Powojenna toponimia byłych Prus Wschodnich

202 KRYSTYNA SZCZEŚNIAK
zupełnie nową strukturą i mieć odmienną od pierwotnej semantykę, a przez to niczym
się nie różniły od nazw niemieckich na innym obszarze, jak np. Teichwalde (Doliwy,
Doliwen); Bornberg Ostpr. (Włosty, Flosten), Milchbude (Klewiny, Klewienen), czy
Lagenrueck (Użbale, Uschballen) albo Hermsdorf (Osiek k. Godkowa), Deutchendorf
(Wilczęta) oraz cytowane już wcześniej Hitlershoehe (Suczki, Suczken, Sutzken).
Niekiedy zdarzały się sytuacje zabawne, jak choćby z nazwą Gieraliszki, którą do
roku 1938 zapisywano jako Girralischken lub Gerehlischken (z wieloma innymi
odmiankami fonetycznymi czy tylko graficznymi), a po tym czasie osadę nazywano
Gerwalde. W tej ostatniej wersji ,,spotkały się” dwa lasy, jeden litewski, zawarty
w pierwszej jej części (girià), w drugiej – niemiecki (Wald).
Zatem przed wybuchem drugiej wojny światowej na obszarze Prus Wschodnich,
acz w różnym stopniu na różnych obszarach terytorium tego państwa, zachowały się
w tamtejszej toponimii ślady osadnictwa bałtyckiego, słowiańskiego (czasem nieudolnie
tylko zatarte) oraz niemieckiego, a krótko przed jej końcem nazwy zapisane
na mapach (te z okresu tzw. „chrztów hitlerowskich”) zwykle pozostały tylko na nich,
czasem też na drogowskazach – bo w świadomości ludzi (o czym świadczą choćby
wypowiedzi dawnych ich mieszkańców, czy też nekrologi publikowane w czasopiśmie
„Die Heimatbrücke” 13 ) pozostały w przeważającej części tylko toponimy sprzed
tego okresu.
Po drugiej wojnie światowej, jak wspomniałam we wstępie artykułu, interesujący
nas obszar na skutek ustaleń polityków znalazł się w granicach trzech państw: Rosji
(obwód kaliningradzki), Polsce i na Litwie. W każdym z tych państw inaczej rozwiązano
sprawę toponimii tego rejonu Prus Wschodnich, który mu przypadł w udziale,
w efekcie czego nazwy tej części Europy po raz kolejny zmieniły swoje brzmienie,
semantykę i strukturę.
I tak w Rosji, na terenie obwodu kaliningradzkiego zatarto wszelkie ślady poprzedniego
nazewnictwa, niezależnie od jego genezy, zachowując tylko dwa hydronimy:
nazwę Niemna i Pregoły. Pozostałe, nowo utworzone po roku 1946 nazwy
są typowo rosyjskie (nawet nie wschodniosłowiańskie, choć w niektórych wypadkach
przywołują antroponimy lub toponimy ukraińskie czy też białoruskie, ale też
w wersji zrusyfikowanej). Możemy w nich, ze względu na ich semantykę, wyróżnić
kilka grup, z których najliczniejszą stanowią te, w których zapisano antroponimy
(głównie nazwiska lub pseudonimy, choć są też imiona; ten ostatni przypadek wystąpił
np. gdy obok siebie położone osady nazwano od imienia i nazwiska tej samej
osoby, jak Jemieljanowka i Pugaczowka – od Jemieljana Pugaczowa) osób, głów-
Ortsnamenbestand der Provinz Ostpreussen seit dem Beginn des XIX Jahrhunderts von F. Gause,
Koenigsberg 1935.
13 W jednym tylko 5. numerze tego czasopisma z roku 2000 znajdziemy takie wypowiedzi, jak Hansa
Günthera Meißnera: ,,In Grabowen – es war gerade in Arnswald umbenannt worden – hatte ich in
der Schule Heimatkunde”, czy Sławy Tarasiewicz: ,,Dort lag unser Bauernhof im Ortsteil Ostrowken
(Waldbude)”. W nekrologach znajdujących się w tym samym numerze wspomnianego czasopisma pojawiły
się nazwy Loien, Duneiken, Winterberg, Eszergallen, Dorsche, obok nazw pochodzących z czasu
wspomnianych ,,chrztów”: Jarkental, Staatshausen, lub też zapisane tam: Holzeck/Mittel Jodupp (czyli
obie wersje nazewnicze obok siebie).