MNEMOTECHNIKA Marta Lachowicz

MNEMOTECHNIKA
Marta Lachowicz
Jedną z najstarszych technik nauczania jest mnemotechnika. Mimo, iż jej historia sięga czasów bardzo odległych,
zastosowanie tej techniki ma wielu zwolenników również dzisiaj.
1. Historia mnemotechniki.
Sztuka pamięci mnemotechnicznej narodziła się już około 500 r.p.n.e. w starożytnej Grecji. Wtedy to dostojnik
tesalski imieniem Skopas wydał przyjęcie. Jednym z gości był ówczesny poeta Symonides z Keos, który za pewną opłatą,
miał wygłosić poemat liryczny opiewający zalety gospodarza. I tak się stało, jednak spory fragment panegiryku
wygłoszony był ku chwale bliźniaczych bogów: Kastora i Pollukusa. Zdenerwowany Skopas oznajmił mu, że w związku z
tym dostanie zapłatę tylko za połowę wygłoszonego poematu, odnoszącego się do cech gospodarza. Wkrótce potem
Symonides został pilnie wezwany i musiał opuścić na chwilę przyjęcie. W tym czasie strop sali, na której ucztowano
zawalił się, chowając pod gruzami wszystkich przybyłych na tę uroczystość. Ciała Skopasa i wszystkich jego gości były
tak zmasakrowane, że krewni, którzy przyszli, by je zabrać i przygotować do pochówku, nie mogli ich zidentyfikować.
Jednakże Symonides zapamiętał miejsca, które w czasie uczty zajmowały poszczególne osoby. Dzięki temu, niestety
tragicznemu wydarzeniu Symonides zauważył, że istotę dobrej pamięci stanowi układ dokonany wedle odpowiedniego
porządku.
Również Cyceron w swym dziele „De oratore” przytacza historię opisującą, w jaki sposób Simonides wynalazł
sztukę pamięci. Historia ta jest wstępem do rozdziału zajmującego się mnemotechniką miejsc i wyobrażeń (loci i
imagines), którą stosowali rzymscy retorzy. Sztuka mnemotechniki wchodziła w zakres retoryki. Niewątpliwie wpływała
ona na poprawę pamięci mówcy i pozwalała mu wygłaszać z niezawodną doskonałością bardzo długie przemówienia. To
właśnie starożytni oratorzy przekazali nam zasady i reguły służące doskonaleniu pamięci, a sztuka ta wpisała się na stałe
w tradycję europejską.
Ogólne zasady mnemotechniki miejsc i wyobrażeń sprowadzają się do trzech etapów. Pierwszy etap stanowi
odciśnięcie w pamięci układu loci, czyli nakreślenie w pamięci obrazu jakiejś budowli lub miejsca ze wszystkimi
szczegółami (balkon, dziedziniec, rozmaite pomieszczenia, ozdoby, ornamenty, itd.). Drugim etapem jest umieszczenie w
wyobraźni na tych miejscach, które się zapamiętało w budowli wszystkich wyobrażeń związanych z przemówieniem.
Następnie w celu odtworzenia zapamiętanych informacji, nasze myśli przebiegają kolejno przez wszystkie miejsca i
„zwracają się do nich jako do swego rodzaju ‘kustoszy’, żeby dostarczyli odpowiednich ‘depozytów’” (Yates 1997, s.14). Z
tego samego zestawu miejsc można korzystać wielokrotnie, o ile zapamiętany ma być tylko ostatni zestaw przedmiotów.
Z systemu tego korzystali nie tylko mówcy klasyczni, jak na przykład wspomniany wcześniej Cyceron, ale jest on
wykorzystywany po dzień dzisiejszy. Jednym z najbardziej znanych mnemonistów nowożytnych był Rosjanin
Szereszewski, dysponujący znakomitą pamięcią bazująca na wyobrażeniach. Jego zdumiewające zdolności
zapamiętywania niezliczonych ilości bardzo skomplikowanych informacji zostały zauważone przez redaktora pisma, w
którym Szereszewski pracował jako dziennikarz. Nie robiąc żadnych notatek młody dziennikarz zapamiętywał wszystkie
polecenia i instrukcje, nawet te najbardziej złożone, co więcej potrafił słowo w słowo powtórzyć wszystkie rozmowy,
czego nie uważał za nadzwyczajną zdolność. Wieści o tym niezwykłym człowieku bardzo szybko dotarły do rosyjskiego
psychologa Aleksandra Luria, którego działalność badawcza koncentrowała się na pamięci. Przeprowadził on z
Szereszewskim serię testów pamięci, które potwierdziły teorie o nadzwyczajnych umiejętnościach tego mężczyzny.
Szereszewski zapamiętywał listy dziesiątek cyfr, bezsensownych sylab, poezję w języku obcym, a wszystek materiał
potrafił powtórzyć nawet po upływie wielu lat i w dodatku również wspak. Tajemnica tak fantastycznej pamięci polegała
na bardzo dobrze rozwiniętej wyobraźni, którą obdarzony był ów człowiek. Posiadał on również nietypowy dar syntezji.
„Syntezją nazywa się zdolność jednego bodźca do wywoływania wrażeń w różnych kanałach zmysłowych. Nieznaczna
syntezja jest dość powszechna (…). Jednakże u większości ludzi tendencja do przekraczania granic między
modalnościami zmysłowymi jest niewielka i pozbawiona znaczenia” (Baddeley 1998, s.94). Dla Szereszewskiego każde
słowo posiadało kolor, smak, zapach lub kształt. I tak na przykład cyfra dwa była jego zdaniem „płaska, czterokątna,
biaława, czasem trochę szara”(Baddeley 1998, s.94), a z drugiej strony przypominała mu energiczną kobietę.
Potrafił on bez trudu zapamiętywać bardzo skomplikowane wzory matematyczne wplatając je w najdziwniejsze historie.
Innym przykładem wybitnego mnemonisty jest Rajan Mahadevan – człowiek, który odznacza niezwykłą
zdolnością zapamiętywania cyfr. Przez długi czas był on rekordzistą w zapamiętywaniu cyfr po przecinku rozwinięcia
liczby π, jednak jakiś czas temu pokonał go japoński mnemotechnik, który jednak uczył się o wiele wolniej.
Szereg badań nad pamięcią Rajana przeprowadził Baddeley. Doszedł on do wniosku, że Mahadevan – student
psychologii – nie odznaczał się szczególną zdolnością zapamiętywania zwykłego materiału, poznawanego w trakcie
studiów (był przeciętnym studentem). Zaczęto się więc zastanawiać, skąd pochodzi umiejętność Rajana w szybkim i
skutecznym zapamiętywaniu cyfr. Pochodził on z rodziny, w której wiele osób uznawano za dobrych matematyków. Młody
Mahadevan wychowywał się w Indiach, gdzie duży nacisk kładziono na pamięciowe opanowywanie materiału. Za
początek jego zainteresowań liczbami uznano wydarzenie mające miejsce podczas pierwszych urodzin jego siostry.
Pięcioletni wówczas Rajan, czując się niezauważany i wręcz odrzucony przez rodziców, zaczął przyglądać się tablicom
rejestracyjnym samochodów gości i zapamiętywać ich numery. Za ten wyczyn został bardzo pochwalony przez swoich
bliskich i jak zapewnia nas Baddeley od tego czasu zaczął interesować się strategiami zapamiętywania cyfr.

2. Techniki mnemoniczne.
Klasyczne techniki mnemoniczne opierały się głównie na doznaniach wzrokowo – wyobrażeniowych. Wiek XVI
przyniósł wiele zmian w tej dziedzinie, m.in. Peter Rasmus zaproponował zapamiętywanie materiału za pomocą drzewa
hierarchicznego. Spotkał się to z wielkim zainteresowaniem Purytan nie tylko ze względu na fakt, iż nie trzeba było
zapamiętywać dodatkowych informacji (tj. miejsca, słowa – kołki). Uważali oni, ze wyobrażenia mogą prowadzić do
„niegodnych aktów cielesnych!”
Warto jest, choć przez chwilę przyjrzeć się różnorodnym technikom, jakie proponują nam mnemoniści.
a) Jedną z najczęściej stosowanych mnemotechnik jest „chunking” – zbrylanie, czyli łączenie elementów w
zbiory, które mają dla nas pewne znaczenie. I tak na przykład w eksperymencie przeprowadzonym przez Millera
poproszono badanych, by zapamiętali losowo wybrany ciąg zer i jedynek. Zwykle zapamiętywali oni 7 cyfr. Jednak, kiedy
podpowiedziano im, że ciągi zer i jedynek można zapisać w systemie ósemkowym pojemność ich pamięci znacznie
wzrastała. System ten polega na przypisaniu każdej trójce zer i jedynek jednej cyfry: 000=0, 001=1, 010=2, 011=3,
100=4, 101=5, 110=6, 111=7. Jeżeli ktoś opanuje ten system, zapamiętanie liczby piętnastocyfrowej, np.
100111011011000 nie jest czymś nadzwyczajnym, gdyż zapamiętać musimy tylko liczbę: 47330.
b) W celu zapamiętania wielu informacji i uporządkowania ich w odpowiedniej kolejności stosuje się metodę
miejsc. Metodę ta została szerzej zaprezentowana w podrozdziale mówiącym o historii mnemotechniki. I tak na przykład
chcąc zapamiętać kolejne żony Henryka VIII możemy wyobrazić sobie ulicę, wzdłuż której codziennie przechodzimy.
Musimy namalować ją sobie w naszej wyobraźni ze wszystkimi szczegółami (domy, sklepy, podwórka, itp.). I tak w oknie
pierwszego domu widzimy Katarzynę Aragońską, ze sklepu stojącego tuż obok tego domu wychodzi Anna Boleyn, w
bramie następnej kamienicy widzimy Jane Saymour, na przystanku autobusowym widzimy siedzącą Annę Clives, itd.
c) W 1849 roku pojawiła się książka wielebnego Brayshaw, pryncypała z Yorku, pod tytułem „Metrical
Mnemonics”. Zawierała ona zestaw wierszyków i rymowanek dotyczących ponad dwóch tysięcy dat i danych
liczbowych z fizyki, astronomii, historii i geografii. System na podstawie, którego Brayshaw opracowywał wierszyki był
dosyć prosty. Zastępował on cyfry określonymi spółgłoskami, a następnie tworzył z nich cale słowa. Korzystał on z
następującego kodu:
1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 00
B D G J L M P R T W ST
C F H K N Q V X
S
Z
ŹRÓDLO: Baddeley 1998, s.237
I tak na przykład w celu podania daty wybuchu II wojny światowej możemy wybrać spółgłoski: CTHT, które da się
przekształcić w słowa CAT HAT. W związku z tym, że wszystkie daty, które Brayshaw prezentował w formie wierszyków
pochodziły z drugiego tysiąclecia, ignorował on początkową jedynkę. Baddeley podaje kilka przykładów wierszyków
Brayshawa dotyczących angielskich królów:
„ By MeN, near Hastings, William gains the clown. 1066
A RaP in Forest New brings Rufus down. 1087
Gaul CoaSt first Henry hates, whose son is drowned. 1100
Like BeaGle Stephen fights with Maud renown’d. 1135”
(Baddeley 1998, s. 238)
Inni mnemoniści modyfikowali ten system i tak np. Ernest Wombaugh z Kaliforni na podstawie zmodyfikowanego
przez siebie systemu potrafił podać dane – rozdział i werset – tysiąca dwustu wybranych cytatów z Pisma Świętego.
Jednym z najbardziej znanych wierszyków wśród anglojęzycznych studentów medycyny jest ten pozwalający
zapamiętać dwanaście nerwów czaszkowych: On Old Olympia’s Towering Top A Finn And Vault And Hop (olfactory,
optic, oculomotor, trochlear, trigeminal, abducens, facial, auditory, glossopharyngeal, nagus, accessory i hypoglossal,
czyli węchowy, wzrokowy, okoruchowy, bloczkowy, trójdzielny, odwodzący, twarzowy, przedsionkowo – ślimakowy,
językowo – gardłowy, błędny, dodatkowy, podjęzykowy). Jest rzeczą oczywistą, że rymowanka ta przydaje się tylko tym
studentom, którzy pamiętają nazwy wszystkich nerwów, ale mają problemy z zapamiętaniem ich kolejności.
W celu zapamiętania wartości liczby π z dokładnością do dwudziestu miejsc po przecinku, warto jest nauczyć
się wierszyka:
„PIE
I wish I could determine π
Eureka cried the great inventor
Christmas pudding
Christmas pie
Is the problem’s very centre”
lub w języku polskim:
(Baddeley 1998, s. 239)
“Kuć i orać w dzień zawzięcie,
bo plonów niema bez trudu.
Złocisty szczęścia okręcie, kołyszesz…
Kuć! My nie czekamy cudu.
Robota to potęga ludu.”

Umiejąc jeden z wyżej zapisanych wierszyków bardzo łatwo możemy odtworzyć wartość liczby π. Wystarczy przeliczyć
liczbę liter w każdym wyrazie i otrzymamy: 3,14159265358979323846.
d) Metoda słowa – haka (peg or hook word method) została opracowana w połowie XVII wieku przez Henriego
Herdsona i stanowi logiczne rozwinięcie systemu loci. „Metoda ta polega na nauczeniu się serii asocjacji pomiędzy
liczbami i słowami, jak w poniższym zestawie:
Jeden to Wiedeń
Dwa to gra
Trzy to lwy
Cztery to kamery
Pięć to zięć
Sześć to teść
Siedem to pledem
Osiem to Antosiem
Dziewięć to rtęć
Dziesięć to jesień”
(Anderson 1998, s.319)
Anglojęzyczna wersja tej rymowanki to:
One is a bun
Two is a shoe
Three is a tree
Four is a door
Five is a hive
Six is a sticks
Seven is heaven
Eight is a gate
Nine is a wine
Ten is a hen.
Metoda ta jest bardzo skuteczna i pozwala nam doskonale zapamiętać wszystkie elementy. Wyobraźmy sobie,
że musimy zapamiętać listę kilku produktów, które musimy kupić będąc w sklepie: kawa, pomidory, szynka, woda
mineralna, masło, banany i makaron. Każdy element z listy musimy powiązać z wyrazem z rymowanki, np.: kawa po
wiedeńsku, komputerowa gra – walka pomidorów, szynka jedzona przez lwa, woda mineralna reklamowana w telewizji –
nakręcana przez kamery, zięć wysmarowany masłem, teść mający kiść bananów na głowie i makaron przykryty pledem.
Bibliografia:
Anderson J.R. Uczenie się i pamięć. Integracja zagadnień. WSiP Warszawa 1998.
Atkinson R.C. Mnemotechnics in second language learning. (w:) “American Psychologist”. 1975.
Baddeley A.D. Human Memory. Theory and Practise. Lawrence Erlbaum Hillsdale 1990.
Hunter I.M.L. Pamięć. Fakty i złudzenia. PWN Warszawa 1963.
Kamińska, P. Więcej na temat środków mnemotechnicznych. (w:) „Języki Obce w Szkole (2/3, marzec/czerwiec).” WSiP Szczecin 2000.
Kubiak B. Wykorzystywanie środków mnemotechnicznych w nauce j. obcych. (w:) „Języki Obce w Szkole. 1999.
Tulving E., Donaldson W. Organisation of Memory. Academic Press New York 1972.
Ungar G. Pamięć. PWN Warszawa 1980.
Yates F.A. Sztuka pamięci. PIW Warszawa 1977.