Funksionimi i Sistemit: - Solidar

Funksionimi i Sistemit:
Sigurimi i Punës së Denjë dhe
i punës cilësore në vendet e punës
në Ballkanin Perëndimor

Përmbajtja
Parathënie
01
Hyrje
02
1
Rekomandimet
rajonale
03
2
Sfidat e Punë së Denjë
në Ballkanin Perëndimor
05
3
Dobësitë e identifikuara
në zbatimin e monitorimin
e mekanizmave
09
Konkluzionet
21

Parathënie
Procesi i zgjerimit Evropian kërkon harmonizimin e ligjeve të punës dhe të
cështjeve sociale në Ballkanin Perëndimor me Legjislacionin komunitar për
cështjet sociale të BE-së. Ky proces vështirësohet edhe më shumë në ditët e
sotme me krizën ekonomike e financiare e cila i ka bërë përkeqësuar edhe më
shumë kushtet e vështira sociale dhe ekonomike në shumë nga vendet
kandidate dhe para-kandidate. Ky publikim thekson nevojën urgjente për të
përdorur procesin e aderimit në Bashkimin Evropian si një katalizator për
promovimin e përfshirjes sociale, kohezionin social, punën e denjë dhe punën
cilesore ( quality job) në rajon.
Për të mbështetur zbatimin e reformave dhe zhvillimin social-ekonomik,
SOLIDAR dhe anëtarët e saj janë duke advokuar që struktura e BE-së për
Shoqërinë Civile (në kuadër të Instrumentit të Para-Aderimit - IPA) të modelohet
në mënyrë të tillë që të promovojë partneritete afatgjata ndërmjet OJF-ve, think
tank dhe partnerëve socialë për të monitoruar zbatimin e politikave dhe
procesin e integrimit në BE.
Në vitin 2011, SOLIDAR(Belgjikë), Olof Palme International Center (Suedi),
AGENDA Institute (Shqipëri), Center for Democracy Foundation (Serbi), CLARD
(Kosovë), The Progress Institute for Social Democracy (Maqedoni), STBIH
(Bosnje- Hercegovinë) dhe Progetto Sviluppo CGIL (Itali) kane lancuar me
mbështetjen e Këshillit Rajonal Pan-Evropian (PERC), të Konfederatës së
Sindikatave Ndërkombëtare të Tregtisë, Rrjetin Ballkanik të Punës së Denjë.
Qëllimi i këtij Rrjeti është të forcojë kapacitetet e përbashkëta afatgjata dhe të
ndërtojë një partneritet efektiv që shtrihet përtej kufijve kombëtare.
Gjetjet e këtij Rrjeti – që u mblodhën në këtë broshurë - konfirmojnë se vendet
janë ende larg nga të qenit në gjendje të garantojnë, mbrojnë dhe të përmbushin
të drejtat socialo-ekonomike në Ballkanin Perëndimor. Prandaj është tepër e
rëndësishme që në këtë valë të përkeqësimit ekonomik, BE-ja në mënyrë të
vendosur të këmbëngulë në zbatimin e plotë të ligjeve të miratuara për punësim
dhe për punën si dhe të sigurojë garantimin e mekanizmave ligjore që
kontrollojnë promovimin e të drejtave të punëtorëve dhe të punës.
Për më tepër, Strategjia e Zgjerimit në BE duhet të vazhdojë mbështetjen e
partneriteteve midis partnerëve socialë, organizatave të shoqërisë civile dhe të
gjitha autoriteteve për të monitoruar implementimin dhe zbatimin e
legjislacionit të miratuar dhe për të hartuar strategji dhe programe të
përbashkëta që synojnë mbështetjen e atyre personave që e gjejnë veten në
tregun e të punësuarve informal dhe në kushte të pasigurta të punës.
Conny Reuter
Sekretari i Përgjithshëm i SOLIDAR
01

Hyrje
Adresimi kolektiv i të drejtave të punës dhe i të drejtave sociale-ekonomike në vendet
e Ballkanit Perëndimor është një parakusht i rëndësishëm për konsolidimin e
mëtejshëm social dhe për konvergjencën sociale në rrugën drejt integrimit në BE. Për
fat të keq, kriza aktuale financiare dhe ekonomike ka ndikuar negativisht në axhendën
sociale në Serbi, Maqedoni, Kosovë*, Shqipëri dhe Bosnje& Hercegovinë si dhe
ka përkequar luftën e tyre kundër:
*
Sipas rezolutës 1244
• Një sektor informal që përbën më shumë se 30% të ekonomisë
• Shkalla e papunësisë mbi 20 %
• Institucione shtetërore të politizuara.
• Mungesa e durimit politik për të forcuar zbatimin e reformave.
• Kapacitete të vogla për të zbatuar legjislacionin dhe mekanizmat kontrolluese.
Kjo ka çuar që pozicioni i punëtorëve të jetë shumë i pasigurt kundrejt
punëdhënësve në sektorëve të ndryshëm në të gjithë rajonin dhe si rezultat të ketë
një mbrojtje joefektive të punëtorëve, sepse shtetet nuk janë në gjendje të garantojë,
të mbrojnë dhe të përmbushin të drejtat socialo-ekonomike. Margjinalizimi i
qëllimshëm i rolit të sindikatave nga ana e shtetit dhe perceptimi i përbashkët
negativ i publikut i punës së tyre ka penguar sindikatat te jenë një aktor qëndror në
zbatimin e të drejtave të punëtorëve dhe në proceset vendim-marrëse në rrugën e
integrimit në BE.
Kjo situatë e kombinuar me nivelin e ulët të përfaqësimit të shoqatave të
punëdhënësve tregon që institucionet e partneritetit social, të tilla si Këshilli
Social-Ekonomik, luajnë një rol të dobët në bërjen e politikave në vendet e
Ballkanit Perëndimor. Organizatat e shoqërisë civile - partnerë në forcimin e
dialogut social dhe rritjen e ndërgjegjësimit - mungojnë shumë, ndërsa ato janë
lojtarë kyç në ndërtimin e një partneriteti të fortë socialo-ekonomik nga i cili
mund të përfitojnë të gjithë.
Kjo broshurë 1 vë përpara një sërë rekomandimesh për rajonin, të cilat janë
identifikuar nga anëtarët e Rrjetit të Punës së Denjë të Ballkanit si një bazë solide
për punën afat-gjatë të avokimit të përbashkët në rajon. Për më tepër, do të jipen
informacione në lidhje me mangësitë ekzistuese në lidhje me mbrojtjen e të
drejtave të punëtorëve dhe të drejtat socialo-ekonomike në çdo vend. Në këtë
kontekst, problemet më urgjente do të paraqiten dhe do të ndiqen nga
rekomandimet specifike për vendet si Serbia, Maqedonia, Kosova, Shqipëria dhe
Bosnjë e Hercegovina.
1
Kjo broshurë është hartuar bazuar në 5
rastestet studimore një për secilin prej vende
të para-përmendura vënë së bashku nga Rrjeti
Ballkanik i Punës së Denjë.Lista e plotë e
studimeve të rasteve studimore mund të
gjenden: www.solidar.org
02

Rekomandimet
Rajonale
1
Për Bashkimin Evropian:
• Të vazhdojë adresimin e çështjes së rritjes së sektorit informal dhe të papunësisë
në vendet e zgjerimit të BE-së, nëpërmjet programeve që drejtohen posaçërisht
prej njerëzve të margjinalizuar dhe të përjashtuar, të tilla si punëtorët e pasigurta.
• Të vazhdojë këmbëguljen për zbatimin e plotë të legjislacionit të miratuar për
punën dhe punësimin dhe për forcimin e mekanizmave të kontrollit në fushën
e të drejtave të punëtorëve.
• Të sigurojë që kapacitetet administrative, teknike dhe financiare janë forcuar
nëpërmjet Struktures së Shoqërisë Civile (në kuadër të Instrumentit të Paraaderimit
- IPA), duke mbështetur partneritetin socialo-ekonomik në rajon dhe
duke monitoruar zbatimin e politikave ndërkombëtare dhe procesin e integrimit
në Bashkimin Evropian.
03

Për Autoriteteve kombëtare:
• Të forcojne Institucionet dhe mekanizmat e kontrollit dhe te zbatojnë më mirë
legjislacionin e punës. Konkretisht, pa vonesa të mëtejshme, autoritetet kombëtare
kanë nevojë të:
• Adresojnë dobësitë e identifikuara në Ligjet e Punës dhe të miratojë VKM( vendimet
e Këshillit të Ministrave) përkatëse.
• Krijojnë Gjykatat e Punës dhe të ofrojë asistencë ligjore falas për punëtorët e
pasiguruar.
• Sigurojnë funksionimin normal dhe të rrisin ndikimin e Këshillit Socialo-Ekonomik.
• Rrisin numrin e inspektorëve të punës që të përputhen me nevojat për inspektim.
• Të sigurojnë që sindikatat nuk janë objekt i abuzimeve të ndryshme por janë një
partner i pranuar si në dialogun social ashtu edhe procesi i integrimit në BE,
ndërkohë që partnerët socialë duhet të forcojnë rolin e tyre mbikëqyres dhe rolin
e Avokatit të Popullit.
• Të sigurojnë që ndërmarrjet transnacionale të trajtojnë punëtorët e tyre në Ballkanin
Perëndimor njësoj me ato të BE-së. Duhet të sanksionohet sjellja me standarte të
ndryshme me të cilen punëtorët përballen, sidomos në rastet kur të dy vendet janë
anëtare të Organizatave Ndërkombëtare të Punës (ILO).
• Të parandalojnë anullimet e mëtejshme të Marrëveshjeve kolektive. Për shkak të krizës
aktuale anullimi i Marrëveshjeve kolektive bëhet zgjidhja më e lehtë e cila duhet të
parandalohet në mënyrë që të shmanget një situatë edhe më kaotike në tregun e punës.
• Të zhvillojnë mekanizma mbështetëse për partnerët socialë për të promovuar
koalicione të përbashkëta midis një grupi të gjerë aktorësh të tilla si OJF-të dhe
mediat, në përpjekje për të mbrojtur të drejtat e punëtorëve dhe për të zhvilluar një
fushatë të përbashkët për të sjellë ndryshime pozitive. Këta aktorë mund të ndihmojnë
në rritjen e legjitimitetit të partnerëve socialë duke rritur vetëdijen e opinionit publik
rreth të drejtave socialo-ekonomike, rreth punës së denjë dhe rreth punës cilësore.
• Të konsiderojnë realitetet e përbashkëta të Rajonit. Rrjetet që shtrihen përtej kufijve
kombëtar duhet të vazhdojnë të forcohen për të zvogëluar shkeljet e të drejtave
të punëtorëve, duke shkëmbyer praktikat pozitive dhe nëpërmjet fushatave të
përbashkëta të advokimit.
Rrjeti i Punës së Denjë në Ballkan
"Rrjeti i Punës së Denjë në Ballkan" është një program dy-vjeçar që ka nisur në
vitin 2011.Qëllimi kryesor i Rrjetit është të forcojë kapacitetin e sindikatave, OJFtë
dhe think tank për të punuar së bashku në promovimin e Punës së Denjë dhe
Punës Cilësore në Ballkan, duke zhvilluar rrjete kombëtare dhe rajonale, veprime
të përbashkëta të advokimit dhe fushata publike, formulimin e propozime për
politikat dhe monitorimin e zbatimin të legjislacionit Evropian në fushen socialoekonomike.
Për më tepër shikoni : www.solidar.org
04

Sfidat e Punës
së Denjë në
2Ballkanin Perëndimor
2
http://www.ilo.org/global/about-the-ilo/
decent-work-agenda/lang--en/index.htm
Puna e Denjë kërkon ekzistencën e punës prodhuese, marrëdhënie të drejtë
dhe të qëndrueshme midis një punëdhënësi me të punësuarit e tij/saj, një
mjedis të sigurtë dhe të shëndetshëm në punë, mbrojtjen e të drejtave sociale
të punëtorëve dhe familjeve të tyre, kushte më të mira të mundshme për
zhvillim personal të punonjësit dhe integrimin social, lirinë e shprehjes së
punëtorëve për të paraqitur nevojat e tyre, organizimin dhe marrjen pjesë në
mënyrë aktive në proceset vendim-marrëse (kur vendimet ndikojnë drejtpërdrejtë
në jetën, punën dhe barazinë gjinore të tyre, dmth barazinë midis meshkujve
dhe femrave). Puna e Denjë përmbledh aspiratat e njerëzve në jetën e tyre të
punës. Ka katër objektiva strategjike për të arritur atë: krijimin e vendeve të
punës, garantimin e të drejtave në punë, ofrimin e mbrojtjes sociale dhe
promovimin e dialogut social. 2 Sfida të mëdha mund të identifikohen për të
katër objektivat strategjike të Organizatës Ndërkombëtare të Punës (ILO) në
Ballkanin Perëndimor.
05

Serbia
Situata e përgjithshme e tregut të
punës në Serbi tregon se vetëm
1,795,775 nga 4,953,512 njerëz në
moshë pune janë të punësuar.
Shkalla e papunësisë është
22.2% 3 , duke mos treguar shenja
përmirësimi. Tregu i punës
karakterizohet nga një përqindje e
lartë e të papunëve afatgjatë dhe e
atyre të pakualifikur, nga një
numër i madh i grave të papuna,
i të rinjve dhe i atyre që i përkasin
grupeve të margjinalizuara
(njerëzit me aftësi të kufizuara,
romë, refugjatë dhe persona te
zhvendosur etj) 4 , si edhe nga
dallime të mëdha midis krahinave
të ndryshme. Vlerësimi i numrit të
njerëzve që punojnë në ekonominë
informale ndryshon, ku shifrat
lëvizin midis 300,000 dhe
1,000,000 njerëz, të cilët punojnë
në të zezë jozyrtarisht.Shumica e
tyre punojnë në hoteleri dhe
restorante, në biznese të vogla, në
industry, në impiantet e prodhimit,
në ndërtim dhe në fushën e
punës artizanale. Ka një sërë
problemesh shqetësuesë që lidhen
me përmbushjen e të drejtave
sociale dhe ekonomike të cilat
nëse neglizhohen mund të
rrezikojnë nivelin e arritur të
drejtave politike dhe civile. 5
Maqedoni
Shkalla e papunësisë është jo
vetëm një nga më të lartat në
Evropë (32%) 6 , por edhe më
afatgjatë, ku më shumë se 80% e
të papunëve kanë qenë të pa punë
për më shumë se një vit.
Statistikat tregojnë se shumica e
atyre (63.8%) kanë qenë të pa
punë për më shumë se 4 vite 7 .
Kjo ka rezultuar në zvogëlimin
gradual të kapitalit njerëzor
meqenëse njerezit gradualisht
kanë humbur aftësitë dhe
kapacitetet e tyre, ndërsa prisnin
për të gjetur një punë të re. Për
më tepër, 51.1% e familjeve me
një ose më shumë të punësuar
jetojnë nën nivelin e varfërisë 8 ,
ndërsa përqindja e popullsisë që
jeton në varfëri arrin 30.9 % qind
në 2010 9 . Është vlerësuar se
madhësia e ekonomisë informale
arrin shifra midis 40% - 45 % të
prodhimit të mbrëndshëm bruto
(PPB) dhe punëson të paktën
100,000 njerez 10 . Ajo më së
shumti prek punëtorët sezonalë
dhe punëtorët e pakualifikuar në
ndërtim, transport, industrinë
tekstile, bujqësi, tregti dhe
shërbime.
Kosova
Niveli total i të punësuarve në
Kosovë mbetet në nivel shumë të
ulët 26 % 11 . Një sfidë tjetër është
niveli i lartë i papunësisë e cili
vazhdon të luhatet në rreth 40 %
të nivelit total të forcës së punës 12 .
Kjo përqindje, pa dyshim një nga
më të lartat e Rajonit dhe në
Evropë, prek më së shumti
moshën nën 25 vjeç, të cilët
përbëjnë rreth 49 % të popullsis 13 .
Një pjesë e madhe e të punësuarve
në sektorin privat (rreth 30% nga
afërsisht 400.000 punëtorë) janë
pjesë e ekonomisë informale 14 .
Shqipëri
Edhe pse progresi ekonomik që
nga viti 2000 ka reduktuar
varfërinë dhe pjesërisht është
shoqëruar me përmirësimin e
kushteve të jetesës, kjo nuk është
shoqëruar me më shumë vende
pune , duke e lënë Shqipërinë si
një nga vendet më të varfra në
Rajon me të ardhura për frymë
prej € 2,66115. Të dhënat për
treguesit kryesorë të tregut të
punës janë ende të pasigurta,
por shkalla e punësimit është
vlerësuar të jetë rreth 53.4% në
vitin 2009, përkatësisht 64.3% për
meshkujt dhe 43.6% për femrat 16 .
Shkalla aktuale e punësimit në të
zezë në industrinë e fasoneve (që
përbën një pjesë të madhe të
totalit të eksporteve dhe punëson
rreth 100,000 punëtorë 17 ) është
vlerësuar në rreth 40%. Në
përgjithësi, mbulimi nga sistemi
i pensioneve është shumë i ulët në
krahasim me standartet e BE-së,
të cilat dekurajojnë edhe më tepër
njerëzit për të patur një punë të
rregullt. Përveç kësaj, vlera reale
e përfitimeve të marra nga ky
sistem është i ulët për shkak të
zhvlerësimit të lekut si rrjedhoje
e inflacionit të lartë. Nëse situata
nuk përmirësohet duke rritur
pensionet në përpjesëtim me
kontributet dhe nevojat,
informaliteti do të mbetet i lartë.
06

Bosnja dhe Hercegovina
Bosnje& Herzegovina (B&H) ndan të njëjtin fat si vendet e tjera të
Ballkanit Perëndimor duke kaluar nga një proces i gjatë dhe i vështirë
i tranzicionit ekonomik, por ndryshe nga vendet e tjera, ajo gjithashtu
është duke u ballafaquar me pasojat e luftës: një infrastrukturë e
shkatërruar ekonomike dhe me një popullsi jashtëzakonisht të ndarë.
Ndarja etnike - për shkak të lidershipit politik - ende merr përparësi
mbi të gjitha çështjet e tjera sociale dhe në këtë mënyrë ndikon
konsiderueshem në situatën socialo-ekonomike në vend. Pasojat e
këtyre politikave tek qytetarët dhe punëtorët kanë qenë katastrofike.
Statistikat tregojnë se 41.5% e popullsisë është e varfër, e cila do të
thotë që gjysma e popullsisë përballet me disa forma të përjashtimit
social. Pothuajse një e katërta e popullsisë (¼) është në prag të
varfërisë, 18 kryesisht për shkak të një niveli të lartë të papunësisë.
Rreth 43.1% ose 526,616 persona të popullsisë në moshë pune
nuk kanë një punë 19 ndërsa mjaft qytetarë punojnë si punëtor i
padeklaruar. 20 Fatkeqësisht politikat sociale të zbatuara në Bosnje&
Hercegovine nuk funksionojnë në favor të të varfërve: rreth 20% e
popullsisë së varfër llogaritet të bëjë 7.2 % të shpenzimeve totale,
ndërsa 20% e popullsisë më të pasur bën më shumë se 39% të
shpenzimeve totale.
3
Anketa e Fuqisë Punëtore për vitin 2010
(Instituti për Statistika)
4
Raporti Kombëtar i Shërbimit të Punësimit për
vitin 2010
5
Raporti i Avokatit të Popullit për vitin 2010
6
Anketa e Fuqisë Punëtore për vitin 2010
7
Indikatori Botëror i Zhvillimit për vitin 2010
(Banka Botërore)
8
Varfëria relative në vitin 2010 (Zyra
Statistikore)
9
Përqindja e të varfërve në vitin 1998 qëndroi
në 20,7%. Rritja ekonomike më e lartë ishte
në periudhën nga viti 1999 deri në vitin 2002.
Në vitin 2002 përqindja e njerëzve të varfër
arriti në 30,2%. Përqindja më e lartë është
regjistruar në vitin 2009 - 31.1%.
10
Vlerësimi i ekonomisë informale të artizanatit
në Maqedoni (Risteski, 2009)
11
Zyra Statistikore e Kosovës
12
Kosova, Statistikat e Tregut të Punës për vitin
2008
13
Anketa e Fuqisë Punëtore 2009 (Zyra
Statistikore)
14
Ministria e Punës dhe e Punësimit në Kosovë
15
Vendet kandidate dhe vendet potenciale:
Popullsia dhe Kushtet Sociale (Eurostat, 2011)
16
Femrat dhe Meshkujt në Shqipëri (INSTAT,
2009)
17
91,7 % janë kyesisht gra dhe vajza midis
moshës 20-34 vjet (Shërbimi Kombëtar i
Punësimit)
18
Raporti i Zhvillimit Njerëzor 2007: Përfshirja
sociale ne Bosnie& Hercegovinë dhe
Strategjia e Përfshirjes Sociale për Bosnje
&Hercegovinën, Këshilli i Ministrave i BiH,
2010 (UNDP)
19
Statistikat e tregut të punës - Raporti mujor
për muajin maj 2011 (Agjencia e Punës dhe
e Punësimit)
20
Ekonomia Informale në Bosnje dhe Hercegovinë
(Programi Federal i Institutit të Zhvillimit)
07

Çfarë është e përgjithshme për të gjithë rajonin është që shkalla e lartë e
papunësisë ka çuar në një degradim të të drejtave të punëtorëve dhe shkeljen e
tyre nga punëdhënësit si në sektorët privat ashtu edhe në atë publik, ku
punëtorët janë të detyruar të punojnë në kushte të mjerueshme për të jetuar.
Rritja e tregut informal favorizon punëdhënësit pasi nuk ka asnjë dëshmi me
shkrim që të garantojë mbrojtjen ligjore të punëtorit. Është praktikë e zakonshme
që punëdhënësit të mos i regjistrojnë këta punëtorë por edhe nëse ata e bëjnë,
ata shpesh bëjnë regjistrime fallco në Agjensi Punësimi, duke njoftuar këtë të
fundit se punonjësi dha dorëheqjen, kur në fakt punonjësi vazhdon të punojë
për ta, edhe mbas skadimit të kontratës fillestare. Rrjedhimisht punëtorët nuk
paguhen me paga të rregullta. Disa prej tyre presin muaj dhe vite për të marrë
ndonjë lloj kompensimi, apo për të marrë pensionet dhe kontributet e sigurimeve
shoqërore e shëndetësore. Kjo do të thotë se aksesi i tyre për mbrojtje sociale
dhe për punësim është shumë i kufizuar.
Punëdhënësit shpesh shkelin dispozitat e Ligjit të Punës që kanë të bëjnë me
kohëzgjatjen dhe kompensimin e punës jashtë orarit, pushim ditor, javor ose
vjetor. Për shembull, një analizë e kryer kohët e fundit në lidhje me kushtet e
punës në sektorin e tregtisë në Bosnie &Hercegovinë tregon se 29% e
punëtorëve të anketuar pretendonte që punojnë10 orë në ditë dhe 12% e tyre
nga 12 orë ose më shumë çdo ditë. Bashkimi i Sindikatave të Punëtorëve
Shqiptarë (BSPSH) dhe Konfederata e Sindikatave në Shqipëri (KSSH)
konfirmojnë se punëtorët përballen me kushte të rënda në punës sepse vetëm
disa fabrika në sektorin e fasoneve respektojnë dhe përmbushin detyrimet e
përcaktuara në Kodin e Punës. Punëdhënësit gjithashtu përpiqet të shmangin
marrëveshjevet kolektive sepse këto garantojnë më mirë pajtueshmërinë me
detyrimet ligjore në krahasim me kontratat individuale. Për shembull, numri i
fabrikave që kanë një marrëveshje kolektive është rreth 100 (nga 540 që janë
gjithsej), që do të thotë se niveli i sindikalizimit është shumë i ulët. Shembuj të
shkeljes së të drejtave të organizimit sindikal mund të gjenden pothuajse çdo
ditë, ose ka rezistencë të konsiderueshme nga ana e punëdhënësve drejt lënies
së sindikalistëve të takohen me punëtorët, ose materialet e përgatitura nuk I
dorëzohen asnjëherë punëtorëve. 21
Shumë punëdhënës abuzojnë me instrumenta të ndryshëm ligjorë të punës, të
tilla si punë provuese, trajnimin profesional, punën sezonale etj për të punësuar
punëtorë për vite me rradhë. Grupet më në rrezik janë të rinjtë pa përvojë pune
paraprake, punëtorët e pakualifikuar që nuk kanë më shumë se një diplomë të
arsimit të mesëm, punonjësit pa rroga të rregullta, persona të papunë të
moshës mbi moshën 40 vjeç, marrësit e përfitimeve monetare dhe ndihmave
sociale, grupet e margjinalizuara etj. Përveç kësaj, punëdhënësit nuk janë të
gatshëm të ofrojnë trajnime adekuate dhe pajisje për mbrojtjen personale në
punë, të cilat në rastin e profesioneve shumë të rrezikshme mund të rezultojë
me aksidente me pasoja shkatërruese.
Një çështje tjetër është se e drejta për leje lindje dhe pushim mjekësor nuk
respektohet, duke i bërë punëtoret femra veçanërisht të pambrojtura. Shpesh
kontratat e tyre janë ndërprerë në mënyrë të paligjshme për shkak të
shtatzanisë. Për më tepër, diskriminimi gjinor merr formën e pushimit nga puna
ose e mos zgjatjes së kontratave të punës si dhe e mos-pagesës së përfitimeve
dhe sjellje diskriminuese kur gruaja kthehet nga leja e saj e lindjes dhe nga leja
prindërore. Hendeku gjinor është pasqyruar në normat e larta të papunësisë
midis grave dhe në përfaqësimin e ulët të grave në poste drejtuese dhe në punë
të paguara mirë për punëtorët shumë të kualifikuar.
21
Transkripti i intervistës me Ðenan Harmandic,
kryetar i Seksionit të të Rinjve në CTUBiH.
Sarajevë, 2011/08/03.
08

Identifikimi i dobësive
në zbatimin e monitorimin
3e mekanizmave
Megjithëse ka një bollëk të tërë rregullash ndërkombëtare dhe instrumentesh
që rregullojnë fushën e të drejtave ekonomike, punës sociale, konventa
ndërkombëtare që rregullojnë ligjin e punës (përveç Kosovës), ligje kombëtare
dhe aktet nënligjore, Kushtetuta, marrëveshje kolektive, rregullore të brëndshme
si dhe një numër Institucionesh ligjore per t’i vënë në zbatim si Inspektorati i
Punës, gjykatat dhe Avokati i Popullit, niveli i mbrojtjes së Punës së Denjë është
ende larg asaj të mjaftueshmes.
Çështja e vërtetë është zbatimi i pamjaftueshëm i legjislacionit ekzistues për
shkak të mekanizmave të dobët të zbatimit dhe të monitorimit. Problemet e
shumta me zbatimin, në veçanti burojnë nga shumë pyetje të hapura në lidhje
me funksionimin e sistemit të inspektimit si një i tërë dhe aftësisë së tij për të
kontrolluar punën informale.
Për më tepër, parregullsia, moszbatimi, joefikasiteti dhe zbatimi i pakët i
rregulloreve është i lidhur ngushtë me influencën e konsiderueshme të ushtruara
nga partitë politike dhe interesat politike në funksionimin e institucioneve të
ndryshme si për shëmbull, tek organet shtetërore, institucionet publike,
ndërmarrjet publike dhe tek sindikatat. Pozita e vështirë e punëtorëve është
gjithashtu pjesërisht rezultat i statusit të pafavorshëm social të sindikatave për
shkak të imazhit të të tyre të keq publik, të ndikimit të dobët në proceset
vendimmarrëse dhe të mungesës së kapacitet për ta ushtruar pushtetin.
09

Serbia
Në Serbi, sistemi i inspektimit nuk është rregulluar ligjërisht në një mënyrë të
plotë. Në vend të këtij ky sistem është rregulluar me një pjesë të vogël të
dispozitave ligjore të Ligjit mbi Administratën e Shtetit, i miratuar në vitin 1992.
Problemet ekzistuese lidhen gjithashtu me mungesën e kualifikimit të duhur për
të kryer detyrën, me mbivendosjen dhe mungesën e koordinimit midis shërbimeve
të ndryshme të inspektimit në fushat e njëjta të punës. Kështu, thirrjet për
bashkimin e disa degëve të caktuara të inspektimit në një strukturë, duhet të
diskutohen si pjesë e reformave të sistemit të inspektimit. 22 Gjithashtu është e
nevojshme për t’i vazhduar reformat që kanë filluar në shërbime të caktuara të
inspektimit - para së gjithash, reformat e Inspektoriatit të Punës për integrimin e
Inspektoriatit mbikqyrës, që kanë treguar rezultate të mira fillestare. Strukturat e
Inspektoriatit duhet të forcohen kur është fjala për burimet njerëzore, financiare
dhe teknike, duke siguruar paga më të mira për inspektorët , puna e të cilëve është
nënvlerësuar dhe angazhimi i të cilëve shpesh bie viktimë e përzgjedhjes të gabuar
të punonjësve dhe korrupsionit.
Përveç kësaj, sipas normave ligjore të parashikuara nga ligji ekzistues, një
punëdhënës mund të paraqesë kontratat e punës në një datë të mëvonshme -
brenda 8 ditësh nga dita e inspektimit - edhe në qoftë se në kohën e inspektimit
këto kontrata nuk ekzistonin. Në situata të tilla, punonjësit janë të detyruar të
bashkëpunojnë me punëdhënësin për nënshkrimin e kontratave të punësimit në
mënyrë retroaktive. Një problem tjetër mjaft i veçantë është se punëdhënësit nuk
kanë detyrim ligjor për të mbajtur të dhënat e pranisë së punonjësve të tyre në
vendin e punës, kështu që në praktikë inspektimi ose cdo lloj tjetër kontrolli është
shpesh i paefektshëm.
Studjuesit nënvizojnë se partitë politike janë lojtarë dominues në kompanitë
publike serbe, ndërkohë që institucionet, ligjet dhe rregulloret që duhet të mbrojnë
interesin publik mbeten të dobëta dhe të organizuara në një mënyrë të tillë që
lejojnë partitë politike për të marrë vendime sipas tekave të tyre. Këto institucione
të rrezikuara nuk janë në gjendje të ndalojnë politizimin e tyre dhe nuk krijojnë dot
një sistem ku institucionet të jenë përgjegjëse për rezultatet e tyre dhe para publikut. 23
Prandaj, është e nevojshme që të amendohen ligje të shumta dhe të zvogëlohen
interesat e partive politike dhe mundësite e tyre për të caktuar menaxherët kryesorë
të kompanive, të institucioneve publike si dhe të organeve shtetërore.
22
Dr Dobrosav Milovanovic: Reformat e
Sistemit të Inspektimit, Jeta Juridike
nr.22, 2009.
23
Si të ndalohet politizimi i Kompanive
Publike në Serbi (Qendra për Studimet
e Aplikuara Evropiane, 2011)
24
Prof.dr Predrag Jovanoviq: E drejta e
organizmit social të punëtorëve dhe të
punëdhënësve në Serbi, Ligji i Punës
dhe i Cështjeve Sociale, no.1/2009.
Siç ka ndodhur në shumë vende në tranzicion, sindikatat serbe janë dobësuar në
raport me punëdhënësin dhe shtetin për shkak të margjinalizimit të dialogut social
dhe negociatave kolektive si dhe në lidhje me pakësimin e anatarëve të tyre. 24
Burokracia e sindikatave dhe humbja e lidershipit për të qenë në kontakt me
interesat e anëtarëve së saj, është një tjetër problem i rëndësishëm. Megjithëse
sindikatat duhet të përpiqen për të mbrojtur të drejtat dhe interesat e anëtarëve,
ato kanë tendencë të bëhen aktorë politikë me një axhendë politike e cila shkon larg
funksionit të tyre të vërtetë. Sindikatat duhet të ketë një rol më dominues në zbatimin
e rregullave të ndryshme në fushën e punës dhe të drejtave të punëtorëve.
10

Rekomandimet
• Të hartohet një ligj i veçantë për inspektorët dhe të rregullohen tërësisht çështjet e organizatimit, të mandatit të
inspektorëve dhe të statusit të tyre, provime të detyrueshme në ekspertizë profesionale, trajnime etj.
• Të amendohen ligjet që rregullojnë sferën e punës (sidomos në Ligjin e Punës dhe në Ligjin për Dhënat e Punësimit) për
të siguruar që:
• nënshkrimi i një marrëveshje punësimi mes një punëdhënësi dhe një punonjësi të bëhet sa më shpejt, që kur punonjësi
fillon punën.
• marrëveshjet e punës të jenë të regjistruara në kohën e duhur në institucionin përkatës publik
• çdo punëdhënës duhet të mbajë të gjitha dokumentet ligjore në lidhje me të punësuarin e tij / saj në zyrat e tyre.
• punëdhënësit të jenë të detyruar të mbajnë një libër prezence për praninë e punëtorëve në vendin e punës që do të
çojë në një kontroll më efikas gjatë kohës.
• Të kalohen ose të amendohen ligjet për të mundësuar pagesën automatike të kontributeve për pensionet dhe sigurimet
sociale për punëtorët, me sanksione të përcaktuara qartë për ata që shkelin urdhëresat ligjore.
• Të amendohet Ligjit për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë, sidomos pjesët në lidhje me vlerësimin e rrezikut në vendin
e punës, me rolin i sigurisë dhe shëndetit të personelit dhe unifikimin e metodologjisë të listimit të lëndimeve të
shkaktura gjatë punës.
• Të sqarohen rolet dhe kompetencat e institucioneve shtetërore që kanë të bëjnë me sigurinë dhe shëndetin në punë.
• Të shkurtohen dhe të bëhen më mirë procedurat kohore gjyqësore në lidhje me mosmarrëveshjet e punës, duke trajnuar
ekipe profesionale ligjore dhe duke i siguruar ato me pajisjet e nevojshme teknike. Gjykatat duhet të jenë përgjegjëse
për proceset e gjata gjyqësore.
• Të sigurohen të gjitha kushtet e nevojshme për zbatimin efektiv të vendimeve gjyqësore dhe për funksionimin e
papenguar të organeve të pavarura rregullative - më i rëndësishmi, Avokati i Popullit- si dhe burimeve dhe strukturave
të nevojshme organizative, njerëzore dhe teknike.
• Të amendohen dhe të shtohen rregullore ligjore dhe të përcaktohen përgjegjësitë ligjore për punëdhënësit që marrin
vendime të paligjshme pas vendimit përfundimtar të cështjes gjyqësore për punën.
• Të amendohen ligje dhe rregullore për të siguruar udhëheqje profesionale në sektorët specifikë të ministrive, të organeve
shtetërore, të institucioneve publike, të agjensive dhe ndërmarrjeve publike, me dispozita që përcaktojnë konkurence
të detyrueshme për pozicionet udhëheqëse ose për pozicione të tjera publike dhe që eliminojnë udhëheqës politik ose
me përkatësi partiake.
• Të sigurohet që, të gjithë vendimet e lidhura me punën, të merren me pjesëmarrjen e plotë të organizatave të sindikatave
dhe të punëdhënësve dhe të ketë një Këshill Social dhe Ekonomik i cili të bëhet një faktor i vërtetë dhe i rëndësishëm
në procesin e negociatave lidhur me çështjet e punës.
11

Maqedoni
Në Maqedoni ndryshimet në Ligjin për Inspektoriatin e Punës kanë forcuar të
drejtat e punëtorëve dhe kompetencat e inspektorëve. Për shembull, një rregullore
e rëndësishme e cila është shtuar, është se Inspektoriati i Punës duhet t'i përgjigjet
çdo kërkese të paraqitur nga punëtorët për të kryer inspektim në kompani. Prandaj,
funksionimi jo i mirë i Inspektoriatit të Punës nuk është për shkak të dobësive të
ligjit, por për shkak të mos funksionimit të Inspektoriatit të Punës. Ashtu si në rastin
e vendeve të tjera në rajon, problemi kryesor është numri i vogël i inspektorëve
të punës. Një problem tjetër i rëndësishëm është influenca politike në strukturën
e inpektoriatit, e cila shtrembëron funksionimin e tij të paanshëm dhe të duhur.
Në vitet e fundit ka ndodhur një politizim masiv i institucioneve qeveritare.
Institucionet, standardet dhe rregulloret që synojnë mbrojten e interesave publike
janë të kontrolluara në mënyrë të tillë që mundëson partitë drejtuese për të marrë
vendime në bazë të interesave të tyre. Perspektivat e punësimit dhe promovimit
në administratën publike nuk janë të bazuara në njohuritë dhe rezultatet e arritura,
por varen nga përkatësia partiake - konfirmuar edhe nga disa progres raporte të
publikuara nga Komisioni Evropian.
25
Konfederata Ndërkombëtare e
Sindikatave, 2011
26
Nënvlerësimi i forcës se punës: analiza
e legjislacionit të punës në periudhën e
tranzicionit (Saveski, Apasiev,
Kovachevski & Vasilev, 2010)
27
Konfederata Ndërkombëtare e Sindikatave,
2011
28
Konfederata Ndërkombëtare e Sindikatave,
2011
29
Numri i të punësuarve në këto sektorë
është si vijon: - 1,967 (tekstile); 6,573
(lëkurë dhe artikuj prej lëkure) dhe
39,140 (veshje) ose një total prej 47,680
punëtorësh.
Për më tepër, rritja e mosbesimit në sistemin gjyqësor është një pasojë e
drejtpërdrejtë e politizimit institucional. Është e vështirë për të ushtruar dispozitat
lidhur me të drejtat e punëtorëve se këto të fundit nuk janë të barabartë para ligjit.
Një margjinalizim i qartë i sindikatave ka ndodhur kohët e fundit. Sindikatat kanë
humbur një numër të konsiderueshëm të anëtarëve të tyre dhe për shkak të
margjinalizimit të dialogut social influenca e tyre kundrejt punëdhënësve dhe qeverisë
ka qenë në rënie. Për shëmbull, disa nene në Ligjin mbi Punësimin në lidhje me
aktivitetin e sindikatave janë ndryshuar në vitin 2009 pa përdorimin e dialogut social
dhe disa rregullore të cilat jane miratuar kanë një efekt negativ në të drejtat e
sindikatave. 25 Gjithashtu, kontrolli qeveritar mbi sindikatat është rritur për shkak të
modifikimit të kritereve përfaqësuese. Autoriteti kompetent për përfaqësimin e
sindikatave vendoset nga Ministri i Punës dhe Politikave Sociale, bazuar mbi një
propozim të Komisionit për Themelimin e Përfaqësimit. Komisioni përbëhet nga
nëntë anëtarë të emëruar nga qeveria dhe të sygjeruar nga Ministria e Punës dhe
Politikave Sociale, nga te cilët tre vijnë nga Ministria e Punës dhe Politikave Sociale,
nga Ministria e Drejtësisë dhe nga Ministria e Ekonomisë. Sindikatat e regjistruara
dhe organizatat e punëdhënësve nuk kanë anëtarë në këtë Komision. 26
Procesi i bisedimit kolektiv mungon. Për më tepër e drejta për grevë është e
kufizuar sepse sindikatat kanë për të përcaktuar paraprakisht kohën e grevës dhe
pjesëmarrësit në grevë mund të pushohen nga puna apo të paditen për
dëmshpërblim nëse gjykata vendos që greva është e paligjshme. Përveç kësaj,
punëdhënësit mund të pezullojë deri në 2 %të pjesëmarrësve gjatë grevës nëse
ata janë të dhunshëm ose tregojnë sjellje jo-demokratike. 27 Këto dispozita ligjore
mund të keqpërdoren. Edhe pse ligji e ndalon diskriminimin e sindikatave, në
praktikë ka një shpërbërje të organizatave sindikale nga punëdhënësit. Këto cështje
zakonisht kërkojnë dy deri në tre vjet që të zgjidhen në gjykatë. Ka pasur edhe raste
kur punëdhënësit janë përpjekur të ndikojnë në zgjedhjet e sindikatave. 28
Së fundmi, në tetor të vitit 2011 qeveria ra dakord me partnerët socialë për të
futur një pagë neto minimale në shumën 8,050 mkd(130 €) duke filluar nga janari
2012. Çështja është se ligji i shpallur nuk do të zbatohet në sektorët e prodhimit të
tekstile, të veshjeve dhe të lëkurës deri në janar 2015. Këta tre sektorë punësojnë
më shumë se 80% të atyre me një pagë neto më të ulët se 8,050 mkd 29 . Kjo do të
thotë se shumica e punëtorëve të cilët do të përfitonin nga kjo rritje do të duhet
të presin deri në vitin 2015.
12

Rekomandimet
• Të rritet numri i inspektorëve të punës.
• Të modifikohet dhe të amendohet Ligji i Punësimit në mënyrë që të shfuqizohen ndryshimet që aktualisht kufizojnë të
drejtat e punëtorëve të tilla si:
• Reduktimin e ligjëruar të pushime vjetore.
• Zgjatjen e periudhes së punësimit për kontratat me një kohë të caktuar.
• Heqjen e të drejtave themelore të punonjësve të deklaruar si punëtorëe të tepërt.
• Futja e mundësisë për të dhënë njoftim për shkarkim nga puna të disa punëtorëve të caktuara për shkak të arsyeve
të biznesit dhe punësimi i një të tjetri, ditën tjetër, në të njëjtën pozitë dhe me background të njëjtë profesional.
• Shfuqizimin e ndalimit të vendosur për punonjësit për të punuar më shumë se një javë në turn nate.
• Heqja e të drejtës për më pak orë pune për personat me aftësi të kufizuara.
• Të qeverisen ligjërisht llojet e punëve që për shkak të karakterit dhe dinamikës së tyre nuk janë konsideruar si një
marrëdhënie pune. Kjo vlen për punën sezonale si edhe për punën me kontrata fikse me afat që nuk i kalon 14 orë në
javë. Duhet të parashikohen mekanizmat që do të mundësojnë që këto punëtorë të mbulohen nga fondet sociale dhe
ti japin të drejtën për sigurimet shoqërore bazë.
• Të përcaktohet përfaqësimi i sindikatave nga një komision i pavarur i cili duhet të përcaktohet nga Kuvendi.
• Të ndryshohen dispozitat e paqarta ligjore në lidhje me gjatësinë e grevës dhe masat gjyqësore të marra kundër
pjesëmarrësve për të shmangur keqpërdorimin e mundshëm nga ana e punëdhënësve.
• Të miratohet Ligji për Pagën Minimale pa shtyrjen e zbatueshmërisë së tij për sektorët e prodhimit të tekstile, të veshje
dhe të lëkurës në vitin 2015, siç parashikohet aktualisht.
• Të miratohet Ligji për Mobbing përmes dialogut social i cili duhet të parashikojë masa parandaluese dhe të sigurojë
mbrojtje të përshtatshme ligjore për viktimat e mobbing.(Përjashtimi i një personi duke e paraqitur atë si “dele e zezë”.
Forma më e keqe e diskriminimit sepse ndodh një veprim kolektiv kundër një personi)
13

Kosova
Në Kosovë, legjislacioni specifik për të drejtat socialo-ekonomike, që përfshin të
drejtat e punës, paraqet probleme serioze për shkak të kompleksitetit të tyre aktual
dhe perplasjes së normave 30 . Ndërsa asnjë nga konventat kyce të Organizatës
Ndërkombëtare të Punës (ILO) nuk janë të miratuara, as Korzina Konstitucionale e
Misionit të Administrimit të Përkohshëm të Kombeve të Bashkuara në Kosovë
(UNMIK) 31 dhe as Kushtetuta e Republikës së Kosovës nuk përfshin ndonjë dispozitë
nga dy mekanizmat kryesore ligjore për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive të punës si;
Konventa Ndërkombëtare për të Drejtat Ekonomike dhe Sociale 32 dhe Karta Sociale
Evropiane. Ligji mbi Punën, i miratuar në vitin 2010, është parë si një shtytës i fortë
drejt ofrimit të më shumë sigurie dhe përmisimit të gjendjes së punëtorëve. Mbikqyrja
e tij dhe zbatimi rigoroz mbetet megjithatë një sfidë e vërtetë për institucionet
kombëtare dhe sindikatat si dhe për shoqërinë civile në tërësi.
30
Në këtë moment, korniza legjislative
përbëhet nga:
• Legjislacioni i Republikës të Ish-
Jugosllavisë;
• Rregulloret e Misionit të Kombeve të
Bashkuara në Kosovë (UNMIK) ;
• Ligjet e Kosovës të shpallura nga
UNMIK-u;
dhe
• Ligjet e Kosovës pas pavarësisë së
vendit.
31
Një Akt paralel me Kushtetutën në situatë
normale të Shtetit.
32
Një Akt i miratuar nga Asambleja e
Përgjithshme e OKB-së në vitin 1966
që hyri në fuqi pas afatit të nënshkrimit
në vitin 1976.
33
Një organ i ngarkuar për zgjidhjen e
konflikteve vetëm të nënpunësve civilë.
34
Raporti i KPM 2010
35
Konventa e ILO Nr. 81 dhe Protokolli i
saj nga viti 1995 për kushte optimale të
punës për Inspektorët e Punës.
36
Raporti, Rregullimi i punësimit në
Kosovë. Ligji i Punës dhe zbatimi i tij.
37
Ibid.
38
Ibid.
Disa nga pengesat kryesore për zbatimin e përgjithshëm janë rregulloret aktuale të
UNMIK-ut, shumica e dispozitave të të cilave duhet të ndryshohen për të reflektuar
ndryshimet në fushën e të drejtave të punës si dhe aktet nënligjore ,të cilat duhet të
hartohen në mënyrë që t’i bëjnë këto akte operacionale dhe funksionale. Kompanitë
publike dhe private duhet të hartojnë rregullat e tyre proceduriale përkatëse që të
garantojnë respektimin dhe mbrojtjen e të drejtave në praktikë. Gjykatat nuk kanë
kapacitet për të mbikëqyrur zbatimin e ligjeve në fuqi dhe për të kryer detyrat e tyre
për shkak të problemeve me personelin, për shkak të problemeve financiare dhe për
shkak të pajisjeve adekuate. Nga numri i përgjithshëm prej 217,758 rasteve të
pazgjidhura në gjykatat e Kosovës, 204,119 ose 93.7% janë ende në pritje për të
trajtuar nga gjykata komunale.34 Është e qartë se mungesa e gjykatave, që merren
ekskluzivisht me cështjet e punës, ka një ndikim negativ në zbatimin të ligjit. Këshilli
i Pavarur Mbikqyrës (KPM) për administratën civile 33 nuk ka marrë mbështetjen nga
autoritetet. Nga 192 ankesa të miratuara gjatë vitit 2010, punëdhënësit kane zbatuar
vetëm 91, ndërsa 61 prej tyre mbetën të pa implementuara 34 .
Që nga fillimi, Inspektorati ka hasur vështirësi të shumta në përmbushjen e plotë
të kompetencave të veta dhe të funksioneve të tij meqënëse mbështetja e duhur
nga autoritetet qendrore nuk i është ofruar nëpërmjet sigurimit të kushteve të
përshtatshme të punës dhe mbështetjes logjistike optimale. Kështu ky institution
nuk ka qenë në gjendje të përmbushë detyrimet dhe funksionet e veta të
parashikuara në legjislacionin kombëtar si dhe nga standardet e ILO, përkatësisht
Konventës nr 81 me Protokollit të saj të 1995 35 . Pas procesit të decentralizimit, i cili
krijoi 37 komuna, inspektorët e punës ende nuk janë caktuar tek komunat e reja ose
në disa nga komunat e themeluara më herët të tilla si Fushë Kosova, Istogu,
Suhareka, Shtërpcës dhe Novo Bërda 36 . Edhe komunat më të mëdha, të tilla si
Ferizaj dhe Lipjan, mbulohen nga vetëm një inspektor. Komuna e Prishtinës ka
numrin më të madh të inspektorëve të punës që arrin 6 37 . Për më tepër, numri i
vogël i inspektorëve u zvogëlua më tej nga 58 inspektorë në 49, pas largimit të 9
inspektorëve nga puna për shkak të pagës së ulët 38 .
Më tej, Bashkimit të Sindikatave të Pavarura të Kosovës (UITK) i kanë munguar
aftësitë organizative dhe efikasiteti – strukturor, organizativ dhe funksional. Kështu
kjo sindikatë nuk ka qenë në gjendje të mbrojë në mënyrë efektive të drejtat e
punëtorëve. Këto dobësi u bënë veçanërisht të dukshme me rritjen e pasigurisë
për punë, të shkaktuara nga procesi i privatizimit, gjatë së cilit shumë pronarë të
rinj nuk ju përmbajtën normave dhe dispozitave ligjore. Përveç kësaj, krijimi
rishtazi i Konfederatës së Sindikatave të Kosovës, nga përcarja e UITK, nuk duket
se është plotësisht aktiv.
14

Rekomandimet
• Qeveria dhe parlamenti duhet të organizojnë kapacitetet ligjore dhe të përpilojnë aktet nënligjore të parashikuara nga
ligjet përkatëse në këtë fushë. Vëmendje më të gjerë duhet ti kushtohet sigurimit të ekspertizës së kërkuar, kryesisht
me stafin ligjor, për hartimin e legjislacionit të nevojshëm dhe për të mbikqyrur zbatimin e tij.
• Qeveria duhet të sigurojë që dispozitat në kontratën kolektive të zbatohen në mënyrë të plotë.
• Ligjet për Sigurim Shëndetësor dhe krijimi i Fondit për Aftësinë e Kufizuar dhe Pensione duhet të miratohet se asnjë
formë e sigurimeve shoqërore nuk ka qenë e përfshirë në ndonjë ligj që ka të bëjë me marrëdhëniet e punës.
• Autoritetet kombëtare duhet të sigurojnë koherencën dhe përputhjen me normat dhe standardet ndërkombëtare, të
tilla si legjislacionin e BE-së, Kartën Sociale Evropiane, Konventat e OKB-së dhe ILO. Kështu duhet të iniciohet një debat
dhe të bëhen negociatat për miratimin e mekanizmave ndërkombëtare.
• Autoritetet qendrore dhe lokale duhet të ofrojnë mbështetje të plotë për institucionet përgjegjëse për zbatimin dhe
mbikqyrjen e legjislacionit, të tilla si Inspektorati i Punës dhe Keshilli i Pavarur Mbikqyrës (KPM), duke krijuar kushte
adekuate të punës dhe mbështetjen logjistike optimale. Në veçanti, numri i inspektorëve duhet të rritet sa më shpejt të
jetë e mundur. Përveç kësaj, qeveria dhe parlamenti duhet të jetë më aktive në zbatimin e vendimeve të KPM.
• Ministria e Punës dhe e Mirëqenies Sociale si dhe Inspektorati i Punës duhet të hartojnë dhe të zbatojnë rregullat dhe
procedurat e tyre përkatëse për të siguruar organizimin dhe respektimin e plotë të të drejtave të punëtorëve, ndërsa
kompanitë private duhet të veprojnë duke i zbatuar plotësisht të gjitha këto ligje.
• Në nivelin e gjykatës, duhet të krijohet një structure e posacme për t'u marrë me çështjet e punës, duke ulur ngarkesën
ekzistuese dhe kostot e proceseve të gjata gjyqësore. Ligji i ri për gjykatat duhet të amendohet në mënyrë të tillë që
kjo gjë të merret parasysh.
• Agjensia e Privatizimit të Kosovës 39 ka nevojë të bëhet më efikase dhe më eficente në kontrollimin e zbatimit të
dispozitave që rrjedhin nga kontratat e privatizimit të ndërmarrjeve shtetërore. Ajo ka nevojë që të jetë gjithashtu më e
vendosur në marrjen e masave kundër atyre që shkelin kontratat.
• UITK, si një partner social, duhet të kontribojë duke marrë pjesë në grupet e punës gjatë proceseve të hartimit dhe të
ndryshimit të legjislacionit (p.sh. Ligjit të Punës) dhe të jetë i përfshirë në mbikqyrjen e zbatimit të dispozitave ligjore,
veçanërisht të Ligjit të Punës .
• Oda Ekonomike e Kosovës dhe Aleanca Kosovare e Bizneseve, si partnerë socialë, duhet të vazhdojnë të luajnë rolin e
tyre, jo vetëm në sferën e biznesit por edhe kur është fjala për mbrojtjen e të drejtave të punëtorëve. Përveç rolit të tyre
themelor, ato duhet të insistojnë në zbatimin strikt dhe respektimin e plotë të dispozitave ligjore që lidhen me të drejtat
e punës (p.sh. kontratën kolektive).
39
Një pasardhës i Agjensisë Kosovare të Mirëbesimit
nën Administrimin e Kombeve të Bashkuara.
15

Shqipëri
Në Shqipëri, Kodi i Punës ka nevojë të rishikohet në mënyrë që të përafrohet me
legjislacionin e BE dhe të përshtatet me kërkesat e propozuara nga sindikatat për të
hequr kufizimet në lidhje me zbatimin në të ardhme të Kartës Sociale Evropiane, të
ndryshohen nenet që lejojnë shkarkimin pa ndonjë arsye apo motiv duke respektuar
një periudhë njoftimi, të hiqet tarifat gjyqësore për cështjet e të drejtave të puntorëve
në mënyrë që të lehtësohet mbrojtja e të drejtave të punëtorve, të hiqet paqartësia në
ligjin për grevën e përgjithshme dhe të riformulohen termat ligjore mbi lirinë e
organizimit. Instrumentet ligjore ekzistuese në dispozicion të punëtorëve, në rast të
shkeljes së të drejtave të tyre, janë të kufizuara meqënëse mund të zgjasë deri në tre
vjet marrja e një vendimi për një rast shkelje, pasi gjykatat civile janë të mbingarkuara.
Shumë pak ndërmarrje inspektohen dhe kontrollohen nga inspektorët, pavarësisht
denoncimeve të shumta të sindikatave në organet përkatëse shtetërore si Inspektorati
i Punës. Përveç kësaj, raportet nuk janë bërë publike, as në rastin e njohura të
shkeljeve të ligjit për mbrojtje sociale, dhe as sanksionet shpesh nuk janë vendosur.
Kjo është kryesisht për shkak të mungesës së kapacitetit të Inspektoratit të Punës dhe
të legjislacionit të paqartë që rregullon funksionimin e këtij të fundit. Për shembull,
struktura e Inspektoratit bazohet në 12 drejtori rajonale, por ato të gjitha kane
mungesë të pajisjeve të nevojshme. Për më tepër, deri tani vetëm një nga 24 zyrat e
planifikuara lokale është themeluar plotësisht. Sipas sindikatave numri i inspektorëve
është shumë e ulët duke marrë parasysh madhësinë e zonës që mbulojnë dhe numrin
e fabrikave që kanë nevojë për të mbikqyrur. Në vitin 2008 numri total i inspektorëve
ishte 90, numër i cili është i pamjaftueshëm për të kryr detyrat e tyre në 5 40 fabrikat
e fasoneve, madje edhe duke e krahasuar me vendet e tjera në rajon. Kjo tregon se
ekziston një nevojë urgjente për të rritur burimet njerëzore, fizike dhe financiare të
Inspektoratit Shtetëror të Punës.
Një çështje tjetër që është ngritur nga sindikata është mungesa e transparencës në
punën e Inspektoriatit Shtetëror të Punës. Pavarësisht kërkesave të shpeshta nga
sindikatat që të jenë pjesë dhe të monitorojnë procesin e inspektimit, Inspektorati
nuk ka qenë i gatshëm të përfshijë sindikatat në këtë aktivitet. Përveç kësaj, nenit
1240 të Ligjit për Inspektoratin e Punës ende i mungon një Vendimi i Këshillit të
Ministrave (VKM), i nevojshëm për rregullimin e bashkëpunimit mes të gjitha grupeve
të interest, i cili ka krijuar konfuzion se si sindikatat duhet të përfshihen në strukturen
konsultuese 41 dhe nëse ajo do të vazhdojë të ekzistojë.
40
Ligji nr. 9634, "Për inspektimin e Punës
dhe Inspektoratin Shtetëror të Punës"
41
Struktura është një forumi ku inspektorati,
ministritë dhe përfaqësuesit e sindikatave
takohen.
16
Dialogu social në nivel ndërmarrjeje është më pak i zhvilluar meqënëse si organizatat
e punëdhënësve ashtu edhe ato të punonjësve nuk janë të organizuara mirë akoma.
Kjo është veçanërisht e vërtetë në industrinë e veshjeve dhe të këpucëve, ku ka 5
organizata punëdhënësish dhe është shumë e vështirë për të kordinuar të gjithë
partnerët së bashku. Në nivel kombëtar dialogu social është i rregulluar nga Këshilli
Kombëtar i Punës, por sindikatat kanë bërë shumë ankesa në lidhje me takimet e tij,
cështjet e agendës dhe procesin e vendim-marrjen fiktive të tij. Kjo tregon një
mospërfillje totale për sindikatat dhe ka çuar në një dialog social trepalësh shumë të
kufizuar. Liria e organizimit dhe e drejta për marrëveshjet kolektive janë të përcaktuara
në konventat e ILO-së 87 dhe 98 të ratifikuara nga Shqipëria dhe të stipuluara në
Kodin e Punës. Pavarësisht nga kjo bazë ligjore, për shkak të kërcënimit për shkarkim
nga puna dhe shkarkimit real, përpjekjet për të rritur anëtarësimin në sektorin e
tekstileve dhe këpucëve kanë prodhuar pak rezultate. Për kundërshtuar këtë
sindikatat janë përpjekur për bërë një "marrëveshje paraprake" me pronarët e
fabrikave duke përdorur ndërmjetësit. Për fat të keq kjo rrugë dështoi meqënëse nga
marrëdhëniet e varësisë të cilën u ngritën midis sindikatave dhe punëdhënësve
vetem u përkeqësua perceptimi në publik për sindikatat si i korruptuara dhe
rrjedhimisht u ul kredibiliteti i tyre.

Gjithashtu është vënë në dukje se partitë politike kanë pasur një ndikim shumë të fortë mbi sindikatat ku partitë kryesore
politike kanë formuar një marrëdhënie varëse me ta. Si rezultat i polarizimit të situatës politike në Shqipëri, marrëdhëniet
midis KSSH dhe BSPSH janë përkeqësuar dhe mosmarrëveshjet e tyre janë duke rrezikuar seriozisht sindikalizmin si
një e tërë, duke copëzuar dhe dobësuar sindikatat dhe duke penguar partneritetin social dhe bashkëpunimin jo vetëm midis
konfederadave por edhe midis organizatave sindikale të degës. Kjo për më tepër ka përkeqësuar dialogun social si në nivel
ndërmarrje edhe në nivel kombëtar. Gjithashtu, vrojtimet e "sjelljes klanore" brenda sindikatave, ku janë të përfaqësuara
interesat e ngushta të një pakice, ka nxitur një imazh të keq publik. Sondazhet konfirmojnë se publiku nuk e percepton
sindikatat si aktorë të aftë për të gjeneruar përfitime sociale. Në fakt, ka një refuzim të plotë të rolit dhe misionit (madje
ka edhe sjelle të dhunshme kunder sindikatave në disa sektorë privatë) në arenën politike dhe në marrëdhëniet industriale.
Rekomandimet
• Të rishikohet Kodi i Punës në atë mënyrë që pengojë pushimet e padrejta nga puna. Barra e provës nuk duhet të bjerë
mbi viktimën, por duhet të jetë përgjegjësi e punëdhënësit. Për më tepër, duhet të futet një dispozitë e cila do të bëjë
të detyrueshme rimarrjen në punë të një punntori në rastin e shkarkimit të padrejtë. Gjithashtu, nenet 141 dhe 143 duhet
të përfshijnë një dispozitë shtesë e cila do ta detyronte punëdhënësin që jetë i detyruar të japë një shpjegim të arsyetuar
për shkarkimin - madje edhe kur periudha e njoftimit për shkarkim respektohet.
• Sindikatat duhet të kërkojnë zbatimin e dispozitës të veçantë për krijimin e Gjykatës së Punës e përcaktuar në Kodin e
Punës nga viti 2003. Gjithashtu, duhet të sigurohet funksionimi efikas i tribunaleve të vecanta të arbitrazhit që kanë të
bëjnë me shkeljet e të drejtave të sindikatave.
• Inspektorati i Shtetit duhet të forcohet duke garantuar kushtet të kënaqshme pune, duke rritur bashkëpunim me
institutionet e tjera, duke siguruar trajnime adekuate dhe duke krijuar menaxhim efektiv dhe struktura organizative. Për
të luftuar rrjedhjen e vazhdueshme të informacionit, duhet të përcaktohet një metodë e re pune. Përveç kësaj, Këshilli
i Ministrave duhet të nxjerrë sa më shpejt të jetë e mundur Vendimet e Këshillit të Ministrave që rregullojnë zbatimin e
Ligjit për Inspektoratin Shtetëror dhe Ligjit për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë.
• Të krijohet urgjentisht një Këshill Ekonomik dhe Social, si një organi i pavarur konsultimi dhe një forum për të
promovuar pjesëmarrjen e shoqërisë civile në jetën ekonomike dhe sociale dhe në dialogun civil.
• Qeveria nuk duhet të kalojë asnjë ligj që prek të drejtat e punëtorëve pa u konsultuar më parë në Këshillin Kombëtar
të Punës. Përveç kësaj, qeveria nuk duhet të amendojë ose të përgatisë ligje pa diskutuar me parë draftin me të gjithë
grupet e interesit, veçanërisht me sindikatat si përfaqësuesit ligjorë të punëtorëve.
• Të ndryshohet forma e votimit në Këshillin Kombëtar të Punës duke i dhënë fuqinë e vetos të dy konfederatave sindikale.
Kjo do të parandalojë marrjen e vendimeve pa mundësinë e ndërhyrjes së sindikatave te cilat ndikojnë drejtpërdrejt në
të drejtat e punëtorëve.
• Qeveria duhet të zvogëlojë numrin minimal të punonjësve që kërkohen për të formuar një organizatë bazë sindikale
brënda një kompanie, më poshtë se 20, duke amenduar Kodin e Punës. Kjo do të rrisë përfaqësimin e punëtorëve në
kompanitë e vogla.
• Mbledhja e kontributeve të sindikatave duhet të bëhet jo vetëm nga punëdhënësit por duhet në këtë proces të përfshihen
edhe sindikatat.
• Sindikatat duhet t’u mundësojë punëtorëve që të marrin pjesë në aktivitetet në të gjitha nivelet organizative të saj në
mënyrë që të rritet niveli i brendshëm i demokratizimit të tyre. Aktivitete të veçanta të tilla si ofrimi i opinioneve ligjore
për punëtorët duhet të kryhen në ndërmarrjet ku kontratat e punës janë mohuar. Është gjithashtu e rëndësishme për
të forcuar të gjitha format e asociimit, duke synuar në veçanti të rinjtë dhe gratë nëpërmjet programeve të përshtatshme.
• Fokusi i dialogut social dhe i marrëveshjeve kolektive nuk duhet të jetë vetëm në fushën e pagave, por edhe në reduktimin
e orëve të punës, në përmirësimin e kushteve të punës dhe të çështjeve të rëndësishme publike (psh.të drejtat e grave)
për të treguar vlerën e vërtetë të sindikatave.
17

Bosnja dhe
Hercegovina
Çfarë është e veçantë në lidhje me Bosnjë & Herzegovinën (B&H) është se ka
katër juridiksione të ndryshme (Niveli i Shtetit, dy entitete - Republika Srpska dhe
Federata e BiH si dhe Distrikti i Brcko), të cilat rregullojnë secila marrëdhëniet e
veta të punës. Kjo e bën çdo lloj koordinimi dhe zbatimi jashtëzakonisht të
vështirë. Shkeljet e të drejtave që rrjedhin nga marrëdhëniet e punës në BiH janë
të shpeshta,sepse mekanizmat mbrojtës nuk funksionojnë siç duhet.
Siguria e brëndshme - e cila përfshin procedurën për vendin e punës, të iniciuar nga
punëdhënësit në formën e nxjerrjes së akteve individuale juridike që rregullojnë
të drejtat dhe detyrimet në lidhje me marrëdhëniet e punës dhe procedurat për
mbrojtjen e punëtorëve brenda mjedisit të punës – jane të pazhvilluara për shkak të
mungesës së zbatimit të Aktit të Këshillit të Punëtorëve. Për më tepër, këshillat e
punëtorëve nuk janë përdorur në praktikë, sidomos në sektorin privat për shkak të
mungesës së dijenisë se ekzistences së tyre nga punëtorët për këto institucione dhe
për shkak të mosdëshirës së punëdhënësve për të mbështetur operacionet e tyre.
Kjo ndikon në zbatimin e pakët të të drejtave të punëtorëve meqë punëdhënësit
shpesh miratojnë rregulla proceduriale që nuk përputhen me Ligjin e Punës dhe
lidhin kontrata të paligjshme me puntorët duke u bazuar në këto rregulla, pa
konsultimin e detyrueshëm me këshillin e punëtorëve ose sindikatën. Duke pasur
parasysh që shpesh punëdhënësit ndalojnë organizimin e këshillave të punëtorëve,
punëdhënësit mund të shkelin ligjin dhe të drejtat e punëtorëve pa u ndëshkuar.
42
Ky numër është i bazuar në përgjigjet e
paraqitura në një sondazh të kryer në 54
gjykata nga 70 që ekzistojnë.
43
Metodat Alternative të Zgjidhjeve të
Kontestimeve dhe të konflikteve përfshijnë
metodat extra-juridikale për zgjidhjen e
mosmarrëveshjeve dhe metodave të
ndërmjetësimit, të pajtimit dhe arbitrimit të
inicuar nga ndërmjetës. Ndërmjetësimi
është një procedurë në të cilën një palë e
tretë ndihmon në arritjen e një marrëveshje
ndërmjet dy ose më shumë njerëzve në
mosmarrëveshje dhe arbitrimi përfshin një
proces të ngjashëm por në të cilën një palë
e tretë merr një vendim detyrues.
Strukturat e jashtme të mbrojtjes së marrëdhënieve të punës - të cilat përfshijnë
procedura para institucioneve të treta të paanshme - karakterizohen nga një numër
i madh mangësish. Mbrojtja gjyqësore, për shkak të mënyrës se si sistemi i
marrëdhënies së punës është themeluar, është shpesh shkalla e parë e cila mbron
të drejtat e punëtorëve, por në të njëjtën kohë ai është procesi më i komplikuar,
më i shtrenjtë dhe më i gjatë. Një numër i madh i cështjeve të prapambetura (një
sondazh i kohëve të fundit tregon se ka aktualisht në procedura të paktën 22,887
cështje 42 në fushën e marrëdhënieve të punës), procedura të gjata dhe të shtrenjta
gjyqësore, korrupsion i përhapur dhe problematika në ekzekutimin e vendimeve
gjyqësore janë vetëm disa nga faktorët që karakterizojnë zgjidhjet gjyqësore të
mosmarrëveshjeve në marrëdhëniet e punës. Mbrojtja e të drejtave extra-juridiciale,
e cila përfshin metoda alternative të zgjidhjeve të mosmarrëveshjes 43 , është ende në
një fazë të fillestare, pa mbështetje institucionale për zhvillimin e këtyre mekanizmave.
Megjithëse ndërmjetësimi si metodë është futur në sistemin ligjor në BiH në vitin
2004, autoritetet qeveritate nuk kanë ndarë ende fondet për promovimin e planifikuar
dhe zbatimin e këtij mekanizmi.
Aplikimi i arbitrazhit është gjithashtu në një fazë të fillestare dhe është aplikuar vetëm
në Republikën Srpska. Vitin e kaluar u krijua në këtë Republikë Agjensia për Zgjidhjen
Paqësore të Mosmarrëveshjeve të Punës. Mbrojtja e të drejtave përmes procedurave
administrative të kryera nga inspektimet është gjithashtu e dobët dhe e
pamjaftueshme. Inspektoriatet e punës nuk kanë burime të mjaftueshme njerëzore,
përballen me mungesë fondesh dhe pajisjesh të nevojshme, kanë përgjegjësi të
kufizuar dhe politikat ndëshkuese që ato aplikojnë jane shumë të vogla.
Fatkeqësisht, organizimi i sindikatave karakterizohet nga probleme të shumta.
Problemi më i spikatur në zbatimin e së drejtës së organizimit sindikal,është
përdorimi i tij i dobët dhe i pamjaftueshëm në praktikë, sidomos në sektorin privat.
18

Për shembull, në Distriktin e Brckos, Organizata Ndërkombëtare e Punës (ILO) tashmë ka theksuar problemin e mungesës
së sanksioneve për punëdhënësit në rastet e diskriminimit të bazuar në përkatësinë sindikale. Është e rëndësishme të
theksohet se nuk është mbajtur asnjë raport zyrtar i rasteve të shkeljeve të ligjit. Punëtorët, nëse ballafaqohen me probleme
gjatë organizimit sindikal, shpesh heqin dorë nën presionin e ushtruar nga ana e punëdhënësve dhe nga frika e humbjes
së vendit të punës. Inicimi i procedurës gjyqësore është i rrallë dhe është i vështirë për të gjetur të dhënat e këtyre rasteve.
Ka mungesë harmonizimi midis legjislacionit të punës me konventat ndërkombëtare të miratuara dhe me standardet e
BE-së kur është fjala për përfaqësimin e sindikatave dhe për pushimin e sindikatave të administratorëve të dyqaneve.
Çështja e përfaqësimit, e cila zakonisht lidhet direkt me regjistrimin apo krijimin e sindikatave, nuk është adresuar ende
duke ndikuar negativisht në zhvillimin e dialogut social në nivel kombëtar. Në mënyrë të veçantë, "mungesa e qartësisë”
lidhur me njohjen e sindikatave ka bllokuar përparimin e mëtejshëm në fillimin e marrëveshjeve kolektive" 44 në nivel
shtetëror. Problemi doli kur partnerët socialë (sindikatat dhe punëdhënësit) nga entitetet e ndryshme juridike filluan të
kundërshtojnë përfaqësimin e të tjerëve dhe jozyrtarisht të parandalojnë regjistrimin e Federatave dhe Konfederatave
Sindikale. Për shkak të këtyre problemeve, themelimi i Këshillit Social dhe Ekonomik ne nivel shtetëror është bllokuar
për disa vite. Këto rrethana kanë penguar përdorimin e dialogut trepalësh social në nivel kombëtar si dhe harmonizimin
e politikave sociale-ekonomike midis 4 entiteteve ne BiH. Kjo gjithashtu dobëson rolin e sindikatave dhe për rrjedhojë
punëtorët.
ILO, në kërkesën e saj për Bosnje&Herzegovinën lidhur me zbatimin e Konventës nr 78, vuri në dukje obligimin e BiH-së
dhe institucioneve të saj që të mbajnë një regjistër të organizatave sindikale. Deri tani vetëm Republika Srpska ka miratuar
një Rregullore për Regjistrimin e Sindikatave në regjistër. ILO ka kërkuar ndryshime në rregullore për të lejuar sindikatat
për të formuar federata dhe konfederata dhe për t'u bashkuar me organizatat ndërkombëtare. Edhe pse Republika Srpska
ka miratuar ndryshimet e kërkuara, në praktice asgjë nuk ka ndryshuar 45 . Në nivelin e Bosnje& Hercegovinës, Federata e
Bosnje&Hercegovinës dhe Distrikti i Brcko, nuk kanë mbajtur regjistra të veçanta për sindikatat, por të dhënat janë bërë
në përputhje me ligjet që aplikohen për shoqatat dhe fondacionet.
Është e rëndësishme të theksohet se ajo që u përmend më parë për organizinim e dobët sindikal është e lidhur ngushtë
me statusin dhe me kapacitetet e tyre. Duke mos pasur 'baza' në kompanitë dhe duke pasur një rol mjaft pasiv në bërjen
e politikave publike nuk është për t'u habitur që sindikatat nuk kanë sukses në mbrojtjen e interesave të anëtarëve të tyre
dhe të punëtorëve tjerë ." 46 Për më tepër, autoritetet kanë neglizhuar sindikatat për vite me rradhë, duke mos i përfshirë
ato në procesin e vendim-marrjes në përputhje me legjislacionin ekzistues, ndërsa nga ana tjetër, I kanë përdorur sindikatat
për qëllime politike, dhe për këtë qëllim I kanë organizuar sipas ndarjet etnike që ekzistojnë në BiH. Ka afërsisht 37 degë
sindikatash dhe sindikata, të cilat rrallë bashkëpunojnë së bashku. Si të tilla ato aktualisht nuk funksionojnë në favor të
punëtorëve. Prandaj nuk është çudi që punëtorët kanë pak besim tek sindikatat dhe rrallë bashkohen me to. Një studim
i fundit i besimit të qytetarëve në institucione të ndryshme tregon se besimi në sindikata është i ulët. 31.1% e njerëzve
të anketuar deklaruan se qytetarët në përgjithësi nuk kanë besim në sindikatat, ndërsa 20.2% nuk kanë aspak besim tek
sindikatat. Qytetarët kanë më shumë besim tek organizatat fetare, tek ushtria, tek policia, tek institucionet gjyqësore, tek
organizatat ndërkombëtare, tek mediat dhe tek OJF-të.
44
Friedrich Ebert Stiftung, 2009
45
Qendra për të drejtat e njeriut e
Universitetit të Sarajevës dhe Fondacioni
Heinrich Boll, 2010
46
Mbrojtja e të drejtave në Bosnje dhe
Hercegovinë: Dy studime ligjore për
të vlerësuar nivelin e përputhjes së
legjislacioneve të brendshme dhe
praktikave me standardet e aplikueshme
ndërkombëtare . (Obradovic, 2010)
19

Rekomandimet
• Të zhvillohen mekanizma administrative, gjyqësore dhe të tjera për një mbrojtje
më efikase të së drejtës së organizimit sindikal, veçanërisht në sektorin privat.
• Të modifikohen dispozitat e ligjeve të punës të entiteve, të Distriktit të Brckos dhe
legjislacioni plotësues në nivel shtetëror në lidhje me ndalimin e sindikatave të
administratorëve të dyqaneve për të parandaluar abuzimin e raportuar të
dispozitave të aplikuara.
• Të miratohet urgjentisht Marrëveshja e Përgjithshme Kolektive në Distriktin e
Brckos.
• Të modifikohen ligjet e punës së Federatës së BiH dhe Distriktit të Brckos dhe
ligjet plotësuese në nivel shtetëror:
• Duke krijuar dhe mbajtur një regjistër për organizatat sindikale nën juridiksion.
• Duke përcaktuar përfaqësimin e sindikatave si dhe duke përpiluar masa dhe
rregullore që do të përcaktojnë qartë përfaqësimin e sindikatave dhe organizatave
të punëdhënësve.
• Të krijohet një Këshillin Ekonomik dhe Social në nivel shtetëror.
• Të miratohet Rregullorja për Regjistrimin e organizatave sindikale në BiH, Federatën
e BiH dhe Distriktin e Brckos. Përveç kësaj, duhet të krijohet brenda organeve
ekzekutive përgjegjëse për çështjet e punës një shërbim përgjegjës për mbajtjen
e regjistrit në BiH, Federatën e BiH dhe Distriktin.
• Të kanalizohen përpjekjet drejt bashkimit të sindikatave, sidomos ndërmjet 4
entiteteve, nëpërmjet Konfederatës të Pavarur Sindikale të BiH si dhe integrimin
e degëve të sindikatave të entiteteve në një degë sindikale të vetme, për të rritur
anëtarësimin dhe të krijuar epërsi më të madhe nëpërmjet një qasje të përbashkët
ndaj punëdhënësve dhe institucionet qeveritare. Rritja e fondeve, që rezultojnë
nga rritja e numrit të anëtarësimeve, mund të investohen në edukimin dhe
specializimin e personelit të përhershëm dhe të anëtarëve të tjerë të sindikatave.
20

Konkluzionet
Dështimi në implementimin e legjislacioneve ekzistuese ndalon trajtimin adekuat
të të drejtave të punëtorëve dhe të kushteve normale të punës dhe bën pak për
të avancuar demokracinë dhe zhvillimin ekonomik. Për t'u marrë me vështirësitë
që rrjedhin nga shkeljet e normave dhe dispozitave të punës, ekziston nevoja që
qeveria të koordinojnë aktivitetet e tyre së bashku me punëdhënësit dhe punëtorët,
si partner trepalësh, që së bashku të formojnë politikat dhe programet për
promovimin e punës së denjë për të gjithë.
Përpjekje e mëtejshme janë të nevojshme për forcimin e bashkëpunimit midis
sindikatave dhe organizatave të punëdhënësve në mënyrë që të konsolidohet dialogu
dypalësh social. Përvarësisht faktit se disa organizata punëdhënësësish kanë
kapacitete më të mira, ata janë shpesh të fragmentuara dhe shpesh dështojnë në
bashkëpunimin me njëra-tjetrën si edhe me sindikatat. Megjithatë, bashkëpunimi i
frytshëm midis këtyre aktorëve do të përmirësonte situatën si për ndërmarrjet ashtu
edhe për punëtorët në sektor dhe potencialisht mund të çojë në zhvillimin e
marrëdhënieve industriale.
Në një rajon me papunësi të lartë, ku ekonomia informale është një çështje
dominuese, ku administrata e Shtetit kontrollon zhvillimin e dialogut ekonomik
dhe social dhe ku inspektoriatet e punës nuk janë në gjendje të monitorojnë
implementimin dhe të zbatojnë sanksionet, shoqëria civile dhe sindikatat duhet të
pozicionojë veten si aktorë qendrorë në çështjet që ndikojnë drejtpërdrejtë
ose tërthorazi tek punëtorët. Marrëdhëniet e pazhvilluara me mediat mund të
përmirësohen duke zhvilluar partneritete të përbashkëta midis organizatave
të shoqërisë civile - sindikatave si dhe strategji advokimi. Në fakt, vetëm një
bashkëpunim i mirëfilltë mes të gjithë aktorëve (institucioneve publike, sindikatave,
organizatave të punëdhënësve, OJF dhe mediave) mund të ndihmojnë në krijimin e
progesit socialo-ekonomik dhe në përmbushjen e interesave të punëtorëve dhe të
punëdhënësve.
Qëllimi afatgjatë është që ligjet e këtyre vendeve dhe sistemet ligjore nuk do
plotesohen vetëm me dispozitat e instrumenteve përkatëse ndërkombëtare, që
rregullojnë punën dhe të drejtat sociolo-ekonomike, por që aktorët përtej kufijvëve
do përdorin një qasje të duhur dhe të plotë që do të krijojë kushte më shumë të
favorshme që këto të drejta të respektohen. Së fundi, nëse nivelet e larta të
papunësisë dhe varfëria e përhapur nuk adresohet gjatë hartimit të politikave për
rajonin, as ligjet më të mira ose mekanizmat zbatuese nuk do të jenë në gjendje
për të promovuar punën e denjë dhe vendet me punë cilësore.

“Rrjeti Ballkanik i Punës së Denjë” është një nismë dy-vjeçare e lancuar në vitin
2011. Qëllimi kryesor i Rrjetit është të forcojë kapacitetin e sindikatave, OJF-ve
dhe think tank për të punuar së bashku në promovimin e Punës së Denjë dhe të
vendeve cilësore të punës në Ballkan duke zhvilluar rrjete kombëtare dhe rajonale,
veprime të përbashkëta advokuese dhe fushata publike, duke formuluar propozime
politikash dhe duke monitoruar zbatimin socialo-ekonomik të legjislacionit Evropian.
www.solidar.org
Redaktor Përgjegjës: Conny Reuter
Redaktorë: Iva Zelic and Maurice Claassens
Koordinator Publikimi: Abigail Goundry
Shtypur në letër të ricikluar | © SOLIDAR Shkurt 2012
Ky publikim është prodhuar me ndihmën e Bashkimit Evropian. Përmbajtja e këtij publikimi është përgjegjësi e
vetme e SOLIDAR-it dhe nuk mund të merret në asnjë mënyrë si kur pasqyron pikëpamjet e Bashkimit Evropian.