"Gazeta dla Lekarzy" 5/2012

• Prawo 

• Artykuł 

poglądowy 

Gazeta 

Lekarzy 

dl@ 

miesięcznik 

5_ 2012_lipiec 

• Nowości 

• Edukacja 

podyplomowa 

ISSN 2084-5685 

• Materiały 

edukacyjne 

dla pacjentów 

• Rozszyfruj 

pacjenta 

ISSN 2084-5685 

• Mniam... mniam... 

• Podróże 

• Emigracja 

• Wczoraj i dziś 

medycyny 

• Horoskop 

refundacyjny 

Spadające 

gwiazdy

Koleżanki i Koledzy, 

Mimo lata, wakacji, urlopów atmosfera nie jest ani 

trochę wypoczynkowa, a nawet trudno przewidzieć, 

kiedy pojawi się chwila spokoju. Kolejne dni 

pełne wrażeń, dyskusji, pomysłów, propozycji nowych 

rozwiązań. Może zwłaszcza w te dni, od rana do nocy 

są wypełnione pracą, warto na chwilę się zatrzymać 

i popatrzeć na życie z innej perspektywy. Zastanowić się 

nad czymś odleglejszym niż to, co jest na wyciągnięcie 

ręki. Na przykład popatrzeć na gwiazdy na czystym 

lipcowym niebie. 

Gwiazdy… Jedne świecą mocnym i zachwycającym blaskiem, inne układają się w gwiazdozbiory i konstelacje, 

a jeszcze inne spadają. Natura gwiazd, które tak lubimy podziwiać latem, może być nie tylko 

różna, ale i zmienna. 

Patrząc na letnie niebo, lubimy poszukiwać spadających gwiazd. Taki widok z nieznanych powodów 

łączymy z nadzieją na spełnienie życzeń. Czy istotnie życzenia spełniają się, czy to tylko jeszcze jedno 

przedstawienie w romantycznej scenerii, które cieszy oczy? Ziemskie gwiazdy, teraz błyszczące, są zapracowane, 

nie mają czasu dla kolegów niebędących w Gwiazdozbiorze Ważniaka. Nigdy nie odbierają telefonów, 

dostępu do nich bronią zasieki w formie sekretariatów i szczebiotliwych asystentek. Ziemskie gwiazdy często 

deklarują wzmożoną troskę o publiczne budżety i podobno pacjenta, nie rozumiejąc przy tym punktu widzenia 

szeregowego lekarza. Mimo tego zatroskania któregoś dnia spadają… Jedne znienacka, inne wśród objawów 

prodromalnych, a jeszcze inne bezszelestnie. 

Warto zwrócić uwagę na to, że nie zastanawiamy się nad dalszym losem upadłych gwiazd. A może to by 

było bardzo ciekawe zajęcie. Ale upadłe gwiazdy już nie świecą, więc nie przyciągają niczyjej uwagi, 

nikt się nimi nie interesuje. 

Może warto sporządzić raport o stanie upadłych gwiazd, które przemknęły, spadły i przepadły? Jakież to inne 

byty, niż w okresie kiedy świeciły i były wysoko! Pierwszą oznaką utraty blasku jest zmiana numeru komórki. 

Gdy dostaniecie nowy numer telefonu komórkowego gwiazdy, przysłany w dodatku z prywatnego adresu 

e-mailowego, będzie to najbardziej charakterystyczny znak, że pisze do was upadła gwiazda. 

Zuwagi na wakacyjny czas zdecydowaliśmy się na większą dawkę tekstów podróżniczych. W końcu nie samą 

medycyną lekarz żyje! Jak się okazuje, gdy opuści szpital lub gabinet, bardzo chętnie udaje się w podróż. 

Spadających gwiazd poszukiwaliśmy dla Was na półkuli północnej, wpatrując się w niebo Lanckorony i Lanzarote, 

a także na półkuli południowej, na dalekiej Tasmanii. 

Życzymy wszystkim naszym Czytelnikom, a są już ich tysiące, udanych wakacji i szczęśliwych powrotów. 

Do spotkania za miesiąc! 

Krystyna Knypl 

ISSN 2084-5685 

Wydawca 


Warszawa 

Redakcja 

Krystyna Knypl, redaktor naczelna 

krystyna.knypl@compi.net.pl 

Mieczysław Knypl, sekretarz redakcji 

m.knypl@compi.net.pl 

Współpraca przy bieżącym numerze 

Alicja Barwicka, Małgorzata Czajka-Stelmaszewska, 

Katarzyna Czyżewska, Krzysztof Grodoń 

(Szwecja), Monika Jezierska-Kazberuk, Paulina 

Kieszkowska-Knapik, Janusz Krzyżowski, Anna 

Lach-Czerwińska (Australia), Danuta Przerwa, 

Joanna Rzymkowska 

Projekt graficzny i opracowanie 

komputerowe Mieczysław Knypl 

„Gazeta dla Lekarzy” jest miesięcznikiem redagowanym 

przez lekarzy i członków ich rodzin, 

przeznaczonym dla osób uprawnionych do 

wystawiania recept. 

Opinie wyrażone w artykułach publikowanych 

w „Gazecie dla Lekarzy” są wyłącznie opiniami 

ich autorów. 

Redakcja zastrzega sobie prawo do redagowania 

nadesłanych do publikacji tekstów, w tym skracania, 

zmiany tytułów i śródtytułów. 

Wydawca i redakcja mogą odmówić publikowania 

reklam i ogłoszeń, a w razie przyjęcia ich do 

druku nie ponoszą odpowiedzialności za ich treść. 

Wszelkie prawa zastrzeżone.

W numerze 

Nowości ....................................................................... 4 

Rekomendacje na przyszłość 

Kongres American Society of Clinical Oncology 

Krystyna Knypl .......................................................................... 6 

Prawo 

Ustawa refundacyjna w praktyce – wybrane przykłady 

Paulina Kieszkowska-Knapik, Katarzyna Czyżewska ........... 8 

Artykuł poglądowy 

6 

18 

Starania 

o korzystne 

interpretacje 

i komunikaty MZ 

8 

Nowelizacja 

ustawy 

Indywidualne 

działania 

poszczególnych 

wnioskodawców 

Dieta w cukrzycy – spojrzenie lekarza praktyka 

Małgorzata Czajka-Stelmaszewska ...................................... 11 

Miejsce obrad 

11 

Rozszyfruj pacjenta ............................................ 17 

Edukacja podyplomowa 

VIII Łódzkie Forum Okulistyczne 

Alicja Barwicka ........................................................................ 18 

Na naukę nigdy nie jest za późno 

Małgorzata Czajka-Stelmaszewska ...................................... 21 

23 

Gazeta dla pacjentów Joanna Rzymowska 

Choroba wieńcowa (choroba niedokrwienna serca) ......... 23 

Nadczynność tarczycy ........................................................... 25 

Lipidogram (tłuszcze, cholesterol) ....................................... 26 

Spirometria .............................................................................. 26 

Mniam... mniam... 

Namiętności i czekolada 

Krystyna Knypl ........................................................................ 27 

Koko, koko, obiad spoko 

Danuta Przerwa ...................................................................... 30 

27 

21 

31 

30 

Podróże małe i duże 

Lanckorona – miasteczko na wzgórzu 

Monika Jezierska-Kazberuk ................................................... 31 

Emigracja 

Interna w Szwecji 

Krzysztof Grodoń ..................................................................... 36 

43 

Wczoraj i dziś medycyny 

Opisy psychopatologii Polaków w Liber chamorum 

Janusz Krzyżowski ................................................................... 40 

51 

Podróże 

Lanzarote 

Alicja Barwicka ........................................................................ 43 

Kto na Tasmanii uciekał przed wombatem? Ja! 

Anna Lach-Czerwińska........................................................... 51 

56 

Horoskop refundacyjny 

Krystyna Knypl ........................................................................ 56 

3 5_2012 lipiec

Nowości 

Zanieczyszczenie powietrza sprzyja udarom mózgu 

Dr M.T. Subirana i wsp. 

ze szpitala kardiologicznego 

w Barcelonie opisali na łamach 

jednego z ostatnich numerów 

Am. J. Cardiol. przyczyny nagłych 

zgonów wśród Hiszpanów. 

Analizie poddano 204 

przypadki nagłego zgonu 

osób w wieku od 12 do 80 

lat (średnio 54 lata). W 86% 

chodziło o mężczyzn. W 90% 

przypadków w badaniu sekcyjnym 

stwierdzono objawy 

patologiczne w obrębie układu 

krążenia, przy czym w 58% 

przypadków była to choroba 

wieńcowa. W 41% był to ostro 

narastający zakrzep w tętnicy 

wieńcowej z blaszką miażdżycową. 

Zmiany te powodowały 

u większości osób ponad 75% 

zwężenie światła naczynia 

Zanieczyszczenie powietrza, 

nawet w stężeniach dozwolonych, 

oddziałuje bardzo 

niekorzystnie na mózg i serce 

– donosi „Archives of Internal 

Medicine” w numerze z 13 

lutego 2012 roku. Dr Gregory 

Wellenius i wsp. z Brown 

University w Stanach Zjednoczonych 

sprawdzali, czy istnieje 

zależność nie tylko między 

stężeniem zanieczyszczeń, ale 

także rozmiarem cząsteczek 

substancji chemicznych zanieczyszczających 

powietrze. Przeanalizowano 

1705 przypadków 

udaru mózgu w aspekcie dnia 

zachorowania i stężenia zanieczyszczeń. 

Według zaleceń 

amerykańskiej agencji ochrony 

środowiska US Environmetal 

Protection Agency jakość powietrza 

oceniana się jako dobrą, 

gdy stężenie zanieczyszczeń 

wynosi poniżej 15 µg/m 3 powietrza, 

a stężenie od 15 do 

40 µg/m 3 jest kwalifikowane 

jako umiarkowane zanieczyszczenie. 

Naukowcy stwierdzili, 

że podczas 11 dni, gdy występowało 

umiarkowane zanieczyszczenie, 

zagrożenie wystąpieniem 

udaru mózgu wzrastało 

o 34%. Zagrożenie istotnie 

wzmagało się, gdy ekspozycja 

na wdychanie zanieczyszczonego 

powietrza wydłużała się powyżej 

12 godzin, a także w razie 

przebywania w miejscach 

natężonego ruchu drogowego. 

Co więcej, na postawie danych 

uzyskanych z Nureses’ Health 

Study, badaniu które obejmowało 

ponad 121 tysięcy osób, 

Kto jest narażony na nagły zgon? 

wieńcowego. Przebyty zawał 

serca stwierdzono u 31%. Przerost 

lewej komory rozpoznano 

u 48% badanych. Pacjenci, 

u których stwierdzono blaszki 

miażdżycowe w naczyniach 

wieńcowych mieli powiększone 

jamy serca, czego nie obserwowano 

u osób zmarłych 

z powodu ostro narastającego 

zakrzepu w tętnicy wieńcowej. 

Osoby, u których stwierdzono 

pęknięcie blaszki miażdżycowej 

w naczyniu wieńcowym 

były palaczami papierosów. 

W porównaniu z osobami 

zmarłymi nagle z krajów anglosaskich, 

populacja badana 

charakteryzowała się mniejszą 

częstością występowania choroby 

wieńcowej. Natomiast 

częściej stwierdzano przerost 

mięśnia sercowego. 

Źródło: http://www.athero.org/CCTrials. 

asp?id=44&back=CholesterolClinicalTrials.asp 

Fot. @mimax2 

Statyny i choroba Parkinsona 

stwierdzono że długotrwała 

ekspozycja osób powyżej 70. 

roku życia na zanieczyszczone 

powietrze bardzo pogarsza 

zdolności poznawcze. Autorzy 

stwierdzają, że dbałość o środowisko 

może być jednym ze 

sposobów zwalczania schorzeń 

przebiegających z zaburzeniami 

funkcji poznawczych. 

Źródło: http://archinte.ama-assn. 

org/cgi/content/short/172/3/229 

Prospektywne badanie 

obejmujące 38 192 mężczyzn 

i 90 874 kobiet uczestniczących 

w The Health Professional 

Follow-up Study oraz 

The Nurses’ Health Study, 

przeprowadzone przez dr. 

Xiang Gao i wsp. z Harvard 

Medical School wykazało, że 

stosowanie statyn zmniejsza 

zagrożenie chorobą Parkinsona. 

W ciągu 12 lat obserwacji 

stwierdzono chorobę 

Parkinsona u 644 osób (338 

kobiet i 306 mężczyzn). Ryzyko 

u biorących statyny było 

niższe o 9% w porównaniu 

z osobami niebiorącymi tych 

leków. Zależność ta była bardziej 

wyraźna u osób poniżej 

60. roku życia. 

Zdaniem autorów spostrzeżenie 

jest na tyle obiecujące, 

że powinny być prowadzone 

dalsze badania w celu ustalenia 

mechanizmów zjawiska. 

Z National Health and Nutrition 

Examination, badania 

przeprowadzonego w latach 

2003-2004 wiadomo, że w Stanach 

Zjednoczonych statyny 

są stosowane u 11,7% społeczeństwa, 

czyli 24 milionów 

osób. Poza wpływem obniżającym 

stężenie cholesterolu 

działają one przeciwzapalnie 

i immunomodulująco, a wyniki 

badania wskazują, że także 

neuroprotekcyjnie. Dotychczasowe 

obserwacje związku 

statyn z chorobą Parkinsona 

nie dawały jednoznacznych 

wyników, jednak nie uwzględniano 

wpływu palenia papierosów 

i picia kawy, od których to 

nawyków także może zależeć 

częstość występowania choroby 

Parkinsona. 

Źródło: http://archneur.ama-assn. 

org/cgi/reprint/69/3/380 


Nowości 

„Gazeta dla Lekarzy” już w katalogach Biblioteki Narodowej! 

Każe pismo, które ma numer 

ISSN (ang. International 

Standard Serial Number, czyli 

Międzynarodowy Znormalizowany 

Numer Wydawnictwa 

Ciągłego) powinno przekazać 

tzw. egzemplarz obowiązkowy 

do Biblioteki Narodowej. 

Numer naszej „Gazety 

dla Lekarzy” to ISSN 

2084-5685. Jeśli zajrzy 

się do katalogów Biblioteki 

Narodowej, dostępnych 

pod adresem http://alpha. 

bn.org.pl/search*pol, można 

znaleźć tam wszystkie 

podstawowe informacje 

bibliograficzne. 

Swoistą dumą napawa nas 

liczebność nakładu papierowego 

„Gazety dla Lekarzy”, która 

wynosi 10 egzemplarzy – słownie 

dziesięć. To nie jest pomyłka! 

Taki nakład jest pochodną 

zobowiązań formalnych. 

Główna dystrybucja treści 

odbywa się drogą internetową. 

Jesteśmy dostępni pod adresem 

https://sites.google.com/ 

site/gazetadlalekarzy/. 

Kwasy omega-3 w prewencji wtórnej 

Stosowanie preparatów zawierających 

kwasy omega-3 

w chorobach układu krążenia 

ma swoich zwolenników, 

ale też przeciwników. Tym 

ostatnim przybył argument 

w postaci metaanalizy dokonanej 

przez dr Sang Mi Kwak 

i wsp., opublikowany na łamach 

JAMA w połowie kwietnia 

2012 r. Autorzy przeanalizowali 

dane zawarte w 1007 

artykułach i 14 klinicznych 

badaniach randomizowanych, 

w których uczestniczyło 

łącznie 20 485 pacjentów. 

Suplementacja preparatem 

zawierającymi kwasy omega-3 

u tych chorych nie redukowała 

całkowitego ryzyka zdarzeń 

sercowo-naczyniowych, takich 

jak nagły zgon z przyczyn 

sercowych, zawał serca, 

niewydolność krążenia czy 

przemijające niedokrwienie 

mózgu. Stwierdzono jedynie 

redukcję zgonów z powodu 

sercowo-naczyniowych o 9%, 

czego jednak nie można było 

wykazać, gdyż z analizy usunięto 

jedno z doniesień z dużą 

liczbą pacjentów, ponieważ 

budziło ono wątpliwości metodologiczne 

autorów. Nie 

stwierdzono zależności między 

efektem działania a krajem 

zamieszkania pacjentów, 

długością historii schorzeń 

sercowo-naczyniowych, zażywaniem 

innych leków, czasem 

leczenia oraz dawką. 

Komentujący wyniki tej 

analizy, dr Frank B. Hu i Jo- 

Ann E. Manson ze słynnego 

Division of Preventive Medicine, 

Brigham and Women’s 

Hospital w Bostonie zatytułowali 

swój artykuł wielce 

dwuznacznie: Kwasy omega-3 

i wtórna prewencja sercowa 

to bajka o złotej rybce? Komentatorzy 

przypominają, że 

wcześniejsze badanie GISSI 

wykazywało korzystny wpływ 

kwasów omega-3 w prewencji, 

natomiast późniejsze badania 

kliniczne, takie jak Alfa 

Omega, OMEGA czy SU.FOL. 

OM3 takiego wpływu nie wykazały. 

Poszukując przyczyny 

tak różnych wyników zwraca 

się uwagę na różne leczenie 

kardiologiczne jakie otrzymywali 

pacjenci biorący udział 

w badaniach. W GISSI odsetek 

osób leczonych statynami 

nie przekraczał 30%, natomiast 

w późniejszych badaniach, 

takich jak Alfa Omega, 

OMEGA oraz Su.FOL.OM3 

odsetek pacjentów otrzymujących 

statyny wynosił od 80 

do 90% grupy. 

Na pytanie co należy 

zalecać pacjentom autorzy 

komentarza podkreślają, że 

choć nie ma jednoznacznie 

udokumentowanych danych 

o wpływie kwasów omega-3 

w postaci suplementu diety, 

to naturalne kwasy omega-3 

powinny się znaleźć na naszych 

talerzach przynajmniej 

dwa razy w tygodniu. Zwracają 

też uwagę, że ryby są dobrym 

zamiennikiem dla czerwonego 

mięsa, które nie ma ostatnio 

dobrej prasy. 

Źródło: http://archinte.ama-assn.org/cgi/content/full/archinternmed.2012.262 

http://archinte.ama-assn.org/cgi/content/full/archinternmed.2012.463v1#AUTHINFO 

Mentha spicata http://pl.wikipedia.org 

Mentolowe bardzo niezdrowe 

Zwolennicy papierosów 

o mentolowym aromacie muszą 

poważnie przemyśleć swój nałóg 

i najlepiej będzie, jeśli się z nim 

rozstaną. Miłosnicy innych marek 

papierosowych też powinni 

pójść w ich ślady. Opublikowane 

przez dr. N.T. Vozorisa wyniki 

badania NHANES wykazują, że 

mentolowe zwiększają 2,25-krotnie 

zagrożenie udarem mózgu, 

podczas gdy u palaczy papierosów 

niearomatyzowanych ryzyko to 

jest mniejsze, jednak nadal wyższe 

w porównaniu z osobami niepalącymi. 

W badaniu obejmującym 

5167 osób palących papierosy co 

najmniej od 20 lat palacze mentolowych 

stanowili 24,6%. 

Wśród przyczyn silniejszego 

negatywnego oddziaływania papierosów 

mentolowych autor bierze 

pod uwagę wybiórczy wpływ 

dodatków aromatyzujących na 

krążenie mózgowe. Świadczyłaby 

o tym większa sztywność tętnic 

szyjnych w badaniach usg u analizowanych 

pacjentów. Ponieważ 

jest to pierwsze doniesienie tego 

rodzaju, zdaniem autora konieczne 

jest dalsze poszukiwanie przyczyny. 

Niezależnie od wyników 

badań lepiej nie palić! 

Źródło: http://archinte.ama-assn. 

org/cgi/content/full/172/7/590 


Nowości 

Kongres American Society of 

Clinical Oncology 2012 Chicago 


Przewodnie hasło tegorocznego kongresu 

American Society of Clinical Oncology to 

„Collaborating to conquer cancer”, czyli 

„Współpraca przy pokonywaniu raka”. Trudno 

o lepsze hasło, które dokładniej oddałoby 

naczelną ideę współczesnej onkologii. 

Doroczne obrady ASCO robią bardzo duże wrażenie 

przede wszystkim z powodu intensywności poszukiwań 

nowych metod leczenia onkologicznego, a także rozmachu 

organizacyjnego. Nic w tym dziwnego, skoro każdego roku 

do Chicago przyjeżdża do 30 tysięcy uczestników. Zjeżdżają 

oni ze wszystkich stron świata, na przykład w 2011 roku 

reprezentowali ponad 100 krajów, przy czym połowa przybywających 

jest ze Stanów Zjednoczonych. 

ASCO jest bardzo prężnie działającym stowarzyszeniem 

i liczba organizowanych przez nie imprez naukowych 

jest naprawdę imponująca. Najbardziej znana jest licencyjna 

konferencja „Best of ASCO”, odbywająca się w wielu 

miastach Stanów Zjednoczonych i krajach całego świata 

(http://boa2012.asco.org/). 

Najciekawsze doniesienia 

– telekonferencja 

Zanim dziennikarze akredytowani przy ASCO 

dotarli na miejsce obrad, mogli skorzystać z nowoczesnych 

i wcześniej mi nieznanych form przekazu wiedzy. Jedną 

z nich było tzw. presscast, czyli konferencja prasowa wykorzystująca 

technikę RSS, przeprowadzona 16 maja 2012 

roku. Prowadzącymi byli dr Michel P. Link, prezydent 

ASCO, dr Sandra M. Swain, prezydent-elekt oraz Nicholas J. 

Vogelzang, szef ASCO Cancer Communication Committee. 

Przedstawiono pięć abstraktów, wybranych jako najciekawsze 

spośród ponad 4500 nadesłanych na tegoroczny kongres. 

Pierwsza z prezentacji (abstrakt 4521) zatytułowana 

była „Effect of neoadjuvant abiteraterone acetate (AA) plus 

leuprolide acetate (LHRHa) on PSA, patological complete 

response (pCR) and near pCR in localized high – risk prostate 

cancer (LHRPC): results of randomized phase II study”. 

Przedstawiła ją Mary-Ellen Taplin i wsp. z Dana-Farber 

Cancer Institute w Bostonie. 

Octan abirateronu jest doustnym inhibitorem hamującym 

wytwarzanie androgenów przez jądra, korę nadnerczy 

oraz tkankę nowotworową. Jest to inhibitor CYP17A1 

(CYP450c17), enzymu biorącego udział w syntezie dehydroepiandrosteronu 

i androstendionu, które są metabolizowane 

do testosteronu. Działanie octanu abirateronu polega na 

zmniejszeniu produkcji testosteronu, stymulującego wzrost 

komórek raka prostaty. 

Octan abirateronu dotychczas był zarejestrowany do 

leczenia bardziej zaawansowanych postaci raka gruczołu 

krokowego. Wyniki zaprezentowanego badania wskazują, 

że octan abirateronu może mieć również zastosowanie 

w postaciach mniej zaawansowanych. W badaniu uczestniczyło 

58 mężczyzn o średnim wieku 58 lat. Dwie osoby 

nie ukończyły badania. 

W grupie A (27 pacjentów, 12 tygodni terapii) 15% 

mężczyzn wykazało pozytywną odpowiedź na terapię, w grupie 

B (29 pacjentów, 24 tygodnie terapii) wynik pozytywny 

wynosił 24%. Na mierniki pozytywnej odpowiedzi składały 

się bardzo szczegółowe kryteria onkologiczne, jednym 


Nowości 

z nich był poziom PSA. W grupie A, w której czas leczenia 

wynosił 12 tygodni, poziom PSA obniżył się z średnio 10,6 

do 4,34 ng/ml. W grupie B, w której czas leczenia wynosił 

24 tygodnie, poziom PSA obniżył się z 6,8 do 0,65 ng/ml. 

Leczenie było dobrze tolerowane. Profesor Mary-Ellen Taplin 

powiedziała: Nasze prace wskazują, że terapia skojarzona 

może poprawić wyniki leczenia wielu mężczyzn, lecz dla 

potwierdzenia tych wyników konieczne są większe i dłużej 

trwając badania. 

Drugą prezentację (abstrakt 9500), zatytułowaną 

„Efficacy of crizotinib in children with relapsed / refractory 

ALK – driver tumors including anaplastic large cell lymphoma 

and neuroblastoma: A Children Oncology Group 

phase I consortium study”przedstawiła Yael P. Mosse i wsp. 

Badanie dotyczyło leczenia kryzotynibem guzów 

takich jak neuroblastoma, chłoniak olbrzymiokomórkowy 

oraz zapalne guzy miofibroblastyczne, przebiegające z rearanżacją 

w genie ALK. Odpowiedź terapeutyczna na lek 

była dobra, jednak podobnie jak w wypadku poprzedniego 

badania, zbyt małe grupy (70 pacjentów włączonych do 

badania, wyniki oceniano u 57 osób) i krótki czas obserwacji 

nie pozwalały na wiążące wnioski. Szczególnie dobrą 

odpowiedź stwierdzono u pacjentów z neuroblastoma, 

otrzymujących większe dawki leku, od 100 do 365 mg/m 2 . 

Kolejna prezentacja podczas telekonferencji (abstrakt 

8510), zatytułowana „Update safety and efficacy results from 

a phase I/II study of oral BRAF inhibitor dabrafenib 

(GSK 2118436) combined with the oral 

MEK ½ inhibitor trametinib (GSK 1120212) 

in patients with BRAFi – naive metastatic 

melanoma”, przedstawiona przez Jeffreya 

S. Webera i wsp., dotyczyła 125 pacjentów 

z czerniakiem leczonych dabrafenibem i trametinibem, 

przy czym w badaniu analizowano 

podgrupę obejmującą 77 osób pod 

względem profilu bezpieczeństwa. Tolerancję 

tego połączenia oceniono jako dobrą, przy 

czym dalsze obserwacje będą prowadzone 

w ramach III fazy. 

Doniesienie (abstrakt 9064) „The use 

of olanzapine versus metoclopramide for the 

treatment of breakthrough 

chemotherapy-induced 

nausea 

and vomiting (CINV) 

in patients receiving 

highly emetogenic 

chemotherapy”, 

przedstawione 

przez dr. Rudolpha 

Fot. Krystyna Knypl 

M. Navari i wsp., dotyczyło chorych leczonych wysoce emetogennymi 

chemioterapeutykami (cisplatyna, doksorubicyna, 

cyklofosfamid). Czas obserwacji to 72 godziny po podaniu 

leków onkologicznych. Pacjenci byli randomizowani do 

dwóch grup otrzymujących olanzapinę v. metoklopramid. 

W grupie otrzymującej olanzapinę u 71% leczonych nie 

wystąpiły wymioty, w porównaniu z 24% w grupie, która 

otrzymała metoklopramid (p

Prawo 

Ustawa refundacyjna w praktyce 

– wybrane przykłady 

Paulina Kieszkowska-Knapik 

Katarzyna Czyżewska 

1 

Pierwsza ocena zmian 

w systemie refundacji 

– założenia ustawy a jej skutki 

Cele ustawy 

• Poprawa czytelności uregulowań 

dotyczących refundacji 

• Zwiększenie dostępności do leków 

refundowanych 

• Pogłębienie implementacji dyrektywy 

przejrzystości 

• Uregulowanie w sposób jednoznaczny 

relacji pomiędzy podmiotami 

gospodarczymi tworzącymi 

rynek leków refundowanych 

w Polsce 

2 

Skutki ustawy 

• Przepisy ustawy są często niejasne 

nawet dla prawników 

• Dostępność do refundowanych 

terapii jest utrudniona zakresowo 

i kosztowo 

• Niejasne przepisy proceduralne, 

wyznaczanie limitu poza procedurą 

dopiero w obwieszczeniu 

• Nieprecyzyjne uregulowanie 

relacji pomiędzy podmiotami 

tworzącymi rynek znacząco 

zwiększa ryzyka prawne 

Cel: poprawa czytelności 

uregulowań dotyczących refundacji 

Wiele regulacji z ustawy refundacyjnej budziło i nadal 

budzi mnóstwo wątpliwości interpretacyjnych, np. 

• Stosowanie urzędowej ceny zbytu w łańcuchu dystrybucji leków 

• Relacja pomiędzy art. 49 ust 3 ustawy a art. 9 ust. 1 i 2, regulującym 

sprzedaż leków refundowanych na rynek szpitalny 

• Wpływ przepisów ustawy refundacyjnej na dopuszczalność uregulowanych 

prawem farmaceutycznym form reklamy leków 

• Szczegółowe zasady refundowania leków w ramach programów lekowych, 

kolizja ustawy z ustawą o świadczeniach i o prawach pacjenta 

• Sposób liczenia limitów w grupach limitowych 

• Substytucja generyczna 

3 Cel: zwiększenie dostępności 

pacjentów do refundowanych terapii 

Problemy z dostępnością do leków refundowanych 

w praktyce 

• Refundacja do limitu powodująca bardzo wysoką odpłatność dla 

pacjenta, zwłaszcza w wypadku leków zgrupowanych w dużych, multicząsteczkowych 

grupach limitowych 

• Ryzyko ciągłych (co dwa miesiące) zmian wysokości limitu finansowania, 

automatycznie przenoszących się na zmiany wysokości dopłat albo 

ciągłe zmiany terapii bez udziału lekarza 

• Ustawienie (art. 9 ust. 2 ustawy) cen maksymalnych na zakup leków 

refundowanych przez szpitalne na limicie finansowania, co może w praktyce 

uniemożliwić zakup konkretnych leków przez szpitale, a przy tym: 

- Grupowanie w ramach jednej, dużej grupy limitowej leków o różnym 

składzie i bardzo różnych cenach 

- Brak możliwości dopłaty pacjenta do ceny leku lub zakupu leku 

do szpitala samodzielnie przez pacjenta 

4 Cel: zwiększenie przejrzystości 

systemu refundacji 

Przykłady nieprzejrzystości systemu refundacji 

• Wnioskodawca negocjuje cenę urzędową „w ciemno”, nie znając 

ani nie mogąc przewidzieć wysokości limitu finansowania 

• Ustalenia z negocjacji cenowych, potwierdzone protokołem 

podpisanym przez wnioskodawcę i zespół negocjacyjny, mogą 

być – i często są – zmieniane przez Komisję Ekonomiczną w podejmowanej 

przez nią uchwale; co więcej, nawet uchwała KE nie 

wiąże Ministra Zdrowia; efekt – nierzadko odmowa refundacji mimo 

ustalenia warunków refundacji i ceny urzędowej podczas negocjacji 

• Obniżka ceny urzędowej na lek refundowany na wniosek wnioskodawcy 

niekoniecznie oznacza obniżkę dopłaty pacjenta – efekt 

fluktuujących limitów 

• Wiele mylących pojęć: cena, limit, poziom odpłatności, dopłata, 

zapłata. Co to wszystko oznacza dla pacjenta? 

5 Cel: uregulowanie relacji 

pomiędzy uczestnikami rynku 

Wpływ ustawy refundacyjnej na relacje pomiędzy uczestnikami 

rynku – przykłady 

• Wątpliwości co do tego, kto stosuje urzędową cenę zbytu w łańcuchu 

dystrybucji – nadal nierozstrzygnięte 

• Wątpliwości co do tego, kto jest wnioskodawcą 

• Konieczność finansowania z części marży hurtowej działalności 

polskich spółek dystrybucyjnych zagranicznych podmiotów odpowiedzialnych 

– trudna do pogodzenia z oczekiwaniami co do 

podziału marży ze strony zewnętrznych hurtowni 

• Wątpliwości dotyczące dopuszczalności rozliczeń mających na celu 

wyrównanie strat hurtowni i aptek w razie obniżenia ceny urzędowej 

• Zakaz darowizn lekowych dla szpitali (dyskusyjny) przy dopuszczalności 

sprzedaży za złotówkę – zachęta do obchodzenia prawa? 

• Każde zachowanie przedsiębiorcy podlega karze – stosowanie ceny 

bez marży i stosowanie ceny z marżą – art. 50 ustawy 

6 Powody, dla których 

dostosowanie się do przepisów 

ustawy refundacyjnej 

sprawia tyle trudności 

• Wewnętrzna sprzeczność przepisów ustawy refundacyjnej 

– brak spójnej regulacji systemu refundacji 

• Systemowa sprzeczność przepisów ustawy refundacyjnej 

– niektóre jej regulacje są nie do pogodzenia z przepisami innych 

ustaw, a także z Konstytucją RP 

• Praktyczne skutki ustawy odbiegają od zakładanych 

– kwadratura koła? 


Prawo 

7 

• „Odpowiednikiem” w rozumieniu ustawy refundacyjnej jest 

lek zawierający tę samą substancję czynną i mający te same 

wskazania i tę samą drogę podania przy braku różnic terapeutycznych 

– definicja inna od regulacyjnej 

• Na potrzeby art. 13 ust.6 ustawy pojęcie to jest interpretowane 

bardzo szeroko, jako oznaczające każdy kolejny w grupie 

limitowej preparat o danym składzie, nawet jeżeli jest to lek 

referencyjny w rozumieniu PF 

• Kwalifikacja do grup limitowych – art. 15 ust. 2 ustawy szersza 

niż odpowiednictwo – grupa może zawierać także leki 

o różnych substancjach 

Wewnętrzna sprzeczność ustawy 

– przykłady 

• W art. 44 ustawy (regulującym kwestię substytucji generycznej) 

przyjęto, że odpowiednikiem leku przepisanego na recepcie jest 

lek o tej samej nazwie międzynarodowej, dawce, postaci farmaceutycznej, 

która nie powoduje różnic terapeutycznych i o tym 

samym wskazaniu terapeutycznym, którego cena detaliczna nie 

przekracza ceny leku na recepcie (a także, w zakresie obowiązku 

farmaceuty z art. 44 ust. 1 ustawy, limitu finansowania) 

- Zamiennictwo apteczne duże węższe niż grupa – efekt 

dopłaty pacjentów 

- Zamiennictwo apteczne tylko poniżej limitu – dalsze ograniczenie 

wyboru terapii 

8 

• Art. 14 ustawy – kwalifikacja do odpłatności 

Wewnętrzna sprzeczność ustawy 


1. Bezpłatnie – lek mający udowodnioną skuteczność w leczeniu nowotworu złośliwego, zaburzenia 

psychotycznego, upośledzenia umysłowego lub zaburzenia rozwojowego albo choroby 

zakaźnej o szczególnym zagrożeniu epidemicznym dla populacji, albo lek stosowany w ramach 

programu lekowego 

2. Odpłatność ryczałtowa – lek: 

a) wymagający zgodnie z aktualną wiedzą medyczną stosowania dłużej niż 30 dni oraz którego 

miesięczny koszt stosowania dla świadczeniobiorcy przy odpłatności 30% limitu finansowania 

przekraczałby 5% minimalnego wynagrodzenia za pracę albo 

b) zakwalifikowany na podstawie art. 72 lub jego odpowiednik albo 

c) wymagający, zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, stosowania nie dłużej niż 30 dni oraz którego 

koszt stosowania dla świadczeniobiorcy przy odpłatności 50% limitu finansowania przekraczałby 

30% minimalnego wynagrodzenia za pracę 

d) 50% – lek, który wymaga, zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, stosowania nie dłużej niż 30 dni; 

e) 30% – lek, który nie został zakwalifikowany do poziomów odpłatności określonych w pkt 1-3 

• Art. 6 ust. 2 ustawy 

Lek, dla którego wydana została 

decyzja administracyjna 

o objęciu refundacją w zakresie 

nadanej kategorii dostępności 

refundacyjnej, jest wydawany 

świadczeniobiorcy: 

1) bezpłatnie, 

2) za odpłatnością ryczałtową, 

3) za odpłatnością w wysokości 

30% albo 50% ich limitu finansowania 

– do wysokości limitu 

finansowania i za dopłatą 

w wysokości różnicy między 

ceną detaliczną a wysokością 

limitu finansowania 

9 

• Szpitale nabywają leki refundowane po 

cenach maksymalnych – nie wyższych niż 

ceny urzędowe leków, stanowiących podstawę 

limitu w poszczególnych grupach 

limitowych 

10 

• Wnioskodawca ma prawo w każdej chwili 

złożyć wniosek o obniżenie ceny urzędowej 

na lek refundowany, po to, by obniżyć cenę 

detaliczną leku dla pacjenta 

11 

• Ustawa refundacyjna wprowadziła indywidualny 

tryb uzyskiwania refundacji na 

poszczególne leki w drodze decyzji administracyjnych; 

dotyczy to również leków 

refundowanych w programach lekowych 

Wewnętrzna sprzeczność ustawy – przykłady 

• Urzędowe ceny i marże mają co do zasady charakter cen i marż sztywnych; hurtownie 

farmaceutyczne, sprzedając leki refundowane, mają obowiązek stosować sztywną 

marżę hurtową, doliczając ją do sztywnej urzędowej ceny zbytu 

• Stosowanie rabatów i upustów to zakazana zachęta pod rygorem surowej kary 

pieniężnej z ustawy refundacyjnej 


• Sposób liczenia limitu finansowania powoduje, że obniżenie ceny urzędowej na 

lek refundowany nie oznacza automatycznie obniżenia ceny leku dla pacjenta. Co 

więcej, obniżka cen urzędowych leków stanowiących podstawę limitu obniża kwotę 

dopłaty płatnika w całej grupie limitowej, a przez to podwyższa (dla innych leków niż 

stanowiących podstawę limitu) cenę dla pacjenta 


• Programy lekowe, podobnie jak poprzednio programy terapeutyczne, są jednak 

wielolekowe, a nie na poszczególne leki; tworzenie bowiem osobnych programów 

na poszczególne leki wiązałoby się z dużymi utrudnieniami dla świadczeniodawców, 

wynikającymi z konieczności precyzyjnego określenia zużycia poszczególnych leków 

w terapii danego schorzenia 

• W efekcie zmiany w zakresie warunków refundacji jednego leku mogą oznaczać 

konieczność ponownego zakontraktowania całego programu dla wszystkich leków 


Prawo 

12 

Zewnętrzna sprzeczność ustawy 


• Refundacja na leki przysługuje, co 

do zasady, w zakresie wskazań 

zarejestrowanych w charakterystyce 

produktu leczniczego. 

Oznacza to, że lek przepisany pacjentowi 

poza wskazaniem z ChPL 

powinien być wydany jako lek 

pełnopłatny. Regulacja ta wpływa 

na decyzje lekarzy co do wyboru 

terapii przepisywanej pacjentowi 

• Mimo usunięcia odpowiedzialności 

finansowej lekarzy z art. 48 

ust 8 w drodze nowelizacji ustawy 

taka sama odpowiedzialność istnieje 

na podstawie rozporządzenia 

MZ o warunkach umów zoz-ów 

i w umowach lekarzy z NFZ 

• Zgodnie z art. 4 Ustawy o zawodzie 

lekarza i Kodeksem Etyki Lekarskiej 

– lekarz ma obowiązek 

wykonywać zawód zgodnie ze 

wskazaniami aktualnej wiedzy 

medycznej, dostępnymi mu metodami 

i środkami zapobiegania, 

rozpoznawania i leczenia chorób, 

zgodnie z zasadami etyki zawodowej 

oraz z należytą starannością 

• Zgodnie z art. 6 Ustawy o prawach 

pacjenta – pacjent ma prawo do 

świadczeń zdrowotnych odpowiadających 

wymaganiom aktualnej 

wiedzy medycznej; zapisy ChPL 

nie zawsze są dostosowane do 

aktualnej wiedzy medycznej 

13 



• Art. 9 ust. 2 ustawy 

refundacyjnej, wprowadzający 

maksymalny 

limit na cenę 

zakupu leku refundowanego 

przez szpital 

na poziomie limitu 

finansowania w danej 

grupie limitowej, może 

w praktyce uniemożliwić 

szpitalom zakup 

konkretnych leków refundowanych, 

a nawet 

wszystkich leków o danym 

składzie (gdy limit 

jest ustawiony na innej, 

dużo tańszej substancji) 

• Konstytucja RP gwarantuje każdemu prawo do 

ochrony zdrowia, a ustawa o prawach pacjenta – 

prawo do świadczeń zdrowotnych odpowiadających 

wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej; 

przepisy ograniczające pacjentom w szpitalach 

możliwość leczenia najbardziej właściwymi w ich 

stanach klinicznych terapiami może te prawa 

istotnie ograniczać 

• Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych 

ze środków publicznych – katalog 

i wykazy świadczeń gwarantowanych – takim 

świadczeniem jest każdy lek refundowany 

• Brak uzasadnienia dla limitów na rynku szpitalnym, 

jeżeli leki świadczeniobiorcy przyjętemu 

do szpitala zapewniane są bezpłatnie 

• Na zakupy szpitalne nakłada się dodatkowo kwestia 

stosowania ustawy o zamówieniach publicznych 

14 Zewnętrzna sprzeczność ustawy 15 


• Art. 8 ustawy 

Urzędowe ceny 

zbytu, a także 

urzędowe 

marże hurtowe 

i detaliczne 

mają charakter 

cen i marż 

sztywnych 

• Art. 58 Ustawy o pomocy społecznej 

1. Wydatki związane z zapewnieniem całodobowej 

opieki mieszkańcom oraz zaspokajaniem ich 

niezbędnych potrzeb bytowych i społecznych 

w całości pokrywa dom pomocy społecznej 

2. Dom pomocy społecznej umożliwia i organizuje 

mieszkańcom pomoc w korzystaniu ze 

świadczeń zdrowotnych przysługujących im 

na podstawie odrębnych przepisów 

3. Dom pomocy społecznej pokrywa opłaty ryczałtowe 

i częściową odpłatność do wysokości limitu 

ceny, przewidziane w przepisach o powszechnym 

ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia 

4. Dom pomocy społecznej może pokryć wydatki 

ponoszone na niezbędne usługi pielęgnacyjne 

w zakresie wykraczającym poza uprawnienia 

wynikające z przepisów o powszechnym ubezpieczeniu 

w Narodowym Funduszu Zdrowia 



• Art. 94a ust. 1 PF 

1. Zabroniona jest 

reklama aptek i punktów 

aptecznych oraz 

ich działalności 

Nie stanowi reklamy 

informacja o lokalizacji 

i godzinach pracy 

apteki lub punktu 

aptecznego 

1a. Zabroniona jest 

reklama placówek 

obrotu pozaaptecznego 

i ich działalności 

odnosząca się do 

produktów leczniczych 

lub wyrobów 

medycznych. 

• Prawo do reklamy samych leków, w tym 

reklamy leków w aptekach – prawo farmaceutyczne 

i rozporządzenie MZ w sprawie 

reklamy produktów leczniczych 

• Prawo do obniżania ceny na wszelkie inne 

produkty dostępne w aptece, poza lekami 

refundowanymi – system cen i marż sztywnych 

tylko na leki refundowane! 

• Prawa pacjenta, będącego jednocześnie konsumentem, 

do informacji – ustawa o szczególnych 

warunkach sprzedaży konsumenckiej 

• Obowiązek farmaceutów do sprawowania 

nad pacjentami opieki farmaceutycznej – 

ustawa o izbach aptekarskich 

• Zakaz nieuzasadniony i nieproporcjonalny 

z punktu widzenia celu regulacji (ochrona 

zdrowia publicznego i zmniejszenie wydatków 

publicznych na leki refundowane) 

16 

Skutki regulacji 

17 Rekomendacje na przyszłość 

• Problemy ze stosowaniem 


przepisów 

ustawy 

• Wylano 

dziecko 

z kąpielą? 

Wewnętrzna 

sprzeczność 

ustawy 

Niespójność 

przepisów 

ustawy 

z celami 

regulacji 

Zewnętrzna 

sprzeczność 

ustawy 

• Ryzyko 

niekonstytucyjności 

przepisów 

ustawy 

Niedostosowanie 

ustawy do 

zapisów dyrek- • Ryzyko 

tywy o przej- odpowiedzialności 

rzystości z tytułu niewłaściwej 

implementacji dyrektywy 

Starania 

o korzystne 

interpretacje 

i komunikaty MZ 

Nowelizacja 

ustawy 

Indywidualne 

działania 


wnioskodawców 

Paulina Kieszkowska-Knapik 

adwokat 

Baker & McKenzie Krzyżowski i Wspólnicy 

Katarzyna Czyżewska 

adwokat 

Czyżewscy Kancelaria Adwokacka 



Dieta w cukrzycy 

– spojrzenie lekarza praktyka* 

Małgorzata Czajka-Stelmaszewska 

Nauka wyboru i kompozycji posiłku to bardzo ważna sprawa. Skład posiłku powinien 

odzwierciedlać zalecane proporcje całej diety: białko 10-20%, tłuszcze do 

35%, węglowodany 40-50%. W szczególności nie może być posiłku składającego 

się z samych węglowodanów ani bez nich. Kluczową sprawą jest rozkład energii 

i węglowodanów przypadający na poszczególne posiłki. Należy tu uwzględnić 

tryb życia chorego, jego przyzwyczajenia i zaproponować niezbędne modyfikacje. 

Posiłki powinny być spożywane regularnie, od 4 do 6 dziennie w zależności od 

sposobu leczenia i indywidualnych zaleceń. 

Posiłki muszą być odpowiednio skomponowane. Nie 

mogą zawierać tylko węglowodanów, muszą im 

towarzyszyć białko i tłuszcz oraz pewna ilość błonnika, 

najlepiej zawartego w warzywach. Istotne jest też równomierne 

spożywanie węglowodanów przez całą dobę, 

unikanie gotowanych warzyw, rozgotowanych kasz, 

makaronów, ryżu, ograniczenie smażenia na korzyść 

duszenia, pieczenia, gotowania. 

Warzywa i owoce, o ile nie ma przeciwwskazań 

zdrowotnych, powinny być jedzone na surowo. Pozwoli 

to uniknąć gwałtownych wzrostów poziomu glukozy we 

krwi. Wahania te stanowią kluczowy problemem w powstawaniu 

swoistych powikłań naczyniowych cukrzycy 

(dotyczących małych naczyń siatkówki oka, nerki, naczyń 

nerwów obwodowych) oraz nieswoistych (dotyczących 

dużych naczyń w sercu, mózgu, kończynach dolnych). 

Właśnie te wahania, generujące powikłania decydują 

o losie chorego i jakości życia. 

Często chorzy mnie uspokajają, gdy widzę poziom 

glukozy we krwi godzinę po posiłku ponad 200 mg%: 

„Proszę się nie martwić, za trzydzieści minut ten poziom 

się obniży”. Jest to absolutna niefrasobliwość, każdy 

bowiem poziom podwyższonego stężenia glukozy we 

* Pierwsza część artykułu – w poprzednim numerze. 

krwi szkodzi, nawet ten trwający 60-90 minut, a wahania 

w górę i w dół w krótkim czasie są najbardziej szkodliwe. 

Stosowanie zaleconej diety nie może być postrzegane 

przez chorego jako kolejne ograniczenie. 

Jedzenie powinno być przyjemnością, a komponowanie 

zdrowych, urozmaiconych posiłków powinno się stać 

cenną umiejętnością pacjentów, która da im poczucie 

niezależności i panowania nad chorobą. Należy dążyć 

do tego, aby dieta chorych na cukrzycę nie różniła 

się istotnie od diety zdrowej populacji. Ograniczenia 

powinny dotyczyć cukrów prostych i ilości tłuszczów, 

a u chorych z nadwagą czy otyłością – podaży kalorii. 

Zalecenia dietetyczne w cukrzycy 

leczonej doustnie lub 

konwencjonalną insulinoterapią 

Większość chorych dorosłych, ale i młodzież z typem 

2 cukrzycy jest początkowo leczona lekami doustnymi. 

Każdy lek, będący określoną substancją chemiczną, 

ma swój charakterystyczny profil farmakologiczny: 

czas działania, szczyt działania, stopień wchłaniania się 

z przewodu pokarmowego. Te właściwości, jak i sama 

budowa tabletki (obecnie często osiąga się przedłużenie 

czasu działania leków właśnie przez modyfikację budowy 

tabletki) determinują profil działania leku. Ta sama 



substancja może występować w tradycyjnej tabletce 

przyjmowanej 2 lub 3 razy dziennie albo w postaci 

zmodyfikowanej, przyjmowanej raz dziennie. Wydaje 

się jednak, że siła postaci zmodyfikowanej jest nieco 

słabsza, niż tradycyjnej. 

Pojęcie konwencjonalna insulinoterapia określa 

leczenie gotowymi, przygotowanymi fabrycznie mieszankami 

insuliny, podawanymi zazwyczaj dwa razy 

dziennie. W zależności od potrzeb ta sama mieszanka 

może być stosowana rano i wieczorem, ale mogą też być 

stosowane różne mieszanki. 

Jest też odmiana konwencjonalnej insulinoterapii, 

mianowicie zintensyfikowana insulinoterapia, w której 

przed obiadem chory przyjmuje krótko działającą 

insulinę. 

Można też tę samą mieszankę podawać trzy razy 

dziennie (śniadanie, obiad, kolacja) – dotyczy to głównie 

insulin analogowych, czyli insulin zmodyfikowanych, 

często stosowanych u osób starszych, aby maksymalnie 

ułatwić leczenie. 

Z leczeniem wiąże się wiele problemów. Chory 

wziął lek lub przyjął insulinę, jednak ani ta insulina, ani ta 

tabletka „nie wiedzą”, czy chory się rusza, czy je – one po 

prostu działają i obniżają poziom glukozy. Zatem chory 

po przyjęciu leku lub mieszanki insulinowej musi zjeść 

posiłek! Nie może pochłonięty rozmową przez telefon 

zapomnieć o jedzeniu. Będzie miał wówczas niedocukrzenie, 

może nawet stracić przytomność i umrzeć. 

Nie może też przyjąć insuliny lub tabletki „bezwiednie”, 

nie myśląc o tym, a po pewnym czasie – nie 

pamiętając, czy tę dawkę już przyjął czy nie – ponownie 

ją zażyć. W ten sposób może sobie zaaplikować podwójną 

dawkę leku lub insuliny, a to także może skończyć się 

tragicznie. 

Kolejnym zagrożeniem jest wysiłek fizyczny – 

najczęściej zakupy lub sprzątanie mieszkania. Dotyczy 

szczególnie kobiet, które w amoku sprzątania umyją 

wszystkie okna, dopiero potem usiądą i zjedzą. Takie 

zachowanie jest niedopuszczalne. Chory musi znaleźć 

czas na przekąskę. Dawka insuliny czy leku doustnego 

jest wyliczona na średnie jedzenie i ma to swoje konsekwencje 

dietetyczne. Oznacza konieczność spełnienia 

przez chorego konkretnych warunków. 

• Posiłki muszą być spożywane regularnie, o stałych 

porach, szczególnie podczas szczytowego działania 

insuliny lub leków doustnych. W poradni diabetologicznej 

pacjenci są uczeni, aby jedli co 3-3,5 h (jest to 

także powszechnie zalecana przerwa między posiłkami 

w dietach odchudzających). 

• Nie można pominąć posiłku. Wychodząc gdziekolwiek, 

chory musi zabrać z sobą kanapkę, ewentualnie 

banana (jest on naturalnie „opakowany”). Nie powinny 

to być cukierki, czekolada, krówki – chorzy nie mają 

się doprowadzać do stanu niedocukrzenia, aby mieć 

pretekst do spożywania słodyczy, ale spożywając regularnie 

posiłki mają tym stanom, czyli huśtawce poziomu 

glukozy, zapobiegać. 

Na ratunek w razie niespodziewanego niedocukrzenia 

jest dostępna w aptece glukoza w żelu w specjalnych 

opakowaniach z folii aluminiowej o wartości 

1 wymiennika węglowodanowego, która ratuje życie, ale 

nie powoduje nadmiernego wzrostu poziomu glukozy 

we krwi. 

• Należy spożywać w posiłkach powtarzającą się ilość 

węglowodanów, ale tego samego rodzaju, to znaczy: 

nie można np. wymienić chleba na owoce, ponieważ 

w inny sposób wpływają one na poziom glukozy we 

krwi. Można wymienić jeden rodzaj pieczywa na inny, 

względnie chleb na ziemniaki lub na kaszę, jeden owoc 

na inny owoc itd. 

• Jeżeli chory spożyje coś ekstra – ciastko, większą ilość 

owoców, musi się liczyć z tym, że poziom glukozy na 

pewno będzie wysoki. Ani średnio liczona insulina, ani 

pewna ilość leku doustnego nie będzie w stanie skutecznie 

obniżyć poziomu glukozy po większym, nad miarę 

spożyciu jakiegoś produktu. 

Zalecenia dietetyczne 

dla chorych leczonych 

intensywną insulinoterapią 

lub pompą insulinową 

Są to dwie metody leczenia cukrzycy, przede 

wszystkim typu 1, których zadaniem jest naśladowanie 

pracy trzustki. Obie z nich dają pewną swobodę przyjmowania 

posiłków – ich wielkości i przerw między 

nimi. Intensywna insulinoterapia polega na podawaniu 



insuliny o przedłużonym działaniu, która ma za zadanie 

naśladować spoczynkowe wydzielanie insuliny, oraz na 

podawaniu insuliny krótko lub szybko działającej, której 

zadaniem jest obniżanie poziomu glukozy we krwi po 

spożyciu posiłku. 

To leczenie, naśladujące fizjologię, też nie jest 

wolne od pułapek. Chory musi starannie prowadzić 

samokontrolę przed jedzeniem i po posiłku, powinien 

ważyć produkty i przeliczać ilość węglowodanów, a także 

białek i tłuszczów liczonych razem, zamieniać je na 

ilość wymienników węglowodanowych i białkowo- 

-tłuszczowych, następnie wyliczać na tej podstawie 

ilość potrzebnej insuliny i ją odpowiednio podać lub 

zaprogramować w pompie. Część chorych nie waży, 

nie przelicza, podaje insulinę „na oko”. Część chorych 

leczonych pompowo nie wyciąga pompy na posiłek, 

czyli nie podaje insuliny. 

Aby ułatwić przeliczanie insuliny na ilość spożytego 

produktu, wprowadzono dwa pojęcia: wymiennik 

węglowodanowy (WW) – jest to taka liczba gramów 

produktu, która zawiera 10 gramów przyswajalnych 

węglowodanów. Chorzy na podstawie wyliczonego 

dobowego zapotrzebowania kalorycznego, np. 2000 kcal, 

przeliczają że 60% z tego mają stanowić węglowodany, 

czyli jest to 1200 kcal. Aby przeliczyć je na gramy, dzieli 

się to przez 4 kcal – ilość węglowodanów do spożycia 

wynosi dla tej osoby 300 gramów. Teraz liczbę 300 

dzieli się przez 10, aby otrzymać ilość wymienników 

węglowodanowych do spożycia, czyli 30 WW. Należy 

je umiejętnie rozdzielić na posiłki, aby dieta była zrównoważona, 

czyli śniadanie 6 WW, drugie śniadanie 

4 WW, obiad 8 WW, podwieczorek 4 WW, kolacja 6 WW 

i ewentualnie posiłek przed snem 2 WW. Jest stworzona 

lista WW, w obrębie której można je wymieniać. Tu też 

obowiązuje znana zasada wymiany, np. pieczywo na 

pieczywo czy na ziemniaki, owoce na owoce. 

Drugie pojęcie to wymiennik białkowo-tłuszczowy 

WBT – jest to taka ilość wagowa danego produktu 

spożywczego, która dostarcza 100 kcal pochodzących 

z białka i tłuszczu. 

Pompa insulinowa, w odróżnieniu od intensywnej 

insulinoterapii, umożliwia precyzyjne dawkowanie 

insuliny dostosowane do ilości WW i WBT zawartych 

w posiłku, natomiast w zamian wymaga ważenia i liczenia. 

Najnowsze pompy mają wbudowany tzw. kalkulator 

bolusa, dzięki któremu można obliczyć wielkość bolusa 

insulinowego, ale dane dotyczące gramatury musi i tak 

wprowadzić chory. 

Bolus w pompie to porcja insuliny podana na 

posiłek. Może być bolus prosty na same węglowodany, 

bolus przedłużony na białko z tłuszczem oraz bolus złożony 

na posiłek bogaty we wszystko. Takie zróżnicowanie 

bolusów wynika z tego, że węglowodany wchłaniają 

się szybko i część insuliny musi być przeznaczona na 

obniżenie glikemii po ich wchłonięciu, natomiast białka 

i tłuszcze wchłaniają się wolniej – od 3 do 5 godzin, 

więc insulina musi być podawana odpowiednio dłużej. 

Dodatkowo całą sytuację komplikuje pewna ilość 

insuliny, która została po poprzednim posiłku, a także 

istniejąca tendencja glikemii: czy w ostatnim okresie 

poziom glukozy w osoczu rośnie, czy spada. 

Praktyczne aspekty stosowania diety 

cukrzycowej 

Kształtowanie prawidłowych nawyków 

żywieniowych 

Chciałabym się podzielić swoimi doświadczeniami 

z wieloletniej pracy w Poradni Cukrzycowej. 

Moi pacjenci są nieustannym źródłem inspiracji. Gdy 

już mam pewność, że nic mnie nie zadziwi, znajdzie 

się jakiś odkrywca, który wymyśli w zakresie diety lub 

terapii coś nowego, wywołując tym u mnie zdumienie 

połączone z przerażeniem – co też człowiek może jeszcze 

wymyślić. Edukując chorego, trzeba myśleć o wielu 

problemach i zagrożeniach, jakie spotykają w swoim 

„słodkim” życiu. Przedstawię niektóre z nich. 

Wielu chorym problem sprawia przestawienie 

się na odpowiednią dietę. Trzeba pamiętać, że często są 

to osoby, u których rozpoznano cukrzycę w podeszłym 

wieku. Ludzie ci mają zakorzenione nawyki żywieniowe, 

z których trudno im zrezygnować. Mimo zaleceń słodzą 

herbatę i kawę zwykłym cukrem, alternatywnie stosują 

miód lub fruktozę. Używają nadmiaru słodzików. Część 

chorych nie wierzy, że da się pić herbatę z cytryną bez 

cukru. To samo dotyczy używania nadmiernej ilości 

soli. Żaden argument nie jest w stanie przekonać takich 



pacjentów do zmian – nawet mój osobisty przykład – 

picia niesłodzonej herbaty i jedzenia jajka na twardo 

bez soli. Robię to, nie będąc na nic chorą, a wywołuje 

to zawsze duże zdziwienie. 

Podstawą stosowania diety musi być odpowiednia 

wiedza. Chory, jak i każdy z nas, powinien czytać i umieć 

zinterpretować skład substancji odżywczych podany 

przez producenta na etykiecie produktu kupowanego 

w sklepie. Jest to bardzo trudne, bo skład z reguły podany 

jest małymi literkami, a i jego zrozumienie wymaga nie 

lada wysiłku. Wielu chorych myli np. zawartość cukrów 

z zawartością tłuszczu. Dotyczy to szczególnie nabiału. 

Bardzo częste jest także pytanie: dlaczego poziom 

glukozy urósł po chudym twarożku? Fakt istnienia 

laktozy – dwucukru w przetworach mlecznych jest 

zazwyczaj nieznany. 

Kształtując odpowiednie nawyki, trzeba obalać 

wiele mitów, jak choćby ten o dobroczynnym wpływie 

owoców na zdrowie, podkreślając przy tym korzystną 

rolę warzyw. Niestety w życiu jest odwrotnie – wszyscy 

kochają owoce, a mało kto chce jeść warzywa. W przeprowadzonych 

badaniach wśród chorych na cukrzycę 

uderza mała ilość spożywanych warzyw oraz ich mała 

różnorodność (Włodarek i Głąbska 2010). Spożywane 

są głównie: pomidor, marchew i kapusta – jako surowe, 

a gotowane: marchew, kalafior i kapusta. Inne, rzadziej 

spożywane to: ogórek, rzodkiewka, papryka i brokuły. 

Taka jest rzeczywistość – chorzy jedzą mało 

warzyw, a ponadto jedzą je z dużą ilością tłuszczu, natomiast 

winą za wysoki poziom glukozy po takim posiłku 

obarczają warzywa. Nie chcą jeść surówek poza kapustą 

kiszoną. Chcą pić soki z marchwi i buraków – niestety 

po tych sokach bardzo rosną poziomy glukozy we krwi. 

Chętnie jedzą duże ilości owoców, szczególnie późnym 

wieczorem. Dostarczają sobie dużą ilość fruktozy występującej 

w świeżych owocach, takich jak winogrona, 

czereśnie, jabłka, gruszki, jeżyny, kiwi, banany, mango, 

figi, jak również w suszonych (rodzynki) oraz w wielu 

innych produktach (dżemy, pieczywo, produkty cukiernicze, 

napoje, jogurty, desery). 

Warzywa odgrywają ważną rolę w diecie cukrzycowej. 

Ich zadaniem jest zmniejszenie wchłaniania 

cukrów z posiłków, kreowanie poczucia sytości 

@gonia 

To zdjęcie wyraża moje zdanie na ten cały temat – nasze zalecenia 

to jest pryszcz, zalecenia reklamowe to dopiero coś! (MCzS) 

oraz podnoszenie walorów smakowych spożywanych 

produktów. 

Mitem dietetycznym jest nieszkodliwość piwa. 

Prawda jest taka, że codzienne spożywanie piwa niekorzystnie 

wpływa na masę ciała, podnosi poziom glukozy, 

zwiększa poziom trójglicerydów i kwasu moczowego. 

Największe niebezpieczeństwo tkwi w tym, że piwo nie 

jest uważane za alkohol i przez wiele osób jest traktowane 

niemal jak środek dietetyczny. 

Kolejny problem, przed jakim stoją chorzy, stwarza 

tzw. zdrowa żywność. Chodzi tu zwłaszcza o produkty 

reklamowane jako przeznaczone dla diabetyków. 

Powiedzmy wprost: chory nie powinien ich ani kupować, 

ani jeść! Są niezdrowe, a ich mylące oznakowanie sprawia, 

że chory je uważa za nieszkodliwe i spożywa bez 

żadnego umiaru. 

To samo dotyczy soków tzw. bezcukrowych i dżemów 

niskosłodzonych. Chorzy muszą wiedzieć, że jest 

tam cukier i że jest on dla nich szkodliwy. Z korzyścią dla 

siebie chory musi uodpornić się na reklamy telewizyjne 

i prasowe, i nie reagować na promocje w sklepach. Nie 

może bezkrytycznie przyjmować nowinek dietetycznych, 

dobrych rad sąsiadek czy sprzedawczyń w hali targowej. 

Zdrowie jest zbyt poważną i cenną wartością, aby 

powierzać je byle komu. Chory powinien zrozumieć, że 



dla własnego dobra nie powinien sam, bez porozumienia 

z lekarzem i dietetykiem, radykalnie zmieniać swojej 

dotychczasowej diety, np. na dietę dra Kwaśniewskiego 

lub dr Dąbrowskiej. Stwarza to duże niebezpieczeństwo 

wystąpienia poważnych komplikacji, szczególnie zwiększa 

ryzyko niedocukrzeń przy niezmienianiu dawek 

leków. Pamiętajmy: to co pomaga jednemu, nie musi 

służyć drugiemu! 

Problemem jest też rosnąca wiara chorych w suplementy 

diety. Bierze się ona z przeświadczenia, że 

zalecana dieta cukrzycowa jest wyniszczająca i że chory 

stosując ją, umrze wycieńczony z braku składników 

odżywczych, a taka mała tabletka na pewno pomoże 

i uratuje życie. Chorzy kupują suplementy diety i często 

równocześnie zażywają kilka różnych. 

Suplementacja diety polega na indywidualnym 

uzupełnianiu racji pokarmowej składnikami odżywczymi 

przyjmowanymi w postaci jedno- lub wieloskładnikowych 

preparatów (Rybus i Kozłowska 2010). 

Celem stosowania suplementów diety jest uzupełnianie 

normalnego pożywienia skoncentrowanym źródłem 

witamin lub składników pokarmowych. Odpowiednio 

zbilansowana dieta powinna zaspokajać zapotrzebowanie 

na witaminy i składniki mineralne. Sytuacje, 

kiedy należy wspierać się suplementami diety są rzadkie 

i dotyczą rekonwalescentów bądź osób z ciężkimi 

chorobami przewodu pokarmowego, jednak w tym 

wypadku częściej stosuje się żywienie enteralne, a nie 

suplementy diety. 

Dotychczas przeprowadzone badania kliniczne 

nie potwierdziły skuteczności suplementacji witamin 

antyoksydacyjnych w tabletkach: ani dla zdrowie 

człowieka, ani w profilaktyce chorób cywilizacyjnych. 

Antyoksydanty działają, ale tylko gdy są pochodzenia 

naturalnego, czyli zawarte w warzywach i owocach. Ale 

homo sapiens woli łyknąć tabletkę niż pokroić warzywa 

na sałatkę! 

Odrębne zagadnienie stanowi spożywanie żywności 

wysoko przetworzonej – dotyczy to głównie fastfoodów, 

zupek w proszku, jak gorące kubki, chińskie 

zupki, konserw mięsnych i rybnych, pasztetów i innych 

przetworów garmażeryjnych. Są one źródłem soli, konserwantów 

i tłuszczu, a poziomy glukozy po nich rosną 

tragicznie. Spożycie żywności wysoko przetworzonej 

przez chorych na cukrzycę powinno być minimalne. 

Należy namawiać chorych, aby starali się korzystać 

z produktów z własnej strefy klimatycznej. Nasz 

aparat genetyczny przystosował się przez setki lat do 

żywności charakterystycznej dla naszych warunków 

klimatycznych. Nie należy jej bezkrytycznie wykreślać 

z jadłospisu tylko dlatego, że nie jest modna i nie jest 

reklamowana. Nie oznacza to, że nie mamy próbować 

potraw innych kuchni, także egzotycznych, ale podstawą 

powinny być rodzime produkty. 

Kolejną sprawą, którą powinna sobie przemyśleć 

osoba chora na cukrzycę, jest wybór dań w restauracji, 

barze czy na przyjęciu. Trzeba się nauczyć skutecznie 

i taktownie podziękować kuzynce za namolnie wciskany 

kawałek imieninowego tortu. Wadą polskiej gościnności 

jest nachalne, wręcz niegrzeczne namawianie do jedzenia 

i picia alkoholu. Dziwić powinno pytanie skierowane 

do osoby odmawiającej picia alkoholu: Dlaczego nie 

pijesz? czy wręcz Jak to, nie napijesz się ze mną?; a nikt 

nie pyta: Dlaczego ty pijesz?! 

Kłopotliwe są podróże, bo oferta gastronomiczna 

dworców PKP czy PKS jest tak jednostronna, że mimo 

wyobraźni i znajomości zasad kompozycji posiłków nic 

się nie wskóra, dlatego najlepiej mieć przy sobie własną 

kanapkę. Myślę, że przyjdzie nam jeszcze długo czekać 

na zdrowsze jedzenie w miejscach zbiorowego żywienia. 

Chorzy na cukrzycę często są hospitalizowani 

bądź przebywają w sanatoriach. Żywienie w tych zakładach 

rzadko pozostaje w zgodzie z zasadami prawdziwej 

dietetyki, co sprawia dodatkową trudność pracującym 

w nich lekarzom. Sztandarowym daniem w szpitalach 

są zupy mleczne, parówki i pieczone jabłuszka – po 

których cukry rosną aż do nieba. Sanatoria są jeszcze 

gorsze w dawaniu dobrego przykładu – sama kiedyś obejrzałam 

(zanim mnie pani dietetyczka przegnała), co jest 

oferowane w tzw. strefie dietetycznej stołu szwedzkiego. 

To, co tam się znajdowało, w większości nie miało nic 

wspólnego z jakąkolwiek zdrową dietą. Chorzy o tym 

nie wiedzą i w domu jedzą zupy mleczne i parówki argumentując, 

że tak jedli w szpitalu bądź w sanatorium. 

Niestety. Dlatego moi chorzy nie są kierowani z powodu 

cukrzycy do żadnego sanatorium. 



Przeciwdziałanie niedocukrzeniu 

Niedocukrzenie, czyli spadek poziomu glukozy 

we krwi, jest powikłaniem leczenia i zazwyczaj wynika 

z błędu chorego. Jest także wynikiem niedoskonałości 

terapii prowadzonej lekiem doustnym bądź insuliną. 

Chory powinien być nauczony, co i kiedy zjeść w czasie 

wysiłku fizycznego, jak zabezpieczyć się przed spadkiem 

glukozy we krwi przy dłuższej nieobecności w domu 

(np. zakupy, podróż, wizyta u lekarza), a także jak postępować 

w razie niedocukrzenia. W takich sytuacjach 

popełniane są niezliczone błędy. 

Przeraża niekiedy absolutna niefrasobliwość 

w sytuacji, gdy poważny epizod niedocukrzenia może 

zakończyć się śmiercią. Do podnoszenia poziomu glukozy 

we krwi nagminnie stosowana jest czekolada bądź 

krówki – a przecież oba te produkty są tłuste, ich okres 

wchłaniana jest długi i zanim wchłoną się z przewodu 

pokarmowego, chory może umrzeć. 

Pacjent musi także wiedzieć o wpływie alkoholu 

na ryzyko incydentów niedocukrzeń. 

Z eliminacją ryzyka niedocukrzenia związana jest 

konieczność regularnego spożywania posiłków. Chorzy, 

nawet stosujący intensywną insulinoterapię czy pompą 

insulinową, muszą jeść regularnie – jest to nie tylko wymóg 

diety cukrzycowej, lecz także zasada racjonalnego 

żywienia. Nie może się zdarzać wielogodzinne „nicniejedzenie”, 

nie może też mieć miejsca obfita wieczorna 

obiadokolacja po całym dniu bez posiłku. Z drugiej 

strony nie można jeść ciągle, należy unikać podjadania, 

zdarzającego się szczególnie w sytuacjach, kiedy nawet 

nie zdajemy sobie z tego sprawy, np. podczas oglądania 

telewizji czy w pracy. 

Dieta czyni cuda, czyli remisja 

cukrzycy typu 2 w ciągu tygodnia 

Wiemy o tym, że cukrzycy możemy zapobiegać, 

prowadząc zdrowy styl życia. Taki sposób leczenia nic 

nie kosztuje i nie ma działań ubocznych. Lecząc chorych 

z rozpoznaną cukrzycą typu 2, marzymy o magicznej 

tabletce, która by cofnęła wszelkie zmiany związane 

z obecnością cukrzycy (Yki-Jarvinen 2011). Wielkie 

badania dotyczące cukrzycy, takie jak UK Prospective 

Diabetes Study ujawniają stały postęp tej choroby 

związany z pogarszającą się funkcją komórki β trzustki 

i związane z tym stałe pogarszanie się wyników leczenia 

wyrażone za pomocą poziomu HbA1c. 

Przeprowadzono bardzo ciekawe badanie, którego 

celem była ocena, czy nagłe zmniejszenie dostarczania 

kalorii u otyłych chorych z parę lat trwającą cukrzycą 

będzie miało wpływ na metabolizm oprócz wpływu na 

masę ciała. Badaniu poddano 11 otyłych osób z cukrzycą 

typu 2 (Lim 2011). Średni wiek badanych osób 49,5 ± 2,5 

lat, średnie BMI 33,6 ± 1,2 kg/m². W obserwowanej 

grupie było 9 mężczyzn i 2 kobiety. 

Cukrzyca trwała u tych chorych mniej niż 4 lata 

i byli leczeni preparatami doustnymi z wykluczeniem 

glitazonów. Dieta chorych miała wartość 600 kcal dziennie, 

46% stanowiły węglowodany, 33% białka, 20% 

tłuszcze; ilość węglowodanów wynosiła ok. 70 g dziennie. 

Wszelkie parametry metaboliczne były określane przed 

badaniem i odpowiednio po 1, 4 i 8 tygodniach obserwacji. 

Grupę kontrolną stanowiły zdrowe osoby w odpowiednim 

wieku, płci i wadze. Po 8 tygodniach diety 

osiągnięto spadek masy ciała 15 kg, czyli 15%. Poziomy 

glukozy na czczo i HbA1c uległy normalizacji, poziomy 

trójglicerdów uległy obniżeniu o połowę, zawartość 

tłuszczu w wątrobie zmniejszyła się o 70%, poprawiła 

się wątrobowa wrażliwość na insulinę, wrażliwość na 

insulinę w mięśniach nie uległa zmianie. Już po tygodniu 

zawartość tłuszczu w wątrobie spadła o 30%, normalizacji 

uległ poziom glukozy na czczo i spoczynkowe wydzielanie 

insuliny – było ono ze względu na towarzyszącą 

insulinooporność podwyższone. Normalizacji uległa 

także zawartość tłuszczu w trzustce z towarzyszącą 

poprawą szybkiej fazy wydzielania insuliny na bodziec 

glukozowy i argininę. 

Wyniki tego badania zaskoczyły pomysłodawców. 

Wynikają z niego dalsze pytania. Jakie to wszystko może 

mieć zastosowanie w zaleceniach dla innych chorych? 

Zadziwiające jest to, że spektakularna poprawa nastąpiła 

już po tygodniu prowadzenia diety. Można by powiedzieć, 

że jeżeli chcesz nie mieć cukrzycy, to schudnij w ciągu 

tygodnia 4 kg. Jak wiemy, łatwiej powiedzieć, niż zrobić. 

Więc jak zmotywować ludzi do wielkiego wysiłku i jak 

utrwalić na lata efekty metaboliczne takiej diety? Na to 

na razie nie ma odpowiedzi. 



Zalecenia dietetyczne w pigułce, 

czyli jak zapanować nad cukrzycą 

Podsumujmy wszystkie zalecenia i wytyczne 

dla chorych z tak niedobrą chorobą, jaką jest cukrzyca. 

• Potraktuj pojawienie się cukrzycy w twoim życiu 

jako szansę na trwałą zmianę sposobu odżywiania. Nie 

chowaj głowy w piasek, lecz podejmij wyzwanie losu 

i zrób wszystko, aby wpływ choroby na twoje przyszłe 

zdrowie był jak najmniejszy. Steruj tak swoją dietą, aby 

powikłania pojawiły się jak najpóźniej, a najlepiej wcale. 

• Pamiętaj – nie jesteś sam z tą chorobą. Chorują miliony 

osób na całym świecie. Zasługujesz na wsparcie rodziny, 

znajomych, personelu medycznego. 

• Dobierając produkty, kieruj się wiedzą zaczerpniętą 

z wiarygodnych źródeł, a nie zdaniem domorosłych 

doradców, reklamami czy nowinkami prasowymi. 

• Nie istnieje produkt, którego chory na cukrzycę w ogóle 

nie może spożywać! Trzeba tylko wiedzieć – kiedy i ile 

wolno go zjeść. 

• Jedz mniejsze posiłki, a częściej. Nieprawdą jest, że 

duże przerwy między posiłkami sprzyjają chudnięciu. 

• Nigdy nie jest za późno na zmianę sposobu żywienia, 

ale pamiętaj – lepiej zapobiegać niż leczyć. Powikłania 

cukrzycy są na pewnym etapie już nieodwracalne. 

• Jeżeli z powodu nieprzestrzegania diety i innych zaleceń 

lekarsko-pielęgniarskich dojdzie do powikłań, to miej 

odwagę spojrzeć w lustro, aby zobaczyć tam winnego, 

a nie przerzucaj odpowiedzialności za powstałe zło na 

cały otaczający cię świat. 

Spośród różnych mądrości najważniejsza jest ta: 

Leczenie chorego na cukrzycę leży na jego talerzu. 


internista diabetolog 

Piśmiennictwo zamieściliśmy przy pierwszej części 

artykułu, w poprzednim numerze. (Red.) 

Rozszyfruj pacjenta 

Rozszyfrowanie recepty, cieszące się nieprzemijającym zainteresowaniem 

czytelników, dotyczy etapu, gdy recepta jest już gotowa. Zanim jednak ona 

powstanie, musimy coś pacjentowi zlecić lub zorientować się, po przedłużenie 

recepty na jaki lek przyszedł pacjent do gabinetu. 

Inhibiszyn 

Dohepin 

Hasco-sex 

Truposol 

Glukoszafe 

Telefax 

w tabletkach 

Alumini 

Cyklon 

Ortalion 

Eucharystion 

Cyklon-B-mina 

Klozepam 

Elalelal 

Tropikalna 

Syfior 

Suligan 

Matrix 

Drapiel 

Sexstral 

Ochazepam 

Concord 

Syrop 

lewoślazowy 

Beton 50 

Cycor 

forte 

Suppositorium 

prolongatom 

Chartan 

Ave-Maria 

Ojkardin 

do druku podała 


internista hipertensjolog 


Edukacja 

podyplomowa 

Miejsce obrad – Manufaktura 

VIII Łódzkie 

Forum 

Okulistyczne 

Alicja Barwicka 

Tak jak każdego roku, w maju Forum Okulistyczne zgromadziło w Łodzi okulistów 

z całego kraju. Te dwudniowe spotkania mają już nie tylko swoją ośmioletnią 

historię, ale też swój szczególny charakter. Utarło się, że właśnie w Łodzi okuliści 

„z pierwszej linii ambulatoryjnego frontu” mają okazję poznania najnowszych 

doniesień naukowych, wyników badań, kierunków w diagnostyce i leczeniu oraz 

co szczególnie ważne – mogą przedyskutować najbardziej aktualne problemy codziennej 

praktyki lekarskiej. 

Tegoroczne forum poświęcono zwłaszcza kilku 

ważnym problemom okulistycznym, omawianym 

w poszczególnych sesjach. Znalazły się wśród nich: 

• okuloplastyka, 

• diagnostyka i leczenie jaskry z uwzględnieniem aspektów 

praktycznych oraz aktualne poglądy na diagnostykę 

i leczenie niektórych innych schorzeń okulistycznych, 

• leczenie okulistyczne kobiet w ciąży, 

• problemy okulistyczne w przebiegu niektórych chorób 

endokrynologicznych, 

• pogorszenie widzenia w aspekcie trudności diagnostycznych 

oraz omówienie ciekawych przypadków 

okulistycznych. 

mają swoje negatywne następstwa w postaci uszkodzeń 

rogówki, uporczywego łzawienia oraz skłonności do przewlekłych 

zapaleń spojówek. Dlatego zwykle wymagają 

interwencji chirurgicznej. Zależnie od stanu klinicznego 

...a manufaktura to też piękne detale architektoniczne 

Okuloplastyka 

Nieprawidłowe ustawienie powiek często stanowi 

problem okulistyczny. Zarówno podwinięcie (entropion), 

jak i wywinięcie brzegu powieki na zewnątrz (ectropion) 



Ciekawa architektonicznie sala obrad 

stosowane są różne procedury operacyjne, ale zawsze 

celem pozostaje odtworzenie struktury anatomicznej 

powieki, ustawienie brzegu wolnego w prawidłowej 

pozycji oraz poprawa estetyki. Stąd również proces 

gojenia musi uwzględniać wielkość powstającej blizny, 

obkurczanie przeszczepów i płatów. Przedstawiono 

kryteria kwalifikacji do współcześnie wykonywanych 

zabiegów operacyjnych, ich planowanie oraz sposób 

przeprowadzenia przy wykorzystaniu różnych technik 

operacyjnych. Podobnie omówiono problem niedomykalności 

powiek w obwodowym porażeniu n VII, gdzie 

bardzo szybko dochodzi do uszkodzenia rogówki oraz 

możliwości zastosowania müllerectomii jako bezpiecznej, 

skutecznej i komfortowej dla pacjenta metody leczenia 

opadania powiek. Okuloplastyka to również techniki 

operacyjne mające zastosowanie w leczeniu nowotworów 

powiek, skrzydlika, a także możliwości leczenia 

chirurgicznego łagodnych i złośliwych guzów spojówek. 

Szczególną wartość miało przypomnienie charakterystyki 

różnicowej najczęściej występujących zmian tego 

typu, przegląd badań diagnostycznych oraz możliwości 

terapeutycznych. Odrębnym zagadnieniem poruszonym 

w tej sesji był samoistny (w odróżnieniu od występującego 

w przebiegu schorzeń neurologicznych) kurcz 

powiek (blepharospasmus). Przedstawiono epidemiologię, 

diagnostykę różnicową oraz możliwości leczenia, 

z których najbardziej zachęcające wydaje się obecnie 

stosowanie botuliny BTX typu A i typu B. Występujący 

powszechnie problem patologicznego łzawienia, będący 

wynikiem niewydolności pompy łzowej, dysfunkcji lub 

niedrożności dróg łzowych, albo odwinięcia powieki 

dolnej i punktu łzowego, także ma charakter niezwykle 

złożony. Dlatego przypomnienie jego charakterystycznych 

cech, a także rodzajów testów diagnostycznych 

niezbędnych dla oceny funkcji dróg odprowadzających 

łzy i ułatwiających kwalifikację do zabiegu operacyjnego 

stanowiło istotną pomoc w codziennej praktyce okulisty. 

Podczas sesji znalazło się także miejsce na szczegółowe 

omówienie najnowszych modyfikacji (między innymi 

zastosowanie lasera diodowego) w nadal stosowanej, 

a mającej już ponad 300 lat operacji zespolenia workowo-nosowego 

(dacryocystorhinostomia), służącej 

wytworzeniu nowych dróg odpływu łez. 

Diagnostyka i leczenie jaskry 

z uwzględnieniem aspektów 

praktycznych 

Co prawda przynajmniej kilka razy w roku można 

uaktualnić swoją wiedzę w zakresie jaskry, bo konferencji 

i sympozjów jest duży wybór, ale o jaskrze nigdy dość. 

Na Łódzkim Forum Okulistycznym zwrócono uwagę 

na wiele praktycznych zagadnień związanych z diagnostyką 

i leczeniem różnych typów tej choroby. Ostatnie 

lata w diagnostyce jaskry to prace nad doskonaleniem 

technik pomiaru wartości ciśnienia wewnątrzgałkowego, 

niezależnych od grubości rogówki. Zastosowanie 

nowych metod uwzględniających biomechanikę rogówki, 

wyrażoną przez wartość histerezy i współczynnik 

sztywności, nie tylko daje obiektywny wynik pomiaru, 

ale jak się okazuje może korelować z ryzykiem progresji 

neuropatii jaskrowej. Poszerzają się możliwości 

aparatury w zakresie optycznej koherentnej tomografii 

(OCT). Możemy bardzo dokładnie oceniać struktury 

kąta przesącza i bardziej precyzyjnie szacować ryzyko 

wystąpienia jaskry zamykającego się kąta. Wiąże się 

to bezpośrednio z ustaleniem wskazań do irydotomii 

laserowej i kontroli jej drożności. Także wskazania do 

leczenia operacyjnego, wybór metody operacyjnej oraz 

ocena skuteczności nie byłyby możliwe bez OCT. Z kolei 



wgląd w odcinek tylny z analizą topograficzną tarczy 

nerwu wzrokowego oraz ilościowy pomiar grubości 

warstwy włókien nerwowych siatkówki są dzięki tej 

metodzie nieocenione w monitorowaniu neuropatii 

wzrokowej. 

Doceniając możliwości, jakie dają współcześnie 

dostępne metody diagnostyczne, trzeba jednak pamiętać, 

by w celu monitorowania stanu narządu wzroku w jaskrze 

korzystać zawsze tylko z tej jednej, gdyż ocena prowadzona 

różnymi technikami nie może być obiektywna. 

Analizując problemy związane z wyborem metody 

chirurgicznej, wynikające między innymi z anatomicznych 

odrębności budowy kąta przesącza, zwrócono uwagę 

na korzyści, ale i dające się przewidzieć powikłania po 

zabiegach perforujących, nieperforujących i operacjach 

z zastosowaniem implantów drenujących. W związku 

z dylematami w zakresie podejmowania decyzji zastosowania 

konkretnych metod operacyjnych w różnych 

typach jaskry, przedstawiono stan wiedzy dotyczący 

zarówno wskazań, jak i postępowania pooperacyjnego. 

Odrębnym zagadnieniem, będącym przedmiotem 

omawianej sesji, były problemy związane z monitorowaniem 

jaskry normalnego ciśnienia, a także te łączące 

się z ryzykiem wystąpienia i postępowaniem w jaskrze 

złośliwej. 

Recepcja forum 

Diagnostyka i leczenie wybranych 

schorzeń okulistycznych 

Odnosząc się do aktualnych poglądów na diagnostykę 

i leczenie niektórych innych schorzeń okulistycznych, 

zwrócono uwagę przede wszystkim na 

praktyczne aspekty zagadnienia diagnostyki i leczenia 

zespołu suchego oka w kontekście dysfunkcji gruczołów 

Meiboma. Przypomniano mechanizmy prowadzące do 

zaburzeń funkcji filmu łzowego w zakresie każdej z jego 

warstw, zwracając uwagę na konieczność przeprowadzenia 

w każdym przypadku odpowiednich badań diagnostycznych, 

gdyż zespół suchego oka najczęściej wiąże się 

z inną ogólną lub miejscową patologią. Przeprowadzając 

różnicowanie diagnostyczne dotyczące zespołu suchego, 

oka trzeba koniecznie wykluczyć nawrotowe infekcje 

worka spojówkowego, zwracając dodatkowo uwagę na 

szczególne predyspozycje do występowania miejscowych 

infekcji gronkowcowych w obrębie brzegów powiek 

u niektórych grup pacjentów, np. u osób z cukrzycą. 

Kolejnym zagadnieniem omawianym w tej sesji 

były objawy alergiczne w zakresie narządu wzroku. 

Problem alergii według danych publikowanych przez 

WHO dotyczy połowy populacji, a w tej grupie 83% 

chorych demonstruje mniej lub bardziej nasilone objawy 

oczne. Co gorsza wydaje się, że wiedza w zakresie 

najprostszych działań profilaktycznych jest ciągle dalece 

niewystarczająca. Dlatego postuluje się zintensyfikowanie 

działań w tym zakresie, obejmujących popularyzowanie 

informacji dla alergików o konieczności stosowania do 

oczu preparatów nawilżających pozbawionych substancji 

konserwujących lub przynajmniej soli fizjologicznej. 

Z kolei lekarzom niezbędne jest zwrócenie uwagi na 

konieczność włączania leczenia już na 2 tygodnie przed 

wystąpieniem szczytu objawów. Jak zwykle podczas 

dyskusji o poszukiwaniu lepszych rozwiązań w leczeniu 

tej grupy chorych sporo miejsca poświęcono terapiom 

przyszłości, między innymi podjęzykowej immunoterapii. 

Tekst i zdjęcia 


okulistka 

W następnym numerze: leczenie okulistyczne kobiet w ciąży, 

trochę okulistyki w endokrynologii i to co najfajniejsze, czyli 

ciekawe przypadki i trudności diagnostyczne z nimi związane. 



Na naukę nigdy nie jest 

za późno – zdaniem @goni 

Kursy EASD im. Oskara Mińkowskiego są przeznaczone 

dla młodych lekarzy specjalizujących się w diabetologii 

czy endokrynologii, jeżeli nie ma oddzielnej specjalizacji 

dla lekarzy Europy Środkowej. Pełna nazwa brzmi 

EASD Advanced Postgraduate Course in Clinical Diabetes. 

Pierwszy taki kurs zrobił na mnie wielkie wrażenie 

i dlatego zawsze staram się przyjechać na kolejny, 

choć nie jestem już młodym lekarzem. Szkolenie 

odbywa się dzięki inspiracji i współpracy z wydziałem edukacji 

podyplomowej EASD (European Association for the Study of Diabetes). 

Mnie udało się być po raz trzeci na takim kursie, 

wcześniej w 2004 i 2008 roku, a wszystkie odbywały 

się we Wrocławiu. Na takie szkolenia przyjeżdżają 

lekarze z okolicznych krajów – Czesi, Węgrzy, Rumuni 

i in. Wykłady są po angielsku. Wykładowcami w tym 

roku byli m.in. profesorowie z Polski (D. Zozulińska, 

J. Strojek, M. Małecki, L. Czupryniak). Kadra profesorska 

jest nieliczna, bo niełatwo o mądrych i umiejących 

biegle władać angielskim. Są też wykładowcy z Danii, 

Holandii, Grecji, Słowenii, Wielkiej Brytanii, Czech, 

Finlandii, Węgier, Ukrainy, Szwecji, Włoch. Uff – aż 

tylu różnych było! Kurs trwa 2,5 dnia i składa się 

z wykładów i warsztatów. 

Najciekawsze są właśnie warsztaty, gdzie można 

w bardziej kameralnej atmosferze dowiedzieć się wielu 

rzeczy i zapytać wykładowców bezpośrednio o nurtujące 

problemy. Z tegorocznego kursu dowiedziałam się 

różnych ciekawych spraw na temat cukrzycy ciężarnych. 

I tak prof. Elisabeth R. Mathiesen z Uniwersytetu Kopenhaskiego 

leczy cukrzycę ciężarnych w większości 

mieszankami insulinowymi, podczas gdy u nas leczy 

się te chore metodą wielokrotnych wstrzyknięć. Z kolei 

Rumunki, które były z nami na kursie używają do tego 

celu insuliny Lantus, która nie ma rejestracji do leczenia 

kobiet ciężarnych. Duńczycy wykonują także badania 

moczu na obecność glukozy i ciał ketonowych. Podobnie 

postępuje pani doktor Barbara Katra z Krakowa 

w celu kontroli diety ciężarnych. Okazuje się bowiem, 

że ciężarne dziewczyny z cukrzycą potrafią się głodzić, 

głównie kosztem węglowodanów, aby utrzymać dobre 

poziomy glikemii. Jest to najprostsze badanie, które 

wykryje takie zachowanie. 

Zarówno prof. Elisabeth R. Mathiesen, jak i prof. 

Cees J. Tack z Holandii bardzo namawiali wszystkich 

na jazdę na rowerze. Ale w tych krajach wszystko jest 

na usługi rowerzystów! Zabawne było zdjęcie holenderskiego 

parkingu pełnego rowerów i pani jadącej 

na rowerze i szukającej miejsca na jego zaparkowanie, 

a parking dla samochodów był pustawy. 

Bardzo podobały mi się wykłady i warsztaty prowadzone 

przez prof. Tadeja Battelino z Lublany – zajmuje 

się on leczeniem cukrzycy typu 1 ze szczególnym naciskiem 

na stosowanie pomp insulinowych i systemów do 

ciągłego monitorowania glikemii. Pokazywał być może 

już niedaleką przyszłość zamknięcia pętli – czyli takiej 

mądrej pompy, która wykorzystując czujnik rejestrujący 

glikemię sama by podawała insulinę. Używanie pomp 

insulinowych w Słowenii wydaje się bardzo powszechne. 



Zdziwił mnie jeden fakt, że przedstawiciele bogatych 

krajów – Dani, Holandii, Wielkiej Brytanii zwracali 

uwagę na koszty leczenia! Podali koszty dwumiesięcznego 

leczenia analogami GLP1 (różnych firm), które 

wynoszą 250-300 euro.* 

Natomiast koszt leczenia metforminą przez 100 

dni wynosi 4 euro. Porażająca różnica! I jak to zwykle 

bywa, nie zawsze to co nowe, jest najlepsze i sprawdzone. 

Podobał mi się także wykład dr Karin Shara 

z Lublany – jest ona ortopedą (kobieta!), pokazywała 

wiele różnych możliwości leczenia zespołu stopy cukrzycowej 

na drodze zabiegów chirurgiczno-ortopedycznych. 

W życiu nie wiedziałam, że takie rzeczy można zrobić. 

Mam obawy, że nasi ortopedzi byliby zdziwieni tym, 

co tam jest robione, gdyż u nas jedyny zabieg, jaki jest 

wykonywany u chorych ze stopą cukrzycową to amputacja! 

Pomijam zabiegi naczyniowe, których efekty też 

są kiepskie. Można powiedzieć, że chirurdzy i ortopedzi 

ani cierpliwości, ani umiejętności do leczenia stóp cukrzycowych 

nie mają i chyba nie chcą mieć. 

A tu ładna kobieta bardzo pięknie i rzeczowo 

mówiła o różnych zabiegach w dość męskiej specjalizacji. 

Klasą sam dla siebie był prof. Per-Henrik Groop 

z Finlandii, który jest nefrologiem. Cukrzyca jest wielkim 

problemem tego kraju i z tego powodu Finowie są 

słynni na całym świecie ze swoich odkryć, jak i metod 

leczenia. Nie myślałam, że nefropatia w cukrzycy typu 1, 

a nefropatia w cukrzycy typu 2 to jednak inne choroby, 

patrząc szczególnie na podłoże patomorfologiczne. 

Okazuje się, że gdy bada się bioptaty nerek u osób 

z mikroalbuminurią i cukrzycą typu 2, to tylko 30% 

ma zmiany typowe dla nefropatii cukrzycowej, 30% 

ma prawie prawidłowy obraz, 40% ma niespecyficzne 

zmiany. Są także zasadnicze różnice w leczeniu nerkozastępczym 

w obu typach cukrzycy – w cukrzycy 

typu 1 68,3% są to przeszczepy nerek (często razem 

z trzustką), a w cukrzycy typu 2 dominującą formą 

leczenia nerkozastępczego jest hemodializa, stanowiąca 

72,3%, przeszczep nerki w tej grupie osób to tylko 14,5%. 

Bardzo ważną rolę w zapobieganiu rozwoju nefropatii 

cukrzycowej i hamowaniu jej rozwoju odgrywa... zaprzestanie 

palenia papierosów! To co przedstawiłam, to tylko 

wybrane zagadnienia poruszane na kursie. Osobiście 

zaś zasmuciła mnie okoliczność, że z Pomorza byłam 

ja jedna! I tak samo było podczas poprzedniego kursu. 

Widocznie wszystkie koleżanki i koledzy z moich stron 

wiedzą już o cukrzycy wszystko! 


internista diabetolog 

*Analogi GLP-1 są to hormony przewodu pokarmowego, 

wywierające korzystny wpływ na 

sekrecję insuliny. Głównym mediatorem efektu 

inkretynowego jest glukagonopodobny peptyd-1 

(glucagon-like peptide 1, GLP-1). Mechanizm 

działania GLP-1 i analogów GLP-1 jest związany 

z: nasileniem glukozozależnej sekrecji insuliny, 

zahamowaniem produkcji glukozy przez wątrobę 

wskutek zmniejszenia poposiłkowej sekrecji glukagonu, 

spowolnieniem opróżniania żołądkowego, 

wpływem na ośrodkowy układ nerwowy (nasilenie 

uczucia sytości i redukcja apetytu). 

Wyróżnia się analogi pierwszej generacji podawane 

kilka razy dziennie (eksenatyd), drugiej generacji 

stosowane raz na dobę (liraglutyd, liksisenatyd) 

oraz trzeciej generacji, które można podawać 1 raz 

na tydzień (taspoglutyd i albiglutyd). 

Więcej o analogach GLP-1: 

A. Krętowski Długo działające analogi GLP-1 – aktualny 

stan badań http://www.diabetologiaonline. 

pl/lekarz_diabeto_adoz,info,288.html 

@gonia Wrocław nocą 


Choroby układu krążenia 

Dodatek specjalny Gazeta dl@ Pacjentów 

http://pl.wikipedia.org 

Image created by Karthik Sheka, M.D. 

Choroba wieńcowa 

(choroba niedokrwienna 

serca) 

Co to jest? 

Choroba wieńcowa, prawidłowo: choroba niedokrwienna 

serca, jest chorobą naczyń, które doprowadzają krew 

do serca (unaczyniają serce). Serce, mięsień pracujący 

bez spoczynku przez całe życie człowieka, jest bardzo 

wrażliwy na niedokrwienie. Choroba wieńcowa jest najczęściej 

wynikiem miażdżycy – procesu, w którym ściana 

naczynia krwionośnego ulega pogrubieniu, a światło 

naczynia zwężeniu. Zwężone naczynia doprowadzają 

do serca mniej krwi, niż prawidłowe, w związku z czym 

mamy do czynienia z niedokrwieniem mięśnia serca. 

Nieleczona zaawansowana choroba wieńcowa może 

doprowadzić do zawału serca, czyli obumarcia części 

mięśnia tego narządu, co jest procesem nieodwracalnym. 

Ultrasonografia wewnątrzwieńcowa – na zielono zaznaczono 

blaszkę miażdżycową zawężającą światło naczynia 

Jakie są objawy? 

Głównym objawem choroby wieńcowej jest ból w klatce 

piersiowej, najczęściej za mostkiem, rozlany, o charakterze 

pieczenia lub ucisku, z reguły występujący w trakcie 

wysiłku fizycznego. Ból jest zazwyczaj krótkotrwały 

i ustępuje po przerwaniu wysiłku. Ból długotrwały 

lub nieustępujący po odpoczynku może być objawem 

zawału serca. 

Każdy ból w klatce piersiowej powinien być powodem 

wizyty u lekarza. 

http://pl.wikipedia.org. Patrick J. Lynch (1999), modified by Christian 2003 

Krążenie wieńcowe 

Co mogę zrobić, by uniknąć choroby 

wieńcowej? 

Profilaktyka choroby wieńcowej obejmuje: zaprzestanie 

palenia tytoniu, wprowadzenie diety niskotłuszczowej, 

przeciwdziałanie otyłości oraz prawidłowe leczenie 

nadciśnienia tętniczego i cukrzycy, obniżanie poziomu 

cholesterolu we krwi. 

Jak się przygotować do wizyty u lekarza? 

Trzeba znać dokładne i wyczerpujące odpowiedzi na 

następujące pytania: 

• Jaki charakter ma ból (piekący, kłujący, punktowy, 

rozlany, uciskający). 

• Gdzie ból występuje? 

• W jakich sytuacjach ból się pojawia? Czy jest odczuwany 

przy wysiłku fizycznym? 

• Czy ustępuje po przerwaniu wysiłku? 

• Jak często pojawia się ból (raz na miesiąc, tydzień, 

codziennie)? 

• Jak długo trwa pojedynczy epizod bólu (kilka sekund, 

minut, godzin)? 

• Jakie inne choroby leczę i jakie biorę leki? 

Trzeba także mieć ze sobą listę stale przyjmowanych leków, 

starą dokumentację dotyczącą chorób serca (w tym 

zapisy EKG – wszystkie, jakie posiadamy, ewentualnie 

inne badania), nadciśnienia, cukrzycy. 


Choroby układu krążenia 


Jakie trzeba przeprowadzić badania? 

Lekarz po dokonaniu oceny może skierować pacjenta na: 

• EKG (elektrokardiografia) – jest to zapis czynności 

elektrycznej serca, który może ujawniać cechy niedokrwienia 

tego narządu. 

• Próbę wysiłkową – badanie, w trakcie którego rejestruje 

się przebieg EKG (elektrody), a pacjent wykonuje wysiłek 

fizyczny (bieżnia, rower). Próba wysiłkowa pozwala 

uwidocznić cechy niedokrwienia serca lub ujawnia 

objawy choroby (ból w klatce piersiowej). 

• Dodatkowe badania, w zależności od oceny zagrożenia 

zawałem lub innymi powikłaniami. 

Jakie leki mogę otrzymać? 

W każdym wypadku leczenie jest dobierane indywidualnie 

i uwzględnia współistniejące choroby i przyjmowane 

leki. 

Najczęstsze leki stosowane w chorobie wieńcowej to: 

• Aspiryna – przeciwdziała tworzeniu się zakrzepów 

w zniekształconych miażdżycą naczyniach serca, zapobiega 

występowaniu zawału w razie nagłego wytworzenia 

się skrzepu. Zamiast tego leku (np. w przypadku 

uczulenia czy nietolerancji aspiryny) można otrzymać 

inne leki przeciwzakrzepowe. 

• Betablokery (najczęściej końcówka nazwy międzynarodowej 

-olol) – leki obniżające ciśnienie krwi i zwalniające 

czynność serca (dzięki czemu serce „mniej się męczy”), 

zapobiegające zaburzeniom rytmu serca. Leków tych nie 

wolno odstawiać samowolnie ani nagle – o dawkowaniu 

musi decydować lekarz. 

• Statyny (najczęściej końcówka nazwy międzynarodowej 

-statyna) – leki obniżające poziom cholesterolu we krwi, 

co przeciwdziała miażdżycy. Leki te można otrzymać 

nawet przy prawidłowym poziomie cholesterolu we 

krwi, jako leczenie choroby wieńcowej. 

 

• ACE inhibitory (najczęściej końcówka nazwy międzynarodowej 

-pril) – leki obniżające ciśnienie krwi 

i wspomagające pracę serca. Leki te możemy otrzymać 

również przy prawidłowym poziomie ciśnienia krwi 

w celu leczenia choroby wieńcowej. 

• ARB (najczęściej końcówka nazwy międzynarodowej 

-sartan) – leki działające podobnie do ACE inhibitorów, 

stosowane zamiennie z nimi. 

Można też otrzymać leki z innych grup, w zależności 

od oceny lekarza. 

Refundacja leczenia 

Aspiryna jest tanim lekiem dostępnym bez recepty 

(odpłatność 100%). 

Betablokery są obecną na rynku już od wielu lat i rozbudowaną 

grupą leków z wieloma preparatami generycznymi 

(tanimi odpowiednikami). Niektóre z nich dostępne 

są na 100%, inne na ryczałt (choć różnice w stosunku 

do 100% sięgają z reguły kilku złotych). 

Statyny są zróżnicowane cenowo. Preparaty najnowszej 

i obecnie najskuteczniejszej statyny nie są refundowane. 

Dostępne są liczne preparaty starszych leków z tej grupy, 

nie wszystkie jednak są dostępne z refundacją dla 

pacjentów z prawidłowym poziomem cholesterolu we 

krwi (wskazania tego nie uwzględniono przy rejestracji 

leku). Cenę po refundacji do odpłatności 100% może 

dzielić kilka złotych. 

ACE inhibitory są zróżnicowane cenowo. Nie wszystkie 

preparaty dostępne są z refundacją, ponieważ nie 

w każdym wypadku choroba wieńcowa jako wskazanie 

została ujęta w dokumentach rejestracyjnych leku. Odpłatność 

z refundacją waha się między ryczałtem a 30%, 

ale różnica między cenami po refundacji a odpłatnością 

100% może wynosić tylko kilka złotych. 

Dr n. med. Joanna Rzymkowska 

specjalista chorób wewnętrznych 



Choroby endokrynologiczne 

Nadczynność tarczycy 

Co to jest? Nadczynność tarczycy to stan, w którym 

gruczoł ten wydziela nadmiar produkowanych przez siebie 

hormonów, oddziałujących na organizm. Nadczynność tarczycy 

nie jest jednostką chorobową, lecz zespołem objawów, które 

są wynikiem konkretnej choroby. Zapytaj swojego lekarza, 

w przebiegu jakiej choroby występuje u ciebie nadczynność 

tarczycy – jest to ważne, ponieważ od tego zależy leczenie 

oraz to, czy leczenie jest w ogóle potrzebne. 

Jakie są objawy? Jawna nadczynność tarczycy może 

objawiać się podwyższoną temperaturą ciała (stanami podgorączkowymi), 

złą tolerancją ciepła (wolisz przebywać w chłodnym 

pomieszczeniu), biegunką, uczuciem kołatania serca (niekiedy 

występują zaburzenia rytmu serca wymagające leczenia). 

W niektórych chorobach może występować wytrzeszcz i wole, 

czyli powiększenie tarczycy (choroba Graves-Basedowa). 

Co mogę zrobić, by uniknąć 

nadczynności tarczycy? 

Choroby tarczycy często są w większym lub mniejszym stopniu 

uwarunkowane genetycznie, w znacznie mniejszym środowiskowo, 

dlatego trudno ich uniknąć. Należy stosować sól 

jodowaną jako profilaktykę wola guzkowego. Jeżeli rozpoznano 

u ciebie chorobę tarczycy, stosuj się ściśle do zaleceń lekarza, 

by uniknąć występowania objawów. 

Jak przygotować się do wizyty 

u lekarza? 

Trzeba znać dokładne i wyczerpujące odpowiedzi na następujące 

pytania: 

• Czy występuje u mnie uczucie kołatania serca? 

• Czy mam biegunki niezwiązane z infekcją jelitową? 

• Wolę przebywać w chłodnym, czy ciepłym pomieszczeniu? 

• Czy miewam stany podgorączkowe niezwiązane z infekcją? 

• Od kiedy występują objawy? 

• Jakie inne choroby leczę i jakie biorę leki? 

• Czy w rodzinie występowały choroby tarczycy? Jakie? 

Trzeba także mieć ze sobą starą dokumentację dotyczącą 

innych chorób. 

Jakie trzeba przeprowadzić badania? 

Lekarz po dokonaniu oceny może skierować pacjenta na: 

• Oznaczenie TSH – polega na oznaczeniu we krwi poziomu 

hormonu przysadki regulującego funkcję tarczycy. Jest to 

pierwsze badanie, jakie wykonuje się przy podejrzeniu chorób 

tarczycy. Prawidłowy poziom TSH wyklucza nadczynność, 

lecz nie chorobę tarczycy. 

• Hormony tarczycy (FT3, FT4) – polega na oznaczeniu 

we krwi poziomu hormonów produkowanych przez ten 

gruczoł. Z reguły wykonywane jest wtedy, jeżeli stwierdzi 

się nieprawidłowy poziom TSH. 

• USG tarczycy – jest to badanie obrazujące 

tarczycę i okoliczne węzły chłonne. 

• EKG. 

Jakie leki mogę otrzymać? 

Leczenie nadczynności tarczycy należy do lekarza prowadzącego, 

którego zaleceń należy ściśle przestrzegać. Sposób leczenia 

zależy od konkretnej choroby, jaką rozpozna lekarz. Zależnie 

od choroby leczenie nie zawsze jest konieczne – w chorobie 

Hashimoto faza nadczynności tarczycy bywa słabo wyrażona 

i z reguły trwa krótko. 

W każdym wypadku leczenie jest dobierane indywidualnie. 

Najczęstsze leki stosowane w nadczynności tarczycy to: 

• Metizol, propylothiouracyl – leki hamujące wytwarzanie 

hormonów tarczycy. Nie znajdują się na liście leków refundowanych, 

ale nie są drogie. 

• Propranolol lub inne betablokery (najczęściej końcówka 

nazwy międzynarodowej – olol) – jest to grupa leków zwalniających 

czynność serca, przez co zmniejszają się objawy 

nadczynności tarczycy (sercowe). Stosowane przy nasileniu 

objawów nadczynności. Leków tych nie wolno odstawiać samodzielnie 

ani nagle – o dawkowaniu musi decydować lekarz. 

Propranolol jest refundowany w tym wskazaniu. 

Są też inne metody leczenia nadczynności tarczycy, stosowane 

przede wszystkim w chorobie Graves-Basedowa, lecz decyzja 

o nich należy do prowadzącego endokrynologa. 

Refundacja leków 

Jeżeli pacjent został skierowany do endokrynologa (lekarza 

szczególnie zajmującego się zaburzeniami hormonalnymi), 

wracając do lekarza POZ (rodzinnego, internisty), musi przedłożyć 

zaświadczenie stwierdzające, jakie jest rozpoznanie, jakie 

badania zostały przeprowadzone oraz jakie leczenie zostało 

zalecone. Zaświadczenie takie jest ważne przez rok, a więc co 

najmniej raz w roku pacjent musi zgłosić się do endokrynologa, 

chociażby po to, aby uzyskać nowe zaświadczenie. Jeżeli 

pacjent nie dostarczy lekarzowi POZ takiego zaświadczenia, 

nie będzie podstawy do wystawienia recepty z refundacją. 

Podobna sytuacja zachodzi, jeżeli lekarz POZ stwierdzi, że 

konieczna jest zmiana leczenia zaleconego przez endokrynologa 

– wówczas pacjent musi odbyć nadprogramową wizytę 

i uzyskać aktualne zaświadczenie od tego specjalisty. Ponieważ 

obecne przepisy nie rozstrzygają, czy w czasie oczekiwania 

na wizytę u endokrynologa pacjentowi należy się refundacja 

zmienionych leków (preparatów lub dawek), lekarz POZ 

wystawi recepty pełnopłatne. 

http://pl.wikipedia.org/wiki/Tarczyca 




Diagnostyka 


Lipidogram 

(tłuszcze, cholesterol) 

Czego dotyczy? 

Jest to badanie składu tłuszczów (lipidów) we krwi. 

Kiedy się je wykonuje? 

Jest wykonywane jako badanie przesiewowe lub w procesie 

diagnostycznym innych chorób, które wynikają 

z miażdżycy naczyń. 

Jak się je wykonuje? 

Materiał do badania uzyskuje się za pomocą pobrania 

krwi. 

Jaka jest zasada badania? 

Po pobraniu krwi laboratorium określa zawartość tłuszczów 

w surowicy krwi. 

Co można tym badaniem ocenić? 

Ocenia się skład tłuszczów i ich frakcji, co pozwala 

określić ryzyko rozwoju miażdżycy. 

Wyniki 

Są podane w liczbach bezwzględnych oraz procentowych. 

Obok wyników podany jest zakres norm. Z reguły laboratorium 

zaznacza te wyniki, które lokują się poza normą. 

Wyszczególnia się następujące podstawowe frakcje. 

Cholesterol całkowity – to jedna z frakcji tłuszczów. 

Wysoki poziom cholesterolu jest czynnikiem ryzyka 

rozwoju miażdżycy i związanych z nią chorób. 

HDL – to frakcja cholesterolu (tzw. dobry cholesterol). 

Im wyższy odsetek tej frakcji, tym lepiej dla pacjenta 

(mniejsze ryzyko rozwoju miażdżycy). 

LDL – to frakcja cholesterolu (tzw. zły cholesterol). Im 

wyższy odsetek tej frakcji cholesterolu, tym gorzej dla 

pacjenta (większe ryzyko rozwoju miażdżycy). 

TG (trójglicerydy) – to druga z frakcji tłuszczów. Wysoki 

poziom trójglicerydów wymaga leczenia. 

Jakie można wykryć choroby? 

• Hipercholesterolemia (podwyższony poziom cholesterolu 

w surowicy krwi). 

• Hipertrójglicerydemia (podwyższony poziom trójglicerydów 

w surowicy krwi). 

Spirometria 

Czego dotyczy? 

Jest to badanie płuc. 

Objętości i pojemności płuc 

Kiedy się je wykonuje? 

W diagnostyce chorób płuc lub oskrzeli. 

Jak się je wykonuje? 

Polega na głębokim oddychaniu (według instrukcji 

udzielanych przez osobę asystującą przy badaniu) przez 

rurkę przyłączoną do aparatury pomiarowej. 

Jaka jest zasada badania 

Spirometria polega na wykonywaniu pomiarów przepływów 

powietrza w oskrzelach – na tej podstawie ocenia 

się poszczególne objętości i szybkości przepływów. 

Co można tym badaniem ocenić? 

Ocenia się stopień zwężenia oskrzeli oraz niektóre 

nieprawidłowości tkanki płucnej. 

Wynik 

Wynikiem jest wykres oraz tabelka z liczbami, które 

muszą być zinterpretowane przez lekarza. 

Jakie można wykryć choroby? 

• POChP (przewlekła obturacyjna choroba płuc). 

• Astma oskrzelowa. 

Źródło ilustracji: http://pl.wikipedia.org 

Autor: Michał Komorniczak 





Namiętności 

i czekolada 

www.wikipedia.org.pl 


Czekoladę świat zawdzięcza Majom, a oni bogu 

imieniem Quetzalcoatl, który zstępując na ziemię 

miał trzymać w ręku gałązkę drzewa kakaowca. 

Słowo xocolatl pochodzi z języka nahuatl i oznacza 

gorzką wodę. Ziarna kakaowe były w czasach azteckich 

powszechnie uznawaną walutą. Na przykład za 4 

ziarna można było nabyć królika, za 10 ziaren damę do 

towarzystwa w nocy, a za 100 ziaren niewolnika. 

Europejska kariera czekolady zaczęła się od 

tego, że napój xocolatl podano w złotych pucharach na 

zakończenie uczty, którą Montezuma wydał na cześć 

Krzysztofa Kolumba. Nie dość, że napój był wspaniale 

podany, to jeszcze miał sprawić, iż mężczyźni po jego 

wypiciu stawali się bardziej męscy. Ładne opakowanie 

i perspektywa nie tylko terytorialnych, ale i męskich 

podbojów po wypiciu czekolady musiały podziałać na 

wyobraźnię hiszpańskich konkwistadorów. 

Nic więc dziwnego, że Hernan Cortes próbował 

przez 20 lat zainteresować czekoladą możnych tego świata. 

Początkowa wersja czekolady chyba nie przypadła do 

smaku cesarzowi Karolowi V, bo dopiero dodanie przez 

Cortesa cukru i wanilii do pierwotnej receptury Majów 

spowodowało zainteresowanie tajemniczym napojem. 

Podstawowe składniki współczesnej czekolady 

to miazga kakaowa, tłuszcz kakaowy oraz składniki dodatkowe. 

Każde spożyte 100 g czekolady to 500-700 kcal. 

spośród szerokiej oferty szwajcarskich czekolad. Mniej 

popularne są u nas belgijskie wyroby, może z powodu 

dość wysokich cen. Na przykład czekoladki Godiva 

należą do najdroższych na świecie. 

Niewątpliwie belgijskie czekolady nie mają sobie 

równych. Nawet takie zwyczajne, kupione za 1,5 euro 

w supermarkecie Delhaize smakują inaczej, niż nabyte 

w podobnym sklepie w każdym innym kraju. Belgijskie 

czekoladki dosłownie rozpływają się w ustach. Zależy to 

między innymi oc receptury, do czego jeszcze powrócimy. 

Żałuję, że nie skosztowałam amerykańskich czekoladek 

Ghirardelli, dostępnych na tamtejszym rynku od 

1852 roku. Ograniczyłam się jedynie do sfotografowania 

logo firmy w San Francisco. Skoro wspominamy wiek 

XIX, to warto wiedzieć, że rok wcześniej niż wyroby 

Ghirardelli pojawiły się w Warszawie czekoladki firmy 

Jakość, smak, geografia 

Wiele czynników wpływa na smak i jakość czekolady. 

Najłatwiej chyba spotkać miłośników szwajcarskich 

czekoladek. Spacerując po Bahnhofstrasse w Zurychu 

można wstąpić do sklepu firmowego Sprüngli (www. 

spruengli.ch) i kupić czekoladki, znane od 1836 roku. 

Przez wielu smakoszy są one uważane za najlepsze 



E. Wedel. Tak oto były reklamowane przez założyciela 

firmy na łamach „Kuriera Warszawskiego”: Zupełnie nowy 

i szczególny utwór cukierniczy, a nade wszystko wyborny 

środek leczący i łagodzący wszelkie cierpienia piersiowe, 

nader skuteczny na słabości te w miesiącach wiosennych, 

a nawet dla niecierpiących i zwolenników delikatnego 

smaku – bardzo przyjemny wyrób. Nie mylił się pan 

Karol Ernest Heinrich Wedel, reklamując właściwości 

zdrowotne czekolady. Dowiedziono tego nieco później, 

ale za to w sposób dokładny. 

Naukowo i zdrowo 

Czekolada doczekała się wielu naukowych opracowań. 

Wszystkie zgodnie podają, że wywiera korzystny 

wpływ na wiele układów naszego organizmu. Dzieje 

się to za sprawą takich związków chemicznych jak 

polifenole oraz flawonoidy, a zwłaszcza ich podgrupy 

flawanole. Zawartość tych związków największa jest 

w kakao – 1400 mg na100 g. W czekoladzie gorzkiej 

Fot. mimax2 

jest 170 mg, w czekoladzie 

mlecznej tylko 70 mg, 

w czarnej herbacie 40 mg, 

czerwonym winie 22 mg. 

Flawanole działają 

przeciwzapalnie, przeciwzakrzepowo, 

osłabiają produkcję 

substancji prozapalnych 

śródbłonka, nasilają 

produkcję cytokin przeciwzapalnych, 

zmniejszają 

zdolność płytek krwi do 

tworzenia skrzepu, zwiększają 

stężenie prostacyklin, podnoszą stężenie cAMP, 

zmniejszają ekspresję aktywnej formy glikoproteiny IIb/ 

IIIa i P-selektyny, białek odpowiedzialnych za przyleganie 

komórek do ściany naczynia. Ponadto powodują 

rozszerzenie naczyń i poprawę przepływu krwi, poprawę 

funkcji naczyń wieńcowych oraz obniżenie zdolności adhezyjnej 

płytek krwi po 2 godzinach od spożycia gorzkiej 

czekolady, obniżają ciśnienie krwi. Długa i imponująca 

lista oddziaływań. Prawdę powiedziawszy aż dziw, że 

czekolada nie trafiła na listę leków refundowanych! 

Filiżanka czekolady z Oaxaca 

Skoro wpływy zdrowotne czekolady nie są zauważane 

przez organizatorów ochrony zdrowia, musimy 

skupić się na walorach smakowych. Moja internetowa 

koleżanka z Kanady twierdzi, że najlepsza na świecie 

jest czekolada Mayordomo, robiona w meksykańskim 

mieście Oaxaca. Gdybyśmy chcieli się przekonać, czy 

ma ona rację, i wypić filiżankę czekolady lub schrupać 

kilka kostek wyprodukowanych w Oaxaca, to… 

Nic prostszego! Kupujemy bilet w Air France za 

1200 dol. Niestety czekają nas dwie przesiadki – w Paryżu 

i w Mexico City. Ale już po 22 godzinach jesteśmy na 

miejscu. Pocieszające jest to, że w drodze powrotnej 

podróż zajmie nam tylko 18 godzin! Po przegoogle’owaniu 

wielu ofert decydujemy, że zatrzymamy się w Casa 

del los Milagros (www.casadelosmilagros.com), hotelu 

typu bed & breakfast, powszechnie chwalonym przez 

turystów. Cena za pokój jednoosobowy 100, dwójka 

120 dol. Gdy płacimy gotówką – 10% zniżki. Czy warto 



dla tego zysku taszczyć się z grubszą gotówką, trudno 

powiedzieć. 

Po przespaniu nocy w jednym z pięknych pokoi, 

zjadamy smaczne i aromatyczne śniadanie w ładnie 

udekorowanej jadalni. Następnie zwiedzamy zabytkowe 

centrum, korzystamy z uroków plaż, no i popijamy 

czekoladę! Może skusimy się też na napój zwany atole, 

popularny w Meksyku i sąsiednich krajach, jeszcze 

z czasów przedkolumbijskich. Pierwotnie składał się 

z mąki kukurydzianej rozdrobnionej z wodą, ugotowanej 

i posłodzonej. Dość gęsty, spożywany jest na gorąco. 

Współcześnie są jeszcze serwowane dodatki smakowe, 

takie jak kakao, wanilia, anyż, kwiat pomarańczy, owoce, 

orzechy. Do słodzenia używa się cukru trzcinowego 

piloncillo. Bywa też w wersji pikantnej, przyprawiony 

chili. Może też być doprawiony zielem o nazwie epazote. 

Jeżeli uznamy, że 20-godzinna podróż to zbyt 

dużo trudu, i wydanie paru tysięcy złotych to za duża 

wyrwa w naszym budżecie, zawsze możemy odbyć chętnie 

przeze mnie ostatnio uprawianą podróż wirtualną 

(http://www.youtube.com/watch?v=3GRgtd7gv9k). 

Z drugiej strony dla czekolady można zrobić 

wiele… Nie wierzycie? 

Historia Joan Coukos 

Ta rodowita nowojorczanka prowadziła zwyczajne 

biznesowe życie finansistki, podróżując po świecie 

i robiąc interesy. Pewnego dnia w 2000 roku zawitała do 

Brukseli, gdzie na Place du Grand Sablone, w jednym 

z licznych sklepów oferujących słodycze, spróbowała 

belgijskich czekoladek. Od tej pory wiedziała, że nie 

interesują ją już ani spadki, ani wzrosty kursów walut 

i akcji na Wall Street. Nie jest też ciekawa, jak radzą sobie 

jej dawni partnerzy biznesowi w Moskwie, w której 

przepracowała 6 lat, tuż po upadku komunizmu. Od tej 

chwili chciała zajmować się wyłącznie czekoladą. 

Po odpowiednim przygotowaniu się do prowadzenia 

nowego biznesu, w 2003 założyła firmę Chocolat 

Moderne, która wytwarza czekoladki wg jej własnych 

receptur. Do ich wyrobu Joan używa gorzkiej, 61% 

czekolady Valrhona. Jest to jedna z niewielu czekolad, 

do produkcji której nie używa się tłuszczu roślinnego, 

lecz jedynie naturalnego masła kakaowego dającego 

efekt rozpływania się w ustach. Gdyby użyto pospolitego 

tłuszczu roślinnego, zamiast błogiego rozpływania się 

smaku uzyskano by efekt rozciągania się tłuszczu po 

śluzówkach, nazbyt dobrze znany wszystkim przymusowym 

konsumentom wyrobów czekoladopodobnych. 

Użycie masła kakaowego daje jeszcze jeden, dodatkowy 

efekt – dzięki obecności w jego składzie naturalnych 

przeciwutleniaczy jest ono bardzo odporne na zjełczenie. 

Joan Coukos specjalizuje się też w harmonijnym 

dobieraniu odpowiedniego rodzaju wina do swoich 

czekoladek, co dodatkowo pogłębia walory smakowe 

jej oferty. 

Dobroczynne efekty czekolady nie budzą najmniejszych 

wątpliwości. Nie jest jedynie znany nauce 

długotrwały efekt prozdrowotny spożywania gorzkiej 

czekolady. Tymczasem zamiast tkwić w niepewności, 

trzeba po prostu jeść czekoladę stale. Bombonierek 

u każdego lekarza dostatek, a więc do dzieła, koleżanki 

i koledzy! Zdrowie wymaga poświęceń także od lekarzy. 


internista hipertensjolog 

Poczta czekoladowa 

Miłośnicy czekolady zdolni są do wszystkiego! 

Najlepszym dowodem na potwierdzenie tej tezy jest 

istnienie poczty czekoladowej, która dostarcza telegramy 

na każdą okazję. Wystarczy kliknąć na http://czekoladowytelegram.pl/do/chocotelegram, 

wybrać ofertę, 

napisać treść telegramu i słać wyznania do najbliższej 

osoby, gratulować najlepszym, zaskoczyć dziewczynę 

(chłopaka) albo… zrobić wrażenie na szefie. Sekretarz 

redakcji „Gazety dla Lekarzy” otrzymał taki słodki telegram na 60. 

urodziny od córki, wnuczki i zięcia, mieszkających na innym kontynencie. 

Mimo że na odległość, urodziny były naprawdę słodkie! 

Fot. Bru 


Po dyżurze 

Koko, koko, obiad spoko 

Białe mięso jest zdrowe, to pewnik. Najszybsza do przyrządzenia jest pierś kurczaka. 

Tak, szybko, szybko, ale nudno… Można inaczej. 

Zawijaniec kurczakowy (palce lizać) 

• 2 piersi kurczaka przeciąć w poprzek, tworząc 4 płaty mięsa. Każdy płat delikatnie rozbić, 

oprószyć • solą i • pieprzem. Otrzeć (albo specjalnym nożykiem ściąć w ładne wiórki) 

• skórkę z dużej, sparzonej cytryny. Utrzeć • 1/3 gałki muszkatołowej na drobniutkiej tarce. 

Posiekać • pęczek cienkiego szczypiorku. Usmażyć jajecznicę z • 4 jajek (ma być zwarta), 

pod koniec smażenia dodać skórkę, gałkę i szczypiorek. Masę wystudzić, dodać jeszcze 

• 1 surowe jajko, wszystko wymieszać. Jajecznicę wyłożyć na plastry mięsa i zwijać jak zrazy, 

końcówki spiąć wykałaczką. Gotowe. Teraz, w zależności od preferencji: panierować w jajku 

i • bułce tartej albo tylko w • mące kukurydzianej i na niewielką ilość • oleju (smażę na ryżowym, nie wydziela 

zapachu smażeniny!!!) na rozgrzaną patelnię, smażyć na wolnym ogniu, obracając, do uzyskania złotego zabarwienia 

panierki. Wersja light – bez panierki, na papier do pieczenia i do piekarnika 160° na 25 minut. Podawać z • ziemniaczkami 

i • koperkiem, sałatką ulubioną. Zrazy smakują doskonale również jako zimna przekąska. Po usmażeniu 

lub upieczeniu studzimy, zimne zawijamy w folię spożywczą i do lodówki na kilka godzin. Kroić z folią na krążki, jako 

przekąskę. • Dodatki do jajecznicy mogą być różne: bazylia świeża, zielona pietruszka, koper, co kto lubi lub ma :) 

Kotleciki drobiowe – założę się, że 80% jedzących nie zgadnie, co jedzą ze smakiem :) 

• 2 piersi kurczaka pokroić w kostkę (1,5x1,5 cm mniej więcej), • 10 dag sera żółtego 

ulubionego utrzeć na tarce o grubych oczkach, posiekać • pęczek zielonej pietruszki, na 

cząstki pokroić • 8 średnich pieczarek. W sporej misce roztrzepać • 4 jajka z łyżką vegety, 

połową łyżeczki • pieprzu czarnego mielonego i 4 łyżkami • kaszki manny (albo kaszki 

kukurydzianej albo mąki pszennej), pozostawić na chwilkę do napęcznienia kaszki. Dodać 

wszystko wcześniej pokrojone i posiekane, solidnie wymieszać. Na patelnię z rozgrzanym 

• olejem kłaść dużą łyżką masę, formując zgrabne placuszki, smażyć do zrumienienia. 

Gotowe!!! Z tej proporcji wychodzi 16-18 kotletów, można mrozić i później odgrzewać 

już bez tłuszczu w piekarniku. Mikrofali nie polecam, zrobią się maziste zamiast chrupkie. 

Podawać, z czym kto lubi :) 

Pyszny deserek „Fałszywa księżniczka”, czyli panna cotta dla grubasów :) 

• ¾ szklanki mleka wlać do garnka, posypać • 1 łyżką żelatyny i poczekać, aż napęcznieje. 

W tym czasie ocieramy skórkę z • cytryny (lub robimy wiórki skórkowe), wyłuskujemy 

i miażdżymy • 5 ziarenek kardamonu, dodajemy do mleka. Jeszcze • 2-3 łyżki cukru i zaczynamy 

podgrzewać mleko (lekko), mieszając aż do rozpuszczenia się żelatyny. Schładzamy 

i dodajemy • 400 ml maślanki, dokładnie mieszamy i przelewamy do miski, pucharków 

czy kompotierek. Do lodówki na kilka godzin, potem przybrać dowolnie (najbardziej pasują 

• kwaskowe owoce i • czekolada:)) Dodatki, zamiast cytryny i kardamonu, mogą być dowolne, fajnie wyglądają 

i smakują • owoce jagodowe z nutką • cynamonu albo • owoce z domowego kompotu :) 

Danuta Przerwa 

okulistka 

Zapraszamy Czytelników do dzielenia się swoimi przepisami 


Podróże impresja małe i duże 


Lanckorona 

– miasteczko na wzgórzu 

Monika Jezierska-Kazberuk 

W Lanckoronie zakochałam się od pierwszego wejrzenia chyba z 10 lat temu. Przyjechałam 

do niej na wycieczkę w pewien letni, upalny dzień, namówiona przez przyjaciół… 

od tego czasu wracam tu latem co roku, urzeczona pięknem, niepowtarzalną 

atmosferą i ciszą, a przede wszystkim poczuciem absolutnego spokoju i pewnym 

nieuchwytnym czarem, na który składają się: smak jagód, aromat powietrza, promienie 

słońca, brzęczenie pszczół – cała ta nieopisana melancholia lata… 

Czas już dawno zdecydował, że będzie tu płynął 

wolniej. Nikt się nie spieszy. Kury leniwie grzebią 

w ziemi, wolno snują się wsiowe kundelki – nieodmiennie 

przyjacielsko kiwające ogonami, pokraczne i kochane, 

w zamyśleniu ktoś jedzie na rowerze… głównym tematem 

sennej rozmowy w sklepiku są piękne malwy 

u jednej z gospodyń albo podwójna tęcza nad Zamkowym 

Wzgórzem… 

Stromą dróżką obok starego cmentarza, która 

ślicznie się wije, wjeżdżam na ryneczek położony tarasowo, 

z ławkami, trawnikami, drzewami. Rynek jest 

okolony stareńkimi chałupami z podcieniami, dziwnymi 

bramami, niskimi drewnianymi pokojami pachnącymi 

starym drewnem, upałem i jabłkami. W jednej chałupie 

stoją na oknie szafirowe i kobaltowe butelki, w innej 

mieści się regionalne muzeum z uroczym obrazem 



Rynek i studnia Domy w rynku 

Malwy Detale architektoniczne 

Modlitwa do Rozalijej 

świętej Rozalijej, stosowną modlitwą i ze sklepikiem 

z pamiątkami, w kolejnej są owoce i warzywa, w jeszcze 

innej usadowił się maleńki sklep wielobranżowy (jak na 

Lanckoronę – to supermarket!), z góry patrzy na wszystko 

wieża kościółka, poniżej restauracyjka, którą tutejsi nazywają 

„Pod Belkami”, a naprawdę nazywa się zupełnie inaczej 

(ale nikomu to nie przeszkadza; w niej można zjeść 

fantastyczne 

placki ziemniaczane 

ze 

śmietaną), 

potem stromą 

uliczką 

schodzę 

w dół do piekarni, 

w której 

jest wypiekany 

najlepszy 

chleb 

na świecie 

– prawdziwy, 

chrupiący, 



pachnący… dochodzę do wytwornej i trochę przez to 

komicznej tutaj kawiarni „Arka”, za nią mijam chałupę 

Pszoniaka, malowaną farbką na błękitno, z dachem 

krytym drewnianym gontem, a potem znowu stromą 

uliczką Zamkową idę do góry i w prawo, mijam dalsze 

drewniane chałupki przycupnięte skromnie w ogródkach 

z malwami, floksami, cyniami i daliami, po stronie lewej 

„Kaktusiany domek”, potem kompletnie zdewastowana 

„Gąsiorówka” i na końcu uliczki w Zaczarowanym Ogrodzie 

ukryta stoi willa Zamek. Moja przystań. 

Zaczarowany ogród 

„Pod Belkami” 



Cynia 

Mam tutaj swój pokoik na pięterku, z własnym, 

mnie przynależnym tarasikiem i panoramą, na którą 

patrzę godzinami i która mi się nigdy nie nudzi, swoje 

miejsce przy stole i swoje prywatne fanaberie – świeżutkie 

jajko na miękko na śniadanie, kawę na tarasiku, 

czytanie niezliczonych ilości Harlequinnów… komórka 

nie ma zasięgu, internet jakoś 

nie nęci, telewizor też nie, nie 

ma tutaj bankomatu, nie ma 

tzw. wygód, nie ma elegancji… 

Zegarek natychmiast staje mi 

się niepotrzebny, zaczyna się 

spóźniać sam z siebie, czas 

zwalnia… zastyga… 

Towarzyski to on nie jest 

Pierwszy dzień upływa mi na rozluźnianiu zaciśniętych 

zębów, na zmiękczaniu mięśni, na przyuczaniu 

myśli do wolnego toku obłoków, na wygładzaniu twarzy, 

oddychaniu głębiej i spokojniej… Zaczyna odpływać 

stres, kłopoty stają się coraz bardziej oddalone i nierzeczywiste, 

cisza koi umysł, zieleń oczy, ciało powoli 

przyzwyczaja się do innego rytmu… 

Potem przychodzi czas na niespieszne spacery, 

na Wzgórze Zamkowe do Ruin Zamku, Ścieżką do 

Jastrzębi, na Podchybie – na których przeżywam 

zwykłe i niestraszne nikomu przygody: spotkanie 

z wiewiórką na środku ścieżki, z trzmielem całkiem 

schowanym w nasturcji, z aniołami i kotami obserwującymi 

wszystko z okna – obojętnymi i eleganckimi… 



W południe schodzę na swoje rytualne espresso 

z mleczkiem do „Arki”, piję je na tarasie za kawiarnią. 

Taras pokrywa dzikie wino, stoją gliniane rzeźby, kawa 

pachnie, brzęczą pszczoły i trzmiele, południe zasypia 

w promieniach słońca, upał szczypie w policzki… wewnątrz 

kawiarni jest chłodno, stare ściany dobrze bronią 

przed skwarem. Można godzinami siedzieć, pić kawę, 

sączyć wino, czytać, rozmawiać, milczeć, marzyć… 

Naprzeciwko „Arki” jest pracownia ceramiczna 

– tutaj trzymają straż krągłe koty o kwiecistych ogonach 

w maki, stokrotki – rozmarzone i zawsze uśmiechnięte 

z zadowoleniem; stoją dzbanki, miski, filiżanki, całe 

zastawy do kawy, paciorki, ceramiczne róże, śmieszne 

figurki… wstępuję i kupuję za grosze jakąś głupiutką 

i komiczną figurkę Trąbala i cieszę się nią – tak jak 

pobytem tutaj… 

Wieczorem robi się chłodniej, opada rosa, noc 

powoli zakrywa niebo welonem, najpierw jest różowo, 

złoto, błękitnie, potem niebo przechodzi w granat, coraz 

ciemniejszy, pojawia się naiwnie pyzaty srebrny księżyc… 

siedzę na tarasiku,sączę piwo czy kieliszek wina i obserwuję 

zaprzyjaźnionego nietoperza… mądrala wie, że 

ćmy lecą do światła, więc tutaj sobie uczynił stanowisko 

łowieckie – lata bezszelestnie, jak skrawek czarnego aksamitu 

i łapie owady. Czasem przeleci sowa, albo usłyszę 

jej pohukiwanie, jest gdzieś blisko, chyba ma swój dom 

w ruinach Gąsiorówki… Kot Filipek wybiera się na 

łowy, mignął mi białym grzbietem gdzieś w ogrodzie… 

Droga leśna 

Widok z mojego tarasu 

Rano, o brzasku, wrzeszcząca przeraźliwie sroka 

stawia mnie na równe nogi. Nad Lanckoronę napływają 

obłoki jak wielkie białoszare wieloryby, przepływają 

majestatycznie nad wzgórzami, tuż przed moim balkonikiem, 

spokojne, powolne… dzień wyłuskuje się z łupinki 

poranka, za chwilę znowu rozbłyśnie słońce, zaczną 

brzęczeć pszczoły i garnki w kuchni, ktoś krzyknie na 

psa, odezwie się kogut i w tartaku na dole zaczną ciąć 

deski… znajome odgłosy, spokojny świt, spokojny świat… 

Czasem z nagła zachmurzy się, niebo zrobi się 

granatowoszare, błyśnie błyskawica… o blaszany dach 

zabębnią grube krople deszczu, powietrze zapachnie 

wilgocią, ozonem, roślinami… ale to mija szybko, pojawia 

się tęcza, spinająca wielobarwnym, eterycznym łukiem 

Górę Zamkową z przeciwległymi dalekimi wzgórzami… 

już zaczynają się odzywać ptaki, już robi się cieplej, już 

gdaczą kury, kałuże wysychają, już po deszczu… 

Przyjeżdżam tutaj sama. Mój mąż się w Lanckoronie 

nudzi śmiertelnie. Wytrzymuje raptem pół 

godziny. Nie daje rady dłużej. Tu jest dla niego za cicho, 

za monotonnie, za spokojnie… Wszystko znajome, 

przewidywalne do bólu… Pyta mnie ze zdziwieniem, 

co ja tak naprawdę tutaj robię, a ja nie potrafię mu 

tego wyjaśnić, i że to jest właśnie najwspanialsze. I że 

się nigdy tym nie znudzę… Mąż tylko patrzy na mnie 

i wzrusza z niedowierzaniem ramionami… 

Wracam tutaj co roku – i chcę wracać ciągle – bo 

Lanckorona przypomina mi moje dzieciństwo, porę 

intensywnych zapachów, kolorów, smaków, doznań dawnych, 

oswojonych i ukochanych, chcę co roku wracać do 

zaklętego w niej bezczasowego czasu, do bezpiecznych 

przygód, niegroźnych psów, ludzi, spokoju i mojego 

prywatnego, zwyczajnego szczęścia. 

Monika Jezierska-Kazberuk 

specjalista medycyny rodzinnej 

Fotografie: Cory S. Young, Monika Jezierska-Kazberuk 


Emigracja 

Czytelnicy pytają, KrzyŚ odpowiada 

Interna w Szwecji 

Krzysztof Grodoń 

Dzisiejszy artykuł będzie z gatunku tych nudnych, ale proszono mnie o opis warunków 

i miejsca pracy na naszej internie. Trudno ująć temat struktury oddziału 

i schematu pracy w ładne i sprytnie skomponowane, a przy tym zabawne zdania, 

ale może po części wstępnej będzie lżej i bliżej luźnego w sumie klimatu codziennej 

pracy koni roboczych oddziału, czyli rezydentów na pierwszej linii :-) 

Struktura organizacyjna i finanse 

Nasz szpital to jedna z kilku w województwie 

skańskim placówek zaliczanych do grupy tzw. närsjukhus, 

czyli hmm… „szpitali bliskich”. Są to małe szpitale 

„powiatowe”, zwykle bez stricte specjalistycznych 

oddziałów, z których każdy zapewnia przede wszystkim 

ogólnointernistyczną opiekę dla swojego rejonu. 

Poza nimi funkcjonują dwa duże, wielospecjalistyczne 

szpitale, odpowiedniki polskich WSS i dwie, 

obecnie połączone organizacyjnie w jedną, kliniki uniwersyteckie 

– w Lund i Malmö. 

Nasze miejsce pracy to Närsjukvårdskliniken 

(NSK), nazwę tę można spróbować bardzo dosłownie 

przetłumaczyć na „Klinika bliskiej opieki”. Jest to 

ogolnomedyczna jednostka organizacyjna typowa dla 

małych szpitali, które nie mają u siebie specjalizowanych 

oddziałów internistycznych. Lekarze zatrudnieni 

w NSK obsadzają rotacyjnie różne oddziały i poradnie 

wchodzące w skład jednostki, natomiast personel niższy 

i średni jest zatrudniony na stałe na konkretnym 

oddziale czy w poradni. 

Budżet jednostki jest oparty na kontrakcie o wartości 

227 mln kr na rok 2012, czyli ok 107 mln złotych. 

Nasze koszty to koszty stałe (27 mln kr), pozostałe 200 

mln kr to w 70% koszty personelu, badania radiologiczne 

(8%), laboratoryjne (13%) i leki (9%). 

W tym roku, po raz pierwszy od 2008, budżet na 

koniec roku ma wyjść na zero lub niewielki plus. Przez 

ostatnie lata musieliśmy nieźle zaciskać pasa i oszczędzać 

co roku 7-10 mln złotych, przyczyną był głównie 

kryzys finansowy, wiążący się z mniejszymi dochodami 

podatkowymi dla naszego województwa, które organizuje 

i płaci za opiekę dla swoich mieszkańców. Na szczęście 

udało się w końcu zbalansować budżet dzięki rozsądnym 

posunięciom administracyjnym i zaangażowaniu personelu 

w zmiany i reorganizację naszego miejsca pracy. 

W skład NSK wchodzą trzy oddziały – oddział 

neurologii i rehabilitacji z 24 miejscami, oddział ogólnointernistyczny 

z 32 miejscami, oddział intensywnego 

nadzoru z 15 łóżkami z telemetrią, w tym pięcioma 

pojedynczymi salami typu OIOK z kardiomonitorami 

wyposażonymi w analizę odcinka ST, pompy infuzyjne 

i cały sprzęt wystarczający do utrzymania pacjenta w ciężkim 

stanie aż do chwili, gdy konieczne jest przeniesienie 

go do typowego OIT w szpitalu specjalistycznym. 

Poza tym mamy zespół poradni: ogólnointernistyczną, 

kardiologiczną z podstawowym zapleczem 

diagnostycznym (próby wysiłkowe, echo, stress-echo, 

TEE), endokrynologiczną, cukrzycową, neurologiczną, 

poudarową, poradnię leczenia bólu, nefrologiczną 

z przed- i po transplantacyjną, dializami hemo-, 

otrzewnowymi i domowymi, alergologiczną i poradnię 

leczenia zaburzeń pamięci. Jest również dzienny oddział 

rehabilitacyjny, głównie dla pacjentów poudarowych. 

Dodatkowo obsadzamy oczywiście izbę przyjęć i linię 

dyżurową. 


Emigracja 

Kadry 

Między tymi wszystkimi jednostkami krążą lekarze 

w rytmie wyznaczonym przez pojawiający się co 

5-6 tygodni schemat. Pozwala to na uniknięcie rutyny, 

zmęczenia pracą w tym samym miejscu i możliwością 

znalezienia dla siebie najbardziej pasującego miejsca 

w naszej klinice. 

Według listy płac na klinice jest zatrudnionych 18 

specjalistów z tytułem överläkare (ÖL), mają oni przydzielony 

swój zakres odpowiedzialności i odpowiadają 

bardzo z grubsza konsultantom w innych krajach. Poza 

tym jest dwóch specjalistów bez tytułu ÖL, 16 rezydentów 

na różnym etapie kształcenia, 3-5 stażystów, 2-4 rezydentów 

z innych szpitali na kilkumiesięcznych stażach, 

3 młodych lekarzy z legitymacją lekarską czekających 

na miejsce specjalizacyjne i 3 lekarzy bez legitymacji 

czekających na miejsce stażowe. 

Oczywiście jak to w Szwecji i wszędzie indziej 

– papier to jedno, a rzeczywistość drugie :-) Spośród 

tych szesnastu rezydentów siedmioro jest na stażach 

do specjalizacji, jeden wziął u nas wolne i pracuje 

tymczasowo na kardiologii w Lund, trzy dziewczyny 

są w domu z dziećmi i do tego wkrótce dwie znów 

urodzą i znikną z pracy na rok-dwa, dwie pracują na 

80% etatu. W pracy jest summa summarum pięcioro 

i to oni, jako klasyczne „konie robocze”, obsadzają izbę, 

łatają dziury, biorą dyżury, kiedy specjalista stwierdza, 

że on chce być w domu pod telefonem, a nie w szpitalu 

(musiałby być, gdyby dyżurował jakiś młodszy lekarz) 

i w międzyczasie wskakują do poradni i domów opieki 

dla starszych, którym zapewniamy opiekę lekarską :-) 

Brzmi to strasznie, ale w praktyce jest spokojną, zieloną 

łączką w porównaniu z rzeczywistością znaną nam 

z Polski, a wszystko dzięki temu, jak zorganizowana 

jest praca i jakie warunki są zapewnione kształcącym 

się lekarzom. 

Obsada oddziałów i poradni: 1) oddział nadzoru 

i kardio – 1 överläkare i dwóch underläkare (UL), czyli 

tych niżej od specjalistów, zwykle jeden to rezydent, 

a drugi to stażysta 2) oddział neuro i poudarowy – 2 ÖL/ 

spec i 2 UL, 3) oddział interny – 2 ÖL i 3 UL, zwykle 

w tym jeden rezydent pracujący samodzielnie i kontaktujący 

się ze swoim ÖL tylko w razie wątpliwości. 

System pracy 

Codziennie w poradni jest kilku specjalistów 

i 1-2 rezydentów. Izba przyjęć to jeden rezydent na stałe 

9-16, dwóch UL na dwie zmiany i dyżurny UL od 19 do 

8 rano, specjalista w dzień w szpitalu konsultujący w razie 

potrzeby, w nocy na miejscu gdy pracuje nierezydent, 

w domu pod telefonem, gdy ktoś z nas pracuje na noc. 

Mój typowy schemat pracy na 6 tygodni to tydzień 

na izbie przyjęć, tydzień dyżurowy składający się 

z trzech 13-godzinnych dyżurów nocnych w tygodniu 

(nie pracuję wtedy w ogóle w dzień), dwa tygodnie 

w poradni, tydzień na oddziale nadzoru kardio i ostatni 

tydzień to zwykle znów izba, poradnia lub interna. Do 

tego zwykle jedna sobota lub niedziela na izbie w dzień 

i jedna sobota na noc. 

Dzień jak co dzień 

Ok, kto tu dobrnął, powinien zrobić sobie krótką, 

zasłużoną przerwę :-) Za chwilę wychodzimy do 

pracy, czyli pożywne śniadanie przed wyjściem, torba 

typu listonoszka na ramię, ciuch luźny i wygodny, 

i w drogę. Wspominałem wcześniej o dress-codzie 

panującym w szwedzkiej ochronie zdrowia, który jest 

szokiem, zwłaszcza dla przybyszów z Wysp Brytyjskich, 

nawykłych do krawatów, skórzanych butów i tym podobnych 

atrybutów konsultanta. Większość naszych 

specjalistów dojeżdża do pracy pociągiem, część na 

rowerach z przyczepkami, zostawiając po drodze dzieci 

w przedszkolach, kilku biega, może dwóch-trzech dociera 

samochodami. Ubranie to zwykle pełna wygoda 

i styl casual-sport, który również panuje wśród młodszych 

lekarzy. Garnitur zakładał tylko czasami nasz 

szef i wtedy było wiadomo, że jedzie gdzieś w politykę 

walczyć o pieniądze dla kliniki :-) Ja niedawno zmieniłem 

mój wysłużony plecak na czarną torbę przez ramię 

w stylu „messenger bag – listonoszka”, która pasuje 

w sam raz do podróży rowerem na stację kolejową 

i dojazdów na staże. Niech żyje swoboda i bojówki 

khaki do conversów :-) Krawat i garnitur miałem na 

sobie chyba 4 razy w ciągu ponad 4 lat, z czego raz na 

oficjalnym spotkaniu lekarzy w Konsulacie RP, dwa 

razy na eleganckich kolacjach na szkoleniach i raz nie 

pamiętam kiedy – jak dla mnie, bomba :-) 


Emigracja 

Dochodzimy do szpitala, bach do środka i pierwsze 

kroki kierujemy do jednego z kilku pomieszczeń 

z ubrankami. To poniedziałek, więc pobieram trzy 

komplety białych ubranek typu spodnie unisex (rozmiar 

dobieram zwykle zbyt optymistycznie i potem człowiek 

musi wybrać: niedopięty guzik czy podejrzana postawa 

z wciągniętym brzuchem przez cały dzień) i bluza unisex 

rozmiar M. Do tego fartuch z podwiniętymi rękawami 

i będzie wszystko, jestem przebrany za doktora. Kobiety 

mają też do wyboru fartuchy-sukienki do kolan, spodnie 

ciążowe, są też chusty na włosy, a wszystko z logo województwa 

:-) Po skończonym dniu wychodząc do domu, 

wrzucamy ubranka do kosza, potem ktoś z tego licznego 

tłumu pracowników gospodarczych się nimi zajmie. 

Godzina 7.45, wbijam się na zegar czasu, czyli 

tzw. flex. Jest to jedna z form nadgodzin, prosta w swoim 

założeniu i bardzo wygodna. Zwykłe godziny pracy 

to 8-16.30 z wliczoną przerwą na lunch. Przychodząc 

wcześniej i wychodząc później, „odbijam się na zegarze” 

(to znaczy wbijam mój kod i stukam w WEJŚCIE na 

ekranie dotykowym, który jest przyłączony bezpośrednio 

do systemu czasu pracy i wynagrodzeń) i zbieram 

sobie minuty i godziny. Dzięki temu mogę w pewnych 

granicach regulować swój czas pracy, np. przyjść któregoś 

dnia na dziewiątą, gdy wiem, że nie mam pacjenta rano, 

lub wyjść wcześniej coś załatwić. Można zejść „na minus” 

w tym systemie i odrobić dług w trzymiesięcznym okresie 

rozliczeniowym, nie można jednak wypłacić sobie 

uzbieranych godzin w postaci pieniędzy, to system „czas 

za czas”. Z drugiej strony minus ponad 20 godzin na 

koniec okresu rozliczeniowego jest potrącany z wypłaty, 

co motywuje do trzymania się koło zera lub na plusie; 

w codziennej pracy zbiera się na szczęście sporo ekstra 

czasu. Bardzo wygodny system dla pracowników takich 

jak lekarze, którzy maja duży wpływ na swój dzień pracy, 

popularny w Szwecji. 

Krzyś przebrany i z pierwszą z pięciu tego dnia 

kaw w ręce (automaty stoją w każdym pokoju socjalnym, 

a te z kolei są w co drugim korytarzu) siada do 

komputera w swojej dyżurce, dzielonej z kilkoma kolegami-rezydentami. 

Zakładamy, że dziś poradnia, zatem 

pierwszy pacjent o 8.15 lub 8.30, co daje czas na spokojne 

przejrzenie poczty szpitalnej, sprawdzenie skrzynki „do 

podpisu”, gdzie sekretarki, co zaskakujące, wrzucają dokumenty 

wymagające podpisu :-) Przeglądam, podpisuję 

i wrzucam do skrzynki poniżej, „podpisane”. Potem 

przeglądam wydruk z sekretariatu i sprawdzam, jakich 

pacjentów spotykam i o której godzinie, co pozwala 

z grubsza zaplanować dzień. Zwykle szybko przeglądam 

ich historie choroby w systemie, tak aby od razu wiedzieć, 

na kogo trzeba szczególnie zwrócić uwagę, jakie ekstra 

badania sprawdzić i o czym poinformować. 

Typowy dzień w poradni to 8-10 pacjentów 

rozdzielonych równo na przed- i popołudnie. Praktyka 

podpowiada, że zwykle jeden lub dwóch nie przychodzi 

z różnych powodów, co daje lukę, którą można zagospodarować 

w dowolny sposób, zwykle na zaległą administrację, 

a po jej załatwieniu na przejrzenie ciekawego 

artykułu lub szeroko pojęte życie socjalne i integrację 

z personelem w ramach tradycyjnego szwedzkiego „fika”, 

czyli przerwy na kawę. 

Zakładamy wersję typową, czyli np. 3 próby wysiłkowe 

i diagnostyczna punkcja lędźwiowa zlecana przez 

poradnię zaburzeń pamięci rano i czterech lub pięciu 

pacjentów internistycznych po południu. Zwykle mamy 

30-45 minut na pacjenta, krócej w wypadku pacjenta 

wracającego, dłużej na pierwszorazowego. Czyli rano 8.15, 

9.00, 10.00 (kwadrans przerwy), 10.45, czasem dopycha 

się piątego pacjenta, a potem godzinna przerwa między 

12 a 13. Co do zasady lunchu, mamy 30 minut, ale zwyczajowo 

drugie 30 minut jest do zagospodarowania we 

własnym zakresie, zwykle na zaległą administrację lub 

spotkanie lekarskie. Praktycznie wszyscy jedzą lunch 

w pracy, czy to kupowany w restauracji czy przynoszony 

z domu do odgrzania – to zwyczaj przenoszony z lat 

szkolnych, gdzie od przedszkola do końca szkoły średniej 

dzieci i uczniowie jedzą darmowy lunch w szkole. 

Po południu pacjenci przychodzą zwykle 13.00, 

13.45, 14.30, 15.15, czasem dokłada sie piątego na koniec 

lub przyjmuje szybko np. sześciu znanych sobie 

pacjentów co pół godziny na kontrolę i decyzję co do 

dalszego leczenia. 

Ilość czasu przeznaczana na pacjenta wydaje się 

bardzo duża i rzeczywiście zwykle zostaje po wizycie 

krótsza lub dłuższa wolna chwila, ale w razie bardziej 

skomplikowanego przypadku, gdzie trzeba załatwić 


Emigracja 

sporo spraw, napisać skierowania czy długo tłumaczyć 

i rozmawiać z pacjentem, tego czasu zwyczajnie brakuje. 

Tak jest, porządnie przyjęty pacjent internistyczny wymaga 

długiej rozmowy, wnikliwego wywiadu, nawiązania 

dobrego kontaktu lekarz-pacjent i zrozumienia tego, 

co my właściwie robimy i planujemy – a do tego 30-45 

minut to rozsądne minimum. W wielu poradniach 

wysokospecjalistycznych czas na pierwszorazowego 

pacjenta to zwykle godzina, a zgodnie z tym co mówią 

nasi koledzy stażujący na klinikach, rezydenci przyjmujący 

w poradniach przyklinicznych mają zwykle 3-4 

pacjentów przed południem i wolne popołudnie, które 

przeznaczają na samokształcenie dotyczące właśnie 

spotkanych schorzeń i przygotowanie planów leczenia 

i diagnostyki dla pacjentów, którzy przyjdą następnego 

dnia. Wychodzi na to, że my w rejonie robimy dwa razy 

więcej niż na Wielkich Klynykach, skandal :-) 

Specjalizacja 

Program specjalizacji jest dostosowany do nowych 

wymagań, które weszły w życie kilka lat temu 

i zmieniły radykalnie dotychczasowe zasady. Obecnie 

specjalizacja polega na wypełnieniu kilkunastu punktów 

(tzw. celów), które są ułożone osobno dla każdej 

specjalizacji. Są wśród nich punkty czysto medyczne, 

dotyczące diagnostyki typowych i mniej typowych 

schorzeń, pracy na izbie, konsultowania w swojej specjalności 

itd., jak również tzw. umiejętności miękkie. 

Tu zaliczamy umiejętności komunikacyjne, zarządzania, 

pracę naukową i na rzecz poprawy jakości pracy 

w oddziale, nauczanie studentów i wszystko to, co jest 

lekarzowi potrzebne w pracy, a na co do tej pory przeznaczało 

się za mało czasu. „Cele” można realizować 

za pomocą staży, kursów, seminariów, szkoleń, a nad 

wszystkim czuwa opiekun specjalizacji, który ocenia, 

czy dany punkt został już zrealizowany i czy trzeba by 

jeszcze nad czymś popracować. 

Specjalistą zostaje się zatem po zrealizowaniu 

(i udokumentowaniu :)) wszystkich punktów w czasie 

przynajmniej 5 lat pracy jako specjalizant, z czego 3,5 

roku zwykle w swoim macierzystym oddziale i reszta na 

stażach. Obecnie zacząłem mój okres stażowy i pracuję 

w Klinice Nefrologii w Lund – tak, tej gdzie pracował 

Nils Alwall, gdzie wprowadzono na szeroką skalę dializy 

i założono Gambro – czuć historię w tych murach :-) 

Do tej pory był oczywiście egzamin specjalizacyjny, 

dla większości specjalizacji nieobowiązkowy, 

ale mile widziane było podejście do niego i zdanie 

z wysokim wynikiem. Obecnie coraz więcej specjalizacji 

rozważa rezygnację z niego lub już to zrobiło, ponieważ 

zdaniem urzędu ds. opieki zdrowotnej egzamin jest 

przeżytkiem w dobie obecnego systemu kształcenia. 

Praktyczna weryfikacja wiedzy następuje w codziennej 

pracy i na stażach i nie ma sensu stresować końcowym 

testem dorosłych ludzi, którzy przez przynajmniej 5 lat 

pracy udowodnili, że opanowali wiedzę i umiejętności 

na poziomie specjalistycznym. Od tego roku zniesiono 

na przykład nasz egzamin z interny. Oczywiście część 

klinik utrzymuje swoje wewnętrzne testy sprawdzające 

i zachęca wszystkich, by się do nich regularnie zgłaszali 

i kontrolowali aktualność swojej wiedzy. 

Szczegółowe plany specjalizacji można znaleźć 

tutaj http://www.socialstyrelsen.se/ansokaomlegitimatio.- 

nochintyg/bevis,specialistkompetens/omlakarnasnyast/ 

malbeskrivningar w oryginale. 

Wersja bardziej przystępna, po angielsku tutaj, 

dla wszystkich specjalizacji http://www.socialstyrelsen. 

se/english/Documents/Doctors_specialist_medical_traeining_National_Board_of_Health_and_Welfare.pdf. 

Odpowiedź dla pytających, z jaką specjalnością 

najbardziej opłaca się wyjechać do Szwecji lub jakiej 

szukać na miejscu: http://www.lakartidningen.se/store/ 

articlepdf/1/18219/LKT1219s938_941.pdf. 

Na drugiej stronie tego artykułu jest ładna tabelka 

z medianą zarobków wszystkich specjalistów z każdej 

specjalności. Jak widać wszyscy mają w praktyce tyle 

samo lub porównywalnie, więc wybierajcie tę dziedzinę 

medycyny, w której się dobrze czujecie. 

Krzysztof Grodoń 

rezydent interny w szpitalu w Hässleholm 



Opisy psychopatologii Polaków 

w Liber chamorum 

Janusz Krzyżowski 

Walerian Nekanda Trepka ukończył swe wielkie dzieło około połowy XVII wieku. 

Nazwał je Liber generationis plebeanorum, co znaczy Księga genealogiczna plebsu. 

Mrówcza praca autora od połowy następnego stulecia nosiła już nazwę Liber 

chamorum – Księga chamów. Księga jest rodzajem antyherbarza i zawiera dane 

biograficzne 2534 osób pochodzenia nieszlacheckiego, które różnymi sposobami 

starają się przedostać do stanu szlacheckiego. Autor traktuje to jako rodzaj przestępstwa 

i tropi je, zbierając dane na obszarze całej ówczesnej Rzeczypospolitej. 

Jednocześnie otrzymaliśmy od autora wiele rzeczowych 

opisów zachowań, przywar, zwyczajów i charakterystyk 

licznych przedstawicieli chłopstwa i mieszczaństwa 

z tamtych czasów. Charakterystyki te są wyraziste, niekiedy 

nawet drobiazgowe. Opisują ówczesną patologię 

społeczną, nie pomijają jednak patologii indywidualnej, 

a w tym i zaburzeń psychicznych. 

Z księgi Waleriana Trepki przebija wyraźny obraz 

dotyczący zdrowia ówczesnego plebejusza – Polaka. Poza 

dość licznymi chorobami somatycznymi, o których wspomina 

autor, spotykamy różnorodne ułomności fizyczne 

i psychiczne u opisywanych przez niego współczesnych. 

„Okrasa zwał się... był to chłopski syn z Ujazda... 

urodził się z wargą wierzchnią rozdwojoną, a nie 

wymawiał słów tylko przez vocales a, e, i, o, u – jąkał”. 

Autor wspomina o niedorozwoju umysłowym 

w jednej z chłopskich rodzin, gdzie wszyscy trzej synowie 

w wieku dorosłym wykazywali wyraźny deficyt 

intelektualny. Wnioskować można więc o dziedzicznym 

charakterze tej dolegliwości. Autor opisuje aż osiem 

przypadków śmierci samobójczej, a w tym jedno samobójstwo 

rozszerzone. O niejakim Janowskim synu 

dzwonnika z Dobczyc pisze: 

„Do tego dzwonnika Wojciecha... przychodził 

kilka razy dyjabeł, obiecując mu, że męczennikiem 

zostanie, ażeby sobie gardło poderżnął, i noża mu przyniósł. 

Wodził go, dlatego na osobne miejsca i do potoku, 

aż sobie poderżnął, a mając dziurę w gardzielu... umarł 

anno 1628”. 

O tragedii w rodzinie Klęczkowskiech, mieszczan 

krakowskich tak pisał autor: 

„Ten Piotr anno 1621 w łożnej chorobie (zarazie), 

sam się przestrzelił, sama się obwiesiła w komorze 

(żona). W jednej godzinie to się stało, sama się wiesić 

poszła, a sam też strzelić do siebie. Coś złego – powiadają 

– za nim chodziło a namawiało, aby się sam 

zabił, a sama obwiesiła. Zostało po nich chłopie jedno. 

Kaduk, co sobie mężobójcami, po takich”. (W tym 

wypadku kaduk oznacza konfiskatę dóbr na niekorzyść 

spadkobiercy.) 

Oczywiście uzależnienie od alkoholu jest kolejną, 

licznie omawiana patologią w księdze pana Trepki. Co 

prawda największą falę opilstwa miała wtedy jeszcze 

Polska przed sobą, jeszcze wiek dzielił nasz kraj od 

szaleńczych pijatyk doby saskiej, ale pijaństwo było już 

jedną z największych plag ówczesnych. Świadectwem 

są pamiętniki z tego okresu oraz zachowana poezja 

o wyraźnym bachusowskim charakterze. W polskiej 

kulturze zawsze była duża tolerancja dla nadużywających 

alkoholu, a gorzelnie jednym z najbardziej dochodowych 



przedsiębiorstw owych czasów. Waleriana Nekanda 

Trepkę gorszy jednak pijaństwo plebejuszów. Wspomina 

o nałogowym piciu pięć razy. Bierkosz, sołtys 

z Luszczkowskich Gór: 

„utracił i przepił siła w Śląsku... Wtem napisawszy 

na ścianie kredą, co lepiej cierpieć: czy do śmierci 

w kajdanach o długi siedzieć, czy sobie w łeb strzelić 

i zbyć wszystkiego, zatem anno 1630 mense Iunio strzelił 

sobie w łeb i wywleczono jak psa powrozem hyclikowie 

za miasto, i pod szubienicami zakopali. Tak Pan 

Bóg nie chciał widzieć 

pychy plebeusa. Brat 

jego rodzony tamże na 

tem sołectwie mieszka, 

szynkuje piwo, gorzałkę. 

Zarwał siła, potem 

będzie chciał syny do 

szlachectwa szrobować”. 

Inną tragedią 

zakończyło się nałogowe 

picie Lenartowica, 

chłopskiego syna 

z Ciążenia, z Wielkopolski. 

„Studiował 

w Krakowie, u Malerowej na Kazimierzu na Żydowskiej 

ulicy ustawienie na borg pijał, że już dwa tysiące złotych 

tego borgu było za wino, miód i gorzałkę. Pozwała go 

do biskupa krakowskiego i wsadzono go. Siedział w biskupim 

dworze przeciw Franciszkanom r. 1631. Dwa 

razy dał był na się krwie napisane zapisy czartowi i o to 

skazał go ściąć p. Komorowski, podstarości krakowski, 

cirka 1631. Ścięt in Septembre w Rynku krakowskim”. 

Autor opisuje również inne zaburzenia psychiczne. 

Mieszczanin krakowski, ze znanej i bogatej rodziny 

Montopupich (Montelupich) chorował na depresję. 

„Jadąc na sejm Walery, anno 1615, zdechł od 

frasunku”. 

Opisuje też omamy u nijakiego Janowskiego. 

Szaleństwo u Moderskiego – „bękarta Radoszewskiego... 

ten był na kilka lat przed śmiercią oszalał”. Podobne 

przypadki opisywali i inni autorzy z tamtego okresu. 

Przykładem może tu być krótka, lecz barwna opowiastka 

Lucjana Siemieńskiego. 

„Po przywiezieniu biskupa Sołtyka do Kielc w swej 

smutnej rezydencji żył on jeszcze lat kilka, dając w końcu 

nieomylne dowody nadwątlonego umysłu, ale raczej 

wskutek nieszczęścia i cierpień niż jakiegoś fizycznego 

defektu. Jak mi powiadano, nie żadne szaleństwo, ale 

głęboka melancholia trawiła tę dzielną organizację; nieraz 

też w takich napadach nucił piosenkę skomponowaną 

przez siebie: 

Bardzo mi to wlazło 

w łeb, 

Wszyscy mówią, że ja 

kiep, 

I tak, z łaski mej mamusi, 

Człek do śmierci kpem 

być musi”. 

Walerian Trepka 

wspomina i o innych 

deliktach wśród 

osób wymienionych 

w swym dziele. Chłopski 

syn, niejaki Rożnowski 

ze Szczekocin 

pojął po targach za 

żonę córkę swego pryncypała Jasińskiego. 

„Ten Jasiński... nabawił był dziewce swej własnej 

pękatego brzucha. Miała od ojca zostawionego posagu 

4 tysiące złotych, to rzekł jej brat: kiedyś murwą została, 

według prawa odpadasz od posagu. Dał przecie tysiąc 

złotych...” (Rożnowskiemu). 

Mamy tu do czynienia z niewątpliwym kazirodztwem. 

Za czasów pana Trepki niektórzy polscy 

plebejusze prowadzili nader ożywione życie seksualne 

(podobnie zresztą jak i szlachta). Autor często wspomina 

o „murwach”, „skortyzankach”, „kurwach” czy 

„przechodkach”. Niejaki Kwaśniowski syn Kwaśnego, 

postrzygacza z Biskupia: 

„Miał żonę z Wieliczki kurwę, która mieszkała 

na Floryjańskiej ulicy u Okulskiej najmem, a udzielała 

też, kto chciał, miłośniątko”. 

Pipan Gregorius, aptekarz z Krakowa: 



„Ten pojął Pytlowiczównę, którą przedtem pytlowali 

rozmaici młynarze. I za nim będąc, toż z nią robią 

i anno 1634, a nie dba, bo i towar do domu wraca się, 

i pieniądze zań przynosi”. 

Żona zaś Sobkowica, mieszczanina tarnowskiego: 

„Pospolita skortyzanka, bawiło się co żywo koło 

niej, jak ptastwo przy kukułce. Przychylna i nieskryta 

była i mostem się każdemu położyła”. 

A temperament Polacy w tych czasach miewali 

spory. Świadczyć może o tym historia księdza Jana 

Chlewickiego. 

„Tego p. Chlewickiego 

kilkoro abo raczej 

ze dwanaście było tych 

bękartów, a bękartek tyle 

drugie, co w Pawłowie 

i w Chlewakach u Szydłowa 

zostało ich z chłopskimi 

dziewkami”. 

Krewki temperament 

doprowadzał do burd, 

awantur i zabójstw. Szybko 

wyciągano szable lub sięgano 

po rusznicę. Zdarzały 

się i morderstwa bardziej 

„wyrafinowane”. Niejakiemu 

Kmicie „... Igłę w mózg mu wbito, potem w skok 

do trumny włożono i zasmolono”. Kary za cudzołóstwo 

były surowe. Pewien Jakub Osmólski „pani posługował” 

(księżnej Słuckiej z domu Siemion), a na koniec okradł 

pana i uciekł z różnymi dobrami, lecz został schwytany. 

„Pan na ten czas w Brańsku był, posłał zaraz po 

kata, każąc kamień mu u szyje uwiązać i utopić. Nie 

mogła go pani w tem ratować tylko rzekła: po smacznym 

kąsku i wody napić się nie wadzi”. 

Jedną z chorób opisywaną przez Trepkę trudno 

dziś rozpoznać. 

Ta Dorota karczmarka... chociaż przy mężu, 

a schadzała się ustawicznie z bakałarzem Jędryjasem... 

i wydawała mu się siłą za amory, a gdy biegunką przerzutnią 

zachorował, nie dała mężowi przy sobie bywać, 

tylko Jędryjasowi, który zaraził się od niej biegunką. 

W tej chorując, w kilka niedziel umarł.” 

Być może chodziło tu o czerwonkę, a może o żółtaczkę 

przenoszoną drogą kontaktów seksualnych. 

Tak więc księga pana Trepki jest obfitym zbiorem 

obyczajów naszych przodków, ich przywar i swawoli. 

Autor opisując różnorodne delikty kryminalne, bogato 

ilustruje patologię społeczną swego wieku. Bogato 

reprezentowana jest też psychopatologia, z jaką stykał 

się autor dzieła. 

Medycyna polska w XVII wieku, tak jak i cała 

nauka tego okresu, była ściśle związana z nurtem nauki 

europejskiej. Nasi 

lekarze już w wieku poprzedzającym 

czas życia 

i twórczości omawianego 

przez autora, znani 

byli i cenieni w całej 

Europie, Maciej z Miechowa, 

Jan Benedykt 

Solfa, Wojciech Oczko, 

to niektórzy z najbardziej 

znanych medyków 

tamtych czasów. Józef 

Struś rozsławił imię polskich 

medyków, kurując 

skutecznie koronowane 

głowy – a w tym sułtana 

Imperium Osmańskiego – Sulejmana Wspaniałego. 

Ostatni z tej plejady wielkich lekarzy polskich XVI i XVII 

wieku Petrycy z Pilzna, to współczesny pana Trepki. 

Następny wiek to już upadek kultury medycznej, upadek 

prestiżu medycznego kolegium Akademii Jagiellońskiej, 

narastanie zabobonów i prywaty. Wacław Potocki tak 

napisał o medykach ówczesnych: 

„Nikogo nie przyjmą oni z twarzą wesołą, 

Jeśli przyjdzie niewcześnie albo z ręką gołą. 

Nie widzi sędzia krzywdy, nie widzi, że boli 

doktor, jeśli mu pierwej garści nie osoli”. 

Janusz Krzyżowski 

psychiatra 

Ilustracje Zbigniewa Rychlickiego. Przedruk z: Biernat z Lublina 

Żywot Ezopa Fryga. Nasza księgarnia 1952. 


Podróże 

Wulkaniczna droga do Timanfaya 

Lanzarote 


Kiedy miną zimni ogrodnicy, a majowa 

Zośka też już wyziębiła, co miała 

do wyziębienia, zapada ostateczna 

decyzja w sprawie wakacji. Jak to 

zwykle bywa, kierunek zostaje wyznaczony wiekiem dzieci. Ze zrozumiałych względów 

planowanie rodzinnej wyprawy trekkingowej gdy mamy w domu przedszkolaki 

nie ma najmniejszego sensu, ale za to wyjazd w tym czasie na wieś, gdzie są prawdziwe 

kury, może być wielką frajdą dla dużych i małych mieszczuchów. Opierając się 

na stosowanym przez psychologów podziale (do lat 12 dziecko, 12-13 lat – wczesny 

nastolatek, 14-15 lat średni nastolatek i 16-18 lat późny nastolatek), przedstawiam 

propozycję wakacyjnego wyjazdu z wczesnym, co najwyżej wczesnośrednim nastolatkiem, 

chociaż niezależnie od wieku żaden z uczestników wyprawy na Lanzarote 

nie powinien być rozczarowany wyborem tego właśnie kierunku. 


Podróże 

Skąd taki wybór? W wieku około 13 lat jesteśmy 

bardzo ciekawi świata i chłoniemy wszelkie informacje 

jak gąbki. Co prawda nie bardzo jeszcze potrafimy z nich 

wyłuskać to, co najbardziej wartościowe, więc rolą dorosłych 

jest dbać o to, by do młodej głowy docierało jak 

najwięcej przekazów ważnych i użytecznych. Z drugiej 

strony charakterystyczna dla nastolatka postawa krytyczna 

oraz negacja wiedzy i doświadczenia pokolenia 

rodziców jeszcze nie osiągają swojego apogeum, więc 

jest szansa, że nasza pociecha wykorzysta wiedzę zdobytą 

na Lanzarote w swoim dalszym edukacyjnym rozwoju. 

Dokąd jedziemy? Archipelag górzystych Wysp 

Kanaryjskich pochodzenia wulkanicznego należy do 

Hiszpanii i jest jej regionem autonomicznym. Składa się 

z siedmiu wysp głównych: Teneryfy, Fuerteventury, Gran 

Canarii, Lanzarote, El Hierro, La Palmy i La Gomery oraz 

sześciu mniejszych, w większości niezamieszkałych lub 

zamieszkałych okresowo (Alegranza, Graciosa, Montaña 

Clara, Lobos, Roque del Este i Roque del Oeste). Każda 

z tych wysp ma swoją specyfikę, ale też każda jest inna. 

Jednak zdecydowanie najbardziej „inna” jest Lanzarote. 

Dlaczego? Nie bez powodu w 1993 roku Lanzarote 

została wpisana na Listę UNESCO jako Światowy Rezerwat 

Biosfery. Już samo położenie wyspy jest bardzo 

interesujące. Kiedy już tu dotrzemy, znajdziemy się ok. 

150 km od zachodnich wybrzeży Afryki na wysokości 

północnego Maroka, ale klimat, z racji wpływów Atlantyku, 

jest o wiele bardziej łagodny i bardziej przyjazny 

Europejczykom ze środkowo-północnej części kontynentu. 

Bardzo dobrze, że wybierając się na Lanzarote 

oczekujemy wspaniałej pogody, ciepłych wód Atlantyku 

i tego wszystkiego, co wiąże się z plażowaniem i pełnym 

relaksem. Na letnich wakacjach tak przecież powinno 

być. Znajdziemy tu mnóstwo złocistych plaż, turkusowy 

ciepły ocean, stanowiący w wielu miejscach raj dla 

amatorów windsurfingu. Ale niezwykłych atrakcji jest 

jeszcze wiele więcej… 

Lanzarote, będąca prawdziwym cudem przyrody, 

wyłoniła się z Oceany Atlantyckiego w wyniku erupcji 

podwodnych wulkanów jako jedna z pierwszych wysp 

w tym regionie jakieś 25 mln lat temu. Pierwsze jej 

Krajobraz Montañas del Fuego w parku Timanfaya przeraża 

Lawa jest wszędzie 


Podróże 

wulkany miały wówczas imponującą wysokość około 

4 tys. metrów i jak sądzą specjaliści, były bardzo aktywne. 

Erozja spowodowała, że dziś najwyższe wzniesienie 

wyspy liczy zaledwie 674 metry. Jednak mimo podeszłego 

wieku i zmiany postury na bardziej przygarbioną, 

wulkany wcale się nie poddają. Ostatnie erupcje 

rozpoczęły się tu 1 kwietnia 1730 roku i trwały do 13 

kwietnia 1736 roku, niszcząc niemal 1/4 powierzchni 

wyspy, w tym jedenaście wiosek i najbardziej żyzne 

tereny uprawne. Co gorsza druga faza erupcji miała 

miejsce całkiem niedawno, bo w XIX wieku! Nie były to 

już tak spektakularne i długotrwałe wybuchy, niemniej 

jednak przypomniały współczesnym mieszkańcom, że 

wulkany nie wygasły. Dzisiaj na Lanzarote jest ponad 300 

stożkowych wulkanów, z czego 140 uważa się za czynne. 

Obszar wyspy to tylko 845,94 km 2 (70 km długości 

i 20 km szerokości). Zlokalizowanie tylu wulkanów na 

stosunkowo małej powierzchni wiązało się z charakterystyczną 

formą erupcji. Lawa nie tyle była wyrzucana 

gwałtownie w górę, co raczej wypływała szczelinami 

i zboczami, tworząc korytarze i tunele, przy czym 

w wyniku jej zetknięcia z zimnymi wodami Atlantyku 

takie tunele tworzyły się również pod dnem morskim. 

Dzisiaj prawie całą wyspę pokrywa zastygła lawa, a na 

części obszaru ostatnich, osiemnastowiecznych erupcji, 

gdzie znajdują się najmłodsze wulkany Lanzarote zwane 

Górami Ognia (Montañas del Fuego), założono w 1974 

roku Park Narodowy Timanfaya. 

Mimo że od ostatnich erupcji w 1824 roku upłynęło 

już wiele lat, na terenie parku nadal istnieją miejsca 

o podwyższonej aktywności geotermicznej. W jednym 

z nich, Islote de Hilario, można tego osobiście doświadczyć, 

próbując wziąć do ręki drobne kamyki leżące tuż 

pod powierzchnią ziemi na głębokości 10 cm, gdzie 

temperatura wynosi ok. 140 o C. Można też obserwować 

strzelające w górę gejzery pary wodnej, gdy do wydrążonych 

na głębokość 6 m otworów (tam temperatura 

ziemi osiąga aż 400 o C) zostanie wlana woda. W parku 

Timanfaya czarna, tłusta lawa pokrywa wszystko. Są tu 

zarówno wielkie skały, jak i żwir wulkaniczny. Pokryte 

pyłem wulkanicznym zbocza wulkanów wyglądają jak 

ciemne, ogromne wydmy. Krajobraz jest przerażający. Nie 

ma roślin, nie ma zwierząt. Co prawda 300 lat spokoju 

Lawa wpycha się także do Atlantyku 

Erozja robi swoje i część zboczy wulkanów zmienia kolor na czerwonawy 

Wystarczy wlać trochę wody do dziury w ziemi i mamy gejzer 


Podróże 

Na zboczach starych wulkanów coś jednak rośnie... 

Zocos na plantacji winorośli; 

tak się sadzi winorośl na żużlu 

...chociaż życie na powulkanicznej 

skale nie jest łatwe 

też robi swoje i tu i ówdzie 

pojawiają się mchy, porosty 

i niewielkie krzewinki. Co 

do fauny, to zaobserwowano 

kilka gatunków owadów 

i gryzoni oraz jeden rodzaj 

ptaka padlinożercy. Zupełnie 

inaczej wyglądają tereny, 

gdzie wulkany zakończyły swoją aktywność kilka…kilkanaście 

tysięcy lat temu. Tam roślinność jest urozmaicona, 

chociaż może się wydawać wyjątkowo skromna jak na 

ciepły oceaniczno-subtropikalny klimat. 

Twardzi, zaradni mieszkańcy. Życie na wyspie 

nigdy nie było łatwe i to nie tylko z wyżej wymienionych 

powodów. Pierwsi mieszkańcy należący do grupy 

etnicznej Berberów zostali praktycznie całkowicie wybici 

Kaktusy w ogrodzie Césara Manrique też rosną na powulkanicznym 

żużlu 


Podróże 

przez piratów, których wyprawy po niewolników nękały 

archipelag przez setki lat. Ale i później borykano się 

z najeźdźcami. Podbój kolonialny Wysp Kanaryjskich 

trwał praktycznie przez cały XV wiek, przy czym słabo 

zaludniona Lanzarote jako pierwsza uległa możnowładcom 

królestwa Kastylii. Oczywiście ataki piratów trwały 

nadal. Do tego dochodziły wyjątkowo trudne warunki 

klimatyczne. Wieją tu dość silnie wiatry, tak że poza 

smukłą endemiczną palmą kanaryjską (praktycznie 

wytrzebioną przez kolonizatorów) szansę na przetrwanie 

mają tylko gatunki niskopienne lub płożące. Opady 

są rzadkością, a ponieważ wyspa nie ma żadnej rzeki, 

kolejnym problemem był (i nadal jest) absolutny brak 

słodkiej wody. Trzeba było sobie jakoś radzić. Dlatego 

podstawowym zajęciem było rybołówstwo, a uprawa 

roli w tych trudnych warunkach stanowiła zajęcie tylko 

dla wyjątkowych jednostek. Wodę pitną uzyskiwano, 

odsalając wodę morską w maleńkich zatoczkach, gdzie 

budowano solanki (salinas), a otrzymaną sól wykorzystywano 

do konserwacji złowionych ryb. Do dzisiaj 

z kranu płynie odsolona (jakkolwiek według nieco już 

innej technologii) woda morska. Pomysł Berberów zbierania 

deszczówki w rynnach płaskich dachów sprawdza 

się od tylu wieków, że jest wykorzystywany także przez 

współczesnych mieszkańców. Po osiemnastowiecznych 

erupcjach, kiedy została zniszczona większość urodzajnych 

terenów na wyspie, wydawało się, że to już kompletna 

klęska upraw. Jednak i tym razem mieszkańcy 

się nie poddali. W zagłębieniach pozostawionych przez 

płynącą lawę dokopują się do gleby, sadzą w takim dołku 

roślinę (krzew winorośli, ziemniaki, cebulę, melony, 

pomidory) i miejsce obsypują żwirem wulkanicznym, 

którego zadaniem jest utrzymanie wilgoci przy bryle 

korzeniowej. Północno-zachodnią stronę takiego zagłębienia 

zawierającego jedną(!) tylko roślinę otaczają 

niskim półokrągłym murkiem (zocos), chroniącym od 

wiatru. Widok takich plantacji jest zupełnie niezwykły. 

Zresztą na całej wyspie dominuje w tle ta sama kolorystyka 

czarnego pyłu. Nawet piękne kwietniki w kurortach 

wyrastają nie pośród trawy, ale wśród ciemnego żwiru 

lub pyłu wulkanicznego. 

Ma też Lanzarote swojego bardzo zasłużonego 

mieszkańca. To César Manrique, człowiek który jak 

Wszystkie budynki na Lanzarote są wybudowane zgodnie 

z tradycyjnymi wzorami architektonicznymi... 

…a wokół nich piękne czarne żużlowniki (zamiast trawników) 


Podróże 

mało kto walczył o zachowanie dla przyszłych pokoleń 

bogactwa kulturowego i szczególnego charakteru wyspy. 

Ten wielki hiszpański malarz, rzeźbiarz i architekt był 

jednocześnie jednym z pierwszych ekologów. Dzięki 

mecenatowi Nelsona Rockefellera mógł wystawiać swoje 

prace w prestiżowych galeriach Nowego Jorku, co po 

powrocie w 1968 roku na rodzinną Lanzarote ułatwiło 

mu podjęcie działalności mającej decydujący wpływ 

na obecny wygląd wyspy. Do swojej idei zachowania 

na wyspie tradycyjnego, niskiego budownictwa oraz 

ochrony niezwykłych skarbów wulkanologii musiał 

przekonać lokalne władze, ale efekt jaki osiągnięto jest 

dzisiaj powodem dumy mieszkańców. Wszystkie budynki 

na Lanzarote są wybudowane zgodnie z tradycyjnymi 

wzorami architektonicznymi i pozostają w doskonałej 

harmonii z wulkanicznym otoczeniem. Dotyczy to również 

obiektów użyteczności publicznej, sklepów, hoteli, 

restauracji. César Manrique jest między innymi autorem 

symbolu parku Timanlfaya 

– El Diablo, twórcą 

przepięknego ogrodu 

kaktusów (to jego ostatnie 

dzieło), a przede 

wszystkim autorem 

aranżacji kompleksu 

El Diablo Césara Manrique jaskiń w podmorskim 

tunelu wulkanicznym Jameos del Aqua, składającym 

się z wielopoziomowych grot wraz z jeziorem zamieszkałym 

przez rzadki gatunek krabów albinosów i wielką 

salą koncertową wewnątrz skalnej, powulkanicznej 

jaskini. W tym ogromnym kompleksie znajduje się też 

niezwykle ciekawe muzeum wulkanologii Casa de los 

Volcanos, gdzie w nowoczesny sposób z wykorzystaniem 

multimedialnych symulacji można poznać tajniki erupcji 

wulkanicznych. Jeśli natomiast chcemy zobaczyć, jak 

naprawdę powstawała wyspa (bez pomocy technik nowoczesnego 

muzealnictwa), to w Los Hervideros, miejscu 

bardzo stromego, urwistego wybrzeża możemy sobie 

z łatwością odtworzyć w wyobraźni, co się działo, gdy 

języki lawy wpadały do Atlantyku. Jest na co popatrzeć… 

Dzisiejsi mieszkańcy, a jest ich niewiele ponad 

100 tys., mieszkają w znacznej większości w stolicy wyspy 

Arrecife, małym spokojnym miasteczku, jak wiele 

Cóż za piękne kwietniki-żużlowniki 

Begonia nawet na żużlu ma swój urok 


Podróże 

Powulkaniczny żużel towarzyszy też plażowiczom 

Jameos del Aqua, wita nas krab albinos... 

...tutaj jako klamka 

innych na wyspie, z tą różnicą, że mieszczą się tu urzędy, 

nie ma wiele do zwiedzania i jest mniej turystów. Ale 

w stolicy poza portem lotniczym (nie tylko pasażerskim, 

ale i towarowym, bo trzeba tu dowieźć większość towarów) 

jest jeszcze jedyny na wyspie wieżowiec! Został 

wybudowany przed wydaniem stosownego dekretu 

o zachowaniu tradycyjnej zabudowy i tak już zostało, 

bo koszty wyburzenia byłyby zbyt wysokie. Nie jest co 

prawda zbyt imponujący, ale za to jedyny! 

Podstawową gałęzią przemysłu na Lanzarote jest 

obecnie turystyka, bo komu chciałoby się w tak trudnych 

warunkach zajmować rolnictwem. Tym mniej licznym, 

którzy tradycyjnie pozostali wierni rybołówstwu, otaczające 

wody dostarczają zupełnie przyzwoitych dochodów, 

a gdy chcą nieco od połowów odpocząć, mogą zawinąć 

do niewielkiej zatoczki El Golfo, gdzie dzięki pewnemu 

gatunkowi glonu woda ma tak intensywnie szmaragdowy 

kolor, że trzeba poświęcić trochę czasu, by się nim 

zachwycić. Wulkanolodzy uważają, że w tym miejscu 

powstawał nowy wulkan, przy czym jedna połowa 

tworzącego się krateru albo nie wynurzyła się z Atlantyku, 

albo przy pierwszych erupcjach szybko zniknęła 

w oceanie. Dlatego El Golfo jest otoczone czarnymi 

ścianami połowy krateru, gdzie kolejne warstwy lawy 

nakładają się na siebie jak płaskie naleśniki. 

El Golfo 

Sala koncertowa w Jameos del Aqua 

To cudo to też Jameos del Aqua 


Podróże 

Los Hervideros 

Lanzarote trzeba koniecznie zobaczyć. Niby 

jedziemy plażować, a tymczasem tyle dodatkowych 

niespotykanych nigdzie więcej wrażeń, które, jak mam 

nadzieję, będą inspirujące dla wszystkich podróżników, 

Naleśnikowe zbocza krateru nad El Golfo 

ale przede wszystkim głównego adresata wyprawy, czyli 

naszego wczesnośredniego nastolatka. Jeśli zaś stwierdzimy, 

że przydałoby się coś więcej, to warto skorzystać 

z okazji i wybrać się przynajmniej na dzień na sąsiednią 

wyspę archipelagu – Fuerteventurę. Jest oczywiście 

całkiem inna, bo chociażby jej wulkany w porównaniu 

z młodymi na Lanzarote to kompletna geriatria, ale 

jest za to wiele innych atrakcji. Jednak to już zupełnie 

inna opowieść… 



okulistka podróżująca we wszystkich kierunkach 


Podróże 

Z Launceston do Bicheno 

Kto na Tasmanii uciekał 

przed wombatem? 

Ja! 

Anna Lach-Czerwińska 

Spotkanie z Tasmanią rozpoczęłam 28 marca 2012 r. po wylądowaniu 

w Launceston z córką Lindą, australijskim zięciem 

Neilem i 14-tygodniową wnuczką Gniewką. Przed wycieczką zapoznałam 

się nieco z geografią i historią tej wyspy, będącej jednocześnie najmniejszym 

stanem Australii o wielkości jednej czwartej Polski, zamieszkałej przez 507 tys. 

ludności (dane z lipca 2010 r.). 

Stolicą jest Hobart, a drugim co do wielkości miastem 

właśnie Launceston, położone pośrodku wybrzeża 

północnego wyspy. Rezerwacji samochodu i hoteli dokonaliśmy 

na kilka tygodni przed wyjazdem. W kilkanaście 

minut na lotnisku wynajęliśmy nissana x-traila i udaliśmy 

się w stronę północno-wschodniego wybrzeża 

wyspy, do wioski Bicheno, gdzie zamierzaliśmy spędzić 

dwa dni. Jako że samolot uwinął się w półtorej godziny 

i byliśmy na Tasmanii 

około 13.00, postanowiliśmy 

po drodze zwiedzić 

miasteczko Ross. Pogoda 

sprawiła nam miłą niespodziankę, 

co bardzo 

dziwiło Neila – it isn’t 

really Tasmania – ciągle 

powtarzał. Na Tasmanii 

Flaga 

stanowa 

Tasmanii 

http://pl.wikipedia.org 

Tasmania 

Tasmania widziana z samolotu 


Podróże 

temperatura latem jest poniżej 30 o C, a pod koniec marca 

zawsze jest zielono i temperatura dochodzi tylko do 

kilkunastu stopni. Wyjątkowo w tym roku latem bywało 

35 o C, panowała susza i krajobraz z płowymi trawami 

i suchymi lasami eukaliptusowymi nie zgadzał się ze 

znaną mu Tasmanią. 

W Sydney od ponad 60 lat nie było tak mokrego 

i chłodnego lata jak w tym roku, a na Tasmanii tak 

upalnego i suchego też nie było od wielu lat. 

Ross to stare miasteczko, w którym mimo końca 

sezonu turystycznego otwarte były sklepy ze starymi 

meblami, obrazami i pamiątkami (maskotka diabła 

tasmańskiego za 5 dol., ale przecież jeszcze zdążę…), 

chociaż turystów poza naszą czwórką nie widziałam. 

Największą atrakcją jest most na rzece Macquarie 

z 1836 roku, budowany przez więźniów. Więźniowie 

Poczta w Ross 

Kościół rzymsko-katolicki w Ross 

Tasmania widoczna z samolotu to kraj pofałdowany, 

liczne pasma gór poprzecinane są wąwozami 

i rzekami, góry graniczą również bezpośrednio z oceanami, 

tworząc przepiękne widoki. Podziwialiśmy je, 

zatrzymując się na specjalnie wydzielonych miejscach 

widokowych. 

Bicheno jest położone nad Morzem Tasmańskim, 

z tarasu hotelu widać było plażę i niewielką Diamentową 

Wyspę. 

Ross, most na rzece Macquarie 

W drodze do Bicheno – widoczne winnice 

przybyli na Tasmanię na początku XIX wieku. Byli to 

prawdopodobnie ludzie, którzy popełnili jakieś przestępstwo 

na głównej wyspie Australii i za karę zostali 

tu zesłani. Domy raczej solidniejsze niż w Nowej Południowej 

Walii, skąd przybyliśmy, bo klimat bardziej 

ostry. Czerwone budki telefoniczne bardzo przypominały, 

skąd pochodzi tutejsza ludność. Brytyjscy osadnicy 

kolonizowali wyspę tuż po 1800 r. 

Kościół zjednoczony z końca XIX w., kościół 

wyznania rzymsko-katolickiego z 1920 r., urząd pocztowy 

i hotel raczej już z początku XX wieku, to budowle 

obok których nie mogliśmy przejść, nie zatrzymując się. 


Podróże 

Bay of Fires 

Atrakcją wieczoru był spacer plażą i podglądanie 

wychodzących na nią pingwinów. Duże pingwiny 

nie podchodziły do nas, zatrzymywały się w odległości 

około 200 m i widać było tylko białe, błyskające w mroku 

brzuchy, natomiast małe, 30 cm ptaszki w gromadkach 

podchodziły blisko. Pracownicy opiekujący się plażą 

pozwolili używać tylko czerwonych latarek, widocznie 

małe nie bały się tego światła, bo spacerowały sobie 

kaczym chodem w pobliżu nas, zaszywając się czasem 

w niskiej roślinności porastającej dystalny brzeg plaży. 

Takie niezdarne małe stworzonka i wcale nie czarno- 

-białe, tylko szarawe, jak to z młodymi bywa. 

Zmęczeni dniem pełnym wrażeń, zasnęliśmy 

szybko, a ranek przywitał nas znów pięknym słońcem 

mimo tasmańskiej jesieni. 

Nasz hotel to domek składający się z living roomu 

połączonego z kuchnią i dwóch sypialni. Kuchnia wyposażona 

w sprzęt AGD – lodówka, kuchenka mikrofalowa, 

grill, toster, mikser, zastawa stołowa, w łazience pralka 

i suszarka. Doba kosztowała 160 dol. australijskich. Zakładając, 

że Australijczycy zarabiają 3 tys. dol. średnio 

(a zarabiają więcej), a my zarabiamy średnio 3 tys. zł 

(a zarabiamy mniej), to takie nasze 160 zł. Może ciut 

więcej. W sypialniach było przygotowane 7 miejsc do 

spania. Dwie rodziny śmiało mogłyby urządzić sobie 

tu wygodne wczasy, a wyszłoby tanio. Duży taras z leżakami 

i widokiem na Morze Tasmańskie zachęcał 

do pozostania w tym domu na dłużej. Przypuszczam, 

że bogatsi Australijczycy pobudowali dla siebie takie 

domy na letni pobyt i wynajmują je turystom, gdy sami 

nie korzystają. 

Ciekawostką dla mnie było, że na drzwiach zarezerwowanego 

domu widniał numer telefonu, pod który 

należało zadzwonić i telefonicznie podano nam kod do 

skrytki umocowanej do witryny, gdzie znajdował się 

klucz. Przy wyjeździe zostawiliśmy klucz w tym samym 

miejscu – nie widziałam nikogo z obsługi. 

Na długo przed wycieczką postanowiliśmy przygotować 

dwa aparaty fotograficzne i kamery, licząc 

na wiele okazji do robienia zdjęć i filmów. Laptop wzięliśmy 

jeden. Kupiłam kilka nośników pamięci i miałam 

zamiar, korzystając z jedynego laptopa, przegrywać 

na tzw. gwizdek wszystkie zdjęcia, by nie blokować 

karty. Dopiero w hotelu ze zgrozą spostrzegłam, że nie 

zabrałam kabelka do przegrywania zdjęć z aparatu do 

komputera. Trudno, zrobię ile wejdzie i będę korzystała 

z aparatu moich dzieci. 

Rano „skoro świt”, tak około 10.00, wybraliśmy 

się w dalsza drogę północno- wschodnim wybrzeżem 

do miasteczka St Helens. 

Po drodze Gniewka zażądała karmienia i została 

z Lindą w samochodzie, a ja z Neilem poszliśmy nad 

wodę. Było to Henderson Lagoon w okolicy Famouth. 

Z drewnianego pomostu widziałam pływające 

płaszczki, na pomost przyleciał sobie ptaszek i usiadł 

obok. Dziobem i wielkością przypominał kaczkę, ale 

głowy nie dam, że była to kaczka. Pozbierałam trochę 

muszelek i muszli przy protestach zięcia, że to „nielegalne”, 

bo zabieram pracą Aborygenom, albowiem 

zbieraniem i sprzedażą muszelek zarabiają na chleb!!! 

Płaszczka w wodach H. Lagoon 


Podróże 

Czarne łabędzie 

Kaczka nie-kaczka 

Na nic moje tłumaczenia, że przecież tylko kilka 

i że na pewno legalnie uda mi się przewieźć je bez 

problemu do Polski. 

Oczywiście dobrze wiedzieliśmy, że Aborygenów 

na Tasmanii nie ma. Ostatnia przedstawicielka tubylców 

zmarła w 1876 roku. Konflikt między kolonistami 

a Aborygenami rozpoczął się prawdopodobnie w 1803 

roku i w ciągu 50 lat doprowadził do całkowitej zagłady 

mieszkańców Tasmanii. Jednak około 10 tys. Tasmańczyków 

przyznaje się do aborygeńskich korzeni. 

W oddali pływały czarne łabędzie, które występują 

tylko w Australii i Nowej Zelandii. Moj 8-krotny 

zoom nie wystarczał do zrobienia zdjęcia i poprosiłam 

Lindę. Ładnie jej nawet wyszło, tylko zauważyła, że 

z aparatu coś cieknie... i piecze... 

Po dłuższym zastanawianiu się i śledztwie okazało 

sie, że Neil całą noc ładował baterie, żeby aparat nie 

zawiódł, bo w moim miejsca na zdjęcia było niewiele, 

a kabelka brak. Problem polegał na tym, że Linda 

też solidnie przygotowała się do wyprawy i założyła 

wymienne baterie, których się nie ładuje, a nawet ładowanie 

widocznie im szkodzi... Wyciekający elektrolit 

unieruchomił nam drugi aparat. 

Po dotarciu do St Helens próbowaliśmy znaleźć 

jakiś punkt usługowy, który uratowałby nam canona, 

który już nie chciał robić zdjęć – łabędzie były ostatnie. 

Niestety aparat padł. 

Nie zrezygnowaliśmy jednak z dalszej zaplanowanej 

drogi do William National Park. 

Droga do William Park 

Dla mnie był to najwspanialszy odcinek. Droga była 

nieutwardzona, kurzyło się za nami pięknie, po 

obu stronach lasy eukaliptusowe, miejscami ślady po 

palącym się buszu. Na drodze gęsto od rozjechanych 

i jeszcze nieuprzątniętych przez kruki i lisy wombatów 

mniejszych i większych, w pobliżu dużo kopców termitów. 

Samochody pojedyncze z naprzeciwka, żaden nas 

nie wyprzedzał. Zatrzymaliśmy się w celu wykonania 

kilku zdjęć, a przy nas zatrzymywały się te pojedyncze 

i kierowcy pytali, czy nic się nie stało, czy niczego nam 

nie trzeba... 

Podobało mi się to wszystko... Jechaliśmy niespiesznie, 

aż widok z niepozornego mostku na rzece 

Ansons znów nas zachwycił i wprost wymusił postój. 


Podróże 

Wombat – jednak żywy, biorąc nogi za pas zgubiłam but, 

i dzięki temu można ocenić wielkość zwierzaka 

Skały porośnięte paprociami i niewielkimi drzewami, 

a w dole rzeka... Przy błękitnym niebie... super!!! 

Piaszczystą drogą dojechaliśmy do punktu widokowego 

William Parku, skąd rozpościerał się widok 

na Morze Tasmańskie, fale rozbijające się o grupy skał, 

a właściwie wielkich obłych kamieni. Niebieskie morze, 

niebieskie niebo, zielona roślinność na brzegu i połyskujące, 

wyniosłe kamienie w wodzie. Wszystko co 

w przyrodzie najpiękniejsze... 

W oddali, na wzgórzu widoczna latarnia morska 

Eddystone Lighthouse, bielą odcinająca się od wszechobecnej 

zieleni i błękitu. 

W drodze powrotnej wspięliśmy się wąską ścieżynką 

na brzeg Bay of Fires północno-wschodniego 

wybrzeża Tasmanii, tu było sporo uschniętych drzew, 

nie tak zielono... Plaża była prawie biała i też ładnie 

kontrastowała z wodą zatoki. 

Kopiec termitów 

Tą samą leśną drogą wróciliśmy do Bicheno późnym 

wieczorem, gdzie jeszcze długo pod rozgwieżdżonym 

niebem słuchaliśmy szumu morza, aż Diamentową 

Wyspę spowiła noc. 

Cdn. 


Anna Lach-Czerwińska 

stomatolog 

Zatoka w William Park urzekła mnie kamykami 


Horoskop refundacyjny 

Rak 22.06-23.07 

Raki będą przeżywać nieustanne wahania. 

W głowach niektórych pojawi się stale powracająca 

myśl emigracji poza Europę. Będą rozważać 

wybory między sprostaniem wymogom 

nostryfikacji dyplomu w Arabii Saudyjskiej 

a pracą w Kanadzie. Współmałżonki Raków zachęci do kierunku 

arabskiego wizja otrzymania pięknej biżuterii, jaka będzie im 

obiecana. Spowoduje to uspokojenie damskich Raków. 

Lew 24.07-23.08 

Ponieważ Lwy nigdy nie schodzą z raz obranej 

drogi, będą intensywnie pracowały nad statutem 

organizacji Primum non refundere. Tak 

pochłonie ich ta praca, że nawet nie zauważą 

braku pacjentów w swoim życiu. O ich istnieniu 

będą się teraz dowiadywały z gazet i telewizji, a na widok sfrustrowanych 

osób domagających się recept będą mówiły niczym 

w słynnej reklamie „ach, co za ulga, że nie piszę tych recept”. 

Panna 24.08-23.09 

Pedantyczne Panny tak rozmiłują się w prowadzeniu 

dokumentacji, że uznają dzierganie 

historii choroby zgodnie z przepisami za bardzo 

ciekawe zajęcie. Nie jest tak ważne bowiem, co 

Panny w danej chwili robią, lecz że robią to 

perfekcyjnie. 

Waga 24.09-23.10 

Wagi będą dzwoniły do przyjaciółek spod tego 

samego znaku i wymieniały się uwagami, ile 

razy w nieodległej przeszłości powtórzyły formułkę 

„Pozytywnie zweryfikowano dokument 

ubezpieczenia zdrowotnego”. Wobec pojawienia 

się luzów czasowych w życiu, wyzwolone Wagi zainteresują się 

modą na sezon jesienno-zimowy, a może nawet krawiectwem. 

Skorpion 24.10-22.11 

Skorpiony pokazawszy kontrolerom, gdzie jest 

ich miejsce, będą zażywały sławy środowiskowej. 

Wszyscy koledzy będą im nisko się kłaniać, 

posyłać powabne uśmiechy oraz prosić o radę, 

jak wyjść zwycięsko ze spotkania z kontrolerem. 

Strzelec 23.11-21.12 

Strzelce odstąpiwszy od podpisania umowy, 

położą się na dowolnie wybranym boku i… 

poleżą na nim około 5 minut. Nie zdarzyło 

się bowiem nigdy w historii ludzkości, aby 

energiczne Strzelce leżały dłużej niż 5 minut, 

nic nie robiąc. Zerwą się więc na równe nogi i podśpiewując 

pod nosem znaną bojową melodię Lance do boju, szable w dłoń, 

[…] goń, goń, goń, napiszą do niej uwspółcześnione słowa. Tym, 

którzy nie zapamiętali, przypominamy, że nawias kwadratowy 

to znak cenzury. W tym wypadku wewnątrzredakcyjnej. Nie 

powiemy nikomu, kogo pogonią Strzelce, zasłaniając się tajemnicą 

dziennikarską i lekarską. 

Koziorożec 22.12-19.01 

Kariera Koziorożców nabierze nieoczekiwanego 

zwrotu. Ich poradnik Jak nie wpaść w tarapaty 

refundacyjne, gdy ma się miękkie serce zostanie 

uznany przez czynniki oficjalne za literaturę 

wywrotową i mocą specjalnego dekretu będzie 

zabronione jego rozpowszechnianie. Koziorożce, chcąc nie chcąc, 

będą musiały udać się na emigrację wewnętrzną. 

Wodnik 20.01-19.02 

Odważne Wodniki po niepodpisaniu wiadomej 

umowy będą chodziły w glorii i chwale 

we własnej wyobraźni, ale ich szefowie wcale 

nie będą zadowoleni z takiego obrotu spraw. 

Poranne iskrzenie będzie stanem codziennym 

dla Wodników, każdego dnia, gdy tylko przekroczą progi placówki 

medycznej na obrzeżach miasta. Zaczną rozmyślać nad 

emigracją zewnętrzną. 

Ryby 20.02-20.03 

Nieświadome konsekwencji podpisania umowy, 

Rybki pojadą na urlop nad morze. Spacerując 

po nadmorskim deptaku i przypatrując się 

miejscowym smażalniom, zorientują się, że nie 

wszystkie ich krewniaczki pływają w wodzie. 

W wyobraźni niektórych Rybek pojawi się plastyczna wizja 

przypieczonych boczków… pożarcia przez Hydrę… Te sceny 

z wyobraźni spowodują, że Ryby zaczną cierpieć na bezsenność. 

Baran 21.03-20.04 

Barany zaprzyjaźnią się z prawnikiem, który 

przygotowywał im ekspertyzę prawną, nie 

będzie to trudne, zwłaszcza gdy doradca prawny 

okaże się reprezentacyjną osobą płci odmiennej. 

Mieć prawnika pod ręką całodobowo, to 

prawdziwy skarb w nadchodzących czasach – pomyślą Barany 

i zaczną letnią przygodę… ale o tym sza! (póki co oczywiście). 

Byk 21.04-21.05 

Byki oddawszy swojej księgowej faktury za 

zakup oprogramowania komputerowego do 

obsługi gabinetu, zorientują się, że nie grozi 

im doraźna klapa finansowa i zdecydują się na 

zakup drogiej wycieczki zagranicznej. Będą się 

wahały między wycieczką objazdową po Ameryce Południowej 

a Bali. Nie wiedząc co wybrać, kupią obie wycieczki. 

Bliźnięta 22.05-21.06 

Bliźnięta po namyśle zdecydują się rozpocząć 

drugą karierę zawodową, niezwiązaną z medycyną, 

która im obrzydnie. W związku z tym 

kupią rozległe działki na terenach podmiejskich 

i zaczną studiować ogrodnictwo i projektowanie 

terenów zielonych. Te z Bliźniąt, które nie lubią życia na 

działkach, będą zgłębiały tajniki gry na giełdzie. 

Krystyna Knypl

"Gazeta dla Lekarzy" 5/2012

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?