SUKCES W BRANżY BUDOWLANEj - EUROSTYL Nowe Spojrzenie

Warto wiedzieć
Warto wiedzieć
Słynne
oszustwa
w nauce
Na pierwszy rzut oka mogłoby
się wydawać, że nauka z samej
swojej definicji powinna być
wolna od oszustw. Jednak tam,
gdzie wchodzą w grę pieniądze
i sława, wielu naukowców ulega
różnym pokusom
BBłędy i oszustwa w nauce pojawiają się dość
często. Zwykle jednak są one szybko wykrywane
dzięki weryfikacji badań przez innych
uczonych. Cyril Burt, brytyjski psycholog badający
zachowania bliźniaków, zmyślił tak wielu
uczestników badań, że członkowie jego zespołu
musieliby pracować przy tym projekcie po
trzydzieści godzin dziennie. William Summerlin,
specjalista od chorób nowotworowych, przeszczepiał
w laboratorium płaty czarnej skóry
białym myszom, niestety ktoś zauważył, że niektóre
gryzonie są pokolorowane czarnym flamastrem.
Ludzie związani z nauką najczęściej
muszą się borykać z plagiatami i podkradaniem
wyników. Od czasu do czasu mamy jednak do
czynienia z bardziej spektakularnymi przypadkami,
których skutki dramatycznie odbijają się
na karierach naukowych.
Zabójcze liczby
Pierwsza znana próba naukowego oszustwa
najprawdopodobniej miała miejsce dwa i pół tysiąca
lat temu. Doszło wtedy do dramatycznych
tekst: maciej kocuj
Rafael Santi: Szkoła Ateńska, fragment fresku z Pałacu Watykańskiego
wydarzeń w szkole założonej przez Pitagorasa.
Ten sławny uczony i jego uczniowie dokonywali
wtedy przełomowych odkryć w dziedzinie
matematyki. Byli przekonani, że wszystko jest
liczbą i da się sprowadzić do matematycznych
wzorów. Oparli na tym całą filozofię, a nawet
religię. Szkoły pitagorejczyków były bardziej
podobne do klasztorów. Cenili sobie milczenie
i niektóre odkrycia trzymali w tajemnicy. Nagle
ich uporządkowany świat został zmącony przez
Hippazosa z Metapontu. Był to jeden z uczniów
Pitagorasa, który odkrył liczby niewymierne.
Okazało się, że istnieją rzeczy, których nie da
się policzyć. Dla fanatycznych matematyków
było to nie do zaakceptowania. Postanowili
ukryć ten straszny fakt i zlikwidować dociekliwego
Hippazosa. Uczony został utopiony
w Morzu Śródziemnym, a pitagorejczycy wrócili
do swojego uporządkowanego świata.
Angielski małpolud
Na początku XX wieku naukowcy poszukiwali
bezpośredniego przodka człowieka. Dzięki wy-
kopaliskom odkryto w kilku miejscach szczątki
neandertalczyków, ale większość antropologów
twierdziła, że byli oni zbyt prymitywni i mieli za
małe mózgi, żeby mogli być naszymi przodkami.
W takiej atmosferze w 1911 roku niedaleko
angielskiej miejscowości Piltdown archeolog
Charles Dawson znalazł kawałki czaszki i kość
żuchwy sprzed wielu tysięcy lat. Badania wykazały,
że mimo prymitywnej szczęki czaszka
miała wiele cech współczesnych ludzi i mogła
pomieścić całkiem duży mózg. Naukowcy
byli zachwyceni. Wreszcie odkryli hominida,
który mógł dostąpić zaszczytu bycia naszym
przodkiem. Pojawiło się kilka głosów, poddających
odkrycie w wątpliwość, ale zostały one
zignorowane. „Człowiek z Piltdown” przez następnych
40 lat zajmował pozycję brakującego
ogniwa między małpami i ludźmi. Wielkie odkrycie
okazało się jednak wielkim oszustwem.
Po kolejnych znaleziskach kości pitekantropów
i australopiteków wielu naukowców zauważyło,
że „człowiek z Piltdown” nie pasuje do
wyłaniającego się obrazu ewolucji hominidów.
Postanowiono przeprowadzić szczegółowe badania,
które wykazały, że „odkryte” przez Charlesa
Dawsona szczątki to kilka kości człowieka
współczesnego zmarłego około 500 lat temu
i żuchwa orangutana. W momencie zdemaskowania
oszustwa od dawna nie żyły już osoby
biorące udział w odkryciu i badaniu „człowieka
z Piltdown”. Trudno więc wyrokować, kto dokonał
fałszerstwa. Najprawdopodobniej zamieszany
w nie był odkrywca szczątków Charles
Dawson, ale raczej sam nie potrafiłby odpowiednio
postarzyć kości, bo był archeologiem
amatorem. Prawdopodobnie pomógł mu jakiś
naukowiec. Różne poszlaki mogą wskazywać
na wielu z nich. Paleontolog Smith Woodward
był obecny przy prowadzonych wykopaliskach,
odkryte szczątki pasowały idealnie do teorii
ewolucyjnej Elliota Smitha, a Arthur Keith napisał
artykuł o znalezisku jeszcze przed jego
ogłoszeniem. W 1996 roku w Muzeum Historii
Naturalnej w Londynie odkryto podobnie
spreparowane i sztucznie postarzone szczątki
w rzeczach byłego kustosza Martina Hintona.
Być może to on stał za tym fałszerstwem.
Tajemnicze promieniowanie
Przełom XIX i XX wieku obfitował w wiele przełomowych
osiągnięć w dziedzinie fizyki. Jednym
z bardziej doniosłych wydarzeń było odkrycie w
1895 roku promieni X przez Wilhelma Roentgena.
Wielu naukowców badało to promieniowanie
licząc na to, że odkryją coś ciekawego i spłynie na
nich część splendoru. Jednym z nich był Francuz
Prosper-Rene Blondlot. Eksperymentował z rozgrzanymi
włóknami platynowymi umieszczonymi
w żelaznej rurze. W pewnym momencie doszedł
do wniosku, że ma do czynienia z nieznanym
promieniowaniem, które powoduje widoczne gołym
okiem efekty, takie jak zwiększenie jasności
płomienia. Blondlot postanowił nadać swojemu
odkryciu nazwę – promieniowanie N. Eksperymentował
dalej, odkrywając między innymi, że
emituje je większość metali i rozgrzane na słońcu
cegły. Inni francuscy uczeni byli zachwyceni
odkryciem. Zaczęły się mnożyć liczne publikacje
naukowe. Tymczasem fizycy z innych krajów
mieli problemy z powtórzeniem francuskich eksperymentów.
Bardzo dziwiło to Blondlota, który
u siebie w laboratorium obserwował linie promieniowania
N dzięki przepuszczaniu go przez
aluminiowy pryzmat. Brytyjskie Towarzystwo
Naukowe poprosiło amerykańskiego naukowca
Roberta Wooda, żeby udał się do Francji i na
własne oczy zobaczył eksperymenty Blondlota.
Francuski uczony wpuścił Wooda do swojego
laboratorium i rozpoczął pokaz. Okazało się
jednak, że amerykański fizyk nie dostrzega żadnych
efektów, na które wskazywał Blondlot. Eksperymenty
odbywały się w ciemnym pomieszczeniu.
W pewnej chwili Wood niepostrzeżenie
schował do kieszeni aluminiowy pryzmat, dzięki
któremu Francuz obserwował widmo promieniowania
N. Ku zaskoczeniu Amerykanina Blondlot
nie przerywał eksperymentu i nadal widział rozproszone
promienie. To przypieczętowało los
promieni N i Blondlota. Wielu naukowców, którzy
go znali nie kwestionowało jego uczciwości.
Twierdzili, że padł ofiarą własnych błędów. Jest
też prawdopodobne, że oszukał go jego własny
asystent, który chciał wejść w łaski uczonego
i naginał do jego marzeń wyniki eksperymentów.
W kilka miesięcy po sławetnej wizycie
Wooda Francuska Akademia Nauk nagrodziła
Blondlota medalem za osiągnięcia. Mimo
to uczony wpadł w depresję, oszalał i zmarł
w niesławie.
Energia znikąd
W 1989 roku świat nauki zatrząsł się w posadach,
gdy Martin Fleishmann i Stanley Pons
ogłosili, że udało im się przeprowadzić reakcję
syntezy atomowej bez użycia reaktora, czyli
tak zwaną zimną fuzję. Zrobili to przy pomocy
prostego elektrolizera, ciężkiej wody oraz
palladowych i platynowych elektrod. Oświadczenie
naukowców zostało przyjęte z wielkim
entuzjazmem. Wiele osób było pewnych, że
właśnie nastała nowa era taniej energii. Fleishmann
i Pons nie podali zbyt wielu szczegółów,
ale wiele laboratoriów próbowało powtórzyć
ich doświadczenie. Początkowo napływały
obiecujące informacje. Na Uniwersytecie A&M
w Teksasie w jednym z elektrolizerów zaobserwowano
powstanie dużej nadwyżki ciepła,
czyli efektu wskazującego na reakcję syntezy
atomowej. W instytucie Georgia Tech wykryto
emitowane przez elektrolizer neutrony. Inne
ośrodki naukowe donosiły o zaobserwowaniu
w trakcie eksperymentów pewnych efektów
cieplnych. Euforia nie trwała jednak długo. Najpierw
renomowany Massachusetts Institute of
Technology po przeprowadzeniu wnikliwych
badań oświadczył, że nie stwierdzono wystąpienia
syntezy atomowej. Później Uniwersytet
A&M z Teksasu odwołał swoje wcześniejsze
potwierdzenia, ponieważ odkrył błąd w uziemieniu
zastosowanego w eksperymencie termometru.
Naukowcy zaczęli wytykać Fleishmannowi
i Ponsowi coraz więcej błędów w ich
eksperymencie i rozumowaniu. Fizycy jądrowi
zauważyli, że przeciwko zaistnieniu syntezy
jądrowej świadczy obecność Fleishmanna
i Ponsa na konferencjach prasowych. Gdyby
w ich eksperymentach wydzielały się takie ilości
neutronów, o jakich mówili, to obydwaj chemicy
mieliby poważne problemy zdrowotne. Odkrywcy
zimnej fuzji niedokładnie mierzyli wydzielane
przez elektrolizer ciepło. Nie przeprowadzili też
eksperymentów kontrolnych z użyciem zwykłej
wody zamiast ciężkiej. Fleishmann i Pons
nadal wierzą, że w odpowiednich warunkach
może dojść do reakcji syntezy jądrowej. Mają
też na świecie swoich zwolenników. Jednym
z nich jest japoński biznesmen Eiji Toyota, który
zakupił dla Fleishmanna i Ponsa laboratorium
we Francji, gdzie mogą dalej prowadzić swoje
eksperymenty.
Niebezpieczne szczęście
W 1992 roku znany psycholog Richard Bentall
opublikował artykuł w czasopiśmie naukowym
„Journal of Medical Ethics”. Przedstawił w nim
swoje badania dotyczące uczucia szczęścia.
Sklasyfikował je jako zaburzenie psychiczne.
Wykazał, że u ludzi będących w stanie szczęśliwości
występują nieracjonalne zachowania, problemy
z prawidłową percepcją otoczenia i są oni
upośledzeni, jeśli chodzi o pamiętanie negatywnych
zdarzeń. Zasugerował, że uczeni zajmujący
się głównie badaniem stanów depresyjnych
nie zauważyli, że stan bycia szczęśliwym spełnia
podstawowe kryteria choroby umysłowej.
Publikacja ta odbiła się szerokim echem i wywołała
panikę w niektórych kręgach naukowych.
Wnioski Bentalla nie były jednak poparte rzetelnymi
badaniami. Autor przez długi czas musiał
prostować sprawę i wyjaśniać dziennikarzom
z różnych stron świata, że chciał w ten sposób
z jednej strony zażartować z naukowców zajmujących
się psychologią, a jednocześnie zwrócić
uwagę, jak trudno jest odróżnić osobę zdrową od
chorej psychicznie i nie powinno się przy takiej
diagnozie wyciągać pochopnych wniosków. •
52 53