukad 12-7-1996<br />

fo"k;%&x`g if=<strong>dk</strong>vksa@lwpuk i=ksa <strong>dk</strong>s vkSj vfèd mi;<strong>ksx</strong>h rF<strong>kk</strong> <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>o'<strong>kk</strong>yh cukuk<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 18-7-1985 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 20034@13@79&if=<strong>dk</strong> ¼,dd½ n~okjk <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa ls<br />

vuqjksè fd;k x;k F<strong>kk</strong> fd ;fn mu<strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa n~okjk <strong>ds</strong>oy vaxzsth esa i= ;k if=<strong>dk</strong>vksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku fd;k tkrk gS rks ;g vko';d g<strong>ksx</strong>k fd <strong>fganh</strong><br />

esa H<strong>kh</strong> i= ;k if=<strong>dk</strong>vksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku fd;k tk, vkSj ;g lqfuf'pr fd;k tk, fd blesa <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr ys[<strong>kk</strong>sa ;k jpukvksa dh i`"B la[;k <strong>dk</strong><br />

vuqikr vaxzsth <strong>ds</strong> ys[<strong>kk</strong>sa ;k jpukvksa dh ek=k ls fdlh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j de u gksA<br />

2- bl<strong>ds</strong> ckotwn ;g ckr jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> /;ku esa ykbZ xbZ gS fd cgqr <strong>dk</strong>;kZy;@laxBu x`g if=<strong>dk</strong>;sa vH<strong>kh</strong> H<strong>kh</strong> vaxzsth rF<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

esa vyx&vyx fu<strong>dk</strong>y jgs g®A ;gh fLFkfr lwpuk i=ksa ¼U;wt ySVj½ <strong>ds</strong> fo"k; esa H<strong>kh</strong> gSA dqN i=ksa ;g if=<strong>dk</strong>vksa <strong>ds</strong> uke H<strong>kh</strong> <strong>fganh</strong> rF<strong>kk</strong> vaxzsth laLdj.<strong>kk</strong>sa<br />

<strong>ds</strong> vuqlkj vyx&vyx gSA<br />

3- bl fo"k; ij fopkj djus <strong>ds</strong> mijkar vc fu.kZ; fy;k x;k gS fd ;|fi <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa@laxBuksa n~okjk tgka &tgka viuh x`g<br />

if=<strong>dk</strong>;sa@lwpuk <strong>ds</strong>oy <strong>fganh</strong> esa gh tkjh fd;s tk jgs g® ] os Lokxr ;ksX; g® ] D;ksafd muls <strong>ds</strong>anz <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa@laxBuksa esa <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>e djus <strong>dk</strong> okrkoj.k<br />

lcy gks jgk gS] rF<strong>kk</strong>fi tgka if=<strong>dk</strong>vksa <strong>dk</strong>s <strong>ds</strong>oy vaxzsth esa Niok;k tk jgk gS ogka ;g vko';d g<strong>ksx</strong>k fd x`g if=<strong>dk</strong>,a vkSj lwpuk i= n~foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong><br />

¼<strong>fganh</strong>&vaxzsth½ :i esa Niok, tk,aA n~foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> x`g if=<strong>dk</strong>vksa vkSj lwpuk i=ksa esa <strong>fganh</strong> o vaxzsth <strong>ds</strong> i`"Bksa dh la[;k cjkcj gksuh pkfg, vkSj ;s ,d<br />

gh ftYn esa] ,d gh uke ls] Nkis tkus pkfg,aA ftYn doj '<strong>kh</strong>"kZ o fMtkbu n~foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> gksus pkfg,A buesa laxBu <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Z <strong>laca</strong>èh ys[ku rF<strong>kk</strong> lwpuk,a<br />

nksuksa gh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa esa Nkih tkuh pkfg,A<br />

4- ,sls {ks=ksa esa] tgka <strong>fganh</strong> vkSj vaxzsth <strong>ds</strong> vfrfjDr] LF<strong>kk</strong>uh; H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>pyu vfèd gS] ogka ;s if=<strong>dk</strong>,a f=H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa H<strong>kh</strong> Nkih tk<br />

ldrh g®A f=H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> if=<strong>dk</strong>,a H<strong>kh</strong> ,d gh ftYn esa Nkih tk,a rF<strong>kk</strong> ;g lqfuf'pr fd;k tk, fd mu<strong>ds</strong> '<strong>kh</strong>"kZ o fMtkbu f=H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> gksa rF<strong>kk</strong> rhuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa<br />

¼{ks=h; H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>] <strong>fganh</strong> rF<strong>kk</strong> vaxzsth½ esa eqfnzr i`"Bksa dh la[;k yxHkx cjkcj gksA<br />

5- x`g if=<strong>dk</strong>@lwpuk i= dh ,d <strong>iz</strong>fr lfpo@la;qDr lfpo] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s fu;fer :i ls Hksth tk,A<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 11015@16@2000 jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼iñ½@20916] fnukad 18-4-2000<br />

lfpo] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x Lrj ij fy, x, fu.kZ; <strong>ds</strong> vuqlkj foH<strong>kk</strong>x dh ekfld if=<strong>dk</strong> <strong>dk</strong>s ^^U;wt ySVj** <strong>ds</strong> :i esa <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr fd;k tkuk gSA<br />

bl ^^U;wt ySVj** esa vU; lwpukvksa <strong>ds</strong> vykok foH<strong>kk</strong>xh; xfrfofè;ksa] vkns'k&vuqns'k] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> laoxZ <strong>laca</strong>èh LF<strong>kk</strong>ukUrj.k ,oa rSukrh] <strong>iz</strong>kS|ksfxdh]<br />

dEI;wVj] lkVos;j vkfn ls <strong>laca</strong>fèr lwpuk,a rF<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x vkSj ml<strong>ds</strong> {ks=h; <strong>dk</strong>;kZy;ksa rF<strong>kk</strong> vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa dh xfrfofè;ksa vkSj H<strong>kk</strong>oh ;kstukvksa<br />

ls <strong>laca</strong>fèr lwpuk,a lfEefyr dh tk,aaxhA<br />

foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> laacafèr <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>xksa rF<strong>kk</strong> vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa ls vuqjksè gS fd os vius&vius <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>xksa ls <strong>laca</strong>fèr lwpuk gj ekl <strong>ds</strong> vfUre lIrkg rd<br />

if=<strong>dk</strong> ,dd <strong>dk</strong>s fHktokus dh O;oLF<strong>kk</strong> djsa rkfd ml ekl esa gksus okyh xfrfofè;ksa <strong>dk</strong> lekos'k ^^U;wt ySVj** esa fd;k tk l<strong>ds</strong>A<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 13011@8@2001 jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr ,oa leUo;½] fnukad 1-5-2001<br />

fo"k;%& ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa] lacn~/k@vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa] lkoZtfud {ks= <strong>ds</strong> miØeksa] Lok;Ùk'<strong>kk</strong>lh fu<strong>dk</strong>;ksa@<strong>iz</strong>f'k{k.k laLF<strong>kk</strong>uksa vkfn esa 'kCn<strong>dk</strong>s"k<br />

¼vaxzsth&<strong>fganh</strong> rF<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong>&vaxzsth½ vkSj fofHkUu fo"k;ksa dh vn~;ru 'kCnkofy;ksa dh [kjhn<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x n~okjk <strong>ds</strong>anzh; vuqokn C;wjks] ubZ fnYyh n~okjk pyk, tk jgs =Sekfld vuqokn <strong>iz</strong>f'k{k.k ikB;Øe <strong>dk</strong>s vkSj vfèd <strong>iz</strong>;kstu<br />

ewyd cukus <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>frH<strong>kk</strong>fx;ksa ls ppkZ dh xbZA ikB;Øe esa vk, vfè<strong>dk</strong>a'k <strong>iz</strong>frH<strong>kk</strong>fx;ksa us crk;k fd mUgsa vius ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa esa vuqokn <strong>dk</strong>;Z<br />

djus esa fofHkUu 'kCnksa rF<strong>kk</strong> ladYiukvksa <strong>ds</strong> <strong>fganh</strong> i;kZ;ksa <strong>dk</strong>s le>us esa dfBukbZ eglwl gksrh gSA 'kCnksa rF<strong>kk</strong> ladYiukvksa <strong>ds</strong> i;kZ;


174<br />

mudh ifjH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> H<strong>kh</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr djsaA <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr if=<strong>dk</strong>vksa dh ,d&,d <strong>iz</strong>fr funs'kd] <strong>ds</strong>anzh; vuqokn C;wjks] 8oka ry] i;kZoj.k Hkou] lhñthñvksñ]<br />

<strong>dk</strong>aIySDl] yksnh jksM+] ubZ fnYyh <strong>dk</strong>s fu;fer :i ls fHktok,aA<br />

3- lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls ;g H<strong>kh</strong> vuqjksè gS fd os vius lacn~/k@vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@lkoZtfud miØeksa@Lok;Ùk fu<strong>dk</strong>;ksa@c®<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong><br />

leqfpr funs'k fHktok nsa rkfd os H<strong>kh</strong> vko';drkuqlkj vius <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa vkèqfud@vn~;ru 'kCn<strong>dk</strong>s"<strong>kk</strong>sa dh [kjhn djsa vkSj ;g lqfuf'pr djsa fd<br />

<strong>fganh</strong> <strong>dk</strong>;Z <strong>ds</strong> fy, rSukr gj deZpkjh@vfè<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>s vaxzsth&<strong>fganh</strong>] <strong>fganh</strong>&vaxzsth 'kCn<strong>dk</strong>s"k vkSj 'kCnkofy;ka miyCè gksaA<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 11011@15@2002&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼vuqñ½] fnukad 14-11-2003<br />

fo"k;% lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> iqLr<strong>dk</strong>y;ksa esa ¯gnh iqLr<strong>dk</strong>sa dh [kjhnA<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x n~okjk ¯gnh iqLr<strong>dk</strong>sa dh [kjhn <strong>ds</strong> fo"k; esa tkjh fd;s x;s fn'<strong>kk</strong>&funsZ'<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> vuqlkj iqLr<strong>dk</strong>y;ksa <strong>ds</strong> fy, iqLr<strong>dk</strong>sa dh [kjhn<br />

gsrq fuèkZfjr dqy vuqnku jkf'k <strong>dk</strong> de ls de 50% ¯gnh iqLr<strong>dk</strong>sa dh [kjhn ij O;; fd;k tkuk visf{kr gSA ok£"kd <strong>dk</strong>;ZØeksa esa H<strong>kh</strong> ;g y{;<br />

Li"V fd;k x;k gSA ¯drq bu <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>ds</strong> ckotwn ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@<strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa ls bu <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> esa NwV <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>Lrko ;nk&dnk <strong>iz</strong>kIr gksrs<br />

jgrs gSaA tSlk fd iwoZ esa Li"V fd;k tk pq<strong>dk</strong> gS bu <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> esa fdlh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j dh NwV dh xqatkb'k ugha gSA<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 11011@4@2005&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼vuqñ½] fnukad 16-3-2005<br />

fo"k;% lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>frosnu <strong>ds</strong> [kaM 6 esa dh xbZ flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> fu.kZ; <strong>dk</strong>s <strong>dk</strong>;kZfUor djus <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esaA<br />

mi;qZDr fo"k; ij eq>s ;g dgus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vfèfu;e] 1963 dh èkjk 4¼1½ <strong>ds</strong> vUrxZr xfBr lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr<br />

us vius <strong>iz</strong>frosnu <strong>ds</strong> [kaM 6 esa vU; flQkfj'<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> lkFk&lkFk fuEufyf[kr flQkfj'ksa H<strong>kh</strong> dh gSa%<br />

1- flQkfj'k lañ 11-5-10% 'kCn<strong>dk</strong>s'k] 'kCnkoyh lgk;d rF<strong>kk</strong> lanHkZ lkfgR; vkSj vU; ¯gnh iqLr<strong>dk</strong>sa dh [kjhn dh rjQ fo'ks"k /;ku fn;k<br />

tk, o bu ij y{; <strong>ds</strong> vuqlkj jkf'k [kpZ dh tk,A<br />

vkns'k% lfefr dh ;g flQkfj'k bl la'<strong>kk</strong>sèu <strong>ds</strong> lkFk Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gS fd iqLr<strong>dk</strong>y;ksa <strong>ds</strong> fy, miyCè èujkf'k esa ls tjuy o lanHkZ<br />

lkfgR; dh [kjhn fd, tkus <strong>ds</strong> ckn cph jkf'k <strong>dk</strong> 50% ¯gnh iqLr<strong>dk</strong>sa dh [kjhn ij [kpZ fd;k tk,A jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x n~okjk ifjpkfyr ¯gnh dh<br />

Lrjh; iqLr<strong>dk</strong>sa dh lwph esa mfYyf[kr lH<strong>kh</strong> iqLr<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong>s [kjhnuk vko';d gSA jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x le;&le; ij ¯gnh dh Lrjh; iqLr<strong>dk</strong>sa dh ,d lwph<br />

lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s miyCè djok,xkA<br />

mYys[kuh; gS fd bl foH<strong>kk</strong>x n~okjk fnukad 17-07-1992 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 20034@53@92& jkñH<strong>kk</strong>ñ¼vñfoñ½ vkSj fnukad 19-4-1995<br />

<strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 11011@14@96 jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼if=<strong>dk</strong>½ rF<strong>kk</strong> fnukad 28-2-2004 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 11014@2@2004&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼if=<strong>dk</strong>½ n~okjk<br />

'kCn<strong>dk</strong>s"k 'kCnkoyh] lgk;d rF<strong>kk</strong> lanHkZ lkfgR; dh [kjhn rF<strong>kk</strong> iqLr<strong>dk</strong>y;ksa <strong>ds</strong> fy, vkoafVr èu jkf'k esa ls 50 <strong>iz</strong>fr'kr jkf'k Lrjh; ¯gnh iqLr<strong>dk</strong>sa<br />

dh [kjhn ij O;; djus <strong>ds</strong> fy, vuqjksè fd;k x;k F<strong>kk</strong>A<br />

2- flQkfj'k lañ 11-10-24&^^d** {ks= esa fLFkr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@<strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn n~okjk ^^d** vkSj ^^[k** {ks=ksa esa fLFkr <strong>dk</strong>;kZy;ksa ls vaxzsth<br />

esa <strong>iz</strong>kIr i=ksa <strong>dk</strong> mÙkj ¯gnh esa gh fn;k tk,A<br />

vkns'k&^^d {ks= esa fLFkr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@<strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn n~okjk ^^d vkSj ^^[k {ks=ksa esa fLFkr<br />

ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@<strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn <strong>dk</strong>s rF<strong>kk</strong> jkT; la?k@jkT; {ks=ksa <strong>dk</strong>s ok£"kd <strong>dk</strong>;ZØe 2003&2004 esa fuèkZfjr y{; <strong>ds</strong><br />

vuqlkj 'kr&<strong>iz</strong>fr'kr i=kfn ¯gnh esa Hksts tkus visf{kr gSaA blh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j ^^[k {ks= ls ^^d vkSj ^^[k {ks=ksa esa fLFkr<br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn <strong>dk</strong>s 90% i=kfn ¯gnh esa Hksts tkus visf{kr gSA rn~uqlkj gh ^^d {ks= esa fLFkr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@<strong>dk</strong>;kZy;ksa<br />

n~okjk vaxzsth esa <strong>iz</strong>kIr i=ksa <strong>ds</strong> mÙkj ¯gnh esa fn, tk,aA bl<strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u gsrq jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x n~okjk funs'k tkjh fd, tk,A<br />

3- flQkfj'k lañ 11-10-33% fofHkUu <strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa@cSa<strong>dk</strong>sa vkfn <strong>ds</strong> i= '<strong>kh</strong>"<strong>kk</strong>s± ij jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ¯gnh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>dk</strong>s c


175<br />

5- flQkfj'k lañ 11-10-35% nwjn'kZu@vk<strong>dk</strong>'kok.<strong>kh</strong> <strong>ds</strong> fofHkUu <strong>dk</strong>;ZØeksa <strong>ds</strong> chp&chp esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ¯gnh <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> c


SERVER5\973FDE\973FDH-1.PM6.5 176<br />

v/;k;&12<br />

<strong>fganh</strong> <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>ykvksa@laxksf"B;ksa] rF<strong>kk</strong> oSKkfud ,oa rduhdh lEesyuksa <strong>dk</strong> vk;kstu<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 14025@6@89&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼?k½] fnukad 15-2-2000<br />

fo"k;% <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>e djus okys deZpkfj;ksa dh lgk;rk <strong>ds</strong> fy, <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>ykvksa <strong>dk</strong> vk;kstu&ekuns; dh èujkf'k c


177<br />

3- bl<strong>ds</strong> i'pkr~ fnukad 21-12-1988 <strong>dk</strong>s <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu la[;k 20034@5@88μvñfoñ ,dd n~okjk iqu% fnukad 10 ebZ] 1988 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;<br />

Kkiu esa fn, x, vuqns'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong>s nksgjkrs gq, ,d fuèkZfjr <strong>iz</strong>ksQkekZ esa oSKkfud vkSj rduhdh laxksf"B;ksa vkSj lEesyuksa vkfn esa i


<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ lañ I@14034@2@98&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr½] fnukad 20-7-1998<br />

fo"k;% <strong>fganh</strong> i[kokM+s <strong>dk</strong> vk;kstuA<br />

178<br />

lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>fr tkx:drk rF<strong>kk</strong> ml<strong>ds</strong> mÙkjksÙkj <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> esa xfr ykus <strong>ds</strong> mís'; ls <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong><br />

ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@<strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa@cSa<strong>dk</strong>sa vkfn esa <strong>iz</strong>fro"kZ <strong>fganh</strong> fnol@lIrkg <strong>fganh</strong> i[kokM+s <strong>dk</strong> vk;kstu fd;k tkrk gSA xr o"<strong>kk</strong>s± dh H<strong>kk</strong>afr bl o"kZ<br />

H<strong>kh</strong> 1 ls 15 flrEcj] 98 rd ^^<strong>fganh</strong> i[kokM+k** vk;ksftr djus <strong>dk</strong> fu.kZ; fy;k x;k gSA bl vof/k esa <strong>fganh</strong> i[kokM+k&1998 <strong>ds</strong> nkSjku <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j<br />

<strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa n~okjk dh tkus okyh xfrfof/k;ksa dh :ijs[<strong>kk</strong> bl <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j gS%&<br />

¼d½ <strong>fganh</strong> i[kokM+k 1 flrEcj ls 15 flrEcj rd ¼15 fnu½ euk;k tk,xkA bu frfFk;ksa esa lqfo/<strong>kk</strong>uqlkj ifjorZu fd;k tk ldrk gS fdUrq<br />

eq[; lekjksg 14 flrEcj] 1998 <strong>dk</strong>s gh vk;ksftr gksA<br />

¼[k½ ekuuh; x`g ea=h th <strong>dk</strong> lans'k eq[; lekjksg esa i½ <strong>dk</strong>;ZØe ,d gh fnu vk;ksftr djus <strong>ds</strong> ctk, iwjs i[kokM+s <strong>ds</strong> nkSjku vf/kd ckj vk;ksftr fd, tk,a vkSj bu <strong>dk</strong>;ZØeksa esa ofj"B<br />

vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa rF<strong>kk</strong> eaf=;ksa dh H<strong>kk</strong>xhnkjh lqfuf'pr dh tk,A<br />

;g H<strong>kh</strong> vuqjks/k gS fd mi;qZDr <strong>dk</strong>;ZØeksa <strong>dk</strong> ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> lfpoky; lacn~/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkSj miØeksa esa O;kid <strong>iz</strong>pkj fd;k<br />

tk, vkSj ^^<strong>fganh</strong> i[kokM+k** eukus <strong>ds</strong> fo"k; esa foLr`r fjiksVZ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> funs'kd ¼vuqla/<strong>kk</strong>u½ <strong>dk</strong>s miyC/k djkus dh d`ik djsaA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-2(new).PM6.5 178


SERVER5\973FDE\973FDH-1.PM6.5 179<br />

v/;k;&13<br />

fofoè vkns'k<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 12010@3@1989&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼H<strong>kk</strong>ñ½] fnukad 22-08-1989<br />

fo"k;% jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>uksa@<strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>dk</strong> tkucw> dj mYya?ku djus okys O;fDr;ksa <strong>ds</strong> fo#) vuq'<strong>kk</strong>lukRed <strong>dk</strong>jZokbZA<br />

<strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, le;&le; ij tkjh fd, x, <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong>@vuqns'<strong>kk</strong>sa dh leh{<strong>kk</strong> djus ls irk pyrk gS fd<br />

dqN ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa] miØeksa] fuxeksa rF<strong>kk</strong> lacn~/k vkSj vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn esa fofHkUu vuqns'<strong>kk</strong>sa rF<strong>kk</strong> okf"kZd <strong>dk</strong>;ZØeksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>koèkuksa <strong>dk</strong> Bhd<br />

rjg ls vuqikyu ugha gks ik jgk gSA<br />

2- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 01-02-1988 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 14012@14@1987&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½ <strong>ds</strong> varxZr <strong>fganh</strong> VkbfiLVksa <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa tks<br />

vuqikr fuèkZfjr fd;k x;k F<strong>kk</strong> og 31 ekpZ] 1989 rd iwjk fd;k tkuk pkfg, F<strong>kk</strong>A ijarq dqNsd <strong>dk</strong>;kZy;ksa ls ;g vuqikr vH<strong>kh</strong> iwjk ugha gks ik;k<br />

gSA bls vfoyac iwjk fd;k tkuk pkfg,A<br />

3- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 20-08-1987 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 14012@07@1987&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼x½ <strong>ds</strong> varxZr fofHkUu {ks=ksa esa fLFkr<br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa esa <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi tkuus okys vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong> tks vuqikr fuèkZfjr fd;k x;k gS og 31 ekpZ] 1990 rd iwjk fd;k tkuk visf{kr gSA<br />

bl vkns'k <strong>ds</strong> vuqikyu esa gks jgh <strong>iz</strong>xfr ij /;ku nsuk vko';d gSA<br />

4- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u <strong>ds</strong> fy, <strong>fganh</strong> esa H<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>e vkus ;ksX; midj.<strong>kk</strong>sa dh [kjhn ij tksj fn;k tkrk jgk gSA fQj H<strong>kh</strong>] dqN <strong>dk</strong>;kZy;ksa<br />

esa daI;wVj] Vsyhf<strong>iz</strong>aVj vkfn midj.k <strong>ds</strong>oy vaxzsth H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> esa <strong>dk</strong>e vkus ;ksX; gh [kjhns tk jgs gSa vkSj igys ls miyCè midj.<strong>kk</strong>sa dh <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>e ;ksX;<br />

cukus <strong>laca</strong>èh <strong>dk</strong>jZokbZ ugha dh tk jgh gSA bl fLFkfr esa H<strong>kh</strong> lqèkj vko';d gSA<br />

5- dqN <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa U;wure <strong>fganh</strong> inksa <strong>dk</strong> l`tu ugha gksus <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>j.k jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vfèfu;e] laln <strong>ds</strong> ladYiksa vkSj fu;eksa vkfn <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>koèkuksa<br />

<strong>ds</strong> ikyu esa dfBukbZ gks jgh gSA bu inksa <strong>dk</strong>s '<strong>kh</strong>?kz lwfpr djuk pkfg, rkfd rR<strong>dk</strong>y fu;qfDr;ka dh tk l<strong>ds</strong>aA<br />

6- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>pkj ,oa <strong>iz</strong>lkj <strong>ds</strong> ckjs esa lj<strong>dk</strong>j dh uhfr ;g H<strong>kh</strong> gS fd lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t esa <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>sj.<strong>kk</strong> vkSj <strong>iz</strong>ksRlkgu ls cdj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> ckjs esa ykxw<br />

<strong>iz</strong>koèkuksa dh vogsyuk djrk gS rks <strong>iz</strong>dj.k ls <strong>laca</strong>fèr fu;eksa ,oa <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>ds</strong> mYya?ku gksus <strong>ds</strong> vkèkj ij <strong>dk</strong>jZokbZ dh tk ldrh gSA<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 20034@15@1991&jkñH<strong>kk</strong>ñ¼vñ ,oa foñ½] fnukad 30-11-1992<br />

fo"k;%&jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> fofHkUu igyqvksa ij <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'k Mkyus okys o`r fp= ¼MkD;wesaVjh fQYesa½<br />

d`i;k] mi;qZDr fo"k; ij bl foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 21-12-1988] 21-09-1989 vkSj 20-02-1990 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñKkñ lañ 20034@10@1985&jkñH<strong>kk</strong>ñ<br />

¼vñ ,oa foñ½ ns[ksaA vc jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x dh vksj ls fQYe <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>x] lwpuk vkSj <strong>iz</strong>lkj.k ea=ky; n~okjk jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>pkj&<strong>iz</strong>lkj ls <strong>laca</strong>fèr<br />

fuEufyf[kr o`Ùk fp=ksa@y?kq dF<strong>kk</strong> fp=ksa <strong>ds</strong> ohfM;ks dSlsV rS;kj djk, x, gSa] ftu<strong>dk</strong> vn~;ru fooj.k bl <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j gS%—<br />

Ø ñ fQYe <strong>dk</strong> uke@fo"k; le;kofè ohfM;ks dSlsV <strong>dk</strong><br />

lañ<br />

ewY; ¼#i;s esa½<br />

1- fgan dh ok.<strong>kh</strong> ¼jaxhu½ 35 feñfeñ@1326 47 feuV 350@&<br />

ehñ16feñfeñ@530ehñ<br />

;g fQYe jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>;h ,oa lkfgfR;d igyqvksa<br />

<strong>ds</strong> lkFk&lkFk ,sfrgkfld ewY;ksa ,oa jk"Vªh; fo<strong>dk</strong>l <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong><br />

<strong>iz</strong>frikfnr djrh gSA<br />

179


180<br />

Øñ fQYe <strong>dk</strong> uke@fo"k; le;kofè ohfM;ks dSlsV <strong>dk</strong><br />

lañ<br />

ewY; ¼#i;s esa½<br />

2- ns'k dh ok.<strong>kh</strong> ¼jaxhu½ 35 feñfeñ 598 ehñ 16 feñfeñ@239 ehñ 21 feuV<br />

;g fQYe ^^fgan dh ok.<strong>kh</strong>** <strong>dk</strong> y?kq laLdj.k gSA 20 feuV<br />

fVIi.<strong>kh</strong>% 350 #i, dh dSlsV esa ^mn;katfy* ,drk <strong>dk</strong> ioZ<br />

12 feuV<br />

vkSj ^<strong>fganh</strong> lc lalkj* jaxhu fQYe<br />

21 feuV<br />

3- 14 flracj] 1949 ¼jaxhu½ 35 feñfeñ@478 ehñ 16feñfeñ @291 ehñ 17 feuV<br />

;g fQYe ¼cPpksa n~okjk ,d eafpr ukVd½ 14 flracj] 1949 <strong>dk</strong>s<br />

vk;ksftr lafoèku lH<strong>kk</strong> dh <strong>dk</strong>;Zokgh n'<strong>kk</strong>Zrh gS] ftlesa <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong>s<br />

H<strong>kk</strong>jr dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> :i esa ekU;rk <strong>iz</strong>nku dh xbZA<br />

4- H<strong>kk</strong>jr dh ok.<strong>kh</strong> ¼jaxhu½ 35 feñfeñ@1428 ehñ 16 feñfeñ@571 ehñ 51 feuV<br />

}<br />

bl fQYe esa ,d H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>fon~ dh egkjk"Vª] dukZVd] vkaèz <strong>iz</strong>ns'k]<br />

rfeyukMq ,oa <strong>ds</strong>jy esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> vkSj <strong>iz</strong>pkj&<strong>iz</strong>lkj<br />

<strong>ds</strong> ckjs esa <strong>iz</strong>kIr vuqHko ;k=k o`rkar fn[<strong>kk</strong>;k x;k gSA<br />

fo<strong>dk</strong>l rF<strong>kk</strong> H<strong>kk</strong>jr dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ,oa ml<strong>dk</strong> <strong>iz</strong>knsf'kd H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa <strong>ds</strong> lkFk<br />

275@&#i,<br />

vkarfjd xgu <strong>laca</strong>è <strong>iz</strong>frikfnr djus gsrq dh xbZ ;k=k <strong>dk</strong> ;k=kfp=.k gSA<br />

¼mi;qZDr nks fQYesa ,d ohfM;ks dSlsV esa miyCè gSaA½<br />

5- ,drk dh ok.<strong>kh</strong>—¼jaxhu½ 20 feuV<br />

;g fQYe ^^H<strong>kk</strong>jr dh ok.<strong>kh</strong>** <strong>dk</strong> y?kq laLdj.k gSA<br />

6- iwok±tfy—¼jaxhu½ 63 feuV 225@& #i;s<br />

iwoksZÙkj jkT;ksa vle] fetksje] f=iqjk rF<strong>kk</strong> flfDde jkT;ksa esa<br />

lEiUu bl H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>&;k=k <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>LrqrdrkZ Fks Jh lat; dqekjA<br />

7- lafoèku <strong>ds</strong> lk{<strong>kh</strong>—¼jaxhu½ 45 feuV 225@& #i;s<br />

lafoèku <strong>dk</strong> fuekZ.k djus okyh lafoèku lH<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> 3 o;kso`n~/k<br />

ekuuh; lnL; Mkñ eksVqjh lR;ukjk;.k] pkSèjh&j.kchj flag<br />

rF<strong>kk</strong> Jh eUuwyky n~foosnh <strong>ds</strong> jkspd varjax laLej.<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong><br />

lkFk xwaF<strong>kh</strong> xbZ bl fQYe esa H<strong>kk</strong>jrh; lafoèku n~okjk <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong>s jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> in<br />

ij loZlEefr ls <strong>iz</strong>frf"Br djus gsrq og ,sfrgkfld <strong>iz</strong>fØ;k fu:fir gSA<br />

8- v:.<strong>kk</strong>atfy—¼jaxhu½ 40 feuV<br />

v:.<strong>kk</strong>py <strong>iz</strong>ns'k esa <strong>fganh</strong> dh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>;k=k<br />

9- es?<strong>kk</strong>atfy—¼jaxhu½ 30 feuV<br />

}<br />

175@&<br />

es?<strong>kk</strong>y; <strong>iz</strong>ns'k esa laiUu <strong>fganh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>;k=k<br />

10- ef.kiqj xkF<strong>kk</strong>—¼jaxhu½ 60 feuV<br />

ef.kiqj jkT; esa <strong>fganh</strong> dh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>;k=kA<br />

11- ukxkatfy—¼jaxhu½ 60 feuV<br />

}<br />

150@&<br />

ukxkySaM esa laiUu <strong>fganh</strong> dh H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>;k=k<br />

12- t; fgUn—¼jaxhu½ 60 feuV 225@& #i;s<br />

mi;qZDr pkjksa fQYeksa <strong>dk</strong> lkjrRo lefUor djrs gq, ;g ,d fQYe gSA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-2(new).PM6.5 180


181<br />

mi;qZDr fQYesa mi;<strong>ksx</strong>h vkSj lwpuk<strong>iz</strong>n gksus <strong>ds</strong> lkFk&lkFk jkspd vkSj euksjatd H<strong>kh</strong> gSa ftuesa euksje <strong>iz</strong>kd`frd n`'; H<strong>kh</strong> gSaA<br />

vk'<strong>kk</strong> gS fd fofHkUu <strong>dk</strong>;kZy;ksa] <strong>iz</strong>f'k{k.k laLF<strong>kk</strong>uksa@<strong>ds</strong>anzksa@fo|ky;ksa vkfn esa gksus okys fofHkUu lekjksgksa] xksf"B;ksa] vk;kstuksa] <strong>iz</strong>f'k{k.k<br />

ikB~;Øeksa] lEesyuksa vkfn <strong>ds</strong> volj ij bu fQYeksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>n'kZu ls <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t djus dh <strong>iz</strong>js.<strong>kk</strong> feysxhA ;g mi;qDr g<strong>ksx</strong>k fd bu dSlsVksa <strong>dk</strong>s<br />

[kjhndj iqLr<strong>dk</strong>y;ksa@lkekU; vuqH<strong>kk</strong>xksa esa j[kok fn;k tk, rkfd ekaxsa tkus ij bUgsa iqLr<strong>dk</strong>sa dh H<strong>kk</strong>afr vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s tkjh fd;k tk<br />

l<strong>ds</strong>A<br />

vuqjks/k gS fd bu fQYeksa <strong>dk</strong>s [kjhn dj <strong>iz</strong>nf'kZr djus <strong>ds</strong> fy, vko';d vuqns'k tkjh djsaA fQYeksa <strong>ds</strong> ohfM;ks dSlsV fuEufyf[kr vf/k<strong>dk</strong>jh<br />

ls <strong>iz</strong>kIr fd, tk ldrs gS%<br />

<strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>jh vf/k<strong>dk</strong>jh ¼forj.k½]<br />

fQYe <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>x] lwpuk vkSj <strong>iz</strong>lkj.k ea=ky;]<br />

fQYe Hkou] 24] Mkñ xksikyjko ns'keq[k ekxZ]<br />

cEcbZ&400026-<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ 20034@53@92- jk-H<strong>kk</strong>- ¼v- ,oa fo-½] fnukad 17-7-1992<br />

fo"k;% jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> okf"kZd <strong>dk</strong>;ZØe dh vkiwfrZ vkSj ml<strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lqfuf'pr fd;k tkukA<br />

laln esa fnlEcj] 1967 esa H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>dk</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> ladYi ikfjr fd;k x;k F<strong>kk</strong> ftl<strong>ds</strong> iSjk&1 esa lH<strong>kk</strong> us fuEufyf[kr<br />

ladYi fd;kA<br />

^^;g lH<strong>kk</strong> ladYi djrh gS fd <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>lkj ,oa fo<strong>dk</strong>l dh xfr c


182<br />

<strong>dk</strong>-Kk- lañ 13034@25@95-&jk-H<strong>kk</strong>- ¼uhfr ,oa leUo;½] fnukad 24-4-1995<br />

fo"k;% <strong>ds</strong>anzh; lfpoky; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lsok <strong>ds</strong> lnL;ksa n~okjk vius <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>;Z djus esa lg;<strong>ksx</strong> nsukA<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> lkafo/<strong>kk</strong>fud micU/<strong>kk</strong>sa] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;e&1976 rF<strong>kk</strong> le;&le; ij bu<strong>ds</strong> varxZr tkjh <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong><br />

<strong>dk</strong> vuqikyu vko';d gSA jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>bZ O;oLF<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> vuqlkj <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa essa dbZ <strong>dk</strong>;Z <strong>ds</strong>oy <strong>fganh</strong> esa rF<strong>kk</strong> dbZ n~foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> :i esa fd;s<br />

tkus visf{kr gSaA n~foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;ks± esa vDlj igys <strong>dk</strong>xtkr vaxzsth esa rS;kj fd;s tkrs gSa vkSj ckn esa mu<strong>dk</strong> <strong>fganh</strong> vuqokn fd;k tkrk gS A vuqoknh<br />

<strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>o ls <strong>fganh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>;h ewy ys[ku H<strong>kh</strong> dbZ ckj lgt ugha cu ikrkA ;g vko';d gS fd <strong>dk</strong>;kZy;hu <strong>fganh</strong> ljy rF<strong>kk</strong> LokH<strong>kk</strong>fod gks rkfd og<br />

ius <strong>ds</strong> fy, vklku gksA<br />

2- <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> gj ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x rF<strong>kk</strong> lacn~/k <strong>dk</strong>;kZy; esa i;kZIr ek=k esa <strong>ds</strong>anzh; lfpoky; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lsok <strong>ds</strong> deZpkjh@vf/k<strong>dk</strong>jh<br />

rSukr gSaA lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa] lkoZtfud {ks= <strong>ds</strong> cSa<strong>dk</strong>sa rF<strong>kk</strong> lj<strong>dk</strong>jh fuxeksa@Lok;r laLF<strong>kk</strong>vksa esa H<strong>kh</strong> vko';drkuqlkj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/k<strong>dk</strong>jh<br />

rF<strong>kk</strong> vuqoknd miyC/k gSaA ;s lH<strong>kh</strong> vf/k<strong>dk</strong>jh@deZpkjh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>;Z <strong>dk</strong>s fuiVkus rF<strong>kk</strong> c>d ;k<br />

dqNsd Hk"<strong>kk</strong>bZ uqDrksa dh dfBukb;ksa <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>j.k jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>e djus dh igy ugha dj ikrsA <strong>dk</strong>Zpkjh <strong>ds</strong> bl lewg <strong>dk</strong>s viuh f>>d ls fuiVus]<br />

NksVs&eksVs H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>bZ uqDrksa <strong>dk</strong>s le>us rF<strong>kk</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>e 'kq: djus <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>sfjr djus <strong>ds</strong> fy, jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/k<strong>dk</strong>jh@vuqoknd egRoiw.kZ<br />

Hkwfe<strong>dk</strong> fuH<strong>kk</strong> ldrs gSaA ;fn lH<strong>kh</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/k<strong>dk</strong>jh ,oa vuqoknd <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>fr ftKklk rF<strong>kk</strong> :>ku j[kus okys deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>sj.<strong>kk</strong> ,oa<br />

lgk;rk <strong>dk</strong> lzksr cu tk,a rks u <strong>ds</strong>oy jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>xkeh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> esa cko d{k<br />

<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ lañ I@14011@1@95&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&1½] fnukad 12-2-1996<br />

fo"k;% jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>kjafHkd <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls lacfèr lkexzh <strong>dk</strong>s jk"Vªh; vfHkys[<strong>kk</strong>xkj esa lqjf{kr j[kus <strong>ds</strong> fo"k; esa<br />

H<strong>kk</strong>jr <strong>ds</strong> lafoèku us <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong>s la?k dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> ntkZ fn;k gSA tcls H<strong>kk</strong>jr <strong>dk</strong> lafoèku <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>oh gqvk gS rc ls vc rd <strong>fganh</strong> dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

<strong>ds</strong> LF<strong>kk</strong>u ij inLFk djus <strong>ds</strong> fy, vus<strong>dk</strong>usd egRoiw.kZ <strong>dk</strong>jZokbZ;ka rF<strong>kk</strong> xfrfofè;ka gqbZ gSaA <strong>ds</strong>anz dh fofHkUu <strong>dk</strong>;kZy; O;oLF<strong>kk</strong>vksa esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong><br />

SERVER5\973FDE\973FDH-2(new).PM6.5 182


183<br />

<strong>dk</strong> LF<strong>kk</strong>u cuk gS rF<strong>kk</strong> 'kq: ls èhjs&èhjs ;g LF<strong>kk</strong>u iq"V gksrk jgk gSA xr&le; ls la?k <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Zdykiksa <strong>ds</strong> vU; {ks=ksa esa H<strong>kh</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> O;ogkj cko H<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>kIr gq, gaSA bl iwjs ekeys ij fopkj<br />

djrs gq, vc ;g fu.kZ; fy;k x;k gS fd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ls <strong>laca</strong>fèr la?k lj<strong>dk</strong>j esa lH<strong>kh</strong> egRoiw.kZ nLrkostksa vkSj vfHkys[<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong>s lqjf{kr<br />

dj fy;k tk,A rnuqlkj lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksas ls vuqjksè gS fd os vius ;gka miyCè jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>laca</strong>èh <strong>iz</strong>kjafHkd <strong>iz</strong>eq[k vfHkys[<strong>kk</strong>sa] ;F<strong>kk</strong><br />

egRoiw.kZ Lok;r~ ;k uhfrxr@<strong>dk</strong>;Z<strong>dk</strong>jh fu.kZ;ksa ls <strong>laca</strong>fèr lH<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>eq[k nLrkostksa@vfHkys[<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong>s jk"Vªh; vfHkys[<strong>kk</strong>xkj <strong>dk</strong>s gLrkarfjr dj nsaA dasnz<br />

lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjksè gS fd os bu <strong>vkns'<strong>kk</strong>sa</strong> <strong>dk</strong> ikyu lqfuf'pr djokrs gq, vius lH<strong>kh</strong> vèhuLFk@lacn~/k '<strong>kh</strong>"kZ<br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa@miØeksa@laLF<strong>kk</strong>uksa vkfn ls H<strong>kh</strong> bl<strong>dk</strong> vuqikyu djokus dh d` ik djsaA<br />

d` i;k bldh ikorh HkstsaA<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 8@1@96&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼lsok½] fnukad 13-3-1996<br />

fo"k;%& <strong>ds</strong>anzh; lfpoky; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lsok laoxZ <strong>ds</strong> vfè<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>ds</strong> ,ñlhñvkjñ esa vkèqfud bySDVªkWfud midj.<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> Kku <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa <strong>iz</strong>fof"V<br />

H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u esa vk/kqfud nsoukxjh bySDVªkWfud midj.<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> mi;<strong>ksx</strong>@egRo <strong>dk</strong>s /;ku esa j[krs gq, ;g fu.kZ;<br />

fy;k x;k gS fd <strong>ds</strong>anzh; lfpoky; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lsok <strong>ds</strong> funs'kd ¼jkñH<strong>kk</strong>ñ½] mi funs'kd ¼jkñH<strong>kk</strong>ñ½ rF<strong>kk</strong> lgk;d funs'kd ¼jkñH<strong>kk</strong>ñ½ <strong>ds</strong> orZeku<br />

,ñlhñvkjñ <strong>iz</strong>ksQkeZ esa vkèqfud nsoukxjh bySDVªkWfud midj.<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> Kku <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa ,d ubZ <strong>iz</strong>fof"V tksM+ nh tk,A bl<strong>ds</strong> vuqlkj] lsok <strong>ds</strong> mDr Js.<strong>kh</strong><br />

<strong>ds</strong> vfè<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>ds</strong> orZeku ,ñlhñvkjñ <strong>iz</strong>ksQkesZ esa fjiksfV±x vfè<strong>dk</strong>jh <strong>ds</strong> H<strong>kk</strong>x esa <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ye <strong>ds</strong> varxZr d` i;k <strong>dk</strong>ye 11 esa fuEufyf[kr tksM+k<br />

tk,A<br />

^^vkèqfud midj.<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>fr tkx:drk%<br />

blesa vfè<strong>dk</strong>jh os nsoukxjh fyfi okys vkèqfud <strong>dk</strong>;kZy;h midj.<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa #>ku@Kku] mu<strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;kstu esa foLrkj ,oa lqèkj rF<strong>kk</strong> vU;ksa<br />

<strong>dk</strong>s mu<strong>ds</strong> <strong>iz</strong>fr <strong>iz</strong>sfjr djus dh fn'<strong>kk</strong> esa fd, x, <strong>iz</strong>;klksas <strong>dk</strong> C;kSjk nsaA**<br />

2- <strong>ds</strong>anzh; lfpoky; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lsok esa funs'kd ¼jkñH<strong>kk</strong>ñ½] mi funs'kd ¼jkñH<strong>kk</strong>ñ½ rF<strong>kk</strong> lgk;d funs'kd ¼jkñH<strong>kk</strong>ñ½ <strong>ds</strong> ,ñ lhñ vkjñ <strong>iz</strong>ksQkesZ<br />

dh ,d la'<strong>kk</strong>sfèr <strong>iz</strong>fr uewus <strong>ds</strong> fy, layXu dh tk jgh gSA <strong>ds</strong>anzh; lfpoky; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lsok esa lfEefyr fofHkUu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa@lacn~/k <strong>dk</strong>;kZy;ksa<br />

ls vuqjksè gS fd os d` i;k bldh i;kZIr ek=k esa <strong>iz</strong>fr;ka rS;kj dj ysa rkfd Hkfo"; esa bUgha <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd;k tk,A ;g H<strong>kh</strong> d` i;k lqfuf'pr dj ysa<br />

fd mijksDr vfè<strong>dk</strong>fj;ksa dh o"kZ 1995&96 dh xksiuh; fjiksVZ <strong>ds</strong>oy u;s <strong>iz</strong>ksQkeks± esa gh Hkj dj bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s miyCè djokbZ tk;saA ;fn fdlh<br />

vfè<strong>dk</strong>jh dh o"kZ 1995&96 dh xksiuh; fjiksVZ u;s <strong>iz</strong>ksQkes± <strong>ds</strong> vuqlkj ugha Hksth tk;sxh rks mls ekU; ugha le>k tk,xkA<br />

3- vkèqfud bySDVªkWfud midj.<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa vfè<strong>dk</strong>jh <strong>ds</strong> Kku dh tku<strong>dk</strong>jh dh O;oLF<strong>kk</strong> H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkSj<br />

mu<strong>ds</strong> lacn~/k@vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn <strong>ds</strong> led{k inksa ij <strong>dk</strong>;Zjr~ vfè<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>ds</strong> ,ñlhñvkjñ <strong>iz</strong>ksQkesZ esa dh tkuh mfpr g<strong>ksx</strong>hA vr% lH<strong>kh</strong><br />

ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x d` ì;k ;g lqfuf'pr dj ysa vius ;gka rF<strong>kk</strong> vius lacn~/k@vèhuLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa@Lok;r fu<strong>dk</strong>;ksa@cSa<strong>dk</strong>sa@miØeksa@<strong>iz</strong>f'k{k.k laLF<strong>kk</strong>uksa@<strong>iz</strong>f'k{k.k<br />

<strong>ds</strong>anzksa bR;kfn esa led{k vfè<strong>dk</strong>fj;ksa dh ,ñlhñlkjñ esa H<strong>kh</strong> ,slh gh <strong>iz</strong>fof"V djok ysaA<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñlañ I@14034@1@98] jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&1½] fnukad 14-5-1998<br />

;g ns[<strong>kk</strong> x;k gS fd cgqr ls jktdh; o v/kZjktdh; laLF<strong>kk</strong>u@laxBu vius mRiknksa] la;a=ksa rF<strong>kk</strong> e'<strong>kh</strong>ujh miLdjksa vkfn <strong>ds</strong> ukeksa <strong>dk</strong>s fy[kus<br />

esa nsoukxjh fyfi <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> ugha dj jgs gSa] ;|fi mu<strong>ds</strong> uke <strong>fganh</strong> eas j[ks x, gSaA<br />

2- H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ls ;g vuqjks/k gS fd og vius fu;a=.<strong>kk</strong>/<strong>kh</strong>u laLF<strong>kk</strong>uksa@laxBuksa vkfn <strong>dk</strong>s ;g funs'k nsa fd os vius<br />

mRiknksa@la;a=ksa rF<strong>kk</strong> e'<strong>kh</strong>ujh miLdjksa ij uke ys[ku <strong>ds</strong> fy, nsoukxjh fyfi esa <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> lqfuf'pr djsaA vuqjks/k ;g H<strong>kh</strong> gS fd ;g <strong>dk</strong>;Z fnukad<br />

31-12-1998 rd laiw.kZ djok fy;k tk,A<br />

3- d` i;k bldh ikorh HkstsaA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-2(new).PM6.5 183


184<br />

H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> lfpoksa <strong>dk</strong>s lacksf/kr lfpo ¼jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>½ <strong>dk</strong> fnukad 11-11-2002 <strong>dk</strong> vñ'<strong>kk</strong>ñ i= lañ I@14013@03@94]<br />

jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&1½<br />

eSa vki<strong>dk</strong> /;ku ekuuh; <strong>iz</strong>/<strong>kk</strong>u ea=h th <strong>ds</strong> vius eaf=eaMy lg;ksfx;ksa <strong>dk</strong>s lacksf/kr fnukad 23-12-2000 <strong>ds</strong> i= ¼lqyHk lanHkZ <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>fr<br />

layXu½ dh vksj vkd` "V djuk pkgwaxk ftlesa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> esa vPNk <strong>dk</strong>;Z djus okys vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa dh okf"kZd xksiuh; fjiksVks± esa mu<strong>ds</strong> ljkguh;<br />

<strong>dk</strong>;Z <strong>dk</strong> mYys[k fd;s tkus <strong>dk</strong> funs'k gSA bl<strong>ds</strong> vuqikyu esa <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ^d*] ^[k*] rF<strong>kk</strong> ^x* Js.<strong>kh</strong> <strong>ds</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa ¼vf[ky<br />

H<strong>kk</strong>jrh; lsokvksa <strong>ds</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa lfgr½ n~okjk jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> esa fd, x, ljkguh; <strong>dk</strong>;Z <strong>dk</strong> mYys[k mu<strong>ds</strong> okf"kZd xksiuh; fjiksVZ <strong>ds</strong> ^i= O;ogkj esa<br />

dq'kyrk (Communication Skill)' <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>Wye esa fd;k tk,A<br />

2- vuqjks/k gS fd bl<strong>ds</strong> vuqlkj vius ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x rF<strong>kk</strong> lacn~/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa <strong>dk</strong>jZokbZ lqfuf'pr djok;saA<br />

<strong>iz</strong>/<strong>kk</strong>u ea=h<br />

ubZ fnYyh<br />

f<strong>iz</strong>; Jh --------------------- 23 fnlEcj] 2000<br />

<strong>ds</strong>anzh; <strong>fganh</strong> lfefr]tks la?k dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>lkj rF<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> lexz fo<strong>dk</strong>l <strong>ds</strong> fy, lq>ko nsus okyh loksZPp lfefr gS] dh<br />

fnukad 22-09-2000 <strong>dk</strong>s gqbZ cSBd esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t esa <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> dh orZeku fLFkfr dh leh{<strong>kk</strong> dh xbZA bl ckr ij fpark O;Dr<br />

dh xbZ fd lafo/<strong>kk</strong>u esa la?k dh jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>uksa <strong>ds</strong> ckjs esa gekjs vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa n~okjk mBk, x, dneksa esa cgqr dfe;ka gSaA<br />

vko';d gS fd lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t esa <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> mÙkjksÙkj <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>dk</strong>s lqfuf'pr djus <strong>ds</strong> fy, Bksl dne mBk, tk,aA tgka dgha H<strong>kh</strong> laHko gks] ogka <strong>fganh</strong><br />

esa <strong>dk</strong>;Z dj vU;ksa <strong>dk</strong>s H<strong>kh</strong> bl fn'<strong>kk</strong> esa <strong>iz</strong>ksRlkfgr djus <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>;kl djuk pkfg,A<br />

2- bl <strong>laca</strong>/k esa eSa pkgwaxk fd vki vius ea=ky;@lacn~/k ,oa v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>e fd, tkus <strong>dk</strong> mi;qDr okrkoj.k<br />

fuekZ.k djus <strong>ds</strong> fy, fuEu dne mBk,a —<br />

1- '<strong>kh</strong>"kZLFk <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud cSB<strong>dk</strong>sa esa rF<strong>kk</strong> lfpoksa dh lfefr dh cSB<strong>dk</strong>sa esa fopkj&foe'kZ vkSj <strong>dk</strong>;Zokgh <strong>fganh</strong> esa djus <strong>dk</strong>s mÙkjksÙkj<br />

<strong>iz</strong>ksRlkfgr fd;k tk,A<br />

2- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e dh /<strong>kk</strong>jk 3¼3½ <strong>dk</strong> ¼ftl<strong>ds</strong> rgr dqN <strong>dk</strong>xtkr <strong>fganh</strong> vkSj vaxzsth esa lkFk&lkFk tkjh fd, tkus vfuok;Z<br />

gaS½ rF<strong>kk</strong> fu;e 5 <strong>dk</strong> ¼ftl<strong>ds</strong> varxZr <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong>kIr i= <strong>dk</strong> mÙkj <strong>fganh</strong> esa fn;k tkuk vfuok;Z gS½ vuqikyu lqfuf'pr fd;k<br />

tk,A bu <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>uksa dh mis{<strong>kk</strong> djus okys vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>dk</strong>s fyf[kr ijke'kZ fn;k tk, fd os Hkfo"; esa bl <strong>iz</strong>o`fÙk ls cpsaA<br />

3- jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> esa vPNk <strong>dk</strong>;Z djus okys vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa dh okf"kZd xksiuh; fjiksVZ esa mu<strong>ds</strong> ljkguh; <strong>dk</strong>;Z <strong>dk</strong> mYys[k fd;k tk,A<br />

4- jk"Vªh; rF<strong>kk</strong> vUrjkZ"Vªh; egRo <strong>ds</strong> voljksa ij] tgka dgha laHko gks] vki vkSj vki<strong>ds</strong> lg;<strong>ksx</strong>hx.k vius H<strong>kk</strong>"k.k <strong>fganh</strong> esa nsaA<br />

fons'<strong>kk</strong>sa esa tkus okys H<strong>kk</strong>jrh; <strong>iz</strong>frfuf/k eaMyksa <strong>ds</strong> lnL;ksa n~okjk <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> vf/k<strong>dk</strong>f/kd <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> fd;k tk,A vko';drkuqlkj<br />

H<strong>kk</strong>jrh; nwrkokl <strong>ds</strong> ek/;e ls nqH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> lsok,a yh tk ldrh gSaA<br />

3- vk'<strong>kk</strong> gS] vki vius ea=ky; rF<strong>kk</strong> <strong>laca</strong>f/kr <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>;Z djus <strong>ds</strong> fy, mi;qZDr fcanqvksa ij fo'ks"k /;ku nsaxs rF<strong>kk</strong> le;&le;<br />

ij fLFkfr dh leh{<strong>kk</strong> H<strong>kh</strong> djrs jgsaxsA d`i;k vki vius ea=ky;@lacn~/k ,oa v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> esa <strong>dk</strong>;Z djus <strong>ds</strong> ckjs esa mi;qZDr<br />

fcanqvksa <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa <strong>iz</strong>xfr ls le;&le; ij eq>s H<strong>kh</strong> voxr djkrs jgsaA<br />

'kqHk<strong>dk</strong>eukvksa lfgr]<br />

vki<strong>dk</strong>]<br />

gLrkñ@<br />

eaf=eaMy <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> lnL;<br />

¼vVy fcgkjh oktis;h½<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-2(new).PM6.5 184


185<br />

<strong>dk</strong>ñKkñlañ I@14013@03@94] jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&1½] fnukad 13-5-2003<br />

fo"k;%<br />

vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa dh okf"kZd xksiuh; fjiksVks± esa <strong>fganh</strong> esa fd, tkus okys ljkguh; <strong>dk</strong>;Z <strong>dk</strong> mYys[k djus <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa&Li"Vhdj.kA<br />

mi;qZDr fo"k; ij jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> fnukad 11-11-2002 <strong>ds</strong> lela[;d vñ'<strong>kk</strong>ñ i= <strong>dk</strong> d`i;k voyksdu djsa ftlesa ;g dgk x;k gS fd <strong>ds</strong>anz<br />

lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ^d*] ^[k* rF<strong>kk</strong> ^x* Js.<strong>kh</strong> <strong>ds</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa ¼vf[ky H<strong>kk</strong>jrh; lsokvksa <strong>ds</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa lfgr½ n~okjk jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> esa fd,<br />

x, ljkguh; <strong>dk</strong>;Z <strong>dk</strong> mYys[k mu<strong>ds</strong> okf"kZd xksiuh; fjiksVZ <strong>ds</strong> ^i= O;ogkj esa dq 'kyrk (Communication Skill)' <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>Wye esa fd;k tk,A<br />

2- lanfHkZr fo"k; ij dqN ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa us jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x ls ;g Li"Vhdj.k ekaxk gS fd ^[k* rF<strong>kk</strong> ^x* oxZ <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>feZ<strong>dk</strong>sa dh okf"kZd<br />

xksiuh; fjiksVZ <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>i= esa ^i= O;ogkj esa dq'kyrk* '<strong>kh</strong>"kZd okyk <strong>dk</strong>sbZ <strong>dk</strong>Wye u gksus dh fLFkfr esa mDr <strong>iz</strong>fof"V fdl <strong>dk</strong>Wye esa dh tk,\<br />

3- bl <strong>laca</strong>/k esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x esa fopkj djus <strong>ds</strong> i'pkr~ ;g fu.kZ; fy;k x;k gS fd lgk;d dh okf"kZd xksiuh; fjiksVZ <strong>ds</strong> H<strong>kk</strong>x&III, <strong>dk</strong>ye<br />

7¼x½ & ^^fVIi.<strong>kh</strong> vkSj elkSns fy[kus dh <strong>dk</strong>sfV** esa rF<strong>kk</strong> fyfi<strong>dk</strong>sa ¼voj Js.<strong>kh</strong> rF<strong>kk</strong> <strong>iz</strong>oj Js.<strong>kh</strong>½ <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa H<strong>kk</strong>x&III, <strong>dk</strong>Wye 5& ^^<strong>dk</strong>;Z vF<strong>kk</strong>Zr~<br />

fu/<strong>kk</strong>Zfjr jftLVjksa rF<strong>kk</strong> pkV~lZ vkfn <strong>ds</strong> j[k&j[<strong>kk</strong>o** esa mu<strong>ds</strong> n~okjk <strong>fganh</strong> esa fd, x, ljkguh; <strong>dk</strong>;Z <strong>dk</strong> mYys[k fd;k tk,A<br />

4- lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> la;qDr lfpo ¼<strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lu½ ls vuqjks/k gS fd os bls vius lacn~/k rF<strong>kk</strong> v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa vkfn dh tku<strong>dk</strong>jh esa<br />

H<strong>kh</strong> yk nsaA<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñlañ 11014@18@2004 & jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼if=<strong>dk</strong>½] fnukad 8-11-2004<br />

fo"k;% jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x dh if=<strong>dk</strong>vksa eas <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr ys[<strong>kk</strong>sa <strong>ds</strong> fy, ekuns;A<br />

mi;qZDr fo"k; ij jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 16 twu] 1994 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu lañ 11014@25@93&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼if=<strong>dk</strong>½ rF<strong>kk</strong> fnukad<br />

16 vxLr] 1999 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñKkñ lañ 11015@32@99&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼if=<strong>dk</strong>½ esa la'<strong>kk</strong>s/ku djrs gq, foH<strong>kk</strong>x dh =Sekfld if=<strong>dk</strong> ^jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> H<strong>kk</strong>jrh* esa <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr<br />

jpukvksa ;F<strong>kk</strong> ys[k] dgkuh] dfork vkSj iqLrd leh{<strong>kk</strong> vkfn <strong>ds</strong> fy, ekuns; dh njsa fuEukuqlkj fu/<strong>kk</strong>Zfjr dh xbZ gSa%&<br />

<strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr lkexzh <strong>dk</strong> fooj.k<br />

ys[k] dgkuh] ukVd] ,<strong>dk</strong>adh<br />

dfork<br />

iqLrd leh{<strong>kk</strong><br />

ekuns; dh njsa<br />

lkekU;r% 1000@& #i, <strong>iz</strong>fr ys[k] fdUrq vkeaf=r<br />

fof'k"V fo'ks"<strong>kk</strong>ad esa <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr ys[k <strong>ds</strong> fy, 2000@& #i,<br />

300@& ls 600@& #i, rd<br />

300@& ls 900@& #i, rd<br />

;s njsa 1 uoacj] 2004 ls <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>oh gksaxhA ;g <strong>dk</strong>;kZy; Kkiu vkarfjd foÙk <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>x ¼x`g½ <strong>ds</strong> Mk;jh lañ ,Qñ 2520@,Qñ,ñ ¼,pñ½]<br />

fnukad 20-10-2004 dh lgefr ls tkjh fd;k tk jgk gSA<br />

<strong>dk</strong>ñK<strong>kk</strong>ñ lañ 13015@1@91&jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼?k½] fnukad 5-1-2005<br />

fo"k;%& ijhoh{<strong>kk</strong> vof/k <strong>ds</strong> nkSjku <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> Kku <strong>iz</strong>kIr djus <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> t:jr <strong>dk</strong> fu/<strong>kk</strong>Zj.k&lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr dh flQkfj'k <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;uA<br />

v/<strong>kk</strong>sgLrk{kjh <strong>dk</strong>s H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong> /;ku <strong>dk</strong>feZd rF<strong>kk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 13 vxLr 2004 <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>ñKkñ<br />

lañ 21011@1@96&LF<strong>kk</strong>iuk ¼x½ dh vksj vkd`"V djus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS] ftl<strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr dh fjiksVZ ¼H<strong>kk</strong>x& III½ <strong>ds</strong> iSjk<br />

22 ¼?k½ esa dh xbZ fuEufyf[kr flQkfj'k <strong>dk</strong>s Lohd` r fd, tkus dh lwpuk nh xbZ gS%&<br />

^^laln n~okjk ikfjr jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> ladYi] 1968 <strong>ds</strong> vuqlkj bl ckr dh tkap djus <strong>ds</strong> fy, fd D;k HkrhZ <strong>ds</strong> le; vaxzsth vFkok <strong>fganh</strong><br />

vFkok nksuksa H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa <strong>dk</strong> Kku gksuk vko';d gS] lH<strong>kh</strong> inksa <strong>ds</strong> HkrhZ fu;eksa dh leh{<strong>kk</strong> dh tkuh pkfg,A tgka fdlh in fo'ks"k <strong>ds</strong> fy,]<br />

fdlh fo'ks"k H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> Kku vfuok;Z ugha gS ogka mEehnokj <strong>dk</strong>s vaxzsth vFkok <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> fodYi fn;k tkuk pkfg, vkSj ;fn HkrhZ <strong>ds</strong> le;<br />

mls <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> Kku ugha gS] rks fu;eksa esa bl vk'k; <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>u fd;k tkuk pkfg, fd viuh ifjoh{<strong>kk</strong> vof/k <strong>ds</strong> nkSjku mEehnokj <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong><br />

<strong>dk</strong> Kku <strong>iz</strong>kIr djuk t:jh gSA**<br />

2- dqN ea=ky;ksa n~okjk Li"Vhdj.k ekaxk x;k F<strong>kk</strong> fd <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s ifjoh{<strong>kk</strong> vof/k <strong>ds</strong> nkSjku <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> fdl Lrj <strong>dk</strong> Kku<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-2(new).PM6.5 185


186<br />

gksuk pkfg,A bl <strong>laca</strong>/k esa bl foH<strong>kk</strong>x n~okjk fnukad 21 flrEcj 1968 <strong>dk</strong>s tkjh fd, x, <strong>dk</strong>ñKkñ lañ 3@18@68&,p <strong>ds</strong> vuqlkj fuEufyf[kr<br />

lkekU; fln~/<strong>kk</strong>Ur /;ku eas j[ks tk ldrs gSa%&<br />

¼i½<br />

¼ii½<br />

ftu <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>jh deZpkfj;ksa <strong>ds</strong> fy, fofgr f'k{<strong>kk</strong> <strong>dk</strong> Lrj eSfVªdqys'ku ;k mlls de gks vkSj ftu<strong>dk</strong>s <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa <strong>dk</strong>sbZ<br />

lfpoky; <strong>dk</strong>e djus] fVIif.k;ksa fy[kus ;k i= O;ogkj djus dh vko';drk ugha gksrh ¼tSls LVkQ <strong>dk</strong>j rF<strong>kk</strong> baftu MªkbZoj]<br />

fj<strong>dk</strong>MZ lkVZj] bysDVªhf'k;u] fQVj] xSLVsVsuj vkijsVj] Mkfd;k] VsyhQksu vkijsVj vkfn½ os <strong>ds</strong>oy <strong>iz</strong>cks/k ijh{<strong>kk</strong> ikl dj<br />

ysaA<br />

ftu <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>jh deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s lkekU;r% Lo;a <strong>dk</strong>sbZ lfpoky;hu <strong>dk</strong>e djus dh vko';drk ugha gksrh] ijarq ftu<strong>ds</strong> fy,<br />

<strong>fganh</strong> esa i= O;ogkj rF<strong>kk</strong> fjiksVZ vkfn <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>e djus <strong>ds</strong> fy, <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> Kku vko';d gks ¼tSls MkDVj] oSKkfud] odZ'<strong>kk</strong>i rF<strong>kk</strong><br />

<strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong>'<strong>kk</strong>ykvksa vkfn <strong>ds</strong> i;Zos{kd deZpkjh½] os <strong>ds</strong>oy <strong>iz</strong>oh.k ijh{<strong>kk</strong> rd ikl dj ldrs gSaA<br />

¼iii½ ftu <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>jh deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s lfpoky;hu <strong>dk</strong>;Z djuk] fVIif.k;ka fy[kuk rF<strong>kk</strong> i=&O;ogkj djuk iM+rk gS] ftu<strong>ds</strong> fy,<br />

<strong>iz</strong>kK ijh{<strong>kk</strong> vfuok;Z gSA<br />

3- lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa @foH<strong>kk</strong>xksa ls vuqjks/k gS fd mijkssDr fln~/<strong>kk</strong>arksa <strong>dk</strong>s /;ku esa j[krs gq, fofHkUu inksa <strong>ds</strong> HkrhZ fu;eksa esa bl vk'k; <strong>dk</strong> ,d<br />

<strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>u fd;k tk, fd mEehnokj <strong>dk</strong>s viuh ijhoh{<strong>kk</strong> vof/k <strong>ds</strong> nkSjku <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> Kku <strong>iz</strong>kIr djuk t:jh gSA bl <strong>laca</strong>/k esa dh xbZ <strong>dk</strong>;kZokgh ls<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong>anzh; <strong>fganh</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k laLF<strong>kk</strong>u <strong>dk</strong>s ¼funs'kd] <strong>ds</strong>anzh; <strong>fganh</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k laLF<strong>kk</strong>u] 7oka ry] i;kZoj.k Hkou]<br />

yksnh jksM] ubZ fnYyh&110003] <strong>ds</strong> irs ij½ voxr djk;k tk;sA<br />

<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ lañ I@20012@09@2004&jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼uhfr&1½] fnukad 7-4-2005<br />

fo"k;% lH<strong>kh</strong> daifu;ksa@fu<strong>dk</strong>;ksa@miØeksa vkfn <strong>ds</strong> H<strong>kk</strong>jrh; uke j[kuk vkSj iathd`r djk;k tkukA<br />

lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr us vius <strong>iz</strong>frosnu <strong>ds</strong> NBs [kaM esa vU; laLrqfr;ksa <strong>ds</strong> lkFk ,d laLrqfr ;g H<strong>kh</strong> dh gS fd lH<strong>kh</strong> dEifu;ksa@fu<strong>dk</strong>;ksa]<br />

miØeksa] <strong>iz</strong>kf/k<strong>dk</strong>fj;ksa vkfn <strong>ds</strong> H<strong>kk</strong>jrh; uke j[ks tk,a vkSj mUgsa iathd`r djk;k tk,A laLrqfr ij jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> fnukad 17-9-2004 <strong>ds</strong> ladYi<br />

lañ 12021@02@2003&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>dk</strong>ñ&2½ <strong>ds</strong> rgr fuEufyf[kr vkns'k tkjh gq,%&<br />

^^bl ckjs esa funs'k igys ls gh fo|eku gS fd <strong>ds</strong>anzh; lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy;ksa@laLF<strong>kk</strong>uksa <strong>ds</strong> uke <strong>fganh</strong> vFkok H<strong>kk</strong>jrh; H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa esa fn, tk,aA<br />

bu funs'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong> n`


187<br />

<strong>dk</strong>ñ K<strong>kk</strong>ñ lañ 14034@17@2005&jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>iz</strong>f'kñ½] fnukad 9-6-2005<br />

fo"k;% <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s fn, tk jgs <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k o"kZ 2005 rd iwjk fd;k tkukA<br />

mijksDr fo"k; ij x`g ea=ky;] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> ladYi la- 14034@4@99&jkñH<strong>kk</strong>ñ ¼<strong>iz</strong>f'kñ½ 13 Qjojh] 2001] ftlesa jk"Vªifr <strong>ds</strong> vkns'k<br />

<strong>ds</strong> varxZr] lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>dk</strong>s funs'k fn, x, Fks fd lH<strong>kh</strong> {ks=ksa vF<strong>kk</strong>Zr~ ^^d**] ^^[k** ,oa ^^x** {ks=ksa esa fLFkr <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s<br />

<strong>fganh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>] <strong>fganh</strong> Vad.k o <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k Ok"kZ 2005 <strong>ds</strong> var rd iwjk dj fy;k tk,] <strong>ds</strong> lanHkZ esa eq>s ;g dgus <strong>dk</strong> funs'k gqvk gS fd<br />

vki<strong>ds</strong> ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x n~okjk bl <strong>laca</strong>/k easa dh xbZ <strong>dk</strong>jZokbZ ls bl foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s voxr djk;k tk, rF<strong>kk</strong> ;g H<strong>kh</strong> lwfpr fd;k tk, fd <strong>fganh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>] <strong>fganh</strong><br />

Vad.k o <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong> fy, 'ks"k deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s 31-12-2005 rd <strong>iz</strong>f'kf{kr djkus <strong>ds</strong> fy, ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x us D;k dne mBk,<br />

gSa vkSj ;fn <strong>iz</strong>f'k{k.k iwjk ugha gks ik;k gS rks ;g dc rd laHko gks ik,xk\<br />

2- bl <strong>laca</strong>/k esa mYys[kuh; gS fd mijksDr ladYi <strong>ds</strong> vuqlkj <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ^^d**] ^^[k** ,oa ^^x** {ks=ksa esa fLFkr <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong><br />

deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>] <strong>fganh</strong> Vad.k o <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k iwjk fd, tkus dh vafre le;&lhek o"kZ 2005 esa lekIr gks jgh gS vkSj<br />

;fn <strong>fganh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>] <strong>fganh</strong> Vad.k o <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi esa <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong> fy, 'ks"k deZpkfj;ksa dh la[;k vH<strong>kh</strong> H<strong>kh</strong> cgqr vf/kd gqbZ rks <strong>fganh</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>ds</strong> fy,<br />

vafre le;&lhek <strong>dk</strong>s o"kZ 2005 ls vkxs c


188<br />

¼H<strong>kk</strong>jr <strong>ds</strong> jkti= <strong>ds</strong> H<strong>kk</strong>x&1] [kaM&1 esa <strong>fganh</strong> vkSj vaxzsth esa lkFk&lkFk <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku <strong>ds</strong> fy,½<br />

lañ 11011@5@2003&jkñ H<strong>kk</strong>ñ ¼vuqñ½ fnukad 13 tqykbZ] 2005<br />

ladYi<br />

lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 dh /<strong>kk</strong>jk 4¼1½ <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u 1976 esa xfBr dh xbZ F<strong>kh</strong>A lfefr n~okjk lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t<br />

esa ewy :i ls <strong>fganh</strong> esa ys[ku <strong>dk</strong>;Z] fof/k <strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> <strong>dk</strong>;ks± esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> dh fLFkfr] lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> gsrq <strong>iz</strong>pkj&<strong>iz</strong>lkj] lj<strong>dk</strong>jh<br />

<strong>dk</strong>e<strong>dk</strong>t esa <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud vkSj foÙ<strong>kh</strong>; <strong>dk</strong>;ks± ls tqM+s <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'kuksa dh <strong>fganh</strong> esa miyC/krk] jkT;ksa esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> dh fLFkfr] oS'ohdj.k vkSj <strong>fganh</strong><br />

daI;wVjhdj.k ,d pqukSrh ls <strong>laca</strong>f/kr <strong>iz</strong>frosnu <strong>dk</strong> lkroka [kaM jk"Vªifr th <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>Lrqr fd;k x;k F<strong>kk</strong>A jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 dh /<strong>kk</strong>jk 4¼3½<br />

<strong>ds</strong> vuqlkj bls yksd lH<strong>kk</strong> rF<strong>kk</strong> jkT; lH<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> iVy ij j[<strong>kk</strong> x;k F<strong>kk</strong>A bldh <strong>iz</strong>fr;ka H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa rF<strong>kk</strong> jkT;ksa@la?k jkT; {ks=ksa dh<br />

lj<strong>dk</strong>jksa <strong>dk</strong>s Hksth xbZ F<strong>kh</strong>A bl <strong>laca</strong>/k esa fofHkUu ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa vkSj jkT;ksa@la?k jkT; {ks=ksa dh lj<strong>dk</strong>jksa ls <strong>iz</strong>kIr er ij fopkj djus <strong>ds</strong> ckn lfefr<br />

n~okjk dh xbZ vf/k<strong>dk</strong>a'k flQkfj'<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong>s ewy :i esa ;k dqN la'<strong>kk</strong>s/kuksa <strong>ds</strong> lkFk Loh<strong>dk</strong>j djus <strong>dk</strong> fu.kZ; fy;k x;k gSA rnuqlkj v/<strong>kk</strong>sgLrk{kjh <strong>dk</strong>s<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> vf/kfu;e] 1963 dh /<strong>kk</strong>jk 4¼4½ <strong>ds</strong> v/<strong>kh</strong>u lfefr <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>frosnu dh flQkfj'<strong>kk</strong>sa ij jk"Vªifr <strong>ds</strong> fuEufyf[kr vkns'k lwfpr djus <strong>dk</strong> funsZ'k<br />

gqvk gS%<br />

Ø-ñ lañ lfefr dh flQkfj'k fu.kZ;<br />

16-5 ¼d½ <strong>ds</strong>anzh; <strong>fganh</strong> lfefr <strong>dk</strong> iquxZBu fuf'pr le; ij ;g laLrqfr bl la'<strong>kk</strong>s/ku <strong>ds</strong> lkFk Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gS fd <strong>ds</strong>anzh; <strong>fganh</strong><br />

<strong>iz</strong>R;sd rhu o"kZ ij vo'; fd;k tk,A<br />

lfefr <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z<strong>dk</strong>y lkekU;r% 3 o"kZ <strong>dk</strong> g<strong>ksx</strong>k] fdarq fo'ks"k ifjfLFkfr;ksa<br />

esa bl<strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z<strong>dk</strong>y c


xBu <strong>dk</strong> mn~ns'; iwjk gks l<strong>ds</strong> rF<strong>kk</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> <strong>dk</strong><br />

<strong>iz</strong>xkeh <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> lqfuf'pr gks l<strong>ds</strong>A<br />

189<br />

Ø-ñ lañ lfefr dh flQkfj'k fu.kZ;<br />

16-5 ¼N½ uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh cSB<strong>dk</strong>sa esa ;g laLrqfr Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gSA lH<strong>kh</strong> ea=ky;@foH<strong>kk</strong>x vius<br />

<strong>dk</strong>;kZy; <strong>iz</strong>/<strong>kk</strong>u <strong>dk</strong> Lo;a mifLFkr gksuk pkfg,A <strong>laca</strong>n~/k@v/<strong>kh</strong>uLFk <strong>dk</strong>;kZy;ksa] Lok;r fu<strong>dk</strong>;ksa] miØeksa vkSj cSa<strong>dk</strong>sa vkfn<br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>eq[<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong>s funs'k nsa fd os uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr<br />

dh cSB<strong>dk</strong>sa esa Lo;a H<strong>kk</strong>x ysaA<br />

16-5 ¼t½ uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh cSB<strong>dk</strong>sa esa ;g laLrqfr Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gSA uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr<br />

fy, x, fu.kZ;ksa ij vuqorhZ <strong>dk</strong>;Zokgh dh mPp <strong>ds</strong> lnL; <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>eq[k lfefr <strong>ds</strong> fu.kZ;ksa ij <strong>dk</strong>;Zokgh dh<br />

Lrj ij iw.kZ fu"Bk ls fuxjkuh vkSj leh{<strong>kk</strong> dh fuxjkuh o leh{<strong>kk</strong> lqfuf'pr djsaA<br />

tkuh pkfg,A<br />

16-5 ¼>½ uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa dh cSB<strong>ds</strong>a uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr o"kZ esa nks cSB<strong>ds</strong>a visf{kr gSaA<br />

=Sekfld :i ls vk;ksftr dh tk,a rF<strong>kk</strong> Ok"kZ esa bu cSB<strong>dk</strong>sa esa <strong>dk</strong>;kZy; v/;{k vfuok;Z :i ls H<strong>kk</strong>x ysaA bl<br />

vk;ksftr gksus okyh pkj cSB<strong>dk</strong>sa esa ls de ls de <strong>laca</strong>/k esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x leqfpr funsZ'k tkjh djsaA<br />

nks cSB<strong>dk</strong>sa esa <strong>dk</strong>;kZy; <strong>ds</strong> v/;{k vfuok;Z :i ls<br />

Lo;a H<strong>kk</strong>x ysa vkSj cSB<strong>dk</strong>sa esa fy, x, fu.kZ;ksa <strong>dk</strong><br />

iw.kZ :i ls vius <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa vuqikyu djk,aA<br />

16-5 ¼´½ uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh o"kZ esa rhu cSB<strong>ds</strong>a<br />

lfefr <strong>ds</strong> v/;{k dh v/;{krk esa vyx&vyx<br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa esa vk;ksftr dh tk,a rF<strong>kk</strong> vafre cSBd lfefr<br />

<strong>ds</strong> v/;{k <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;kZy; esa gh vk;ksftr dh tk,a vkSj<br />

mlesa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong> ofj"B vf/k<strong>dk</strong>jh H<strong>kh</strong> mifLFkr<br />

jgsa rkfd o"kZ Hkj dh xfrfof/k;ka vkSj <strong>iz</strong>xfr dh leh{<strong>kk</strong><br />

dh tk l<strong>ds</strong> vkSj ikbZ xbZ dfe;ksa <strong>dk</strong>s lH<strong>kh</strong> <strong>laca</strong>f/krksa <strong>ds</strong><br />

/;ku esa yk;k tk, vkSj mUgsa lkewfgd <strong>iz</strong>;kl ls nwj dj<br />

fy;k tk,A<br />

16-5 ¼V½ fofHkUu uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh cM+h lnL;<br />

la[;k <strong>dk</strong>s ns[krs gq, ,sls uxjksa esa tgka ,d gh uxj<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr gS] ogka uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong><br />

<strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr <strong>dk</strong>s rhu mi lfefr;ksa esa foH<strong>kk</strong>ftr<br />

dj rhu vyx&vyx la;kstd cuk, tk,a ,oa mu<strong>dk</strong><br />

v/;{k ,d gh gks] rkfd lH<strong>kh</strong> lnL; <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa <strong>fganh</strong><br />

<strong>ds</strong> vuqdwy okrkoj.k cus vkSj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> fu;eksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>fr<br />

tkx:drk vk,A<br />

16-5 ¼B½ uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa n~okjk <strong>iz</strong>R;sd o"kZ<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lekjksg@laxks"Bh vk;ksftr dh tkuh pkfg,<br />

rkfd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>fr tkx:drk iSnk gks<br />

vkSj vuqdw y okrkoj.k cusA<br />

;g laLrqfr Loh<strong>dk</strong>;Z ugha ikbZ xbZA uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr dh<br />

cSB<strong>ds</strong>a vyx&vyx LF<strong>kk</strong>uksa ij vk;ksftr djuk] cSBd LF<strong>kk</strong>u o vU;<br />

lalk/kuksa dh miyC/krk dh n`f"V ls O;kogkfjd gSA<br />

lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>frosnu <strong>ds</strong> [kaM&6 esa dh xbZ laLrqfr<br />

lañ 11-5-17 ij vkns'k fn;k x;k gS fd ,slh uxj jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u<br />

lfefrs;ksa <strong>dk</strong>s] ftudh lnL; la[;k 150 ;k blls vf/kd gS] nks H<strong>kk</strong>xksa esa<br />

ckaVk tk,A bl O;oLF<strong>kk</strong> esa vH<strong>kh</strong> ifjorZu djuk lkef;d ugha gSA<br />

;g laLrqfr Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gSA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-2(new).PM6.5 189


190<br />

Ø-ñ lañ lfefr dh flQkfj'k fu.kZ;<br />

16-5 ¼M½ <strong>iz</strong>R;sd <strong>dk</strong>;kZy; esa <strong>dk</strong>;kZy; v/;{k dh v/;{krk esa<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>dk</strong>;kZUo;u lfefr;ksa <strong>dk</strong> xBu gksuk pkfg, rF<strong>kk</strong><br />

fu;fer :i ls cSB<strong>ds</strong>a frekgh vk;ksftr dh tkuh pkfg,A<br />

vxyh frekgh cSBd esa fiNyh cSBd <strong>ds</strong> ckn gqbZ <strong>iz</strong>xfr<br />

<strong>ds</strong> iw.kZ vkSj viw.kZ <strong>dk</strong>;ksZa <strong>dk</strong> ewY;kadu fd;k tk,A<br />

16-5 ¼


191<br />

Ø-ñ lañ lfefr dh flQkfj'k fu.kZ;<br />

16-7 ¼?k½ voj lfpo o bl<strong>ds</strong> Åij <strong>ds</strong> Lrj <strong>ds</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa dh<br />

<strong>iz</strong>ca/kdh; n{krk <strong>ds</strong> mUu;u gsrq vk;ksftr lsok<strong>dk</strong>yhu<br />

<strong>iz</strong>f'k{k.<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> esa vk;ksftr fd;k tk,A<br />

16-7¼³½ <strong>ds</strong>anZzh; lsokvksa vkfn esa <strong>dk</strong>;Zjr vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> esa<br />

<strong>dk</strong>;Z djus <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>sfjr djus gsrq fo'ks"k <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>yk,a<br />

vk;ksftr dh tk,a ftuesa O;k[;ku nsus <strong>ds</strong> fy,<br />

fo'ofon~;ky;ksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>[;kr <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> fon~okuksa vFkok<br />

vius fo"k; <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> ek/;e ls <strong>iz</strong>Lrqr djus esa l{ke<br />

fof'k"V O;fDr;ksa <strong>dk</strong>s vkeaf=r fd;k tk,A<br />

16-7¼p½ vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>ds</strong> fy, mu<strong>ds</strong> n~okjk <strong>fganh</strong> esa fn, tkus okys<br />

fMDVs'ku o vU; <strong>dk</strong>;ks± <strong>ds</strong> fy, jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x okf"kZd<br />

<strong>dk</strong>;ZØe esa Li"V y{; fu/<strong>kk</strong>Zfjr djsa rF<strong>kk</strong> mu<strong>dk</strong> vfHkys[k<br />

¼ys[<strong>kk</strong>&tks[<strong>kk</strong>½ j[kuk vfuok;Z fd;k tk, rF<strong>kk</strong><br />

eq[;ky;@ea=ky; Lrj ij bldh leh{<strong>kk</strong> lqfuf'pr dh<br />

tk,A<br />

16-8¼d½ fo/<strong>kk</strong>;h foH<strong>kk</strong>x] <strong>fganh</strong> esa ewy <strong>iz</strong>k:i.k <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>/k esa <strong>iz</strong>f'k{k.k<br />

<strong>ds</strong> <strong>dk</strong>e <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>kFkfedrk nsrs gq, le;cn~/k :i esa rhu<br />

ekg <strong>ds</strong> H<strong>kh</strong>rj vkjaHk djok,a rkfd fof/k <strong>iz</strong>k:i.k <strong>dk</strong><br />

<strong>dk</strong>;Z ewy :i ls <strong>fganh</strong> esa gks l<strong>ds</strong>A<br />

16-8¼[k½ bl <strong>iz</strong>;kstu <strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>dk</strong>;Z Ng ekg ls ,d o"kZ<br />

dh le;kof/k esa iwjk fd;k tk,A <strong>iz</strong>f'k{k.k <strong>dk</strong>;Z dh<br />

lekfIr <strong>ds</strong> nks o"<strong>kk</strong>s± <strong>ds</strong> H<strong>kh</strong>rj fo/<strong>kk</strong>;h <strong>iz</strong>k:i.k <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z<br />

<strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong>kjaHk fd;k tk,A bl <strong>iz</strong>;kstu <strong>ds</strong> fy, ,d<br />

<strong>iz</strong>f'k{k.k laLF<strong>kk</strong>u LF<strong>kk</strong>fir djus ij fopkj fd;k tk,A<br />

16-8¼x½ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>fganh</strong> esa <strong>iz</strong>k:i.k djus okyksa <strong>dk</strong>s fo'ks"k <strong>iz</strong>ksRlkgu<br />

fn;k tk,A<br />

16-8¼?k½ lafo/<strong>kk</strong>u <strong>ds</strong> vuqPNsn 348 esa la'<strong>kk</strong>s/ku fd;k tk, rkfd<br />

fo/<strong>kk</strong>;h foH<strong>kk</strong>x ewy <strong>iz</strong>k:i.k <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z <strong>fganh</strong> esa dj l<strong>ds</strong>A<br />

16-8¼³½ lafo/<strong>kk</strong>u <strong>ds</strong> vuqPNsn 348 esa la'<strong>kk</strong>s/ku <strong>ds</strong> mijkar mPp<br />

U;k;ky;ksa@mPpre U;k;ky; ls dgk tk, fd os fu.kZ;<br />

vkSj fMØh vkfn <strong>fganh</strong> esa nsuk <strong>iz</strong>kjaHk djsa rkfd ,sls vusd<br />

foH<strong>kk</strong>x tks U;kf;d@v/kZU;kf;d Lo:i <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Z dj jgs<br />

gSa] U;k;&fu.kZ;u <strong>fganh</strong> esa dj l<strong>ds</strong>aA bl le; ,sls foH<strong>kk</strong>x<br />

U;k;&fu.kZ;u <strong>fganh</strong> esa ikfjr djus esa blfy, vleFkZ gSa<br />

D;ksafd mPp U;k;ky;ksa@mPpre U;k;ky; esa mu<strong>ds</strong> fu.kZ;ksa<br />

<strong>ds</strong> fo:n~/k dh tkus okyh vihy vaxzth esa gksrh gSA<br />

;g laLrqfr bl la'<strong>kk</strong>s/ku <strong>ds</strong> lkFk Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gS fd lH<strong>kh</strong> lsok<strong>dk</strong>yhu<br />

<strong>iz</strong>f'k{k.<strong>kk</strong>sa <strong>dk</strong>s <strong>iz</strong>eq[kr% <strong>fganh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> ek/;e ls vkSj xkS.kr% feyh&tqyh<br />

H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> ek/;e ls pyk;k tk,A<br />

;g laLrqfr Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gSA <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>ykvksa esa <strong>iz</strong>[;kr <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong><br />

fon~okuksa vkSj l{ke fof'k"V O;fDr;ksa <strong>dk</strong>s vkeaf=r fd;k tk,A<br />

;g laLrqfr bl la'<strong>kk</strong>s/ku <strong>ds</strong> lkFk Loh<strong>dk</strong>j dh xbZ gS fd ftu vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa<br />

<strong>ds</strong> ikl <strong>fganh</strong> vk'kqfyfi<strong>dk</strong>sa dh lqfo/<strong>kk</strong> miyC/k gS os mudh lsokvksa <strong>dk</strong><br />

iwjk mi;<strong>ksx</strong> djsaA jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x n~okjk okf"kZd <strong>dk</strong>;ZØe esa vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa<br />

n~okjk <strong>fganh</strong> esa nh tkus okyh fMDVs'ku <strong>ds</strong> fy, y{; fu/<strong>kk</strong>Zfjr fd;k tk,A<br />

blh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j dh laLrqfr lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>frosnu <strong>ds</strong> [kaM&5]<br />

flQkfj'k la[;k 10 esa dh xbZ F<strong>kh</strong>A ml flQkfj'k <strong>dk</strong>s fln~/<strong>kk</strong>ar :i esa<br />

Loh<strong>dk</strong>j djrs gq, vkns'k ikfjr fd, x, Fks fd ^^fo/<strong>kk</strong>;h foH<strong>kk</strong>x fof/k<br />

fo'ks"kKksa@ <strong>iz</strong>k:i<strong>dk</strong>jksa <strong>dk</strong>s fof/kd lkexzh <strong>dk</strong> ewy <strong>iz</strong>k:i.k <strong>fganh</strong> esa djus<br />

<strong>ds</strong> fy, <strong>iz</strong>f'k{k.k dh O;oLF<strong>kk</strong> djsaA** fo/<strong>kk</strong>;h foH<strong>kk</strong>x bl laLrqfr <strong>ds</strong><br />

vkyksd esa] vko';d <strong>dk</strong>jZokbZ djsA<br />

;g laLrqfr fln~/<strong>kk</strong>ar :i esaa Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gSA fo/<strong>kk</strong>;h foH<strong>kk</strong>x bl<strong>ds</strong><br />

fy, vko';d <strong>dk</strong>jZokbZ gsrq le;cn~/k <strong>dk</strong>;Z&;kstuk rS;kj djsaA<br />

;g laLrqfr Loh<strong>dk</strong>j ugha dh xbZ gS D;ksafd <strong>iz</strong>k:i<strong>dk</strong>j fu;fer lj<strong>dk</strong>jh<br />

deZpkjh gSaA<br />

¼?k½ ,oa ¼p½% ;s nksuksa laLrqfr;ka fo/<strong>kk</strong>;h foH<strong>kk</strong>x <strong>dk</strong>s bl funsZ'k <strong>ds</strong> lkFk<br />

Hkst nh tk, fd os bu ij H<strong>kk</strong>jrh; fof/k vk;<strong>ksx</strong> dh lykg ysdj viuh<br />

lqfopkfjr fVIi.<strong>kh</strong> ls voxr djk,aA rn~uqlkj gh vafre fu.kZ; fy;k<br />

tk,xkA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-2(new).PM6.5 191


192<br />

Ø-ñ lañ lfefr dh flQkfj'k fu.kZ;<br />

16-9¼d½ fdlh xSj&lj<strong>dk</strong>jh O;fDr <strong>dk</strong>s H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>fganh</strong><br />

lykg<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> in ij <strong>iz</strong>frf"Br fd;k tk, tks u <strong>ds</strong>oy<br />

lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr esa LF<strong>kk</strong>bZ :i ls vkeaf=r jgsaxs]<br />

cfYd <strong>ds</strong>anzh; <strong>fganh</strong> lfefr <strong>ds</strong> H<strong>kh</strong> LF<strong>kk</strong>;h lnL; jgsaxsA<br />

bl<strong>ds</strong> fy, <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> fdlh fon~oku ;k <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>pkj&<strong>iz</strong>lkj<br />

ls tqMs+ o vuqHkoh O;fDr dh lsok,a ysuk mfpr g<strong>ksx</strong>kA<br />

16-9¼[k½ lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa ewy :i ls <strong>fganh</strong> esa nSfud useh<br />

<strong>dk</strong>e gks l<strong>ds</strong>] bl<strong>ds</strong> fy, mPp vf/k<strong>dk</strong>jh oxZ <strong>dk</strong>s <strong>fganh</strong><br />

esa <strong>iz</strong>f'kf{kr fd;k tk,A jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x] la;qDr lfpo<br />

,oa mPp Lrj <strong>ds</strong> vf/<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>ds</strong> fy, <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>ykvksa <strong>dk</strong>s<br />

vk;kstu djsaA ea=ky;kas@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> ckn lacn~/k@v/<strong>kh</strong>uLFk<br />

<strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> mPp vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>ds</strong> fy, H<strong>kh</strong> mlh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>j<br />

<strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>yk,a vk;ksftr dh tk,a rkfd ekufldrk esa<br />

cnyko vk l<strong>ds</strong> rF<strong>kk</strong> ;g H<strong>kh</strong> lqfuf'pr fd;k tk, fd<br />

vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa <strong>dk</strong> bu <strong>dk</strong>;Z'<strong>kk</strong>ykvksa esa H<strong>kk</strong>x ysuk vfuok;Z<br />

gksA<br />

;g laLrqfr fopkjk/<strong>kh</strong>u gSA<br />

;g laLrqfr Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gSA<br />

16-10 lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>;kZy;ksa <strong>ds</strong> foÙ<strong>kh</strong>; ,oa <strong>iz</strong>'<strong>kk</strong>lfud <strong>dk</strong>;ks± ls<br />

<strong>laca</strong>f/kr fofHkUu <strong>ladyu</strong>ksa] fu;ekofy;ksa ,oa <strong>iz</strong>fØ;k<br />

lkfgR; <strong>ds</strong> lkFk&lkFk vU; ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'kuksa<br />

dh <strong>fganh</strong> esa lqyHkrk <strong>ds</strong> fy, lalnh; jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> lfefr<br />

;g flQkfj'k djrh gS fd%<br />

16-10¼1½ <strong>iz</strong>kbosV <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'k<strong>dk</strong>sa <strong>dk</strong>s lj<strong>dk</strong>jh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku Nkius <strong>ds</strong> iwoZ<br />

mUgsa lj<strong>dk</strong>j n~okjk <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku <strong>ds</strong> vf/k<strong>dk</strong>j ¼<strong>dk</strong>ihjkbV½<br />

dh vuqefr <strong>iz</strong>kIr djus <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>u fd;k tkuk pkfg,A<br />

;fn ,slk <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>u igys ls fon~;eku gS rks lj<strong>dk</strong>j vFkok<br />

bl<strong>ds</strong> fdlh foH<strong>kk</strong>x n~okjk <strong>dk</strong>ihjkbV gLrkarfjr djus<br />

dh vuqefr nsus <strong>ds</strong> le; <strong>laca</strong>f/kr lkexzh <strong>dk</strong>s n~foH<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong><br />

eqfnzr djkus dh 'krZ <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>ko/<strong>kk</strong>u fd;k tkuk pkfg,A<br />

;fn iqLrd <strong>ds</strong> vk<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>j.k fMXykWV :i esa Nkiuk<br />

vlqfo/<strong>kk</strong>tud gks rks ,slh fLFkfr esa vaxzsth laLdj.k <strong>ds</strong><br />

vkoj.k i`"B ij fo'ks"k :i ls ;g mYys[k fd;k tk,<br />

fd <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'kd@forjd <strong>ds</strong> ikl bl laLdj.k <strong>dk</strong> <strong>fganh</strong><br />

:ikarj.k H<strong>kh</strong> miyC/k gSA<br />

16-10¼2½ H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j x`g ea=ky; <strong>ds</strong> jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>ds</strong><br />

v/<strong>kh</strong>u ,d vfrfjDr <strong>iz</strong><strong>dk</strong>s"B <strong>dk</strong> xBu dj<strong>ds</strong> mls<br />

fuEufyf[kr nkf;Ro lkSaiss%&<br />

;g laLrqfr bl la'<strong>kk</strong>s/ku <strong>ds</strong> lkFk Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gS fd tgka rd<br />

laHko gks l<strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> lj<strong>dk</strong>jh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'kuksa <strong>dk</strong>s fMXykWV :i esa Niok;k tk,A<br />

¼d½ ls ¼p½ ;s laLrqfr;ka fopkjk/<strong>kh</strong>u gSaA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-2(new).PM6.5 192


193<br />

Ø-ñ lañ lfefr dh flQkfj'k fu.kZ;<br />

¼d½ ;g <strong>iz</strong><strong>dk</strong>s"B lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa <strong>ds</strong> lj<strong>dk</strong>jh<br />

<strong>iz</strong><strong>dk</strong>'kuksa <strong>ds</strong> ekSfyd ys[ku] vuqokn ,oa <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku<br />

vkfn <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>;Z esa leUo; LF<strong>kk</strong>fir djsxk rF<strong>kk</strong> bl<br />

<strong>iz</strong><strong>dk</strong>j <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr lkfgR; dh loZlqyHkrk lqfuf'pr<br />

djk,xkA<br />

¼[k½ foKku rF<strong>kk</strong> rduhdh {ks= ls tqM+s ea=ky;ksa@<br />

foH<strong>kk</strong>xksa@laLF<strong>kk</strong>uksa esa <strong>fganh</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'kuksa dh deh <strong>dk</strong>s<br />

iwjk djus <strong>ds</strong> fy, bu {ks=ksa <strong>ds</strong> fo'ks"kKksa <strong>dk</strong> ,d<br />

iSuy rS;kj djsxk ,oa bl {ks= esa ekSfyd ys[ku<br />

,oa vU; H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong>vksa esa miyC/k vko';d lkexzh<br />

<strong>dk</strong> <strong>fganh</strong> esa Lrjh; vuqokn djus <strong>dk</strong> <strong>dk</strong>;Z lqfuf'pr<br />

djsxkA<br />

¼x½ ;g <strong>iz</strong><strong>dk</strong>s"B leLr lj<strong>dk</strong>jh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'kuksa <strong>dk</strong>s oxhZd` r<br />

djrs gq, ,d lwph <strong>dk</strong> <strong>ladyu</strong> djsxk rF<strong>kk</strong> fu;fer<br />

:i ls bl<strong>dk</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku djsxkA bl<strong>ds</strong> vfrfjDr<br />

uohu <strong>fganh</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'kuksa dh miyC/krk rF<strong>kk</strong> bl<strong>ds</strong><br />

lzksrksa dh tku<strong>dk</strong>jh nsrs gq, blesa la'<strong>kk</strong>s/kuksa vkfn<br />

dh rktk tku<strong>dk</strong>jh miyC/k djkrs gq, ,d ekfld<br />

cqysfVu <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr djsxkA<br />

¼?k½ <strong>iz</strong><strong>dk</strong>s"B vius bl <strong>iz</strong>;kstu <strong>ds</strong> fy, ,d osclkbV<br />

fufeZr djk,xk rF<strong>kk</strong> bl ij lj<strong>dk</strong>jh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'kuksa dh<br />

miyC/krk <strong>ds</strong> lkFk&lkFk <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>lkj ,oa <strong>iz</strong>pkj<br />

ls <strong>laca</strong>f/kr cktkj esa fofHkUu lkWVos;jksa dh<br />

tku<strong>dk</strong>jh vkfn <strong>iz</strong>nku djsxkA<br />

¼³½ ;g <strong>iz</strong><strong>dk</strong>s"B ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa lj<strong>dk</strong>jh miØeksa esa<br />

<strong>fganh</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'kuksa <strong>dk</strong>s miyC/k djkus <strong>ds</strong> fy, lH<strong>kh</strong><br />

laHko enn ,oa ekxZn'kZu <strong>iz</strong>nku djsxkA<br />

16-10¼3½ jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>dk</strong>jxj vuqikyu gsrq lfefr ;g<br />

flQkfj'k djrh gS fd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>fganh</strong> <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

<strong>laca</strong>/<strong>kh</strong> fu;e iqfLr<strong>dk</strong> <strong>dk</strong> vn~;ru laLdj.k gj nks o"kZ<br />

esa <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr djs rF<strong>kk</strong> bl<strong>ds</strong> ifjpkyu ,oa forj.k dh<br />

Bksl ;kstuk lqfuf'pr djs rkfd jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x n~okjk<br />

le;&le; ij tkjh fd, x, vkns'k ,oa bu<strong>ds</strong> <strong>ladyu</strong><br />

lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> NksVs&cM+s <strong>dk</strong>;kZy;ksa esa miyC/k gks l<strong>ds</strong>A<br />

16-10¼4½ lfefr <strong>dk</strong> ;g H<strong>kh</strong> lq>ko gS fd lj<strong>dk</strong>j <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku foH<strong>kk</strong>x<br />

dh ekStwnk <strong>dk</strong>;Z<strong>iz</strong>.<strong>kk</strong>yh dh xgjkbZ ls leh{<strong>kk</strong> djs rF<strong>kk</strong><br />

bls jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr <strong>ds</strong> <strong>iz</strong>fr tokcnsg cukus <strong>ds</strong> fy,<br />

leqfpr mik; djsA<br />

;g laLrqfr Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gSA<br />

;g laLrqfr Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gSA bl <strong>laca</strong>/k esa jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x vkSj<br />

<strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku <strong>iz</strong>H<strong>kk</strong>x] lwpuk ,oa <strong>iz</strong>lkj.k ea=ky; vko';d <strong>dk</strong>jZokbZ djsaA<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-2(new).PM6.5 193


194<br />

Ø-ñ lañ lfefr dh flQkfj'k fu.kZ;<br />

16-10¼5½ futh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'kuksa dh rjg lj<strong>dk</strong>jh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku le;&le;<br />

ij fd, x, la'<strong>kk</strong>s/kuksa@ifjorZuksa <strong>dk</strong>s '<strong>kk</strong>fey djrs gq,<br />

bu<strong>ds</strong> u;s laLdj.k '<strong>kh</strong>?kz <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr fd, tkus dh O;oLF<strong>kk</strong><br />

lqfuf'pr dh tkuh pkfg,A bl<strong>ds</strong> vfrfjDr <strong>ladyu</strong>ksa<br />

dh fcØh dh ijokg fd, fcuk le;cn~/k <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku<br />

fu<strong>dk</strong>yk tk,A bUgsa <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr djus <strong>dk</strong> nkf;Ro mu<br />

<strong>laca</strong>f/kr ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa ij gks tks bu<strong>dk</strong> fu/<strong>kk</strong>Zj.k djrs<br />

gSaA <strong>iz</strong>kIr lqpukvksa <strong>ds</strong> vuqlkj lj<strong>dk</strong>jh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'kuksa <strong>ds</strong><br />

la'<strong>kk</strong>sf/kr ,oa vn~;ru laLdj.k dbZ o"<strong>kk</strong>s±s <strong>ds</strong> ckn iqueqZfnzr<br />

fd, tkrs g® ftlls budh mikns;rk fln~è ug… gks ikrh]<br />

ifj.<strong>kk</strong>eLo:i lj<strong>dk</strong>jh <strong>dk</strong>;kZy; iwjh rjg <strong>iz</strong>kbosV<br />

<strong>iz</strong><strong>dk</strong>'kuksa ij fuHkZj jgrs g®A bl fLFkfr <strong>dk</strong> lekèku<br />

[<strong>kk</strong>stk tkuk pkfg, ,oa vn~;ru <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku@eqnz.k gsrq<br />

,d fuf'pr le; lhek fuèkZfjr dh tkuh pkfg,A<br />

16-10¼6½ <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'kuksa dh lqikB~;rk vkfn <strong>dk</strong>s /;ku esa j[krs gq,<br />

bu<strong>ds</strong> vkd"kZd eq[; i`"B@eqnz.k <strong>ds</strong> fy, vPNs QkUV<br />

mÙke xq.koRrk okys i`"B ,oa mi;ksfxrk <strong>dk</strong>s /;ku eas<br />

j[krs gq, bUgsa fofHkUu lkbtksa esa rS;kj djus fd fy,<br />

<strong>iz</strong>pfyr uhfr esas O;olkf;d n`f"V<strong>dk</strong>s.k viukus dh<br />

vko';drk gSA<br />

16-10¼7½ lj<strong>dk</strong>jh <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'kuksa dh lqyHk miyCèrk <strong>ds</strong> fy, bu<strong>dk</strong><br />

le;cn~è <strong>iz</strong><strong>dk</strong>'ku fd;k tk,A bu<strong>ds</strong> fcØh <strong>ds</strong>anzksa dh<br />

la[;k c


195<br />

Ø-ñ lañ lfefr dh flQkfj'k fu.kZ;<br />

tk,A <strong>ds</strong>anz lj<strong>dk</strong>j n~okjk jkT; lj<strong>dk</strong>jkssa <strong>dk</strong>s bl<strong>ds</strong> fy,<br />

leqfpr lgk;rk miyC/k djkbZ tk,A<br />

16-11 ¼?k½ ^d*] ^[k* rF<strong>kk</strong> ^x* {ks=ksa dh jkT; lj<strong>dk</strong>jksa rF<strong>kk</strong> jkT;<br />

vkSj la?k lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> chp vkilh i=kpkj vkfn dh<br />

H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> fy, orZeku O;oLF<strong>kk</strong> tkjh j[<strong>kh</strong> tk,A<br />

16-11 ¼³½ v¯gnh H<strong>kk</strong>"<strong>kh</strong> jkT;ksa] tgka fo'ofon~;ky;ksa esa ¯gnh foH<strong>kk</strong>x<br />

ugha gSa] esa mPp f'k{<strong>kk</strong> ,oa '<strong>kk</strong>s/k gsrq ¯gnh foH<strong>kk</strong>x [<strong>kk</strong>sys<br />

tk,aA bl<strong>ds</strong> fy, ekuo lalk/ku fo<strong>dk</strong>l ea=ky; o<br />

fo'ofon~;ky; vuqnku vk;<strong>ksx</strong> n~okjk igy dh tk,A<br />

16-12 ¼d½ fofuos'k <strong>ds</strong> lanHkZ esa lfefr ;g flQkfj'k djrh gS fd<br />

ftl H<strong>kh</strong> miØe esa lj<strong>dk</strong>jh H<strong>kk</strong>xhnkjh gks] pkgs de ;k<br />

T;knk] jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> uhfr ;F<strong>kk</strong>or ykxw jgsxhA<br />

16-12 ¼[k½ cgqjk"Vªh; daifu;ksa <strong>ds</strong> lkFk&lkFk Lons'<strong>kh</strong> daifu;ksa] tks<br />

vius mRikn dh fcØh vFkok ml<strong>ds</strong> <strong>iz</strong>pkj&<strong>iz</strong>lkj <strong>ds</strong><br />

fy, ¯gnh <strong>dk</strong> lgkjk ys jgh gSa] mu<strong>ds</strong> fy, ;g ck/;<br />

fd;k tk, fd os lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lkFk i=kpkj ¯gnh esa gh<br />

djsa lkFk gh lj<strong>dk</strong>j H<strong>kh</strong> mu<strong>ds</strong> lkFk i=kpkj ¯gnh esa gh<br />

djsA<br />

16-12 ¼x½ H<strong>kk</strong>jrh; mRiknksa <strong>dk</strong>s fons'<strong>kk</strong>sa esa mudh fcØh <strong>ds</strong> fy,<br />

fons'<strong>kh</strong> H<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> <strong>ds</strong> lkFk ¯gnh <strong>dk</strong> vfuok;Z :i ls <strong>iz</strong>;<strong>ksx</strong><br />

fd;k tk,A<br />

16-13 ¼d½ pwafd daI;wVj ij vaxzsth esa <strong>dk</strong>e djus okys vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa<br />

vkSj deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s vf/kd ls vf/kd nks lIrkg esa<br />

daI;wVj ij ¯gnh <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k fn;k tk ldrk gS vr%<br />

lH<strong>kh</strong> vf/k<strong>dk</strong>fj;ksa@deZpkfj;ksa <strong>dk</strong>s nks o"kZ dh le;&lhek<br />

esa daI;wVj ij ¯gnh esa <strong>dk</strong>e djus <strong>dk</strong> <strong>iz</strong>f'k{k.k fn;k<br />

tk,A<br />

16-13¼[k½ lwpuk <strong>iz</strong>kSn~;ksfxdh ea=ky; <strong>ds</strong> rRokèku esa ,d ^^lwpuk<br />

<strong>iz</strong>kSn~;ksfxdh fe'ku** LF<strong>kk</strong>fir fd;k tk,] tks <strong>fganh</strong><br />

lkWVos;j <strong>ds</strong> <strong>laca</strong>è esa vuqlaèku rF<strong>kk</strong> fo<strong>dk</strong>l<br />

ifj;kstukvksa ij <strong>dk</strong>;Z djsA ;g ^^lwpuk <strong>iz</strong>kSn~;ksfxdh<br />

fe'ku** <strong>dk</strong>aIysDl usVodZ <strong>iz</strong>.<strong>kk</strong>yh <strong>dk</strong> mi;<strong>ksx</strong> dj jgs<br />

H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> vU; foH<strong>kk</strong>xksa tSls jsy] Mkd&rkj]<br />

cSad] nwjlapkj] ukxj foekuu] fon~;qr vkfn <strong>ds</strong> lkFk<br />

leUo; djsa rkfd os H<strong>kh</strong> viuk fof'k"V lkWVos;j iS<strong>ds</strong>t<br />

<strong>fganh</strong> esa fodflr dj ldasA<br />

16-13¼x½ ;g lqfuf'pr djus <strong>ds</strong> fy, fd H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong><br />

foH<strong>kk</strong>xksa esas <strong>ds</strong>oy ogh lkWVos;j yxk;k x;k gS rF<strong>kk</strong><br />

mi;<strong>ksx</strong> eas yk;k tk jgk gS ftl<strong>dk</strong> <strong>fganh</strong> esa mi;<strong>ksx</strong> fd;k<br />

tk ldrk gS] lwpuk <strong>iz</strong>kSn~;ksfxdh ea=ky; ,d <strong>iz</strong>eq[k<br />

Hkwfe<strong>dk</strong> vnk djsA<br />

;g laLrqfr Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gSA<br />

;g laLrqfr fln~/<strong>kk</strong>ar% :i esa Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gSA bl<strong>ds</strong> fØ;kUo;u <strong>ds</strong><br />

fy, ekuo lalk/ku fo<strong>dk</strong>l ea=ky; vko';d <strong>dk</strong>jZokbZ djus ij fopkj<br />

djsaA<br />

jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x bl fo"k; esa <strong>laca</strong>f/kr i{<strong>kk</strong>sa ls ppkZ djsA<br />

bl laLrqfr ij jktH<strong>kk</strong>"<strong>kk</strong> foH<strong>kk</strong>x <strong>laca</strong>f/kr ea=ky;ksa ls ppkZ djsaA<br />

;g laLrqfr fln~/<strong>kk</strong>arr% Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gSA<br />

bl laLrqfr <strong>dk</strong> vuqikyu djus <strong>dk</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky; <strong>iz</strong>;kl djsaA<br />

;g laLrqfr LO<strong>kh</strong><strong>dk</strong>j dj yh xbZ gSA bl ckjs esa lapkj vkSj lwpuk<br />

<strong>iz</strong>kSn~;ksfxdh ea=ky; vko';d <strong>dk</strong>jZokbZ djsA<br />

;g laLrqfr Loh<strong>dk</strong>j dj yh xbZ gSaA bl ckjs esa lapkj vkSj lwpuk <strong>iz</strong>kSn~;ksfxdh<br />

ea=ky; vko';d <strong>dk</strong>jZokbZ djsA<br />

¼enu yky xqIrk½<br />

la;qDr lfpo] H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-2(new).PM6.5 195


196<br />

vkns'k<br />

vkns'k fn;k tkrk gS fd bl ladYi dh ,d <strong>iz</strong>fr H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> lH<strong>kh</strong> ea=ky;ksa@foH<strong>kk</strong>xksa] lH<strong>kh</strong> jkT; lj<strong>dk</strong>jksa rF<strong>kk</strong> la?k '<strong>kk</strong>flr {ks=ksa] jk"Vªifr<br />

lfpoky;] eaf=eaMy mijk"Vªifr lfpoky;] lfpoky;] <strong>iz</strong>èkuea=h <strong>dk</strong>;kZy;] ;kstuk vk;<strong>ksx</strong>] H<strong>kk</strong>jr <strong>ds</strong> fu;a=d egkys[<strong>kk</strong> ijh{kd] yksd lH<strong>kk</strong><br />

lfpoky; vkSj jkT; lH<strong>kk</strong> lfpoky;] H<strong>kk</strong>jr <strong>ds</strong> mPpre U;k;ky; <strong>ds</strong> egkjftLVªkj] fo'ofon~;ky; vuqnku vk;<strong>ksx</strong>] H<strong>kk</strong>jr <strong>dk</strong> fofè vk;<strong>ksx</strong> rF<strong>kk</strong> ckj<br />

<strong>dk</strong>Safly vkWQ bafM;k vkfn <strong>dk</strong>s Hksth tk,A<br />

bl ladYi <strong>dk</strong> vke tku<strong>dk</strong>jh <strong>ds</strong> fy, H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j <strong>ds</strong> jkti= esa H<strong>kh</strong> <strong>iz</strong><strong>dk</strong>f'kr djok;k tk,A<br />

¼enu yky xqIrk½<br />

la;qDr lfpo] H<strong>kk</strong>jr lj<strong>dk</strong>j<br />

SERVER5\973FDE\973FDH-2(new).PM6.5 196

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!