Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Czas. Stomatol., 2006, LIX, 11, 805-812<br />
© 2006 Polish Stomatological Association<br />
http://www.czas.stomat.net<br />
Grzybniak kropidlakowy zatoki szczękowej<br />
Aspergilloma of the maxillary sinus<br />
Agata Bednarczyk, Danuta Samolczyk-Wanyura, Paweł Głębowski,<br />
Piotr Piekarczyk<br />
Z Kliniki Chirurgii Czaszkowo Szczękowo Twarzowej, Chirurgii Jamy Ustnej i Implantologii, IS AM<br />
w Warszawie<br />
Kierownik: prof. dr hab. J. Piekarczyk<br />
Streszczenie<br />
Wprowadzenie: zakażenia grzybicze stanowią jednostkę<br />
chorobową o znacznej różnorodności objawów,<br />
przebiegów i możliwości terapeutycznych.<br />
Wraz z rosnącą liczbą chorych z zaburzeniami odporności<br />
w wyniku stosowanej immunosupresji lub<br />
przewlekłej chemioterapii obserwowany jest wzrost<br />
liczby zakażeń grzybiczych, w tym grzybiczych zapaleń<br />
zatok obocznych nosa.<br />
Cel pracy: opisano <strong>do</strong>świadczenia własne w rozpoznawaniu<br />
i leczeniu grzybniaka zatoki szczękowej.<br />
Materiał i metody: w latach 1999 – 2005 leczono<br />
34 chorych (25 kobiet i 9 mężczyzn) w wieku 18-59<br />
lat z powodu kropidlakowego jednostronnego zapalenia<br />
zatoki szczękowej związanego z wcześniejszym<br />
leczeniem en<strong>do</strong><strong>do</strong>ntycznym górnych zębów trzonowych<br />
i przedtrzonowych. Postępowaniem z wyboru<br />
było leczenie chirurgiczne zaś podstawą rozpoznania<br />
badanie histopatologiczne i mykologiczne materiału<br />
pooperacyjnego.<br />
Wyniki: w grupie leczonych osób nie rozpoznano<br />
infekcji o charakterze inwazyjnym z niszczeniem<br />
tkanek i naciekaniem grzyba w obrębie tkanek miękkich.<br />
Nie zaobserwowano żadnych powikłań ani<br />
zgonów. Dodatkowego leczenia farmakologicznego<br />
wymagało 11 chorych. U żadnego z 34 pacjentów<br />
pozostających pod kontrolą ambulatoryjną nie<br />
stwierdzono nawrotu grzybiczego zapalenia zatoki<br />
szczękowej.<br />
Podsumowanie: występowanie grzybniaka zatoki<br />
szczękowej jest w większości przypadków związane<br />
z leczeniem en<strong>do</strong><strong>do</strong>ntycznym zębów i następowym<br />
zdeponowaniem materiału wypełniającego w świetle<br />
zatoki szczękowej.<br />
Summary<br />
Introduction: Fungal infections are a pathology<br />
manifesting a variety of symptoms, processes, and<br />
offering various therapeutic courses. The increasing<br />
number of patients with immunodeficiency disorders<br />
due to immunosuppressant therapy or extended<br />
chemotherapy result in a significant number of<br />
fungal infections including fungal sinusitis.<br />
Aim of the study: To describe own experience<br />
in diagnosis and treatment of maxillary sinusal<br />
mycetoma.<br />
Material and method: Between 1999 and 2005,<br />
34 patients (25 women and 9 men), aged 18-59<br />
years were treated due to unilateral maxillary sinus<br />
aspergillosis related to prior en<strong>do</strong><strong>do</strong>ntic treatment of<br />
maxillary molars and premolars. Surgical treatment<br />
was the procedure of choice while the diagnosis<br />
was based on histopathological and mycological<br />
examination of postoperative samples.<br />
Results: None of the treated patients had an invasive<br />
fungal infection resulting in tissue damage and fungal<br />
infiltration of the soft tissues. No complications or<br />
fatalities were observed. Eleven patients required<br />
additional antifungal treatment. In none of the cases<br />
recurrence was reported.<br />
Conclusion: The prevalence of the maxillary sinus<br />
mycetoma is mostly associated with en<strong>do</strong><strong>do</strong>ntic<br />
treatment and subsequent placement of the sealing<br />
material in the lumen of the maxillary sinus.<br />
HASŁA INDEKSOWE:<br />
zatoka szczękowa, grzybniak, leczenie kanałowe<br />
KEYWORDS:<br />
maxillary sinus, mycetoma, en<strong>do</strong><strong>do</strong>ntic treatment<br />
805
A. Bednarczyk i in. Czas. Stomatol.,<br />
Wstęp<br />
Organizm ludzki jest rezerwuarem wielorakich<br />
mikroorganizmów spełniających rolę saprofitów.<br />
W obrębie błony śluzowej jamy ustnej,<br />
gardła, nosa oraz zatok obocznych występują<br />
różne rodzaje grzybów. Grzyby z rodzaju<br />
Aspergillus są szeroko rozpowszechnione w<br />
przyrodzie. Ich rezerwuarem są rozkładające<br />
się szczątki pochodzenia roślinnego. U zdrowego<br />
człowieka bytują często na błonie śluzowej<br />
jamy ustnej i górnego odcinka dróg oddechowych,<br />
nie wywołując zmian chorobotwórczych.<br />
W sprzyjających warunkach mogą spowo<strong>do</strong>wać<br />
infekcje grzybicze w obrębie układu<br />
oddechowego, między innymi zapalenie zatoki<br />
szczękowej. Najczęściej izolowane u chorych<br />
rodzaje to Aspergillus fumigatus i Aspergillus<br />
flavus (4, 6, 9, 16, 21).<br />
Liczba zakażeń grzybiczych jest coraz większa,<br />
co jest związane z rosnącą liczbą pacjentów<br />
z upośledzoną odpornością w przebiegu<br />
chorób autoimmunologicznych, przyjmujących<br />
immunosupresję po przeszczepieniu<br />
narządów, w trakcie lub po chemioterapii, a<br />
także u ludzi zakażonych wirusem zespołu<br />
upośledzenia odporności. Infekcje grzybicze<br />
mogą <strong>do</strong>tyczyć również osób z prawidłowo<br />
funkcjonującym układem odpornościowym.<br />
Najczęściej spotykaną formą zakażenia grzybiczego<br />
jest kropidlakowe zapalenie płuc.<br />
Wyodrębniono następujące formy kropidlakowego<br />
zapalenia płuc: o przebiegu inwazyjnym<br />
z zajęciem wielu narządów, o przebiegu<br />
łagodnym z wytwarzaniem grzybniaka i alergiczną<br />
aspergillozą oskrzelowo-płucną (4, 6, 9,<br />
14, 19). Opisano także inne postacie zakażeń<br />
grzybiczych: zapalenie kropidlakowe kości,<br />
wsierdzia, gałki ocznej, ucha, skóry, układu<br />
moczowego (21).<br />
Grzybica zatok obocznych nosa występuje<br />
w dwóch postaciach: inwazyjnej i nieinwazyjnej<br />
(4, 6, 19). Postacie inwazyjne rozpoznawane<br />
są u osób otrzymujących immunosupresję<br />
lub w przebiegu chorób upośledzających odporność.<br />
Charakteryzują się obecnością grzyba<br />
w tkankach, który rozpoznawany jest w badaniu<br />
histopatologicznym (6, 7).<br />
Najcięższą wysoce śmiertelną postacią grzybiczego<br />
zapalenia zatok jest postać piorunująca,<br />
polegająca na ostrym zapaleniu tkanek<br />
miękkich z ich martwicą i szerzeniem się choroby<br />
drogą naczyń krwionośnych. Opisane w<br />
piśmiennictwie przypadki <strong>do</strong>tyczą chorych leczonych<br />
z powodu nowotworów, szczególnie<br />
białaczek, w których infekcja grzybicza ma<br />
charakter gwałtowny, objawia się bólami głowy,<br />
niedrożnością przewodów nosowych, podwyższoną<br />
temperaturą ciała. Stan chorego pogarsza<br />
się w szybkim tempie i często mimo<br />
wdrożenia właściwego leczenia przeciwgrzybiczego<br />
chory ginie (20, 22).<br />
Postać inwazyjna o charakterze przewlekłym<br />
przebiega z niszczeniem tkanek, również<br />
kości, a więc istnieje możliwość szerzenia<br />
się patologii <strong>do</strong> oczo<strong>do</strong>łu i wnętrza czaszki.<br />
Postęp choroby trwa miesiącami, a objawy<br />
takie jak: bóle głowy promieniujące <strong>do</strong> skroni,<br />
upośledzenie drożności nosa, częste krwawienia<br />
z nosa, uczucie nieprzyjemnego zapachu<br />
są często słabo nasilone (9, 19, 21).<br />
W piśmiennictwie są <strong>do</strong>niesienia o aspergilozie<br />
zatok obocznych nosa o charakterze inwazyjnym<br />
przewlekłym, szczególnie często<br />
występujące w rejonach pustynnych o gorącym<br />
klimacie, na przykład w Arabii Saudyjskiej lub<br />
w Sudanie. W tych regionach obserwowane<br />
jest wysokie stężenie zarodników we wdychanym<br />
powietrzu (4, 6, 7, 9).<br />
U osób ogólnie zdrowych infekcja może<br />
przybrać postać grzybniaka rozwijającego się<br />
we wnętrzu zatoki szczękowej bez naciekania<br />
błony śluzowej. Cechą charakterystyczną tej<br />
postaci jest ograniczenie zapalenia <strong>do</strong> jednej<br />
806
2006, LIX, 11 Grzybniak kropidlakowy zatoki<br />
zatoki szczękowej, która wypełniona jest masami<br />
grzybiczymi (1, 3, 4, 7, 10).<br />
Inną postacią kropidlakowego zapalenia zatok<br />
obocznych nosa jest grzybicze zapalenie<br />
alergiczne w którym rozwojowi mas grzybiczych<br />
w obrębie zatoki lub zatok towarzyszy<br />
reakcja alergiczna na patogen. Trudność leczenia<br />
tej formy zapalenia polega na przetrwaniu<br />
reakcji alergicznej organizmu, mimo całkowitego<br />
chirurgicznego usunięcia grzybni ze<br />
światła zatoki szczękowej. Opisywane są częste<br />
wznowy tej postaci zapalenia. Grzybicze<br />
zapalenie zatok obocznych nosa rozwijające<br />
się na podłożu alergii współistnieje często z<br />
nieżytem i polipami błony śluzowej jamy nosowej.<br />
Obserwuje się wzrost poziomu immunoglobulin<br />
IgE przeciw kropidlakowi w surowicy<br />
krwi (5, 6, 13, 14, 15, 18).<br />
Rozpoznanie grzybiczego zapalenia zatoki<br />
szczękowej oparte jest na wywiadzie, badaniu<br />
klinicznym i ocenie badań <strong>do</strong>datkowych. W<br />
diagnostyce różnicowej stosowane są badania<br />
radiologiczne: zdjęcia pantomograficzne, rtg<br />
zatok obocznych nosa w projekcji Watersa,<br />
tomografia komputerowa, a także en<strong>do</strong>skopia<br />
jamy nosowej. Podstawowe znaczenie ma jednak<br />
badanie mykologiczne popłuczyn z zatoki<br />
i badanie histologiczne pobranego ze światła<br />
zatoki materiału (9, 11, 13, 18, 19, 21).<br />
W obrazie radiologicznym obserwuje się<br />
całkowite zacienienie zatoki z częstym występowaniem<br />
cienia charakterystycznego dla<br />
ciała obcego. Stammberger tłumaczył występowanie<br />
cienia ciała obcego współistnieniem<br />
wraz z grzybnią kropidlaka soli fosforanów<br />
wapnia, co daje charakterystyczny obraz radiologiczny<br />
zarówno w TK jak i na rentgenogramach<br />
konwencjonalnych (10, 19, 23).<br />
Histologicznie masa grzybniaka składa się ze<br />
splątanego mycelium, zarówno z martwych jak<br />
i żywych elementów, fibryny, śluzu, z rozłożonych<br />
elementów krwinek, nabłonka i mas bezpostaciowych<br />
(17, 23).<br />
Leczenie przewlekłych form grzybiczej infekcji<br />
zatok obocznych nosa wymaga postępowania<br />
chirurgicznego z całkowitym usunięciem<br />
grzybni. Konieczny jest zatem bardzo<br />
<strong>do</strong>bry wgląd <strong>do</strong> zatoki szczękowej i możliwość<br />
manipulacji we wszystkich jej zachyłkach.<br />
Dostęp przez nos jest opisywany jako<br />
niewystarczający (3, 19). Polecany jest zatem<br />
<strong>do</strong>stęp przez przednią ścianę zatoki szczękowej,<br />
z wykonaniem wystarczającego wglądu<br />
<strong>do</strong> wnętrza zatoki.<br />
W przypadku alergicznego grzybiczego zapalenia<br />
zatoki szczękowej leczenie chirurgiczne<br />
może wymagać uzupełnienia w postaci<br />
podania sterydów miejscowo lub/i ogólnie.<br />
Ponadto stosowane jest leczenie polegające<br />
na podawaniu leków przeciwgrzybiczych wg<br />
mykogramu. Pomimo coraz bardziej obiecujących<br />
rezultatów skojarzonego leczenia zachowawczego<br />
i chirurgicznego częstość nawrotów<br />
choroby sięga 88%. Jak podają Kuhn i<br />
Javer pacjent powinien pozostawać pod ścisłą<br />
obserwacją przynajmniej 3 lata (12).<br />
Leczenie przeciwgrzybicze jest szczególnie<br />
wskazane w przypadkach występowania nacieku<br />
grzybiczego w tkankach miękkich, potwierdzonego<br />
rozpoznaniem histopatologicznym<br />
lub obecnością grzyba w popłuczynach<br />
pobranych z zatoki (4, 6).<br />
Materiał i metody<br />
W latach 1999-2005 <strong>do</strong> Kliniki Chirurgii<br />
Czaszkowo Szczękowo Twarzowej, Chirurgii<br />
Jamy Ustnej i Implantologii zgłosiło się 34<br />
chorych, u których rozpoznano zapalenie kropidlakowe<br />
zatoki szczękowej na podstawie<br />
opracowanych przez de Shazo i wsp. (4) kryteriów<br />
diagnostycznych (tab. I). Wśród nich było<br />
9 mężczyzn i 25 kobiet w wieku od 18 <strong>do</strong> 59 lat.<br />
W wywiadzie pacjenci zgłaszali <strong>do</strong>legliwości<br />
807
A. Bednarczyk i in. Czas. Stomatol.,<br />
T a b e l a I . Rozpoznanie grzybniaka wg de Shazo (4)<br />
• Częściowe lub całkowite zacienienie jednej i więcej zatok obocznych nosa z/ bez obecności kalcyfikacji<br />
w rtg przeglą<strong>do</strong>wym zatok lub w TK<br />
• Obecność gęstej śluzowo ropnej wydzieliny w zatoce<br />
• Gęste i zwarte konglomeraty grzybni leżące ale nie związane z błoną śluzową zatoki<br />
• Zapalenie błony śluzowej o różnych stopniach zaawansowania<br />
• Brak naciekania błony śluzowej, naczyń krwionośnych i kości<br />
bólowe twarzy ograniczone <strong>do</strong> policzka oraz<br />
okolicy po<strong>do</strong>czo<strong>do</strong>łowej lub rozlane i promieniujące<br />
<strong>do</strong> skroni i oczo<strong>do</strong>łu. Dolegliwościom<br />
bólowym towarzyszyło uczucie pełności policzka,<br />
jednostronna niedrożność przewodu<br />
nosowego, często z okresowym wyciekiem<br />
treści z nosa lub uczuciem ściekania treści po<br />
tylnej ścianie gardła. Pięciu chorych skarżyło<br />
się na nawracające krwawienia z nosa. Często<br />
jako początek <strong>do</strong>legliwości pacjenci podawali<br />
leczenie en<strong>do</strong><strong>do</strong>ntyczne zęba. W dziewięciu<br />
przypadkach grzybica miała charakter asymptomatyczny,<br />
a rozpoznanie wstępne stawiano<br />
na podstawie rutynowo wykonywanego zdjęcia<br />
pantomograficznego.<br />
U wszystkich chorych zapalenie występowało<br />
jednostronnie i było związane z wykonanym<br />
wcześniej leczeniem en<strong>do</strong><strong>do</strong>ntycznym<br />
zęba trzonowego lub przedtrzonowego<br />
w szczęce. Żaden z leczonych pacjentów nie<br />
był poddawany terapii immunomodulującej i<br />
nie zgłaszał w badaniu podmiotowym choroby<br />
upośledzającej układ odpornościowy.<br />
U wszystkich chorych wykonano zdjęcia<br />
pantomograficzne (ryc. 1) i zdjęcia celowane<br />
na zatoki oboczne nosa w projekcji Watersa<br />
(ryc. 2). W badaniach radiologicznych w świetle<br />
zatoki szczękowej wi<strong>do</strong>czne było <strong>do</strong>brze<br />
cieniujące ciało obce, najczęściej umiejscowione<br />
w zachyłku zębo<strong>do</strong>łowym lub na ścianie<br />
<strong>do</strong>nosowej w okolicy naturalnego ujścia.<br />
Zatoka szczękowa we wszystkich projekcjach<br />
wykazywała częściowe lub całkowite jednostronne<br />
zacienienie. W 9 przypadkach zgrubienie<br />
błony śluzowej <strong>do</strong>tyczyło obszaru, w<br />
którym znaj<strong>do</strong>wało się ciało obce. U leczonych<br />
pacjentów na zdjęciu pantomograficznym<br />
wi<strong>do</strong>czny był leczony en<strong>do</strong><strong>do</strong>ntycznie<br />
ząb w szczęce w odcinku bocznym lub pacjenci<br />
w wywiadzie zgłaszali ekstrakcję zęba<br />
z powodu utrzymujących się <strong>do</strong>legliwości bólowych<br />
twarzy i głowy po leczeniu en<strong>do</strong><strong>do</strong>ntycznym.<br />
Wszystkich chorych leczono chirurgicznie<br />
w znieczuleniu ogólnym, a okolicę operowaną<br />
ostrzykiwano 2% lignokainą z noradrenaliną w<br />
stężeniu 1:200000. W przedniej ścianie zatoki<br />
szczękowej wykonywano otwór (ryc. 3). We<br />
wszystkich przypadkach stwierdzono masy<br />
grzybicze i polipowato rozrośniętą błonę śluzową<br />
ściśle wypełniającą nie tylko zachyłek<br />
zębo<strong>do</strong>łowy ale również część lub całe światło<br />
zatoki szczękowej. Intra operationem nie<br />
stwierdzono niszczenia ścian kostnych zatoki<br />
szczękowej. U 23 chorych stwierdzono niedrożność<br />
naturalnego ujścia zatoki szczękowej.<br />
Rozrośniętą polipowato błonę śluzową wraz<br />
z masami grzybiczymi usuwano <strong>do</strong>kładnie<br />
(ryc. 4). Było to możliwe dzięki wizualizacji<br />
zachyłków zatoki za pomocą sztywnego en<strong>do</strong>skopu<br />
z optyką 30 stopni. U wszystkich cho-<br />
808
2006, LIX, 11 Grzybniak kropidlakowy zatoki<br />
Ryc. 1. Rtg pantomograficzne z cieniem ciała obcego w świetle lewej zatoki szczękowej. Ząb 26 z wi<strong>do</strong>cznym<br />
przepełnieniem dystalnego policzkowego kanału korzeniowego.<br />
rych wykonano otwór pod małżowiną nosową<br />
<strong>do</strong>lną, przez którą na 48 godzin umieszczano<br />
cewnik Folleya. Pobrany materiał we wszystkich<br />
przypadkach przesyłano <strong>do</strong> badania histopatologicznego.<br />
U wszystkich chorych 14 dni po zabiegu pobrano<br />
popłuczyny z zatok szczękowych <strong>do</strong> badania<br />
mykologicznego. U 11 chorych stwierdzono<br />
obecność grzybni Aspergillus sp., wrażliwego<br />
na flukonazol. Chorzy otrzymali standar<strong>do</strong>we<br />
leczenie flukonazolem przez 6 tygodni<br />
w dawce 200mg. Po 14 dniach od zakończenia<br />
farmakoterapii flukonazolem ponownie<br />
pobierano popłuczyny z zatok szczękowych.<br />
U żadnego z chorych nie stwierdzono obecności<br />
grzybni.<br />
Wyniki<br />
Ryc. 2. Rtg zatok obocznych nosa w projekcji Watersa<br />
z cieniem ciała obcego w świetle zacienionej zatoki<br />
szczękowej.<br />
W okresie od 1999 <strong>do</strong> 2005r. leczono chirurgicznie<br />
34 chorych. Nie zaobserwowano żadnych<br />
powikłań ani zgonów. W żadnym przy-<br />
809
A. Bednarczyk i in. Czas. Stomatol.,<br />
Ryc. 3. Grzybnia wi<strong>do</strong>czna w otworze wykonanym w<br />
przedniej ścianie zatoki szczękowej.<br />
Ryc. 4. Masy grzybicze usunięte ze światła zatoki<br />
szczękowej.<br />
padku nie rozpoznano infekcji o charakterze<br />
inwazyjnym. Dodatkowego leczenia farmakologicznego<br />
wymagało 11 chorych. U żadnego<br />
z 34 pacjentów pozostających pod kontrolą<br />
ambulatoryjną nie stwierdzono nawrotu grzybiczego<br />
zapalenia zatoki szczękowej.<br />
Dyskusja<br />
Wraz z wzrastającą liczbą chorych przewlekle,<br />
z upośledzoną odpornością, wykonując<br />
diagnostykę różnicową patologii zapalnych w<br />
obrębie twarzowej części czaszki należy brać<br />
pod uwagę możliwość infekcji grzybiczej (3,<br />
5, 8). Do pacjentów z upośledzoną odpornością<br />
zaliczają się przede wszystkim chorzy na<br />
cukrzycę, nowotwory złośliwe i chorzy przyjmujący<br />
immunosupresję po przeszczepieniu<br />
narządów. Szczególnie w różnicowaniu ostrego<br />
zapalenia zatok szczękowych należy brać<br />
pod uwagę zakażenie grzybicze, ponieważ<br />
grzybicza infekcja u osób z upośledzoną odpornością<br />
może mieć charakter piorunujący i<br />
prowadzący niekiedy nawet <strong>do</strong> śmierci chorego.<br />
Wczesne podjęcie właściwej terapii ma<br />
zatem fundamentalne znaczenie.<br />
Rozwój kropidlaka Aspergillus fumigatus<br />
jest możliwy z uwagi na obecność cynku w<br />
materiałach <strong>do</strong> uszczelniania i wypełniania<br />
kanałów korzeniowych. Ciało obce w zatoce<br />
szczękowej powoduje odczyn zapalny z upośledzeniem<br />
transportu śluzowo rzęskowego,<br />
co sprzyja rozwojowi zarodników. Ten mechanizm<br />
tłumaczy rozrost grzybni z zarodników<br />
obecnych we wdychanym powietrzu w jednej<br />
zatoce obocznej nosa (8, 14, 16). Rozwój kropidlaka<br />
jest możliwy również po wprowadzeniu<br />
infekcji z jamy ustnej <strong>do</strong> zatoki szczękowej<br />
podczas leczenia en<strong>do</strong><strong>do</strong>ntycznego lub po<br />
ekstrakcji zęba powikłanej połączeniem ustno-<br />
-zatokowym (1, 17).<br />
Grzybniak występujący u pacjentów leczonych<br />
w Klinice Chirurgii Czaszkowo<br />
Szczękowo-Twarzowej, Chirurgii Jamy Ustnej<br />
i Implantologii był powiązany z leczeniem<br />
en<strong>do</strong><strong>do</strong>ntycznym zęba bocznego w szczęce<br />
i prze<strong>do</strong>staniem materiału wypełniającego<br />
poza kanał zęba <strong>do</strong> światła zatoki szczękowej.<br />
Po<strong>do</strong>bne korelacje pomiędzy rozwojem grzybni<br />
w zatoce i leczeniem kanałowym zęba zgłasza<br />
wielu autorów. Natomiast Odell i Perth<br />
(17) a także w rodzimym piśmiennictwie Bojar<br />
810
2006, LIX, 11 Grzybniak kropidlakowy zatoki<br />
(2) na podstawie badań in vitro podważają rolę<br />
cynku zawartym w tlenku cynku z eugenolem.<br />
W wykonanych badaniach cynk w różnych stężeniach<br />
a także tlenek cynku wykazały właściwości<br />
hamujące rozwój grzyba. Odell sugeruje,<br />
że mechanizm rozwoju grzybni jest związany<br />
z mechanicznym wywołaniem stanu zapalnego<br />
w błonie śluzowej zatoki szczękowej lub<br />
poprzez wprowadzenie materiału zakażonego<br />
zarodnikami z powietrza.<br />
W grupie leczonych chorych nie rozpoznano<br />
infekcji o charakterze inwazyjnym z niszczeniem<br />
tkanek i naciekiem w obrębie tkanek<br />
miękkich. Proponujemy, aby w razie wątpliwości<br />
<strong>do</strong>tyczących rozległości infekcji grzybiczej<br />
i podejrzeniu o zajęcie sitowia, zatoki<br />
czołowej lub oczo<strong>do</strong>łu rozszerzyć diagnostykę<br />
obrazową o TK lub/i MR.<br />
Podsumowanie<br />
1. Występowanie grzybniaka zatoki szczękowej<br />
w zdecy<strong>do</strong>wanej większości przypadków<br />
jest związane leczeniem en<strong>do</strong><strong>do</strong>ntycznym<br />
oraz z przepełnieniem kanałów korzeniowych<br />
leczonego en<strong>do</strong><strong>do</strong>ntycznie zęba i zdeponowaniem<br />
materiału wypełniającego w świetle zatoki<br />
szczękowej.<br />
2. Niezbędna jest szczególna ostrożność<br />
przy leczeniu en<strong>do</strong><strong>do</strong>ntycznym górnych zębów<br />
bocznych szczególnie u pacjentów z rozwiniętym<br />
zachyłkiem zębo<strong>do</strong>łowym zatoki<br />
szczękowej.<br />
3. Pacjenci po leczeniu chirurgicznym z powodu<br />
grzybiczej infekcji zatoki szczękowej powinni<br />
pozostawać pod stałą kontrolą ambulatoryjną,<br />
bez względu na przyjmowane uzupełniające<br />
leczenie farmakologiczne. Propozycja<br />
ta jest oparta na <strong>do</strong>świadczeniach własnych i<br />
innych autorów obserwujących wznowę u wysokiego<br />
odsetka leczonych chorych.<br />
Piśmiennictwo<br />
1. Beck-Mannagetta J., Necek D.: Radiologic<br />
findings in aspergillosis of the maxillary sinus.<br />
Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol., 1986, 62, 345-<br />
-349. – 2. Bojar W., Kobyłecki W., Zaręba T.:<br />
Działanie przeciwdrobnoustrojowe uszczelniaczy<br />
kanałowych – ocena in vitro. Czas. Stomatol.,<br />
2002, LV, 11, 695-701. – 3. Chobillon M. A.,<br />
Jankowski R.: What are the advantages of the en<strong>do</strong>scopic<br />
canine fossa approach in treating maxillary<br />
sinus aspergillomas? Rhinology, 2004,<br />
42, 4, 230-235. – 4. deShazo R. D., O’Brien M.,<br />
Chapin K., Soto-Aguilar M., Swain R., Lyons M.,<br />
Bryars W. C. Jr., Alsip S.: Criteria for the diagnosis<br />
of sinus mycetoma. J. Allergy Clin. Immunol.,<br />
1997, 99, 4, 475-485. – 5. Dhiwakar M., Thakar<br />
A., Bahadur S., Sarkar C., Banerji U., Handa K.<br />
K., Chhabra S. K: Preoperative diagnosis of allergic<br />
fungal sinusitis. Laryngoscope, 2003, 113, 4,<br />
688-694. – 6. Eloy Ph., Bertrand B., Rombeaux<br />
Ph., Delos M., Trigaux J-P: Mycotic sinusitis.<br />
Acta Oto-rhino-laryngol. Belg., 1997, 51, 339-<br />
352. – 7. Ferreiro J. A., Carlson B. A., Cody D.<br />
T. 3rd.: Paranasal sinus fungus balls. Head Neck,<br />
1997, 19, 6, 481-486. – 8. Giardino L., Pontieri<br />
F., Savoldi E., Tallarigo F.: Aspergillus mycetoma<br />
of the Maxillary Sinus Secondary to Overfilling<br />
of a Root Canal. J. En<strong>do</strong>d., 2006, 32, 7, 692-694.<br />
– 9. Kopp W., Fotter R., Steiner H., Beaufort I.,<br />
Stammberger H.: Aspergillosis of the paranasal<br />
sinuses. Radiology, 1985, 156, 715-716. -10.<br />
Koszowski R., Raczkowska-Siostrzonek A.: Czy<br />
materiał en<strong>do</strong><strong>do</strong>ntyczny wprowadzony <strong>do</strong> światła<br />
zatoki może sprzyjać rozwojowi grzybicy kropidlakowej<br />
zatok szczękowych? Czas. Stomatol.,<br />
2004, LVII, 12, 820-828.<br />
11. Krennmair G., Lenglinger F., Muller–<br />
Schelken H.: Computed tomography in the diagnosis<br />
of sinus aspergillosis. J. Craniomaxillofac.<br />
Surg., 1994, 22, 2, 120-125. – 12. Khun F. A.,<br />
Javer A. R.: Allergic fungal Rhinosinusitis. Arch<br />
Otol. Head Neck Surg., 1998, 124, 10, 1179-<br />
1180. – 13. Kuhn F. A., Swain R. Jr.: Allergic fungal<br />
sinusitis: diagnosis and treatment. Curr. Opin.<br />
Otolaryngol. Head Neck Surg., 2003, 11, 1, 1-5.<br />
– 14. Lewczuk P., Przylipiak J., Gruszewska–<br />
811
A. Bednarczyk i in. Czas. Stomatol.,<br />
Lewczuk L., Grabowska S. Z.: Aspergilloza zatok<br />
przynosowych. Czas.Stomatol.,1996, XLIX, 1,<br />
62-65. – 15. Marple B. F.: Allergic fungal rhinosinusitis:<br />
current theories and management strategies.<br />
Laryngoscope, 2001, 111, 6, 1006-1019.<br />
– 16. Mensi M., Salgarello S., Pinsi G., Piccioni<br />
M.: Mycetoma of the maxillary sinus: en<strong>do</strong><strong>do</strong>ntic<br />
and microbiological correlations. Oral Surg. Oral<br />
Med. Oral Pathol. Oral Radiol. En<strong>do</strong>d., 2004, 98,<br />
1, 119-123. – 17. Odell E., Pertl C.: Zinc as growth<br />
factor for Aspergillus sp. And the antifungal effects<br />
of root canal sealants. Oral Surg. Oral Med.<br />
Oral Pathol., 1995, 79, 1, 82-87. – 18. Senocak<br />
D., Kaur A.: What’s in a fungus ball? Report of a<br />
case with submucosal invasion and tissue eosinophilia.<br />
Ear Nose Throat J. 2004, 83, 10, 696-698.<br />
– 19. Schubert M. S.: Allergic fungal sinusitis.<br />
Clin. Rev. Allergy Immunol., 2006, 30, 3, 205-<br />
216. – 20. Stammberger H., Jakse R., Beaufort F.:<br />
Aspergillosis of the paranasal sinuses: x-ray diagnosis,<br />
histopathology, and clinical aspects. Ann.<br />
Otol. Rhinol. Laryngol., 1984, 93, 251-256.<br />
21. Taxy J. B.: Paranasal fungal sinusitis: contributions<br />
of histopathology to diagnosis: a report<br />
of 60 cases and literature review. Am. J. Surg.<br />
Pathol., 2006, 30, 6, 713-720. – 22. Thrasher R.<br />
D., King<strong>do</strong>m T. T.: Fungal infections of the head<br />
and neck: an update. Otolaryngol. Clin. North.<br />
Am., 2003, 36, 4, 577-594. – 23. Willard C. C.,<br />
Eusterman V. D., Massengil P. L.: Allergic fungal<br />
sinusitis: report of 3 cases and review of the<br />
literature. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol.<br />
Oral Radiol. En<strong>do</strong>d.: 2003, 96, 5, 550-560. –<br />
23. Yoon J. H., Na D. G., Byun H. S., Koh Y.<br />
H.: Calcification in Chronic Maxillary Sinusitis:<br />
Comparison of CT Findings with Histopathologic<br />
Results. Am. J. Neuroradiol., 1999, 20, 571-574.<br />
Otrzymano: dnia 27.IX.2006 r.<br />
Adres: 02-005 Warszawa, ul. Lindleya 4 paw. 8.<br />
812
Change language