"Gazeta dla Lekarzy" 2/2014
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
• Nowości<br />
<strong>Gazeta</strong><br />
Lekarzy<br />
dl@<br />
miesięcznik<br />
2_<strong>2014</strong>_Luty<br />
• Pilna sprawa<br />
• Podsumowanie<br />
osiągnięć<br />
• Na dyżurze,<br />
po dyżurze<br />
• Podróże<br />
ISSN 2300-2170<br />
• Koty malowane<br />
• Nietypowe<br />
doznania<br />
Własne media
Koleżanki i Koledzy,<br />
Konieczność posiadania przez lekarzy własnego, ogólnopolskiego medium<br />
prezentującego nasz punkt widzenia na bieżące problemy systemu ochrony<br />
zdrowia jest najważniejszą i najpilniejszą potrzebą chwili.<br />
Posiadanie własnego medium, czyli „własnej tuby propagandowej", to jedyny<br />
sposób na dawanie odporu antylekarskim kłamstwom, pomówieniom<br />
i przeinaczeniom. Zalewają one każdego dnia łamy prasy, fora internetowe, stacje<br />
telewizyjne. Kształtują wypaczoną opinię o nas i naszej pracy<br />
Mają te kłamstwa krótkie nóżki i krótki żywot, ale produkowane każdego<br />
dnia pobudzają wyobraźnię odbiorców. Wszelkie występowanie na drogę<br />
sądową w wypadku publicznego pomówienia jest żmudne, trudne i kosztowne.<br />
Po latach ktoś może i coś wygra, ale publiczność już nie pamięta, o co chodzi<br />
i mówi: „...a, to ten doktor, co miał sprawę w sądzie". Moje obserwacje środowiska<br />
prawniczego wskazują na to, iż prawnicy, licząc na lepszy zarobek, chętniej stają<br />
w obronie „praw pacjentów" niż w obronie anemicznych praw lekarzy.<br />
Wyższość drogi mediowej nad drogą z udziałem prawników ilustruje takie<br />
zjawisko: politycy, którzy lepiej od nas wiedzą, jak przedstawiać swoje<br />
racje, każdego dnia, od rana do nocy bywają w mediach, a z rzadka w sądach<br />
– chyba że w okresie wyborczym, gdy mają szybką ścieżkę legislacyjną. Wyciągnijmy<br />
z tego wnioski!<br />
Wbudżecie naszego samorządu są pieniądze wydawane na gazety, które<br />
otrzymujemy do domu co miesiąc w wersji papierowej. Czy są to dobrze<br />
wydane pieniądze? Mam coraz poważniejsze wątpliwości!<br />
Aby wydawać medium, trzeba mieć świadomość, pomysły, zaplecze techniczne<br />
i pieniądze. Świadomość wydaje się dobrze narastać w naszym środowisku,<br />
pomysły też się rodzą, a pieniądze?<br />
No cóż... podobno dżentelmeni o pieniądzach nie rozmawiają, damom to<br />
też chyba nie przystoi, ale bez pieniędzy ani rusz. Czas wydawania samorządowych<br />
pieniędzy na turnieje brydżowe i inne rozrywki minął bezpowrotnie.<br />
Pora zainwestować w media, wszak żyjemy w epoce mediokracji!<br />
Media!<br />
Krystyna Knypl<br />
ISSN 2300-2170<br />
Nr 2(24)_<strong>2014</strong><br />
Wydawca<br />
Krystyna Knypl<br />
Warszawa<br />
Redakcja<br />
Krystyna Knypl, redaktor naczelna<br />
krystyna.knypl@gazeta-<strong>dla</strong>-lekarzy.com<br />
Mieczysław Knypl, sekretarz redakcji<br />
m.knypl@gazeta-<strong>dla</strong>-lekarzy.com<br />
Katarzyna Kowalska, z-ca sekretarza redakcji<br />
Maciej Kowalski, redaktor działu zagranicznego<br />
Współpraca przy bieżącym numerze<br />
Alicja Barwicka, @Curcuma_Zedoaria, Jagoda<br />
Czurak, Ewa Dereszak-Kozanecka, Monika<br />
Jezierska-Kazberuk, Rafał Stadryniak.<br />
Rysunki Zen.<br />
Okładka http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:<br />
Merkuriusz.jpg<br />
Projekt graficzny i opracowanie<br />
komputerowe Mieczysław Knypl<br />
„<strong>Gazeta</strong> <strong>dla</strong> Lekarzy” jest miesięcznikiem redagowanym<br />
przez lekarzy i członków ich rodzin,<br />
przeznaczonym <strong>dla</strong> osób uprawnionych do wystawiania<br />
recept.<br />
Opinie wyrażone w artykułach publikowanych<br />
w „Gazecie <strong>dla</strong> Lekarzy” są wyłącznie opiniami<br />
ich autorów.<br />
Redakcja zastrzega sobie prawo do redagowania<br />
nadesłanych do publikacji tekstów, w tym skracania,<br />
zmiany tytułów i śródtytułów.<br />
Wydawca i redakcja mogą odmówić publikowania<br />
reklam i ogłoszeń, a w razie przyjęcia ich do<br />
druku nie ponoszą odpowiedzialności za ich treść.<br />
Wszelkie prawa zastrzeżone.<br />
www.gazeta-<strong>dla</strong>-lekarzy.com
W numerze<br />
Nowości ..................................................... 4, 5, 8, 17, 23<br />
Przekażmy 1% na lekarskie dziecko!............................... 5<br />
Pilna sprawa<br />
Organizacje broniące lekarzy<br />
Krystyna Knypl ........................................................................... 6<br />
4<br />
9<br />
Podsumowanie osiągnięć<br />
Dzień Transplantacji<br />
Krystyna Knypl ........................................................................... 9<br />
10<br />
Artykuł poglądowy<br />
Największe osiągnięcia kardiologii<br />
Krystyna Knypl ......................................................................... 10<br />
18<br />
Moim zdaniem<br />
Nie zachwyciły mnie najnowsze wytyczne leczenia<br />
nadciśnienia tętniczego JNC 8!<br />
Krystyna Knypl ......................................................................... 15<br />
List do redakcji .......................................................... 17<br />
Na dyżurze<br />
Nasz Doktor śledzi narybek lekarski na SORze<br />
Rafał Stadryniak = @Grypa .................................................... 18<br />
22<br />
Po dyżurze<br />
Miało być fajnie, a wyszło... niezwykle!<br />
Monika Jezierska-Kazberuk .................................................... 22<br />
Królestwo ptaków<br />
Jagoda Czurak .......................................................................... 24<br />
Redaktor Rogaś i jego marzenia<br />
@Curcuma_Zedoaria ............................................................... 26<br />
24<br />
28<br />
26<br />
Podróże<br />
Izrael: Od góry Hermon po Ejlat<br />
Alicja Barwicka ......................................................................... 28<br />
Koty malowane<br />
Luty – ale nie desperuj<br />
Ewa Dereszak-Kozanecka ........................................................ 44<br />
Nietypowe doznania<br />
60 minut w ciemności<br />
Jagoda Czurak .......................................................................... 46 44<br />
46<br />
3 2_<strong>2014</strong> luty
Nowości<br />
Największe<br />
amerykańskie<br />
kongresy<br />
medyczne<br />
Na stronie internetowej<br />
The Healthcare<br />
Convention &<br />
Exhibitors Association<br />
(HCEA), pod<br />
adresem www.hcea.<br />
org/?page=research_<br />
top50 znajdujemy<br />
ciekawą informację<br />
o tym, jakie branże<br />
medyczne wiodą<br />
prym na rynku kongresów<br />
i konferencji.<br />
Mimo powszechnego<br />
podniecenia wyobraźni<br />
mediów i czytelników<br />
nie pharma, lecz<br />
aparatura medyczna<br />
jest w gronie konferencyjnych<br />
gigantów.<br />
Radiolodzy, dentyści,<br />
ortopedzi to najbardziej<br />
kongresowe specjalności.<br />
Lp.<br />
Nazwa towarzystwa naukowego<br />
Ogólna<br />
liczba<br />
uczestników<br />
Liczba<br />
uczestniczących<br />
profesjonalistów<br />
1 FIME Show / Federation of International Medical Equipment Suppliers 54 147 49 661<br />
2 Radiological Society of North America Inc. 53 778 26 154<br />
3 Greater New York Dental Meeting 53 481 36 480<br />
4 HIMSS: Healthcare Information & Management Systems Society 36 535 16 108<br />
5 American Dental Association 35 074 21 425<br />
6 American Academy of Orthopaedic Surgeons 32 118 19 824<br />
7 American Society of Clinical Oncology – Annual Meeting 31 250 25 518<br />
8 Chicago Dental Society 31 089 16 812<br />
9 California Dental Association – Anaheim 28 934 21 763<br />
10 Society for Neuroscience 28 574 24 043<br />
11 Massachusetts Dental Society – Yankee Dental Congress 27 330 20 892<br />
12 American Academy of Ophthalmology 24 525 15 827<br />
13 Hinman Dental Society 22 325 15 547<br />
14 American Society of Health System Pharmacists – Midyear 22 216 11 328<br />
15 American Society of Hematology 20 578 18 217<br />
16 American Association for Clinical Chemistry – Clinical Lab Expo 20 114 10 666<br />
17 Digestive Disease Week 19 782 14 696<br />
18 American Academy of Dermatology 19 343 10 834<br />
19 American College of Cardiology 19 094 13 005<br />
20 American Heart Association: Scientific Sessions 18 661 15 073<br />
21 American Diabetes Association 17 781 14 111<br />
22 American Chemical Society – Spring National Exposition 16 859 16 107<br />
23 American Association for Cancer Research 16 700 12 500<br />
24 BIO 16 505 11 579<br />
25 American College of Rheumatology 15 833 12 595<br />
26 North American Veterinary Conference 15 825 9 552<br />
27 Pittsburgh Conference On Analytical Chemistry & Applied Spectroscopy 15 754 9 370<br />
28 Western Veterinary Conference 14 861 9 286<br />
29 American Urological Association Inc. 14 777 9 469<br />
30 American Society of Anesthesiologists 14 672 9 778<br />
31 American Thoracic Society – International Conference 14 661 12 514<br />
32 FASEB: Experimental Biology 13 687 10 329<br />
33 American Association of Orthodontists 13 431 7 721<br />
34 American Chemical Society – Fall National Exposition 13 313 12 067<br />
35 American Society of Nephrology – Renal Week 13 156 11 126<br />
36 American College of Surgeons 13 025 8 150<br />
37 American Public Health Association 12 647 10 284<br />
38 Heart Rhythm Society – Scientific Session 12 140 7 983<br />
39 Texas Dental Association 12 125 9 341<br />
40 American Academy of Pediatrics – National Conference & Exhibition 12 028 7 976<br />
41 American Speech-Language-Hearing Association 11 792 9 998<br />
42<br />
Cardiovascular Research Foundation TCT: Transcatheter Cardiovascular<br />
Therapeutics<br />
11 763 6 603<br />
43 Association for Research in Vision & Ophthalmology 11 731 11 525<br />
44 American Psychiatric Association 11 114 9 542<br />
45 American Academy of Family Physicians 10 900 4 915<br />
46 American College of Emergency Physicians – Scientific Assembly 10 798 6 636<br />
47 American Psychological Association 10 791 8 503<br />
48 Association of Perioperative Registered Nurses 10 185 5 357<br />
49 American Association of Critical-Care Nurses 9 938 6 638<br />
50 National Athletic Trainers’ Association 9 929 6 693<br />
4 2_<strong>2014</strong> luty
Nowości<br />
Witaminy i mikroelementy w profilaktyce schorzeń<br />
sercowo-naczyniowych i nowotworów<br />
Przyjmowanie witamin<br />
w tabletkach to w Stanach<br />
Zjednoczonych więcej niż<br />
moda, to obowiązkowa ceremonia<br />
dietetyczna, którą celebrują<br />
miliony ludzi. Amerykanie<br />
wydają 11,8 mld dolarów<br />
rocznie na różnego rodzaju<br />
preparaty witaminowe. Co na<br />
to nauka?<br />
Choroby układu krążenia<br />
oraz nowotwory są główną<br />
przyczyną zgonów w Stanach<br />
Zjednoczonych. W obu tych<br />
grupach schorzeń są pewne<br />
wspólne czynniki ryzyka i elementy<br />
mechanizmów patogenetycznych,<br />
takich jak stany<br />
zapalne, stres oksydacyjny czy<br />
zmieniony metabolizm metioniny.<br />
Podstawy naukowe do<br />
stosowania witamin są podtrzymywane<br />
przez liczne badania<br />
na zwierzętach, w których<br />
wykazano ochronne działanie<br />
tych preparatów, wykazujące<br />
zdolność do naprawiania zaburzonych<br />
mechanizmów na<br />
poziomie komórkowym.<br />
„Annals of Internal Medicine”,<br />
pismo American College of<br />
Physicians istniejące od 1927<br />
roku, w numerze z 17 grudnia<br />
2013 r. opublikowało kilka<br />
interesujących metaanaliz na<br />
temat zażywania witamin i mi-<br />
kroelementów. Wyniki jednej<br />
z nich zostały opisane przez dr.<br />
Stephena P. Fortmanna i wsp.<br />
w artykule Vitamin and Mineral<br />
Supplements in the Primary<br />
Prevention of Cardiovascular<br />
Disease and Cancer: An Updated<br />
Systematic Evidence Review<br />
for the U.S. Preventive Services<br />
Task Force. Pole analizy stanowił<br />
przegląd literatury z okresu<br />
2005-2013 dostępnej w Medline<br />
oraz w innych źródłach.<br />
Autorzy cytują wyniki wielu<br />
badań, między innymi dwóch<br />
dużych prób klinicznych obejmujących<br />
27 658 mężczyzn<br />
i kobiet stosujących preparaty<br />
multiwitaminowe przez ponad<br />
10 lat, w celu sprawdzenia,<br />
czy taka suplementacja diety<br />
zmniejsza ryzyko zachorowania<br />
na choroby nowotworowe.<br />
Nie wykazano żadnych efektów<br />
ochronnych przyjmowania<br />
multiwitamin, a w szczególności<br />
znaczenia przyjmowania<br />
witaminy A, C, D, E, kwasu<br />
foliowego oraz selenu <strong>dla</strong><br />
zmniejszenia ryzyka chorób<br />
nowotworowych. Podobnie<br />
w innych publikacjach nie wykazano<br />
korzystnego działania<br />
witamin.<br />
Źródło: http://annals.org/article.<br />
aspx?articleid=1767855<br />
Czy warto zażywać witaminy po zawale serca?<br />
Oral High-Dose Multivitamins<br />
and Minerals After Myocardial<br />
Infarction: A Randomized<br />
Trial to tytuł kolejnego<br />
doniesienia z grudniowego<br />
numeru „Annals of Internal<br />
Medicine”. Dr Gervasio A.<br />
Lamas i wsp. analizują, czy<br />
duże dawki multiwitamin<br />
zmniejszają ryzyko powikłań<br />
we wtórnej profilaktyce kardiologicznej.<br />
Do badania kwalifikowano<br />
pacjentów w wieku<br />
powyżej 50 lat, którzy przebyli<br />
zawał serca przynajmniej<br />
6 tygodni wcześniej. Jako<br />
pierwotne punkty końcowe<br />
przyjęto zgon, ponowny zawał<br />
serca, udar, rewaskularyzację<br />
wieńcową lub hospitalizację<br />
z powodu zaostrzenia choroby<br />
wieńcowej.<br />
Pacjenci zostali podzieleni<br />
na dwie grupy – jedna otrzymywała<br />
zestaw 28 witamin<br />
w płynie, druga placebo w pły-<br />
nie. Czas przyjmowania witamin<br />
wynosił średnio 31 miesięcy,<br />
a czas obserwacji – średnio<br />
4,6 lat. Po roku badanie ukończyło<br />
645 osób z grupy otrzymującej<br />
witaminy i 646 osób<br />
z grupy placebo, a po 3 latach<br />
400 z grupy witaminowej i 400<br />
z grupy placebo. Pierwotne<br />
punkty końcowe wystąpiły<br />
u 230 osób (27%) z grupy<br />
zażywającej witaminy i 253<br />
osób (30%) z grupy placebo.<br />
Nie stwierdzono znamiennej<br />
różnicy w częstości zdarzeń<br />
w obu grupach (p=0,21). We<br />
wnioskach autorzy stwierdzają,<br />
że przyjmowanie wysokich<br />
dawek preparatów multiwitaminowych<br />
niż powoduje znamiennej<br />
statystycznie redukcji<br />
powikłań sercowo-naczyniowych<br />
u osób z przebytym zawałem<br />
serca.<br />
Źródło: http://annals.org/article.<br />
aspx?articleid=1789248<br />
Przekażmy 1% na lekarskie dziecko!<br />
Drodzy Czytelnicy, trwa przekazywanie 1% naszych podatków na szczytne<br />
cele. Chcemy Was prosić, abyście tym razem przekazali swój 1% na potrzeby<br />
rehabilitacji Michała Kozaneckiego, syna dr Ewy Dereszak-Kozaneckiej<br />
(@edk na Konsylium24.pl), naszej znakomitej autorki m.in. artykułów Lekarz<br />
ma kota?, Karuzela z Madonnami oraz serii Koty malowane.<br />
Oto potrzebne informacje:<br />
Fundacja Avalon Bezpośrednia Pomoc Niepełnosprawnym KRS 0000270809<br />
koniecznie z dopiskiem: Kozanecki 889.<br />
Numer konta fundacji 62 1600 1286 0003 0031 8642 6001.<br />
http://thorsteinulf.tumblr.com/post/36225522430/bofransson-<br />
-bruno-liljefors-cat-on-flowering<br />
5 2_<strong>2014</strong> luty
Pilna sprawa<br />
Organizacje broniące lekarzy<br />
Krystyna Knypl<br />
Czasy, w których lekarzowi do wykonywania zawodu wystarczała znajomość medycyny,<br />
bezpowrotnie minęły i nie wrócą. Czasy, w których pacjenci przybywali do<br />
gabinetu lekarza jedynie po pomoc w chorobie i cierpieniu, także nie wrócą. Dziś<br />
gabinet lekarza to dobre miejsce, na którym można zbić kapitał, oferując agresywne<br />
usługi prawnicze w walce o najdziwniejsze odszkodowania. Każdego roku rośnie<br />
liczba roszczeń pod naszym adresem, a tym samym wzmaga się ryzyko wykonywania<br />
zawodu i możliwych zagrożeń prawnych oraz finansowych.<br />
Osobom tradycyjnie pojmującym świat może się takie<br />
stwierdzenie wydać nieco paradoksalne. Jednak<br />
musimy mieć świadomość, że jesteśmy dziś obsadzani<br />
w rolach przedsiębiorców i świadczeniodawców, czyli<br />
w zupełnie innych kategoriach, niż tradycyjnie pojmowany<br />
zawód lekarza.<br />
W takich realiach ukończenie wydziału lekarskiego<br />
nie daje nam należytych kwalifikacji do bezpiecznego<br />
funkcjonowania zawodowego. Potrzebne są<br />
nam liczne pozakliniczne umiejętności. Potrzebne są<br />
także organizacje i instytucje oferujące profesjonalne<br />
wsparcie z zakresu umiejętności pozaklinicznych. Do<br />
tych umiejętności należy przede wszystkim znajomość<br />
przepisów prawa, umiejętność obcowania z mediami,<br />
pogłębione korzystanie z zasobów internetu oraz znajomość<br />
psychologii obrony.<br />
Umiejętności pozakliniczne<br />
pilnie potrzebne!<br />
Wiadomo, że człowiek naprawdę chory jest ufnie<br />
nastawiony do lekarza, czuje bowiem, że nikt inny mu nie<br />
pomoże. Inaczej ma się sprawa z konsumentami usług<br />
medycznych, bywalcami gabinetów realizującymi zasadę<br />
„bo-mi-się należy”, czy wreszcie z rodzinami ogarniętymi<br />
wyrzutami sumienia. Poczucie winy jest przytłaczające<br />
i oczywista jest chęć przeniesienia tego przykrego stanu<br />
na kogoś innego. Porozumienie z grupami bywalców nie<br />
jest łatwe i wymaga opanowania wielu nowych umiejętności.<br />
Jest to trudne, bo nie istnieją żadne instytucjonalne<br />
ani profesjonalne metody obrony lekarza niesłusznie<br />
oskarżonego czy pomówionego. Żadna z naszych organizacji<br />
lekarskich nie wypracowała systemowego<br />
postępowania obronnego. Nie są tym także zainteresowane<br />
instytucje akademickie. Jedyne, co widzimy na<br />
rynku, to organizowane doraźnie grupki biznesowe,<br />
które usiłują zbić kapitał na naszej trudnej sytuacji.<br />
Wszystkie dotychczasowe metody awaryjnego<br />
postępowania w sytuacjach zagrożenia powinny być<br />
zastąpione systemowymi rozwiązaniami oferowanymi<br />
przez nasz samorząd. Da sie to zrobić i co więcej, dobre<br />
wzory są na wyciągnięcie ręki!<br />
Zagraniczne organizacje<br />
broniące lekarzy<br />
Najdłuższe tradycje ma Medical Defence Union.<br />
Jest to organizacja, która została założona przez lekarzy<br />
brytyjskich w 1884 roku po zdarzeniu jakie spotkało dr.<br />
Bradleya. Został on oskarżony przez pacjentkę z padaczką,<br />
cierpiącą na urojenia o treściach seksualnych,<br />
o gwałt i osadzony w więzieniu na cztery miesiące. Sąd<br />
doktora uniewinnił.<br />
Od 1983 roku Medical Defence Union zapewnia<br />
całodobową pomoc medyczno-prawną, a od 1993 roku<br />
ma specjalistyczne biuro prasowe. W 2010 roku liczba<br />
członków Medical Defence Union we wszystkich krajach,<br />
w których ona działa, wynosiła 200 000! Organizacja<br />
idzie z duchem czasu i od 2011 ma swoje strony na<br />
Facebooku i Twitterze.<br />
6 2_<strong>2014</strong> luty
Pilna sprawa<br />
Medical Defence Union zatrudnia 350 osób<br />
(http://jrs.sagepub.com/content/105/6/272.extract).<br />
Rocznie serwis pomocowy Medical Defence<br />
Union odbiera 32 tysiące telefonów od swoich członków<br />
z prośbą o pomoc. Liczba zgłoszeń jest miarą, jak<br />
potrzebna jest profesjonalna obrona i pomoc.<br />
Szefową Medical Defence Union jest obecnie<br />
dr Christine Tomkins. W internecie można znaleźć<br />
bardzo ciekawe jej wypowiedzi. Na pytanie, co sprawia<br />
najwięcej trudności w obronie prawno-medycznej<br />
lekarza, odpowiada, że tendencja do przeregulowania<br />
warunków wykonywania tego zawodu i nadmiar<br />
przepisów skierowanych przeciwko lekarzowi. Skąd<br />
to znamy? W innym miejscu mówi ona o potrzebie<br />
rozwoju kultury otwartości w raportowaniu błędów<br />
medycznych, bo jedynie spokojne i rzeczowe ich przeanalizowanie<br />
pozwoli na uniknięcie ich powtarzania.<br />
Zwraca ona uwagę na rosnące kwoty wypłacanych<br />
odszkodowań i jednocześnie podkreśla, że wzrost<br />
nakładów nie stanowi żadnego rozwiązania perspektywicznego.<br />
Tymczasem w roku 2012 liczba skarg od pacjentów<br />
wzrosła o 15%. Zdaniem dr Christine Tomkins<br />
może to mieć podłoże nie tylko medyczne, ale także<br />
społeczne i ekonomiczne.<br />
Apetyty prawników wnoszących skargi w imieniu<br />
swoich klientów były tak znaczne, że w kwietniu 2013<br />
wprowadzono ograniczenie wysokości honorariów<br />
adwokatów za obsługę roszczenia pacjenta.<br />
Na internetowej stronie Medical Defence Union<br />
czytamy, że Wielka Brytania ma więcej niż jakikolwiek<br />
kraj dzienników i pism mających nienasycony apetyt na<br />
opowieści o zawodzie lekarza – najwyraźniej nie znają<br />
oni rynku polskiego! U nas każde pismo niezależnie od<br />
częstość ukazywania się ma taki apetyt. Medical Defence<br />
Union oferuje 24-godzinne wsparcie biura prasowego,<br />
którego pracownicy radzą, jak rozmawiać z dziennikarzami,<br />
jak się zachować, gdy bez naszej zgody zrobiono<br />
nam zdjęcie, jak odpowiadać na pytania zadawane przez<br />
media. Dla Medicla Defence Union pracuje 23 radców<br />
prawnych uprawnionych do występowania przed sądami<br />
oraz 46 osób wyspecjalizowanych w zagadnieniach<br />
medyczno-prawnych.<br />
Druga organizacja to Medical Protection Society,<br />
która oferuje podobny serwis pomocowy w ponad 40 krajach<br />
anglojęzycznych. Jej główna siedziba jest w Wielkiej<br />
Brytanii, ale organizacja działa także w Irlandii, Malezij,<br />
Singapurze, Hongkongu, RPA, Nowej Zelandii. Zrzesza<br />
280 tysięcy członków. Istnieje od 1892 roku.<br />
Trzecia organizacja to Medical and Dental Defence<br />
Union of Scotland, która też ma długie tradycje,<br />
bo powstała w 1902 roku. Jak czytamy na stronie internetowej,<br />
organizacja „oferuje lekarzom spokój umysłu”.<br />
Osiąga się to, oferując 24 godziny na dobę przez 365<br />
dni w roku pomoc medyczno-prawną, reprezentację<br />
w sądach, pomoc w reagowaniu na skargi, asystę przy<br />
problemach natury dyscyplinarnej.<br />
Na profesjonalną pomoc prawną mogą liczyć<br />
także lekarze kanadyjscy. Mają oni do dyspozycji The<br />
Canadian Medical Protective association (CMPA).<br />
Organizacja powstała w 1901 roku i należy do niej 78<br />
tysięcy lekarzy kanadyjskich.<br />
Profesjonalne organizacje pomocowe mają także<br />
inne zawody medyczne, jak na przykład paramedycy czy<br />
pracownicy karetek pogotowia w Nowej Południowej<br />
Walii w Australii, którzy mogą korzystać z pomocy The<br />
Emergency Medical Service Protection Assoctiation<br />
(EMSPA).<br />
Potrzebne są systemowe<br />
i profesjonalne rozwiązania!<br />
Klimat poszukiwania wysokich odszkodowań<br />
w gabinetach lekarzy i szpitalach doprowadził do rozwoju<br />
tzw. medycyny defensywnej. Polega ona na wykonywaniu<br />
badań i różnych procedur medycznych w celu ochrony<br />
przed ewentualnymi roszczeniami ze strony pacjentów.<br />
Szacuje się, że medycyna defensywna może stanowić<br />
10% budżetu medycznego w Stanach Zjednoczonych.<br />
Nie służy ona ani pacjentowi, ani lekarzowi. Jedynie<br />
hoduje złudne uczucie bezpieczeństwa, generuje koszty<br />
i bogaci chciwych prawników. Medycyna defensywna<br />
rozwija się także w naszym kraju, a wraz z nią powstaje<br />
wiele nowych zagrożeń <strong>dla</strong> naszego zawodu.<br />
Pojawiają się pierwsze próby wsparcia prawnego<br />
<strong>dla</strong> lekarzy, ale są one niekompletne i raczej przypominają<br />
przedsięwzięcia reklamowe niż pomocowe. A przecież<br />
7 2_<strong>2014</strong> luty
Pilna sprawa<br />
nie może to być działalność amatorska, organizowana<br />
<strong>dla</strong> celów biznesowych lub promocji osób i instytucji.<br />
Lekarz niesłusznie oskarżony przez pacjenta,<br />
prasę lub płatnika potrzebuje profesjonalnego wsparcia<br />
i zasługuje na nie. Nie może być ofiarą cynicznych<br />
graczy, którzy na tej trudnej sytuacji chcą zarobić lub<br />
się wypromować.<br />
Od zaraz potrzebni są w Polsce fachowcy do<br />
zorganizowania pomocowej organizacji non-profit<br />
niosącej pomoc lekarzom. Dla porządku wyjaśnijmy,<br />
że non-profit nie jest tożsame z pracą charytatywną.<br />
Organizacje non-profit wspierają prywatne lub publiczne<br />
dobro, nie kierując się zasadą maksymalizacji zysku.<br />
Pomoc w sytuacji kryzysowej – niezależnie od<br />
tego, czy pali się komuś dom, doznał zawału serca lub<br />
stresu psychicznego w wyniku niesłusznego oskarżenia<br />
– zawsze powinna być niesiona przez osoby oraz<br />
instytucje do tego powołane, dysponujące odpowiednią<br />
wiedzą, systemami wspomagania, rangą prawną oraz<br />
zasięgiem działania.<br />
Krystyna Knypl<br />
internista<br />
Nowości<br />
EPISTOP – wyprzedzić padaczkę<br />
Źródło: materiały prasowe<br />
Startuje EPISTOP, największy<br />
w medycynie projekt naukowo-badawczy,<br />
zainicjowany<br />
i koordynowany przez prof.<br />
Sergiusz Jóźwiaka, kierownika<br />
Kliniki Neurologii i Epileptologii<br />
w Centrum Zdrowia<br />
Dziecka.<br />
Mimo ogromnego postępu<br />
w medycynie i wprowadzenia<br />
wielu nowych leków<br />
przeciwpadaczkowych, nadal<br />
u co najmniej 1/3 pacjentów<br />
z padaczką nie udaje się uzyskać<br />
ustąpienia napadów. Nieskutecznie<br />
leczona padaczka<br />
u małych dzieci niekorzystnie<br />
wpływa na ich rozwój i często<br />
powoduje upośledzenie umysłowe.<br />
Celem projektu EPI-<br />
STOP jest próba wyjaśnienia<br />
mechanizmów rozwoju choroby<br />
oraz zrozumienie, jak<br />
wczesne leczenie<br />
może wpływać na<br />
epileptogenezę.<br />
Badacze poszukują<br />
także biomarkerów<br />
pozwalających na<br />
wczesne rozpoznanie<br />
padaczki.<br />
EPISTOP to największe<br />
w medycynie<br />
przedsięwzięcie koordynowane<br />
przez polski ośrodek,<br />
z dofinansowaniem z Unii<br />
Europejskiej w wysokości<br />
10 mln euro. W przedsięwzięciu<br />
uczestniczy 9 europejskich<br />
ośrodków klinicznych i 5 laboratoriów<br />
naukowych z Europy<br />
i Stanów Zjednoczonych. Zastosowanie<br />
najnowszych technologii<br />
biologii molekularnej<br />
ma na celu zidentyfikowanie<br />
genów i białek odgrywających<br />
rolę w rozwoju padaczki i powstawaniu<br />
lekooporności.<br />
– Te szczegółowe, seryjne<br />
badania poświęcone wczesnemu<br />
rozwojowi padaczki<br />
są bezprecedensowe – mówi<br />
prof. David J. Kwiatkowski<br />
z Wydziału Medycyny Translacyjnej<br />
Brigham and Women’s<br />
Hospital. – Zapewnią one<br />
ogromną ilość danych o normalnym<br />
rozwoju dziecka, AK<br />
i biomarkerach wczesnego<br />
rozwoju padaczki, nie tylko<br />
u niemowląt ze stwardnieniem<br />
guzowatym, ale także w innych<br />
rodzajach padaczki.<br />
W Klinice Neurologii i Epileptologii<br />
kierowanej przez<br />
prof. Sergiusza Jóźwiaka od<br />
lat są prowadzone badania nad<br />
padaczką wczesnodziecięcą.<br />
Jedną z jej częstszych przyczyn<br />
jest genetyczna choroba<br />
– stwardnienie guzowate. Z tą<br />
właśnie chorobą związana jest<br />
wyjątkowa możliwość śledzenia<br />
rozwoju padaczki przed<br />
wystąpieniem napadów, gdyż<br />
chorobę można rozpoznać zaraz<br />
po urodzeniu dziecka (nawet<br />
prenatalnie, na podstawie<br />
obecności guzów serca wykrywanych<br />
echokardiograficznie),<br />
a napady padaczkowe<br />
występują<br />
typowo<br />
w 3-6 miesiącu<br />
życia.<br />
Napady padaczkowe<br />
to<br />
końcowy efekt<br />
procesu zwanego<br />
epileptogenezą, który<br />
obejmuje zmiany molekularne<br />
i strukturalne prowadzące<br />
do padaczki. W Klinice Neurologii<br />
i Epileptologii CZD<br />
podjęto próbę wpływania na<br />
epileptogenezę przez leczenie<br />
padaczki, zanim wystąpią napady<br />
kliniczne. Ten sposób postępowania<br />
zmniejsza częstość<br />
padaczki oraz obniża ryzyko<br />
rozwoju upośledzenia umysłowego<br />
u dzieci ze stwardnienie<br />
guzowatym. Tak postępuje się<br />
coraz częściej na świecie.<br />
W związku z rozpoczęciem<br />
realizacji projektu odbyła się<br />
w Warszawie konferencja prasowa,<br />
w której uczestniczyło<br />
wielu dziennikarzy medycznych.<br />
„<strong>Gazeta</strong> <strong>dla</strong> Lekarzy”<br />
miała akredytację na tej konferencji.<br />
Krystyna Knypl<br />
Fot. Andrzej Zawadzki<br />
8 2_<strong>2014</strong> luty
Podsumowanie osiągnięć<br />
Dzień Transplantacji<br />
Krystyna Knypl<br />
26<br />
stycznia obchodzony jest w naszym kraju Dzień<br />
Transplantacji. Data ta została wybrana <strong>dla</strong><br />
upamiętnienia pierwszego udanego przeszczepu nerki<br />
w Polsce, który przeprowadzono 26 stycznia 1966 roku.<br />
Był to 621 zabieg tego rodzaju na świecie. Po raz pierwszy<br />
Dzień Transplantacji obchodzono w Polsce w 2005 roku.<br />
Dr Danuta Stryjecka-Rowińska, która była jednym<br />
z lekarzy zaangażowanych w prace nad pierwszym<br />
przeszczepem nerki w naszym kraju, wspomina,<br />
że zespół ponad 20 specjalistów chirurgii, nefrologii<br />
i immunologii przygotowywał się do tego wydarzenia<br />
przez kilka lat. Szkolono się intensywnie w kraju i za<br />
granicą w tej jeszcze na owe czasy młodej specjalności,<br />
jaką była transplantologia. W dniu operacji wszyscy<br />
lekarze zaangażowani w pierwszy przeszczep nerki nie<br />
spali przez ponad dobę – wspomina.<br />
Ponieważ rocznice sprzyjają podsumowaniom,<br />
spójrzmy na statystyki roku 2013. Jak możemy przeczytać<br />
na stronach Poltransplantu (http://www.poltransplant.<br />
org.pl/statystyka_2013.html) w ubiegłym roku przeszczepiono<br />
łącznie 1536 narządów. Najwięcej przeszczepiono<br />
nerek – 1076. W 37 przypadkach przeszczepiono jednocześnie<br />
nerkę i trzustkę. Przeszczep wątroby wykonano<br />
u 318 pacjentów. Serce przeszczepiono u 86 osób, a płuco<br />
u 19 osób. Dla porównania – w roku 2012 wykonano<br />
1546 przeszczepów od zmarłych dawców, a w roku<br />
2011 – 1413.<br />
Na zbliżonym poziomie utrzymują się przeszczepy<br />
od żywych dawców. W 2013 roku przeszczepiono 57<br />
nerek od żywych dawców, a w roku 2012 było ich 51.<br />
W 2013 roku przeszczepiono także od żywych dawców<br />
18 fragmentów wątroby, gdy w roku 2012 takich<br />
zabiegów było 14.<br />
Wykonano ponadto 659 zabiegów przeszczepienia<br />
u pacjentów hematologicznych. Przeszczep komórek<br />
krwiotwórczych krwi obwodowej wykonano 530 razy, przeszczep<br />
szpiku 100 razy, leczenie limfocytami dawcy 29 razy.<br />
Na Krajowej Liście Oczekujących na Przeszczepienie<br />
w roku 2013 było zarejestrowanych 1478 osób,<br />
w roku 2012 – 2369<br />
osób, a w roku 2011<br />
– 1939 osób.<br />
Z problemem<br />
niewystarczającej liczby<br />
dawców borykają<br />
się wszystkie kraje.<br />
Zagadnienie to w skali globalnej było dyskutowane<br />
podczas 12 th Congress of International Society for Organ<br />
Donation and Procurement w Sydney. Profesor Jeremy<br />
R. Chapman, przewodniczący kongresu, w rozmowie<br />
z „Gazetą <strong>dla</strong> Lekarzy” powiedział między innymi:<br />
W większości krajów problemem jest niewystarczająca<br />
liczba dawców narządów. W jednych krajach jest to problem<br />
mniejszy, w innych większy, ale istnieje we wszystkich<br />
społeczeństwach. http://gazeta-<strong>dla</strong>-lekarzy.com/index.<br />
php/nowosci/8-artykuly-gdl/63-korespondencja-wlasnaz-australii<br />
Polscy transplantolodzy przedstawili w Sydney<br />
wyniki bardzo ważnego badania wieloośrodkowego<br />
„Final report of the Polish multicentre study for evaluation<br />
of computed tomographic angiography in the<br />
diagnosis of brain death” (szczegółowe omówienie tego<br />
badania zamieściliśmy w „Gazecie <strong>dla</strong> Lekarzy”, http://<br />
gazeta-<strong>dla</strong>-lekarzy.com/images/gdl_2013/GdL_11_2013.<br />
pdf, s. 6-7).<br />
Wykonywano trzy różne badania oceniające krążenia<br />
mózgowe: angio TK głowy, perfuzyjną tomografię<br />
komputerową oraz klasyczną angiografię mózgową. Jako<br />
kryterium ustania krążenia mózgowego przyjęto brak<br />
zakontraktowania w segmencie M4 tętnicy środkowej<br />
mózgu (M4MCA) oraz w żyłach głębokich mózgu,<br />
zgodnie z kryteriami Francuskiego Towarzystwa Neuroradiologii.<br />
Badanie podsumowuje doświadczenia 7 polskich<br />
ośrodków, które przeprowadziły badania u 82 pacjentów<br />
spełniających kryteria śmierci mózgowej.<br />
Krystyna Knypl<br />
internista<br />
http://www.bartleby.com/107/Images/large/image1128.gif<br />
9 2_<strong>2014</strong> luty
Artykuł poglądowy<br />
2013 rok wg American Heart Association<br />
Największe osiągnięcia kardiologii<br />
Część 1<br />
Krystyna Knypl<br />
W pierwszych dniach stycznia br. otrzymałam interesujący mailing przeznaczony <strong>dla</strong><br />
dziennikarzy medycznych, podsumowujący największe osiągnięcia kardiologii w minionym<br />
roku. Wybór doniesień został opracowany przez ekspertów American Heart<br />
Association. Do osiągnięć zaliczono prace naukowe z dość różnorodnych obszarów<br />
kardiologii.<br />
Na pierwszym miejscu wymieniono opublikowane<br />
przez American College of Cardiology wytyczne<br />
na temat leczenia otyłości, wspólne wytyczne American<br />
College of Cardiology i American Heart Association<br />
na temat leczenia hipercholesterolemii oraz dotyczące<br />
modyfikacji stylu życia. Nie znalazły się na tej liście<br />
wytyczne leczenia nadciśnienia tętniczego opublikowane<br />
pod koniec grudnia 2013 r. – o tym jak kuriozalne<br />
okazały się te wytyczne, piszę w artykule Nie zachwyciły<br />
mnie najnowsze wytyczne leczenia nadciśnienia tętniczego.<br />
Z pewnością nie był to sukces, lecz jedna wielka plama,<br />
zajmijmy się więc do uznanymi osiągnięciami.<br />
Wytyczne leczenia nadwagi<br />
i otyłości<br />
Te wytyczne w pełnym brzmieniu są dostępne<br />
pod adresem http://circ.ahajournals.org/content/early/2013/11/11/01.cir.0000437739.71477.ee.<br />
W Stanach Zjednoczonych 78 milionów ludzi<br />
cierpi na nadwagę i otyłość, z czym wiąże się zwiększone<br />
ryzyko nadciśnienia tętniczego, cukrzycy typu 2,<br />
choroby wieńcowej, udaru mózgu, schorzeń narządu<br />
ruchu i przewodu pokarmowego, zaburzeń snu, schorzeń<br />
układu oddechowego i niektórych nowotworów. Długa<br />
lista! Przenosi się ona w prostej linii na wzrost kosztów<br />
leczenia. Szpitalne leczenie osób z nadwagą i otyłością jest<br />
droższe o 46% w porównaniu z kosztami leczenia osób<br />
z prawidłową masą ciała. Osoby z nadwagą i otyłością<br />
o 27% częściej korzystają z wizyt u lekarzy w trybie ambulatoryjnym,<br />
a koszty leków zapisywanych na receptę<br />
są większe o 80%. Sumaryczne koszty leczenia otyłości<br />
w Stanach Zjednoczony są gigantyczne i w 2008 roku<br />
wyniosły 147 mld dolarów! Są więc poważne powody<br />
medyczne i ekonomiczne, aby zabiegać o większą skuteczność<br />
leczenia tej grupy obywateli.<br />
Redukcja masy ciała przynosi każdemu pacjentowi<br />
wymierne korzyści; szczególnie wyraźne są one<br />
u osób z zagrożeniem cukrzycą typu 2. Stwierdzono,<br />
że u takich pacjentów obniżenie wagi o 2,5-5,5 kg<br />
i utrzymanie takiego stanu przez okres powyżej 2 lat<br />
zmniejsza ryzyko rozwoju cukrzycy o 30-60%. Co<br />
więcej, w badaniach obserwacyjnych stwierdzono, że<br />
obniżenie wagi o 9-13 kg u osób z nadwagą lub otyłością<br />
zmniejsza śmiertelność aż o 25%! Redukcja wagi już<br />
o 3 kg powoduje zmniejszenie poziomu cholesterolu<br />
całkowitego. Przy obniżeniu wagi o 5-8 kg obserwowano<br />
obniżenie cholesterolu LDL o 5 mg% i wzrost HDL<br />
cholesterolu o 2-3 mg%. Także ciśnienie krwi ulega<br />
obniżeniu – 5% redukcja masy ciała daje obniżenie<br />
ciśnienia krwi o 2-3 mmHg.<br />
Wszystkie te korzyści można osiągnąć, stosując<br />
różnorodne diety, autorzy wytycznych wymieniają długą<br />
ich listę. Są więc diety wysokobiałkowe (25 do 30% energii<br />
dobowej pokrywają produkty białkowe, 30% tłuszcze,<br />
45% węglowodany) z ograniczeniem liczby dostarczanych<br />
kalorii. Mogą być diety lakto-owo-wegetariańskie,<br />
10 2_<strong>2014</strong> luty
Artykuł poglądowy<br />
również z ograniczeniem liczby kalorii, diety niskowęglowodanowe,<br />
niskotłuszczowe i inne. Wspólnym mianownikiem<br />
tych diet jest liczba kalorii nieprzekraczająca<br />
1500 kcal/dzień <strong>dla</strong> kobiet i 1800 kcal/dzień <strong>dla</strong> mężczyzn,<br />
niska zawartość tłuszczów (< 30%), przy czym tłuszcze<br />
nasycone nie powinny przekraczać 10%. Każdej diecie<br />
powinien towarzyszyć wzrost aktywności fizycznej.<br />
Poza właściwą dietą i regularnym wysiłkiem<br />
fizycznym zalecane jest też wsparcie psychologiczne,<br />
mające na celu podtrzymanie motywacji u osoby odchudzającej<br />
się.<br />
Wzrost aktywności fizycznej najłatwiej realizować<br />
przez energiczne spacery (brisk walking), trwające dłużej<br />
niż 150 minut tygodniowo lub 30 minut dziennie przez<br />
większość dni w tygodniu. Dla podtrzymania redukcji<br />
masy ciała warto energicznie spacerować przez 200-300<br />
minut tygodniowo i utrzymywać taką aktywność przez<br />
dłużej niż rok.<br />
Kontrola wagi powinna się odbywać co najmniej<br />
raz w tygodniu.<br />
Dobrą ocenę w wytycznych zyskały różnego rodzaju<br />
techniki stosowane przez intensywnie rozwijającą<br />
się w Stanach Zjednoczonych chirurgię bariatryczną.<br />
U pacjentów poddanych zabiegom bariatrycznym obserwuje<br />
się ubytek masy ciała, poprawę wskaźników<br />
metabolicznych oraz lepszą kontrolę ciśnienia krwi.<br />
Wytyczne kończy szczegółowa lista powiązań<br />
autorów z producentami leków i aparatury stosowanej<br />
w leczeniu nadwagi i otyłości. Cytowane piśmiennictwo<br />
liczy 173 pozycje.<br />
Wytyczne leczenia<br />
hipercholesterolemii<br />
Są one w całości dostępne pod adresem http://<br />
circ.ahajournals.org/content/early/2013/11/11/01.<br />
cir.0000437738.63853.7a. Autorzy wytycznych podkreślają,<br />
że modyfikacja stylu życia jest pierwszym<br />
i podstawowym postępowaniem w leczeniu hipercholesterolemii.<br />
W wypadku osób z wysokim ryzykiem<br />
schorzeń sercowo-naczyniowych oraz w profilaktyce<br />
wtórnej poza modyfikacją stylu życia wskazane jest<br />
leczenie statynami o intensywności dostosowanej do<br />
nasilenia ryzyka. Wyróżniono trzy rodzaje tej terapii:<br />
A. Intensywna terapia statynami – celem jest obniżenie<br />
LDL cholesterolu poniżej 50%. Aby to osiągnąć, zaleca<br />
się stosowanie następujących leków:<br />
Atorwastatyna 40 do 80 mg<br />
Rosuwastayna 20 do 40 mg.<br />
B. Umiarkowana terapia statynami – celem jest obniżenie<br />
LDL cholesterolu o 30-50%. Aby to osiągnąć,<br />
zaleca się stosowanie następujących leków:<br />
Atorwastatyna 10 do 20 mg<br />
Rosuwastatyna 5 do 10 mg<br />
Simawastatyna 20 do 40 mg<br />
Prawastatyna 40 do 80 mg<br />
Lowastatyna 40 mg<br />
Fluwastatyna XL 80 mg<br />
Fluwastatyna 40 mg 2 razy dziennie<br />
Pitawastatyna 2 do 4 mg.<br />
C. Niskointensywna terapia statynami – celem jest<br />
obniżenie LDL cholesterolu o mniej niż 30%. Aby to<br />
osiągnąć, zaleca się stosowanie następujących leków:<br />
Simawastatyna 10 mg<br />
Prawastatyna 10 do 20 mg<br />
Lowastatyna 20 mg<br />
Fluwastatyna 20 do 40 mg<br />
Pitawastatyna 1 mg.<br />
Kontrola poziomu parametrów lipidowych jest<br />
zalecana po 4-12 tygodniach od rozpoczęcia leczenia<br />
statynami, a potem co 3-12 miesięcy przy kontynuacji<br />
leczenia. Podobnie jak przy wytycznych na temat otyłości,<br />
na końcu poradnika są informacje o związkach autorów<br />
z przemysłem farmaceutycznym oraz piśmiennictwo<br />
zawierające 144 pozycje.<br />
Wytyczne na temat modyfikacji<br />
stylu życia<br />
Są one dostępne pod adresem http://circ.<br />
ahajournals.org/content/early/2013/11/11/01.<br />
cir.0000437740.48606.d1.<br />
Jako pierwsza metoda modyfikacji stylu życia<br />
omówiona jest dieta. Zaleca się w niej warzywa, owoce,<br />
produkty pełnoziarniste, niskotłuszczowy nabiał, drób,<br />
11 2_<strong>2014</strong> luty
Artykuł poglądowy<br />
ryby, oleje roślinne i orzechy. Należy ograniczyć spożycie<br />
słodyczy, napojów słodzonych cukrem oraz czerwonego<br />
mięsa. Zawartość jonu sodowego w diecie nie powinna<br />
przekraczać 2400 mg na dobę, może być wskazane dalsze<br />
jego ograniczenie do 1500 mg na dobę, a w niektórych<br />
przypadkach nawet do 1000 mg na dobę. Można stosować<br />
dietę DASH z niską podażą jonu sodowego.<br />
Autorzy wytycznych podkreślają, że są silne dowody<br />
naukowe na to, iż u dorosłych osób w wieku od<br />
25 do 80 lat z ciśnieniem krwi 120-159/80-95 mmHg<br />
obniżenie spożycia jonu sodowego powoduje obniżenie<br />
ciśnienia krwi. U osób z nadciśnieniem tętniczym<br />
redukcja spożycia jonu sodowego do około 1500 mg na<br />
dobę powoduje obniżenie ciśnienia krwi o 7/3 mmHg.<br />
Redukcja spożycia jonu sodowego o 1000 mg na dobę<br />
obniża śmiertelność z powodu schorzeń sercowo-naczyniowych<br />
o mniej więcej 30%.<br />
Nie ma natomiast dowodów naukowych na to,<br />
iż zwiększenie spożycia jonu potasowego obniża ciśnienie<br />
krwi. W badaniach obserwacyjnych stwierdzano<br />
korzystny wpływ diety bogatej w potas na obniżenie<br />
ryzyka udaru mózgu.<br />
Autorzy wytycznych podkreślają korzystny wpływ<br />
wysiłku fizycznego na ciśnienie krwi i parametry lipidowe.<br />
Ich zdaniem zdrowe dorosłe osoby powinny 3 lub 4<br />
razy w tygodniu uprawiać ćwiczenia fizyczne o nasileniu<br />
umiarkowanym do intensywnego.<br />
Podobnie jak w wypadku poprzednich wytycznych<br />
w zakończeniu podana jest lista otrzymywanych<br />
honorariów oraz 133 pozycje piśmiennictwa.<br />
Postępy w leczeniu nadciśnienia<br />
tętniczego<br />
Pod adresem https://jama.jamanetwork.com/<br />
article.aspx?articleid=1730511 dostępna jest publikacja<br />
M.G. Jaffe i wsp. Improved blood pressure control associated<br />
with large-scale hypertension program, omawiająca<br />
wyniki dużego programu leczenia nadciśnienia, jaki<br />
przeprowadzili badacze związani z Kaiser Permanente<br />
Northern California. Jest to organizacja działająca na<br />
rynku ochrony zdrowia; oferuje ubezpieczenie zdrowotne<br />
<strong>dla</strong> 2,3 mln dorosłych osób, ma 21 szpitali, 45<br />
przychodni i zatrudnia 7000 lekarzy.<br />
Program przeprowadzono w latach 2001-2009.<br />
W 2001 roku zakwalifikowano do niego 349 937 pacjentów,<br />
w dalszych latach grupa objęta programem była<br />
powiększana i w 2009 roku liczyła 652 763 pacjentów.<br />
W leczeniu stosowano jedną tabletkę (single pill) zawierającą<br />
hydrochlorotiazyd i lizynopril. Skuteczność<br />
kontroli nadciśnienia wzrosła z 43,6 do 80,4%. W całym<br />
kraju w tym okresie skuteczność leczenia nadciśnienia<br />
wzrosła z 55,4 do 64,1%. Częstość występowania nadciśnienia<br />
w Kalifornia wynosiła 63,4%, a w całych Stanach<br />
Zjednoczonych 69,4%.<br />
Za kluczowe przyczyny poprawy kontroli nadciśnienia<br />
autorzy uważają lepsze wykrywanie nadciśnienia,<br />
rozwój i propagowanie wydajnego nadzorowania<br />
leczenia nadciśnienia, opracowanie wytycznych leczenia<br />
EBM, medyczne wparcie przy pomiarach ciśnienia krwi<br />
oraz leczenie jednotabletkowe (single-pill combination<br />
pharmacotherapy).<br />
W programie podkreślane jest znaczenie skoncentrowania<br />
się na działaniach na skalę populacyjną,<br />
a nie na skalę jednostkową. Trudno takie podejście<br />
zaakceptować lekarzowi wykształconemu w sposób<br />
klasyczny, jednak liczba 65 milionów Amerykanów<br />
chorych na nadciśnienie tętnicze nakazuje poszukiwać<br />
metod skutecznego zwalczania tej plagi na poziomie<br />
populacyjnym. Może to trochę przypomina medycynę<br />
wojenną, ale trzeba przyznać, iż takie podejście jest<br />
skuteczniejsze niż być może przesadnie skoncentrowana<br />
na jednostce klasyczna medycyna kliniczna. Autorzy<br />
podkreślają, że skuteczne leki są dostępne od blisko 50<br />
lat, ale nie istnieją populacyjne programy ich stosowania<br />
i skutecznego leczenia nadciśnienia.<br />
Badania nad znaczeniem<br />
warunków dzieciństwa i młodości<br />
<strong>dla</strong> stanu krążenia<br />
w wieku dojrzałym<br />
Nasze zdrowie zależy od wielu parametrów, poczynając<br />
od samego początku – od przebiegu ciąży.<br />
Oczywiście także dzieciństwo i młodość rzutują na<br />
kondycję układu krążenia w wieku dojrzałym. Po dowody<br />
naukowe sięgnęły dwie grupy badaczy. Dr J. Cespedes<br />
i wsp. z Bogoty w Kolumbii w badaniu Promotion of<br />
12 2_<strong>2014</strong> luty
Artykuł poglądowy<br />
cardiovascular health in preschool children: 36 month<br />
cohort follow-up oceniali wpływ interwencji edukacyjnej<br />
w zakresie zdrowego stylu życia na masę ciała<br />
dzieci w wieku przedszkolnym. Dzieci w wieku od 3 do<br />
5 lat z 14 przedszkoli w Bogocie oraz ich rodzice byli<br />
poddani edukacji w zakresie zdrowego odżywiania się.<br />
W badaniu uczestniczyło 1216 dzieci i 928 rodziców. Po<br />
przeprowadzeniu programu edukacyjnego liczba dzieci<br />
z prawidłową masą ciała wzrosła z 62,1% do 75,0%<br />
i utrzymywała się po 36 miesiącach.<br />
Z kolei wiek młodzieńczy był przedmiotem badania<br />
dr. J.P. Reisa i wsp., a wyniki opisano w doniesieniu<br />
Cardiovascular health through young adulthood and cognitive<br />
functioning in midlliefe. W The Coronary Artery<br />
Risk Development in Young Adults Study uczestniczyło<br />
2932 osoby, które były badane w wieku 7 i 25 lat. Osoby,<br />
które w dzieciństwie prowadziły zdrowy styl życia (duża<br />
aktywność fizyczna, niepalenie papierosów, zdrowe<br />
odżywianie się) oraz miały prawidłowe podstawowe parametry<br />
zdrowotne (ciśnienie krwi, cholesterol, poziom<br />
glukozy), w młodym wieku dorosłym uzyskiwały lepsze<br />
wyniki w zakresie funkcji poznawczych, werbalnych<br />
i psychomotorycznych.<br />
Warto obejmować coraz więcej osób<br />
rehabilitacją kardiologiczną<br />
Z pewnością teza jest słuszna, choć naukowe<br />
dowody w postaci publicznie udostępnionych tekstów<br />
doniesień uznanych przez American Heart Association<br />
są wyjątkowo skromne. W badaniu An early appointment<br />
to outpatient cardiac rehabilitation at hospital<br />
discharge improves attendance at orientation. A randomized,<br />
single-blind, controlled trial dr Quin R. Pack<br />
i wsp. (http://circ.ahajournals.org/content/127/3/349.<br />
long) dociekali, czy czas, w którym pacjenci są kierowani<br />
na rehabilitację kardiologiczną, ma znaczenie<br />
<strong>dla</strong> ich zdrowia. Wiadomo, że rehabilitacja kardiologiczna<br />
zmniejsza śmiertelność, ale wiedza ta nie jest<br />
dostatecznie często wykorzystywana w codziennej<br />
praktyce.<br />
Obecnie w Stanach Zjednoczonych pacjenci<br />
rozpoczynają rehabilitację średnio po 35 dniach od<br />
wypisania ze szpitala. Autorzy postanowili sprawdzić,<br />
jak wcześniejsze podjęcie rehabilitacji – w terminie<br />
do 10 dni po opuszczeniu szpitala wpływa na stan<br />
zdrowia. Średni wiek pacjentów wynosił 60±12 lat.<br />
W grupie wcześnie rehabilitowanej średni czas upływający<br />
do rozpoczęcia zajęć wynosił 8,5 dni, a w grupie<br />
tradycyjnie rehabilitowanej średnio 42 dni. Osoby<br />
wcześniej skierowane na rehabilitację w większym<br />
odsetku uczęszczały na zajęcia (77%) w porównaniu<br />
z osobami później skierowanymi (59%). W badaniu<br />
uczestniczyło 148 osób i w niewielkiej liczebności grupy<br />
autorzy upatrują niemożność wykazania w obliczeniach<br />
statystycznych, że wczesne rozpoczynanie rehabilitacji<br />
jest istotnie skuteczne.<br />
Drugie badanie dr. Q.R. Packa i wsp., opisane<br />
w doniesieniu Participation in cardiac rehabilitation<br />
and survival after coronary artery bypass graft burgery:<br />
a community – based study, było przeprowadzone na<br />
846 pacjentach, którzy mieli przeszli zabiegi kardiochirurgiczne<br />
i następnie zostali poddani rehabilitacji<br />
kardiologicznej. Autorzy wykazali, że u tych osób<br />
nastąpiła redukcja względnego ryzyka zgonu o 46%<br />
w okresie 10 lat. Autorzy wyrażają opinię, że powinny<br />
być opracowane narodowe standardy rehabilitacji<br />
takich pacjentów.<br />
Wyniki doniesienia dr. B. Scotta i wps. Effect<br />
of Patient Navigation on Enrollment in Cardiac Rehabilitation<br />
nie są niestety dostępne. JAMA nie oferuje<br />
nawet streszczenia w Medline, co zdarza się niezwykle<br />
rzadko. Za dostęp do tekstu na stronach wydawcy<br />
trzeba zapłacić.<br />
W doniesieniu Cardiac rehabilitation enrollment<br />
among referred patients: Patient and organizational factors<br />
dr K.I. Turk-Adawi i wsp. analizują czynniki wpływające<br />
na skierowanie na rehabilitację kardiologiczną. Zdaniem<br />
autorów są one natury organizacyjno-instytucjonalnej<br />
oraz osobistej.<br />
Na podstawie poruszonych zagadnień można<br />
przypuszczać, że amerykańska rehabilitacja kardiologiczna<br />
rusza do podboju dużego rynku pacjentów,<br />
jednak skąpo upublicznia dowody, że to, co mają<br />
przedstawiciele tej specjalności w ofercie, jest warte<br />
kupna. Znane powiedzenie In god we trust. All others<br />
must bring the data objawiło się w wypadku specjalistów<br />
13 2_<strong>2014</strong> luty
Artykuł poglądowy<br />
rehabilitacji kardiologicznej w jakże amerykańskiej<br />
mutacji In god we trust. All others pay cash. No, cóż<br />
nie zainwestowałam.<br />
Wiemy więcej o genetyce<br />
wrodzonych chorób serca<br />
Doniesienie De novo mutations in histone-modifying<br />
genes in congential heart disease, opublikowane<br />
w „Nature” przez dr. S. Zaidi i wsp., poświęcone jest<br />
badaniom mutacji de novo we wrodzonych wadach<br />
serca. Wady takie spotykane są u 0,8% noworodków.<br />
Często występują sporadycznie, co sugeruje, że do ich<br />
powstania przyczyniły się mutacje de novo. Autorzy<br />
badali genom w 362 przypadkach ciężkich wad wrodzonych<br />
serca i porównali wyniki z genomami 264 osób<br />
(rodzice i rodzeństwo bez wad serca) stanowiących grupę<br />
kontrolną. W grupie dzieci z wrodzonymi wadami serca<br />
stwierdzono 7,5 razy częstsze występowanie mutacji de<br />
novo (H3K4, H2BK120,SMAD2, H3K27).<br />
Drugie doniesienie jest dostępne w całości pod<br />
adresem http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/<br />
PMC3679175/ i omawia strukturę oraz dotychczasowe<br />
wyniki badań powołanego<br />
przez National Heart,<br />
Lung and Blood Institute<br />
nowego centrum naukowego<br />
Pediatric Cardiac<br />
Genomics Consortium.<br />
Według danych NHLBI<br />
w stanach rodzi się każdego<br />
roku od 80 000 do<br />
120 000 dzieci z wrodzonymi<br />
wadami serca. O genetycznym<br />
podłożu wad<br />
serca wiemy od 1990 roku,<br />
kiedy to po raz pierwszy<br />
opisano zespół delecji<br />
22q11.2 charakteryzujący<br />
się występowaniem<br />
złożonych wad w obrębie<br />
układu sercowo-naczyniowego<br />
oraz innych<br />
układów.<br />
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3650111/figure/F6/<br />
W skład konsorcjum wchodzą tak znakomite<br />
placówki medyczne jak Harvard Medical School (Boston<br />
Children’s Hospital and Brigham Women’s Hospital),<br />
Yale School of Medicine, Columbia University Medical<br />
Center, Icahn School of Medicine at Mount Sinai oraz<br />
Children’s Hospital of Philadelphia. Konsorcjum dysponuje<br />
prawie 3772 próbkami materiału genetycznego<br />
od dzieci urodzonych z różnego rodzaju wadami serca<br />
i naczyń krwionośnych. Badania nad genetyką tych<br />
dzieci są w toku.<br />
Bakterie jelitowe zwiększają ryzyko<br />
schorzeń sercowo-naczyniowych<br />
po spożyciu czerwonego mięsa<br />
Praca Intestinal microbiota metabolizm of L-carnitine,<br />
a nutrient in red meat promotes atherosclerosis dr<br />
R.A. Koetha i wsp., opublikowana na łamach „Nature<br />
Medcine”, spotkała się z dużym odzewem na całym<br />
świecie. Badacze wykazali, że bakterie żyjące w przewodzie<br />
pokarmowym przekształcają występującą w mięsie<br />
L-karnitynę w N-tlenek trimetyloaminy (TMAO),<br />
który sprzyja rozwojowi miażdżycy tętnic. Porównali<br />
oni u 2595 pacjentów<br />
poziom TMAO<br />
i okazało się, że był<br />
on największy u osób<br />
z przebytym udarem<br />
mózgu oraz zawałem<br />
serca. U wegan i wegetarian<br />
nie stwierdzono<br />
podwyższenia poziomu<br />
TMAO. Przeprowadzone<br />
jednocześnie<br />
badania na myszach<br />
wykazały, że TMAO<br />
odkłada się w ścianie<br />
naczyń krwionośnych<br />
i sprzyja powstawaniu<br />
blaszek miażdżycowych.<br />
Krystyna Knypl<br />
internista<br />
14 2_<strong>2014</strong> luty
Moim zdaniem<br />
Dziwna zbiorowa mądrość komitetów<br />
Nie zachwyciły mnie najnowsze<br />
wytyczne leczenia nadciśnienia<br />
tętniczego JNC 8!<br />
Krystyna Knypl<br />
Na amerykańskie ósme wytyczne leczenia nadciśnienia tętniczego wszyscy zainteresowani<br />
czekali długo. Krążyły w internecie dowcipy, że nie będą się one nazywały<br />
„JNC 8”, lecz „JNC late” lub „JNC wait”. Organizowano konferencje okrągłego stołu,<br />
na których gdybano, co też się w tych wytycznych ciekawego ukaże, skoro tak długo<br />
trwają nad nimi prace. Typowano kongresy, na których zostaną opublikowane oraz<br />
zastanawiano się, jakie fanfary zagrają podczas ich ogłaszania… Wszystkie przypuszczenia<br />
okazały się nietrafione.<br />
JNC 8 weszły na salony niejako tylnymi drzwiami, bo<br />
18 grudnia 2013 r. na łamach JAMA opublikowano<br />
wersję elektroniczną wytycznych, bez towarzyszącego<br />
temu zdarzeniu spotkania typu konferencji czy kongresu.<br />
Dziw nad dziwy, a już lektura wytycznych to kompletny<br />
szok. Kto chce się zszokować, może kliknąć na link http://<br />
jama.jamanetwork.com/article.aspx?articleid=1791497.<br />
Co więcej, nie są to wytyczne opublikowane pod<br />
patronatem National Heart, Lung and Blood Institute<br />
(NHLBI). Pierwszy ich autor jest profesorem medycyny<br />
rodzinnej na Uniwersytecie Iowa, natomiast znana<br />
wszystkim hipertensjologom prof. Susanne Oparil jest<br />
na miejscu drugim. Co to wszystko oznacza, trudno<br />
odgadnąć, spoglądając na zagadnienie z europejskiej<br />
perspektywy, skoro nawet amerykańscy eksperci, od lat<br />
zajmujący się nadciśnieniem tętniczym, nie są w stanie<br />
rozszyfrować zagadek, które towarzyszyły powstaniu tego<br />
dokumentu. Jego tytuł <strong>2014</strong> Evidence-Based Guideline<br />
for the Management of High Blood Pressure in Adults<br />
Report From the Panel Members Appointed to the Eighth<br />
Joint National Committee (JNC 8) jest też zagadkowy<br />
– jest on raportem „członków panelu powołanych do<br />
napisania JNC 8”. Poprzednie raporty miały w tytule<br />
informację, że są dokumentami oficjalnego komitetu,<br />
np. The Seventh Report of the Joint National Committee<br />
on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of<br />
High Blood Pressure The JNC 7 Report.<br />
Dziesięć nowych przykazań<br />
Główne zalecenia autorzy wytycznych zawarli<br />
w dziewięciu punktach szczegółowych i jednej uwadze<br />
podsumowującej. W populacji ogólnej wg autorów<br />
wytycznych leczenie farmakologiczne nadciśnienia<br />
powinno być rozpoczynane przy ciśnieniu skurczowym<br />
≥150 mmHg lub rozkurczowym ≥90 mmHg i należy<br />
dążyć do obniżenia ciśnienia skurczowego
Moim zdaniem<br />
calciumblokery oraz sartany. Nie rekomendują betablokerów<br />
do rozpoczynania terapii hipotensyjnej, z czym<br />
nie sposób się zgodzić jako regułą!<br />
W podsumowaniu streszczenia autorzy wytycznych<br />
piszą, że zalecenia te nie są substytutem oceny<br />
klinicznej i decyzja o leczeniu musi uwzględniać ocenę<br />
kliniczną i okoliczności indywidualne każdego pacjenta.<br />
Mają jednak nadzieję, że zaprezentowany algorytm<br />
postępowania będzie przydatny <strong>dla</strong> zapracowanych klinicystów.<br />
Silne dane dowodowe tego raportu powinny<br />
dostarczać wymiernych korzyści do leczenia chorych<br />
z nadciśnieniem tętniczym.<br />
Bez błogosławieństwa<br />
Opublikowanemu tekstowi towarzyszą trzy<br />
artykuły redakcyjne. Najciekawszy z nich to Recommendations<br />
for Treating Hypertension What Are the<br />
Right Goals and Purposes?, napisany przez Erica D.<br />
Petersona i wsp. Przypomina on, że JNC 7 zostały<br />
opublikowane ponad 10 lat temu, a powstanie JNC 8<br />
zapowiedziano ponad 5 lat temu. Mimo zapowiedzianych<br />
rygorystycznych zasad korzystania i oceny<br />
piśmiennictwa, na którym oparli się autorzy JNC 8,<br />
nie spotkały się one z uznaniem The National Heart,<br />
Lung, and Blood Institute (NHLBI).<br />
Drugi artykuł redakcyjny ma tytuł Assessing the<br />
Trustworthiness of the Guideline for Management of High<br />
Blood Pressure in Adults i został napisany przez Harolda<br />
C. Soxa. Już sam tytuł mówi wszystko.<br />
Podobnie wymowny jest tytuł trzeciego artykułu<br />
redakcyjnego Updated Guidelines for Management<br />
of High Blood Pressure Recommendations, Review, and<br />
Responsibility, który został napisany przez Howarda<br />
Bauchnera i wsp. Podkreślają oni, że opracowywanie<br />
wytycznych w Stanach Zjednoczonych staje się coraz<br />
bardziej skomplikowane, głównie z powodu nacisków<br />
różnych grup interesów. Podaje jako przykład, że<br />
The Infectious Diseases Society of America zostało<br />
wplątane w skomplikowany proces sądowy po opublikowaniu<br />
poradnika na temat leczenia boreliozy!<br />
Spore zamieszane wywołała też publikacja wytycznych<br />
na temat przesiewowych badań mammograficznych.<br />
Tak to się dzieje, gdy skąpe dane próbuje się uogólnić<br />
na całą populację, a grupy interesów ciągną w swoją<br />
stronę.<br />
W efekcie w czerwcu 2013 NHLBI opublikowało<br />
komunikat, że nie będzie uczestniczyło w tworzeniu<br />
wytycznych. Będzie to zadanie towarzystw<br />
naukowych.<br />
Muszę przyznać, że gremia zajmujące się nadciśnieniem<br />
tętniczym, zarówno krajowe, jak i zagraniczne,<br />
przyprawiają mnie o coraz większe rozczarowanie. Jest<br />
to uczucie przykre, bo nadciśnienie tętnicze jako złożone<br />
zjawisko chorobowe otwiera wyjątkowe możliwości do<br />
posługiwania się pogłębioną znajomością patofizjologii,<br />
a tej wyraźnie brakuje w wielu współczesnych publikacjach<br />
podsumowujących. Zawężanie rozumienia medycyny<br />
do wyników badań klinicznych, gloryfikowanie ich<br />
i rozciąganie wniosków na całą populację to największe<br />
mankamenty wytycznych JNC 8.<br />
Doświadczenie v. fakty<br />
Gdy na salonach medycznych pojawił się termin<br />
Evidence Based Medicine, czyli Medycyna Oparta na<br />
Faktach, miałam wrażenie, że zwolennicy tego sposobu<br />
narracji sugerują między wierszami, iż istnieje jakaś<br />
konkurencyjna Medycyna Oparta na Fikcji. Okazuje<br />
się jednak, że to nie fikcja konkuruje z Evidence Based<br />
Medicine, lecz doświadczenie, czyli Experience<br />
Based Medicine. Doświadczenie stało się niemodnym,<br />
niewygodnym balastem, do którego nawet wstyd<br />
się przyznawać. ;) Zdawało się, że tak już będzie po<br />
wsze czasy, ale z kłopotu wybawił nas tzw. płatnik,<br />
wprowadzając Medycynę Opartą na Charakterystykach<br />
Produkty Leczniczego, zwaną też AMOK, czyli<br />
Alternatywną Medycyną Opartą na Kontroli ;)) – vide<br />
artykuł wstępny.<br />
W co więc ma wierzyć szeregowy lekarz praktyk?<br />
Dziś nie ma na to dobrej odpowiedzi! Z pewnością<br />
gdy jest on w trakcie specjalizacji, przed komisją egzaminacyjną<br />
powinien zachować należytą ostrożność<br />
w wypowiadaniu szczerych opinii, a w życiu to sam się<br />
przekona, że nie ma żadnej alternatywy <strong>dla</strong> doświadczenia<br />
lekarskiego.<br />
Krystyna Knypl<br />
internista hipertensjolog<br />
16 2_<strong>2014</strong> luty
Nowości<br />
Trwa krytyka wytycznych JNC 8<br />
W amerykańskiej prasie lekarskiej<br />
nie milkną głosy krytyczne<br />
na temat ogłoszonych<br />
w grudniu 2013 roku wytycznych.<br />
Na łamach „Annals of<br />
Internal Medicine” ukazał się<br />
artykuł dr. J.T. Wrighta i wsp.<br />
zatytułowany Evidence Supporting<br />
a Systolic Blood Pressure<br />
Goal of Less Than 150 mm<br />
Hg in Patients Aged 60 Years<br />
or Older: The Minority View,<br />
w którym autorzy krytycznie<br />
odnoszą się do rekomendowanych<br />
przez JNC 8 wartości ciśnienia<br />
krwi, od których należy<br />
zaczynać leczenie farmakologiczne.<br />
Dr J.T. Wright i wsp.<br />
zwracają uwagę, że konieczna<br />
jest indywidualizacja w ustalaniu<br />
celów leczenia. Podkreślają,<br />
że wyniki badań klinicznych<br />
HYVET I SHEP dostarczyły<br />
naukowych danych w kwestii<br />
korzyści farmakologicznego<br />
obniżania ciśnienia skurczowego<br />
krwi u osób starszych<br />
do wartości 140 mmHg lub<br />
poniżej. W JNC 8 przyjęto zdaniem<br />
autorów artykułu zbyt<br />
wysokie wartości docelowe,<br />
jakie należy uzyskać u osób<br />
starszych. Podkreślają oni,<br />
że do ciśnienia skurczowego<br />
poniżej 140 mmHg u osób<br />
starszych należy dążyć według<br />
wytycznych European Society<br />
of Hypertension, Canadian<br />
Hypertension Education<br />
Program, American College<br />
of Cardiology Foundation,<br />
American Heart Association,<br />
American Society of Hypertension,<br />
International Society<br />
of Hypertension oraz British<br />
Society of Hypertension.<br />
Źródło: http://annals.org/article.<br />
aspx?articleid=1813288<br />
Bezpieczeństwo stosowania dabigatranu pod znakiem zapytania<br />
30 grudnia 2013 r. opublikowano<br />
informację, że Food<br />
and Drug Agency planuje ponowną<br />
ocenę bezpieczeństwa<br />
stosowania dabigatranu (Pradaxa).<br />
Lek ten był wprowadzony<br />
w Stanach Zjednoczonych<br />
w październiku 2010 r. i zyskał<br />
bardzo znaczną popularność.<br />
Recepty na dabigatran otrzymało<br />
w 2011 r. ponad 600 tysięcy<br />
pacjentów z migotaniem<br />
przedsionków.<br />
Podstawowym badaniem<br />
klinicznym dokumentującym<br />
zalety dabigatranu było badanie<br />
RE-LY , które wykazało, że<br />
„lek podany 2 razy dziennie po<br />
150 mg skutecznie zapobiegał<br />
niedokrwiennym i krwotocznym<br />
udarom mózgu w porównaniu<br />
z warfaryną”. Jednak<br />
opublikowany w 2011 roku<br />
przez FDA raport donosił<br />
o dużej liczbie powikłań krwotocznych<br />
w przebiegu leczenia<br />
dabigatranem. W raporcie<br />
tym napisano o wystąpieniu<br />
3781 poważnych objawów<br />
ubocznych, zgonach 542 pa-<br />
cjentów i 2367 krwawieniach<br />
związanych ze stosowaniem<br />
dabigatranu. W tym samym<br />
czasie warfaryna była przyczyną<br />
1106 poważnych objawów<br />
ubocznych i 72 zgonów. W raporcie<br />
opublikowanym przez<br />
„Quarter Watch” zwrócono<br />
uwagę, że działania niepożądane<br />
w wypadku starszego<br />
leku, jakim jest warfaryna<br />
mogą być rzadziej zgłaszane<br />
niż w wypadku nowego<br />
leku, jakim jest dabigatran.<br />
Jednakże 79% objawów niepożądanych<br />
po dabigatranie było<br />
zgłaszane przez fachowych<br />
pracowników ochrony zdrowia,<br />
a to wskazuje, że istotnie<br />
miały one miejsce i w związku<br />
z tym konieczna jest ponowna<br />
ocena bezpieczeństwa<br />
stosowania leku. W raporcie<br />
podkreślono też, że kontrola<br />
wskaźnika INR przy warfarynie<br />
zwiększa bezpieczeństwo<br />
jej stosowania.<br />
Źródło: http://mini-sentinel.org/<br />
assessments/medical_events/<br />
details.aspx?ID=219<br />
List do redakcji<br />
Sansilium<br />
Szanowna Redakcjo, ruszyło Sansilium, czyli polski<br />
„twitter <strong>dla</strong> lekarzy”, na którym w zamkniętym gronie<br />
prowadzone są dyskusje poświęcone problemom związanym ze<br />
stosowaniem leków. Nowoczesna farmakoterapia jest wyzwaniem<br />
w codziennej praktyce klinicznej, szczególnie gdy decyzję o leczeniu<br />
musimy podjąć przy łóżku chorego. Mobilna aplikacja<br />
pozwala lekarzowi zadać pytanie bezpośrednio ze swojego<br />
smartfona i szybko uzyskać na nią odpowiedź.<br />
Lekarze zarejestrowani w Sansilium mają również dostęp do<br />
bazy z charakterystyką leczniczą ponad 4000 leków, której jakość<br />
zapewnia Pharmindex. Łatwo dostępne i zawsze aktualne poziomy<br />
refundacji ułatwiają wypisywanie recept. A uporządkowana po<br />
cenie lista zamienników pozwala wybrać optymalny <strong>dla</strong> chorego.<br />
Lekarz zadający pytanie o lek wpisuje je na ekranie swojego<br />
telefonu, nie odchodząc od łóżka chorego. Po chwili prośba o radę<br />
pojawia się na smartfonach wszystkich zapisanych do<br />
Sansilium lekarzy. Najlepsze odpowiedzi otrzymują od<br />
użytkowników punkty poparcia oraz mogą być komentowane.<br />
Sansilium jest wyrazem zmieniającej się komunikacji w środowisku<br />
medycznym, zbliżając lekarzy różnych specjalności<br />
i uławiając wzajemną wymianę wiedzy. Aplikacja tworzona jest<br />
przez lekarzy <strong>dla</strong> lekarzy, a przy tym dostępna jest za darmo.<br />
Więcej informacji na temat Sansilium dostępne jest na<br />
stronie: www.sansilium.pl.<br />
Autorzy aplikacji:<br />
Łukasz Kołtowski, lekarz w trakcie specjalizacji z kardiologii,<br />
młodszy asystent w I Klinice Kardiologii<br />
Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego<br />
Karol Kulesza, programista-kontraktor, specjalizujący się<br />
w tworzeniu oprogramowania na platformy mobilne.<br />
17 2_<strong>2014</strong> luty
Na dyżurze<br />
Jak zwykle wszystko zostało wyssane z palca<br />
umytego uprzednio mydłem z dozownika<br />
uruchamianego łokciem i obficie zroszone<br />
skinseptem.<br />
Nasz Doktor śledzi<br />
narybek lekarski<br />
na SORze<br />
Rafał Stadryniak = @Grypa<br />
Rys. Zen<br />
Czym jest SOR?<br />
O tym, że Izba Przyjęć, zwana obecnie nomen<br />
omen Sorem, jest wylęgarnią talentów i probierzem<br />
twardości lekarskiej – dobrze wiedzą dzieci lekarzy.<br />
Bywa, że rodzic-lekarz, mocno zmechacony po dyżurze<br />
na pierwszej linii frontu, po fazie mutyzmu rzuci czasem<br />
w ramach szeroko pojętej edukacji, jak to weteran,<br />
parę dosadnych epitetów i po pewnym czasie dziecku<br />
wyłania się obraz owych dyżurów. Kojarzy ono, że SOR<br />
to miejsce, w którym tatusiowi albo mamusi dzieje się<br />
jakaś krzywda. Jednak bezkrytyczna i ufna istota nie ma<br />
pojęcia, po co rodzice się tam pchają. Rodzice zresztą<br />
też czasem nie wiedzą... Jakiś anonimowy dostawca<br />
truizmów dawno już zadeklarował, że pieniądze to nie<br />
wszystko, a jak dają, to brać, jak biją, to uciekać. „Uciekać,<br />
jak nie ma dokąd”, pomyślał smutno Nasz Pan Doktor,<br />
który po spożyciu jajeczka na twardo zamiast obiadu<br />
udawał się właśnie na dyżur.<br />
Na szczęście nie na samą Izbę, ale i tak dyżurując<br />
na oddziale, na pewno nieraz zostanie zaproszony na<br />
tzw. konsultację. Czasem takie zaproszenie przybiera<br />
formę telefonu od dyżurnego lekarza Izby: Weź przyjmij,<br />
bo kobieta marnuje się już tutaj od 6 godzin. Ma wszystkie<br />
badania. Co kto przyjdzie, to jej coś dorabia, a ona<br />
mówi, że jest cholernie głodna i pyta się, czy dostanie się<br />
do szpitala. „Już jest w szpitalu i właśnie jest leczona,<br />
albowiem diagnostyka i konsultacjoterapia jest częścią<br />
procesu leczniczego, o czym niektórzy zdają się<br />
nie pamiętać”, odparł jak zwykle Nasz Doktor, który<br />
wiedział, jak działa zintegrowany system. „No tak, jeszcze<br />
nie dotarłem na dyżur, a już mi pamięć podsuwa<br />
jakieś reminiscencje.” „Spokojnie, Doktorze, jeszcze się<br />
nasycisz, jeszcze będziesz miał dosyć” – podpowiadała<br />
chłodniejsza strona umysłu.<br />
Strojenie nastawienia<br />
Doktor nie marnując czasu starał się nastroić<br />
pozytywnie przed dyżurem. Przecież czekają go kontakty<br />
z ciekawymi ludźmi, możliwość wykazania się<br />
spostrzegawczością, błyskotliwą inteligencją i – co warte<br />
jest każdych pieniędzy – kontakt z narybkiem lekarskim,<br />
który przez Izbę Przyjęć wypływa na niezmierzone<br />
wody medycyny. Tu figlarny umysł przywołał sceny,<br />
w których narybek stanowił łatwy łup <strong>dla</strong> wszelkiej<br />
maści drapieżników.<br />
Niestety, jak to w świecie przyrody, nie ma demokracji.<br />
Na Izbę Przyjęć trafia tylko taki narybek, który nie<br />
może się od tej przyjemności wykręcić, z reguły zupełnie<br />
zielony albo złapany na wędkę, zwaną specjalizacją. Jak<br />
18 2_<strong>2014</strong> luty
Na dyżurze<br />
Rys. Zen<br />
zwał, tak zwał. Obserwacja narybku zawsze stanowi<br />
ciekawy element rozrywkowy w pracy. Nasz Doktor<br />
dokładnie pamiętał, jak starsi koledzy uważnie śledzili<br />
jego niepewne, pełzające ruchy, aż trochę urósł, wytarł<br />
się i usamodzielnił. Zupełnie jak ten łosoś, jak ten łosoś…<br />
Jak w amerykańskim serialu<br />
Dyżur się zaczął. Narybek lekarski roił się na<br />
Izbie Przyjęć rzucony na szerokie wody, jak to narybek.<br />
A nad nim zbierały się czarne chmury. W poczekalni<br />
też było czarno od pacjentów. Pielęgniarki dwoiły się<br />
i troiły, informując przybywających tłumnie, że nie ma<br />
tu żadnej kolejki. Lekarz Izbowy nad wszystkim panuje,<br />
robi triage, selekcję i dalej każdy ma już indywidualny<br />
tryb leczenia, a zwłaszcza czekania. A właśnie, gdzie jest<br />
ów tajemniczy Lekarz Dyżurny, który nad wszystkim<br />
panuje? Im bardziej wszyscy pytali, tym bardziej go nie<br />
było. Nie wiadomo, co się stało z człowiekiem. Chodziły<br />
plotki, że poszedł do dyrekcji, że na obiad, że oddać<br />
krew do krwiodawstwa. Personel wiedział swoje. Pewnie<br />
zamknął się w sobie i <strong>dla</strong> pewności i bezpieczeństwa<br />
od środka w gabinecie. Dla pewności też nie wywiesił<br />
kultowej kartki „Nie przeszkadzać”, bo na Izbie Przyjęć<br />
taki napis to jak zachęta i zaproszenie. Przyszedł więc<br />
czas, żeby zainteresować pacjentami lekarzy mających<br />
dyżury ostre oddziałowe. I zeszli ze swych oddziałów,<br />
a za każdym dwóch stażystów wpatrzonych jak w słońce,<br />
a to – wiadomo – może prowadzić do ślepoty.<br />
Znowu wypłynęło logiczne pytanie, gdzie jest<br />
Lekarz Dyżurny. Wszyscy chcieli dowiedzie się czegoś<br />
o pacjentach. Teraz pielęgniarki okazały się wyjątkowo<br />
tajemnicze: doktor jest, ale chwilowo nieobecny.<br />
Pod nieobecność gospodarza zaproszeni do<br />
pomocy lekarze uwijali się jak łasice. Ktoś wyraził przypuszczenie,<br />
że może lepiej, że nie ma tego gospodarza,<br />
bo i tak by „był, a jakoby go nie było”, jak trafnie zadeklarował,<br />
co prawda w zupełnie innej sprawie, mistrz<br />
Jan z Czarnolasu.<br />
Personel pielęgniarski wykonywał wstępną selekcję,<br />
a lekarze dokonywali screeningu, zlecając badania<br />
przydatne do dalszego prowadzenia chorych.<br />
Nasz Doktor nieco już zmęczony na chwilę wyłączył<br />
swój umysł i natychmiast zaczął rejestrować szum<br />
tła. Głosy i szepty badanych, narzekania pacjentów na<br />
niewygody. Z szumu wyłapywał pojedyncze zbitki słów:<br />
„ja tylko porobić wszystkie badania, bo antybiotyk już mi<br />
zapisał rodzinny”, „nic mi nie jest, ale doktor uparł się,<br />
żeby powtórzyć EKG”, „ciotka miała zawał dokładnie<br />
tego dnia w zeszłym roku” i tym podobne.<br />
Za głosami kryły się zmęczone, zaniepokojone<br />
twarze. Tylko upici do nieprzytomności uśmiechali się<br />
błogo, leżąc sobie na materacach koło drzwi, żeby broń<br />
Boże nie upadli „z wysokości własnego ciała”.<br />
Względnoś czasu<br />
Czekanie, czekanie. Wszechobecne czekanie.<br />
Nasz Doktor miał przemyślenia na ten temat. Zauważył<br />
mianowicie, że pacjent początkowo wpada na Izbę jak<br />
burza, skierowanie ma w ręku, w drugim torbę z piżamą,<br />
kapciami i mineralną, w oku błysk. A tu nagle<br />
czas zaczyna zwalniać. Początkowo ciska się pacjent jak<br />
tygrys w klatce. Po godzinie staje się spokojniejszy. Po<br />
kolejnych nasłuchuje, czy aby następny konsultant nie<br />
wypowie złowróżbnie: „trzeba dorobić badania”. Wtedy<br />
kolejne dwie godziny czekania jak znalazł.<br />
W tych trudnych chwilach przychodzą pacjentom<br />
z pomocą właśnie stażyści, rezydenci. Osoby młode<br />
i spragnione kontaktu z medycyną. Wysłuchują kolejnej,<br />
udoskonalonej wersji dolegliwości, bo pacjenci<br />
19 2_<strong>2014</strong> luty
Na dyżurze<br />
pod wpływem przepytywanek lekarskich też się uczą,<br />
co i jak opowiadać. Młodsi podglądają, jak rutyniarze<br />
zbierają wywiady.<br />
A można się wiele nauczy<br />
Nikogo już pewnie nie dziwi, że neurolog zawsze<br />
najpierw pyta o bóle serca, a kardiolog koniecznie chce<br />
wyśledzić bóle głowy i ubytki neurologiczne, a wszyscy<br />
tropią choroby płuc, żeby w razie czego wezwać konsultanta<br />
z oddziału płucnego. Do tego wszystkiego trzeba<br />
mieć oczy dookoła głowy i uszy jak radary, oraz kątem<br />
oka obserwować, co robi rodzina pacjenta…<br />
Rodzina zresztą bardzo się przydaje, choćby do<br />
identyfikacji chorego.<br />
A było tak. W środku nocy, w godzinie, w której<br />
CBA przychodzi po lekarzy, doktora wyrywa z drzemki<br />
wezwanie na SOR. Mimo zaspania sfrunął na SOR pełen<br />
wigoru, z błyskiem w oku. Wiedział, że i tak jako facet<br />
ma lepiej, bo nie musi robić błyskawicznego makijażu<br />
do pacjenta. Na stoliku leżało skierowanie, a nieopodal<br />
na kusej leżance – pacjentka. Wywiad był trudny, bo<br />
pacjentka na wszystkie pytania odpowiadała twierdząco,<br />
a na dotyk gdziekolwiek reagowała bólem. Po półgodzinnym<br />
wywiadzie i badaniu Nasz Doktor wyruszył na<br />
poszukiwanie pielęgniarki w celu wykonania kontrolnego<br />
EKG. I tu niespodzianka. Pierwsza napotkana „siostra”<br />
wyjaśniła, że pacjentka Doktora leży sobie w innej sali,<br />
a tamta na widoku i dostępna badaniom to zupełnie<br />
inna sprawa… A my się denerwujemy na rodziny, które<br />
za darmo identyfikują nam pacjentów i stanowią niewyczerpane<br />
źródło informacji…<br />
Przykładowy pacjent<br />
Tymczasem na SORze praca posuwa się jak na<br />
taśmie. Kolejny pacjent przesłuchiwany przez młodą<br />
lekarkę mówi to samo, jakby z podręcznika NFZ pt.<br />
Jak się leczyć.<br />
„Ja to mam, pani doktor, wszystkie choroby”.<br />
Młoda lekarka naładowana wiedzą dopytywała bez wahania:<br />
„A Takotsubo?” „Mam.” „A zespół Abta Letterera<br />
Sivego?” ,Nie, siwego nie mam, ale miałem żółtaczkę.”<br />
„A jakieś konkrety, proszę pana.” „A jakie konkrety, pani,<br />
wszystkie choroby na mnie, pani...”<br />
Doktor jęknął, bo przypomniał sobie, że winny za<br />
wydostanie informacji od pacjenta jest tylko i wyłącznie<br />
lekarz, a pacjent może, ale nie musi mu w tym pomagać.<br />
„A jakie leki bierze pan na te wszystkie choroby?”<br />
Pytanie chytre, bo po lekach zdiagnozowano niejedną<br />
chorobę. Ale doświadczony pacjent nie daje się wyprowadzić<br />
z równowagi. „A, to już różne, takie małe białe,<br />
żółte, zielone, nawet czerwone podwójne.”<br />
„Jakby nie były małe, toby pan nie przełknął”<br />
pomyślał Nasz Doktor.<br />
„A jakieś nazwy, żeby nie powiedzieć międzynarodowe?”<br />
„E, pani, leki to mi żona daje.” „A niebieskie<br />
tabletki to też panu daje?” nieco zaczepnie indagowała<br />
lekarka. „A daje, daje, na spanie daje.” I co, działają?<br />
„No działają, się można wreście wyspać...” „A kroplówkę<br />
pan kiedy miał?” „A miał i teraz też by mi się jakaś<br />
przydała”, oblicze pacjenta rozpromieniło się niczym<br />
twarz dziecka na widok św. Mikołaja. „To da mi doktor<br />
kroplówkę, najlepiej taką podwójną, żeby na dwa<br />
tygodnie wystarczyło”, pacjent kuł żelazo póki gorące.<br />
„Szybko się uczy”, z podziwem pomyślał doktor.<br />
Po czym zabrał się za swoją pracę, poszukując wśród<br />
sterty skierowań takiego, które profilem chorób pasowałoby<br />
do profilu oddziału. Wszak pacjenci to też<br />
pieniądze, a efektem ubocznym leczenia jest zarabianie<br />
pieniędzy. Nie będę głośno tego mówił, postanowił Nasz<br />
Doktor. Zwłaszcza młodym, chociaż oni załapują bazę<br />
dość szybko, znacznie szybciej niż pokolenie lekarskie<br />
sprzed 20 lat.<br />
Narybek lekarski uwijał się wokół pacjentów<br />
niczym rybki czyścicielki wokół dużych drapieżników.<br />
Ludzie uwielbiali to niewinne zainteresowanie młodych<br />
adeptów, którzy usiłowali zebrać wywiad maksymalnie<br />
dokładnie, by nie popełnić żadnego błędu. Już na pierwszy<br />
rzut oka widać było, że z niektórych wyrosną solidne<br />
sztuki, pod względem merytorycznym, ma się rozumieć.<br />
Tymczasem przyszła do Naszego Doktora delegacja<br />
pacjentek z oddziału. Przedstawicielka sali oświadczyła,<br />
że wszystkie idą na przepustkę, bo ta nowo przyjęta<br />
staruszka chrapie i psuje im komfort pobytu. Nie<br />
wchodząc w szczegóły, zapracowany Nasz Doktor fuknął<br />
tylko, że szpital to nie sanatorium. Obrażona delegacja<br />
pacjentek opuściła demonstracyjnie SOR.<br />
20 2_<strong>2014</strong> luty
Na dyżurze<br />
Nasz Doktor przegapił ważny moment pojawienia<br />
się Lekarza Dyżurnego Izby dosłownie znikąd,<br />
świeżutkiego i równo odprasowanego. Natychmiast<br />
wziął się za rozmowy z ludźmi, odpowiadając na trudne<br />
pytania. Zniecierpliwionej pacjentce na pytanie, jaki ma<br />
cholesterol cierpliwie wyjaśnił, że nie jest to badanie<br />
dyżurowe, za to poziom alkoholu we krwi ma 1,7 promila.<br />
Dyżurny doszedł również do Ulubionego Pacjenta,<br />
który zasadniczo bywał codziennie, za każdym razem<br />
z nową przypadłością. Tutaj narybek lekarski usłyszał<br />
od Dyżurnego, że zbyt szybkie i gładkie odesłanie tego<br />
właśnie pacjenta może skutkować jego pojawieniem się<br />
w środku nocy. Dlatego musi on zostać poobserwowany<br />
ładnych kilka godzin i dopiero wtedy wypuszczony na<br />
wolność. Młodzi korzystali z wiedzy starszego kolegi<br />
pełnymi garściami, zwłaszcza że była to wiedza tajemna,<br />
raczej szeptana, niedostępna w oficjalnych podręcznikach<br />
i skryptach.<br />
Młodzież też nabywała umiejętności dekryptażu<br />
języka pacjentów. Na przykład pacjentka, która twierdziła,<br />
że wczoraj miała „alter ego”, prawdopodobnie,<br />
podkreślam, prawdopodobnie, miała wykonany holter<br />
EKG. Młodzież musiała również przyswoić sobie zasadę<br />
panowania nad uśmiechem i nieokazywania oznak<br />
wyższości z powodu przewagi semantycznej. Była to<br />
zresztą czasem jedyna przewaga, bo w dobie powszechnego<br />
informowania o prawach pacjenta lekarze nie<br />
mają czasem nic do powiedzenia, oprócz spełnienia<br />
żądań tzw. świadczeniobiorców. No, ale to, czy żądania<br />
zostaną wyartykułowane kulturalnie czy nie, zależy już<br />
w pewnym sensie od lekarza.<br />
Romans ze statystyką w tle<br />
Za kolejnym przepierzeniem odbywała się kolejna<br />
rozmowa stażystki z pacjentem, który stanowczo żądał<br />
skierowania na rezonans, tylko przy dość niewyraźnej<br />
artykulacji brzmiało to jak „romans”. Stażystka dzielnie<br />
zachowała powagę. Nasz Doktor pomyślał, że może<br />
przydałoby się temu człowiekowi skierowanie do sanatorium,<br />
ale ta opcja jest raczej niedostępna z poziomu<br />
Izby Przyjęć.<br />
Dzięki systemowi przepierzeń z zieloną fizelinką<br />
zamiast ścianek lekarze, a także pacjenci mogli się<br />
Rys. Zen<br />
orientować całościowo, co dzieje się na Izbie. Młodzi<br />
lekarze mogli korzystać garściami, przyswajając perełki<br />
językowe i warsztat starszych. Zwłaszcza brylował dziś<br />
doświadczony doktor, otoczony przez trzy podległe<br />
mu stażystki i śledzony przez resztę narybku głodnymi<br />
spojrzeniami. Z ust jego wychodziły gotowe patenty<br />
na każdą okazję. On sam zachęcał młodzież słowami:<br />
„Pytajcie, a udzielę wam cennych wskazówek. Być może,<br />
jak się skupicie, uda wam się zapamiętać to na całe życie”.<br />
Był środek nocy. Narybek gdzieś przepadł. Na<br />
SORze ostał się tylko jeden pacjent, który natarczywie<br />
dopytywał się: „Co mi jest?” „A alkohol pan spożywał?”<br />
„Tak jak wszyscy.” „A wymiotował?” „Tak jak wszyscy”.<br />
Mimo prób nawiązania relacji odpowiedzi nie<br />
zmieniały się.<br />
Nasz Doktor zyskał wewnętrzną pewność, że oto<br />
spotkał właśnie nieuchwytnego statystycznego Polaka,<br />
o którego biją się wszyscy politycy.<br />
Najlepiej nie mów nikomu!<br />
Dyżur wreszcie się skończył. Czyli jednak sukces.<br />
Na samą myśl słowa „sukces” Nasz Doktor drgnął<br />
i bezwiednie powtórzył na głos za Katherine Hepburn:<br />
Jeśli osiągniesz sukces, zjedz go do końca. Nigdy nie wiesz,<br />
kiedy nadejdzie głód.<br />
Wychodząc, Nasz Doktor starannie domknął<br />
drzwi SORu, a jego rozbudzona już podświadomość<br />
zarejestrowała krótkie ogłoszenie przyklejone powyżej<br />
klamki: Jeśli jesteś zadowolony z obsługi lekarsko-pielęgniarskiej,<br />
nie musisz mówić nikomu. Zastanów się ponadto,<br />
czy nie obrażono twoich uczuć i czy towarzyszyło ci<br />
dobre samopoczucie. Jeśli nie jesteś zadowolony, skontaktuj<br />
się z naszą kancelarią. Całodobowy numer telefonu…<br />
Rafał Stadryniak<br />
internista<br />
21 2_<strong>2014</strong> luty
Po dyżurze<br />
Miało by fajnie, a wyszło...<br />
niezwykle!<br />
Monika Jezierska-Kazberuk<br />
Wsylwestra moją przyjaciółkę rozbolał brzuch.<br />
Mocno i zdecydowanie. Nie pomagała no-spa,<br />
nie pomagał zaldiar. Skręcając się z bólu, biedaczka dopełzła<br />
do mojego progu, a ja stwierdziłam ostry brzuch<br />
i dodatni objaw Blumberga, oj, jak dodatni! Trzeba było<br />
jeszcze przyjaciółkę przekonać, że wprawdzie sylwester,<br />
ale tabletki tu na nic; że najlepszym wyjściem jest SOR<br />
i że niewykluczona jest operacja. No to pojechałyśmy na<br />
ten SOR. Przyjaciółka była zielonkawa z bólu i strachu,<br />
a ja myślałam sobie o lekarskim prawie Murphy’ego...<br />
Że też takie sprawy dzieją się w najmniej odpowiednim<br />
momencie!!!<br />
Było jeszcze przed fajerwerkami, więc względnie<br />
pusto. Jakaś starsza pani z bólem nogi po upadku, jakiś<br />
młodzian, który rąbał drewno do kominka i dostał<br />
polanem w głowę, cały zalany krwią, no i my.<br />
Pani z bólem poszła w jedną stronę, młodzian<br />
został szybko zabrany do rentgena i szycia, przyjaciółka<br />
(po wyewusiowaniu, zarejestrowaniu etc.) została powieziona<br />
wózkiem w głąb korytarza; a ja zostałam poinformowana<br />
przez sympatyczną pielęgniarkę, że trzeba<br />
będzie poczekać (jakbym sama o tym nie wiedziała...).<br />
No to czekam. Na stołku.<br />
I chyba przysnęłam.<br />
Znalazłam się nagle nie na korytarzu szpitala, tylko<br />
w bibliotece pełnej książek. Szumiało, szeleściło,<br />
szemrało, szurało, książki prowadziły rozmowy, od czasu<br />
do czasu górą przelatywał jakiś tom, jak zabłąkany ptak.<br />
Wszędzie półki, półki, półki, książki, książki, książki...<br />
grube i cienkie, z okładkami z tkaniny, ze skóry, z kartonu,<br />
kolorowymi i nie, wszędzie...<br />
Sufit biblioteki tonął w mroku. Półki nie były<br />
oznaczone, nie wiadomo gdzie literatura piękna, gdzie<br />
nauka, gdzie poezja. Niektóre książki leżały na podłodze,<br />
nieruchomo, jakby przysiadły odpocząć. Światło sączyło<br />
się gdzieś z góry, z boków, okna były niewidoczne, lampy<br />
też. Bibliotekarza nie było.<br />
Stałam nieruchomo, zaskoczona. Po chwili uznałam,<br />
że skoro mam czekać, to przynajmniej coś poczytam.<br />
Na chybił trafił wzięłam jakiś tom i otworzyłam...<br />
Znalazłam się w ogrodzie, stałam pod zielonym<br />
orzechem, naprzeciwko widniał dom z wieżyczką<br />
i drewnianą sową na kalenicy. Pełnia lata. Pod stopami<br />
czułam trawę. Obok domu przebiegała piaszczysta<br />
droga, pachniało sianem, upałem, kwiatami. Miałam<br />
chyba 5 lat, a na sobie sukienkę w kropki z marynarskim<br />
kołnierzem. Wiedziałam, że za chwilę z domu wyjdzie<br />
babcia nakarmić kury, a potem zawoła mnie na obiad...<br />
Przewróciłam kilka następnych kartek...<br />
S<br />
iedziałam w ławce w liceum, obok moja koleżanka<br />
Magda. Klasówka z matematyki. Pani Nowerska,<br />
nasza psorka, pisała na tablicy równania. Dostałam pałę,<br />
bo aczkolwiek z logiką nie było u mnie najgorzej, to<br />
z liczeniem zdecydowanie źle, bo nigdy nie potrafiłam<br />
sumować, o mnożeniu nie wspomnę. Magda liczyła<br />
Rys. Zen<br />
22 2_<strong>2014</strong> luty
Po dyżurze<br />
zdecydowanie lepiej niż ja, ale ściągnąć mi nie dała. Co<br />
się teraz z nią dzieje? Urodziła córkę, przerwała studia,<br />
nasze drogi się rozeszły...<br />
Następne kartki...<br />
Rynek w Krakowie, chyba styczeń, ogromnie zimno,<br />
biegłam na wykład obciążona obijającą mi się po<br />
nogach torbą z notatkami, atlasem, chałatem. Byłam<br />
niewyspana i głodna, po drodze kupiłam precla – pachniał<br />
smakowicie... pogryzałam go w biegu, bo byłam<br />
spóźniona. Czekała mnie anatomia, embriologia i ćwiczenia<br />
anatomiczne. Dokoła mróz, śnieg, szaro, ludzie<br />
zgarbieni, schowani do środka, wiatr huczał między<br />
kościołem Mariackim a św. Barbary, a ja czym prędzej<br />
do Mikołajskiej...<br />
Przeglądałam swoje życie... na jedne zdarzenia<br />
patrzyłam z niesmakiem, na inne z radością, pewne<br />
w ogóle bym wymazała gumką albo wyrwała kartkę; pfuj!<br />
Zamknęłam książkę. Wzięłam inną, ale nie<br />
mogłam jej otworzyć, następnej też, kolejnej też... nie<br />
mogłam do nich zajrzeć, nie mogłam odwrócić kartek,<br />
były zamknięte, zabezpieczone przed moim wzrokiem...<br />
wzięłam następną... otworzyła się...<br />
Zobaczyłam brata, który spadł z sosny, cały poobijany<br />
i pokrwawiony, płakał. Było lato, płynęła Pilica,<br />
pasły się krowy. Przy rzece stał nasz stary samochód,<br />
leżał mój pies z wywieszonym jęzorem i ciężko dyszał.<br />
Mama, tata, ciotka usiłowali brata obmyć wodą z kanistra,<br />
zabandażować rany, ja stałam niedaleko i patrzyłam na<br />
to bezradnie.<br />
Następnej kartki nie mogłam przewrócić...<br />
Nagle jakaś przefruwająca książka zmieniła tor lotu<br />
i uderzyła mnie w głowę. Upadłam nieco oszołomiona<br />
i... obudziłam się na podłodze w poczekalni<br />
SOR-u. Nade mną stał kolega lekarz.<br />
– No ładnie – powiedział z niesmakiem – nie<br />
masz gdzie spędzać sylwestra, tylko na podłodze przed<br />
recepcją. Spadłaś ze stołka. Co ty wyprawiasz?<br />
Odpowiedziałam, że czekam na informację, co<br />
z przyjaciółką. Podałam mu jej imię i nazwisko. Poszedł<br />
się dowiedzieć. Wrócił po kilku minutach.<br />
– Nie masz na co czekać. Jest przygotowywana<br />
do operacji, idzie na stół. Wracaj do domu.<br />
Po kilku dniach spotkałam się z przyjaciółką u niej<br />
w domu na kawie. Była blada, zmęczona, obolała,<br />
ale w dobrej formie.<br />
– Wiesz – powiedziała – jak dostałam narkozę,<br />
miałam przedziwny sen. Śniła mi się biblioteka pełna<br />
książek...<br />
Monika Jezierska-Kazberuk<br />
specjalista medycyny rodzinnej<br />
Nowości<br />
Nowy lek obniżający cholesterol w trzeciej fazie badań<br />
Przeciwciała monoklonalne<br />
blokujące aktywność enzymu<br />
PCSK9 są najnowszą grupą<br />
leków obniżających poziom<br />
cholesterolu. Konwertaza<br />
białkowa subtylizyna/keksyna<br />
typu 9 (PCSK9) wiąże się<br />
z receptorami LDL, ułatwiając<br />
ich degradację, co prowadzi<br />
do usuwania cholesterolu LDL.<br />
W trakcie badań są leki<br />
oznaczone kryptonimami<br />
REGN727/SAR236553<br />
(SAR236553), RN316 (PF-<br />
04950615), LGT209, ALN-<br />
-PCS02, BMS-844421/ISIS<br />
394814, SPC5001 oraz AMG<br />
145. Ostatni z wymienionych<br />
leków znany jako evolocumab<br />
jest w trzeciej fazie badań<br />
klinicznych. Leki z grupy<br />
brokerów enzymu PCSK9 są<br />
przeznaczone przede wszystkim<br />
<strong>dla</strong> osób nietolerujących<br />
statyn – ich odsetek wynosi<br />
około 20% leczonych. Wyni-<br />
ki badania klinicznego nad<br />
evolocumabem, oznaczonego<br />
kryptonimem GAUSS-2, mają<br />
być przedstawione na nadchodzących<br />
kongresach medycznych<br />
w Stanach Zjednoczonych.<br />
W komunikacie prasowym <strong>dla</strong><br />
agencji Reuters podano, że evolocumab<br />
obniża stężenie LDL<br />
cholesterolu o 51%, gdy jest podany<br />
w monoterapii, a w 63%,<br />
gdy jest podany z ezetymibem.<br />
W grupie otrzymującej tylko<br />
ezetymib obniżenie cholesterolu<br />
obserwowano u 15% leczonych.<br />
Protokół próby GAUSS-2<br />
znajduje się pod adresem<br />
http://clinicaltrials.gov/show/<br />
NCT01763905. Badanie jest<br />
prowadzone w 59 ośrodkach na<br />
całym świecie, w tym w dwóch<br />
ośrodkach w Polsce.<br />
Źródło: http://www.reuters.<br />
com/article/<strong>2014</strong>/01/23/<br />
us-amgen-cholesterolidUSBREA0M1EV<strong>2014</strong>0123<br />
23 2_<strong>2014</strong> luty
Po dyżurze<br />
Królestwo ptaków<br />
Jagoda Czurak<br />
Co za zbieg okoliczności, że właśnie tego dnia Julian<br />
znalazł to ogłoszenie. Na co dzień nie miał czasu<br />
na czytanie gazet czy książek. Jedynym wyjątkiem był<br />
Atlas ptaków. Praca w korporacji była wyczerpująca,<br />
ciągle w rozjazdach, ale dzięki tym nieustannym delegacjom<br />
mężczyzna mógł oddawać się swojemu hobby.<br />
Wieczorem, gdy koledzy szli do pubu lub na kolację<br />
z klientami, Julian grzecznie maszerował do hotelowego<br />
łóżka. Musiał się wyspać. Wstawał wcześnie rano, zabierał<br />
aparat fotograficzny z teleobiektywem, statyw i lornetkę.<br />
Tak wyekwipowany jechał za miasto, do lasu lub nad<br />
rzekę czy jezioro, by obserwować ptaki. Miał w kolekcji<br />
wiele zdjęć, które zamieszczał na swoim blogu Królestwo<br />
ptaków. Śledził doniesienia innych ornitologów-hobbystów<br />
o pojawiających się upierzonych rarytasach<br />
i marzył o „upolowaniu” jakiegoś rzadko występującego<br />
w Polsce gatunku. Obserwowanie ptasiego świata wprawiało<br />
go w zachwyt nad różnorodnością i bogactwem<br />
fauny. Poznawał zwyczaje skrzy<strong>dla</strong>tego rodu, nagrywał<br />
śpiewy i krzyki – to był cały jego świat. Tylko wron nie<br />
lubił. Przykre wspomnienia z dzieciństwa sprawiły, że<br />
stronił od tych krakaczy. Kolegom, którzy dopytywali<br />
go o dziewczynę, odpowiadał, że ma czas.<br />
Kiedyś, podczas pobytu na Mazowszu, trafił w okolice<br />
Radziejowic i Kuklówki, gdzie odszukał dom,<br />
w którym przez ostatnie 25 lat życia mieszkał Józef<br />
Chełmoński.<br />
Chodził tymi samymi ścieżkami, co malarz, kucał<br />
w szuwarach, delikatnie odgarniając trzciny i chwytał, tak<br />
jak Chełmoński, ulotne chwile. I zapewne wtedy, podczas<br />
tych wędrówek śladami Chełmońskiego, pojawiło się<br />
marzenie, by mieć jakiś obraz wielkiego malarza. To<br />
marzenie nie mogło się spełnić, wszak dzieła mistrza<br />
są w muzeach, myślał Julian, albo w sejfach bogaczy.<br />
Nie przypuszczał, że ktoś, kto ma arcydzieło w swoim<br />
domu, zechciałby kiedykolwiek się go pozbyć. On by<br />
tak nigdy nie zrobił.<br />
I proszę, sensacyjna aukcja dzieł sztuki, na której<br />
miał być licytowany uważany za zaginiony obraz<br />
Świt – królestwo ptaków, ma się odbyć za dwa tygodnie.<br />
Sprawdził, że przy odrobinie sprzyjających okoliczności<br />
on mógłby zostać szczęśliwym właścicielem tego<br />
arcydzieła. Zlikwidował lokaty bankowe, by wpłacić<br />
wadium. Niewiele wydawał, a dzięki dobrym zarobkom<br />
zgromadził niezłą sumkę. Licytacja miała się rozpocząć<br />
od kwoty kilkuset tysięcy. Przedstawiciel domu aukcyjnego<br />
przyjął zlecenie Juliana do reprezentowania<br />
go podczas licytacji. Julian wolał pozostać anonimowy.<br />
Jednak nie mógłby spokojnie przebywać gdzie indziej,<br />
gdy tam „jego” obraz kusi nabywców. Usiadł w ostatnim<br />
rzędzie wynajętej sali i z trudem powstrzymywał emocje.<br />
I stało się, młotek uderzył po raz trzeci. Julian został<br />
nowym właścicielem. Teraz tylko pozostało sprzedać<br />
mieszkanie, by sfinalizować transakcję i będzie mógł<br />
mieć to cudo tylko <strong>dla</strong> siebie.<br />
Z<br />
a resztę pieniędzy wynajął pokój w Marriotcie,<br />
wziął urlop i już mógł zamknąć się w hotelu, by<br />
być sam na sam ze swoim królestwem. Para żurawi na<br />
pierwszym planie zerkała w jego stronę, trzeci ptak<br />
odwrócił się tyłem i nie zwracał uwagi ani na tę parę,<br />
ani na widza. Kaczka (czy może perkoz?) płynęła w kierunki<br />
zarośli po drugiej stronie rzeki. Drobne ptactwo<br />
wodne, które obudził świt, poderwało się do lotu. Mgła<br />
podnosiła się powoli. Julian wstał z łóżka, podszedł do<br />
obrazu, bo zaciekawił go jeden ptak. Czy to może być<br />
kokoszka? W tej różowoszarej poświacie nie było widać<br />
koloru dzióbka. Może gągoł? Gdyby poderwał się do<br />
lotu, widać by było jego biały brzuszek. Julian poczuł<br />
24 2_<strong>2014</strong> luty
Po dyżurze<br />
Reprodukcja obrazu za Alfred Ligocki, Józef Chełmoński, Krajowa Agencja Wydawnicza Warszawa 1983 il. s. 75.<br />
wilgotne tchnienie mgły i zanurzył stopy w rzece. Powoli,<br />
by nie spłoszyć żurawi pluskiem ani szmerem, szedł<br />
w stronę drugiego brzegu, ostrożnie stawiając stopy<br />
na piaszczystym dnie strumienia. Po chwili woda sięgnęła<br />
mu do kolan, potem piersi. Poczuł chłód, krzyki<br />
kaczek mieszały się z odgłosem derkacza. Julian szedł,<br />
z zachwytu wstrzymując oddech. Mgła rozstępowała<br />
się, a różowa poświata przyzywała go.<br />
Jeżeli gładząc dziobem długie pióra<br />
Upuszczą jedno – pióro długo spada,<br />
Zanim dna jezior głębokich dosięgnie.<br />
I o policzek trąca – wieść ze świata,<br />
Gdzie jasno, ciepło, swobodnie i pięknie.*<br />
Nazajutrz pokojówka zapukała do drzwi. Na klamce<br />
co prawda wisiała wywieszka „Do not disturb”, ale<br />
musiała zmienić ręczniki i pościel. W pokoju nie było<br />
nikogo. Na podłodze oparty o ścianę stał sporych rozmiarów<br />
obraz. Płótno było rozerwane, otwór wyglądał jak<br />
furtka. Na łóżku leżała lornetka i kolorowe ptasie pióro.<br />
Na stoliku przy łóżku spoczywał tomik wierszy Miłosza.<br />
Grudzień 2013<br />
Tekst i zdjęcie<br />
Jagoda Czurak<br />
ekonomistka z rodziny lekarskiej<br />
*Fragment wiersza „Królestwo ptaków” Czesława Miłosza.<br />
25 2_<strong>2014</strong> luty
Po dyżurze<br />
Redaktor Rogaś<br />
i jego marzenia<br />
@Curcuma_Zedoaria<br />
Redaktor Rogaś musiał odłożyć na półkę swoje prywatne<br />
plany. Choć chęć przeniknięcia do mafijnych<br />
układów opieki zdrowotnej wręcz go zżerała, musiał<br />
odwiesić swoją ciekawość na kołek. Musiał odłożyć<br />
swoje plany, ponieważ... dostał powołanie!<br />
Tak! Został wezwany! Został wybrany. Jako ten<br />
najlepszy z najlepszych, miejski tygrys, jak... no, po<br />
prostu Pierwszy po Bogu. Skromnie i trafnie.<br />
Nie warto wstydzić się wielkości, wystarczy dać<br />
sobie szansę...<br />
Oto zwrócił się do niego Najwyższy Lekarz Kraju<br />
z prośbą o wsparcie Nowego Genialnego Projektu.<br />
Z ogromnym szacunkiem <strong>dla</strong> Pańskiego dorobku<br />
– pisał Najwyższy – doceniając<br />
Pański talent i zasługi<br />
położone w zakresie<br />
ratowania zdrowia... doceniając<br />
popularność...<br />
z szacunkiem <strong>dla</strong> osoby,<br />
doświadczenia oraz wiedzy<br />
medycznej... mając na uwadze<br />
osobiste Pana zmagania<br />
z medycyną... zapraszamy<br />
Pana do udziału w nowym<br />
Programie.<br />
Rogaś czytał, a dusza<br />
mu śpiewała Libiamo,<br />
libiamo ne lieti calici...<br />
Zaskoczony wsłuchiwał<br />
się uważnie. Jego dusza<br />
śpiewała w miłosnym duecie!<br />
Na dwa głosy... Niepodobna…<br />
Muszę do niej zadzwonić,<br />
pomyślał. I może<br />
wspólnie coś napiszemy.<br />
Tego się nie spodziewał.<br />
Rys. Zen<br />
Ani tego, że zostanie powołany. Może Najwyższy<br />
nie zapomniał o korzeniach swojej kariery i <strong>dla</strong>tego<br />
jego, Rogasia, człowieka mediów, do udziału zaprasza<br />
i miłym słowem łechce?<br />
Nie zastanawiał się długo. I tak wiedział, co powinien<br />
zrobić. Zadzwonił więc i umówił się na rozmowę.<br />
Rankiem, po nocy samotnej z wyboru (świadomy<br />
mężczyzna nie trwoni przed starciem swych sił),<br />
świeży i wypoczęty stawił się w sekretariacie ministerstwa.<br />
Odsiedział, ile mu kazano, aż wreszcie dostąpił<br />
zaszczytu. Otwarły się drzwi i jakaś dłoń wepchnęła<br />
onieśmielonego Rogasia do środka.<br />
Za ogromnym<br />
dębowym biurkiem, tonąc<br />
wśród rozłożonych<br />
ksiąg i papierów, siedział<br />
On. Spracowane, poorane<br />
siecią przedwczesnych<br />
zmarszczek czoło,<br />
zatroskana twarz, modre,<br />
dziecięco naiwne oczy<br />
wzniesione ku górze, mocny<br />
męski podbródek – oto<br />
wizerunek współczesnego<br />
Dyzmy – pomyślał Rogaś.<br />
Jaki on przystojny! Odczuł<br />
lekki niepokój. Dobrze, że<br />
nie jestem kobietą.<br />
Zegar odmierzał<br />
ciężkie minuty. Mężczyzna<br />
zza biurka w końcu<br />
zauważył Rogasia.<br />
– Ach, witam, redaktorze,<br />
usiądźcie, zapraszam...<br />
Naleweczki?<br />
26 2_<strong>2014</strong> luty
Po dyżurze<br />
Tarninówka w tym roku znakomita. Serdecznie polecam.<br />
Tak więc, redaktorze, mamy Narodowy Program<br />
Medycznej Przejrzystości. Oddajemy narodowi ster. Cała<br />
władza w ręce mas. To naród, redaktorze, będzie od jutra<br />
wybierał! Będzie wybierał leki, pacjentów, ich choroby<br />
i poziomy refundacji... Tak, tak. Proszę się nie dziwić.<br />
Ta myśl, żeby naród na swych barkach poniósł ciężar<br />
władzy, chodziła za mną od dawna. Wiecie, redaktorze,<br />
ja władzy nie chcę, na co mi ona? Ciąży tylko, ramiona<br />
pochyla. A naród jak się zaweźmie – podoła. Potrzebniście<br />
mi, potrzebni – postukał w kieliszek. – Młodzi,<br />
zdolni, na medycynie się znacie. Wejdziecie do pierwszej<br />
komisji. Tu, w centrali, komisja musi być na glanc.<br />
Pierwsza klasa. Będziecie wy, towarzysz biskup, generał,<br />
towarzyszka posłanka i nasza dzielna przewodnicząca...<br />
Ach, nie... Przewodniczącej już nie będzie. Nie umiała<br />
mnie zadowolić – zasmucił się – po sądach ciągała. Ech,<br />
życie, życie... Zamiast niej weźmiecie dr Wymowną.<br />
Zasłynęła wywiadem o pazerności i nieuctwie lekarzy.<br />
Sama prawda, Rogaś, sama prawda. Ale my tę pazerność<br />
ukrócimy, zastąpimy lekarzy w ich obowiązkach.<br />
Chcieć to móc! Dobierzcie kogoś na pacjenta. Może<br />
Nadobną? – puścił oko. – A wy, redaktorze, macie<br />
czuwać nad meritum. Będziecie uważać, coby chorób<br />
nie mylić i studzić zapał w przyznawaniu leków. Wiecie,<br />
my, ludzie wykształceni, wiemy, że leki to ściema, taka<br />
zajawka <strong>dla</strong> ciemnogrodu, i tak tylko szkodzą. Toż to<br />
czysta chemia, wyobraźcie sobie. Naprawdę! Wszystko<br />
syntetyczne, sztuczne znaczy się. I tylko kłopot z utylizacją.<br />
Matka Ziemia cierpi – rozrzewnił się. Wiecie,<br />
podobno jak lekarze śpią, to nikt nie umiera. Jak się<br />
obudzą, to od rana ludzie padają jak muchy... No to co,<br />
redaktorze, pomożecie???<br />
– Pomożemy – wyszeptał Rogaś.<br />
– No to do widzenia, możecie wyjść – spracowana<br />
dłoń męża stanu wskazała Rogasiowi drzwi.<br />
Rogaś wyszedł na ulicę. Huk miasta powoli docierał<br />
do jego uszu. W głowie myśli wpadały na siebie,<br />
gwizdały, świergoliły bez sensu. Świat kołował. Czy to<br />
od nalewki, czy od nadmiaru wrażeń? Na drżących<br />
nogach szedł przez miasto. Oto spełniał się jego sen...<br />
Całe życie po cichutku marzył, żeby zostać lekarzem.<br />
Panem Bogiem w białym kitlu. Miałby mnóstwo pacjentek,<br />
posłuch i poważanie. Ludzie staliby do niego<br />
w kolejce, a on samym spojrzeniem koiłby ich ból. Tu<br />
recepta, ówdzie dotyk dłoni. Rozpacz pominiętych.<br />
Szczęście uzdrowionych. Słynny doktor Rogaś... Nadobna<br />
oszaleje z radości<br />
Oto jego marzenie stawało się ciałem. On, redaktor,<br />
został postawiony ponad medyczne profesory. Nie,<br />
to się nie mieści w głowie. Muszę się upić, postanowił.<br />
Nawet zapomniał zadzwonić do Nadobnej.<br />
Telefon skwierczał w kieszeni. Z najwyższą niechęcia<br />
odebrał. To była ona, wyczuła go telepatycznie.<br />
Boże, pomyślał przerażony, to już zakrawa na związek.<br />
Dziś już dwa razy o niej pomyślał, to stalking! Natychmiast<br />
to trzeba przerwać... rozłączył się. Kiedy indziej<br />
jej opowie.<br />
Po drodze kupił jeszcze markową whisky. Z szacunkiem<br />
<strong>dla</strong> samego siebie z wolna wchodził po stopniach.<br />
Zrzucił płaszcz i zakrzątnął się po mieszkaniu.<br />
Nalał whisky do szklanki, dorzucił lodu, wypił. Im więcej<br />
pił, tym więcej rozumiał. Tak, tak, to była piękna idea!<br />
Zniewalająco piękna. Cała władza w ręce ludu. Medycyna<br />
<strong>dla</strong> mas. A on będzie pomagał i jeszcze na tym zarobi...<br />
Odbicie w lustrze nie kłamało. Zmieniał się. Skronie<br />
z nagła przyprószone siwizną, dumny profil kardiologa,<br />
sprawne ręce chirurga, błyszczące oczy... Tak,<br />
to on – doktor Rogaś... Mama byłaby dumna.<br />
Zwalił się na łóżko. Ze snem przyszedł koszmar,<br />
rozwiercał uszy, dusił Rogasiową szyję, rozgrzaną stalą<br />
wypalał pierś.<br />
Zmęczony nad ranem zwlókł się z wyra. Ten<br />
cholerny krawat – szarpał węzeł niecierpliwie. Przed<br />
lustrem zbladł. Ręka szarpała nowiutki stetoskop. Wrośnięty<br />
oliwkami w uszy, membraną wtopiony w pierś,<br />
najnowszy model markowego stetoskopu związał się<br />
z redaktorem – na zawsze... – Dopóki śmierć nas nie<br />
rozłączy, kochanie – wyszeptał cicho stetoskop.<br />
Lekarza!!! – jęknął Rogaś.<br />
Cdn.<br />
@Curcuma_Zedoaria<br />
psychiatra<br />
27 2_<strong>2014</strong> luty
Izrael – kraj przeciwieństw, kontrastów i niespodzianek Część 2<br />
Od góry Hermon po Ejlat<br />
Alicja Barwicka<br />
Kiedy z północnych regionów wybrzeża morza Śródziemnego skierujemy<br />
się na wschód w kierunku Jeziora Galilejskiego, dość szybko opuści nas<br />
łagodne, rześkie powietrze. Teraz, w głębi lądu, będzie już gorąco i dość<br />
sucho. Będzie też oczywiście bardzo dużo kolejnych kontrastów.<br />
Ludnościowa mieszanka narodowa<br />
Izrael liczy ponad 7 mln mieszkańców, przy<br />
czym Żydzi żyją głównie w miastach, a izraelscy Arabowie<br />
– raczej na wsi. Szacuje się, że na terenie samego<br />
Izraela mieszka ponad 2 mln Palestyńczyków, natomiast<br />
Palestyńczyków zamieszkujących strefę Gazy i Zachodni<br />
Brzeg jest dodatkowo ponad 3 mln.<br />
Izraelscy Arabowie to w większości muzułmanie<br />
(około 78%). Chrześcijanie różnych obrządków stanowią<br />
12%, a pozostałe 10% społeczności to druzowie<br />
i beduini. Chociaż językowo, kulturowo i historycznie<br />
są powiązani ze światem arabskim, to paradoksalnie<br />
są obywatelami państwa, które od czasów powstania<br />
jest tego świata wielkim wrogiem. Najtrudniejsza<br />
sytuacja ekonomiczna dotyczy mieszkańców strefy<br />
Gazy i Zachodniego Brzegu, ale i Palestyńczycy będący<br />
faktycznymi obywatelami Izraela, chociaż korzystają<br />
ze stojących na najwyższym poziomie usług publicznej<br />
służby zdrowia czy systemu oświaty, mają jednak gorszy<br />
start do osiągnięcia właściwego statusu ekonomicznego.<br />
I tu kolejny paradoks. Z oczywistych powodów ludność<br />
arabska jest zwolniona z powszechnego w Izraelu<br />
obowiązku służby wojskowej. Ale to właśnie odbycie<br />
służby wojskowej otwiera często drzwi do prestiżowych<br />
miejsc pracy i niektórych form opieki państwa<br />
w postaci np. części zasiłków.<br />
Żydzi mieszkają głównie w miastach, a izraelscy Arabowie raczej na wsi<br />
28 2_<strong>2014</strong> luty
Podróże<br />
Płoty mogą być małe i duże, pojedyncze i podwójne, mogą grodzić zieleń albo całe osie<strong>dla</strong>, a jak nie ma co grodzić, można zagrodzić okna<br />
Stawianie płotów – sport narodowy<br />
Izrael jest krajem długim i wąskim. W najszerszym<br />
„poprzecznym” wymiarze trudno znaleźć odległość<br />
równą 100 km. W gorącym, suchym klimacie,<br />
z ciągłym niedostatkiem wody pitnej i tym samym<br />
koniecznością lokalizowania większych skupisk ludności<br />
jedynie w obszarach zapewniających właściwe<br />
warunki egzystencji, brakuje miejsca. W końcu od<br />
czasów biblijnych, gdzie woda z Jordanu zaspokajała<br />
potrzeby lokalnych społeczności, liczba mieszkańców<br />
tych terenów nieprawdopodobnie wzrosła, a i sąsiednia<br />
Jordania systemem zapór i tam zapewniła sobie bezpieczeństwo<br />
hydrologiczne, mając do dyspozycji głównie<br />
wody tej rzeki. Jednak mimo braku miejsca zawsze<br />
znajdzie się w Izraelu teren, który można zamienić na<br />
mur czy płot. Grodzi się wszystko i wszędzie. Wzdłuż<br />
wybrzeża morza Śródziemnego zaraz za obszarem zajętym<br />
pod autostradę biegnącą z południa na północ<br />
lub odwrotnie znajdziemy szarobury pas jałowej ziemi<br />
z wysokim metalowym płotem, oddzielającym mieszkańców<br />
Izraela od tych z Zachodniego Brzegu. Ponieważ<br />
kraj składa się z różnej wysokości wzgórz, wystarczy<br />
wejść na najbliższe i popatrzeć. I zawsze z dużą dozą<br />
prawdopodobieństwa można przewidzieć, że na najbliższym<br />
wzgórzu znajdującym się na terenie Autonomii<br />
Palestyńskiej znajdziemy (oczywiście otoczone murem)<br />
osiedle żydowskie. Co ciekawe, śledząc taki obrazek przez<br />
dłuższy czas, nie można się nudzić, bo co kilka dni albo<br />
i każdego ranka zobaczymy, że wczorajszy mur ma już<br />
nieco inny przebieg i teraz obejmuje troszeczkę więcej<br />
(nieraz tylko kilka, kilkanaście metrów) powierzchni<br />
niż jeszcze poprzedniego dnia.<br />
Pole bitewne czy zielony zakątek?<br />
Na północy kraju klimat jest łagodny. Roczna<br />
suma opadów znacznie przewyższa średnią krajową,<br />
a średnia temperatura jest tu znacznie niższa niż w regionach<br />
południowych. To piękna, zielona Galilea. Sporo<br />
tu wzgórz i kamienistych gór porozdzielanych dolinami.<br />
Góry dominują w zachodniej i centralnej części, ale im<br />
dalej na wschód, tym szybciej teren opada w dół, osiągając<br />
około 200 m depresji w rejonie jeziora, czy też jak<br />
29 2_<strong>2014</strong> luty
Podróże<br />
kto woli morza Tyberiadzkiego. Od strony<br />
południowej region zamyka największa<br />
z izraelskich dolin, dolina Jezreel, zwana<br />
też Ezdrelon. Jest faktycznie bajkowo<br />
piękna i nic nie przypomina jej dość krwawej<br />
historii. Ponieważ w starożytności<br />
prowadził tędy ważny szlak (Via Maris),<br />
łączący imperia ówczesnego Bliskiego<br />
Wschodu, wojny, bitwy i potyczki rozgrywały<br />
się tu dość często. Najpierw toczyli<br />
je biblijni królowie, egipscy faraonowie,<br />
potem Rzymianie, Żydzi, chrześcijanie,<br />
muzułmanie, a w czasach współczesnych<br />
podczas I wojny światowej Wielka Brytania<br />
i Turcja. Jakby tego<br />
było mało, to dopiero początek,<br />
bo właśnie tu ma<br />
się rozegrać zapowiedziana<br />
w Apokalipsie św. Jana najważniejsza<br />
bitwa, a raczej<br />
ostateczne starcie dobra<br />
ze złem – Armagedon.<br />
Miejsce zostało dokładnie<br />
określone. To Tel Megiddo,<br />
wzgórze pośrodku doliny,<br />
gdzie znajdują się ruiny<br />
kilku miast, w tym najstarszego<br />
sprzed 4 tys. lat.<br />
Jednak tymczasem dolina<br />
jest sielską, spokojną oazą<br />
zieleni.<br />
Galilea tonie w zieleni gajów oliwnych i w kwiatach<br />
Skarby Galilei<br />
Na północ od doliny Jezreel leży<br />
Nazaret, największe arabskie miasto<br />
w Izraelu. Jest do tego stopnia arabskie,<br />
że na jego terenie nie obowiązują zakazy<br />
szabasowe. 2000 lat temu było maleńką<br />
wioską, ale dziś ta kolebka chrześcijaństwa<br />
liczy około 140 tys. mieszkańców.<br />
Spośród wielu tutejszych kościołów<br />
najbardziej okazale prezentuje się bazylika<br />
Zwiastowania NMP. Budowę tej<br />
największej świątyni chrześcijańskiej na<br />
Bliskim Wschodzie ukończono co prawda<br />
dopiero w 1969 roku, ale została wzniesiona<br />
na pozostałościach<br />
wcześniejszych kościołów<br />
bizantyjskich, w miejscu,<br />
gdzie według tradycji archanioł<br />
Gabryel przekazał<br />
Maryi wieści, które zmieniły<br />
historię ludzkości.<br />
Bazylika jest<br />
ogromna, a wnętrze zdobią<br />
malowidła i mozaiki<br />
o tematyce maryjnej ufundowane<br />
przez chrześcijan<br />
z różnych stron świata.<br />
Nie wszystkie mieszczą się<br />
w środku i <strong>dla</strong>tego część<br />
wkomponowano w mur<br />
okalający ogromny teren<br />
30 2_<strong>2014</strong> luty
Podróże<br />
Maryjne wizerunki to nie tylko te znane nam z Europy<br />
Oba wizerunki rodem z Polski raczej nie zachwycają<br />
Azulejos są piękne w każdym wydaniu<br />
Wersja amerykańska<br />
<strong>dla</strong> znawców kubizmu<br />
Sama bazylika<br />
Zwiastowania<br />
imponuje<br />
wielkością<br />
i ma fajne drzwi<br />
Niemiecka figura jest otoczona<br />
pięknie zdobioną kaplicą<br />
na dziedzińcu<br />
świątynny. Chociaż wszystkie obrazy przedstawiają Maryję,<br />
to wśród nich znajdziemy nie tylko znane nam, Europejczykom<br />
wizerunki. Piękna jest Madonna w wydaniu<br />
tajskim, skośnooka postać rodem z Japonii, Afrykanka<br />
w kolorowych narodowych szatach lub w turbanie, a <strong>dla</strong><br />
amatorów sztuki bardziej nowoczesnej – kubistyczna<br />
wersja amerykańska. Mnie szczególnie urzekło dzieło<br />
31 2_<strong>2014</strong> luty
Podróże<br />
portugalskie z błękitnych azulejos.<br />
W pobliżu bazyliki znajduje<br />
się kościół św. Józefa z piękną<br />
marmurową rzeźbą św. Rodziny.<br />
W krypcie udostępniono zwiedzającym<br />
autentyczną grotę,<br />
która w czasach Jezusa służyła<br />
nie tylko za mieszkanie, ale i za<br />
warsztat stolarski. Obie świątynie<br />
łączy nie tylko trasa <strong>dla</strong> zwiedzających<br />
i pielgrzymów, ale przede<br />
wszystkim rozległe stanowiska<br />
archeologiczne, dzięki którym<br />
udało się odtworzyć autentyczną<br />
osadę sprzed 21 wieków. Nieco<br />
dalej na północ (tylko 8 km) od<br />
Nazaretu dojedziemy do Kany<br />
Galilejskiej, miejsca pewnego<br />
wesela z winem w roli<br />
głównej, dzięki czemu to<br />
małe arabskie miasteczko,<br />
liczące dziś tylko ok. 7 tys.<br />
mieszkańców, od 2 tys. lat<br />
Najsłynniejsze wino świata<br />
jest znane na całym świecie.<br />
Ponieważ klimat Galilei, a zwłaszcza tutejszych<br />
dolin sprzyja uprawom, to znajdziemy tu zielonozłociste<br />
Marmurowa rzeźba św. Rodziny<br />
to piękna ozdoba Nazaretu<br />
pola uprawne, liczne gaje granatów,<br />
daktyli i oliwek. Najlepiej to<br />
widać ze szczytu dominującej nad<br />
okolicą majestatycznej góry Tabor,<br />
wielokrotnie przywoływanej<br />
w Biblii. Wcale nie jest taka wysoka<br />
(588 m n.p.m.), ale robi duże<br />
wrażenie swoim odosobnieniem<br />
i wręcz idealną symetrią zboczy.<br />
Na szczycie mieści się majestatyczna<br />
trzynawowa bazylika Przemienienia<br />
Pańskiego, wzniesiona<br />
na miejscu wcześniejszej świątyni<br />
krzyżowców, a za bliską sąsiadkę<br />
ma prawosławną grecką cerkiew<br />
św. Eliasza.<br />
Galilejskie, Tyberiadzkie,<br />
a może Genezaret?<br />
Kierując się dalej na wschód, dostrzeżemy, że<br />
ziemia szybko „wytraca wysokość” i przy brzegu pięknego,<br />
szmaragdowego jeziora Galilejskiego jesteśmy już<br />
w sporej depresji. Samo jezioro, zwane nie tylko morzem<br />
i nie tylko Tyberiadzkim, ale również jeziorem Genezaret<br />
jest dość długie (21 km) i niezbyt szerokie (11 km),<br />
a kształtem przypomina harfę. Jego największa głębokość<br />
Z góry Tabor rozciąga się widok<br />
na rozległą, zieloną Galileę<br />
32 2_<strong>2014</strong> luty
Podróże<br />
Dziś na szczycie góry w zadbanym<br />
ogrodzie stoi trzynawowa bazylika<br />
Przemienienia Pańskiego<br />
to 45 m, nie może więc imponować bezwzględnymi<br />
parametrami. Jest za to bardzo malownicze, a otaczające<br />
je od strony wschodniej brązowofioletowe wzgórza<br />
Golan stanowią przepiękną oprawę. To w północnej<br />
części tych wzgórz, będących w istocie dość wysokimi<br />
Po twierdzy krzyżowców została tylko<br />
potężna kamienna brama wjazdowa<br />
górami, wznosi się najwyższy szczyt – góra Hermon<br />
(2814 m n.p.m.). Wyższe partie są przez większość<br />
roku pokryte śniegiem i <strong>dla</strong>tego znajdziemy tu nawet<br />
skromny ośrodek narciarski z wyciągiem krzesełkowym<br />
i wypożyczalnią sprzętu. Największym jednak miastem<br />
(ok. 60 tys. mieszkańców) zachodniego brzegu akwenu<br />
jest Tyberiada. W odróżnieniu od arabskiego Nazaretu<br />
jest prawie w 100% zamieszkana przez ludność żydowską.<br />
Część miasta leży jeszcze „wysoko na ziemi”, na wys.<br />
ok. 200 m n.p.m., ale już budki z lodami na plaży – jakieś<br />
400 m niżej. Dzisiejsza Tyberiada to przede wszystkim<br />
kurort i uzdrowisko z doskonałymi wodami termalnymi,<br />
natomiast samo jezioro dostarcza rozrywek w rodzaju<br />
nart wodnych, windsurfingu, przejażdżek łodziami<br />
oraz wypoczynku na pobliskich plażach i kąpieliskach.<br />
Chociaż miasto ma już sporo lat, bo założył je Herod<br />
33 2_<strong>2014</strong> luty
Podróże<br />
Jezioro Genezaret kształtem przypomina harfę...<br />
...i leży w sporej depresji<br />
Wśród spacerowiczów<br />
nie ma Arabów<br />
Przy brzegu cumują łodzie różnego typu<br />
Tak kiedyś zarzucano sieci<br />
Antypas w 20 r. n.e., to pozostało niewiele pamiątek<br />
z odległej przeszłości. Jednak kilka z nich w postaci<br />
resztek usytuowanych nad jeziorem warownych wież<br />
zbudowanych przez krzyżowców robi wrażenie. Wzdłuż<br />
zachodniego wybrzeża jeziora pełno jest miasteczek<br />
i rybackich osad, gdzie jak przed wiekami łowi się ryby,<br />
chociaż prawdopodobnie nie wszyscy lokalni rybacy<br />
Tyberiada nie jest szczególnie urodziwa<br />
przejdą do historii, śladem tych kilku sprzed 2000 lat.<br />
Ryby z jeziora Galilejskiego też już nie takie, tak samo<br />
jak i rodzaje rybackich sieci. Połowy może już nie tak<br />
obfite, by pod ciężarem rwały się sieci, ale jednak ciągle<br />
na tyle efektywne, że w wielu nadbrzeżnych restauracyjkach<br />
można codziennie zjeść świeżą grillowaną rybę,<br />
zwaną tu rybą św. Piotra lub po prostu „piotroszem”.<br />
Ci na górze przynajmniej mieszkają nad poziomem morza<br />
34 2_<strong>2014</strong> luty
Podróże<br />
Z warownych wież krzyżowców pozostały tylko resztki<br />
Jak to w kurorcie, miasto zaczyna żyć po zmierzchu<br />
Przestrzeń mała, lecz pamiątki wielkie<br />
Zachodni brzeg jeziora to jedna wielka pamiątka<br />
kolebki chrześcijaństwa. To tu w Ein Tabgha miało<br />
miejsce cudowne rozmnożenie chleba upamiętnione<br />
dziś niewielkim jasnym kościółkiem, co prawda bardzo<br />
współczesnym, ale powstałym na miejscu bizantyjskiej<br />
świątyni sprzed 1300 lat. Można tu podziwiać wspaniale<br />
Dziś o cudzie rozmnożenia chleba przypomina mały<br />
kościółek ze starymi pięknymi mozaikami, a jedna z nich<br />
jest znana na całym świecie<br />
35 2_<strong>2014</strong> luty
Podróże<br />
Góra Błogosławieństw to piękna bazylika...<br />
... w pięknym, starym ogrodzie...<br />
... z ciekawymi zewnętrznymi mozaikami...<br />
zachowane podłogowe mozaiki z tego okresu. Bardzo<br />
niedaleko znajduje się Góra Błogosławieństw, miejsce<br />
„kazania na górze”. Z tego malowniczego wzgórza rozciąga<br />
się piękny widok na jezioro, a centralnie pośród<br />
wielkiego, zadbanego ogrodu usytuowany jest otoczony<br />
arkadami ośmioboczny kościół, zaprojektowany<br />
w początkach XX wieku (jak wiele innych izraelskich<br />
świątyń) przez wybitnego włoskiego architekta Antoniego<br />
Barluzziego. Kiedy ścieżką pośród wzgórz zejdziemy<br />
na brzeg jeziora, dojdziemy do kościoła Prymatu św.<br />
Piotra, przy którym wśród nadbrzeżnych krzewów stoi<br />
sobie dość ciekawa współczesna rzeźba, przedstawiająca<br />
jeden z najważniejszych dialogów w historii ludzkości.<br />
Zważywszy na charakter św. Piotra połączony z jego<br />
obawami przyjęcia na siebie roli „rybaka ludzi”, nie była<br />
to raczej łatwa rozmowa.<br />
36 2_<strong>2014</strong> luty
Podróże<br />
... a w dole kościół Prymatu św. Piotra z wymowną rzeźbą pewnego dialogu<br />
Kiedy podjedziemy<br />
jeszcze<br />
nieco dalej na północ,<br />
znajdziemy<br />
się w Kafarnaum.<br />
To tutaj w I w. n.e.<br />
powstała jedna<br />
z pierwszych gmin<br />
chrześcijańskich,<br />
a wokół niej spore<br />
Wizytówka miasta<br />
Św. Piotr z atrybutami<br />
władzy<br />
Ruiny synagogi są doskonale zachowane...<br />
... a sąsiednie wykopaliska dają obraz miasteczka<br />
miasteczko. Dzisiaj<br />
można oglądać<br />
dobrze zachowane<br />
resztki synagogi<br />
z II-IV w. n.e., zbudowanej<br />
z wysokim<br />
prawdopodobieństwem<br />
na ruinach tej<br />
historycznej z I wieku,<br />
a w miejscu domniemanego<br />
domu<br />
św. Piotra – rozległe<br />
stanowiska archeologiczne<br />
doskonale<br />
opisujące topografię<br />
ówczesnej osady.<br />
Nie był to duży<br />
obszar, łatwo więc<br />
ustalić przypuszczalną<br />
lokalizację miejsca zamieszkania rodziny św. Piotra<br />
z jego historyczną teściową.<br />
Obok znajduje się ogromna, rozjaśniona wpadającym<br />
przez liczne okna światłem, chociaż z zewnątrz<br />
zupełnie nieciekawa architektonicznie świątynia. Tłumy<br />
zwiedzających oraz pielgrzymów mijają wykutą w brązie<br />
figurę św. Piotra (już wyraźnie po wspomnianej wyżej<br />
rozmowie) z atrybutami władzy.<br />
37 2_<strong>2014</strong> luty
Podróże<br />
Niezbyt szeroki Jordan prezentuje się malowniczo<br />
Jordan, rzeka inne niż wszystkie<br />
Mogłoby się wydawać, że rzeka jak rzeka. Jednak<br />
to Izrael i tu przecież wszystko musi być trochę inaczej.<br />
Topniejące śniegi na górze Hermon tworzą liczne strumienie<br />
dające początek rzece Jordan. Najpierw jednak<br />
łączą się po drodze w potoki Dan i Banias, a te stanowią<br />
Tu właśnie opuścił jezioro Galilejskie<br />
naturalne źródło Jordanu. Główna rzeka kraju od swoich<br />
źródeł biegnie już tylko na południe, jednak nie<br />
w linii prostej, lecz nieustannie się wije i zakręca. Jako<br />
pierwsze napotyka słodkowodne jezioro Genezaret, ale<br />
wpada do niego jedynie „przejściowo”, opuszczając jego<br />
wody na południowym krańcu. To tutaj „gdzie Jordan<br />
wypływa z jeziora” wg tradycji znajduje się symboliczne<br />
miejsce (zwane Jardenit) chrztu Jezusa. Chociaż<br />
od niepamiętnych czasów rzeka płynie na długości<br />
ok. 300 km tym samym północnym odcinkiem Wielkiego<br />
Rowu Afrykańskiego i pokonuje na swym biegu ok. 700<br />
metrów różnicy wzniesień, to współczesny Jordan nie<br />
przypomina wielkiej rzeki z czasów biblijnych, a miejscami<br />
wygląda raczej na dość błotnisty strumień. Dzieje<br />
Dla pątników przygotowano wygodne i bezpieczne miejsce<br />
zejścia do wody, a chrzest Jezusa upamiętniają tablice<br />
w różnych językach<br />
38 2_<strong>2014</strong> luty
Podróże<br />
się tak w wyniku lawinowo<br />
rosnącego zapotrzebowania<br />
odbiorców indywidualnych<br />
i przemysłowych oraz ciągłej<br />
regulacji systemem tam, która<br />
ma zapewnić bezpieczeństwo<br />
hydrologiczne Izraela<br />
i Jordanii. Ostatnio wiele się mówi o niebezpiecznie<br />
nadmiernej eksploatacji, w wyniku czego obniżył się<br />
poziom wody nie tylko w samej rzece, ale też w zasilanym<br />
przez nią morzu Martwym. Oczywiście zasobów<br />
takiej niewielkiej rzeczki nie wystarczyłoby na wszystkie<br />
potrzeby. Sytuację ratuje bogata sieć podskórnych wód<br />
gruntowych nawadniających dolinę Jordanu, dzięki czemu<br />
jest to okolica niezwykle urodzajna. Jordan kończy<br />
swój bieg w morzu Martwym, przez co nieco zmniejsza<br />
stopień jego ciągle hipertonicznego roztworu.<br />
Pustynia Judzka to gorące pustkowie<br />
Co zostało<br />
po jerychońskich trąbach?<br />
Zanim jednak dotrzemy do wybrzeża morza<br />
Martwego, dobrze jest zatrzymać się w gorącej suchej<br />
Judei w okolicy Jerycha, uznawanego za jedno z najstarszych<br />
miast świata i prawdopodobnie najstarsze<br />
nieprzerwanie funkcjonujące siedlisko ludzkie. Naprawdę<br />
warto spojrzeć na pozostałości po biblijnym<br />
mieście, którego mury, jak mówi tradycja, runęły siódmego<br />
dnia oblężenia w wyniku masowego dęcia w trąby<br />
Góra kuszenia nie zachęca do wspinaczki...<br />
... ale na brak jaskiń nie może narzekać<br />
39 2_<strong>2014</strong> luty
Podróże<br />
Wagoniki kolejki linowej zapewnią transport restauratorom i sklepikarzom<br />
przez Izraelitów. Miasto powstało 8-10 tys. lat temu,<br />
gdy myśliwi i zbieracze zrezygnowali z koczowniczego<br />
trybu życia na rzecz zajęcia się uprawą ziemi i hodowlą<br />
zwierząt. Chociaż wokół teren jest pustynny, to dzięki<br />
podziemnej sieci wód gruntowych zawsze była tu zielona<br />
oaza zapewniająca warunki do życia. Dzisiaj to senne<br />
arabskie (leży już na terenie Autonomii Palestyńskiej)<br />
miasteczko poza historią może szczycić się niezwykłym<br />
położeniem: 270 m poniżej poziomu morza, jest więc<br />
jedną z najniżej położonych miejscowości na świecie.<br />
Współczesne badania archeologiczne potwierdzają, że<br />
w pobliżu obecnego Jerycha już 11 tys. lat temu istniały<br />
trzy odrębne siedliska ludzkie. W niewielkiej odległości<br />
od samego miasta, na pustkowiu znajduje się góra<br />
Kuszenia. Skalne urwisko pozbawione roślinności robi<br />
ogromne wrażenie. Na szczyt można się dostać kolejką<br />
linową, która służy nie tylko turystom czy pielgrzymom,<br />
ale zapewnia też dostawę nielicznych niezbędnych<br />
produktów <strong>dla</strong> mieszczącego się tu prawosławnego<br />
greckiego klasztoru. Mnisi nie mają wielkich potrzeb<br />
i są samowystarczalni, za to restauracje zlokalizowane<br />
na szczycie bez transportu i dostawy produktów działać<br />
by nie mogły.<br />
Sól w oku<br />
Morze Martwe to najniższy punkt na Ziemi<br />
z lustrem wody na poziomie 418 m p.p.m. Położone<br />
jest na południowym krańcu Doliny Jordanu. Jego wody,<br />
najbardziej zasolone i najgęstsze na świecie, zawierają<br />
sole potasu, magnezu, bromu, sól kuchenną i wiele<br />
innych związków. Niestety tempo cofania się morza<br />
Martwego wzrosło w ostatnich latach z powodu intensywnego<br />
parowania (1,6 m rocznie) oraz izraelskich<br />
i jordańskich inwestycji hydrologicznych. Według niektórych<br />
źródeł zasilanie zbiornika zmniejszyło się aż<br />
o 75%, a od 1960 roku lustro morza Martwego opadło<br />
o ponad 10 metrów! „Kąpiel” w tym akwenie na pewno<br />
jest atrakcją, ale trudno ją raczej zaliczyć do przyjemności.<br />
Co prawda licznie rozsiane na brzegach ośrodki<br />
SPA oraz centra leczenia chorób układu oddechowego<br />
i dermatologiczne specjalizujące się zwłaszcza w leczeniu<br />
łuszczycy, wykorzystując działanie błota z dna akwenu,<br />
Mnisi greckiego klasztoru doskonale sobie radzą... ... także w kuchni ... a w razie czego<br />
są przecież<br />
telefony <br />
40 2_<strong>2014</strong> luty
Podróże<br />
Amatorów taplania się w słonym ciepłym błocie nie brakuje<br />
pękają w szwach, ale <strong>dla</strong> przypadkowego turysty morze<br />
Martwe miewa też niemiłe niespodzianki. Bardzo<br />
zdradliwe jest nierówne, „podziurawione” dno, będące<br />
efektem lokalnego wygrzebywania błota przez amatorów<br />
okładów „na wszystko”. W dnie pozostają więc wyrwy<br />
i dziury. Chociaż wysoki stopień zasolenia zbiornika<br />
(średnio 28%) nie pozwala teoretycznie na utonięcie,<br />
to paradoksalnie zdarza się tu corocznie sporo takich<br />
przypadków. Co prawda dzisiaj nie stosuje się już metody<br />
rzymskiego wodza Wespazjana, który wrzucaniem do<br />
wody jeńców sprawdzał, czy faktycznie nie można tu<br />
utonąć, ale wystarczy, że amator pływania położy się<br />
na brzuchu i do oczu dostanie się woda, a raczej silny<br />
wodny roztwór sodowo-potasowy. Próba przetarcia<br />
oczu kończy się tak intensywnym bólem, że nieszczęśnik<br />
chcąc się od niego uwolnić, stara się wstać. Wystarczy,<br />
że trafi na wygrzebaną w dnie wyrwę i kłopot gotowy.<br />
Depresja morza Martwego to również wspaniałe,<br />
czyste, pozbawione pyłków roślinnych powietrze<br />
aż o 10% bogatsze w tlen i wysokie, dochodzące do<br />
800 mm Hg (1066,6 hPa) ciśnienie atmosferyczne. Wokół<br />
rozciągają się iście księżycowe krajobrazy ze stromymi<br />
górami i nagimi skałami, przy czym wysokość ich<br />
Za każdym wielkim hotelem stoi wielka góra<br />
Położenie twierdzy Masada chroniło ją przed zdobyciem (do czasu)<br />
Udostępnione ruiny pokazują, jak doskonale była<br />
przygotowana do przetrwania oblężenia<br />
szczytów względem poziomu morza ma wartość ujemną!<br />
Tak trudne i niedostępne tereny były <strong>dla</strong> mieszkańców<br />
zawsze idealnym schronieniem przed wrogiem. Dlatego<br />
do dzisiaj ogromne wrażenie robi usytuowana na szczycie<br />
samotnej góry starożytna twierdza Masada, symbol<br />
nieugiętego ducha narodu żydowskiego. Z tych samych<br />
geologicznych powodów niedostępność jaskiń w północnej<br />
części wybrzeża w okolicy Qumran pozwoliła<br />
ocalić słynne i dziś bezcenne zwoje.<br />
41 2_<strong>2014</strong> luty
Podróże<br />
Na pustyni bez wody można uprawiać sadownictwo<br />
Pustynia, która nie jest pustkowiem<br />
Kierując się dalej na południe, nie możemy<br />
już podążać wzdłuż osi dotychczasowej wędrówki, bo<br />
Jordan zginął gdzieś w beczce soli morza Martwego,<br />
a przed nami jeszcze blisko połowa terytorium Izraela!<br />
Tak trafiliśmy na pustynię Negew – piękną, a czasem<br />
groźną i nieprzewidywalną, nadal przemierzaną przez<br />
karawany Beduinów. Niezbyt liczni mieszkańcy południowej<br />
połówki kraju znajdują zatrudnienie w rolnictwie,<br />
usługach, handlu i przemyśle, zwłaszcza wydobywczym,<br />
bo na tej pustyni jest co wydobywać (sole<br />
potasu, fosforany, magnez). Powstają tu nowe fabryki<br />
produkujące bardzo szeroki asortyment od ceramiki<br />
począwszy, na nawozach skończywszy. W 200-tysięcznej<br />
stolicy regionu Beer Szewa zadomowiły się też<br />
zaawansowane technologie, nad którymi wre praca<br />
w nowoczesnym ośrodku naukowo-badawczym. Na<br />
południu Negew staje się pustynią z niskimi wzgórzami<br />
i równinami przecinanymi kanionami i wąwozami<br />
(wadi), które zimowe ulewy często zamieniają w rwące<br />
potoki. Jeszcze dalej na południe zobaczyć można<br />
wyższe, nagie i skaliste szczyty, kratery i obsypane<br />
głazami płaskowyże. Klimat jest tu znacznie bardziej<br />
suchy i w okolicy wielkiego kurortu Ejlat nad zatoką<br />
Akaba średnie opady roczne są bliskie 0 mm. Zanim<br />
Negew to spore góry, skały i żar z nieba...<br />
... czasem odrobina zieleni w oazie<br />
Jest wtedy gdzie pogadać...<br />
42 2_<strong>2014</strong> luty
Podróże<br />
... można też w cieniu postawić samochód<br />
jednak dotrzemy do Ejlatu, dobrze jest zajrzeć do<br />
miejsca, w którym znajdowały się legendarne kopalnie<br />
króla Salomona, ze stanowiskami do wytapiania rudy<br />
miedzi, wyposażone w pomysłowe powietrzne kominy.<br />
Koniecznie też należy obejrzeć wielkie plantacje warzyw<br />
i owoców świetnie prosperujące w pustynnym klimacie<br />
dzięki dopracowanym tu do perfekcji oryginalnym<br />
systemom nawadniania i zraszania. Zauważmy, że<br />
izraelskie warzywa i owoce uprawiane w niezwykle<br />
trudnych warunkach klimatycznych zaspokajają nie<br />
tylko potrzeby kraju, ale są istotną gałęzią eksportu.<br />
Pomysł na eksport<br />
Jeśli już mowa o eksporcie, to ogromną w nim<br />
rolę odgrywa innowacyjność. Kraj eksportuje z powodzeniem<br />
płody rolne, sprzęt rolniczy, w szczególności<br />
systemy nawadniające, ale też nowoczesne technologie,<br />
rozwiązania w zakresie telefonii komórkowej czy internetu<br />
oraz uzbrojenie i wojskowe systemy bezpieczeństwa.<br />
Sprzedaż minerałów<br />
i zawierających je<br />
kosmetyków z morza<br />
Martwego oraz<br />
fosforanów z pustyni<br />
Negew nie przynosi<br />
oszałamiających zysków.<br />
Jednocześnie<br />
jako rewanż za zwrot Egiptowi półwyspu Synaj – kupowana<br />
po bardzo korzystnych cenach płynie tu ropa<br />
naftowa i gaz ziemny. Jednak prawdziwy interes robi<br />
Izrael na szlifowaniu diamentów. Oczywiście diamenty<br />
Jak nie ma cienia, to przecież zawsze są kamienie<br />
tu nie występują, ale występują, i to w dużej liczbie, ich<br />
szlifierze. I to właśnie tę okoliczność wykorzystano<br />
w odpowiedni sposób.<br />
Kopalnie diamentów znajdują się głównie na<br />
terenie Botswany, Australii, Kanady i Rosji, przy czym<br />
roczne światowe wydobycie to zaledwie 20 ton. Większość<br />
(nawet ok. 80%) wykorzystuje się do produkcji<br />
przemysłowych noży, a tylko pozostała 1/5, z przeznaczeniem<br />
<strong>dla</strong> branży jubilerskiej, trafia na londyńską<br />
giełdę. Tam 60% tych skarbów od razu wykupuje Izrael.<br />
Przywozi je do domu i zabiera się do szlifowania. Może<br />
tak robić, bo dysponuje armią wysoko kwalifikowanych<br />
i co ważne – doświadczonych szlifierzy diamentów. To<br />
emigranci z byłego ZSRR, którzy wraz z dziesiątkami<br />
tysięcy swoich dotychczasowych współobywateli,<br />
przedstawicieli różnych zawodów, zasilają społeczność<br />
Izraela. Wysokie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe<br />
szlifierzy diamentów są bezcenne, bo straty podczas<br />
obróbki dochodzą do 60% wagi materiału. Oszlifowane<br />
diamenty, oceniane wg skali 4 C (carat weight – waga<br />
w karatach, colour – kolor, clarity – przejrzystość, cut –<br />
linia cięcia), dzięki swojej wysokiej klasie eksportuje się<br />
z powodzeniem do wielu krajów świata, a to przynosi<br />
<strong>dla</strong> budżetu roczny zysk nawet 10-12 mld dol.<br />
Z południowego krańca kraju wracamy do jego<br />
centrum. Czas by poznać kibuce, no i Jerozolimę. O tym<br />
wszystkim opowiem w kolejnym numerze GdL.<br />
Tekst i zdjęcia<br />
Alicja Barwicka<br />
okulistka<br />
43 2_<strong>2014</strong> luty
Koty malowane<br />
http://www.lisak.net.pl/blog/wp-content/uploads/2013/09/EMILLE-MINUER-DAWNY-PORTRET-2.jpg<br />
http://www.guariscogallery.com/image/4351/GirlwithKitten.html<br />
Luty – ale nie desperuj<br />
Ewa Dereszak-Kozanecka<br />
Idzie mroźny luty. A tu kwiatki nieosłonięte, róże<br />
nieotulone... Prognozy zapowiadają siarczyste mrozy.<br />
W Suwałkach minus 25! I co ja, biedna, teraz zrobię?<br />
Niektóre krzaczki wypuściły listki... Wiosny im się<br />
zachciało. A teraz klops. Po ciepłym styczniu przyjdzie<br />
srogi luty i buzujące wiosenne soki wymrozi.<br />
Było się tak bezmyślnie ożywiać? Blade listki do<br />
słońca wyciągać?<br />
http://media.catmoji.com/post/czhb/emile-munier-emil-mune-1840-1895novye-domashnie-zhivotnye-18.jpg<br />
Luty. Beznadziejny miesiąc. Fajny tylko <strong>dla</strong> zodiakalnych<br />
Ryb. Mają w nim bowiem swoje rocznice. Przyjmijcie<br />
więc, drodzy jubilaci, najlepsze urodzinowe<br />
życzenia. U osób spod znaku Ryb przeważają zdecydowanie<br />
sprawy ducha nad materialnymi. Bo czyż może<br />
być inaczej w miesiącu tak dolegliwym i brzydkim?<br />
Naokoło szaro, buro i brudno. Albo mroźno i brudno.<br />
Albo mroźno, śnieżnie, a na koniec i tak brudno. Tak<br />
czy inaczej, w lutym czas uciekać od natury w stronę<br />
życia uczuciowego.<br />
Luty. Już tak blisko do wiosny. Chciałaby dusza do<br />
raju. A tu ciągle jeszcze te czapki, szaliki, czerwone<br />
nosy, zachodzące parą okulary, krępujące ruchy ciepłe<br />
kurtki. Niewygodny miesiąc. Może po prostu lepiej by<br />
było przedłużyć styczeń i cieszyć się, że wiosna tuż-tuż?<br />
A co robią koty? Co w lutym robią koty? Tracą<br />
sierść i tracą blask. Smętnie więdną na parapetach,<br />
stęsknionym okiem wypatrując wiosny. Przez nieszczelne<br />
framugi wywąchują podmuchy cieplejszego<br />
wiatru. I czekają. Tak bardzo czekają. Najpiękniej jak<br />
44 2_<strong>2014</strong> luty
Koty malowane<br />
potrafią. W ciepłej pościeli. Przed kominkiem. Nad<br />
miską ciepłego mleka. Coraz częściej odwracają<br />
się w kierunku drzwi. Coraz uważniej wpatrują się<br />
w dal. Coraz częściej myślą o prześlicznej koteczce<br />
sąsiadów. O uroczym Romeo z parteru. I zamiast<br />
z bezbrzeżną miłością, bywa że popatrzą na ciebie<br />
z roztargnieniem...<br />
Nie desperuj. To tylko nadchodzi przedwiośnie.<br />
Nie desperuj. Pomyśl, komu możesz wysłać<br />
walentynkę. I koniecznie wybierz taką z kotami.<br />
Na pocieszenie, by łatwiej znieść ostatnie mrozy<br />
i spokojniej czekać nadejścia naszej ulubionej<br />
pory roku, proponuję rzut oka na kochane koty<br />
Émile Muniera.<br />
Émile Munier (ur. 2 czerwca 1840 w Paryżu,<br />
zm. 29 czerwca 1895) – francuski malarz,<br />
przedstawiciel akademizmu, autor licznych lirycznych<br />
obyczajowych scenek, do których często pozowały<br />
mu własne dzieci. Malował z uwagą, nieśpiesznie<br />
i pięknie.<br />
A najpiękniej malował dzieci i koty. Jego<br />
obrazy zadziwiały pietyzmem i czułością portretu.<br />
Popatrzcie na jasny portret wielkookiej dziewczynki<br />
z łaszącym się kotem na ramieniu... Prawda jak pięknie<br />
się tulą?<br />
Aczkolwiek nieco przesłodzone, obrazy te są<br />
tak ciepłe i wzruszające, że z pewnością pomogą nam<br />
przetrwać złe humory lutego.<br />
Cokolwiek by nie pisać o obrazach Muniera,<br />
brzmi banalnie.<br />
Ja żałuję, że nie<br />
http://www.lisak.net.pl/blog/wp-content/uploads/2013/09/EMILLE-MINUER-DAWNY-PORTRET-9.jpg<br />
http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Munier_Emile_Playing_with_the_Kittens_1895_Oil_On_Canvas.jpg<br />
jest popularny, choć na pewno obecny na licznych<br />
starych reprodukcjach, dziś niemodnych i upchniętych<br />
w piwnicach czy na strychu...<br />
Stary malarz dawnych czasów, kiedy człowiek<br />
i jego przyjaciel warci byli uwagi, portretu i uczuć. A my,<br />
tacy nowocześni ? Nam nie wolno się rozczulać! My nie<br />
mamy czasu...<br />
45 2_<strong>2014</strong> luty<br />
http://<strong>dla</strong>zdrowia.kocidom.waw.pl/sztuka-xix-wieku/260-emile-munier.html<br />
Ewa Dereszak-Kozanecka<br />
psychiatra<br />
http://www.lisak.net.pl/blog/wp-content/uploads/2013/09/EMILLE-MINUER-DAWNY-PORTRET-31.jpg<br />
http://media-cache-ec0.pinimg.com/736x/cc/53/b5/cc53b53fb2021317ef21354bbe28557f.jpg
Nietypowe doznania<br />
Relacja z „Niewidzialnej wystawy”<br />
60 minut w ciemności<br />
Większość recenzji z dowolnej wystawy podaje takie informacje jak: ile eksponatów<br />
zgromadzono na jakiej powierzchni. I tu mam podstawowy kłopot. Nie wiem, ile<br />
przedmiotów jest na wystawie, chyba nie wszystkie widziałam. Nie wiem też, jaką<br />
powierzchnię zajmuje ekspozycja, mimo że byłam we wszystkich udostępnionych<br />
pomieszczeniach. Jak to możliwe? Na tej wystawie nic nie widać – zwiedzamy po<br />
ciemku.<br />
Mam w pamięci film Zapach kobiety, w którym<br />
pułkownik – weteran wojny nie może zaakceptować<br />
utraty wzroku i planuje samobójstwo. Dla drugim<br />
biegunie – film Doczekać zmroku, w którym niewidoma<br />
bohaterka, nieświadoma zamiarów włamywacza,<br />
wygrywa z nim dzięki temu, że doskonale zna rozkład<br />
swojego mieszkania. W tym filmie z 1967 roku nie<br />
przedstawiono żadnych przyrządów, które mogły ułatwiać<br />
życie ociemniałym. A jak jest teraz?<br />
Pierwsza część wystawy zaznajamia z takimi przedmiotami:<br />
mówiący zegarek i kalkulator, plastikowy<br />
uchwyt – wieszaczek do kompletowania jednakowych<br />
skarpetek, które mogą z tym wieszaczkiem być prane,<br />
przyrząd do krojenia jabłka na cząstki i odkrawania<br />
gniazda nasiennego. Plastikowy miernik szerokości<br />
banknotów (wypukłe figury geometryczne są czytelne<br />
tylko na niezniszczonych banknotach, więc <strong>dla</strong> ułatwienia<br />
dodatkowo nasze banknoty mają różną szerokość).<br />
Ten sam przyrząd ma wycięte okienko pomagające<br />
niewidomym składać podpis na dokumentach. Inny<br />
przyrząd – specjalna nasadka umożliwiająca kontrolowanie<br />
poziomu nalewanego płynu do szklanki czy<br />
kubka. Są pomoce lekcyjne do nauki pojęcia ułamków.<br />
Jest też specjalny uchwyt, który może się przydać każdej<br />
gospodyni: pomaga oddzielić żółtko od białka w surowym<br />
jajku. Oddzielną część ekspozycji stanowi tablica<br />
z 63 znakami pisma wypukłego, czyli Braille’a po polsku,<br />
i tabliczka z dłutkiem do robienia dziurek. By zapis mógł<br />
46<br />
być odczytany, piszący musi robić dziurki od prawej do<br />
lewej i na dodatek muszą to być lustrzane odbicia liter<br />
– inaczej po przeciwnej stronie wypukłe znaki byłyby<br />
nieczytelne. To jest trudność. Pismo Braille’a to układ<br />
6 punktów, 2 kolumny po 3 rzędy. 6 jednakowych klawiszy<br />
ma maszyna do pisania <strong>dla</strong> niewidomych. Jeden<br />
dodatkowy, dłuższy klawisz to spacja. No i prawdziwa<br />
rewelacja – komputer, który nie ma myszki, za to mówi,<br />
to znaczy podaje nazwy pasków narzędzi, odczytuje<br />
teksty z wyszukiwarek. Niestety, nie czyta obrazków ani<br />
zdjęć. To jeszcze nie jest możliwe. Ale wiem z prasy, że są<br />
konstruowane czytniki pisma drukowanego, które przekładają<br />
układ liter na zapis dźwiękowy, doprowadzany do<br />
słuchawki. Braillem można zapisać nuty (ale na planszy<br />
nie ma przykładu, jak to się robi), wzory chemiczne.<br />
Przewodniczka nie wiedziała, na jakiej zasadzie układ<br />
punktów jest przekładany na pismo z niełacińskimi<br />
literami (arabskie, chińskie), ale zapewne ten system<br />
został <strong>dla</strong> takich znaków opracowany.<br />
Po tej części wstępnej otwierają się drzwi, za którymi<br />
jest kompletna ciemność. Druga przewodniczka,<br />
pani Ola, przejmuje nas w pomieszczeniu, które tylko<br />
ona zna i ma nad nami przewagę. Mamy się poruszać<br />
swobodnie, z rękoma wyciągniętymi przed siebie, nachylonymi<br />
pod kątem mniejszym niż prosty, w trosce<br />
o nasze oczy. „Nie jesteście państwo zombie, proszę nie<br />
trzymać rąk wyprostowanych”, żartuje pani Ola. Mimo<br />
to na początku staramy się dotykać delikatnie pleców<br />
2_<strong>2014</strong> luty
Nietypowe doznania<br />
poprzedniej osoby. Na szczęście grupy są maksymalnie<br />
8-osobowe. Po chwili każdy idzie w swoją stronę, jednak<br />
wpadamy na siebie co jakiś czas. Ponieważ poruszamy<br />
się powoli, macając stopami podłoże, nie dochodzi do<br />
żadnej kolizji. Nic nie widać! Jeśli na chwilę w znanym<br />
nam pomieszczeniu zgaśnie światło, radzimy sobie, bo<br />
zwykle wpada choćby wąska strużka z latarni ulicznej,<br />
reflektorów samochodów, okien sąsiedniego budynku.<br />
W ciemni fotograficznej bezpieczna czerwona żarówka<br />
po paru minutach przebywania daje tyle światła, że<br />
poruszamy się bez problemu.<br />
Jak się czułam w kompletnej ciemności? Powiedzieć<br />
że niepewnie, to nic nie powiedzieć. W szafkach koło<br />
kasy zostawiliśmy nie tylko nasze okrycia, ale torebki<br />
i telefony komórkowe. Nikt nie może sobie pomagać<br />
rozświetlając ciemność. Nie o to tutaj chodzi. Przede<br />
wszystkim nie wiedziałam, czy czasem nie „czyhają”<br />
na nas jakieś przeszkody. Poczułam się bezpieczniej,<br />
docierając do ściany. Rozpoznawałam faktury dotykanych<br />
przedmiotów: gładkie i chropowate, szeleszczące<br />
i milusio mięciutkie. Były tam niewielkie przedmioty,<br />
które mogłam unieść i inne, przytwierdzone do ściany<br />
lub podłoża.<br />
Czarno, czarno do sześcianu, czarno i ciemno zarazem.<br />
Czarna ciemność, jeśli tak mogę to określić. Dam<br />
radę, jestem tu na własną odpowiedzialność, kupiłam<br />
bilet. Oczywiście, gdyby ktoś dostał ataku paniki (zdarzają<br />
się takie przypadki, wyjaśnia pani Ola ), to w każdej<br />
chwili można zrezygnować ze zwiedzania. Wsłuchiwałam<br />
się w dochodzące odgłosy. Pomieszczenia wydawały<br />
się obszerne, ale natknięcie się na ścianę powodowało<br />
irracjonalne odczucie ciasnoty. Zapytani o wielkość<br />
pierwszego pomieszczenia, pomyliliśmy się znacznie.<br />
Wydawało mi się, że kręcimy się w kółko, mimo że przechodziliśmy<br />
przez drzwi i nie wchodziliśmy ponownie do<br />
tych samych pomieszczeń. Skąd to wiem? Bo w każdym<br />
pomieszczeniu były inne przedmioty. A mózg, oszukany<br />
brakiem choćby najmniejszego oświetlenia, płatał nam<br />
figle, sugerując, że chodzimy w kółko. Najpewniej czuł<br />
się chyba najmłodszy, 10-letni chłopiec, bo poruszał<br />
się dość szybko, skoro co chwilę czułam pod ręką jego<br />
47<br />
głowę. W pewnym pomieszczeniu, zasugerowana wyjaśnieniem<br />
gdzie jesteśmy, zaczynam widzieć gwiazdy.<br />
Są jednakowej jasności, równomiernie rozmieszczone<br />
na czarnym niebie. To chyba efekt niedawnej nocy<br />
sylwestrowej, komentuje przewodniczka. Złudzenie<br />
optyczne w ciemności – a to ci dopiero!<br />
Itak powoli szurając nogami i bez trudu rozpoznając<br />
przedmioty i rodzaj pomieszczenia, dotarliśmy do największej<br />
zagadki na trasie. Na ścianie wisi coś płaskiego,<br />
coś co ma wypustki w obrębie krawędzi zewnętrznej.<br />
Nikt nie odgadł, czego dotykaliśmy, aż podpowiedziała<br />
nam przewodniczka. Dlaczego nie mogliśmy „zobaczyć”<br />
co to było? Bo nie znaliśmy takiego przedmiotu. Stąd<br />
nasza bezradność w rozpoznaniu.<br />
I<br />
chyba to jest podstawowy walor tej wystawy. Możemy<br />
zrozumieć, z jakimi trudnościami stykają się<br />
niewidomi od urodzenia – uczą się przedmiotów dzięki<br />
dotykowi, zapachowi, smakowi. Muszą te doznania<br />
przypisać konkretnej rzeczy, którą nazwie osoba widząca,<br />
i jeszcze zapamiętać. Teraz pojmuję, jak trudno opisać<br />
świat komuś, kto nie zna pojęć takich na przykład jak<br />
odległość czy rodzaj oświetlenia. Można pokazać, co<br />
znaczy mały i duży rękoma, ale jak opisać na przykład<br />
rodzaj cienia, który rzuca drzewo w pochmurny dzień?<br />
A co z kolorami – jak je przedstawić słowami? Jeśli nie<br />
słowami, to innymi zmysłami. Kolor żółty ma smak<br />
musztardy i miękkość piór kurczaczka, kolor czerwony to<br />
smak truskawek i odczucie bólu, gdy się oparzymy, zieleń<br />
to zapach skoszonej trawy. To są przykłady z książeczki<br />
do nauki o kolorach <strong>dla</strong> niewidomych dzieci. Audiodeskrypcja<br />
w kinie pozwala dopowiedzieć szczegóły akcji<br />
filmu, są audiobooki ale… Jak odważni są ci, którzy<br />
sami poruszają się po mieście! Biała laska to niewiele.<br />
Z drugiej strony świat można przecież poznawać na wiele<br />
sposobów, przy niewielkiej pomocy przyjaciół mogą to<br />
robić też niewidomi. Nie powinni siedzieć w domu, jak<br />
tytułowa Jolanta z opery Czajkowskiego.<br />
Wychodzimy innymi drzwiami, niż te, przez<br />
które weszliśmy. A więc rzeczywiście nie kręciliśmy<br />
się w kółko, nie było przesuwanych bezszmerowo ścian<br />
i zmiany dekoracji, jak na teatralnej scenie. Naprawdę<br />
2_<strong>2014</strong> luty
Nietypowe doznania<br />
pokonaliśmy w ciągu godziny pewien dystans. Ale jaki?<br />
To pozostanie tajemnicą organizatorów.<br />
Po zwiedzeniu tej wystawy (chciałam powiedzieć obejrzeniu,<br />
ale nie jestem pewna, czy to właściwe słowo)<br />
inaczej rozumiem film Imagine. Niewidomy nauczyciel<br />
stosując metodę tzw. kląskania, czyli nasłuchiwania<br />
odbicia dźwięków wydawanych przez ociemniałych,<br />
porusza się po ruchliwych ulicach. Taki rodzaj echolokacji.<br />
Reżyser mówi do widza: wyobraź sobie przedmioty,<br />
a zobaczysz je. Uważam, że nie jest to możliwe.<br />
Niestety nie mogę opowiedzieć, co „widziałam”<br />
na „Niewidzialnej wystawie”, przewodnicy proszą o niezdradzanie<br />
tajemnic, które odkryliśmy. Byłoby to porównywalne<br />
ze zdradzeniem puenty zagadki kryminalnej.<br />
Żałuję też, że nie mogliśmy zobaczyć pomieszczeń po<br />
zapaleniu światła. Konfrontacja nie jest przewidziana.<br />
Wszystko, co zobaczyliśmy innymi niż wzrok zmysłami,<br />
pozostanie w naszej wyobraźni. Proszę wierzyć, ta<br />
wystawa wywiera głębokie wrażenie.<br />
A na zakończenie zagadka: ile kosztował wafelek<br />
w czekoladzie, który kupiłam w ciemno podczas zwiedzania?<br />
Dla ułatwienia dodam, że zapłaciłam monetą,<br />
która ma gładki rant, bez żadnych ząbków.<br />
Styczeń <strong>2014</strong> r.<br />
⠠⠚⠁⠛⠕⠙⠁⠀⠠⠉⠵⠥⠗⠁⠅<br />
Jagoda Czurak<br />
ekonomistka z rodziny lekarskiej<br />
Rys. Zen<br />
48<br />
2_<strong>2014</strong> luty
Change language