"Gazeta dla Lekarzy" 4/2012

• Nowości 

• Prawo 

Gazeta 

Lekarzy 

dl@ 

miesięcznik 

4_ 2012_czerwiec 

• Artykuł 

poglądowy 

• Ludzie 

ISSN 2084-5685 

• Dylematy 

• Po dyżurze 

• Edukacja 

podyplomowa 

ISSN 2084-5685 

• Podróże 

• Wczoraj i dziś 

medycyny 

• Opowiadanie 

Horoskop 

refundacyjny 

strona 56

Koleżanki i Koledzy, 

Czerwiec to dla wielu z nas czas trudnych decyzji, a także rozważań o tym, 

dlaczego zasady rządzące ochroną zdrowia stają się coraz bardziej nieprzyjazne 

zarówno dla lekarzy, jak i dla pacjentów. 

Myślę, że jednym z powodów jest przywiązanie współczesnego człowieka 

do przebywania w teatrze fałszywej troski, w którym główne role grają 

politycy. Obywatele chętnie kupują bilety do owego teatru, przybierającego 

materialną postać gazety lub ekranu telewizora. Za kilkadziesiąt złotych miesięcznie, 

wydanych na abonament, w uszy odbiorcy wpadają słowa takie jak 

zapewnimy, dostarczymy, zatroszczymy się, będzie lepiej, ze słynnym się należy na 

czele. Nic więc dziwnego, że ludzie chętniej słuchają tych słów, niż wiadomości 

o potrzebie dbania o swoje zdrowie przez właściwy tryb życia. Jednak głównym 

grzechem nie jest zapał do przebywania w tym teatrze pozorów w charakterze 

łatwowiernego widza, lecz niechęć do sprawdzania, gdzie jest granica między 

obietnicą powodowaną zimną polityczną kalkulacją a światem realnym. 

Dlaczego ludzie tak chętnie słuchają kwestii wypowiadanych przez aktorów tego teatru? Bo prawda bywa 

nieprzyjemna, więc po co jej słuchać, skoro gra pozorów jest taka uwodzicielska… 

Teatr fałszywej troski szczególnie szybko rozwija się na scenach i w obszarach, które trudno krytykować 

z racji ich charakteru. Troska o bezpieczeństwo lub o zdrowie już z samej definicji powinna zasługiwać na 

niemy zachwyt bez prawa krytyki w stosunku do aktorów – organizatorów tych scen. 

Oczywiście po scenach plączą się jacyś statyści, mają swoje role, niektóre nawet krwawe, ale któż by zajmował się 

statystami! Mają przecież jedynie do odegrania rolę tła dla bohaterskich poczynań aktorów pierwszoplanowych. 

Nasilenie gry pozorów jest tak wielkie, że lekarze i pacjenci stają się tylko pretekstem, czymś w rodzaju PIN-u, 

który uruchamia całą kaskadę iluzji, tworzoną przez zdeterminowanych prezesów wszystkich organizacji biorących 

udział w tej grze, nawiedzonych reformatorów systemu i szalonych informatyków produkujących programy 

do nowych sprawozdań. To świat, w którym pacjent zgłaszający się do lekarza jest tylko małym elementem. 

Tymczasem naprawdę istnieje świat realny! Można wprawdzie mieć wrażenie, że jest on jedynie czasoprzestrzenią 

równoległą do rozrośniętego do granic absurdu świata pozorów i deklaratywnego bohaterstwa, ale 

co do istnienia nie ma wątpliwości! Trzeba tylko mieć odwagę, aby przenieść się do tego prawdziwego świata. 

Co robimy jako lekarze w tym teatrze? Wykupiliśmy bilety na spektakl i niestety albo siedzimy w milczeniu, 

albo bijemy brawo. Tymczasem powinniśmy gwizdać, tupać i protestować. Gdy spektakl staje się nie do 

wytrzymania, powinniśmy po prostu wyjść z sali. 

Pamiętajmy, że stale jesteśmy przedstawicielami wolnego zawodu, a zapisy do sekcji niewolniczej są ciągle 

dobrowolne. 

Krystyna Knypl 

ISSN 2084-5685 

Wydawca 


Warszawa 

Redakcja 

Krystyna Knypl, redaktor naczelna 

krystyna.knypl@compi.net.pl 

Mieczysław Knypl, sekretarz redakcji 

m.knypl@compi.net.pl 

Współpraca przy bieżącym numerze 

Alicja Barwicka, Małgorzata Czajka-Stelmaszewska, 

Paweł Czerwiński, Michał Galewicz 

(Francja), Paulina Kieszkowska-Knapik, Janusz 

Krzyżowski, Mariusz Madaliński (Wlk. Brytania), 

Irena Romaniuk, Janusz Tylewicz. 

Rysunki Katarzyna Kowalska, Zen 

Projekt graficzny i opracowanie 

komputerowe Mieczysław Knypl 

„Gazeta dla Lekarzy” jest miesięcznikiem redagowanym 

przez lekarzy i członków ich rodzin, przeznaczonym 

dla osób uprawnionych do wystawiania recept. 

Opinie wyrażone w artykułach publikowanych 

w „Gazecie dla Lekarzy” są wyłącznie opiniami 

ich autorów. 

Redakcja zastrzega sobie prawo do redagowania 

nadesłanych do publikacji tekstów, w tym skracania, 

zmiany tytułów i śródtytułów. 

Wydawca i redakcja mogą odmówić publikowania 

reklam i ogłoszeń, a w razie przyjęcia ich do druku 

nie ponoszą odpowiedzialności za ich treść. 

Wszelkie prawa zastrzeżone.

W numerze 

Nowości ............................................................ 4, 15, 41 

Kongres American Academy of Neurology 2012 

Krystyna Knypl .......................................................................... 6 

8 

Prawo 

Lekarze a ochrona z art. 10 

ustawy o swobodzie działalności gospodarczej 

Paulina Kieszkowska-Knapik ................................................. 5 

Artykuł poglądowy 

Bezsenność – leczenie bezpieczne dla pacjenta i lekarza 

Paweł Czerwiński ...................................................................... 8 

Dieta w cukrzycy – spojrzenie lekarza praktyka 

Małgorzata Czajka-Stelmaszewska ....................................... 16 

Ludzie 

Marzenia się nie przeterminowują 

O swojej pasji do morza i żeglowania opowiada 

Janusz Tylewicz ........................................................................ 21 

Wachta matki trwa całe życie 

Rozmowa z Ireną Romaniuk, 

okulistką i matką młodego żeglarza ...................................... 27 

16 

6 

27 

21 

Dylematy... 

...lekarza pracującego prywatnie 

Janusz Krzyżowski ................................................................... 29 

Recenzja 

32 

36 

31 

„Nazwany według czyjegoś imienia”. Medical eponyms ...... 31 

Edukacja podyplomowa 

Mogłabyś lepiej mówic po angielsku... 

Krystyna Knypl ........................................................................ 32 

Po dyżurze 

Rzecz o dojrzewaniu po drugiej młodości 

Michał Galewicz ...................................................................... 36 

W moim domu gotuje Oskar 

Alicja Barwicka ........................................................................ 50 

42 

51 

Hurtownia autorytetów 


Podróże 

53 

A może by tak do Seulu? 

Alicja Barwicka ........................................................................ 42 

Wczoraj i dziś medycyny 

56 

Początki nowoczesnej chirurgii antyseptycznej 

Mariusz Madaliński ................................................................ 51 

Horoskop refundacyjny 


3 4_2012 czerwiec

Nowości 

Dzieci karmione piersią mają 

zdrowsze oskrzela i płuca 

Fot. @mimax2 

O zaletach karmienia piersią 

wiadomo bardzo dużo, 

ale nauka odkrywa coraz to 

nowe korzyści. W lutowym 

numerze „American Journal of 

Respiratory and Critical Care 

Medicine” ukazało się doniesienie 

dr. Cristiana M. Dogaru 

i wsp. z Instytutu Medycyny 

Społecznej i Zapobiegawczej 

w Bernie, omawiające wpływ 

karmienia piersią na funkcjonowanie 

płuc i oskrzeli u dzieci 

w wieku szkolnym. Badaną 

grupę 12-latków, liczącą ponad 

1500 dzieci, podzielono na trzy 

podgrupy w zależności od czasu 

trwania karmienia piersią 

w okresie noworodkowym 

i niemowlęcym. Wyodrębniono 

grupy dzieci karmionych 

mniej niż 3 miesiące, od 4 do 

6 miesięcy i ponad 6 miesięcy. 

Dzieci były poddane badaniu 

spirometrycznemu. Okazało 

się, że dzieci karmione piersią 

dłużej niż 4 miesiące uzyskują 

o wiele lepsze wyniki w badaniu 

spirometrycznym. 

Spostrzeżenie to ma szczególne 

znaczenie w odniesieniu 

do dzieci urodzonych przez 

matki cierpiąc na astmę 

oskrzelową z uwagi na zwiększoną 

podatność wystąpienia 

tego schorzenia w przyszłości 

u potomstwa. 

Źródło: http://tnij.org/phcw 

Satysfakcja pacjenta – złudny wskaźnik? 

Dr Joshua J. Fenton i wsp. 

na łamach Arch Intern 

Med. 2012;172(5):405-411 

opublikowali interesującą 

analizę związku między satysfakcją 

pacjenta a wydatkami 

na opiekę zdrowotną oraz 

śmiertelnością. Obserwowano 

grupę 51 946 osób w okresie od 

2000 do 2007 roku w ramach 

Medical Expediture Panel 

Survey. Ocenę śmiertelności 

przeprowadzono na podgrupie 

ankietowanej liczącej 36 428 

osób i obserwowanej przez 5 

lat (średnio 3,9). Satysfakcję 

oceniano w skali 5-punktowej 

wg specjalnego kwestionariusza. 

Pytania dotyczyły oceny 

związanej z wizytami w oddziałach 

pomocy doraźnej 

oraz przyjęciami na leczenie 

szpitalne. Uzyskane wyniki 

wykazały, że wskaźnikowi 

większej satysfakcji pacjenta towarzyszyło 

rzadsze korzystanie 

z oddziału pomocy doraźnej, 

częstsze hospitalizacje, większa 

śmiertelność oraz wyższe 

wydatki na opiekę zdrowotną. 

Warto się zastanowić nad tym, 

co powinno być wskaźnikiem 

skuteczności opieki zdrowotnej. 

Źródło: http://archinte.ama-assn. 

org/cgi/content/short/ 

archinternmed.2011.1662 

Kawa, kofeina i ryzyko depresji wśród kobiet 

Dr Michel Lucas i wsp. ze 

słynnej Harvard School of Public 

Health badali, czy istnieje 

zależność między piciem kawy 

a depresją. W prospektywnym 

badaniu wzięło udział 50 739 

kobiet bez objawów depresji. 

W ciągu 10-letniej obserwacji 

odnotowano 2607 incydentów 

depresji w tej grupie. Wskaźnik 

zagrożenia depresją był 

mniejszy o 15% u kobiet, które 

piły 2-3 filiżanki kawy i mniejszy 

o 20% u kobiet, które piły 

4 filiżanki kawy. Autorzy 

stwierdzają, że ryzyko depresji 

maleje wraz ze wzrostem 

ilości spożywanej kawy, jednak 

postulują potrzebę dalszych 

badań, które dokładniej ustalą 

czy picie kawy może być 

uznane za specyficzną formę 

profilaktyki depresji. 

Poszukując ewentualnych 

mechanizmów zaobserwowanego 

przez M. Lucasa i wsp., 

warto pamiętać, że kofeina 

(1,3,7-metyloksantyna) łatwo 

przekracza barierę krew- 

-mózg. Działa przez receptory 

adenozynowe z uwagi na podobieństwo 

strukturalne do 

adenozyny. Istnieje wiele klas 

receptorów adenozynowych, 

ich największe skupisko jest 

w jądrach podstawnych mózgu, 

a więc obszarze pełniącym 

ważną funkcję w kontroli 

zachowania. 

pl.wikipedia.org, fot. MarkSweep 

Źródło: http://archinte. 

ama-assn.org/cgi/content/ 

full/171/17/1571 


Prawo 

Mechanizm z art. 10 Ustawy 

o swobodzie działalności 

gospodarczej przewiduje, że „każdy 

przedsiębiorca może złożyć do 

właściwego organu administracji 

publicznej lub państwowej jednostki 

organizacyjnej wniosek o wydanie 

pisemnej interpretacji co do zakresu i sposobu zastosowania 

przepisów, z których wynika obowiązek świadczenia 

przez przedsiębiorcę daniny publicznej oraz składek na 

ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne, w jego indywidualnej 

sprawie.” 

Moim zdaniem lekarze będący przedsiębiorcami 

mogą uznać, że Ministerstwo Zdrowia jest właściwe 

w sprawie pytań o zakres dozwolonych ustawowo kar 

umownych nakładanych na nich później operacyjnie przez 

NFZ. Co prawda umowy czy to ze świadczeniodawcami, 

czy indywidualnie z lekarzami podpisuje NFZ, ale przecież 

dzieje się to na podstawie przepisów wydawanych 

przez MZ, a więc to MZ jest organem w sprawie ich interpretacji. 

To MZ jest wykonawcą ustawy refundacyjnej 

i wydaje akty wykonawcze do tej ustawy, jak i do ustawy 

o świadczeniach. Uważam więc, że MZ jest właściwe do ich 

interpretacji i może być adresatem zapytań dotyczących 

interesujących odpowiednich przepisów. 

Z przepisami, o których interpretację można 

wnosić na podstawie art.10, muszą się wiązać obowiązki 

świadczenia danin publicznych. Innymi słowy, musi być 

to przepis, który po zastosowaniu oznacza dla lekarza 

obowiązek uiszczenia daniny publicznej. Moim zdaniem 

za taką daninę można uznać kary nakładane na lekarzy 

w związku z umowami zawartymi z NFZ. Te umowy 

zawierane są na podstawie przepisów przewidujących 

możliwość takich kar. 

Podstawy prawne do nakładania takich kar 

na lekarzy są dwie. W stosunku do lekarzy, którzy są 

Fot. @mimax2 

Lekarze a ochrona z art. 10 

ustawy o swobodzie działalności 

Po rozmowie z Pauliną Kieszkowską-Knapik, opublikowaną w nr. 3/2012 „Gazety dla Lekarzy”, 

pojawiły się pytania koleżanek i kolegów lekarzy o to, jak należy rozumieć mechanizm z art. 10 

Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Oto szersze naświetlenie tej kwestii. 

„świadczeniodawcami” i jako tacy zawarli z NFZ umowy 

o udzielanie świadczeń zdrowotnych, podstawą prawną 

do karania jest Rozporządzenie w sprawie ogólnych warunków 

umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej. 

Moim zdaniem to rozporządzenie, jako wydane przez 

MZ, może być zinterpretowane we wskazanym trybie 

art. 10 także w zakresie dowolności zapisów o karach 

umownych, wpisywanych przez NFZ do umów o świadczenia. 

W stosunku do lekarzy mąjących podpisaną z NFZ 

indywidualną umowę uprawniającą do wystawiania recept 

możliwość nakładania kary umownej przewiduje art. 48 

ust. 3 ustawy refundacyjnej. Skoro tak, to także MZ jest 

władne do interpretacji zakresu możliwych kart. Jest to 

szczególnie istotne, zważywszy że to MZ było inicjatorem 

wykreślenia kar dla lekarzy z ustawy refundacyjnej, 

można się więc od MZ domagać spójności podejścia do 

tej sprawy także we wzorcach kar umownych. 

Wniosek o wydanie interpretacji podlega opłacie 

w wysokości 40 zł, którą należy uiścić w terminie 

7 dni od dnia złożenia wniosku. Rekomendowane jest 

przedstawienie we wniosku własnej interpretacji danych 

przepisów, ponieważ zasadą jest, że po 30 dniach mil - 

czenia przedstawiona interpretacja wiąże wnioskodawcę. 

Zgodnie z art. 10a ustawy „interpretację wydaje się bez 

zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w terminie 30 dni 

od dnia otrzymania przez organ administracji publicznej 

lub państwową jednostkę organizacyjną kompletnego 

i opłaconego wniosku. W razie niewydania interpretacji 

w terminie uznaje się, że w dniu następującym po dniu, 

w którym upłynął termin wydania interpretacji, została 

wydana interpretacja stwierdzająca prawidłowość 

stanowiska przedsiębiorcy przedstawionego we wniosku 

o wydanie interpretacji.” 

Paulina Kieszkowska-Knapik 

adwokat, partner w Baker & McKenzie 


Nowości 

Nowy Orlean, 21-28 kwietnia 

Kongres American Academy 

of Neurology 2012 


Warto było wybrać się na kongres amerykańskich neurologów pod koniec kwietnia 2012. Nie 

dość, że egzotyką kusił Nowy Orlean, to program zjazdu zawierał wiele atrakcji, a na dodatek 

serwisy prasowe jeszcze przed rozpoczęciem zapowiadały nowości w leczeniu kilku schorzeń. 

Dobrze korespondowały z nimi nowatorskich formy 

przekazu o schorzeniach neurologicznych, jakie 

wykorzystuje American Academy of Neurology. Jedną 

z nich jest organizowany od dwóch lat festiwal filmowy. 

W 2012 roku zwyciężył film Zacha Jankovica „Astronaut’s 

secret”, opowiadający o chorobie Parkinsona rozpoznanej 

u pułkownika Richarda Clifforda, uczestniczącego 

w lotach wahadłowca Atlantis. Gdy spoglądamy na 

fotografię astronautów, trudno uwierzyć, że wprawdzie 

u szpakowatego, ale dziarsko prezentującego się Richarda 

Clifforda dwa lata wcześniej rozpoznano chorobę Parkinsona. 

Rozpoznanie poza lekarzem znał tylko dowódca 

astronauty. Mimo diagnozy zdecydowano, że pułkownik 

nie przerwie misji. Przekuwanie słabości lub klęski w siłę 

jest bardzo amerykańską cechą, a innym tego dowodem 

jest zorganizowanie właśnie w Nowym Orleanie, którego 

mieszkańców żywioł bardzo doświadczył, International 

Disasters Conference, poświęconej zagadnieniom zapobiegania 

i reagowania kryzysowego podczas katastrof 

(http://www.idce2012.com/about.html). 

Organizatorzy sesji typu „late break clinical 

trial” mieli zdecydowanie bardziej otwarte podejście do 

zagadnienia ujawniania informacji i wyniki badań opublikowano 

w abstract book jeszcze przed rozpoczęciem 

kongresu. Dzięki temu można się było na przykład 

dowiedzieć, że REFLEXION trial wykazała, iż leczenie 

interferonem beta-1a (Rebif) u chorych z wczesnymi 

objawami scelrosis multipelx powodowało spowolnienie 

objawów demielinizacji (http://www.aan.com/press/index.cfm?fuseaction=release.view&release=1061). 

W badaniu 

trwającym 3 lata uczestniczyło 517 osób, u których 

rozpoznano pierwsze objawy procesu demielinizacji. 

Leczenie rozpoczynano średnio 2 miesiące od wystąpienia 

objawów choroby. W grupie aktywnie leczonej 

stwierdzono progresję objawów u 27%, w porównaniu 

z 44% w grupie placebo. Badanie potrwa 5 lat. 

Innym badaniem, które zwróciło uwagę, były wyniki 

dojelitowego wlewu levodopy/carbidopy w leczeniu 

choroby Parkinsona. Rezultaty leczenia wyrażające się 

zmniejszeniem objawów klinicznych, takich jak drżenie, 

sztywność i in. były lepsze u pacjentów otrzymujących lek 

za pomocą wlewu dojelitowego w porównaniu z pacjentami 

otrzymującymi lek doustnie. W podwójnie ślepym 

badaniu uczestniczyło 71 pacjentów i 93% z nich ukończyło 

je. Podawanie wlewu levodopa/carbidopa w żelu 

wymaga wykonania stomii jelitowej oraz okresowego 

przyłączania pompy do 

podawania leku. Zdaniem 

jednego z badaczy, 

dr. C. Warrena Olanowa, 

ten sposób podania leku, 

choć nie jest wolny od 

http://blog.michaeljfox. 

org/2012/04/gel-formulationparkinsons-drug-limit-onoffroller-coaster-ride/ 

Fot. @mimax2 


Nowości 

problemów związanych z funkcjonowaniem urządzenia 

dawkującego, może istotnie poprawić jakość życia pacjentów 

z zaawansowaną postacią choroby Parkinsona 

i może być alternatywą wobec innych inwazyjnych 

metod, jak głęboka stymulacja mózgu. 

Nowości w odniesieniu do choroby Alzheimera 

mają charakter diagnostyczny. Preparat Amyvid 

(florbetapir), radioizotop do uwidoczniania złogów 

amyloidu in vivo został zaaprobowany przez FDA na 

początku kwietnia. 

Pewne nadzieje wiąże się z lekiem o nazwie eteplirsen, 

który być może poprawi jakość życia pacjentów 

z dystrofią mięśniową Duchenne’a. Lek ten zwiększa 

stężenie dystrofiny. Badania są w fazie IIB. W Nationwide 

Children’s Hospital w Columbus (Ohio) jest 12 

chłopców chorych na dystrofię Duchenne’a, którzy 

otrzymują eteplirsen. Natomiast odnośnie do zdrowych 

chłopców lubiących sporty, takie jak piłka nożna czy 

hokej, zagrożonych powtarzającymi się urazami głowy, 

neurolodzy z Cleveland Clinic nie mieli na kongresie 

dobrych informacji. Obserwowano 75 zawodników przez 

9 lat i stwierdzono, że tego rodzaju urazy powodują proporcjonalne 

do częstości i nasilenia upośledzenie funkcji 

poznawczych. Autorzy sugerują, że dłuższe uprawianie 

takich sportów może być groźne dla zdrowia. Inne 

ciekawe doniesienia dotyczyły pregabaliny w leczeniu 

neuropatycznego bólu w uszkodzeniach rdzenia kręgowego 

oraz porównania pregabaliny i pramipeksolu 

w zespole niespokojnych nóg. Przedstawiono też wyniki 

stosowania fingolimodu w sclerosis multiplex. 

Nie sposób wszystkiego prześledzić na tak wielkim 

zjeździe. Dociekliwi czytelnicy mogą zapoznać się 

z abstraktami pod adresem http://www.abstracts2view. 

com/aan/sessionindex.php. 

Wszystkowiedzące Google informują, że Polacy 

przedstawili 37 abstraktów na kongresie AAN. Spora 

część tych doniesień to wyniki uczestnictwa w międzynarodowych 

programach. Jeśli chodzi o badania 

własne Polaków, to interesujące były doniesienia na 

temat onkoneurologii. 

Istotnym wydarzeniem kongresowym było 

opublikowanie wytycznych nt. profilaktycznego leczenia 

migreny. Tekst wytycznych o lekach na receptę 

dostępny jest pod adresem http://www.neurology.org/ 

content/78/17/1337.abstract oraz o lekach OTC pod 

adresem http://www.neurology.org/content/78/17/1346. 

abstract. 

Podano, że około 38% osób cierpiących na migrenę 

nie ma postawionego prawidłowego rozpoznania 

i w związku z tym nie otrzymuje właściwego leczenia. 

Tylko 33% migrenowców przyjmuje leczenie profilaktyczne 

zapobiegające napadom. 

Warto wspomnieć że z leków OTC na pierwszym 

miejscu przewodnik wymienia preparat ziołowy 

z lepiężnika różowego, jako najbardziej skuteczny. Do 

dość skutecznych zaliczono między innymi fenoprofen, 

ibuprofen, ketoprofen oraz naproxen. 

Łyknąwszy sporą dawkę najnowszej wiedzy neurologicznej, 

warto było wybrać się na spacer stylowymi 

uliczkami French Quarter, a ci którzy nie mogli oderwać 

się od wykładów, po ich zakończeniu mogli w ramach 

pocieszenia wyskoczyć na zakupu do marketu Riverwalk, 

położonego nieopodal centrum kongresowego. Zakupy 

w nim są o tyle atrakcyjne, że obcokrajowcy mogą 

odebrać podatek VAT na terenie marketu. Po odstaniu 

w kolejce złożonej z kongresowiczów przedkładamy 

kwity kasowe, paszport i otrzymujemy w gotówce zwrot 

9% wydanej kwoty. Odzyskaną gotówkę można przeznaczyć 

na kawę, którą pije się na tarasie z widokiem 

na Mississippi. Rzeką wolno suną statki o egzotycznych 

nazwach, a my fotografujemy się na ich tle. Czujemy 

się światowo! 

Następne spotkanie wyznaczono na dni 16-23 

marca 2013 w San Diego, przy czym American Academy 

of Neurology zmieniło 24 kwietnia 2012 nazwę na 

American Brain Foundation. 

• 



Bezsenność – 

leczenie bezpieczne 

dla pacjenta 

i lekarza 

Paweł Czerwiński 

Niedawno w trakcie wizyty lekarskiej pacjent 

poprosił mnie o zaświadczenie, że jest uzależniony 

od leków nasennych; spytał także, czy 

mogę dopisać nazwisko lekarza, który go „wpędził” 

w uzależnienie. Uświadomiło mi to, jak 

istotnym problemem może być prowadzenie 

terapii bezsenności, polegające wyłącznie na 

wypisywaniu kolejnych recept na leki nasenne 

„na życzenie pacjenta”. Domyślam się, że 

starania pacjentów, by uzyskać odszkodowania 

mogą stać się częstsze z uwagi na działalność Komisji ds. Orzekania o Zdarzeniach 

Medycznych, powoływanych na podstawie ustawy z 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta 

i Rzeczniku Praw Pacjenta. Jeśli chodzi o postępowanie farmakologiczne, pacjent 

może się ubiegać o odszkodowanie na drodze pozasądowej w razie zalecenia przez lekarza 

produktu leczniczego niezgodnego z aktualną wiedzą medyczną, co spowodowało 

uszkodzenie ciała czy rozstrój zdrowia. Przyjrzyjmy się metodom leczenia bezsenności, 

a szczególnie strategiom leczniczym, które wiążą się z ryzykiem uzależnienia lekowego 

i możliwościom alternatywnym. 

Bezsenność definiowana jest jako trudności w zasypianiu, 

trudności w podtrzymaniu snu lub sen 

nieprzynoszący wypoczynku. Wczesne wybudzenie 

rano (dwie lub więcej godzin wcześniej niż zwykle), 

trudności z ponownym zaśnięciem, niepokój i dyskomfort 

psychiczny towarzyszący takiemu wybudzeniu są 

charakterystyczne dla depresji. Bezsenność dzielimy na: 

• przygodną, przejściową: do kilku dni, 

• krótkotrwałą: do 3-4 tygodni. 

• przewlekłą: powyżej miesiąca. 

Epidemiologia i etiologia 

bezsenności 

Szacuje się, że nawet 25% dorosłych osób cierpi 

na przewlekłą bezsenność, a u osób w wieku podeszłym 

odsetek ten rośnie do 50%. Problem częściej 

dotyczy kobiet. Przedłużająca się bezsenność zwiększa 

częstość korzystania z porad lekarskich i jest związana 

z częstszymi hospitalizacjami, znacznie zmniejsza 

komfort życia, a u osób które śpią krócej niż 5 godzin 

dziennie obserwuje się wyższy wskaźnik śmiertelności. 

Rys. Katarzyna Kowalska 



Skutkiem bezsenności może być nasilenie dolegliwości 

fizycznych, problemy z koncentracją uwagi, zaburzenia 

nastroju, spadek motywacji, gorsza wydajność w pracy, 

a także większe ryzyko spowodowania wypadku 

komunikacyjnego. 

U połowy pacjentów przyczyną bezsenności są 

zaburzenia psychiczne, w których bezsenność jest objawem 

– najczęściej są to zaburzenia nastroju, w tym 

depresja, zaburzenia lękowe (nerwicowe), reakcje na 

sytuacje stresogenne, niewłaściwa higiena snu, nadużywanie 

alkoholu i leków. Bezsenność może towarzyszyć 

chorobom somatycznym – np. nowotworom czy 

chorobom narządu ruchu, którym towarzyszy ból. Na 

bezsenność częściej cierpią pacjenci z przewlekłymi 

chorobami układu krążenia, przewodu pokarmowego, 

układu oddechowego i przewlekłymi chorobami nerek. 

Bezsenność jest częstym objawem prodromalnym depresji, 

poprzedzającym wystąpienie pełnoobjawowego 

zespołu – jest też najczęstszym objawem rezydualnym, 

utrzymującym się mimo wyrównania nastroju pacjenta. 

W każdym przypadku należy wykluczyć przyczyny somatyczne 

bezsenności (np. nadczynność tarczycy) i skutecznie 

łagodzić objawy, które mogą ją powodować (np. 

dolegliwości bólowe). Bezsenność jest objawem – jeśli jest 

to możliwe, priorytetem jest odnalezienie jego przyczyny 

i jej skuteczne leczenie. W około 15% przypadków nie 

Tabela 1. Starsze leki nasenne 

Benzodiazepiny o działaniu nasennym (receptory GABA-A) 

Nazwa leku Kiedy stosować? T 1/2 

Estazolam – 2 mg tabl., No 20 30 min przed spaniem 10-24 h 

ChPL: Doraźnie i krótkotrwałe w leczeniu zaburzeń snu: trudności w zasypianiu, częste przebudzenia nocne, wczesne 

przebudzenia poranne. Estazolam należy stosować jak najkrócej (7 do 10 dni). W indywidualnych wypadkach leczenie 

może trwać dłużej. Długotrwałe stosowanie estazolamu nie jest zalecane ze względu na niebezpieczeństwo rozwinięcia 

tolerancji i objawów uzależnienia. 

Lormetazepam (Noctofer) – 0,5 mg tabl., 1 mg tabl, No 20 30 min przed spaniem 10-12 h 

ChPL: Doraźnie i krótkotrwałe w leczeniu zaburzeń snu: trudności w zasypianiu, częste przebudzenia nocne, wczesne 

przebudzenia poranne. Czas leczenia należy ograniczyć do minimum – zwykle wynosi on od kilku dni do 2 tygodni. W indywidualnych 

wypadkach leczenie może trwać dłużej. Najdłuższy czas leczenia łącznie z okresem stopniowego odstawiania 

nie powinien przekraczać 4 tygodni. 

Nitrazepam – 5 mg tabl. No 20 Przed snem 16-48 h 

ChPL: Krótkotrwałe leczenie ciężkiej bezsenności charakteryzującej się trudnością w zasypianiu i częstymi nocnymi przebudzeniami, 

pogarszającej w znacznym stopniu jakość życia pacjenta oraz narażającej pacjenta na ciężki stres, gdy możliwa 

jest sedacja w ciągu dnia. Nitrazepam jest przeznaczony do krótkotrwałego leczenia bezsenności. Leczenie nie powinno 

trwać dłużej niż 4 tygodnie. 

Midazolam (Dormicum) – 7,5 mg tabl., No 10 Tuż przed udaniem się na spoczynek 1,5-2,5 h 

ChPL: Doraźne leczenie bezsenności. Stosowanie benzodiazepin jest wskazane jedynie gdy dolegliwości są ciężkie, uniemożliwiają 

normalne funkcjonowanie lub powodują znaczne wyczerpanie u pacjenta. Leczenie powinno trwać jak najkrócej. 

Zwykle czas trwania leczenia wynosi od kilku dni do maksymalnie 2 tygodni. W niektórych wypadkach może być konieczne 

przedłużenie leczenia poza zalecany maksymalny okres terapii. Tego rodzaju decyzji nie wolno podejmować bez powtórnej 

oceny stanu pacjenta. 

Temazepam (Signopam) – 10 mg tabl., No 20 30 min przed spaniem 7-11 h, śr. 8 h 

ChPL: Doraźnie i krótkotrwale w leczeniu ciężkich zaburzeń snu, gdy bezsenność powoduje znacznie nasilone wyczerpanie 

u pacjenta. Temazepam stosuje się doraźnie i krótkotrwale. Zwykle czas leczenia wynosi od kilku dni do 2 tygodni. W indywidualnych 

wypadkach leczenie może trwać dłużej. Maksymalny czas leczenia, łącznie z okresem stopniowego odstawienia 

temazepamu, nie powinien być dłuższy niż 4 tygodnie. 



stwierdzamy uchwytnej przyczyny bezsenności – mamy 

wtedy podstawy stwierdzić „bezsenność nieorganiczną”. 

Do kryteriów rozpoznawczych bezsenności nieorganicznej 

należy dyskomfort w ciągu dnia związany z bezsennością, 

utrzymywanie się objawów przez co najmniej 

miesiąc i minimum 3 dni w tygodniu oraz wykluczenie 

chorób neurologicznych, somatycznych i działania leków 

i substancji psychoaktywnych, w tym alkoholu. 

Higiena snu 

Przed rozważeniem farmakoterapii warto zaproponować 

pacjentowi przestrzeganie zasad higieny 

snu i techniki radzenia sobie z bezsennością. Mogą się 

okazać szczególnie skutecznie, jeśli będą przestrzegane 

konsekwentnie przynajmniej przez kilka tygodni: 

• przeznaczenie sypialni wyłącznie do spania, unikanie 

czytania książek, oglądania telewizji czy spożywania 

posiłków w łóżku, 

• przeznaczenie stałych godzin na sen, niezależnie od 

dnia tygodnia i od czasu snu poprzedniej nocy, 

• unikanie drzemek w ciągu dnia – jeśli pacjentowi 

trudno z nich zrezygnować, powinny nie trwać dłużej 

niż godzinę; warto ograniczyć czas drzemek do nie 

później niż wczesnego popołudnia, 

• zadbanie o komfortowe warunki snu – wygodne łóżko, 

zacienione i ciche pomieszczenie, wietrzenie sypialni 

przed udaniem się na spoczynek i zapewnienie prawidłowej 

temperatury powietrza (w wypadku osób 

dorosłych może to być temperatura 18 o C lub nawet 

o kilka stopni niższa), 

• unikanie kawy i herbaty późnym popołudniem i wieczorem, 

• unikanie papierosów i alkoholu w godzinach wieczornych, 

• unikanie większych posiłków przed spaniem, można 

sobie natomiast pozwolić na drobną przekąskę (kanapkę 

lub jabłko), 

• regularny wysiłek fizyczny, ale przynajmniej kilka 

godzin przed udaniem się na spoczynek. 

Leczenie farmakologiczne - 

benzodiazepiny i leki „Z” 

Lekami nasennymi, po które pacjenci sięgają 

najchętniej są benzodiazepiny (tabela 1). Benzodiazepiny 

(BDZ) są dostępne w lecznictwie od lat 60. – pierwszym 

lekiem z tej grupy jest chlordiazepoksyd. BDZ mają 

działanie uspokajające i nasenne, z uwagi na bardziej 

selektywną komponentę nasenną część z nich stosuje się 

głównie w leczeniu zaburzeń snu. Warto zwrócić uwagę, 

że BDZ mają taki sam „punkt uchwytu” (receptory 

GABA-A), jak alkohol i mogą spowodować uzależnienie 

w mechanizmie podobnym do uzależnienia od alkoholu. 

Pacjenci przyjmują je chętnie z następujących powodów: 

• dają nie tylko efekt uspokajający i nasenny, ale 

także euforyzujący – niektórzy pacjenci relacjonują 

uczucie „rauszu” tuż przed zaśnięciem, 

• większość działa szybko, więc są bardzo praktyczne 

w stosowaniu, 

• wiele benzodiazepin działa na tyle krótko, że 

następnego dnia „człowiek nie jest otumaniony” (nie 

ma stłumienia polekowego), 

• działają miorelaksacyjnie, z tego powodu łagodzą 

objawy schorzeń przebiegających ze wzrostem 

napięcia mięśniowego. 

BDZ praktycznie wyparły z rynku leków stosowane 

wcześniej barbiturany, od których różnią się 

znacznie wyższym indeksem terapeutycznym, czyli 

większym bezpieczeństwem terapii. Entuzjazm wobec 

Tabela 2. Przykładowy schemat podawania leku nasennego 

Tydzień 1. Tydzień 2. Tydzień 3. Tydzień 4. 

cała tabletka pół tabletki ‒ dzień bez leku 

‒ ‒ ‒ ‒ 

W miarę możliwości warto już na początku zaproponować krótszy czas trwania całej kuracji i szybszą redukcję dawek, np. 

Tydzień 1. Tydzień 2. Tydzień 3. Tydzień 4. 

‒ ‒ 



benzodiazepin nie trwał długo – szybko okazało się, że ta 

grupa leków ma – podobnie jak barbiturany – potencjał 

uzależniający. Leki skutecznie łagodzące bezsenność 

i lęk po kilku tygodniach stają się mniej efektywne – aby 

uzyskać dotychczasowe działanie konieczne jest zażycie 

większej dawki. Warto zwrócić uwagę, że wszyscy 

producenci benzodiazepin zarejestrowanych w Polsce 

zaznaczają, że leki te są przeznaczone wyłącznie do 

krótkotrwałej terapii (vide wskazania rejestracyjne 

w tabelce, na podstawie charakterystyki produktu leczniczego 

– ChPL). Zwykle leczenie ma trwać kilka dni 

do 2 tygodni, w uzasadnionych wypadkach dłużej, ale 

nie więcej niż miesiąc. Trzeba pamiętać, że w ostatnich 

dniach należy zredukować dawkę leku, aby zapobiec 

wystąpieniu nasilonej bezsenności „z odbicia”. 

Tabela 2 zawiera przykładowy schemat podawania 

leku nasennego. 

Konsekwencją stosowania leków uzależniających 

jest nie tylko ryzyko wywołania lekomanii, ale także 

problemy somatyczne i psychiczne wynikające z ich 

używania: 

• wzrost ryzyka upadków i złamań z uwagi na działanie 

miorelaksacyjne, 

• możliwość nasilenia zaburzeń pomięci, 

• możliwość wywołania paradoksalnego pobudzenia, 

szczególnie u pacjentów z cechami uszkodzenia OUN, 

• brak działania przeciwdepresyjnego i wręcz nasilenie 

objawów depresji czy zaburzeń lękowych, które często 

są powodem sięgania po takie leki. 

Zawsze należy informować pacjenta o maksymalnym 

czasie stosowania leku. Warto też proponować 

ograniczenie ilości leku do minimum (np. stosowanie 

go tylko w niektóre dni tygodnia), a pod koniec terapii 

zmniejszyć dawkę (zwykle do połowy tabletki). BDZ 

są przeciwwskazane w ciąży, miastenii, cięższych chorobach 

układu oddechowego (ryzyko depresji ośrodka 

oddechowego!). Należy też ograniczyć do minimum ich 

stosowanie u osób uzależnionych od alkoholu czy nadużywających 

alkoholu lub leków w przeszłości – typowym 

zjawiskiem jest zastąpienie alkoholu benzodiazepinami. 

BDZ nie wolno łączyć z alkoholem! Mając na uwadze 

czas trwania leczenia proponowany przez producentów 

Tabela 3. Nowsze leki nasenne 

Leki nasenne „Z” działające podobnie do benzodiazepin (receptory GABA-A) 

Nazwa leku Preparaty handlowe Kiedy stosować? T 1/2 

Zaleplon 

10 mg tabl. 

Morfeo – No 10, No 20 

Bezpośrednio przed położeniem 

się do łóżka, co najmniej 4 h przed 

przebudzeniem 

45-60 min 

ChPL: Krótkotrwałe (do 2 tyg.) leczenie bezsenności objawiającej się trudnością w zasypianiu. Lek zalecany jest tylko 

u pacjentów z ciężkimi zaburzeniami, uniemożliwiającymi prowadzenie normalnego trybu życia lub będącymi przyczyną 

poważnego dyskomfortu. 

Zolpidem 

10 mg tabl. 

Apo-Zolpin, Hypnogen, Nasen, Onirex, Polsen, 

Sanval, Stilnox, Zolpic, ZolpiGen, Zolsana 

– (większość: No 10, No 20) 

Bezpośrednio przed pójściem spać 

lub w łóżku 

ChPL: Krótkotrwałe leczenie bezsenności. Zalecany czas stosowania leku wynosi od kilku dni do 2 tygodni. Podobnie jak 

w wypadku innych leków nasennych, zolpidemu nie należy stosować dłużej niż 4 tygodnie 

Zopiklon 

Dobroson, Imovane, Senzop, Zopiratio Bezpośrednio przed snem 5 h 

7,5 mg tabl., No 20 

ChPL: Krótkotrwałe leczenie bezsenności u dorosłych – przejściowej, krótkotrwałej lub przewlekłej (w tym trudności w zasypianiu, 

spłycony sen, wczesne ranne budzenie się). Leczenie powinno trwać jak najkrócej, zwykle od kilku dni do 2 tygodni. 

Najdłuższy zalecany czas trwania ciągłej terapii wynosi cztery tygodnie, w tym okres zmniejszania dawki w trakcie leczenia. 

Przedłużenie leczenia albo potrzeba ciągłej terapii powinny być dokładnie ocenione. Czas trwania leczenia: bezsenność 

przejściowa 2-5 dni, bezsenność krótkotrwała 2-3 tygodnie. 

1-2 h 



leków, warto ograniczać wydawanie recept na leki w ilości 

większej niż jedno opakowanie i zaproponować choremu 

wizytę kontrolną przed upływem miesiąca od rozpoczęcia 

leczenia. Warto pamiętać, że stosowanie naprzemiennie 

różnych preparatów z grupy BDZ i „Z” nie zapobiega 

powstaniu uzależnienia! 

Benzodiazepinowy debiutant w gabinecie lekarskim 

to rzadkość. Częściej widzimy pacjentów, 

którzy przychodzą po kolejne opakowanie leku, bez 

którego nie wyobrażają sobie pójścia spać. Odmowa 

wystawienia kolejnej recepty pacjentowi, który lek 

nasenny stosuje od niedawna (od kilku tygodni), 

nie narazi go na większy problem niż subiektywne 

pogorszenie samopoczucia przez kilka dni. Zupełnie 

inaczej jest z chorymi stosującymi leki nasenne od 

lat, szczególnie w dawkach większych niż standardowa 

(zwykle 1 tabl.). Gwałtowne odstawienie leku 

może spowodować wystąpienie burzliwych objawów 

wegetatywnych i zaostrzenie schorzeń somatycznych 

(np. kryzę nadciśnieniową u osoby z nadciśnieniem 

tętniczym), w niektórych przypadkach nawet zespół 

majaczeniowy z odstawienia, powstały w mechanizmie 

analogicznym do delirium tremens po przerwaniu ciągu 

alkoholowego. Pacjentowi podejrzanemu o uzależnienie 

należy zaproponować konsultację u psychiatry, 

zapewniając że ten zapewni inne leki, które ułatwią 

regulację snu. 

Tabela 4. Potencjał uzależniający leków 

Benzodiazepiny 

Leki nasenne „Z” 

Potencjał uzależniający!!! 

Tymoleptyki 

Neuroleptyki 

Nie powodują uzależnienia 

Pewną nadzieję wzbudziła grupa leków „Z” 

(zaleplon, zolpidem, zopiklon), o budowie i działaniu 

podobnym do BDZ, obecnych na rynku leków od lat 

90. Mniejszy potencjał uzależniający miał wynikać 

z innego rodzaju wpływu na receptor GABA-A (nie 

zmieniają jego konformacji) i większym bezpieczeństwie 

stosowania (selektywność wobec niektórych 

podtypów receptorów). Codzienna praktyka pokazuje 

niestety, że są nadużywane przez pacjentów równie 

często jak BDZ. O znacznej popularności zolpidemu 

świadczy duża liczba preparatów handlowych leku. 

Producenci leków z tej grupy także zaznaczają, że 

leczenie powinno być ograniczone w czasie do kilku 

tygodni (tabela 3). 

Farmakokinetyka 

leków nasennych 

Zachęcam do zapoznania się z własnościami 

farmakokinetycznymi leków nasennych, które tylko 

pozornie są mało istotne. Początek działania leków jest 

szybki, nawet bardzo szybki – preparaty midazolamu 

i leków „Z” najlepiej przyjmować po położeniu się do 

łóżka. Zażycie ich przed udaniem się do łazienki może się 

skończyć pobudką na podłodze. Istotnym parametrem 

leków nasennych jest okres półtrwania (T 1/2 

). 

T 1/2 

ultrakrótki, poniżej 2 h: ułatwia przede 

wszystkim zaśnięcie, nie powoduje senności następnego 

dnia po przebudzeniu. Jest to tylko pozornie optymalne: 

nie poprawia ciągłości snu i nie zapobiega wybudzeniom 

w nocy, tolerancja na te leki rośnie szybko, pacjenci 

chętnie zwiększają dawkę do 2 tabl. (lub więcej) na 

noc, niektórzy chorzy biorą dodatkową dawkę rano 

(ostrożnie z midazolamem i zolpidemem!). Rekordziści 

stosują nawet 20-30 tabletek na dobę – w ciągu dnia już 

nie w celu regulowania snu, ale zmniejszenia objawów 

abstynencyjnych przy wzroście tolerancji. Leki te należy 

stosować u pacjentów zdyscyplinowanych i wtedy, gdy 

konieczne jest zapobieżenie stłumieniu polekowemu 

następnego dnia. 

T 1/2 

krótki, nieco krótszy niż czas trwania snu 

fizjologicznego (ok. 6 h): wydaje się optymalny u większości 

pacjentów, chociaż także wiąże się z ryzykiem 

nadużywania leku. 

T 1/2 

długi (kilkanaście godzin i dłużej): działanie 

nasenne może się utrzymywać także następnego 

dnia, dlatego należy ich unikać u osób prowadzących 

aktywny tryb życia, u osób starszych terapia wiąże się 

z ryzykiem kumulacji substancji aktywnych. Mogą być 

pomocne, jeśli pacjenci nie śpią po lekach działających 

krócej i u chorych, u których działanie tłumiące będzie 

korzystne także w dzień (np. pacjenci z depresją lękową). 

Po kilku tygodniach stosowania benzodiazepin 

lub leków „Z” kończy się maksymalny czas terapii. 



Niestety często po odstawieniu bezsenność powraca, 

czasami jest bardziej uciążliwa niż w okresie przed 

zastosowaniem leku („bezsenność z odbicia”). Warto 

wtedy ponownie ocenić stan psychiczny pacjenta, 

rozważyć występowanie zaburzeń psychicznych, które 

mogą być przyczyną bezsenności. Należy także 

sprawdzić, czy pacjent zna zasady higieny snu i czy 

się do nich stosuje. Ponieważ w codziennej praktyce 

lekarskiej często mamy do czynienia z pacjentami 

cierpiącymi na bezsenność przewlekłą, warto znać 

metody farmakologiczne alternatywne do zalecania 

typowych leków nasennych, które wprawdzie nie są 

równie komfortowe dla chorych jak BDZ i leki „Z”, 

ale są przeznaczone do terapii dłuższej niż leki o potencjale 

uzależniającym. 

Leki przeciwdepresyjne 

i przeciwpsychotyczne 

Mamy do dyspozycji dwie grupy leków, które nie 

powodują uzależnienia. Są to leki przeciwdepresyjne 

i przeciwpsychotyczne. Leki przeciwdepresyjne (tabela 5) 

są zarejestrowane w leczeniu zespołów depresyjnych, 

niektóre także zespołów lękowych (nerwicowych). Dwa 

neuroleptyki z grupy tzw. słabych mają rejestrację w leczeniu 

bezsenności w zaburzeniach lękowych. Warto 

podkreślić, że obie grupy leków wykazują działanie 

nasenne już w małych dawkach (mniejszych niż potrzebne 

do leczenia depresji czy uzyskania efektu przeciwpsychotycznego). 

Mniejsze dawki oznaczają także 

mniejsze ryzyko wywołania objawów niepożądanych, 

związanych z oddziaływaniem na inne receptory. 

Tabela 5 

Tymoleptyki (leki przeciwdepresyjne) o działaniu nasennym 

Nazwa leku Dawkowanie T 1/2 

Tymoleptyki trójpiersieniowe (receptory histaminowe H1, w większych dawkach też inne) 

Doksepina (Doxepin) – 10 mg, 25 mg caps., No 30 10 mg (→ 20-25 mg→50 mg) 

8-24 h, średnio 17 h 

ChPL: Stany depresyjne z lękiem i niepokojem w przebiegu psychoz, w tym depresja inwolucyjna i faza depresyjna w chorobie 

afektywnej dwubiegunowej. Depresje i stany lękowe w przebiegu zaburzeń somatycznych oraz chorób organicznych. 

Zespoły depresyjno-lękowe w przebiegu choroby alkoholowej. Zaburzenia nerwicowe z objawami depresji lub lęku. 

Amitryptylina (Amitriptylinum) – 10 mg, 25 mg 10 mg (→20-25 mg→30 mg→40 mg→50 mg) 10-50 h, średnio 19 h 

tabl., No 60 

ChPL: Leczenie objawów depresji, a zwłaszcza stanów, w których pacjent wymaga uspokojenia. 

Opipramol (Pramolan, Sympramol) – 50 mg (dodatkowo wpływ na rec. sigma – efekt uspokajający) 

draż., No 20. 

50 mg (→100 mg) 

ChPL: Zaburzenia lękowe uogólnione i zaburzenia występujące pod postacią somatyczną. 

Receptory histaminowe H1 i serotoninowe 5-HT2A 

Trazodon (Trittico CR) – 75 mg tabl., No 30, 25 mg (→50 mg→75 mg→100 mg) 12 h 

– 150 mg tabl., No 20 

ChPL: Zaburzenia depresyjne o różnej etiologii, w tym depresja przebiegająca z lękiem. 

Mianseryna – 10 mg tabl. (najmniejsza dawka), No 30 5 mg (→10 mg→15 mg→30 mg) 

ChPL: Zespoły depresyjne. 

Mirtazapina – 15 mg tabl. (najmniejsza dawka), No 30 7,5 mg (→15 mg→30 mg) 

ChPL: Zespoły depresyjne. 

6-39 h, średnio 17 h 

20-40 h 

Receptory melatoninowe MT1 i MT2 

Agomelatyna (Valdoxan), 25 mg t 25 mg 1-2 h 

ChPL: Leczenie dużych epizodów depresji u dorosłych. 



Tabela 6 

Neuroleptyki (leki przeciwpsychotyczne) o działaniu nasennym 

(receptory histaminowe H1, muskarynowe M1, adrenergiczne α1 i serotoninowe 5-HT2A) 


Chlorprothixen – 15 mg tabl., 50 mg tabl., No 50 15 mg (→30 mg→45-50 mg) 8-12 h 

ChPL: Leczenie niepokoju i bezsenności w nerwicach i zaburzeniach psychosomatycznych. 

Lewomepromazyna (Tisercin) – 25 mg tabl., No 50 12,5 mg (→25 mg→50 mg) 15-30 h 

ChPL: W małych dawkach w zespołach lękowych (w pojedynczej wieczornej dawce w zaburzeniach snu). 

Leki przeciwdepresyjne mogą być szczególnie skuteczne 

u pacjentów z epizodem lub epizodami depresji 

w wywiadzie – wtedy będzie uzasadnione stosowanie 

większych dawek, o działaniu przeciwdepresyjnym. Amitryptylina 

i delikatniej działająca doksepina (klasyczne 

leki przeciwdepresyjne) mogą być pomocne w leczeniu 

bezsenności u osób cierpiących na przewlekłe zespoły 

bólowe (działanie analgetyczne tymoleptyków z tej 

grupy). Doksepina i trazodon stosowane w małych 

dawkach mogą dawać mniejszą senność następnego 

dnia po zażyciu leku. Agomelatyna jest nowym lekiem 

przeciwdepresyjnym – z uwagi na wysoką cenę rzadko 

jest stosowana jako lek pierwszego rzutu. Pacjentów 

należy informować o tym, że leki przeciwdepresyjne 

ułatwiają zasypianie dopiero po 1-2 godzinach od zażycia 

(inaczej niż leki z grupy BDZ i „Z”), dlatego najlepiej 

przyjmować je ok. 2 h przed udaniem się do snu. Ich 

działanie tłumiące może być odczuwalne także w dzień 

po zażyciu leku, więc dobrze zaproponować pacjentowi 

przyjmowanie leku począwszy od piątku, tak żeby po 

weekendzie był zaadaptowany do początkowej dawki. 

W tabelkach z lekami podano przykładowe schematy 

dawkowania w kolejnych dniach. Warto zaczynać od 

najmniejszych dawek i zwiększać je tylko w razie braku 

skuteczności mniejszych dawek. Jeśli wykazują częściową 

skuteczność nasenną, dawkę można zwiększać co kilka 

dni. Pacjenta trzeba przygotować na to, że ustalenie 

właściwej dawki może trwać tydzień lub dwa, natomiast 

leki te mogą okazać się podobnie skutecznie jak BDZ 

czy leki „Z” w dłuższej terapii. 

Dwa neuroleptyki mają rejestrację w leczeniu 

bezsenności u osób z zaburzeniami lękowymi (tabela 6). 

Chlorprothixen u większości pacjentów działa delikatniej. 

Decydując się na podanie lewomepromazyny, należy 

Tabela 8. Strategie farmakologiczne łagodzenia bezsenności bez ryzyka uzależnienia 

Inne leki, które mogą być pomocne w leczeniu bezsenności 


Receptory histaminowe H1 

Hydroksyzyna (Hydroxyzinum, Atarax) – 10 mg, 25 mg tabl. 

ChPL: Leczenie lęku. 

10 mg (→25mg→50 mg→75mg) 7-20 h, średnio 14 h 

Receptory melatoninowe M1, M2 

Melatonina o krótkim działaniu – OTC, 1 mg; 3 mg; 5 mg tabl. 1-5 mg około 1 h przed snem 30-50 min 

ChPL: Wspomagająco w zaburzeniach snu związanych ze zmianą stref czasowych, zaburzeniach rytmu dobowego snu 

i czuwania u pacjentów niewidomych, zaburzeniach snu związanych z zaburzeniami rytmu snu i czuwania (np. w związku 

z pracą zmianową). 

Melatonina o przedłużonym działaniu – Rp. 

2 mg 1-2 h przed snem 3,5-4 h 

(Cicardin 2 mg tabl, No 21). 

ChPL: Monoterapia w krótkotrwałym leczeniu pierwotnej bezsenności (do 21 dni), charakteryzującej się niską jakością snu, 

u pacjentów w wieku 55 lat lub starszych. 



zwrócić szczególną uwagę na ryzyko wywołania przez 

lek hipotonii ortostatycznej – największe ryzyko takiego 

działania przypada na pierwsze dni podawania leku, 

dlatego należy zmierzyć RR przed zalecaniem leku, poinstruować 

pacjenta, jak zapobiegać incydentom hipotonii 

i zaczynać od najmniejszych dawek. U osób starszych 

lewomepromazynę należy stosować bardzo ostrożnie. 

Ryzyko hipotonii związane jest także ze stosowaniem 

mianseryny. W mniejszym stopniu dotyczy to także innych 

leków stosowanych w bezsenności (benzodiazepiny, 

leki „Z”, leki przeciwdepresyjne i przeciwpsychotyczne). 

Tabela 7. Ryzyko hipotonii ortostatycznej 

Mianseryna 

Uwaga na RR! 

Lewomepromazyna 

W tabeli 8 podano inne strategie farmakologiczne 

łagodzenia bezsenności, bez ryzyka uzależnienia. 

Jak prowadzić dokumentację 

medyczną? 

Żeby zarówno pacjent, jak i lekarz prowadzący 

leczenie bezsenności mogli spać spokojnie, warto w historii 

choroby umieścić adnotacje dotyczące następujących 

czynności: 

• Przeprowadzenie diagnostyki różnicowej bezsenności 

(depresja? zaburzenie lękowe? wpływ leków lub substancji 

psychoaktywnych/alkoholu? schorzenia somatyczne? 

brak higieny sny? bezsenność spowodowana stresem? 

Nowości 

Jogging wydłuża życie! 

Podczas kongresu Euro- wiających jogging. Dzięki tej 

Prevent, który odbywał się sportowej aktywności nastąpiło 

wydłużenie życia o 6,2 lat 

w Dublinie od 3 do 5 maja 

2012, jednym z ciekawszych u mężczyzn oraz o 5,6 lat u kobiet. 

Optymalny czas i sposób 

wydarzeń było opublikowanie 

wyników Kopenhagen City uprawiania joggingu to od 1,2 

Heart Study. Badanie to rozpoczęło 

się w 1976 roku i było lub 3 sesjach treningowych. 

do 2,5 godziny tygodniowo w 2 

prospektywną obserwacją 20 Korzyści płynące z joggingu 

tys. osób w wieku od 20 do 93 związane są ze wzrostem insulinowrażliwości, 

lepszym po- 

lat pod względem schorzeń 

układu krążenia. W populacji borem tlenu, poprawą lipidogramu 

(wzrost HDL, obniżenie 

tej było 1116 mężczyzn oraz 

762 kobiety regularnie upra- 

trójglicerydów), obniżeniem 

pracą zmianową? zmianą strefy czasowej? podejrzenie 

bezsenności idiopatycznej?). 

• Zaproponowanie pacjentowi konsultacji u psychiatry, 

szczególnie przy podejrzeniu zaburzenia psychicznego, 

uzależnienia od leków czy wobec braku zadowalających 

efektów dotychczasowego leczenia. 

• Poinformowanie pacjenta o maksymalnym czasie 

stosowania leku w wypadku substancji o potencjale 

uzależniającym. 

• Poinformowanie pacjenta o zasadach higieny snu 

i technikach łagodzenia bezsenności. 

• Podjęcie decyzji o stosowaniu substancji o działaniu 

uzależniającym dłużej niż kilka tygodni wyłącznie po 

spełnieniu dwóch warunków: 1) uzyskaniu świadomej 

zgody pacjenta na takie leczenie, 2) uzasadnieniu 

medycznym takiego postępowania (np. wieloletnie 

nadużywanie leku, objawy abstynencyjne przy próbie 

redukcji dawki, znacznie utrudnione uzyskanie dobrej 

współpracy chorego w odstawianiu leku, odmowa lub 

brak możliwości skorzystania z konsultacji psychiatry). 

Literatura 

Paweł Czerwiński 

psychiatra 

marzec 2012 

1. Stephen M. Stahl, „Podstawy psychofarmakologii. Teoria 

i praktyka”, Wydanie III, Via Medica, Gdańsk 2009. 

2. Red. S. Pużyński, J. Rybakowski, J. Wciórka „Psychiatria”, 

Wydanie II, Elsevier Urban & Partner Wrocław 2011. 

ciśnienia krwi, zmniejszeniem 

agregacji płytek krwi, zwiększeniem 

aktywności fibrynolitycznej. 

Ponadto jogging 

zapewnia poprawę funkcji serca, 

zwiększenie gęstości kości, 

lepsze funkcjonowania układu 

odpornościowego, zapobiega 

otyłości oraz poprawia stan 

psychiczny. Tyle dobroczynnych 

oddziaływań i wszystko 

dzięki metodzie niewymagającej 

ani recept, ani refundowania. 

Propagujmy poprawianie 

Fot. @mimax2 

stanu zdrowia przez aktywność 

fizyczną. 

Źródło: http://is.gd/9w2RUB 



Dieta w cukrzycy 

– spojrzenie lekarza praktyka 

Małgorzata Czajka-Stelmaszewska 

Studiując medycynę, nie miałam żadnych wykładów z dietetyki. Robiąc kolejne 

specjalizacje, także nie miałam kontaktu z nauką o żywieniu, oprócz trzech dni 

kursu w Instytucie Żywności i Żywienia w Warszawie przed specjalizacją z diabetologii. 

Przeglądając zalecenia lekarskie krajowe, europejskie i amerykańskie, nie 

znalazłam wielu wiadomości dotyczących tych zagadnień. 

Przykładowo: ostatnie europejskie zalecenia dotyczące 

nadciśnienia tętniczego z 2009 r. poświęcone 

są w całości zagadnieniu, kiedy rozpocząć leczenie 

farmakologiczne nadciśnienia i do jakich granic je redukować, 

a nie zawierają żadnych danych dotyczących 

diety. Z kolei zalecenia dietetyków odnoszące się do 

zaburzeń metabolicznych są czysto teoretyczne i nie 

uwzględniają ani fizjologii, ani aspektów klinicznych 

tych chorób. 

Gdy patrzę z punktu widzenia diabetologa na 

proponowane przez różne gremia jadłospisy, ogarnia 

mnie, najoględniej mówiąc, zdziwienie i rozczarowanie. 

Proponowane w nich zestawy produktów są czasem 

niezwykle wymyślne, o problematycznej strawności, 

a po ich spożyciu poziomy glukozy i lipidów we krwi 

pacjentów są nieprawidłowo wysokie. Jadłospisy te 

nie uwzględniają też ani zwyczajów żywieniowych, ani 

możliwości finansowych pacjentów. Trudno oprzeć 

się wrażeniu, że istnieją dwa odrębne światy – lekarzy 

i dietetyków, nierozumiejących się wzajemnie w wielu 

aspektach. Część lekarzy nie interesuje się dietą zupełnie, 

uważając że tabletka (niejedna!) załatwi wszystko. 

Natomiast dietetycy widzą chorego przez kalorie, 

białka, tłuszcze, węglowodany. Układają swoje puzzle 

dietetyczne tak, aby zgadzały się liczby, a chory wraz ze 

swoją chorobą schodzi na dalszy plan. 

Opracowanie wzorowych jadłospisów dla osób ze 

schorzeniami metabolicznymi jest bez wątpienia bardzo 

trudne, szczególnie w sytuacji różnych kombinacji ich 

łącznego występowania. Bo wśród pacjentów poradni 

diabetologicznej pojedyncze osoby chorują „tylko” na 

cukrzycę. Większość z nich ma nadwagę lub otyłość, 

zaburzenia lipidowe i związaną z nimi chorobę niedokrwienną 

mięśnia sercowego lub zaburzenia krążenia 

innych naczyń obwodowych. Są także chorzy po operacjach 

w obrębie przewodu pokarmowego, z cechami 

uszkodzenia wątroby, z niewydolnością nerek, z ciężkimi 

schorzeniami płuc. Mamy również osoby w czasie 

przewlekłej sterydoterapii z powodu innych poważnych 

chorób ogólnoustrojowych, osoby z nowotworami w czasie 

ich leczenia. 

Zatem jak widać potrzeba poradnictwa dietetycznego 

jest bardzo duża, trudnych bowiem chorych 

przybywa, a dieta stanowi pełnoprawny i ważny element 

leczenia. 

Szczegółowe zalecenia dietetyczne 

Leczenie dietetyczne każdego chorego z cukrzycą 

powinno obejmować: 

• wyliczenie dobowego zapotrzebowania kalorycznego 

• podział procentowy kalorii między poszczególne 

składniki pokarmowe 

• ustalenie liczby posiłków w ciągu dnia 

• określenie zawartości kalorycznej każdego posiłku 

• naukę kompozycji posiłków oraz preferowanych technik 

kulinarnych 

• udzielenie dodatkowych informacji związanych z potrzebami 

chorego. 



Wartość energetyczna diety 

Podstawowym warunkiem poprawy glikemii, 

lipemii i ciśnienia tętniczego jest prawidłowe wyliczenie 

liczby kalorii, które chory powinien spożywać przy swojej 

aktywności fizycznej i stanie metabolicznym (Szostak 

i Cichocka, 2008). Dzieciom i młodzieży z cukrzycą 

ma ta wartość zapewnić prawidłowy rozwój i wzrost, 

kobietom w ciąży zapewnić optymalny przyrost masy 

ciała matki i dziecka, osobom szczupłym utrzymanie 

zalecanej masy ciała, a osobom z nadwagą i otyłym 

ma umożliwić redukcję zbędnych 

kilogramów i utrzymanie 

tej zmniejszonej masy ciała 

przez dłuższy czas. Wartość 

potrzebnej energii podaje się 

w kilokaloriach na kilogram 

należnej masy ciała (kcal/kg 

nmc). Średnie zapotrzebowanie 

na energię u dorosłych osób 

zależy od ich codziennego wysiłku 

fizycznego i wynosi odpowiednio: 

• dla osób leżących 20 kcal/kg nmc 

• dla pracujących umysłowo lub wykonujących lekką 

pracę fizyczną 30 kcal/kg nmc 

• dla osób codziennie wykonujących ćwiczenia fizyczne 

35 kcal/kg nmc 

• dla wykonujących codziennie ciężką pracę fizyczną 

40 kcal/kg nmc. 

Zalecenia Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego 

na 2011 rok podają nieco inny przepis na 

wyliczanie dobowego zapotrzebowania kalorycznego. 

Określone jest zapotrzebowanie podstawowe, wynoszące 

20 kcal/kg nmc. Do tej ilości dodaje się zapotrzebowanie 

indywidualne chorego zależne od jego aktywności 

fizycznej według następującego kryterium: 

• siedzący tryb życia + 10% zapotrzebowania podstawowego 

• umiarkowanie aktywny tryb życia + 20% zapotrzebowania 

podstawowego 

• bardzo aktywny tryb życia + 30% zapotrzebowania 

podstawowego. 

Do tego dochodzą dodatkowe zalecenia, uwzględniające 

szczególne sytuacje: 

• dla osoby siedzącej z nadwagą 20-25 kcal/kg nmc 

• dla osoby aktywnej z nadwagą 30-35 kcal/kg nmc 

• dla osoby w starszym wieku siedzącej 20 kcal/kg nmc 

• dla osoby z niedowagą siedzącej 35 kcal/kg nmc 

• dla osoby z niedowagą aktywnej 40-50 kcal/kg nmc 

• dla kobiety ciężarnej 35 kcal/kg nmc. 

Skład diety chorego na cukrzycę 

Istnieją generalnie duże rozbieżności między 

zaleceniami różnych towarzystw diabetologicznych w zalecanej 

ilości węglowodanów 

w diecie chorych na cukrzycę. 

Czołowy ośrodek zajmujący się 

chorymi na cukrzycę – Joslin 

Diabetes Center zaleca w codziennej 

diecie 40% węglowodanów, 

30% białka i 30% tłuszczu. 

Zalecenia europejskie są nieco 

inne: węglowodany od 40 do 

65%, białka 10-20% i 30-35% 

tłuszczu. Nigdzie nie jest określone, kogo dotyczą dolne, 

a kogo górne granice zakresów. 

@gonia 

Węglowodany 

Przyjmuje się, że węglowodany powinny stanowić 

od 40 do 50% wartości energetycznej diety, przy czym 

zalecane jest spożywanie węglowodanów złożonych. 

Zawartość błonnika w pożywieniu powinna 

wynosić od 20 do 35 g na dobę. Trzeba ograniczyć 

spożywanie cukrów prostych, natomiast słodziki mogą 

być używane w ilościach zalecanych przez producenta, 

najlepiej jednak ich unikać. 

Podstawą właściwego sposobu odżywiania w cukrzycy 

jest umiejętność odczytania indeksu glikemicznego 

składników (IG) posiłku. Pojęcie to, wprowadzone 

w 1981 roku, pozwala na klasyfikację węglowodanów 

w zależności od ich wpływu na glikemię poposiłkową. 

Przyjęto, że IG glukozy jest równy 100. IG < 50 jest 

określany jako niski, indeks zawarty w przedziale od 

55 do 70 określany jest jako średni, natomiast IG >70 

jest wysoki. Produkty o niskiej wartości IG podnoszą 

w niewielkim stopniu poziom glukozy we krwi, 

podczas gdy produkty o wysokim indeksie znacznie 



podnoszą poziom glukozy. Zalecane są więc węglowodany 

o niskim indeksie glikemicznym, IG < 50, natomiast 

podstawowe ograniczenie dietetyczne dotyczy 

cukrów prostych. 

Wartość IG kształtowana jest przez wiele czynników 

(Adamska, 2010), m.in. przez: 

• ilość i rodzaj węglowodanów 

• stopień dojrzałości owoców 

• zastosowaną metodę przetwarzania żywności 

• porę dnia, tempa spożywania posiłku, rodzaju poprzedzającego 

posiłku (jeżeli poprzedzający posiłek miał 

niski IG, to wzrost poziomu glukozy po następnym 

posiłku będzie mniejszy) 

• ilość i postaci skrobi 

• obecność i skład błonnika pokarmowego, korzystny jest 

tu wpływ błonnika rozpuszczalnego w wodzie (pochodzącego 

z warzyw, owoców, nasion roślin strączkowych, 

jęczmienia i owsa) 

• stopień rozdrobnienia produktu oraz jego rozluźnienia 

lub degradacji struktur ścian komórkowych (np. pod 

wpływem temperatury), co zwiększa jego dostępność 

dla enzymów trawiennych; np. efektem gotowania jest 

pęcznienie skrobi i staje się ona bardziej podatna na 

działanie amylazy trzustkowej 

• obecność w produkcie innych składników odżywczych 

– białka, tłuszczy, kwasów organicznych, pektyn, taniny 

i kwasu fitynowego – hamujących trawienie skrobi. 

Indeks glikemiczny ma duże zastosowanie w dietach 

redukcyjnych, o czym będzie mowa w innym artykule. 

Jedną z diet opartą na pojęciu IG jest dieta Montignaca. 

Podkreśla się obecnie, zarówno w zaleceniach 

polskich, europejskich, jak i amerykańskich, znaczenie 

uwzględniania w wyborze produktów węglowodanowych 

indeksu glikemicznego. Wydaje się nawet, że ważniejszy 

jest dobór produktów węglowodanowych o niskim indeksie 

glikemicznym, niż dokładne określanie zawartości 

węglowodanów w diecie – część ośrodków diabetologicznych 

uważa, że te pierwsze mają statystycznie większy 

wpływ na stopień wyrównana cukrzycy. 

Podkreśla się także znaczącą rolę błonnika pokarmowego. 

Błonnik ma wiele korzystnych działań, 

z których najważniejsze to spowalnianie wchłaniania 

glukozy, wywoływanie uczucia sytości, zmniejszanie 

poziomu cholesterolu w osoczu krwi, zapobieganie 

zaparciom (Moczulski, 2010). 

Niedawno wprowadzono pojęcie pokrewne do 

IG, mianowicie ładunek glikemiczny ŁG. Wynik mnożenie 

IG danego produktu przez ilość węglowodanów 

w nim zawartą wyrażoną w gramach to właśnie ładunek 

glikemiczny (Adamska, 2010). Jest on wskaźnikiem całkowitego 

wpływu pożywienia na poposiłkowe stężenie 

glukozy i insuliny. ŁG diety można zmniejszyć dwoma 

sposobami – obniżając IG spożywanych produktów 

lub zmniejszając całkowitą zawartość węglowodanów 

w diecie, jednak konsekwencje metaboliczne tych modyfikacji 

nie będą identyczne (Brand-Miller i Marsh, 2008). 

Słodziki 

Ze spożyciem węglowodanów wiąże się zagadnienie 

używania słodzików, istotne zwłaszcza ze względu 

na konieczność znacznego ograniczenia spożywania 

cukrów prostych. Słodziki są często pożądane przez 

osoby stosujące ograniczenia dietetyczne, a odczuwające 

potrzebę słodkiego smaku. Jego zaspokojenie przynosi 

uczucie specyficznego zadowolenia i uspokojenia, a także 

usuwa poczucie ograniczeń w stylu życia (Wojterska 

i Tatoń, 2008). 

Problemu używania słodzików przez chorych 

nie można bagatelizować. Słodziki można podzielić na 

naturalne i sztuczne. Najbardziej znanymi syntetycznymi 

dosładzaczami są: aspartam E951, sacharyna E954, 

cyklaminiany E952, acesulfan K E950. 

Aspartam używany jest powszechnie we wszystkich 

produktach spożywczych – znajduje się w gumach 

do żucia, tabletkach słodzących, napojach niskoenergetycznych, 

przemysłowo przygotowanych produktach, 

mieszankach kakaowych, mrożonych deserach, napojach 

owocowych, napojach mlecznych. Szczególnie jest 

wykorzystywany do produkcji artykułów dietetycznych, 

zwłaszcza napojów niskokalorycznych. Jest on substancją 

niskoenergetyczną, 200 razy słodszą od sacharozy, 

o dopuszczalnym dziennym spożyciu 40 mg/kg mc. 

W związku z jego spożyciem istnieją trzy problemy. 

Nie może być stosowany u osób z fenyloketonurią, bo 

w organizmie człowieka rozkłada się do kwasu asparaginowego 

i fenyloalaniny. W wyniku defektu genetycznego 



fenyloalanina nie jest przekształcana w tyrozynę, lecz 

gromadzi się w nadmiarze, a także jej metabolity – fenyloketony. 

Powodują one nieodwracalne uszkodzenia 

ośrodkowego układu nerwowego. Drugim problemem 

jest uwalnianie w jelicie cienkim pod wpływem chymotrypsyny 

z grupy metylowej aspartamu metanolu, 

uszkadzającego nerki, wątrobę, serce oraz narząd wzroku. 

Metanol jest metabolizowany do formaldehydu 

i kwasu mrówkowego, oba te metabolity są także toksyczne. 

Kolejnym kłopot jest związany z koniecznością 

przestrzegania zalecenia nieogrzewania aspartamu do 

temperatury 105°C przy stosowaniu go do produkcji 

wypieków. W razie nieprzestrzegania tego ograniczenia 

powstaje w tych produktach toksyczna substancja 

o nazwie diketopiperazyna – jest ona pięć razy bardziej 

toksyczna niż sam aspartam. W praktyce związek ten 

uwalnia się przy wypieku ciast zawierających aspartam. 

Sacharyna jest najstarszą syntetyczną substancją, 

używaną obecnie w ograniczonym zakresie. Jest 

ona 300-500 razy słodsza od sacharozy, ale o gorzkim 

posmaku. Stosuje się ją nadal przy produkcji napojów 

gazowanych z cyklaminianami w stosunku 1:10. Może 

ona powodować w bardzo dużych dawkach raka pęcherza 

moczowego. Dzienne dopuszczalne spożycie 

wynosi 5 mg/kg mc. 

Cyklaminiany to sole sodowe, potasowe i wapniowe 

kwasu cykloheksylosulfamowego. Są 300-400 razy 

słodsze od sacharozy i stabilne w roztworach wodnych. 

Używa się ich m.in. do produkcji żywności wymagającej 

użycia wysokiej temperatury, są bowiem w takich 

warunkach stabilne. Wykorzystywane są szeroko do 

produkcji napojów gazowanych, gum do żucia i ciast. 

Pojawiły się doniesienia o rakotwórczości tych substancji 

oraz wpływie na metabolizm wielu leków, szczególnie 

doustnych stosowanych w cukrzycy (!). Zatem nie powinny 

być stosowane przez chorych na cukrzycę. 

Acesulfan K jest to związek organiczny około 

200 razy słodszy od sacharozy. Jest odporny na działanie 

wysokich temperatur i używa się go do wypieku 

pieczywa i ciast. W piśmiennictwie przeważa opinia, że 

jest to związek bezpieczny. 

Sorbitol E420 i mannitol E421 to półsyntetyczne 

wypełniacze, uważane za bezpieczne, jednak 

po spożyciu większej ich ilości mogą wystąpić bóle 

brzucha i biegunki. 

Naturalne środki słodzące pochodzące z korzeni, 

liści i owoców są znacznie bezpieczniejsze niż 

syntetyczne. Znane są dwa takie związki: taumatyna 

i stewia. Taumatyna E 957 jest stosowana w Polsce od 

1998 roku. Jest jedynym białkiem sprzedawanym jako 

środek słodzący. Ma dużą moc słodzącą, ok. 2500 razy 

większą w porównaniu z sacharozą. Jest ekstrahowana 

w niezmienionej postaci z owoców katemfe, zachodnioafrykańskiej 

rośliny Thaumatococcus daniellii. Składa się 

z 207 aminokwasów, całkowicie rozpuszczalna w wodzie, 

wytrzymuje pasteryzację i proces UHT. Wartość energetyczna 

taumatyny wynosi 4,0 kcal/g – ze względu na małą 

ilość dodawaną do produktów żywnościowych nie ma 

to znaczenia. Oprócz właściwości słodzących wykazuje 

cechy wzmacniające i maskujące. Zatem może być na 

przykład używana do maskowania smaku gorzkiego lub 

potęgowania innych smaków, np. mięty. 

Stewia rozpoczęła swoją wielką karierę w Europie 

w grudniu 2011 roku. Rozporządzeniem komisjii UE 

nr 1131/2011 z 11 listopada 2011 została dopuszczona 

do stosowania jako dodatek do żywności i otrzymała 

symbol E960. Jej ojczyzną jest Paragwaj, gdzie jest od 

wielu lat naturalnym słodzikiem. Zawiera glikozydy, 

które są 200-300 razy słodsze od sacharozy i praktycznie 

nie zawierają kalorii. Słodkość stewii nie ulega zmianie 

w wysokich temperaturach, zatem produkty ją zawierające 

mogą być gotowane lub pieczone. Nie podnosi 

poziomu glukozy we krwi, może więc być stosowana 

przez osoby chore na cukrzycę. Ma także działanie 

bakteriobójcze i grzybobójcze oraz obniża ciśnienie krwi. 

Jest nietoksyczna, nie powoduje fermentacji jelitowej, 

zmniejsza apetyt na potrawy tłuste i słodycze, i tym 

samym przyczynia się do utraty masy ciała. Czytając 

opracowania poświęcone stewii, wyczuwa się wielką 

jej przyszłość, ku zapewne wielkiemu niezadowoleniu 

producentów syntetycznych słodzików. 

Białka 

Powinny stanowić od 10 do 20% dziennej diety. 

Nie ma dowodów na to, aby zwiększona ilość białka 

w diecie (np. 20%) miała wpływ na postęp nefropatii 



cukrzycowej. Nie ma też dowodów, aby białko roślinne 

było lepsze od białka zwierzęcego. Są jednak zalecenia 

Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, aby połowę 

dziennej porcji białka stanowiło białko roślinne. 

Tłuszcze 

Powinny zapewniać 30-35% wartości energetycznej 

diety. W ogólnym bilansie tłuszcze nasycone 

i izomery trans nienasyconych kwasów tłuszczowych 

powinny stanowić mniej niż 10% wartości diety. Tłuszcze 

jednonienasycone mogą występować w diecie w ilości 

10-20%, natomiast tłuszcze wielonienasycone powinny 

stanowić 6-10% wartości diety, w tym kwasy tłuszczowe 

ω-6 powinny mieścić się w zakresie od 5 do 8%, a kwasy 

ω-3 powinny stanowić od 1 do 2%. Zawartość cholesterolu 

nie powinna przekraczać 300 mg na dobę. 

Alkohol 

Spożywanie alkoholu przez chorych na cukrzycę 

nie jest zalecane. Szczególnie dotyczy to chorych leczonych 

preparatami metforminy bądź insuliną, chorych 

nieodczuwających niedocukrzeń, osób po przebytym 

ostrym zapaleniu trzustki i chorych z jej przewlekłym 

zapaleniem; osób z zaburzeniami lipidowymi pod postacią 

hipertrójglicerydemii. Dopuszczalne dzienne 

spożycie alkoholu wynosi 20 g w wypadku kobiet i 30 g 

w wypadku mężczyzn. 1 g alkoholu ma 7 kcal, 10 g alkoholu, 

czyli 1 jednostka to 250 ml piwa lub 1 lampka 

wina (ok. 150 ml), ew. 1 kieliszek wódki (ok. 30 ml) 

(Podolec i Pająk, 2006). 

Sól, witaminy i mikroelementy 

Zalecane jest spożywanie do 5-6 g soli na dobę 

(1 łyżeczka). Oznacza to konieczność radykalnego 

zmniejszenia ilości soli dodawanej do posiłków podczas 

ich przygotowywania i spożywania. Potrawy można 

doprawiać w inny sposób, stosując zioła (czyste, a nie 

gotowe mieszanki!): czosnek, paprykę, sok z cytryny, 

ocet, chili. Należy także ograniczyć jedzenie produktów 

z dużą zawartością soli: serów żółtych, zup i sosów 

z puszek lub w proszku, produktów wędzonych, słonych 

przekąsek jak chipsy lub orzeszki solone, produktów 

konserwowych w puszkach, kostek rosołowych, słonych 

past do smarowania kanapek (Podolec i Pająk, 2006). 

Brak wskazań do rutynowego uzupełniania witamin 

i mikroelementów. 

Cdn. 

Małgorzata Czajka-Stelmaszewska 

internista diabetolog 

Piśmiennictwo 

Adamska E., 2010, Żywienie chorych na cukrzycę, casusBTL. 

Brand-Miller J., Marsh K., 2008, Dieta o małym indeksie glikemicznym 

– nowy sposób odżywiania dla wszystkich, Medycyna 

Praktyczna nr 6/2008, 22-25. 

Lim E.L., Hollingsworth K.G., Aribisala B.S., Chen M.J., 

Mathers J.C., Taylor R., 2011, Reversal of type 2 diabetes: normalisation 

of beta cell function in association with decreased 

pancreas and liver triacyloglicerol, Diabetologia 54, 2506-2514. 

Lipka M., Szypowska A., 2006, Ciągły podskórny wlew insuliny 

jako alternatywa do wielokrotnych wstrzyknięć, materiały kursu, 

listopad 2006, Gdańsk-Sopot. 

Moczulski D., 2010, Diabetologia, Wyd. Medical Tribune, 

Warszawa, 258.34 

Podolec P., Pająk A., 2006, Dlaczego zapadamy na choroby serca 

i naczyń, Wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków, 88. 

PTD (Polskie towarzystwo Diabetologiczne), 2011, Zalecenia 

kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę, Diabetologia 

Praktyczna 12 supl. A, 1-46. 

Rybus K., Kozłowska-Wojciechowska M., 2010, Opinie lekarzy 

na temat stosowania suplementów diety, Czynniki ryzyka 

4/2010, 47-51. 

Sieradzki J., 2006, Cukrzyca, tom 1, Via Medica, Gdańsk, 516. 

Sim L.A., McAlpine D.E., Grothe K.B., Himes S.M., Cockerill 

R.G., Clark M.M., 2010, Identification and Treatment of 

Eating Disorders in the Primary Care Setting, Mayo Clinical 

Proceedings 85, 746-751. 

Szostak W., Cichocka A., 2008, Leczenie dietą dorosłych chorych 

na cukrzycę, Diabetologia Praktyczna 9 nr 1, 19-25. 

Włodarek D., Głąbska D., 2010, Spożycie warzyw i owoców 

przez chorych na cukrzycę typu 2, Diabetologia Praktyczna 

11 nr 6, 221-228. 

Wojterska J., Tatoń J., 2008, Czy używać słodziki w żywieniu 

osób z cukrzycą i w dietach redukujących nadwagę – korzyści 

i straty zdrowotne, Medycyna Metaboliczna XII nr 3, 70-74. 

Yki-Jarvinien H., 2011, Type 2 diabetes; remission in just week, 

Diabetologia 54, 2477-2479. 


Ludzie 

Marzenia się nie przeterminowują 

O swojej pasji do morza i żeglowania opowiada sternik jachtowy i lekarz Janusz 

Tylewicz, znany na morzu jako „Jonasz Tylo”. 

• Skąd wzięła się miłość do morza? Czy impulsem 

do zakochania był jakiś obejrzany film, przeczytana 

książka, miejsce zamieszkania, a może to tradycja 

rodzinna? 

Ta miłość, to coś, jest w środku. Kiedy w telewizji 

mam obejrzeć film, wybieram ten, w którym widać trochę 

wody. Może to być film o wędkowaniu, połowach 

na morzu czy dokument z delfinem w roli głównej. 

Równie chętnie oglądam „Polowanie na Czerwony 

Październik” Johna McTiernana, jak i „Piratów” Romana 

Polańskiego czy kolejny odcinek filmu przyrodniczego 

z morskich głębin. 

Historycznie rzecz biorąc, po pierwszym roku 

studiów lekarskich kupiłem z ekspozycji na targach 

poznańskich prototyp popularnej żaglówki o nazwie 

„Mak”. I tu się zaczęło. Swoje przygody zacząłem od 

amatorskiego żeglarstwa śródlądowego. 

Kilkakrotnie podczas studiów zorganizowałem 

z kolegami dwutygodniowe rejsy czarterowanymi „Orionami” 

i „Wodnikami” po Wielkich Jeziorach Mazurskich. 

Z czasem zdobyłem uprawnienia sternika jachtowego. 

Ukoronowaniem moich marzeń było zamustrowanie 

się na tygodniowy rejs po Bałtyku „Polonezem”, 

którym kpt. Krzysztof Baranowski płynął w swój rejs 

dookoła świata. Wtedy, niesiony młodzieńczą fantazją, 

złożyłem swój akces do Bractwa Żelaznej Szekli prowadzonej 

przez kapitana Adama Jassera. Poszukiwał on 

stałej załogi na pokład jachtu „Pogoria”, wybudowanego 

na zamówienie Radiokomitetu, agendy ówczesnej Telewizji 

Polskiej. Legenda głosiła, że na żaglowcu krany 

i klamki są ze szczerego złota. 

Dostałem angaż na „Pogorię” podpisany przez 

kapitana Adama Jassera. List powiadamiający mnie 

o angażu przechowuję do dziś w domowym archiwum. 

Jednak we wrześniu, gdy miałem się zgłosić na pokład 

„Pogorii”, kończyłem staż w szpitalu w Zielonej Górze. 

Studenckie lata zleciały, studia skończyłem w terminie, 

ale marzenie o „Pogorii” nie przeterminowało się… 

• Wygrała więc pasja do medycyny czy może poczucie 

obowiązku, które każdy lekarz ma w sobie daleko 

wyższe niż średnia krajowa? 

Wygrało poczucie obowiązkowości absolwenta 

wydziału lekarskiego. Ale co się odwlecze, to nie uciecze. 

Na jesieni 2011 kapitan Adam Jasser kończył swoją 

przygodę z żaglami. Na ostatni rejs wybrał się oczywiście 

„Pogorią”. Ja dla odmiany, po 45 latach domknąłem pętlę 

swoich marzeń – i popłynąłem „Pogorią” pierwszy raz. 

Dlatego była to dla mnie tak szczególna podróż, poniekąd 

sentymentalna. 


Ludzie 

• No cóż, u lekarza poczucie obowiązku 

zawsze jest na pierwszym 

miejscu i często staje na drodze 

spełnienia marzeń. Jak wyglądało 

realizowanie pasji żeglarskiej 

w tak zwanym międzyczasie? 

Czy miał pan możliwość rozwijania 

jej, czy medycyna pozwoliła 

na to? 

Kilka razy wysyłałem podania 

do Polskich Linii Oceanicznych 

i Polskiej Żeglugi Morskiej z prośbą o możliwość 

odbycia stażu studenckiego po każdym kolejnym zaliczonym 

roku, ale pozostawały bez odpowiedzi. Po drugim 

roku w ramach działalności AKT, czyli Akademickiego 

Klubu Turystycznego dostaliśmy dofinansowanie do 

obozu żeglarskiego, który organizowaliśmy corocznie 

na Mazurach. W czerwcu 1976 r. Wilkasy – Mikołajki 

– Ruciane – Węgorzewo. Następnie w lipcu 1977 r. 

Wilkasy – Giżycko – Pisz – Ruciane oraz we wrześniu 

1978 r. Wilkasy – Ruciane – Węgorzewo. 

Bodaj na piątym roku założyłem klub żeglarski na 

wydziale lekarskim, aby usankcjonować nasze wyjazdy 

i byliśmy blisko zakupienia przez władze uczelni jednej 

lub dwóch żaglówek popularnej klasy „Omega”, ale im 

bliżej końca studiów, tym chętnych do realizacji planów 

było mniej i ostatecznie zamiary spełzły na niczym. 

Dane mi było, po zakończeniu jednego z rejsów 

po Mazurach, zamustrować się – o czym wcześniej 

wspomniałem – jako załogant na rejs po Bałtyku na 

jachcie „Polonez”, który został wsławiony przez kapitana 

Krzysztofa Baranowskiego samotnym rejsem dookoła 

świata. Notabene był on pierwszym dowódcą „Pogorii”, 

którą dowodził w rejsie do stacji badawczej na Antarktyce 

w celu dowiezienia zmiany naukowców. 

Na „Polonezie” zaliczyłem trasę Szczecin-Bornholm 

i pierwsze mile morskiego stażu. Później na wiele 

lat przyszedł rozbrat z morskim pływaniem i tylko 

rekreacyjnie, na pobliskim akwenie w Sławie Śląskiej 

uprawiałem niedzielne żeglarstwo. 

Nawet w okresie narzeczeństwa zabrałem moją 

dzisiejszą żonę na tak wielką, jak mi się wydawało, 

atrakcję, jaką był wspólny rejs żaglówką po jeziorze. 

• Jak zapisał się ten rejs żaglówką w pamięci żony? Czy 

podziela pańską pasję do żeglowania? A może było 

to jedynie poświęcenie kobiety kochającej żeglarza 

i potem czekała na lądzie? 

Na pewno jako narzeczona dokonała wielkiego 

poświęcenia! Na szczęście nie znienawidziła tej formy 

wypoczynku i czasami daje się zaprosić na żaglówkę 

do znajomego, chociaż później stwierdza, że mogła coś 

w domu w tym czasie porobić. Mnie też dziś trudno 

nazwać żeglarzem wobec osiągnięć i pasji znajomych 

i kolegów. Porównując do innych – tylko się otarłem 

o klimat, o osoby, o przyjemnie spędzony czas. Oprócz 

miłych wspomnień, z ostatniego rejsu zostały fotografie. 

• Powróćmy do rejsu – klamry spinającej marzenia… 

Organizator rejsu, Sail Training Association zajmuje 

się upowszechnianiem żeglarstwa wśród młodzieży 


Ludzie 

od 16. roku życia, ale dopuszcza też zapaleńców do 60. 

roku życia. Zdążyłem się więc jeszcze załapać... 

Lubuską grupą żeglarzy przewodził kapitan jachtowy 

Mariusz Skrzypczak. Wyruszyliśmy autobusem 

w piątek 6 stycznia 2012 r. Trasę Świebodzin-Genua 

trzech kierowców pokonało w 18 godzin. Dotarliśmy 

do celu w sobotę 7 stycznia. Autobusowy komfort był 

jak w bolidzie F-1, ale wszelkie niewygody wynagrodził 

nam o 12.30 widok Starego Portu w Genui i oczekującego 

jachtu. Pierwszym po Bogu jest na nim kapitan jachtowy 

Janusz Kawęczyński „Geograf ”. To chodząca historia 

„Pogorii”. Zamustrowaliśmy się i jak to po zamustrowaniu 

bywa – alarm! Oficerowie wbili nas w kapoki, wskazali 

miejsca zbiórki alarmowej w razie „W”, podali zasady 

opuszczania statku (tzw. abandon ship), rzucania kół 

ratunkowych, tratw i wszystkich innych śmieci mających 

zdolność unoszenia się na wodzie. Wykład z budowy 

jachtu, liczba masztów, rei, żagli, lin stałych i ruchomych 

wprawił nas w osłupienie. Załoga powtarzała do znudzenia 

nazwy wszystkich części składowych żaglowca, 

wspięła się po wantach na reje, przygotowała się do 

zrzucania żagli i odbyła wędrówkę szlakiem wszystkich 

gaśnic w ramach ćwiczeń przeciwpożarowych. Mając 

ciche przyzwolenie pierwszego oficera, pomaszerowałem 

zwiedzić miasto, w którym urodził się Kolumb. 

Wrażenie robi marina pełna luksusowych oceanicznych 

jachtów motorowych, żaglowiec-rekwizyt z filmu „Piraci” 

Alarm szalupowy. Autor w kapoku. 

Polańskiego, portowe uliczki. Po zwiedzaniu wróciłem 

na pokład. Usnęliśmy szybko, a debiutanci we śnie mamrotali 

dziwaczne nazwy: marsel górny i dolny, bramsel, 

bombramsel, grotbombramsztaksel, grotbramsztaksel, 

gejtawa, gording, dirka, bras, wang. 

Co było dalej? Oto mój dziennik pokładowy 

z „Pogorii”. 

08.01.2012, niedziela 

Już po śniadaniu, przygotowanie do wyjścia 

z portu. Na rejach hasają ochotnicy. Przygotowali żagle 

do stawienia i reje do przebrasowania. W południe oddajemy 

cumy i szpringi, „Pogoria” wychodzi na silniku 

w morze. Kierunek – Sycylia. O 15.00 podchodzimy na 

odległość dwóch kabli do Portofino. Zrobiło się romantycznie 

na pokładzie, bo ktoś zanucił fragment piosenki 

„Miłość w Portofino” Sławy Przybylskiej (http://www. 

youtube.com/watch?v=WkUDfzzPOqQ). 

Huśta nami coraz bardziej martwa fala wczorajszego 

sztormu, o którym tyle słyszeliśmy. Mimo że nie 

zagraża, to jego skutki zaczynają niektórzy odczuwać 

w żołądkach. Służbę na pokładzie obejmuję od 24.00. 

Psia mać... to przecież psia wachta. Nad ranem przed 

końcem wachty wyłazi „Pipson” i rozkazuje rozwinąć 

żagle. Wiadomo, zaraz wchodzi nowa wachta. Okazało się, 

że zaczęli od zwijania żagli. No cóż, oficer wie najlepiej... 

09.01.2012 poniedziałek 

Kurs: port Olbia na Sardynii. Na śniadanie opeer 

od Pierwszego. Że za wolno, że brudny kubek w sterówce, 

że bez szelek i że w ogóle... Wracam spać, a właściwie 

to pobujać się na koi od boku do boku. 


Ludzie 

Port w Olbia. Prace na rejach. 

Trasa rejsu 

Przeraźliwy dzwonek 

wwierca się w mózgownicę. Znowu 

sygnał alarmu. Statek tonie. 

Nie, nie tonie. To nie my potrafimy, 

zdaniem „Starego”, pojawić się na 

pokładzie w szelkach, które mylą 

się z kapokami. To był alarm na 

manewry. Żagle staw! Złażę na dół 

do kubryka. Znowu sygnał. Jezu, 

znowu alarm. Człowiek za burtą! 

Do cholery, co on robi za burtą? 

Na szczęście „Stary” manewrując, 

źle podchodzi do motorówki podbierającej 

człowieka. Ja na pewno 

bym to lepiej zrobił. Oj, lepiej niech 

On manewruje tą balią. Kapitan 

zapowiedział kolejne alarmy. Muszę 

być czujny i szybki! Do Olbia 

wchodzimy w południe. Od 16.00 

wachty kambuzowa, trapowa i gospodarcza. 

Romek z ingrediencji, 

które zabrał z Polski piecze ciasto 

z kruszonką i piernik staropolski, 

aby ufetować gości z Olbia: polsko- 

-włoskie małżeństwo. Ich dzieci 

buszują po pokładzie oprowadzane 

przez tłumaczące na włoski Anię 

i Igę. Wieczorem wychodzę, żeby 

wysłać widokówki ostemplowane 

„Mailed on the high seas”. Zgodnie 


Ludzie 

z marynarskim zwyczajem powinny dojść pocztą morską 

do Zielonej Góry bezpłatnie! 

W centrum miasta dzieci ślizgają się na sztucznym 

lodowisku, a na drzewie żółcą się niezerwane cytryny. 

Tak wygląda zima na Sardynii, a ja mogę odpowiedzieć 

wieszczowi, że znam li ten kraj, gdzie cytryna dojrzewa. 

Wieczorem w pomieszczeniu zwanym klasą wszyscy 

śpiewają szanty. Dr Wojtek świetnie operował gitarą 

oraz głosem; i pomyśleć, że to psychiatra z Ciborza. 

10.01.2012 wtorek 

W nocy stukot kopyt i dzikie rżenie budziło 

strudzonym żeglarzy śpiących na górnych kojach w dziobowym 

kubryku. Od razu się zorientowałem, że to 

galopuje duch konia sprzed 30 lat… Nocne zamieszanie 

wywołało tyle wspomnień z zamierzchłych czasów;)). 

Rano, oczywiście, afera. Wszyscy zaspali, nawet „Stary”… 

Opuszczamy Olbia. Kierunek Sycylia. Flauta 

trwa. Trochę na żaglach, trochę na silniku, po południu 

cumujemy w Bonifacio. Port położony w zatoczce ukrytej 

Wieczór 

w Genui 

Miasteczko urokliwe, domy poprzyklejane do 

skały opadającej wprost do pirackiej zatoczki, u wejście 

do portu olbrzymia jaskinia, do której można dopłynąć 

tylko z wody. Dziś jeszcze puste i senne, przygotowuje się 

na nadejście sezonu. Trwa remont deptaka, nabrzeżne 

kawiarenki opatrzone wywieszką Będzie otwarte od 

15 kwietnia 2012. 

11.01.2012, środa 

Bonifacio już za nami. Po wyjściu z portu uderzenie 

świeżej bryzy. Alarm manewrowy. Żagle staw. 

Wreszcie płyniemy. Prawy hals, wiatr się wzmaga przez 

cały dzień, płyniemy z prędkością 5 węzłów. Buja coraz 

mocniej. Z boku na bok i z przodu na tył i w 10 różnych 

odmianach. Mam wachtę kambuzową i coraz mniej do 

obsługiwania przy stole, bo kolejni klienci już są przewieszeni 

na zawietrznej i karmią ryby pasta carbonara 

all’italiana. 

12.01.2012, czwartek 

Na apelu kapitan oznajmia, co będzie jutro. Mówi, 

że jutro jest trzynastego i piątek, a on jest przesądny. Na 

szczęście dzień mija spokojnie. Płyniemy na żaglach i na 

Załadunek prowiantu 

metodą wężykiem-wężykiem 

„Stary”, czyli kpt. Janusz Kawęczyński, „Geograf ” i Mariusz 

Skrzypczak „Pipson” 

pomiędzy skałami, jak gdyby piracki. Pod saling wciągamy 

sycylijską banderkę. Głowa Maura, podobna profilem 

do korsarza z Korsyki, ma swoją wymowę. Cała załoga 

schodzi na ląd po suchy i mokry prowiant. Niektórzy 

zwiedzają miejscowy cmentarz znany z rankingu Travel 

Planet, gdzie trumny umieszczone są w grobowcach- 

-kapliczkach, inni poszli zaopatrzyć się w liście laurowe 

i szałwię zrywaną prosto z krzaka. 


Ludzie 

silniku. Wybijane dzwonem co pół godziny, szklanki* 

monotonnie odmierzają nam czas na statku. Wieje nudą. 

13.01.2012, piątek godz. 00.00 

Psia wachta upłynęła przyjemnie, bo sterowałem 

od 24.00 do 2.00. Wieje gdzieś w okolicy 6 stopni w skali 

Beauforta, a nasza prędkość to w porywach 9 węzłów. 

Wreszcie idziemy tylko na żaglach. Później na oko, trochę 

do mesy nawigacyjnej, żeby się ogrzać. Po wachcie próbowałem 

przysypiać, co 3 minuty przewalany od prawej 

ściany na górnej koi i w lewo, waląc w sztormdeskę. Nie 

wiem jak, ale dotrwałem do pobudki o 7.30. 

Zaklinowawszy się w łazience między dwiema 

ściankami, zrobiłem toaletę i wziąłem codzienny prysznic. 

W nocy ci co objęli wachtę po nas, mieli jeszcze większy 

wiatr. „Pogoria” dochodziła do 11 węzłów, a przechyły 

do 35 stopni. Od 12.00 wachta nawigacyjna, o odespaniu 

na razie nie ma mowy. Buja nieźle, wiatr zdycha, wspomaga 

nas silnik. Od 16.00 wachta kambuzowa, a później 

Sztaksel staw! 

wachta gospodarcza, czyli generalne sprzątanie przed 

zejściem na ląd. 

14.01.2012, sobota, 8.00 

Wchodzimy do Livorno. Cumy rzuć! Po śniadaniu 

robimy porządek na pokładzie i pakujemy manele do 

worków żeglarskich. Wyjście na miasto. Oczywiście 

odwiedzam Mercato Americano, gdzie można dostać 

rzeczy z amerykańskiego, niemieckiego i włoskiego 

wojskowego demobilu. Lubię te klimaty. 

Ostatnie zakupy w mieście. Zbiórka na pokładzie 

o 15.00. Ostatnia odprawa i wręczenie książeczek 

żeglarskich z wpisem oraz opinii o dzielności na morzu. 

Nie mam się czego wstydzić. 

Ahoj, przygodo! 

• Musimy kończyć, choć bardzo ciekawa jest lektura 

dziennika pokładowego. O Boże, jak ta „Gazeta dla 

Lekarzy” wciąga! Już świta! Pierwszy kur zapiał! 

Koniec nocnej wachty! 

On line rozmawiała 


Fotografie Janusz Tylewicz 

*„Wybijanie szklanek” to sposób odmierzania czasu na morzu. 

Polega na uderzaniu w dzwon w zasadzie co pół godziny. 

Powinny to być krótkie uderzenia o czystym dźwięku. Szklanka 

oznacza uderzenie podwójne. Pół szklanki – uderzenie 

pojedyncze. 


Po dyżurze 

Wachta matki 

trwa 

całe życie 

Rozmowa 

z Ireną Romaniuk, 

okulistką i matką 

młodego żeglarza. 

Fot. Przemysław Juroić 

Marzec 2009 r. na Adriatyku 

• W bieżącym numerze przybliżamy czytelnikom pasję 

żeglowania. Ogarnięci są nią nie tylko żeglarze, ale 

i ich najbliżsi, którzy czekają na ich powrót z morza. 

Wiem, że jesteś matką młodego Wilczka Morskiego. 

Jakie to uczucie? Czy to 100% dumy, że wychowałam 

prawdziwego faceta, czy raczej niepokój o jego szczęśliwy 

powrót? A może oba uczucia są skomponowane 

w równoważących się proporcjach? 

Moje odczucia zmieniały się w miarę jak Wilczek 

rósł. Sześć lat temu znalazł „wylęgarnię” żeglarzy- 

-amatorów w Trzebieży i zapisał się na pierwszy rejs. 

Zapakował plecak (zgodnie z instrukcją dla nowicjuszy) 

oraz nowo nabyty ciepły sztormiak. Po raz pierwszy 

pojechał samotnie nocnym pociągiem z Warszawy do 

Szczecina. Przeżywałam tą podróż, bo miał 19 lat i zwykle 

jeździł w znanej mi grupie. Na szczęście są komórki. 

Po zaokrętowaniu wysłał mi sms, że zespół znacznie 

starszy i jest O.K. Krótko i węzłowato. Uspokoiłam się, 

miałam zaufanie do ludzi z doświadczeniem. Wrócił 

zachwycony i już z pomysłami na następne rejsy. Przez 

te sześć lat zdobywał kolejne uprawnienia od żeglarza 

do kapitana, przechodził kursy doszkalające na obsługę 

różnych urządzeń na żaglowcach, zrobił uprawnienia 

instruktora żeglarstwa. Obecnie samodzielnie prowadzi 

szkolenia i rejsy na wodach Bałtyku, Morza Północnego 

oraz Oceanu Atlantyckiego. Jak tylko zaczął pływać 

jako kapitan, moje obawy o jego zdrowie, a nawet życie 

nasiliły się. Dominująca początkowo duma ustąpiła 

miejsca niepokojom. Więcej już wiedziałam o morzu, 

śledziłam wiadomości, słuchałam jego morskich 

opowieści. Śledzę zawsze, o ile jest to możliwe, ruch 

jego żaglowca na stronie internetowej, aktualną mapę 


Po dyżurze 

statków http://www.marinetraffic.com/ais/pl/default. 

aspx. Właśnie trzy dni temu patrzyłam jak odpływa 

na „Zawiszy Czarnym”. Dziś oczekuję maila, znalazłam 

„Zawiszę” u wybrzeża Gotlandii. 

• Czy w waszej rodzinie są tradycje żeglarskie? Skąd 

wzięła się taka pasja? Czy poszukiwania tej wylęgarni 

żeglarzy poprzedzały zainteresowania typu lektury 

książek, oglądanie filmów o morzu? 

Jeśli do tradycji żeglarskich można zaliczyć 

miejsce mojego urodzenia, nad polskim morzem, to 

tak, są :)). Innych w rodzinie nie ma. Natomiast mąż 

z 4- i 5-letnim synem wielokrotnie bywał nad Zalewem 

Zegrzyńskim i obaj spędzali tam czas na wypożyczonych 

łódkach. I tu chyba należy widzieć początek pływania. 

Potem sporo było lektury, bo patronem szkoły podstawowej, 

do której chodził syn był Mariusz Zaruski, 

pionier polskiego żeglarstwa, ale jednocześnie człowiek 

renesansu. Przez kilkanaście lat syn z pasją trenował 

sztuki walki (ma czarny pas w karate Kyokushin), ale 

ostatecznie wygrało w tej konkurencji żeglarstwo. Mam 

wrażenie, że syn zawsze odnajdował się w zajęciach 

pierwotnie uznawanych za męskie. Do każdego tematu, 

którym się zafascynował zawsze podchodził metodycznie. 

Podobnie z żeglarstwem – najpierw pochłaniał 

dostępną lekturę popularną, a potem coraz bardziej 

specjalistyczną, zawodową, aby w końcu przejść do 

prawdziwej praktyki. W dobie internetu wyszukiwanie 

lektury czy filmów jest dość proste, tylko trzeba się 

skutecznie zainteresowaniem zarazić. Wtedy cały wolny 

czas poświęca się zdobywaniu tej wiedzy. Praktycznie 

każdy weekend to kursy, a przerwy w zajęciach na 

uczelni to wypady na Bałtyk lub do Zegrza (od marca 

do końca listopada), wakacje to szkoleniowe rejsy morskie 

i praca jako instruktor żeglarstwa na Mazurach. 

Tegoroczna jesień zapowiada się ciekawie też dla mnie 

jako okulistki, chociaż bez mego udziału. Mój Wilczek 

będzie pływał z niewidomymi na rejsie „Zobaczyć 

Morze”. Trasa Dublin-Ostenda-Gdynia https://www. 

zobaczycmorze.pl/. Połowę załogi maja stanowić ludzie 

niewidomi lub słabo widzący. Od kilku lat prowadzi 

te unikatowe w skali światowej rejsy kapitan Janusz 

Zbierajewski. 

Fot. Katarzyna Makarowska 

Dziś na Bałtyku niezbyt duża fala, wiatr 15 węzłów, 

ale przeciwny do planowanej trasy. Niestety nie widzę 

już „Zawiszy” na mapie, jest poza zasięgiem. Sądząc 

z dotychczasowego przebiegu rejsu, nie zacumowali 

w Szwecji. Muszę wiec jeszcze poczekać na wiadomości. 

Wiem, że planują powrót za dwa dni i pewnie dopiero 

wtedy wreszcie będzie mail lub sms… 

Dwie godziny później: „Zawisza” objawił mi 

się przed chwilą na mapie w Kalmarze (Szwecja). 

Zacumowali. 

• Tak więc wachta matki trwa! 

Marzec 2009 r. 

na Adriatyku 

Rozmawiała Krystyna Knypl 


Dylematy lekarza 

pracującego prywatnie 

Janusz Krzyżowski 

Chciałbym podzielić się swoimi doświadczeniach i przemyśleniami związanymi 

z prywatyzacją w ochronie zdrowia. Uważam, że należy jednak na początek wyjaśnić, 

kto to jest lekarz prywatny. W dobie pomieszania pojęć i umysłów, co najlepiej 

jest widoczne w ochronie zdrowia, wyjaśnienie takie wydaje się konieczne. 

Lekarzem prywatnym jest, moim zdaniem, tylko ten, 

który utrzymuje się ze swej praktyki, z nią wiąże 

swe aspiracje życiowe, ona jest jego dziełem, ambicją 

i przyszłością. Tak więc lekarzem prywatnym nie będzie 

największy nawet dyrektor szpitala, który „dla dorobienia 

sobie” w jakiś dzień tygodnia, między godziną taką 

a taką, zechce przyjąć kilku pacjentów. Nie będzie nim 

również ważny profesor, który między kolejnymi badaniami 

stroboskopowymi czy innymi, między jednym 

zjazdem w Pernambuko a drugim w Montrealu, zechce 

we wtorek lub czwartek, między godziną 16.00 a 17.00, 

„załatwić” kilku pacjentów. 

Lekarzem prywatnym nie będzie również kolega 

biegający od jednego ośrodka czy centrum do innego 

gabinetu medycyny alternatywnej, psychoedukacji lub 

innej. 

Nie będzie nim również lekarz pracujący jako 

wyrobnik w tym czy innym „medicentrum” lub fundacji, 

po kilka godzin tygodniowo. Wszyscy wymienieni ludzie 

są po prostu pracownikami najemnymi, łatającymi 

swój dziurawy budżet, a prywatna ich praca jest tylko 

hybrydą prywatnej praktyki, wynikającej z biedy systemu, 

w jakim żyjemy, i z mizerii materialnej. Dochodzi do 

tego upadek autorytetów w dobie panowania „mikroprofesorów” 

ze swoimi rodzinnymi sztabami (bo niby 

skąd brać innych?), w dobie obsadzania z „partyjnego 

klucza” dyrekcji większości szpitali czy przychodni, 

w dobie wszechogarniającej korupcji i innych naszych 

obecnych bolączek. 

W 

moim przekonaniu prywatny lekarz to ktoś, kto 

całe swoje życie związał z praktyką. Ona jest jego 

celem i przeznaczeniem. Wymaga to poczynienia określonych 

inwestycji, nierzadko z dużymi wyrzeczeniami 

materialnymi na starcie. 

Wszyscy inni, którzy w godzinach lub po godzinach, 

na dyżurze lub po dyżurze, w swej pracy, czyli 

w tym czy innym biurze medycznym, nazywanym kiedyś 

szpitalem lub poradnią, jakoby prywatnie leczą pacjentów, 

wszyscy oni nie mają nic wspólnego z lekarzami 

prywatnymi. Wypaczony, przetrwały, przegniły system 

medyczny, upiorny pogrobowiec komuny, stworzył wiele 

zwyczajów ułatwiających korupcję. Wszystkie niby- 

-prywatne firmy, gnieżdżące się w mniej lub bardziej 

obskurnych pomieszczeniach na terenie szpitali lub 

państwowych poradni, mogą być a priori miejscem 

haniebnych praktyk korupcyjnych. Dyrektorzy do godz. 

15.00 państwowi, a od godz. 15.00 prywatni, w tych 

samych gabinetach, to złowrogie oznaki pomieszania 

pojęć, kim powinien być lekarz prywatny i jak powinien 

pracować. A takich hybryd medycznych mamy wokół 

siebie pełno. 

Przykład: ojcowie zakonni sprywatyzowali jeden 

z domów opieki. Lecz prędzej wielbłąd przejdzie przez 

ucho igielne, niż jakikolwiek biedak dostanie się do tego 

domu. Takie kwiatki można mnożyć. Zapewne każdy 

sam je dobrze zna. 

Próby tzw. prywatyzacji, kiedy to lekarz dostępny 

jest dla pacjenta tylko dwa razy w tygodniu, między godzinami 

16.00 a 17.00, są kpiną, a nie prywatną praktyką. 


Dylematy 

A to, że pacjent, wykładając sporą sumę na honorarium, 

nie może się ze swoim lekarzem porozumieć telefonicznie, 

w razie pilnej potrzeby, kiedy dopadnie go stan lękowy 

lub inny kłopot, jest też kpiną z tzw. praktyki prywatnej. 

Wielkie firmy medyczne, zatrudniające lekarzy 

jako najemników, potrafią ofiarować pacjentowi kontakt 

z lekarzem, ale każdego dnia z innym. Na pewno taki 

system nie może dobrze funkcjonować. 

Kiedy dwadzieścia jeden lat temu niektóre świętoszkowate 

osoby dowiedziały się, że mam zamiar 

wreszcie zacząć sensownie pracować i otwieram prywatną 

praktykę, pytano mnie: „Jak to, chce pan od pacjentów 

brać pieniądze?” 

Chcę podtrzymać twierdzenie, że każdy lekarz 

powinien być przyzwoicie wynagradzany, ale lekarz praktykujący 

prywatnie sam musi o to zadbać. Rozpoczynając 

praktykę, staje się jednym z podmiotów podstawowych 

prawideł gry ekonomicznej, która mówi, iż podaż, popyt 

i cena towaru lub usługi pozostają w stałej, określonej 

relacji i zależności. Dobrze świadczona usługa, wykonana 

przez wyszkolonego specjalistę musi mieć swoją cenę 

i prawa rynku ową cenę będą określać. Z innej strony 

określać ją będzie konkurencja zwiększająca podaż usług, 

popyt na usługę i zamożność społeczeństwa, w jakim 

działa system usług. Tak więc nikt nie może arbitralnie 

określać, ile kosztować ma dana wizyta, tak jak usiłowały 

to czynić „chore kasy”, a co najwyżej może sugerować 

ceny do negocjacji. 

W cenie wizyty, a więc w dochodach prywatnie 

pracującego lekarza, zawarta musi być nie tylko suma 

wystarczająca na utrzymanie jego i jego rodziny, szansa 

na utrzymanie samochodu, którym odwiedzać będzie 

pacjentów w domu, ale i suma niezbędna do akumulacji 

kapitału. Tylko bowiem w ten sposób lekarz może rozbudowywać 

swoją praktykę, dokształcać się, zatrudniać 

personel, tworzyć poradnię z prawdziwego zdarzenia 

i nowy obraz naszej ochrony zdrowia. W większości 

krajów, które uporządkowały organizację opieki zdrowotnej, 

nie obyło się bez współuczestniczenia pacjentów 

w kosztach leczenia. Nawet jednak przy tym systemie 

w wielu krajach społeczna ochrona zdrowia jest w stanie 

zapaści. Kraj nasz, podobnie jak wiele krajów Europy 

Środkowej, ze względu na konieczność całkowitej przebudowy 

zaistniałej struktury ochrony zdrowia, jest dziś 

nadal w szczególnie trudnej sytuacji. 

Nieliczne, niezależne grupy lekarzy już teraz próbują 

tworzyć większe, wielospecjalistyczne poradnie czy 

polikliniki. W wielu specjalnościach nie ma potrzeby 

kupowania drogiego sprzętu diagnostycznego, jednak 

czas wizyty jest zazwyczaj znacznie dłuższy niż u innych 

specjalistów. I ta właśnie okoliczność powinna również 

znaleźć odbicie w wynagrodzeniu, np. psychiatry. Dlatego 

uparcie twierdzę, że prywatyzacja w naszej ochronie 

zdrowia musi odbywać się oddolnie, na podstawie wiedzy, 

autorytetu, rzutkości poszczególnych doktorów, których 

z akumulacji ich dochodów stać będzie na usprawnianie 

gabinetów, zakup sprzętu i lokali. Wszelkie inne formy 

prywatyzacji będą wypaczeniem, a lekarz pozostanie 

jedynie marnie płatnym wyrobnikiem. W miarę wzrostu 

siły ekonomicznej tych gabinetów ich wspólnym 

działaniem może być przejmowanie poradni czy nawet 

mniejszych szpitali. One powinny być partnerami zawierającymi 

umowy z konkurującymi ze sobą kasami czy 

ubezpieczalniami, a nie jednym monstrum-molochem, 

niezależnie od tego czy będzie nosił nazwę Narodowy 

Fundusz Zdrowia, czy inną. 

N 

a czyją pomoc może więc liczyć lekarz prywatnie 

pracujący, w tak zarysowanych ambitnych 

dążeniach? 

Niestety – na niczyją! 

Musimy sobie uświadomić, jak wielkie siedzi mrowie 

pasożytów na obecnym zdegenerowanym systemie. 

To, co media dosadnie nazwały już dawno „medyczną 

mafią”, nie jest wyłącznie medialnym, wirtualnym tworem. 

Setki, jeśli nie tysiące osób, żyje sobie wygodnie 

tylko dlatego, że nie istnieje silne medyczne środowisko 

niezależnych ekonomicznie lekarzy. 

Każdy z lekarzy prywatnie praktykujących jest 

przez wszelkiego autoramentu władze traktowany podejrzliwie. 

Środowisko akademickie wydaje się dobrze 

zakorzenione w obecnym systemie i trudno byłoby 

oczekiwać z tej strony jakiegokolwiek poważnego zainteresowania 

omawianymi aspektami. Tym bardziej, że 


Dylematy 

medycy pracujący w tym systemie, w swoim „zapleczu” 

mają do dyspozycji odziały z personelem i sprzęt medyczny, 

często unikatowy, a szalenie kosztowny. Konkurowanie 

z takimi „tuzami” jest niemożliwe, a jednak od 

kilku dziesięcioleci jest codziennym doświadczeniem 

prawdziwych gabinetów prywatnych. W izbach lekarskich 

sekcja poświęcona prywatnej praktyce ma taką 

samą rangę jak koło emerytów. Zresztą izby żyją swym 

własnym życiem, mają swoje ważne problemy i afery. 

Dochodzi do tego coraz bardziej poniżająca 

i czasochłonna mitręga z monopolistą na rynku usług 

– Narodowym Funduszem Zdrowia. Uciążliwe i nie do 

końca zweryfikowane zasady wypisywania recept, naliczane 

kary za nieumyślne nawet błędy w wypisywaniu 

recept, bez możliwości odwoływania się, bez wsparcia 

ze strony dyrekcji przychodni lub innego czynnika 

administracyjnego, niejednemu kandydatowi na Judyma 

mogłoby zohydzić pracę w kraju. Grożenie karą za 

tzw. nadwykonania lub przestrzeganie lekarzy przed 

zbyt intensywną pracę jest u nas chlebem codziennym, 

podczas gdy na całym cywilizowanym świecie szanuje 

się sprawność, efektywność i wiedzę lekarzy, i jest ona 

powodem do premiowania ich pracy. U nas jest tylko 

doprowadzeniem zaistniałej sytuacji „ad absurdum”, ale 

ileż jeszcze absurdów zostanie nam zaserwowanych? 

Czy w przedstawionym sarkastycznym obrazie współczesnej 

medycznej rzeczywistości nie ma dla nas 

szans? 

Tak źle chyba jednak nie jest. Poniósł mnie nieco 

polemiczny temperament. Widząc na wielu zjazdach tak 

wielu młodych, dynamicznych przyszłych specjalistów 

można mieć nadzieję, że nie wszyscy z nich wyjadą za 

granicę i znaczna część zakasze rękawy i będzie – wbrew 

skostniałym, a często i skorumpowanym autorytetom – 

czyścić ową stajnię Augiasza, aż dojdzie wreszcie do tego, 

że lekarz będzie mógł godnie żyć ze swojej pracy i byle 

dyletant czy gryzipiórek nie będzie mógł mu narzucić 

jak ma pracować. 

Janusz Krzyżowski 

psychiatra 

„Nazwany według czyjegoś imienia” 

W świecie współczesnej medycyny 

wypełnionej bezosobowymi 

wytycznymi i zaleceniami 

warto sięgnąć po książkę, 

w której odkrycia, wynalazki, 

a także różne choroby połączone 

są z nazwiskami ich odkrywców. 

Książką tą jest leksykon 

Medical eponyms Lindy Perlińskiej 

i Janusza Krzyżowskiego, 

wydany przez Wydawnictwo 

Medyk. To piękne i pożyteczne 

dzieło zawiera ponad 13 500 

haseł dotyczących medycyny, 

w których wszystkie opisane 

stany, badania, wydarzenia, 

szczegóły anatomiczne, biochemiczne, 

techniczne oraz 

rzadkie schorzenia mają swoich 

konkretnych odkrywców. 

Niektóre z nazw są we współczesnym 

obiegu, inne mają 

znaczenie historyczne. 

Wprawdzie Medical eponyms 

Lindy Perlińskiej i Janusza 

Krzyżowskiego to opracowanie 

typu słownikowego, 

ale lektura jest wciągająca. Po 

przeczytaniu opisu rzadkiego 

zespołu chorobowego nieomal 

odruchowo zaczynamy czytać 

opis następnego hasła. Tam 

gdzie chodzi o rzadkie jednostki 

chorobowe, opisane 

współcześnie, autorzy podają 

poza definicją także szczegółowe 

odnośniki do piśmiennictwa, 

dzięki czemu można 

poszerzyć temat, sięgając po 

oryginalne doniesienie. 

Lektura tego dzieła będzie 

pożyteczna dla miłośników 

historii medycyny, lubiących 

wiedzieć więcej, szperaczy, 

a także wszystkich przygotowujących 

się do egzaminów 

testowych, w których pojawiają 

się pytania o zespoły skojarzone 

z nigdy niewidzianymi 

ani niesłyszanymi nazwiskami. 

Nie wszyscy są zwolennikami 

łączenia konkretnych 

stanów chorobowych z nazwiskami. 

Autorzy Medical 

eponyms przytaczają ciekawe 

argumenty za i przeciw zwyczajowi 

łączenia schorzeń 

z nazwiskami badaczy oraz 

lekarzy. Jak piszą Linda Perlińska 

i Janusz Krzyżowski, posługiwanie 

się historycznymi 

nazwiskami ułatwia zapamiętanie 

nazwy choroby oraz jest 

wyrazem pamięci o lekarzach 

zasłużonych dla medycyny. 

Ten pokaźny tom (680 

stron) jest przejrzyście wydrukowany 

i poręcznie oprawiony 

(oprawa solidna, ale okładka 

miękka, wygodna w użyciu), 

dzięki czemu z przyjemnością 

bierze się go do ręki i łatwo 

wertuje. 

Podsumowując, Medical 

eponyms to ciekawa, pożyteczna 

i pomocna w wielu sytuacjach 

książka, zasługująca na 

miejsce w naszych domowych 

lekarskich bibliotekach. 




Mogłabyś lepiej 

mówić po angielsku… 


Znajomość oraz sposób uczenia się języków 

obcych to temat rzeka. Dla niektórych o spokojnym 

i leniwym nurcie, dla innych jest to rwący potok, ale jedynie skok na głęboką 

wodę zmusza nas do zmobilizowania wszystkich sił i umiejętności. 

Brak wyobraźni i możliwości 

Gdybym miała określić powody skromnej znajomości 

języków obcych w moim pokoleniu, to widziałabym 

je jako pochodną braku wyobraźni i możliwości. 

W moich szkolnych czasach językiem obowiązkowym 

był rosyjski, tu i ówdzie niemiecki. Na angielski nie było 

specjalnej mody. Granice były zamknięte, paszportów 

nie mieliśmy, telewizja stawiała pierwsze kroki, a o internecie 

nikt nawet nie myślał. W takiej rzeczywistości 

trenowaliśmy pamięć, wkuwając nazwy dziesiątek gałązek 

nerwu trójdzielnego, dawki leków oraz objawy chorób 

kolejnych dyscyplin klinicznych. 

Lektorat z języka angielskiego specjalnie mnie 

nie przygotował do praktycznego porozumiewania się. 

Z tym zasobem umiejętności, więcej niż skromnej, 

rozpoczęłam szpitalną karierę, której niezbędnym 

elementem była znajomość języka angielskiego oraz 

czytanie prac publikowanych w zagranicznych journalach. 

Zauważywszy braki w edukacji, wybrałam 

się na jeden czy drugi kurs, ale od zaliczenia takiego 

kursu do swobodnej konwersacji droga daleka. 

W otoczeniu pojawiły się pierwsze dłuższe wyjazdy na 

stypendia zagraniczne. Koledzy powracali i barwnie 

opowiadali o swoich perypetiach z językiem angielskim. 

Było to śmieszne, gdy się słuchało, ale na samą 

myśl, że trzeba by stanąć oko w oko z bulgocącym po 

angielsku Amerykaninem lub co gorzej kaleczącym 

język przedstawicielem rasy innej niż biała, również 

przybyłym na podbój Ameryki, robiło się niemiło 

w okolicy nadbrzusza. 

Na rynku pojawiły się narzędzia do samodzielnej 

nauki języka – płyty, kasety, anglojęzyczne kanały w telewizji. 

To był następny etap oswojenia się z brzmieniem, 

ale bez możliwości praktycznej weryfikacji tego, co 

potrafię. Dopiero szerokie otwarcie granic pozwoliło na 

przetestowanie praktycznych możliwości komunikacji 

w języku angielskim. Na lotnisku, w hotelu, gdzie obowiązują 

proste i krótkie pytania jakoś szło… 

Na szerszych wodach 

W 2005 roku wybrałam się na kongres Inter- 

Aamerican Society of Hypertension w Cancun, gdzie 

prezentowałam poster na temat „Compliance with lowsalt 

diet in hypertensive patients”. Podróż do i z Cancun 

odbywała się z przesiadką w Houston. Jeśli przylatuje 

się do Stanów Zjednoczonych z zagranicy, to procedura 

przesiadki wiąże się z koniecznością odebrania i ponownego 

nadania bagażu. Dodatkową atrakcją jest rozmowa 

z pogranicznikiem. W moim wypadku rezultatem tej 

pogawędki, a może tylko zdarzeniem losowym, było 

wytypowanie mojej walizki do „physical inspection”, 

a pamiątką po tym zdarzeniu znalezione w walizce, 

szczęśliwie już w Warszawie, „pismo urzędowe”. Podróże 

kształcą w różny sposób, o czym przekonałam 

się w niecodziennych okolicznościach. 

Podczas pobytu w Cancun po zakończeniu kongresu 

pojechałam na wycieczkę do słynnych piramid 

w Chichen Itza. W autobusie przypadło mi miejsce 

obok właścicielki sporych rozmiarów kapelusza w kolorze 

fioletowym. Turystka okazała się Amerykanką, 



zamieszkałą w Kansas City. Poza kapeluszem miała też 

egzotyczne imię Tamara. Podczas podróży do piramid 

dowiedziałam się, że pracuje jako dyrektor marketingu 

w branży medycznej, ma syna Jeffa oraz wychowanicę 

Yordi, która jest emigrantką z Kuby. Od słowa do 

słowa po kilku godzinach byłyśmy przyjaciółkami 

w amerykańskim znaczeniu tego słowa. Podczas drogi 

powrotnej rozmawiałyśmy z Tamarą na różne tematy. 

Czułam, że w dłuższej konwersacji potykam się o braki 

w słownictwie oraz problemy gramatyczne. Pod wieczór 

dojechaliśmy do naszych hoteli. Tamara żegnając się 

ze mną, wygłosiła z sympatycznym uśmiechem zdanie: 

mogłabyś lepiej mówić po angielsku… 

Wypowiadając to zdanie, zachęciła mnie jak 

nikt wcześniej. Duże zasługi muszę też przypisać mojej 

córce, mówiącej zawsze, 

gdy pytałam ją o jakieś 

zwroty po angielsku, 

słynną w moim domu 

frazę „masz to wszystko 

w głowie, tylko dobrze 

poszukaj”. 

Szukam oferty 

edukacyjnej 

Wzięłam sobie 

do serca słowa 

Tamary i podjęłam 

poszukiwania odpowiedniej 

szkoły, 

w której mogłabym 

ucywilizować swój 

angielski. Wszystkie 

były jednak nastawione 

na nastolatków, 

studentów, 

no może jeszcze 

„młodych profesjonalistów”, 

ale 

kto by sobie zawracał 

głowę panią 

dobiegającą 

sześćdziesiątki! 

Nie tracąc jednak nadziei, że znajdę coś odpowiedniego, 

błąkałam się po internecie i zupełnie 

przypadkowo natknęłam się na ofertę szkoły Acadia 

Center for English Immersion w Thomaston. Szkoła 

obecnie przeniosła się do miasteczka Camden, położonego 

około 25 km na północ od Thomaston. Placówka 

reklamowała się, że przyjmuje na naukę wszystkich 

chętnych, niezależnie od wieku. 

Najstarszy student Acadia Center for English 

Immersion miał podobno 72 lata. Podobało mi się 

takie podejście. Napisałam do właściciela i po krótkiej 

wymianie korespondencji wykupiłam 2-tygodniowy 

kurs nauki języka angielskiego typu deep immersion. 

Inwestycja była dość poważna. Mimo uzyskanej zniżki 

na legitymację dziennikarską sam kurs kosztował około 

2000 dol. Byłam tak zdeterminowana na ucywilizowanie 

mojego angielskiego, że przesłałam przelewem bankowym 

sporą kwotę pieniędzy na konto nieznanego mi 

osobiście centrum, ale w jakimś wewnętrznym przekonaniu, 

że to dobra decyzja i dobra szkoła. 

Ruszam na wyprawę edukacyjną 

Ustalając warunki pobytu, poprosiłam o zakwaterowanie 

w rodzinie zbliżonej do mnie wiekowo, 

niepalącej. Sama była zdziwiona tym egoistycznym 

i asertywnym podejściem do rzeczywistości, ale uznałam 

że 100% mojej uwagi ma być skupione na nauce, 

a nie znoszeniu z „godnością osobistą” ewentualnych 

mankamentów zakwaterowania. 

Dojechać w jeden dzień z Warszawy do Thomaston 

nie było ani łatwo, ani tanio. Zdecydowałam się po 

długich poszukiwaniach na podróż podzieloną na dwa 

etapy. Pierwsza część prowadziła przez Paryż do Bostonu, 

gdzie zatrzymałam się na dwie noce. Organizując swój 

krótki pobyt w Bostonie, sporo się naszukałam, aby znaleźć 

lokum w rozsądnej cenie. W końcu wybór padł na 

hostel o szumnej nazwie Berkeley Residency, w którym 

jednoosobowy pokój bez łazienki kosztuje około 70 dol. 

Nie mogłam też znaleźć serwisu autobusowego z lotniska 

do hotelu i w rezultacie podróż na tym odcinku odbyłam 

taksówką za około 30 dol. w jedną stronę. Uboższa 

kilkadziesiąt dolarów, przekroczyłam podwoje Berkeley 

Residency, kierując się do recepcji, spotkanie z którą 



Fot. @mimax2 

na długo utkwiło mi 

w pamięci. W hostelu 

tym funkcjonował 

bardzo ciekawy sposób 

dbania o bezpieczeństwo 

pokoi. 

– Masz tu klucz 

do pokoju, który mieści 

się pod numerem 

432, ale na kluczu jest 

napisane 17 B. Dobrze 

zapamiętaj prawdziwy 

numer swojego pokoju, 

bo na kluczu masz 

inny, ale jak zgubisz 

klucz, to złodziej nie 

będzie wiedział, do 

którego pokoju ten 

klucz pasuje. 

Wjechałam 

windą na czwarte 

piętro i weszłam do 

Przez następne dwa dni zwiedziałam Boston, 

kupiłam też bilety autobusowe linii Concord Trailways 

do Thomaston. Autobus odjeżdżał z South Station (http:// 

www.concordcoachlines.com/south-station.html). Dzięki 

odwiedzinom na stronie internetowej przewoźnika, 

odbyte w trakcie pisania tego artykułu, dowiedziałam się, 

że dziś autobusy mają na pokładzie wi-fi, co jest ciekawym 

znakiem czasu. Jeszcze przed kilku laty symbolem 

komfortu był telewizor z filmami do oglądania w czasie 

podróży. Po około 3 godzinach dojechałam do Portland, 

gdzie zostałam odebrana przez właściciela szkoły. Potem 

jeszcze około 130 km samochodem i byliśmy na miejscu. 

Edukacyjna trasa była więc następująca: Warszawa-Paryż-Boston-Portland-Thomaston. 

Moimi gospodarzami 

byli Ursula i Steve McCarthy. Ursula była pracownicą 

wydziału politologii Georgetown University, a Steve 

byłym wojskowym, a także zawodowym inwestorem 

giełdowym. 

Najważniejsza jest praktyka 

Moimi kolegami na kursie byli młodzi dorośli 

skierowani przez pracodawców w celu ulepszenia 

Hanckock Tower w Bostonie 

Uczestnicy i nauczyciele Acadia Center for English Immersion w Thomaston 

swojego pokoju. Obejrzałam 

pokój, wspólną łazienkę… 

wszystko było bardzo 

niskobudżetowe. Jedynie 

widok za oknem był pięciogwiazdkowy. 

Przed moim 

oczami pyszniła się słynna 

Hanckock Tower. Nieważne 

było chybocące się krzesło, 

odrapane ściany łazienki i ta 

pchła, która skoczyła mi na 

nogę. Hanckock Tower dawał 

mi poczucie, że jestem 

w wielkim świecie… Całą 

noc podziwiałam wieżę, bo 

nieopodal na ulicy grupa 

wyrostków urządziła sobie 

street party. 



Byłam też z moimi gospodarzami na mszy w kościele 

baptystów. Jednak największym wydarzeniem w czasie 

mojego pobytu był huragan Katrina. Oglądałam wiele 

bezpośrednich transmisji w amerykańskiej telewizji 

i miałam szerszy wgląd w ten niszczycielski żywioł. Na 

zakończenie pobytu otrzymałam na pamiątkę od Ursuli 

i Steve’a książkę z ich wspaniałej biblioteki, z dedykacją. 

Gdy czytam po kilku latach dedykację, którą napisała 

Ursula w dniu mojego wyjazdu, to myślę, że była dobrym 

psychologiem i spostrzegawczym obserwatorem. 

Samo przedsięwzięcie edukacyjne oceniam jako 

ze wszech miar udane. Udało mi się nadrobić zaległości 

powstałe z nie do końca trafnego wytyczania celów życiowych 

oraz nieświadomości, że język angielski będzie 

potrzebny na co dzień. Nie byłam w stanie wyobrazić 

sobie nawet takiej potrzeby. Żyliśmy w innym świecie. 

Po zakupach w Freeport, słynącym ze sklepów z dobrymi cenami 


internista hipertensjolog 

umiejętności językowych. 

Były to dwie Latynoski, 

zamężne z Amerykanami 

i z tego tytułu zamieszkałe 

w Stanach Zjednoczonych, 

księgowy z Meksyku, Żyd 

rosyjskiego pochodzenia, 

którego rodzina wyemigrowała 

i w rezultacie wylądowała 

na Dominikanie, no 

i ja – wyzwolona niewolnica 

ubezpieczalniana, będąca nowoczesną 

odmianą niewolnicy 

Isaury. 

Struktura zajęć była następująca: 

od 9 do 12 mieliśmy lekcje grupowe, potem 

wspólny lunch i kontynuowanie konwersacji po angielsku 

przy stole. Po lunchu do godziny 16 był czas wolny. Dwa 

razy w tygodniu od 16.00 do 17.30 były indywidualne 

lekcje z lektorem, a w pozostałe dni po południu 

jeździliśmy na wycieczki do pobliskich miejscowości, 

takich jak Camden czy Freeport. Kolacje jadaliśmy 

z host family. Moi gospodarze uważali, że jestem nie 

lada atrakcją i zapraszano różne osoby na przyjęcia. 


Po dyżurze 

Lekarskie hobby 

Rzecz o dojrzewaniu 

po drugiej młodości 

Michał Galewicz 

Lubię ten zakręt. Od 3 lat codziennie przejeżdżam go w drodze do pracy i znam już 

każdy jego kawałek. Zaczyna się prawoskrętem z dwupasmowej szerokiej obwodnicy. 

Zakręt jest stopniowo zacieśniający się i wiodący w górę do krótkiej prostej, 

za którą na skrzyżowaniu skręcam w prawo na wiadukt nad obwodnicą, na drogę 

wiodącą bezpośrednio do szpitala. Na obwodnicy jedzie się 90 km/h, na początku 

prawoskrętu jest ograniczenie do 70 km/h, później gdy zaczyna się ciasny ślimak 

180 o stoi znak 30 km/h, aż do skrzyżowania na górze i znaku STOP. 

Codziennie wolno przejeżdżając samochodem, 

staram się pokonać go płynnie 

tak, żeby raz na dole, na obwodnicy włączony 

kierunkowskaz nie wyłączył się, aż dopiero na 

górze za skrzyżowaniem. Gdzieś dopiero po 

roku prób zaczęło mi się to udawać regularnie. 

Wcześniej ciągle robiłem gdzieś błąd: albo za 

ciasno wchodziłem w zakręt i później musiałem 

za mocno odkręcić kierownicę i kierunkowskaz się 

wyłączał, albo za szeroko, i żeby nie wyjechać poza 

prawoskręt musiałem na ślimaku robić poprawkę 

i w efekcie znów kierunkowskaz się wyłączył przed 

skrzyżowaniem. Z google. 

maps 

wydrukowałem sobie powiększenie trasy 

i godzinami je studiowałem, by zapamiętać 

idealny tor jazdy. 

W google.maps doskonale widać 

z góry drogę, lecz nie widać nachylenia terenu. 

Przejeżdżając codziennie dostrzegłem, 

że na początku ten prawoskręt jest 

dodatnio wyprofilowany, tak jak na 

torze, ale potem profil nie wiedzieć 

czemu staje się ujemny ze spadkiem 

na zewnątrz, by na samym końcu 

przed skrzyżowaniem wreszcie się 

wyrównał i w końcu stał się neutralny. 

Lubię ten zakręt, bo przypomina 

mi moje najlepsze chwile 

i moje hobby, które przez kilka lat 

pochłaniało mnie bez reszty. Wyścigi 

motocyklowe na torze. 


Po dyżurze 

Początki 

Wszystko zaczęło się w głębokiej młodości, kiedy 

będąc w liceum, i nie mając jeszcze prawa jazdy, podkradałem 

emzetkę starszemu bratu, żeby przejechać 

się po okolicznych ulicach. Teraz myślę, że to dlatego 

motocykl kojarzy mi się z przygodą, zakazanym owocem 

i emocjami. 

W 2001 roku już jako poważny doktor wracałem 

samochodem do Polski, jadąc przez Niemcy autostradą 

pomiędzy Monachium a Zgorzelcem, wzdłuż czeskiej 

granicy. Autostrada była szeroka, często bez ograniczeń 

prędkości, jak to w Niemczech, a ja miałem wówczas 

opla vectrę z silnikiem 2.5V6 . Jechałem spokojnie, 

z mniej więcej stałą prędkością 200 km/h lewym pasem, 

podziwiałem malownicze wzniesienia i spadki autostrady, 

żona spała na siedzeniu obok, gdy we wstecznym 

lusterku zobaczyłem dość szybko zbliżające się inne 

auto. Prędko usunąłem się na środkowy pas, auto mnie 

wyprzedziło, a ja ze zdumieniem zobaczyłem, że za autem, 

przyklejony do niego mknął motocyklista. Kilka wzniesień 

i spadków dalej zobaczyłem, że ten wyprzedzający 

mnie samochód usunął się motocykliście, który jeszcze 

mocniej dodał gazu i zniknął za horyzontem. Wtedy się 

zdecydowałem. Krótko po powrocie kupiłem pierwsze 

moto. Hondę CBR600F. 

W Polsce jest praktycznie jeden tor, na którym 

można rozgrywać wyścigi motocyklowe. W Przeźmierowie 

niedaleko Poznania. Pierwszy raz jak przekraczałem 

bramę, byłem w euforii. Ryk silników słyszany z daleka, 

zapach spalonej benzyny upajał mnie tak, ze chciałem 

jak najszybciej wyjechać na tor i poczuć jak to jest. Kilka 

minut później przeżyłem szok i przerażenie, gdy zobaczyłem 

pierwszego zawodnika, wielokrotnego medalistę 

Mistrzostw Polski, późniejszego bardzo dobrego kolegę, 

z którym zwykle mieszkałem razem w czasie zawodów, 

jak zjeżdżał po treningu swojej klasy do boksu. Jego skórzany 

kombinezon był cały poobcierany! Dopiero wtedy 

do mnie dotarło, że ta zabawa może być niebezpieczna. 

Można się przewrócić!!! Drugi wstrząs przeżyłem, jak 

przyjrzałem się motocyklowi. Jego kawasaki w niczym 

nie przypominało motocykla fabrycznego. Raz, że praktycznie 

każdy element moto był stuningowany, to na 

dodatek wszystko nosiło ślady przewrotek. Ile te części 

i naprawy musiały kosztować??? Popatrzyłem na swoją 

wycacaną hondę, na mój niedraśnięty kombinezon 

i przeszło mi przez głowę pytanie, czy ja naprawdę wiem, 

w co się pakuję. W końcu pomyślałem sobie, że przecież 

nie muszę szaleć, że nie jestem młokosem, mam żonę, 

dwójkę dzieci, jestem odpowiedzialny, przyjechałem dla 

przyjemności i w ogóle będę jeździł przede wszystkim 

spokojnie. 

Było tak, jak postanowiłem na treningach, lecz na 

wyścigu przeżyłem kolejną lekcję. Wszystkie rozsądne 

myśli , które miałem w głowie, zaraz po starcie zamieniły 

się w jedno uczucie: „muszę dorwać tego gościa przede 

mną!”. Wyścig przeżyłem, walcząc o życie na każdym 

zakręcie, a widząc kolejnych przewracających się kolegów, 

miałem wrażenie, że startuję w Wielkiej Pardubickiej. 

Na koniec spocony, wyczerpany fizycznie nie wiedzieć 

czemu, ale bezgranicznie szczęśliwy mijałem linię mety 

jako czwarty. Zaczynało nas – napakowanych adrenaliną 

żółtodziobów bez licencji – szesnastu, do mety dojechało 

ośmiu. Podczas powrotu do domu nie przechodziła mi 

euforia i wiedziałem, że od tej pory to będzie mój świat. 

Prędkość, strach i wypadki 

Na torze w Poznaniu prosta start-meta ma zaledwie 

560 m długości. W Magny Cours najdłuższy odcinek 

w miarę prosty, między zakrętami Estoril i Adelaide, 

ma ok. 1300 m (najdłuższą prostą w Europie ma tor 

Mugello we Włoszech, ale tam nie jeździłem). Na obu 

torach osiągałem taką samą prędkość maksymalną. Nie 

wiem dokładnie jaką, bo elektroniczny licznik w yamasze 

R1, która u mnie nastała po hondzie jako prawdziwy 

superbike gdy startowałem już jako licencjonowany 

zawodnik, pokazuje tylko do 299 km/h, ale nie było to 

wiele więcej. Nigdy też nie widziałem „na żywo” mojego 

prędkościomierza pokazującego tę wartość, a wiem to 

z nagrań kamery, którą na treningach przykręcałem 

do motocykla tak, żeby filmowała zegary i trasę przez 

owiewkę. 

Znam każdy centymetr toru w Poznaniu i wiem, 

że wyjeżdżając z ostatniego 90-stopniowego zakrętu 

na prostą start-meta trzeba na tyle mocno odkręcić 

gaz, żeby siła odśrodkowa wyrzuciła motocykl niemal 

całkowicie na zewnątrz, najlepiej na ostrzegawczą 


Po dyżurze 

białą linię. Trzeba dobrze wyczuć to odkręcenie gazu 

w 183-konnym, ważącym niecałe 200 kg motocyklu, tak 

by tylne koło obracało się na granicy uślizgu, a jednocześnie 

klatką piersiową trzeba dociążyć zbiornik paliwa, 

by zapobiec podrywaniu się przedniego koła i całą 

energię wykorzystać do jazdy na wprost. No, prawie na 

wprost, bo ciągle jeszcze, wychodząc z zakrętu, jedzie 

się w pochyleniu, szorując wewnętrznym kolanem po 

Moja druga miłość 

asfalcie. Jeżeli zrobię to za słabo, to ryzykuję, że ten gość 

tuż za mną widowiskowo mnie wyprzedzi, szczególnie 

jeśli jest to ostatnie okrążenie wyścigu. Jeśli wszystko 

uda się zgrać precyzyjnie, to mknę już prostą, widząc 

znak „META”, wykorzystując pełną moc silnika. Jeśli 

zaś przesadzę i wyjadę poza tor w trawę, to w tych 

okolicznościach najczęściej jazda dla mnie tu się kończy, 

przyjeżdża po mnie karetka, a po moje moto specjalne 

auto, nazywane w gwarze trupiarką. Mimo że nikt na 

tym zakręcie w Poznaniu się nie zabił, to uważany jest 

za niebezpieczny; znam kolegów, którzy przesadzili 

i widziałem, co zostało z ich maszyn. 

Na początku stale patrzyłem na tę białą linię 

ostrzegawczą, żeby nie daj Boże nie wyjechać poza nią. 

Niestety ciągle mnie ktoś zaraz za tym zakrętem wyprzedzał. 

Toteż na każdym kolejnym okrążeniu starałem się 

ciut mniej zahamować przed zakrętem, przejechać go 

nieco szybciej, niż poprzednio, oraz wcześniej i mocniej 

dodać gazu. No i któregoś razu bezwiednie i rozpaczliwie 

aż krzyknąłem pod kaskiem, widząc że moto niechybnie 

wyleci poza asfalt. Spociłem się 

w sekundzie, poczułem że to chyba 

już koniec ze mną, ale jakimś cudem 

zmieściłem się na torze. Dopiero po 

chwili zorientowałem się, a nagranie 

z kamery to potwierdziło, że wreszcie 

pokonałem zakręt idealnie. Od 

tej pory wiedziałem, ze dobrze pokonywać 

zakręty na torze, to znaczy 

za każdym razem bać się, że to już 

koniec i „mieć mokro w spodniach”. 

I co gorsza, to uczucie okazało się 

mocno uzależniającym narkotykiem. 

Na dodatek zauważyłem, że dużo 

większą frajdą jest jechać w pełnym 

złożeniu, dotykając kolanem asfaltu 

i mając głowę kilkadziesiąt centymetrów 

nad ziemią, z prędkością 

np. 160 km/h, niż po prostej dwa 

razy tyle. 

Przewróciłem się na motocyklu 

kilkanaście razy. Głównie na 

torze, a tylko dwa razy na ulicy. Wypadek 

na torze z reguły jest dużo mniej niebezpieczny, 

niż na ulicy. Przede wszystkim na torze jest ruch tylko 

w jedną stronę, nie ma drzew, samochodów, latarni, 

budynków ani pieszych. Nie ma krawężników, studzienek, 

dziur i kamieni. Tylko równy jak stół asfalt, trawa 

lub piach poza nim oraz ochronne bandy, tam gdzie 

infrastruktura tego wymaga. Zupełnie odwrotnie, niż 

na ulicy. Tam jest wszystko to, czego nie ma na torze, 

a nie ma żadnych zabezpieczeń. Oczywiście ze względu 

na prędkości rozwijane na torze tu też można się zabić 

i pod tym względem obiekt w Poznaniu nie różni się 

niczym od innych – również ma swoją czarną historię. 

Fotografie z archiwum autora 


Po dyżurze 

Jeżdżąc co tydzień na popołudniowe treningi, raz 

w miesiącu na 4-dniowe zawody oraz poza sezonem na 

2-3 dniowe imprezy wyścigowe widzi się lub samemu 

doznaje tak dużo wywrotek mniej lub bardziej groźnych, 

że szybko powszednieją i jeśli tylko nie kończą 

się poważnym uszkodzeniem zdrowia, nikt nie zwraca 

na nie uwagi. 

Hobby a praca, czas i koszty 

Miałem to szczęście, że mogłem tak zorganizować 

swoją pracę, aby mieć jedno popołudnie w tygodniu 

wolne, przyjechać do pracy samochodem z przyczepą 

i już zamontowanym na niej motocyklem, i by wyruszyć 

z Płocka o 11.00 i zdążyć do Przeźmierowa na trening 

między 14.00 a 17.00. Miałem na tyle wyrozumiałą 

rodzinę, że zgadzała się, bym niejeden weekend spędzał 

bez niej, na tych nietypowych rozrywkach. Zapewne 

też przez hobby opóźniłem o parę lat swoje staże i egzamin 

specjalizacyjny, bo zamiast książek i artykułów 

kardiologicznych kupowałem i czytałem specjalistyczne 

książki i czasopisma motocyklowe. Niemniej jednak nie 

czas zabierany rodzinie czy sobie, ani organizacja mojej 

pracy zawodowej, lecz finanse związane z tym hobby 

stały się największym problemem. Przy czym cena samego 

motocykla wcale nie rzutowała znacząco na cały 

budżet. Koszty opon, kompletów owiewek, zawieszeń, 

stu innych części, czy wreszcie wpisowych i akomodacji 

na torach robiły problem. 10 lat temu wszystkich 

zawodników w miarę regularnie jeżdżących w szumnie 

nazywanych Międzynarodowych Wyścigowych Mistrzostwach 

Polski było może trzydziestu. Pojedynczy 

szczęśliwcy, wybitnie utalentowani, mieli sponsorów 

w postaci fabrycznego zespołu Yamahy czy Suzuki, albo 

korzystali z szaleństwa i rozrzutności dyrektora lub 

właściciela zakładu pracy, w którym byli zatrudnieni. 

Były bodajże trzy zespoły, w których zawodnicy mieli 

własnych mechaników, serwis części itp. Ja nie miałem 

ani talentu, ani wyników sportowych i sam dla siebie 

byłem sponsorem, mechanikiem i zaopatrzeniowcem. 

Z perspektywy czasu uważam, że dobrze że nie miałem 

talentu, bo nie mając żadnych szans na inne niż własne 

finansowanie puściłbym rodzinę z torbami. Jak wiadomo 

narkotyki uzależniają i w środowisku dobrze znany jest 

mistrz Polski, który żeby zdobyć środki na dokończenie 

sezonu najpierw zadłużył wcześniej dobrze prosperującą 

własną firmę, a potem wyprzedawał z domu co cenniejsze 

rzeczy, w tym meble. 

Wszystko się kiedyś kończy 

Ostatni raz pojechałem na wyścig wiosną 2007 

roku, dwa dni po zdaniu kardiologii. Egzamin poszedł mi 

bardzo dobrze. Zdawałem go nomen omen w Poznaniu 

we wtorek, a w czwartek jako jeden z pierwszych byłem 

w Przeźmierowie i instalowaliśmy się z kolegą w przyczepie 

kempingowej. Niesiony radością po udanym 

egzaminie, w czwartek, piątek i sobotę z zajadłością 

oddawałem się treningom, raz za razem poprawiając 

rekordy życiowe czasów okrążeń. Nastrój podnosiła 

mi piękna pogoda, czyli słońce i bezchmurne niebo 

w ciągu dnia, tak że nawet nocne przymrozki w niczym 

mi nie przeszkadzały. W niedzielę o 9 rano przed 

wyścigiem jest zawsze tzw. 10-minutowa rozgrzewka, 

by można było wyjechać na tor ostatni raz, sprawdzić 

moto i ewentualnie dokonać poprawek w ustawieniu 

zawieszenia czy doborze opon. Ja już wcześniej miałem 

wszystko opracowane i zdecydowałem, że nowe opony 

założę po rozgrzewce, tuż przed wyścigiem, żeby były 

jak najdłużej w jak najlepszym stanie. Na rozgrzewkę 

wyjechałem zatem na tych, które zostały mi po treningu 

kwalifikacyjnym w sobotę. Wcześniej jak zawsze 

założyłem koce grzewcze, toteż wyjeżdżając, od razu 

ostro wziąłem się za pokonywanie zakrętów . Kończąc 

pierwsze okrążenie, idealnie pokonałem zakręt przed 

prostą start-meta i mknąłem pełną mocą i prędkością 

przed powoli już gromadzącymi się na trybunie widzami. 

Sam jak oglądałem wyścigi, lubiłem stamtąd patrzeć na 

koniec prostej start-meta, gdy przejeżdżający zawodnicy 

z ogromną prędkością rozpoczynali hamowanie, by 

zaraz złożyć się w niekończący się prawy zakręt, zwany 

„Dużą patelnią”. 

Minąłem trybuny i już widziałem szybko zbliżające 

się znaki ostrzegawcze o „Dużej patelni”. Przejechałem 

pełnym gazem charakterystyczny uskok, opóźniłem 

decyzję o hamowaniu jeszcze o kilka milisekund, po 

czym wyprostowałem się, zwiększając opór powietrza, 

zmieniłem pozycję na motocyklu i pochylając 


Po dyżurze 

się w prawo, jednocześnie dwoma palcami wcisnąłem 

klamkę hamulca. Niestety przednia opona puściła natychmiast. 

Dobrze dogrzana, ale już mocno zużyta opona 

nie wystarczyła na jeszcze zmrożony po nocy asfalt. 

Niekontrolowany poślizg w zakręcie przedniego koła 

natychmiast kończy się upadkiem. Nie wiem z jaką prędkością 

wtedy jechałem. Zwykle w tym punkcie miałem 

jakieś 272-273 km/h. Nie przeleciał mi w głowie żaden 

kalejdoskop z mojego życia, a jedyne, co pamiętam, to 

mgnienie świadomości: „szkoda, że to już się kończy...” 

Jednak przeżyłem, a z późniejszych relacji 

kolegów i widzów dowiedziałem się, że 

powinienem żałować, że nie widziałem jak 

mnie i motocykl mieliło we wszystkich 

możliwych kierunkach i że było to niezmiernie 

efektowne. Niestety nie przeżyło 

tego moje moto. A zakupu kolejnego nie przeżyłaby 

moja rodzina. Wiedziałem ponadto, 

że po ciężkich wypadkach długo ma się 

uraz psychiczny, a ponieważ jazda na 

pół gwizdka już mnie nie bawiła, to 

zdecydowałem, że w tak spektakularny 

sposób zakończę przygodę 

z Wyścigami Motocyklowymi. 

Przez jakiś czas miałem jeszcze drugą yamahę R1, 

którą jeździłem po drogach. Któregoś dnia pojechałem 

w niedzielę z Płocka do Gniezna oglądać samochody 

w licznych tam komisach, a ponieważ zeszło mi dłużej 

niż planowałem, zdecydowałem, że na drogę powrotną 

wybiorę dobrze znaną mi autostradę do Konina. Na 

autostradzie rzadko są patrole policyjne, toteż rozpędziłem 

moto do słusznej prędkości, wyprzedzałem żwawo 

wszystkich uczestników ruchu, gdy przed sobą na horyzoncie 

zobaczyłem dwa inne zbliżające się do siebie 

auta, które także dość istotnie przekraczały prędkość 

i wyprzedzały pozostałe samochody. Dla mojej R1 nie 

było problemem jeszcze przyspieszyć i po krótkiej chwili 

dogoniłem drugie z aut. Było to audi A6, przed którym 

robiąc miejsce, właśnie zjeżdżał na prawy pas autostrady 

ten pierwszy doganiany. Minęliśmy auto jeden za drugim. 

A6 przyspieszyło jakby kierowca chciał się przekonać, czy 

wytrzymam jego tempo. Cóż, nowoczesne samochody 

mają elektroniczną blokadę prędkości przy 250 km/h, 

Zdarza się, że tak się kończy wyścig 

widocznie to audi ją miało i za 

moment kierowca poczuł się 

zmuszony do zjechania mi 

z pasa. Odkręciłem gaz już 

do oporu i bez wysiłku 

wyprzedzając audi przypomniałem 

sobie, jak 

to było te 

kilka lat temu w Niemczech na autostradzie, z tym że 

teraz to ja byłem tamtym motocyklistą. 

Minutę dalej hamowałem przed bramkami i po 

zapłaceniu za przejazd ruszyłem spokojnie do domu. 

Po tym zdarzeniu całkiem przeszła mi chęć na szybką 

jazdę po drogach i kilka miesięcy później sprzedałem 

moją yamahę R1. 

We Francji miałem jeszcze jeden motocykl. Była 

to kupiona w Polsce, tak jak za pierwszym razem 600-ka, 

lecz tym razem suzuki GSXR. Jeździłem nią do pracy, 

i mimo że jest to motocykl sportowy, z reguły nie przekraczałem 

przepisów. Na mojej drodze, na obwodnicy 

miasta często wyprzedzała mnie francuska yamaha R1 

z kierowcą w sportowym kombinezonie. Wyprzedzając, 

pozdrawiał mnie wysuwając prawą nogę, a ja mu przyjaźnie 

odmachiwałem ręką, co musiał widzieć w lusterku. 

Nawet jak jeździłem do pracy autem, to zapewne rozpoznawał 

mnie po polskiej rejestracji i wyprzedzając, 

również pozdrawiał gestem. Zjeżdżał tym samym co ja 


Po dyżurze 

ślimakiem, ale na skrzyżowaniu skręcał w lewo i zaraz 

parkował przy szkole motocyklowej nauki jazdy, gdzie 

jak przypuszczałem był instruktorem. 

Tego dnia chyba był spóźniony do pracy, bo 

jadąc spokojnie moim moto lewym pasem obwodnicy, 

widziałem w lusterku, że zbliża się do mnie szybko, ale 

zamiast zwolnić i jechać za mną, włączył długie światła, 

żądając bym mu się usunął, tak by sam zdążył się 

wepchnąć jeszcze przede mną. Zjechałem czym prędzej, 

ustępując mu pierwszeństwa, ale jego gest mnie zirytował. 

Chyba dlatego, że tym przedłużonym świeceniem 

świateł poczułem się potraktowany jak zawalidroga, 

albo co gorsze niedorajda, co nie potrafi szybciej jechać. 

Zagrała we mnie krew przodków-ułanów, zredukowałem 

bieg, żeby mieć większe przyspieszenie, i odkręciłem 

gaz mojej małej suzuki do oporu, jednocześnie kładąc 

się na zbiorniku, żeby nie podniosło przedniego koła. 

Tam gdzie on hamował, rozpoczynając wjazd na ślimak, 

ja, tak żeby to usłyszał, jeszcze wrzuciłem na moment 

wyższy bieg, zwiększając prędkość. Wiedziałem, że zakręt 

ma dodatni profil i można wejść w niego ze znacznie 

wyższą prędkością, niżby wynikało to z jego promienia. 

Chwilę po wyprzedzeniu rywala po zewnętrznej 

musiałem już hamować w pochyleniu, a żeby zacieśnić 

zakręt, bo groziło mi wylecenie poza niego, użyłem 

nożnego hamulca tylnego koła i zaraz poczułem, jak 

koło sie blokuje i efektownie ślizga, obracając motocykl. 

Poczułem także znane mi z toru uczucie przerażenia 

i wiedziałem już, że będzie idealnie, a za moment nieco 

tylko dodałem gazu i wystarczyła zmiana profilu zakrętu, 

by znów wprowadzić tylne kolo w poślizg, tym 

razem przy przyspieszaniu, po czym zostawić długą 

czarną krechę z gumy tylnej opony na asfalcie przed 

oczami dopiero pojawiającego się kierowcy yamahy. 

Manewr musiałem zakończyć ostrym hamowaniem 

przed skrzyżowaniem i znakiem STOP, tak że dokonałem 

tego na przednim kole, demonstrując dojeżdżającemu 

instruktorowi podwozie mojej suzuki. Poczekałem na 

niego, popatrzyliśmy na siebie i poczułem się okropnie 

głupio. I znów coś się skończyło. 

Teraz nie mam motocykla. Suzuki, a raczej to, co 

z niej zostało po przypadkowym i niegroźnym upadku, 

jaki mi się zdarzył zimą na rondzie, sprzedałem za grosze 

i zostały mi do poruszania się tylko cztery kółka oraz 

rower. Zapewne jeszcze kupię sobie kiedyś moto, lecz 

tym razem raczej już takie, by jeździć, być może we 

dwójkę, oglądając nie asfalt, ani profile zakrętów, lecz 

uroki otoczenia i czuć romantyczny wiatr we włosach. 

Michał Galewicz 

kardiolog 

Nowości 

Dr Hidde P. van der Ploeg 

i wsp. z Sydney School of 

Public Health opublikowali 

w marcowym numerze JAMA 

wyniki badań nad wpływem 

Rys. Zen 

Siedzący tryb życia jest niezdrowy! 

siedzącego trybu życia na 

zdrowie człowieka. Analizą 

objęto 222 497 osób po 45. 

roku życia, które były obserwowane 

od 2006 do 2010 roku. 

W czasie obserwacji zmarło 

5405 osób. Uwzględniając inne 

czynniki ryzyka, obliczono że 

największe zagrożenie występuje 

u osób spędzających ponad 

11 godzin w pozycji siedzącej. 

U osób prowadzących 

taki tryb życia ryzyko zgonu 

wzrasta aż o 40% w porównaniu 

z osobami, które spędzają 

w pozycji siedzącej mniej niż 4 

godziny. Osoby spędzające do 

8 godzin w pozycji siedzącej 

mają ryzyko o 15% większe 

w porównaniu z tymi, których 

życie nie upływa na siedzeniu 

za biurkiem. 

Autorzy podkreślają, że siedzący 

tryb życia jest czynnikiem 

ryzyka wszystkich przyczyn 

zgonów, nie tylko schorzeń 

sercowo-naczyniowych. 

Zależność między siedzącym 

trybem życia a wpływem 

na zdrowie jest znana od bardzo 

dawna. Zaobserwował 

ją Bernardino Ramazzini, 

nazywany ojcem medycyny 

pracy, który w 1700 roku opublikował 

dzieło De Morbis Artificum 

Diabtriba, traktujące 

o chorobach układu mięśniowo-szkieletowego 

u robotników. 

Bernardino Ramazzini 

był profesorem medycyny na 

Uniwersytecie w Padwie. 

Dzieło można obejrzeć 

pod adresem http://archive.org/ 

stream/bernramazzinide00porzgoog#page/n28/mode/2up 

Źródło: http://archinte. 

ama-assn.org/cgi/content/ 

abstract/172/6/494 


Podróże 

A może by tak do Seulu? 

Alicja Barwicka 

W dzisiejszych czasach podróż do kraju europejskiego to zwykła bułka z masłem. 

Nawet jeśli nie jest to kraj Unii Europejskiej, to i tak jako Europejczycy czujemy się 

prawie jak u siebie. A odległości? Praktycznie żadne. Możliwość wyboru połączeń 

lotniczych jest naprawdę duża, a czas najdłuższego lotu rzadko przekracza cztery 

godziny. Podróż lotnicza poza tym, że nie trwa długo, zapewnia znacznie większy 

komfort niż większość kolejowych czy drogowych połączeń w kraju. Ale wyjeżdżając 

z Polski, nie zawsze podróżujemy do miejsc stosunkowo bliskich. Nieraz, kiedy 

celem jest kraj odległy, często o innej, obcej nam kulturze, zadanie jest znacznie 

trudniejsze, przez co wymaga dokładniejszych przygotowań. Najbardziej egzotycznym, 

chociaż nie najodleglejszym kierunkiem z jakim udało mi się zmierzyć, była 

podróż do Seulu. Cel był bardzo prozaiczny: zobaczyć, jak tam jest. 

Fot. @mimax2 

Przygotowania. Razem z moją towarzyszką 

podróży rozpoczęłyśmy tę niecodzienną przygodę od 

szukania dobrego, ale możliwie taniego połączenia, 

właściwego lokum na miejscu oraz zbierania materiałów, 

jako że żadna z nas nie czuła się na siłach aby zgłębiać 

oryginalne koreańskie przewodniki z uwagi na ich piękny, 

choć trochę dla nas trudny język (na etapie przygotowań 

na szczęście tylko pisany). Ze znalezieniem połączenia 

poszło dość gładko, bo od czego w końcu jest internet? 

Trzeba jedynie znaleźć linię, która dopiero wchodzi 

(a więc oferuje ofertę promocyjną) na trasy transkontynentalne 

w danym kierunku. W naszym wypadku 

było to Finnair, a koszty biletu na trasie Warszawa-Seul- 

-Warszawa (via Helsinki) dla jednej osoby zamknęły się 

w granicach 1600 zł. 

Rezerwacja hotelu to bezpośrednie następstwo 

zabukowania biletu. I tu także nieoceniony jest internet. 

Portali, gdzie można szukać hotelu jest oczywiście 

mnóstwo, ale naszym wyborem, jak się później okazało 

bardzo dobrym, była strona www.hostelbookers.com. 


Podróże 

Przy rezerwacji pobrano od 

nas zaliczkę w wysokości 10% 

kosztów, ale za to na miejscu 

dopłaciłyśmy tylko różnicę. 

Wraz z potwierdzeniem rezerwacji 

przesłano precyzyjny opis 

z mapką, wskazujący jak dotrzeć 

do celu podróży, z uwzględnieniem 

numeru bramki przy 

opuszczaniu lotniska, numeru 

i trasy autobusu lotniskowego, 

instrukcją gdzie należy wysiąść 

i jak od przystanku dojść na 

miejsce. 

Już podczas wirtualnego 

szukania hotelu okazało się, że 

Korea jest bardzo tanim krajem. 

Koszt noclegu w pokoju jednoosobowym 

(wyposażonym 

w podstawowe sprzęty i TV) 

z łazienką i skromnym śniadaniem 

w wybranym przez nas 

hostelu wyniósł w przeliczeniu 

tylko 16,29 euro. Dodatkowo 

w tej cenie był jeszcze darmowy 

dostęp do internetu, obniżone 

ceny posiłków w sąsiadujących 

restauracjach, a także bardzo 

zachęcająca cena wycieczki do 

strefy zdemilitaryzowanej. 

Plan wyprawy obejmował 

tylko kilka dni w Seulu, więc 

trzeba było bardzo dokładnie 

obmyślić trasy zwiedzania, żeby 

zobaczyć jak najwięcej, ale nie 

zamęczyć się wędrówką. Przewodnika 

w języku polskim nie 

udało się zdobyć, ale bardzo 

sprawdził się anglojęzyczny z serii 

Lonely Planet, uwzględniający 

nie tylko przykłady konkretnych 

tras z uzasadnieniem co, 

gdzie i dlaczego należy zobaczyć, 

Fot. Alicja Barwicka 

Mapa, przewodnik, trochę kasy i w drogę... 

Przebieg lotu można obserwować na ekranie 

To już Seul 

Sieć metra jest imponująca 

ale także podstawowe informacje 

historyczno-geograficzne. 

Szczególnym elementem 

przygotowania 

tras zwiedzania była analiza 

planu seulskiego metra, 

którego pierwszą linię oddano 

do użytku dokładnie 

w tym samym roku co (także 

pierwszą) w Warszawie… Jak 

później pokazała rzeczywistość, 

poruszanie się metrem 

w Seulu tylko na mapie wygląda 

na dziecinnie proste. 

Lot do Seulu trwa 

odpowiednio długo, przy 

czym warunki w klasie 

ekonomicznej trzeba uznać 

za absolutnie zadowalające 

(pełna dostępność licznych 

kanałów muzycznych i filmowych 

oraz urozmaicone 

posiłki kuchni europejskiej 

i azjatyckiej). Pierwsze wrażenie 

po wylądowaniu na 

ogromnym lotnisku Incheon 

(Seul ma dwa lotniska międzynarodowe) 

jest bardzo 

pozytywne. Uderza bardzo 

dobra organizacja. Doskonałe 

oznakowanie (dwujęzyczne) 

ułatwia załatwienie jeszcze 

na lotnisku niezbędnych 

spraw. Można na przykład 

zarezerwować pokój w hotelu 

lub potwierdzić zamówione 

wcześniej miejsce, można, 

a nawet trzeba skorzystać 

z darmowego dostępu do 

internetu, by zawiadomić 

rodzinę o szczęśliwym finale 

pierwszego odcinka podróży, 


Podróże 

W wielu miejscach są dwujęzyczne napisy 

można też zaopatrzyć się w bilet upoważniający do poruszania 

się po mieście wszystkimi środkami publicznego 

transportu. Z tym biletem wiąże się wiele udogodnień 

w postaci dodatkowych zniżek, np. na wstęp do muzeów. 

Zależnie od docelowej lokalizacji w mieście, 

lotnisko opuszcza się konkretnym, odpowiednio oznakowanym 

wyjściem, zapewniającym dostęp do właściwego 

autobusu, dzięki czemu unika się błądzenia. Cena biletu 

za przejazd do miasta jest śmiesznie niska, a uprzejmi 

kierowcy (zawsze w białych rękawiczkach) po upewnieniu 

się, że wybrany kurs jest tym właściwym 

dla pasażera, sami ładują do luku bagaże 

i sami też je na przystankach wyładowują. 

Jak się poruszać po mieście 

i co trzeba zobaczyć? Poznanie zawiłości 

metra w tym mieście jest nie lada zadaniem, 

ale za to ogrom możliwości połączeń 

gwarantuje najszybsze przemieszczanie się, 

a tym samym oszczędność czasu i nóg. Przy 

Fot. @mimax2 

każdym wyjściu z metra (na niektórych stacjach jest ich 

po kilkanaście) są zlokalizowane i dobrze oznakowane 

przystanki autobusowe, dające możliwość przesiadek. 

Aby wiedzieć gdzie w Seulu znajdują się najważniejsze 

dla zwiedzających obiekty warto skorzystać 

z bogatej oferty City Tour Bus, wybrać jedną lub kilka 

tras, co już na początku pobytu pozwoli na ostateczne 

ustalenie harmonogramu zwiedzania. W ramach jednej 

opłaty za przejazd z takiego turystycznego autobusu 

można w każdej chwili wysiąść, obejrzeć wszystko to, 

co jest w pobliżu, a po zwiedzaniu ponownie 

do niego wrócić i jechać dalej, by 

znowu za jeden czy więcej przystanków 

wysiąść i kontynuować zwiedzanie. Koszt 

przejażdżki jest niewielki, przy czym posiadacze 

biletu na korzystanie z transportu 

miejskiego korzystają z kolejnej zniżki. 

Seul jest położony nad dużą rzeką 

Han, ale większość atrakcji o znaczeniu 

historycznym jest zlokalizowana dość 


Podróże 


Fot. @mimax2 

Kompleks pałacowy 

Deoksugung 

daleko od niej i dlatego 

części turystów 

nie starcza czasu i sił 

(oczywiście wszędzie dochodzi metro), by zapuścić się 

na drugi brzeg lub przynajmniej na wyspy. A warto, 

bo właśnie tam w przepięknej scenerii mieszczą się 

między innymi groby królewskie, a na wyspie Jamsil 

– park olimpijski, do którego wchodzi się przez Bramę 

Światowego Pokoju. Znajdziemy tam nie tylko Ścianę 

Chwały, na której upamiętniono zwycięzców igrzysk 

olimpijskich z 1988 roku, ale też ponad 200 ciekawych 

rzeźb powstałych dla uczczenia olimpiady, sporządzonych 

przez artystów z 66 krajów świata. Najważniejsza 

dla zwiedzającego część miasta łączy w sobie centrum 

Fragment pagody Tagpol 

handlowe nowoczesnej metropolii oraz najważniejsze 

atrakcje historyczne. Seul ma wiele świetnie zachowanych 

kompleksów pałacowych, zawsze zlokalizowanych na 

terenie naprawdę dużych (poszczególne trasy spacerowe 

mają nawet do 3 km długości), bardzo dobrze utrzymanych 

parków lub ogrodów, a każde z takich miejsc jest 

dostępne dla osób niepełnosprawnych. 

Koniecznie więc trzeba zobaczyć 

królewskie pałace, budowane głównie 

za czasów dynastii Choseon (XV-XVI 

wiek): Gyeongbokgung (w sąsiedztwie 

pilnie strzeżona piękna rezydencja głowy 

państwa – Blue House), Changdeokgung 

z pięknym „tajemniczym ogrodem” oraz 

położony w samym centrum miasta 

Fot. @mimax2 

Przykłady niezwykłej dbałości o detale architektoniczne 


Podróże 

Zmiana warty przed pałacem Deoksugung 

Fot. @mimax2 

w pobliżu ratusza Deoksugung. Już w kilka chwil po 

opuszczeniu stacji metra można przed frontonem tego 

pałacu obejrzeć zapierające dech barwne historyczne 

widowisko, którego namiastkę oglądamy w europejskich 

miastach i znamy jako zmianę warty. Pochodząca 

z tego samego okresu i udostępniona (po rekonstrukcji) 


Podróże 

Kamienny lew to bardzo 

popularny detal architektoniczny 

zespołów 

pałacowych 

W dzielnicy Myeongdong niewielkie rzeźby ilustrują 

codzienne zajęcia dawnych mieszkańców 

zwiedzającym tradycyjna wioska koreańska, znajdująca 

się na rozległym obszarze Namsangol, jest także warta 

obejrzenia. Czegoś takiego w Europie nie zobaczymy. 

Koreańczycy bardzo cenią swoje historyczne 

skarby i niezwykle starannie o nie dbają. Dobrym przykładem 

jest poddawana nieustannej renowacji najstarsza 

koreańska pagoda Tagpol, położona w niewielkim parku 

w dzielnicy Insadong, tuż obok nowoczesnej Jongno 

Tower, będącej jedną z wizytówek miasta. Dzielnica 

Insadong łączy tradycję z elegancją Seulu. Mnóstwo tu 

herbaciarni, kafejek, galerii sztuki, sklepów z pamiątkami 

i antykami. W niewielkiej odległości mieści się 

Jogyesa – największa świątynia buddyjska, z ogromnymi 

pozłacanymi posągami Buddy i małą, ale widać bardzo 

ważną pagodą na dziedzińcu. Na tym samym dziedzińcu 

zwraca uwagę znacznie mniejszy kamienny posąg Buddy 

Współczesność też utrwala się na pomnikach 

uśmiechniętego od ucha do ucha. Druga wielka świątynia 

buddyjska Bonguensa, gdzie przy wejściu na teren 

wita nas oczywiście wielki posąg, mieści się po drugiej 

stronie rzeki Han, w nowoczesnej dzielnicy handlowej. 

Seul, jako typowe miasto azjatyckie, ma wielkie 

targowiska. Te największe to: Dongdaemun (dominuje 

odzież, w tym markowa), Gyeongdong (żywność, 

w szczególności przyprawy, zioła; to tu na dosłownie 

każdym kroku można kupić narodowe danie kimchi 

w nieskończenie licznych odmianach), Janganpyeong 

(dzieła sztuki, antyki, wyroby z drewna), Namdaemun 

(największe, dosłownie ze wszystkim) oraz wielki targ 

elektroniczny Yongsan. Nie można tu nie wspomnieć 

o popularnej dzielnicy Myeongdong, gdzie aż roi się 

od wielkich magazynów i mniejszych sklepów, w których 

robią zakupy mieszkańcy i turyści, i gdzie każdy 

Fot. @mimax2 

Miód na poczucie estetyki tych, co kochają się w kablach (są tacy wśród nas) 


Podróże 

Na wielkich targowiskach można zjeść i ubrać się za grosze 

znajdzie wszystko, czego potrzebuje. W nowoczesnym 

centrum handlowym pośród reprezentacyjnych hoteli 

i wieżowców znanych sieci, trzeba odwiedzić ulubione 

miejsce spotkań mieszkańców Seulu – Cheonggye stream. 

W ciekawy architektonicznie sposób wykorzystano 

naturalny strumień z wodospadami, a nad jego brzegiem 

zbudowano centrum rozrywki i wypoczynku. Tu życie 

miasta faktycznie tętni całą dobę. 

Stopki w posadzce 

peronu wskazują, 

gdzie należy stanąć, 

by trafić dokładnie 

w otwarte drzwi 

wagonu metra 

Wśród zieleni 

skwerów 

i parków 

zawsze widać 

architektoniczną 

tradycję 

i nowoczesność 

Doskonała jakość, a cena w sumie 

ok. 20 zł 

Fot. @mimax2 

Ciekawostką nowoczesnego Seulu jest ogromna 

liczba rzeźb postawionych na wolnym powietrzu. Jest ich 

tu więcej niż w jakimkolwiek innym mieście na świecie. 

Te zgromadzone w parku olimpijskim to tylko niewielka 

część ogólnej liczby. Prawie każdy znaczący budynek ma 

przed frontonem rzeźbę, a naprawdę warto zatrzymać 

oko na zdumiewającej ogromnej, 50-tonowej rzeźbie 

Hammering Man zamykającej wylot ulicy Seyong i na 



Podróże 

Patrole policji są wszędzie, ale turyści czują się bezpiecznie 

Przedszkolaki też mają swój „służbowy” rynsztunek 

różowym facecie, który z walizeczką 

czeka sobie na pociąg przed głównym 

dworcem kolejowym. 

Podczas zwiedzania napotkamy 

wiele mniejszych i większych parków, 

czy przynajmniej zielonych skwerów, 

gdzie można odpocząć po trudach 

wędrówki i ustalić plan marszruty na 

najbliższe godziny. Nie będzie też trudności 

ze znalezieniem miejsc, gdzie 

można się posilić. Warto spróbować 

lokalnych tradycyjnych potraw. Szczególnie 

pyszne są dania z wołowiny z jarzynami 

(galbi i bulgogi) oraz mandu 

– pierożki, a także bibimbap – danie 

z ryżu, jajek, mięsa i warzyw w sosie chili. Można też 

korzystać z wielu europejskich lub amerykańskich sieci, 

gdzie smaki potraw będą identyczne z tymi, do których 

przywykły nasze kubki 

smakowe. 

Dobrze jest podsumować 

zwiedzanie spojrzeniem 

na to piękne miasto z platformy 

seulskiej wieży na wzgórzu 

Namsan. Jeśli starczy 

nam czasu by zobaczyć coś 

poza Seulem, to niezwykłą 

wyprawę do strefy zdemilitaryzowanej 

stanowiącej granicę z Koreą Płn. oferuje 

każdy hotel w wariancie pół- lub jednodniowym. Cena 

nie jest wysoka, a oryginalne wrażenia zapewnione. 

Trzeba tylko pamiętać o właściwym (tj. nierzucającym 

się w oczy) ubiorze. 

Fot. @mimax2 

Dzieci na całym świecie bawią się tak 

samo 

Te wesołe panie częstowały nas na targu pierożkami 

Ludzie Mocno doświadczeni 

historycznie, ale i przywykli od wieków 

do obrony swojej państwowości i tożsamości 

narodowej Koreańczycy są narodem 

bardzo pogodnym i niezwykle 

wręcz uprzejmym. Na ulicach Seulu 

widzi się mnóstwo młodych mężczyzn 

w wojskowym rynsztunku, przy czym 

wcale im to nie przeszkadza w pozdrawianiu 

wszystkich w tradycyjnej formie, 

tj. z głębokim ukłonem. Wobec 

cudzoziemców są otwarci i przyjaźni, 

chętni do pomocy (doświadczyłam tego 

kilkakrotnie, gdy gubiłam się w zawiłościach 

seulskiego metra). Są dumni ze 

swojej historii, a ich szacunek dla tradycji dotyczy nie 

tylko wielkich wydarzeń, ale i codzienności. Pamiętać 

więc należy o pozostawianiu butów na zewnątrz nie tylko 

przed wejściem do świątyni, ale 

i do każdego domu. 

Powrót. Jeśli przed 

wylotem do kraju nie udało się 

zdobyć pamiątkowych upominków 

w dzielnicach handlowych 

i wielkich targowiskach, można 

to zrobić jak zwykle na lotnisku, 

z tą jednak różnicą, że tak tanich, 

w tak wielkim porcie lotniczym – nie widziałam 

jeszcze nigdy. No cóż, nie jest to jedyny powód, dla 

którego z wielką przyjemnością odwiedziłabym Seul 

ponownie. 


okulistka w podróży 


Po dyżurze 

W moim domu gotuje Oskar 

Sałatek nigdy dość, bo każdy je lubi. Tym razem bardzo proste przepisy na sałatki, które można 

przyrządzić dosłownie w kilka minut. 

Sałatka „żółta” 1 

Składniki: • 2 upieczone (i wystudzone) piersi z kurczaka • 1 świeży lub 2 puszki 

ananasa • 2 garście rodzynek • łyżka majonezu i • owoce do dekoracji (mogą być 

np. brzoskwinie z puszki) • przyprawa curry. 

Wykonanie: Mięso pokroić w drobną kostkę i rozłożyć na dnie płaskiego naczynia. 

Ananasa (jeśli z puszki – to najpierw odsączyć) także drobno pokroić i ułożyć 

warstwą na mięsie. Na powierzchni równomiernie rozrzucić rodzynki i posypać 

curry. Nie mieszać! Całość delikatnie wyrównać i posmarować cienką warstwą 

majonezu. Udekorować owocami. Przed podaniem wstawić do lodówki na co 

najmniej 0,5...1 h. 

Sałatka „żółta” 2 

Składniki: • odsączona słodka kukurydza (2 puszki á 400 g) • drobno pokrojony 

ananas po odsączeniu (2 puszki á 560 g) • garść rodzynek • 4 jajka ugotowane na 

twardo i drobno pokrojone • 100 g startego na większych oczkach łagodnego sera 

żółtego • łyżka majonezu • owoce do dekoracji. 

Wykonanie: Wszystkie składniki dokładnie wymieszać i po udekorowaniu wstawić 

do lodówki na co najmniej godzinę. 

Klasyczna sałatka jarzynowa 

Składniki: • 4 ziemniaki ugotowane w mundurkach • ugotowane: 3 marchewki, 

2 pietruszki i 1 seler średniej wielkości (mogą być odzyskane z rosołu) • 4 jajka 

ugotowane na twardo i drobno posiekane • 4 lub 5 jabłek obranych ze skórki i po 

usunięciu gniazd nasiennych drobno pokrojonych • odsączona słodka kukurydza 

(2 puszki á 400 g) • odsączony zielony groszek (1 puszka á 400 g) • 5 lub 6 kiszonych 

ogórków • sol, pieprz, majonez. 

Wykonanie: Gotować bez soli ziemniaki i pozostałe warzywa. Po wystudzeniu obrać ze skórki i drobno pokroić 

ziemniaki, a następnie dodać pokrojone drobno (także bez skórki) ogórki kiszone i wymieszać z ziemniakami. 

Dzięki temu ziemniaki nie będą się kleić. W dalszej kolejności dodać pokrojone pozostałe warzywa, jajka, jabłka, 

kukurydzę i groszek. Całość po wymieszaniu z łyżką majonezu doprawić do smaku solą i pieprzem. Udekorować, 

a przed podaniem koniecznie schłodzić w lodówce. 

Sałatka śledziowa 

Składniki: • 1 opakowanie śledzi w oleju typu Matjas (750 g) • 4 lub 5 jabłek obranych 

ze skórki i po usunięciu gniazd nasiennych drobno pokrojonych • 2 lub 3 

cebule drobno pokrojone • 400 g gęstej kwaśnej śmietany. 

Wykonanie: Najpierw pokroić śledzie w drobną kostkę, odlewając zalewę olejową. 

Następnie dodać cebulę i jabłka oraz wymieszać wszystko ze śmietaną. Przed 

podaniem sałatka powinna „odstać” dobę w lodówce. 


Zapraszamy Czytelników do dzielenia się swoimi przepisami 



Szkocja 

Początki nowoczesnej chirurgii 

antyseptycznej 

Mariusz Madaliński 

W lutym 2012 r. minęła setna rocznica śmierci 

twórcy nowoczesnej antyseptycznej chirurgii. Joseph 

Lister, prowadząc badania mikroskopowe nad gojeniem 

się ran i po zapoznaniu się z pracą Louisa 

Pasteura („Recherches sur la putréfaction”, czyli badania 

nad gniciem), zaczął pokrywać rany opatrunkami 

nasyconymi rozcieńczonym kwasem karbolowym. 

Zastosował karbol do obmywania skóry wokół 

miejsca operowanego, nasycania nici, mycia rąk i narzędzi 

chirurgicznych, a także kazał rozpylać karbol 

w salach operacyjnych. 

Fragment portretu profesora 

Josepha Listera i jego podpis. Ze 

zbiorów w Chancellor’s Building, 

The University of Edinburgh. 

Fot. Mariusz Madaliński 

Obserwacje i dedukcja 

Spostrzeżenia Listera, że można w ten sposób 

radykalnie zmniejszyć częstość zakażeń powodujących 

śmierć operowanych pacjentów, spowodowały na początku 

wiele sprzeciwów, podobnie jak odkryte wcześniej 

przez dr. Ignacego Semmelweisa znaczenie mycia rąk 

i narzędzi oraz stosowania środków antyseptycznych dla 

zmniejszenia ryzyka rozwoju gorączki połogowej. Na 

tydzień przed śmiercią dr. Semmelweisa Lister dokonuje 

pierwszej operacji w warunkach antyseptycznych. 

Została ona przeprowadzona w Szkocji, w Glasgow 

Infirmary, w 1865 r. ‬ 

Może nas zastanawiać opór jaki napotykały obserwacje 

Listera, tym bardziej że szkocki chirurg John 

Pringle (profesor z Edynburga) rozumiał znaczenie 

zabiegów „przeciwko gniciu ran” i zastosował termin 

antyseptyka po raz pierwszy w 1750 r. 

Każdy sukces ma też swoją tajemnicę. W ubiegłym 

roku minęła setna rocznica śmierci innego chirurga 

z Edynburga, który widział nie tylko zalety, ale również 

wady nowych metod Listera (np. wydłużenie czasu operacji). 

Uznając jednak zasady Listera, zaczął zmieniać 

ubranie przed każdym zabiegiem, kiedy jeszcze Lister 

operował wszystkich pacjentów w tym samym fraku. 

Nazywał się Joseph Bell. Był człowiekiem o niezwykłej 

inteligencji. Stawiał sobie za cel nauczyć studentów dedukcji. 

Pomagał niejednokrotnie policji w rozwiązywaniu 

zagadek kryminalnych i stał się prototypem postaci 

Sherlocka Holmesa, bohatera powieści napisanych przez 

jednego ze swoich studentów, Conana Doyle’a. 

Powiedzenia Josepha Bella trafiły do dialogów 

Sherlocka Holmesa, co początkowo bardzo nie 

podobało się dr. Bellowi i było powodem niezgody 

między nim a autorem powieści detektywistycznych. 

Kiedy jednak książki o Holmesie stały się popularne, 

kontakty między nimi stały się bardziej przyjacielskie. 

Osobowość nauczyciela dedukcji przetrwała 



w niezwykły sposób – stając się literackim pomnikiem, 

przetłumaczonym na wiele języków i wchodząc do 

kanonu klasyki filmowej*. 

Josephowi Bellowi nie udało się objąć fotela profesorskiego 

w Edynburgu, po swoim szefie prof. Syme. 

Przypadł on zięciowi profesora, czyli Listerowi. Po 15 

latach pracy w Royal Infirmary w Edynburgu dr Bell nie 

mógł uzyskać przedłużenia kontraktu. Objął stanowisko 

szefa oddziału chirurgicznego w szpitalu dziecięcym i był 

redaktorem pisma lekarskiego wydawanego w Edynburgu. 

Jak podają źródła historyczne, uchodził za człowieka 

szczęśliwego i spełnionego zawodowo. 

Lister natomiast zdobył zaszczyty i sławę. Nie 

tylko z powodu rozwoju chirurgii antyseptycznej, 

ale również w wyniku opracowania chirurgicznego 

leczenia złożonych złamań kości. Miał także swój 

wkład w rozwój wiedzy o budowie tęczówki (dzięki 

badaniom mikroskopowym), tworzeniu się skrzepów, 

badaniom nad przepływem włośniczkowym i zapaleniem 

tkanek. 

Dzisiaj możemy się zastanawiać, jak potoczyłyby 

się losy lorda Listera, gdyby nie jego ojciec, będący 

kupcem handlującym winem, po amatorsku zajmujący 

się badaniami mikroskopowymi, który opublikował 

teoretyczne podstawy tworzenia złożonych soczewek 

achromatycznych (które są używane w mikroskopach 

do dzisiaj) oraz gdyby nie żona Josepha Listera, która 

pomagała mu w badaniach naukowych. A także gdyby 

nie czytanie gazet i zwrócenie uwagi na dwie informacje 

prasowe: o zastosowaniu kwasu karbolowego w oczyszczalni 

ścieków w Carlisle dla skutecznego usunięcia 

zapachu zgnilizny oraz o próbie zapobieżenia zakażeniu 

bydła przez spryskanie pastwiska karbolem (zwierzęta 

tego nie przeżyły). Odkrycie Listera trafiło na łamy 

„The Lancet” w marcu 1867 r. 

*Gdy przed laty przechodziłem koło pomnika Sherlocka Holmesa 

w Edynburgu, zastanowił mnie napis na tablicy upamiętniającej 

pisarza sir Conana Doyle’a. Wtedy jeszcze nie 

przypuszczałem, że napiszę artykuł Zdolność dedukcji jest 

z pewnością zaraźliwa… – w poszukiwaniu prawdziwego Sherlocka 

Holmesa – jest on dostępny na stronach internetowych 

pisma „Chirurgia Polska” (tom 13, nr 2 – 2011). 

Związki z Polską 

Pierwszym polskim chirurgiem, który zastosował 

zasady Listera, był prawdopodobnie dr Marian Wygrzywalski 

z Piotrkowa Trybunalskiego, który również 

przetłumaczył jego pracę na język polski (w 1867 r.). 

W 1879 r. dr Mikulicz-Radecki, pracujący w wiedeńskiej 

klinice chirurgicznej, został wysłany przez 

profesora Teodora Billrotha do Halle, aby poznał tzw. 

metodę listerowską, uznawaną za dość kontrowersyjną, 

z którą potem zapoznał się u samego Listera, kiedy ten 

był już profesorem w King’s College w Londynie. Po 

powrocie dr. Mikulicza do Wiednia, w klinice Billrotha 

zaczęto rozpylać kwas karbolowy w polu operacyjnym. 

Tak historia musiała zatoczyć koło z udziałem 

polskiego chirurga, aby antyseptyka, zlekceważona 

w Wiedeńskim Szpitalu Ogólnym przez współczesnych 

dr. Semmelweisa, mogła trafić do wiedeńskiej kliniki 

chirurgicznej. W 1897 r. po raz pierwszy Mikulicz użył 

maski chirurgicznej. Ten wkład dr. Mikulicza-Radeckiego 

do rozwoju antyseptyki jest uznawany powszechnie 

w piśmiennictwie medycznym, chociaż jest on tam 

zwykle nazywany chirurgiem niemieckim. 

Edynburg zaś jest dla Polski szczególnie ważnym 

miastem. Tutaj w 1941 r. został otwarty Polski Wydział 

Lekarski (przy Uniwersytecie Edynburskim). Wśród 

znanych jego absolwentów można wymienić Antoniego 

Kępińskiego – późniejszego profesora Uniwersytetu 

Jagiellońskiego. 

Kiedyś codziennie mijałem jeden z budynków 

szpitalnych, w którym Naczelny Wódz, gen. broni Władysław 

Sikorski dokonał otwarcia Polskiego Szpitala. 

Budynek nosił imię Ignacego Paderewskiego aż do 

chwili rozbiórki, która nastąpiła w 2010 r. Powoli giną 

pamiątki historii. Zanika również pamięć o nauczycielach. 

Szczególnie nowa generacja stawia sobie pytanie – po co 

nam historia? Może nie warto szukać na nie odpowiedzi. 

Może lepiej pokazać, że poznanie tego, co minęło, może 

być ekscytujące. Poza tym na kartach historii można się 

nauczyć pewnej mądrości. 

Mariusz Madaliński 

konsultant gastroenterolog 

UK/Polska 


Po dyżurze 

Hurtownia autorytetów 


Ruch w Hurtowni Autorytetów był niewielki. Czuło 

się, że nadciągają wakacje. Dyżurny Operator przeciągnął 

się leniwie. Nic się nie działo od dwóch godzin. 

Żadnych ciekawych zamówień ani pilnych zabiegów na 

wątłej świadomości Narodu 

Nieszczęśników, zwanego 

często w dokumentach 

po prostu NN*. 

I to ma być ostry 

dyżur? – pomyślał znudzony. 

– Chyba pójdę wcze- 

Dyżurny Operator 

śniej na obchód Departamentów Specjalnych. Zobaczę, 

czy jest dobre natlenowanie w Wydziale Autorytetów 

na Specjalne Okazje. 

Na półkach Wydziału 

Autorytetów na Specjalne Okazje 

wylegiwały się w pozycji 

„spocznij” następujące autorytety: 

Osobliwa Moralność, 

Smagający Bat, Święte Oburzenie 

oraz Nieustanne Zdziwienie. 

Tak naprawdę wcale 

się nie wylegiwały. Autorytety 

w najwyższym stopniu umiały Osobliwa Moralność 

wykorzystać każdą minutę. Taka już była ich natura. 

Osobliwa Moralność 

podkradała dostęp do tlenu 

Świętemu Oburzeniu, które 

nie mogło tego zauważyć, 

ponieważ przenosiło kontenery 

energii przydzielone 

Nieustannemu Zdziwieniu. 

Smagający Bat Święte Oburzenie próbowało 

przechwycić promienie świetlne przeznaczone dla Osobliwej 

Moralności. Autorytety uwijały się jak w ukropie, 

zbliżał się bowiem czas porannej lektury. 

*Ten skrót można rozwinąć po polsku – Nazwisko nieznane 

(NN) lub po angielsku – No name – produkt masowy, tzw. 

bezmarkowy. 

Rys. Zen 

Nieustanne Zdziwienie, Święte Oburzenie oraz 

Osobliwa Moralność na zlecenie Wielkiego Kreatora 

musiały codziennie czytać od 

deski do deski pismo „Nowiny 

& Winy”. Dzięki lekturze 

każdego dnia wiedziały, kogo 

będą piętnować. Wnioski 

z lektury przekazywały do 

Smagającego Bata, który świstał 

nad głowami nieszczęśników 

Nieustanne Zdziwienie 

nominowanych do piętnowania. 

Po lekturze autorytety udawały 

się na zasłużony odpoczynek, aby 

zachować ciągłość dobrej formy. 

Może przecież w każdej 

chwili się zdarzyć, że Osobliwa 

Moralność będzie musiała skarcić 

jakiegoś nieszczęśnika, a były ich 

Święte Oburzenie całe tłumy. Jak każdy tłum, Naród 

Nieszczęśników miał wiele bezsensownych pomysłów. 

Święte Oburzenie co i raz dostawało bólu swych delikatnych 

skroni, gdy słuchało pomysłów dobiegających 

z Tłumu Nieszczęśników. Tłum wykrzykiwał swoje 

hasła w kółko i bez końca. Raz wołał Chleba!, innym 

razem Pracy! Jacyś niezidentyfikowani członkowie tłumu 

potrafili nawet zawołać Szacunku! Co gorsza, najstarsi 

z tłumu swoimi piskliwymi głosami wykrzykiwali słowo 

najobrzydliwsze. Ci nieznośni starcy wołali Prawdy! 

Wielki Kreator nie mógł się wprost nadziwić, skąd 

brał się w tłumie apetyt na chleb, pracę, szacunek oraz 

prawdę. Czyż ochłapy, bezrobocie, pogarda, kłamstwo nie 

były właściwym pożywieniem tłumu? Skąd taki tłum znał 

smak chleba? Chyba jacyś bezczelnie pamiętliwi starcy 

musieli tłumowi opowiedzieć, jak smakuje prawdziwy 

chleb. Tłum mógł kupować tylko ochłapy. Wiadomo 

jak krótki mają termin spożycia. Żeby nie marnować 

wyprodukowanych ochłapów, Wielki Kreator nakazywał 

zawsze obfite posypywanie ich solą. Z przesolonego 

tłumu często padały narzekania na bóle głowy. Ale 


Po dyżurze 

Tłum Nieszczęśników 

kto by się tym martwił. Tłum jako taki nie miał głowy. 

Nieszczęśnicy z bólem głowy byli zaledwie małymi 

fragmentami większej całości. Liczyła się tylko całość. 

Osobliwa Moralność czasem na zebraniach Rady 

Nadzorczej podkreślała: 

– Już moja w tym głowa, aby tłum miał skołowane 

łby. A że trochę ich pobolą, nie szkodzi. Nie będą się 

zbytnio interesować nie swoimi sprawami. Takiemu 

wypoczętemu, nieobolałemu Narodowi Nieszczęśników, 

czyli po prostu NN, mogłoby przyjść do głowy 

jakieś kłopotliwe pytanie. Wprawdzie w Departamencie 

Standardowych Odpowiedzi przygotowano całe zestawy 

odpowiedzi na pytania, ale może się zdarzyć, że padnie 

pytanie nieznane wcześniej. Na wypadek tak obrzydliwego 

zdarzenia zalecano coś w tym stylu: 

– Świetne pytanie! Gratulujemy przenikliwości 

i doświadczenia! Doprawdy jesteśmy pod wrażeniem 

pańskiego pytania. Czy mógłby pan powiedzieć nam, 

jak wpadł na pomysł zadania tak oryginalnego pytania? 

Na ogół wyrażenie zachwytu wystarczało. Pytający 

pożywiał się fałszywym zachwytem, który był jeszcze 

smaczniejszy niż przesolone ochłapy. Odpowiedź nie 

była już właściwie potrzebna. 

Nie do przyjęcia było wołanie Pracy! Wielki 

Kreator pamiętał, że ktoś ze starców mówił mu, iż praca 

uszlachetnia. Tego by jeszcze brakowało, żeby tłum 

wyszlachetniał! Jak bym do nich przemawiał? Szlachetny 

tłumie! – śmiechu warte. A może jeszcze śmieszniej: 

Szlachetne tłumoczki i tłumokowie! – można dostać skrętu 

kiszek. Cholera, jak bym dostał skrętu kiszek, musiałbym 

pójść do szpitala na operację. Brrr... już słyszę, jak jakiś 

doktor woła do mnie Żądam szacunku! Czy taki doktor 

Rys. Zen 

nie rozumie, że wyłącznym właścicielem szacunku jest 

Centralny Komitet Kreatorów (CKK)? 

Wielki Kreator wiedział, że bez pomocy Smagającego 

Bata żadna akcja poskramiania zachcianek 

tłumu nie odniosłaby należytego rezultatu. Żeby efekt 

był utrzymany dostatecznie długo, niezbędne było 

przyłączenie się Nieustannego Zdziwienia. 

Wielki Kreator lubił dbać o Specjalne Autorytety, 

a nawet kilka razy w roku je rozpieszczać. Zabierał 

wszystkie Autorytety na lody malinowe i szarlotkę na 

ciepło. Warte były tej niewielkiej inwestycji. W końcu 

dzięki nim rzeczywistość był taka, jak sobie wymarzył. 

Co prawda niekiedy znajdował się jakiś śmiałek, 

który kwestionował opinie wygłaszane przez Autorytety. 

Kreator wydawał specjalny rozkaz, aby załatwić go 

liczbami. Zasypać, omotać, powalić na kolana. Liczby 

robiły to znakomicie. Najlepiej spisywały się liczby 

powyżej tysiąca. 

– Ty, śmiałku szkaradny, czym jest twój jeden głos 

przeciwko kolumnom liczb?! 

Kolumny liczb ustawiały się w takich konfiguracjach, 

jak zalecał Wielki Kreator. 

Płynęły dni, miesiące, lata. Wielkie Autorytety 

zbudowały sobie eleganckie rezydencje. Niektórym 

wyrosły brzuchy w następstwie nadkonsumpcji wszystkiego, 

co dało się wchłonąć i strawić. Zanosiło się na to, 

że będą żyły długo i szczęśliwie. 

Nastała noc świętojańska. Choć była to najkrótsza 

noc w roku, autorytety spały spokojnym snem. Zdawało 

się, że nic im nie grozi. Oddychały równomiernie. 

Osobliwej Moralności śniło się, że nigdy przez 

całe życie nie zrobiła nic niemoralnego. Nawet nie wiedziała 

do końca, co to jest niemoralność. Smagający Bat 

śnił, że rozdziela zasłużone razy, nawet we śnie nie przychodziło 

mu do głowy, że mogą być niezasłużone. Święte 

Oburzenie śniło, że tylko ono ma prawo do wyrażania 

tego uczucia, innym wolno było co najwyżej zawstydzić 

się reakcją Oburzenia. Nieustanne Zdziwienie, zgodnie 

ze swą naturą, nawet we śnie się dziwiło. 

Gdzieś koło piątej nad ranem wszystkie Autorytety 

zaczęły poruszać się niespokojnie. Przewracały 

się na boki, wierciły, zmieniały położenie poduszek, 

rozkopywały puchowe kołdry. 


Po dyżurze 

Dyżurny spojrzał na ekran monitorujący przebieg 

myśli oraz snów podopiecznych. Cholera, co się dzieje? 

– pomyślał zdenerwowany. Na monitorach wszystkich 

autorytetów płynęły fale lambda. Fatalne fale. Zwiastowały 

nadejście niedobrych 

snów. Po serii wyładowań fal 

lambda zaczęły chaotycznie 

pojawiać się wszystkie fale alfabetycznie: 

alfa, beta, gamma, 

delta. Cały alfabet grecki fal. 

To nie były żarty! Autorytety 

gnębił koszmarny sen. Dyżurny 

włączył czytnik snów. Na 

ekranie wszystkich autorytetów 

wyświetlał się ten sam sen. To 

wymagało zawiadomienia szefa 

dyżuru. 

Rozkodowano zapis 

snów. Zdumieni dyżurni czytali 

zapis snu Osobliwej Moralności: 

O rany, mam coś w ustach, 

coś mi narasta i wszystko wypełnia. 

Muszę to świństwo wypluć, 

inaczej nie będę mogła wyrażać 

oburzenia. Jak ludzie się dowiedzą, 

że jestem oburzona ich 

postępowaniem, gdy nie będę mogła w ogóle mówić? Co to 

może być? Jakieś małe, kłujące drobiny. Muszę zobaczyć 

w lusterku. Co to jest? Brokat? No tak. To jest brokat! Skąd 

się wziął? Nie mogę go wypluć, ciągle go przybywa! Nie 

mogę wypluć! Ratunku!!! Ratunku!!! 

Z indywidualnych drukarek pozostałych autorytetów 

wyskakiwały identyczne opisy. 

Autorytety budziły się i pełne oburzenia spluwały 

gdzie popadnie. Pluły do południa. Nic nie pomagało. 

Brokat siedział w ich jakże szlachetnych jamach ustnych. 

Im więcej wypluły, tym więcej nowych drobinek 

przybywało. Pluły przez cały dzień. Zwołano Absolutnie 

Prywatne Konsylium. Nikt nie znał sposobu na usunięcie 

brokatu. Autorytety pluły bez końca. Nie mogły 

wykonywać swych funkcji. Jak można komuś pokazać 

zapluty autorytet? Czy on kogoś przekona? – nerwowo 

rozmyślał Wielki Kreator. 

Wielki Kreator 

Zdawało się, że małe świecące drobinki pokonały 

Wielkie Autorytety raz na zawsze. Wielki Kreator długo 

rozmyślał. W końcu zdecydował: wynajmę sobie nowe 

autorytety. Każdy jest do wynajęcia. Podwoję honorarium. 

Szukał przez tydzień, 

jednak nikt nie chciał się 

zgodzić. Co do licha z nimi 

się porobiło? Potroję stawkę. 

Doszedł do dziesięciokrotności 

honorarium dotychczasowych 

autorytetów. Nic 

nie działało, nawet dziesięciokrotnie 

wyższa stawka. 

Zmęczony siadł za biurkiem. 

Spojrzał na kalendarz. 

Jaką mamy dziś erę? 

Własnego Sumienia i Zdrowego 

Rozsądku? Co? Jakiego? 

Własnego? Zdrowego? Nie, to 

wszystko jest chore!!! Ja nie 

będę mógł na nikogo wpływać? 

Czy to możliwe? Błąkał 

się jeszcze miesiąc. Nikt jednak 

nie chciał być płatnym 

autorytetem do wynajęcia. 

Co to jest Sumienie? – rozmyślał. 

Gdzie ono leży? Wieczorami ukradkiem przykładał 

do różnych części ciała rozliczne detektory, poszukując 

sumienia. Jakieś niewielkie wychylenie stwierdził nad 

mózgiem. Nie były to jednak dobre technicznie zapisy. 

Żaden czytnik nie mógł ich rozkodować. Wszyscy posługiwali 

się tymi dziwnymi... no właśnie, nawet nie wiedział, 

jak to nazwać. Może są to urządzenia? – pomyślał. Jak 

włącza się te urządzenia?... Znowu zapomniałem, jak 

one się nazywają... zaraz... zaraz... Sumienie? Rozsądek? 

Chyba tak właśnie. Jak można było posługiwać się czymś, 

co nie dało się zarejestrować, czymś, co było niewidoczne? 

Nie miało stanowiska ani jakiegoś ozdobnego tytułu? 

Wielki Kreator nigdy nie zrozumiał nowej epoki. Nie było 

to łatwe. Światem i ludźmi rządziło coś niewidocznego. 

Warszawa, 2003 r. 


internista hipertensjolog 

55 4_2012 czerwiec 

Rys. Zen

Horoskop refundacyjny 

Podjęcie decyzji w kwestii relacji lekarza z prężnie rozwijającym się działem gospodarki narodowej, 

zwanym eufemistycznie „zwrot nienależnej refundacji”, nie będzie łatwe dla wielu z kolegów. 

Z jednej strony wpajany od czasów szkolnych mit o posłanniczym charakterze zawodu, 

który ilustruje najbardziej wdrukowana w umysły rodaków postać doktora Judyma, z drugiej 

całkiem realne zagrożenie osobistym bankructwem. Wychodząc naprzeciw trudnej sytuacji 

decyzyjnej, w jakiej się znaleźliśmy, redakcja postanowiła opublikować horoskop refundacyjny, 

z nadzieją że pomoże on dokonywać właściwych wyborów w nadchodzącym burzliwym czasie. 

Koziorożec 22.12 -19.01 

Pewne siebie Koziorożce zdecydują się na walkę 

środkami medialnymi. Wykorzystując swoje 

zdolności organizacyjne, opracują poradnik 

„Jak nie wpaść w tarapaty refundacyjne, gdy 

ma się miękkie serce”. Dzieło będzie cieszyło 

się dużą poczytnością. 

Wodnik 20.01-19.02 

Niezależne i samodzielne Wodniki podzielą 

decyzję Strzelców (o nich dalej) o niepodpisywaniu 

żadnych umów, kierując się dobrą zasadą, 

że każde złożenie podpisu to poważna sprawa. 

Ryby 20.02 -20.03 

Łagodne i przyjazne światu Ryby podpiszą umowę. 

Dokumentację będą prowadziły po staremu, 

nawet nie wiedząc, co biedaczkom grozi koło 

Wigilii – jak to rybom… 

Baran 21.03 – 20.04 

Energiczne Barany udadzą się z nadesłaną 

umową do nadawcy i tam wygłoszą exposé, 

co o otrzymanym tekście sądzą. Nie spotkawszy 

się z oczekiwanym odzewem, zamówią kosztowną 

prywatną opinię prawną i będą ją sobie 

wieczorami czytywać ku pokrzepieniu serc. 

Byk 21.04 -21.05 

Solidne i praktyczne Byki umowę podpiszą, 

kupią drogi program komputerowy do obsługi 

gabinetu i będą starały się nie wpaść w zasięg 

macek ośmiornicy. Pocieszą się tym, że koszty 

uzyskania programu komputerowego można 

wpisać do księgi przychodów i rozchodów. 

Bliźnięta 22.05-21.06 

Mając często naturę pełną wewnętrznych 

sprzeczności, Bliźnięta prawdopodobnie wpierw 

podpiszą umowę, a potem ją wymówią. Będą 

intensywnie rozważały zmianę zawodu. 

Rak 22.06-23.07 

Zróżnicowane osobowościowo Raki będą długo 

się wahać i dlatego trudno przewidzieć, co 

zrobią. Nawet one same jeszcze tego nie wiedzą. 

Czas pokaże. 

Lew 24.07-23.08 

Urodzeni przywódcy, jakimi są często Lwy, 

będą jedną ręką pisać recepty, a drugą odezwy 

do współciemiężonych lekarzy. Może nawet 

założą stowarzyszenie „Primum non refundere”, 

które jako działające na szkodę gospodarki 

narodowej zostanie z czasem zdelegalizowane, a Lwy uzyskają 

status licencjonowanych opozycjonistów. 

Panna 24.08-23.09 

Znane z pedanterii Panny nie tylko podpiszą 

umowy, wydziergają wszystkie wymagane 

przepisami informacje w historiach chorób, to 

jeszcze nie popełnią w nich żadnego uchybienia. 

Kontrolerzy nie pożywią się podczas przeglądania 

ich dokumentacji. 

Waga 24.09-23.10 

Eleganckie pod każdym względem Wagi złożą 

czytelny podpis pod umową refundacyjną i będą 

rzeźbić piękną dokumentację zgodnie z wymaganiami 

Wielkiego Ubezpieczyciela. Ich pasją 

będzie wpisywanie w każdym egzemplarzu 

historii choroby formułki „Pozytywnie zweryfikowano dokument 

ubezpieczenia zdrowotnego”. Po wykaligrafowaniu go siedem 

tysięcy pięćsetny raz (30 pacjentów w ciągu 250 dni roboczych) 

powiedzą: „Ja to […]” – przypominamy, że kwadratowy nawias 

to częsty znak cenzury, w tym wypadku wewnątrzredakcyjnej. 

Skorpion 24.10-22.11 

Po dokładnym przestudiowaniu wszystkich 

paragrafów Skorpiony zdecydują się na podpisanie 

umowy. Na spotkanie z kontrolerem 

będą przygotowane lepiej niż wszyscy kontrolerzy 

razem wzięci i już dziś współczujemy 

tym pracownikom, którzy otrzymają polecenie skontrolowania 

recept Skorpionów. Wyjdą mocno pokąsane. 

Strzelec 23.11-21.12 

Energiczne, pogodne i odważne Strzelce nie 

zawahają się ani przez chwilę przy podejmowaniu 

decyzji odnośnie do podpisywania umowy 

refundacyjnej. Po zapoznaniu się z jej treścią 

udadzą się w kierunku niszczarki, zdecydowanym 

ruchem umieszczą nadesłany tekst w szczelinie tego 

przydatnego urządzenia biurowego i wcisną przycisk „Start”. 

Odważnie ruszą na spotkanie z rzeczywistością nierefundacyjną. 

Krystyna Knypl

"Gazeta dla Lekarzy" 4/2012

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?