Rok 2010, tom 64, nr 2 - Państwowy Zakład Higieny
Rok 2010, tom 64, nr 2 - Państwowy Zakład Higieny
Rok 2010, tom 64, nr 2 - Państwowy Zakład Higieny
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Przegląd Epidemiologiczny<br />
K W A R T A L N I K<br />
ORGAN NARODOWEGO INSTYTUTU ZDROWIA PUBLICZNEGO<br />
– PAŃSTWOWEGO ZAKŁADU HIGIENY<br />
I POLSKIEGO TOWARZYSTWA<br />
EPIDEMIOLOGÓW I LEKARZY CHORÓB ZAKAŹNYCH<br />
Index Copernicus 5,56 Punktacja MNiSW 6<br />
<strong>tom</strong> <strong>64</strong> <strong>2010</strong> <strong>nr</strong> 2<br />
TREŚĆ<br />
Streszczenia: www.pzh.gov.pl/przeglad_epimed<br />
KRONIKA EPIDEMIOLOGICZNA<br />
A Zieliński, M P Czarkowski: Choroby zakaźne w Polsce w 2008 roku ........................................................ 151<br />
J Rogalska: Odra w Polsce w 2008 roku ......................................................................................................... 159<br />
I Paradowska-Stankiewicz, H Orlikova: Świnka w Polsce w 2008 roku ........................................................ 163<br />
J Rogalska: Różyczka w Polsce w 2008 roku .................................................................................................. 167<br />
I Paradowska-Stankiewicz: Ospa wietrzna w Polsce w 2008 roku ................................................................. 171<br />
M Romanowska, M P Czarkowski, I Nowak, E Staszewska, S Donevski, L B Brydak: Grypa w Polsce<br />
w 2008 roku ........................................................................................................................................... 175<br />
I Paradowska-Stankiewicz, J Rudowska: Krztusiec w Polsce w 2008 roku .................................................... 181<br />
M P Czarkowski, B Kondej: Płonica w Polsce w 2008 roku ........................................................................... 185<br />
A Turczyńska, A Polkowska: Zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenia mózgu w Polsce w 2008<br />
roku ...................................................................................................................................................... 189<br />
H Stypułkowska-Misiurewicz, A Napiórkowska: Legioneloza w Polsce w 2008 roku................................... 195<br />
H Stypułkowska-Misiurewicz, A Baumann: Czerwonka bakteryjna i pełzakowa w Polsce w 2008 roku ...... 199<br />
A Baumann, M Sadkowska-Todys: Zatrucia i zakażenia pokarmowe w Polsce w 2008 roku ........................ 205<br />
A Napiórkowska, M Sadkowska-Todys: Jersinioza w Polsce w 2008 roku .................................................... 213<br />
M Sadkowska-Todys, B Kucharczyk: Kampylobakterioza w Polsce w 2008 roku ....................................... 217<br />
P Orysiak, M P Czarkowski, M Sadkowska-Todys: Salmonelozy w Polsce w 2008 roku .............................. 221<br />
M Czerwiński, M P Czarkowski, B Kondej: Zatrucia jadem kiełbasianym w Polsce w 2008 roku .............. 231<br />
A Baumann: Wirusowe zapalenie wątroby typu A w Polsce w 2008 roku....................................................... 235<br />
M Stępień, M P Czarkowski: Wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w 2008 roku............................ 239<br />
M Stępień, M Rosińska: Wirusowe zapalenie wątroby typu C w Polsce w 2008 roku ................................... 245<br />
A Zieliński: Tężec w Polsce w 2008 roku ....................................................................................................... 251<br />
M Sadkowska-Todys, B Kucharczyk: Wścieklizna w Polsce w 2008 roku .................................................... 253<br />
M Sadkowska-Todys, E Gołąb: Włośnica w Polsce w 2008 roku ................................................................... 259<br />
M Waloch: Tasiemczyce w Polsce w 2008 roku .............................................................................................. 261<br />
B Werbińska-Sienkiewicz, E Staszewska, M Rosińska: Zakażenia HIV i zachorowania na AIDS w Polsce<br />
w 2008 roku ........................................................................................................................................... 265<br />
M Stępień: Zimnica w Polsce w 2008 roku ..................................................................................................... 273<br />
M Korzeniewska-Koseła: Gruźlica w Polsce w 2008 roku ............................................................................. 275<br />
S Majewski, I Rudnicka: Choroby przenoszone drogą płciową w Polsce w 2008 roku ................................. 281
PROBLEMY ZAKAŻEŃ<br />
K Simon, R Simon, S Serafińska: HIV/AIDS and aging ................................................................................. 287<br />
D Rogowska-Szadkowska, M Stanisławowicz, S Chlabicz: Risk of needle stick injuries in health care<br />
workers: bad habits (recapping needles) last long ................................................................................. 293<br />
K Pancer: Legionelozowe zapalenie płuc – czynniki ryzyka zachorowania, charakterystyczne objawy<br />
kliniczne ................................................................................................................................................. 297<br />
J Siennicka, A Trzcińska, W Gut: Odporność dla wirusa kleszczowego zapalenia mózgu (kzm) w populacji<br />
pracowników leśnych z terenu Białowieży ...................................................................................... 303<br />
B Kot, J Wicha, Z Żak-Puławska: Wrażliwość na antybiotyki i chemioterapeutyki szczepów Escherichia<br />
coli wyizolowanych od osób z zakażeniami układu moczowego w latach 2007-2008 ......................... 307<br />
A B Macura, J Witalis: Grzyby izolowane z kału pacjentów z dolegliwościami przewodu pokarmowego<br />
w latach 2005-2009................................................................................................................................ 313<br />
SKUTECZNOŚĆ SZCZEPIEŃ<br />
M M Dąbrowska, R Flisiak: Skuteczność i bezpieczeństwo szczepienia przeciw żółtej gorączce osób<br />
wyjeżdżających na tereny endemiczne .................................................................................................. 319<br />
A Ołdakowska, M Marczyńska: Ocena skuteczności szczepień przeciwko wzw typu B na podstawie<br />
obecności przeciwciał poszczepiennych anty-HBs u dzieci zakażonych wertykalnie HIV ................. 323<br />
INSTRUKCJA DLA AUTORÓW 329
Index Copernicus 5,56<br />
Epidemiological Review<br />
QUARTERLY<br />
JOURNAL OF THE NATIONAL INSTITUTE OF PUBLIC HEALTH<br />
NATIONAL INSTITUTE OF HYGIENE<br />
AND THE POLISH SOCIETY OF EPIDEMIOLOGY AND INFECTIOUS DISEASES<br />
VOLUME <strong>64</strong> <strong>2010</strong> no 2<br />
contents<br />
Abstracts: www.pzh.gov.pl/przeglad_epimed<br />
EPIDEMIOLOGICAL CHRONICLE<br />
A Zieliński, MP Czarkowski: Infectious diseases in Poland in 2008 .............................................................. 151<br />
J Rogalska: Measles in Poland in 2008 ............................................................................................................ 159<br />
I Paradowska-Stankiewicz, H Orlikowa: Mumps in Poland in 2008 .............................................................. 163<br />
J Rogalska: Rubella in Poland in 2008 ............................................................................................................ 167<br />
I Paradowska-Stankiewicz: Chickenpox in Poland in 2008 ............................................................................ 171<br />
M Romanowska, M P Czarkowski, I Nowak, E Staszewska, S Donevski, L B Brydak: Influenza in Poland<br />
in 2008 ................................................................................................................................................... 175<br />
I Paradowska-Stankiewicz, J Rudowska: Pertussis in Poland in 2008 ............................................................ 181<br />
M P Czarkowski, B Kondej: Scarlet fever in Poland in 2008 .......................................................................... 185<br />
A Turczyńska, A Polkowska: Meningitis and encephalitis in Poland in 2008 ................................................. 189<br />
H Stypułkowska-Misiurewicz, A Napiórkowska: Legionellosis in Poland in 2008 ........................................ 195<br />
H Stypułkowska-Misiurewicz, A Baumann: Dysentery and amoebiasis in Poland in 2008 ........................... 199<br />
A Baumann, M Sadkowska-Todys: Foodborne infections and intoxications in Poland in 2008...................... 205<br />
A Napiórkowska, M Sadkowska-Todys: Yersiniosis in Poland in 2008 .......................................................... 213<br />
M Sadkowska-Todys, B Kucharczyk: Campylobacteriosis in Poland in 2008 ............................................... 217<br />
P Orysiak, M P Czarkowski, M Sadkowska-Todys: Salmonellosis in Poland in 2008 ................................... 221<br />
M Czerwiński, M P Czarkowski, B Kondej: Botulism in Poland in 2008 ...................................................... 231<br />
A Baumann: Hepatitis A in Poland in 2008 .................................................................................................... 235<br />
M Stępień, M P Czarkowski: Hepatitis B in Poland in 2008 ........................................................................... 239<br />
M Stępień, M Rosińska: Hepatitis C in Poland in 2008 .................................................................................. 245<br />
A Zieliński: Tetanus in Poland in 2008 ............................................................................................................ 251<br />
M Sadkowska-Todys, B Kucharczyk: Rabies in Poland in 2008 .................................................................... 253<br />
M Sadkowska-Todys, E Gołąb: Trichinellosis in Poland in 2008 ................................................................... 259<br />
M Waloch: Cestode infections in Poland in 2008 ............................................................................................ 261<br />
B Werbińska-Sienkiewicz, E Staszewska, M Rosińska: HIV and AIDS in Poland in 2008 ............................ 265<br />
M Stępień: Malaria in Poland in 2008 ............................................................................................................. 273<br />
M Korzeniewska-Koseła: Tuberculosis in Poland in 2008 ............................................................................. 275<br />
S Majewski, I Rudnicka: Sexually transmitted diseases in Poland in 2008 .................................................... 281
PROBLEMS OF INFECTIONS<br />
K Simon, R Simon, S Serafińska: HIV/AIDS and aging ................................................................................. 287<br />
D Rogowska-Szadkowska, M Stanisławowicz, S Chlabicz: Risk of needle stick injuries in health care<br />
workers: bad habits (recapping needles) last long ................................................................................. 293<br />
K Pancer: Legionnaires’disease - risk factors and symp<strong>tom</strong>s ......................................................................... 297<br />
J Siennicka, A Trzcińska, W Gut: Immunity against tick borne encephalitis virus (tbe) in population of<br />
forest workers in Bialowieza ................................................................................................................. 303<br />
B Kot, J Wicha, Z Żak-Puławska: Susceptibility of Escherichia coli strains isolated from persons with<br />
urinary tract infections to antimicrobial agents in 2007-2008 ............................................................... 307<br />
A B Macura, J Witalis: Fungi isolated from the stool in patients with gastrointestinal disorders in 2005-<br />
2009 ...................................................................................................................................................... 313<br />
EFFICACY OF VACCINATIONS<br />
M M Dąbrowska, R Flisiak: Efficacy and safety of vaccination against yellow fever of persons traveling<br />
to endemic areas .................................................................................................................................... 319<br />
A Ołdakowska, M Marczyńska: Hepatitis B vaccination effectiveness based on anti-HBs antibodies presence<br />
in children vertically infected with HIV ...................................................................................... 323<br />
INSTRUCTIONS ON MANUSCRIPT PREPARATION 329
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 151 - 158<br />
Kronika epidemiologiczna<br />
Andrzej Zieliński, Mirosław P Czarkowski<br />
CHOROBY ZAKAŹNE W POLSCE W 2008 ROKU<br />
INFECTIOUS DISEASES IN POLAND IN 2008<br />
Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong><br />
w Warszawie<br />
STRESZCZENIE<br />
Od szeregu lat odnotowuje się spadkową tendencję<br />
występowania wielu chorób zakaźnych, a kilka chorób<br />
już w Polsce nie występuje, jak porażenie dziecięce,<br />
błonica lub występuje bardzo rzadko (np. odra). Rozszerzenie<br />
zakresu obowiązkowych szczepień ochronnych<br />
spowodowało spadek zapadalności na choroby<br />
wywoływane przez Hib, a także na świnkę i różyczkę,<br />
choć w przypadku tej ostatniej choroby ciągle Polska<br />
pozostaje pod względem zapadalności na jednym<br />
z pierwszych miejsc w Unii Europejskiej. Mimo stałego<br />
zmniejszania się zapadalności na gruźlicę, jest ona w<br />
Polsce nadal prawie dwukrotnie wyższa od średniej dla<br />
Europy Zachodniej.<br />
W zakresie zakażeń i zatruć jelitowych obserwowany<br />
jest spadek zapadalności na salmonelozy, przy wzroście<br />
zapadalności na zakażenia wywołane przez Campylobacter,<br />
ale przede wszystkim, wzroście zakażeń wywołanych<br />
przez wirusy, w tym zakażenia norowirusowe.<br />
Nieznaczna tendencja wzrostu daje się zauważyć<br />
w liczbie osób zakażonych HIV oraz zachorowań na<br />
AIDS. Szczególnie jednak niepokoi duży odsetek przypadków<br />
AIDS rozpoznawanych późno, już w stadium<br />
poważnego zaawansowania choroby.<br />
Wirusowe zapalenia wątroby stanowią nadal poważny<br />
problem epidemiologiczny. Mimo spadku liczby<br />
nowo wykrytych zachorowań skumulowana liczba osób<br />
zakażonych wirusami wzw B oraz wzw C jest duża i jest<br />
przyczyną wysokiej chorobowości. W 2008 r. wystąpiły<br />
ogniska wzw A w grupach imigrantów i uchodźców.<br />
Bardzo niska endemiczność wzw A w Polsce powoduje<br />
odpowiednio niski poziom odporności naturalnej<br />
w społeczeństwie co sprawia, że te zachorowania mogą<br />
stanowić poważniejsze zagrożenie epidemiczne.<br />
Umieralność z powodu chorób zakaźnych w 2008 r.<br />
wynosiła 7,7 na 100 000 ludności (w poszczególnych<br />
województwach od 3,9 w podlaskim do 14,3 w lubuskim)<br />
i była wyższa w miastach (8,3) niż na wsi (6,8).<br />
Tak jak w poprzednich latach, umieralność mężczyzn<br />
(9,7) była wyższa od umieralności kobiet (5,8), a najwyższą<br />
umieralność z powodu chorób zakaźnych<br />
odnotowano wśród osób najstarszych, w grupie wieku<br />
powyżej 74 lat (46,3).<br />
ABSTRACT<br />
For several years many infectious diseases in Poland<br />
show decrease in incidence, a some vaccine preventable<br />
like poliomyelitis and diphtheria are completely absent<br />
or like measles hale very low incidence. Widening of the<br />
program of obligatory vaccinations caused decrease of<br />
incidence of diseases dependent on Hib infections and<br />
also of mumps and rubella. Though rubella incidence<br />
in Poland remains one of the highest in Europe.<br />
Despite constant decease of incidence of tuberculosis<br />
it is still about twice higher then the average of<br />
tuberculosis incidence in Western European Countries.<br />
Incidence of some gastroenteric infections like salmonellosis<br />
is decreasing, but at the same time increase<br />
of Campylobacter infections and in particular there is<br />
an increase of incidence of norovirus infections.<br />
As HIV infections and AIDS casus are concerned,<br />
there is observed minor increase in incidence, but the<br />
most alerting is high fraction of late diagnosis in advanced<br />
AIDS.<br />
Viral hepatitis is still important epidemiological<br />
problem. Despite decrease of newly diagnosed cases<br />
cumulative number of people infected with hepatitis<br />
B of C virus is very high creating high morbidity and<br />
serious public health problem.<br />
Endemic of hepatitis A is very low in general population<br />
leading to low level of natural immunity, but there<br />
were reported outbreaks among some minority groups,<br />
causing treat to the susceptible population at large.<br />
Infectious diseases mortality in 2008 was 7.7 per<br />
100,000 population (from 3.9 in Podlaskie voivodeship<br />
to 14.3 in Lubuskie) and it was higher in cities (8.3) then<br />
in rural areas (6.8). As in previous years man mortality<br />
(9.7) was higher then women (5.8). Highest mortality<br />
from infectious diseases was noted among elderly<br />
people above 74 (46.3).
152 Andrzej Zieliński, Mirosław P Czarkowski<br />
Nr 2<br />
Słowa kluczowe: choroby zakaźne, zatrucia, zgony,<br />
epidemiologia, zdrowie publiczne, Polska, rok 2008<br />
Key words: infectious diseases, poisonings, deaths,<br />
epidemiology, public health, Poland, 2008<br />
Poczynioną w poprzednich latach obserwację,<br />
że od szeregu lat sytuację epidemiologiczną chorób<br />
zakaźnych i pasożytniczych w Polsce ocenia się jako<br />
stosunkowo korzystną i względnie stabilną, można powtórzyć<br />
w odniesieniu do 2008 r. Jednak kilka chorób,<br />
w tym zakażenia HIV i AIDS, wykazują niepokojącą<br />
tendencję wzrostową.<br />
W 2008 r. obserwowano kontynuację korzystnych<br />
tendencji jakie odnotowano w zapadalności na te choroby<br />
zakaźne, w stosunku do których, kalendarz szczepień<br />
został uzupełniony w ostatnich latach. Po wprowadzeniu<br />
w 2003 r. powszechnych szczepień MMR<br />
wystąpiła spadkowa tendencja liczby zachorowań na<br />
świnkę z 15 115 (zapadalność 39,6 na 100 000 ludności)<br />
w 2006 r. do 4 147 (zapadalność 10,9) w 2007 r. oraz<br />
do 3 271 (zapadalność 8,6) w 2008 r. W porównaniu<br />
z 2007 r. zapadalność na świnkę obniżyła się w 2008 r.<br />
o 21,1%, a w stosunku do mediany z lat 2002-2006 aż<br />
o 95,4%. Odnotowano też, w porównaniu z 2007 r., spadek<br />
liczby zachorowań na różyczką o 42,6%, z 22 891<br />
(zapadalność 60,1/100 000) do 13 146 (zapadalność<br />
34,5). Ta poprawa nie zmienia faktu, że zapadalność<br />
na różyczkę w Polsce pozostaje wciąż na najwyższym<br />
poziomie w całym regionie europejskim.<br />
Odnotowany wzrost liczby zachorowań na odrę<br />
z 40 w 2007 r. do 100 w 2008 r. stanowi niepokojący<br />
sygnał dotyczący możliwości zawleczenia tej choroby<br />
do Polski oraz pojawiania się grup osób unikających<br />
obowiązkowych szczepień przeciwko tej chorobie.<br />
Przy bardzo niskiej zapadalności na odrę, obserwowany<br />
w 2008 r. wzrost o 150% wyniknął z kilku ognisk,<br />
jakie wystąpiły w grupach Romów, którzy stanowią<br />
subpopulację o niskim stanie zaszczepienia i żywych<br />
kontaktach międzynarodowych.<br />
Po wprowadzeniu do kalendarza w 2007 r. powszechnych<br />
szczepień dzieci przeciwko Haemophilus<br />
influenzae typu b (Hib) zaobserwowano dalszy spadek<br />
liczby zachorowań na choroby inwazyjne wywołane<br />
przez ten patogen. W 2008 r. zgłoszono 31 zachorowań<br />
(zapadalność 0,081/100 000) na wszystkie choroby<br />
inwazyjne wywołane przez Hib, co stanowiło spadek<br />
o 27,9%. Zanotowano spadek zapadalności na zapalenia<br />
opon mózgowych i mózgu o 34,3%, a w stosunku do<br />
mediany z lat 2002-2006 był to spadek o 65,1%.<br />
Zapadalność na krztusiec wzrosła w 2008 r. o 8,9%,<br />
co może mieścić się w granicach błędu.<br />
W 2008 r. odnotowano kontynuację korzystnej<br />
tendencji zapadalności na wirusowe zapalenia wątroby<br />
typu B i C. Zapadalność na wzw B ostre zmniejszyła<br />
się o 28,0%, a na wzw typu C o 14,5%. Nadal jednak<br />
czterokrotnie częściej niż zakażenia ostre rejestrowane<br />
są zakażenia przewlekłe, nie rozpoznane wcześniej i w<br />
tej grupie nie odnotowano istotnych zmian.<br />
Uzasadniony niepokój budzi znaczny wzrost zachorowań<br />
na wzw typu A. Wzrost zapadalności w porównaniu<br />
z rokiem poprzednim wyniósł 477,8%. Mimo iż<br />
bezwzględna liczba odnotowanych zachorowań (208)<br />
nie jest wysoka, to jednak w niezaszczepionej przeciw<br />
tej chorobie populacji Polski, gdzie endemiczność wzw<br />
typu A jest bardzo niska (zapadalność 0,55/100 000),<br />
każde ognisko stanowi zagrożenie szerzeniem się<br />
zachorowań na większą skalę. Dlatego tak ważne jest<br />
wczesne wykrywanie ognisk zachorowań i wprowadzenie<br />
szczepień profilaktycznych dla dzieci, zwłaszcza<br />
w grupach uchodźców przybywających do Polski.<br />
W 2008 r. zapadalność na grypę i zakażenia grypopodobne<br />
zmniejszyła się o 39,2% w porównaniu z rokiem<br />
poprzednim, była jedną z najniższych w ostatniej<br />
dekadzie i wyniosła 596,5/100 000. W całym kraju<br />
zarejestrowano 227 346 zachorowań i podejrzeń zachorowań<br />
na grypę, z czego wirusologicznie potwierdzono<br />
tylko 70 przypadków.<br />
Nadal poważny problem epidemiologiczny stanowiły<br />
zatrucia pokarmowe i zakażenia żołądkowo jelitowe<br />
oraz biegunki u dzieci do lat dwóch - wirusowe, bakteryjne<br />
i bliżej nieokreślone, o prawdopodobnie zakaźnym<br />
pochodzeniu. W 2008 roku, w porównaniu do 2007 r.,<br />
liczba zarejestrowanych zatruć pokarmowych wywołanych<br />
przez pałeczki Salmonella zmniejszyła się z 11 568<br />
(30,3/100 000) do 9 478 (24,9/100 000). Jednocześnie<br />
liczba innych bakteryjnych zakażeń jelitowych wzrosła<br />
z 6 628 do 7 451 i jest to kolejny rok, w którym odnotowano<br />
wzrost zachorowań w tej kategorii. Należy jednak<br />
zwrócić uwagę, że wzrosty zapadalności na zakażenia<br />
jelitowe wywołane przez Campylobacter (40,6%) oraz<br />
Yersinia enterocolitica lub pseudotuberculosis (17,0%)<br />
w dużym stopniu zależą od poprawy poziomu diagnostyki<br />
bakteriologicznej w zakresie tych drobnoustrojów,<br />
które w minionych latach były rzadko identyfikowane<br />
przez laboratoria bakteriologiczne.<br />
Z podobną sytuacją mamy do czynienia, jeśli<br />
chodzi o zakażenia norowirusowe, które również są<br />
niedoszacowane i coroczny przyrost rozpoznawanych<br />
przypadków wynika głównie z większej częstości badań<br />
diagnostycznych w ich kierunku. W 2008 r. zarejestrowano<br />
1 186 przypadków zakażeń jelitowych wywołanych<br />
przez czynnik Norwalk, co stanowi przyrost<br />
o 24,1% w porównaniu z rokiem poprzednim, w którym<br />
stwierdzono 956 przypadków zakażenia jelitowego<br />
wywołanych tymi wirusami.<br />
W 2008 r. odnotowano przyrost o 55,7% zapadalności<br />
na zakażenia wywołane przez rotawirusy,
Nr 2<br />
Choroby zakaźne w Polsce w 2008 roku 153<br />
Tabela I. Choroby zakaźne w Polsce w latach 2002-2008. Zachorowania, zapadalność na 100 000 ludności i liczba zgonów<br />
Table I. Infectious diseases in Poland 2002-2008. Number of cases, incidence per 100 000 population and number of deaths<br />
by disease and year<br />
Jednostka chorobowa<br />
Kod według<br />
„Międzynarodowej<br />
Klasyfikacji<br />
Chorób” (X<br />
Rewizja)<br />
Mediana w latach<br />
2002-2006<br />
liczba<br />
zachorowań<br />
zapadalność<br />
liczba<br />
zgonów*<br />
2007 r. 2008 r.<br />
liczba<br />
zachorowań<br />
zapadalność<br />
liczba<br />
zgonów*<br />
liczba<br />
zgonów*<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11<br />
Cholera UE A00 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
Dur brzuszny UE A01.0 3 0,008 0 3 0,008 0 5 0,013 0<br />
Dury rzekome A, B, C UE A01.1-A01.3 3 0,008 0 2 0,005 0 2 0,005 0<br />
razem A02 16 006 41,9 7 11 704 30,7 1 9 608 25,2 6<br />
Salmonelozy<br />
A02.0 15 818 41,4 2 11 568 30,3 0 9 478 24,9 1<br />
zatrucia pokarmowe<br />
zakażenia pozajelitowe A02.1-A02.9 140 0,37 5 136 0,36 1 130 0,34 5<br />
Czerwonka bakteryjna UE A03 75 0,20 0 <strong>64</strong> 0,17 0 33 0,09 0<br />
Inne bakteryjne<br />
zakażenia<br />
jelitowe<br />
razem A04 4 695 12,3 5 6 628 17,4 8 7 451 19,5 14<br />
biegunkotwórcza E. coli A04.0-A04.2 . . 0 1 350 3,54 0 1 350 3,54 1<br />
enterokrwotoczna E. coli UE A04.3 . . 0 2 0,005 0 5 0,013 0<br />
E. coli inna i nieokreślona A04.4 . . 0 970 2,54 0 908 2,38 0<br />
kampylobakterioza UE A04.5 . . 0 192 0,50 0 270 0,71 0<br />
jersinioza UE A04.6 . . 0 182 0,48 0 213 0,56 0<br />
inne określone i nieokreślone A04.7-A04.9 . . 5 3 932 10,3 8 4 705 12,3 13<br />
Inne bakteryjne zakażenia jelitowe<br />
u dzieci do lat 2<br />
Inne bakteryjne<br />
zatrucia<br />
pokarmowe<br />
liczba<br />
zachorowań<br />
zapadalność<br />
A04 2 354 332,3 0 2 875 385,7 0 3 108 400,1 0<br />
razem A05 4 052 10,6 4 3 681 9,7 2 2 740 7,2 4<br />
enterotoksyna gronkowcowa A05.0 565 1,48 0 407 1,07 0 202 0,53 0<br />
botulizm UE A05.1 53 0,14 2 49 0,13 1 46 0,12 0<br />
Clostridium perfringens A05.2 4 0,010 0 4 0,010 1 3 0,008 1<br />
inne określone A05.3-A05.8 110 0,29 0 125 0,33 0 142 0,37 0<br />
nieokreślone A05.9 3 361 8,8 2 3 096 8,1 0 2 347 6,2 3<br />
Inne bakteryjne zatrucia pokarmowe<br />
u dzieci do lat 2<br />
A05 137 19,5 0 135 18,1 1 89 11,5 1<br />
Lamblioza /giardioza/ UE A07.1 . . 0 3 011 7,9 0 3 182 8,3 0<br />
Kryptosporydioza UE A07.2 . . 0 0 0 0 1 0,003 0<br />
Wirusowe razem A08 10 398 27,2 1 21 759 57,1 2 32 559 85,4 3<br />
i inne rotawirusy A08.0 . . 0 15 197 39,9 0 23 662 62,1 0<br />
określone czynnik Norwalk A08.1 . . 0 956 2,51 0 1 186 3,11 0<br />
zakażenia<br />
jelitowe<br />
inne A08.2-A08.5 . . 1 5 606 14,7 2 7 711 20,2 3<br />
Wirusowe i inne określ. zakażenia jelitowe<br />
u dzieci do lat 2<br />
A08 5 672 806,6 0 10 226 1371,7 1 15 260 19<strong>64</strong>,5 0<br />
Biegunki u dzieci do lat 2, BNO, prawdopodobnie<br />
zakaźne<br />
A09 8 637 1215,0 1 9 610 1289,1 4 11 096 1428,4 1<br />
ogółem A15-A19 9 493 24,9 813 8 616 22,6 744 8 081 21,2 810<br />
Gruźlica<br />
UE, 1)<br />
A15-A16;<br />
układu oddechowego<br />
8 691 22,8 796 8 014 21,0 730 7 484 21,0 785<br />
A19<br />
Dżuma UE A20 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
Tularemia UE A21 3 0,008 0 1 0,003 0 4 0,010 0<br />
Wąglik UE A22 1 0,003 0 0 0 0 0 0 0<br />
Bruceloza (nowe zachorowania) UE A23 2 0,005 0 2 0,005 0 4 0,010 0<br />
Różyca A26 92 0,24 0 124 0,33 1 88 0,23 0<br />
Leptospiroza UE A27 6 0,016 1 12 0,031 1 5 0,013 1<br />
Listerioza UE A32; P37.2 22 0,06 3 43 0,11 5 33 0,09 2<br />
Tężec UE A33-A35 22 0,06 8 19 0,05 9 14 0,04 9<br />
Błonica UE A36 0 0,000 0 0 0 0 0 0 0<br />
Krztusiec UE A37 1 925 5,04 0 1 987 5,21 0 2 163 5,67 0<br />
Płonica A38 5 9<strong>64</strong> 15,6 0 10 740 28,2 0 11 179 29,3 0
154 Andrzej Zieliński, Mirosław P Czarkowski<br />
Nr 2<br />
Jednostka chorobowa<br />
Kod według<br />
„Międzynarodowej<br />
Klasyfikacji<br />
Chorób” (X<br />
Rewizja)<br />
Mediana w latach<br />
2002-2006<br />
liczba<br />
zachorowań<br />
zapadalność<br />
liczba<br />
zgonów*<br />
2007 r. 2008 r.<br />
liczba<br />
zachorowań<br />
zapadalność<br />
liczba<br />
zgonów*<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11<br />
ogółem A39 . . 15 392 1,03 20 373 0,98 24<br />
Choroba zapalenie opon mózgowych A39.0;<br />
meningokokowa<br />
i/lub mózgu<br />
A39.8/G05.0<br />
119 0,31 2 224 0,59 5 220 0,58 3<br />
posocznica A39.1-A39.4 . . 11 263 0,69 14 248 0,65 20<br />
UE<br />
inne zakażenie, określone<br />
i nieokreślone<br />
A39.5-A39.9 . . 1 3 0,008 2 13 0,034 2<br />
Róża A46; O86.8 4 316 11,3 12 5 013 13,2 9 4 805 12,6 17<br />
Legioneloza UE A48.1-A48.2 . . 0 28 0,07 0 15 0,04 0<br />
Kiła (ogółem) UE, 2) A50-A53 933 2,45 3 851 2,23 2 929 2,44 2<br />
Rzeżączka UE,2) A54 514 1,35 0 330 0,87 0 285 0,75 1<br />
Inne choroby przenoszone drogą płciową<br />
wyw. przez Chlamydie UE, 2) A56 1 572 4,12 0 627 1,<strong>64</strong> 0 695 1,82 0<br />
Borelioza z Lyme A69.2 3 822 10,0 3 7 735 20,3 1 8 255 21,7 7<br />
Ornitozy A70 2 0,005 0 1 0,003 0 1 0,003 0<br />
Gorączka Q UE A78 0 0 0 0 0 0 24 0,06 0<br />
Dur wysypkowy, gorączka plamista A75; A77;<br />
i inne riketsjozy<br />
A79<br />
0 0,000 0 1 0,003 0 0 0 0<br />
Ostre<br />
nagminne<br />
porażenie<br />
dziecięce<br />
UE<br />
Encefalopatie<br />
gąbczaste<br />
wywołane dzikim wirusem<br />
wywołane wirusem pochodzenia<br />
szczepionkowego<br />
(VAPP, cVDPV)<br />
choroba Creutzfeldta-Jakoba<br />
(CJD)<br />
A80.1;<br />
A80.2;<br />
A80.4;<br />
A80.0;<br />
A80.3-9<br />
liczba<br />
zachorowań<br />
zapadalność<br />
liczba<br />
zgonów*<br />
0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
1 0,003 0 0 0 0 0 0 0<br />
A81.0 11 0,03 10 12 0,03 13 13 0,03 20<br />
wariant choroby Creutzfeldta-Jakoba<br />
(vCJD) UE A81.0 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
Wścieklizna UE A82 0 0,000 0 0 0 0 0 0 0<br />
A83-A86;<br />
razem<br />
521 1,36 18 514 1,35 20 410 1,08 18<br />
G05.1<br />
Wirusowe<br />
przenoszone przez kleszcze A84 262 0,69 1 233 0,61 3 202 0,53 1<br />
zapalenie<br />
A83; A85;<br />
mózgu inne określone<br />
42 0,11 3 74 0,20 9 41 0,11 4<br />
B00.4; B02.0<br />
nieokreślone A86 186 0,49 12 207 0,54 14 167 0,44 16<br />
Wirusowe razem A87; G02.0 1 022 2,67 4 1 203 3,16 1 712 1,87 3<br />
zapalenie enterowirusowe A87.0 . . 0 50 0,13 0 17 0,04 0<br />
opon<br />
mózgowych<br />
inne określone i nieokreślone<br />
A87.<br />
1-A87.9; . . 4 1 153 3,02 1 695 1,82 3<br />
B00.3; B02.1<br />
Gorączka denga UE A90-A91 . . 0 2 0,005 0 2 0,005 0<br />
Żółta gorączka UE A95 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
Gorączka Lassa UE A96.2 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
Gorączka krwotoczna krymsko-kongijska<br />
A98.0 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
Choroba wywołana przez wirus Marburg A98.3;<br />
lub Ebola UE<br />
A98.4<br />
0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
Ospa wietrzna B01 141 349 370,7 2 160 174 420,2 3 129 662 340,2 0<br />
Odra UE B05 34 0,09 0 40 0,10 0 100 0,26 0<br />
Różyczka UE B06; P35.0 10 588 27,7 0 22 891 60,1 0 13 146 34,5 0
Nr 2<br />
Choroby zakaźne w Polsce w 2008 roku 155<br />
Jednostka chorobowa<br />
Kod według<br />
„Międzynarodowej<br />
Klasyfikacji<br />
Chorób” (X<br />
Rewizja)<br />
Mediana w latach<br />
2002-2006<br />
liczba<br />
zachorowań<br />
zapadalność<br />
liczba<br />
zgonów*<br />
2007 r. 2008 r.<br />
liczba<br />
zachorowań<br />
zapadalność<br />
liczba<br />
zgonów*<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11<br />
ogółem B15-B19 4 449 11,6 222 4 233 11,1 229 3 907 10,3 246<br />
typu A UE B15 109 0,29 0 36 0,09 0 208 0,55 0<br />
B16; B18.<br />
typu B<br />
Wirusowe<br />
0-B18.1<br />
1 727 4,5 85 1 454 3,8 72 1 337 3,5 68<br />
zapalenie typu C UE, 3) B17.1; B18.2 2 255 5,9 116 2 753 7,2 132 2 353 6,2 155<br />
wątroby<br />
inne i nieokreślone<br />
B17.0;<br />
B17.2-B17.8;<br />
B18.8-B18.9;<br />
115 0,30 22 50 0,13 25 47 0,12 23<br />
B19<br />
AIDS UE, 4, 5) B20-B24 152 0,40 121 134 0,35 123 159 0,42 149<br />
Nowo wykryte zakażenia HIV UE, 4) Z21 654 1,71 x 714 1,87 x 808 2,12 x<br />
Świnka UE B26 71 945 188,5 0 4 147 10,9 0 3 271 8,6 0<br />
Mononukleoza B27 2 609 6,84 0 2 708 7,10 0 2 812 7,38 1<br />
dermatofitozy B35 3 888 10,2 0 4 2<strong>64</strong> 11,2 0 5 055 13,3 0<br />
kandydoza B37 . . 4 790 2,07 8 556 1,46 4<br />
Grzybice<br />
B36;<br />
inne grzybice<br />
. . 18 1 805 4,7 21 1 769 4,6 16<br />
B38-B49<br />
Zimnica UE<br />
B50-B54;<br />
P37.3-P37.4<br />
20 0,05 1 11 0,03 1 22 0,06 2<br />
Toksoplazmoza UE B58; P37.1 617 1,62 3 752 1,97 2 514 1,35 5<br />
Bąblowica UE B67 34 0,09 2 40 0,10 2 28 0,07 0<br />
Tasiemczyce<br />
B68;<br />
B70-B71<br />
215 0,56 0 135 0,35 0 117 0,31 0<br />
Włośnica UE B75 70 0,18 0 292 0,77 0 4 0,010 0<br />
Świerzb B86 12 102 31,7 0 11 473 30,1 0 11 044 29,0 0<br />
Choroba<br />
wywołana<br />
przez<br />
Streptococcus<br />
pneumoniae<br />
UE<br />
Choroba<br />
wyw.<br />
przez<br />
Haemo-<br />
-philus<br />
influenzae<br />
typ B UE<br />
ogółem<br />
B95.3/ inne;<br />
A40.3; J13<br />
. . . 271 0,71 . 273 0,72 .<br />
B95.3/<br />
zapalenie opon mózgowych<br />
G04.2;<br />
i/lub mózgu<br />
G00.1<br />
. . 6 161 0,42 6 151 0,40 9<br />
posocznica A40.3 . . 1 91 0,24 1 116 0,30 9<br />
zapalenie płuc J13 . . 5 74 0,19 7 78 0,20 9<br />
ogółem<br />
B96.3/ inne;<br />
A41.3<br />
. . . 43 0,11 . 31 0,08 .<br />
zapalenie opon mózgowych B96.3/<br />
i/lub mózgu<br />
G04.2;G00.0<br />
66 0,17 1 35 0,09 2 23 0,06 5<br />
Bakteryjne zapalenie<br />
opon mózgowych i/<br />
lub mózgu<br />
posocznica A41.3 . . 1 21 0,06 0 13 0,03 1<br />
inne określone<br />
nieokreślone<br />
G00.2-<br />
-G00.8;<br />
G04.2<br />
G00.9;<br />
G04.2<br />
liczba<br />
zachorowań<br />
zapadalność<br />
liczba<br />
zgonów*<br />
. . 7 191 0,50 9 161 0,42 6<br />
. . 76 467 1,23 74 424 1,11 75<br />
Zapalenie opon mózgowych inne i nieokreślone<br />
G03 238 0,62 36 446 1,17 45 283 0,74 32<br />
Zapalenie mózgu inne i nieokreślone G04.8-G04.9 91 0,24 73 119 0,31 70 91 0,24 59<br />
Grypa UE i podejrzenia zachorowań na<br />
grypę<br />
J10; J11 336 919 882,4 38 374 042 981,3 18 227 346 596,5 16<br />
Zatrucia grzybami T62.0 125 0,33 . 73 0,19 . 80 0,21 .<br />
Inne zatrucia (tzw. chemiczne)<br />
T36-T60;<br />
T63-T65<br />
10 418 27,3 . 8 323 21,8 . 7 490 19,7 .
156 Andrzej Zieliński, Mirosław P Czarkowski<br />
Nr 2<br />
Jednostka chorobowa<br />
Kod według<br />
„Międzynarodowej<br />
Klasyfikacji<br />
Chorób” (X<br />
Rewizja)<br />
Mediana w latach<br />
2002-2006<br />
liczba<br />
zachorowań<br />
zapadalność<br />
liczba<br />
zgonów*<br />
2007 r. 2008 r.<br />
liczba<br />
zachorowań<br />
zapadalność<br />
liczba<br />
zgonów*<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11<br />
Pokąsanie osób przez zwierzęta podejrzane o wściekliznę<br />
lub zanieczyszczenie śliną tych zwierząt, po 7 556 19,8 . 7 102 18,6 . 6 919 18,2 .<br />
których podjęto szczepienie przeciw wściekliźnie<br />
* liczba zgonów wg danych GUS;<br />
UE - choroba objęta nadzorem w Unii Europejskiej; 1) dane Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc; 2) dane Centrum Systemów Informacyjnych<br />
Ochrony Zdrowia; 3) liczba zachorowań i zapadalność ogółem (łącznie z zakażeniami mieszanymi HBV+HCV); 4) dane<br />
Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH; 5) dane wg daty rozpoznania zachorowania<br />
liczba<br />
zachorowań<br />
zapadalność<br />
liczba<br />
zgonów*<br />
które dotyczą głównie dzieci. Wzrost zakażeń jelitowych<br />
wirusowych i innych określonych u dzieci do<br />
lat 2 wyniósł 43,2%, co stanowi niepokojący sygnał.<br />
Powinno to zwrócić uwagę lekarzy rodzinnych i stać<br />
się przedmiotem działań z zakresu promocji zdrowia,<br />
adresowanych do rodziców.<br />
Liczba zgłoszonych zachorowań na gruźlicę wyniosła<br />
w 2008 r. 8 081 przypadków (21,2/100 000), co<br />
stanowi spadek w porównaniu z 2007 r. o 6,2%. Mimo<br />
powolnej spadkowej tendencji zachorowań na gruźlicę<br />
w Polsce zapadalność jest nadal około dwukrotnie większa<br />
od średniej z krajów Europy Zachodniej. Zwraca<br />
też uwagę nierównomierny rozkład zapadalności na<br />
gruźlicę w różnych województwach. Szczególnie wysoka<br />
jest zapadalność w województwie świętokrzyskim<br />
(33,0/100 000) i w lubelskim (30,6/100 000), najniższa<br />
zaś w lubuskim (12,0/100 000) i w wielkopolskim<br />
16,6/100 000).<br />
W porównaniu do roku 2007 wzrosła liczba nowo<br />
wykrytych przypadków zakażenia HIV – 808 oraz<br />
zachorowań na AIDS – 159. Zapadalność wyniosła<br />
odpowiednio – 2,12 i 0,42 (na 100 000). Odnotowano<br />
też wzrost zapadalności na choroby związane z zakażeniem<br />
HIV, a szczególną uwagę zwraca duży odsetek<br />
chorych, u których rozpoznano zespół wyniszczenia<br />
(38,9% wszystkich zachorowań). Jest to sygnał, że należy<br />
wzmóc działania informacyjne i promocyjne, aby<br />
zwrócić uwagę społeczeństwa na zagrożenia związane<br />
z zachowaniami ryzykownymi, które mogą spowodować<br />
zakażenia tą bardzo poważną chorobą.<br />
Od szeregu lat obserwowano wzrostową tendencję<br />
zachorowań na boreliozę z Lyme. <strong>Rok</strong> 2008 był<br />
kolejnym, w którym odnotowano, tym razem jednak<br />
nieznaczny, wzrost zachorowań na tę chorobę - o 6,7%<br />
w stosunku do 2007 r. (z 7 735 tj. 20,3/100 000 do 8 255<br />
tj. 21,7/100 000).<br />
W 2008 r. odnotowano niewielki spadek zapadalności<br />
(o 4,8%) na inwazyjną chorobę meningokokową.<br />
<strong>Rok</strong> 2008 to drugi z kolei rok, w którym odnotowano<br />
spadek zarejestrowanych zachorowań na kleszczowe<br />
zapalenie mózgu - z 233 zachorowań (0,61/100 000) -<br />
do 202 (0,53/100 000).<br />
Trafność oceny sytuacji epidemiologicznej chorób<br />
zakaźnych jest uzależniona w dużym stopniu od jakości,<br />
a szczególnie czułości nadzoru epidemiologicznego,<br />
która w Polsce pozostawia wiele do życzenia. Jednym<br />
z ważnych wskaźników czułości nadzoru są zgłoszenia<br />
porażeń wiotkich u dzieci w grupie wieku 0-14 lat. Występują<br />
one w tej grupie wieku z dość dużą regularnością<br />
i częstością około 1 porażenie na 100 000 dzieci na rok.<br />
WHO wprowadziło zgłaszanie porażeń wiotkich jako<br />
wskaźnik czułości nadzoru nastawionego na wyszukiwanie<br />
przypadków poliomyelitis w okresie działań<br />
międzynarodowych zmierzających do eradykacji tej<br />
choroby. W 2007 r. zgłoszono 39 takich porażeń, przy<br />
oczekiwanej dla Polski liczbie 60, a w 2008 r. 34, przy<br />
oczekiwanej liczbie 59.<br />
Pełne zestawienie zapadalności na poszczególne<br />
choroby zakaźne w 2008 r. w porównaniu z 2007 r. oraz<br />
w stosunku do mediany z lat 2002-2006 przedstawia<br />
tab. I. Są wśród nich choroby, które dzięki systematycznie<br />
prowadzonej akcji szczepień obowiązkowych<br />
przestały już stanowić problem zdrowia publicznego,<br />
takie jak poliomyelitis i błonica, które od lat nie występują<br />
w Polsce, są takie jak odra, której znaczenie jako<br />
problemu zdrowia publicznego uległo marginalizacji,<br />
jednak nadal wiele chorób zakaźnych stanowi poważny<br />
problem epidemiologiczny i w wielu przypadkach jest<br />
to problem narastający (legioneloza, kampylobakterioza,<br />
zakażenia norowirusowe). Należy też pamiętać, że<br />
poprawa w zakresie zapadalności na choroby zakaźne<br />
nie stanowi osiągnięcia danego nam raz na zawsze.<br />
Jak pokazało doświadczenie wielu krajów, osłabienie<br />
aktywności programów profilaktycznych, a szczególnie<br />
realizacji programów szczepień ochronnych, może<br />
doprowadzić do nawrotu chorób, które wydają się być<br />
niemal zupełnie zwalczone w skali populacji. Szczególnie<br />
niebezpieczną tendencją jest narastanie działalności<br />
ruchów antyszczepionkowych, które opierając się na<br />
pseudonaukowych przesłankach wprowadzają zamęt<br />
w świadomości ludzi powodując zakłócenia w najskuteczniejszym<br />
sposobie walki z chorobami zakaźnymi<br />
jakim są szczepienia ochronne.
Nr 2<br />
Choroby zakaźne w Polsce w 2008 roku 157<br />
W zwalczaniu tych chorób, przeciw którym nie ma<br />
szczepień ochronnych ważne są inne działania profilaktyczne<br />
szczególnie te, które dotyczą bezpieczeństwa<br />
żywności. Dlatego wielką wagę w zwalczaniu chorób<br />
zakaźnych odgrywa harmonijna współpraca służby<br />
sanitarno-epidemiologicznej ze służbą weterynaryjną.<br />
W świetle danych Głównego Urzędu Statystycznego,<br />
w 2008 r. z powodu chorób zakaźnych i pasożytniczych<br />
zmarły w Polsce ogółem 2 942 osoby.<br />
Udział zgonów z powodu chorób zakaźnych w ogólnej<br />
liczbie zgonów w Polsce (379 399) 1 wyniósł 0,78%, a<br />
umieralność - w przeliczeniu na 100 000 ludności - 7,7.<br />
Wartości obu wskaźników były więc nieco wyższe<br />
w porównaniu z notowanymi w poprzednich latach.<br />
Z perspektywy ostatnich 25 lat można zauważyć, że po<br />
wyraźnej spadkowej tendencji umieralności z powodu<br />
chorób zakaźnych obserwowanej w latach 1984-1998,<br />
w ostatnich dziesięciu latach, mimo względnie stabilnej<br />
sytuacji epidemiologicznej chorób zakaźnych w Polsce,<br />
umieralność z ich przyczyn wykazuje niewielką<br />
tendencję wzrostową (ryc. 1). Głównym czynnikiem<br />
powodującym ten wzrost jest zwiększająca się z roku<br />
na rok liczba posocznic wskazywanych przez lekarzy<br />
jako wyjściowa przyczyna zgonu.<br />
Umieralność na 100 000<br />
12,0<br />
10,0<br />
8,0<br />
6,0<br />
4,0<br />
2,0<br />
0,0<br />
Umieralność na 100 000<br />
Procentowy udział<br />
Ryc. 1. Umieralność na choroby zakaźne (na 100 000 ludności) i procentowy udział zgonów z powodu chorób<br />
zakaźnych w ogólnej liczbie zgonów w Polsce w latach 1984-2008<br />
Fig. 1. Infectious diseases mortality per 100 000 population and deaths from infectious diseases as percentage<br />
of all deaths by year - Poland 1984-2008<br />
<strong>Rok</strong><br />
Ryc. 1. Umieralność na choroby zakaźne (na 100 000 ludności)<br />
i procentowy udział zgonów z powodu chorób<br />
zakaźnych w ogólnej liczbie zgonów w Polsce w<br />
latach 1984-2008<br />
Fig. 1. Infectious diseases mortality per 100 000 population<br />
and deaths from infectious diseases as percentage of<br />
all deaths by year - Poland 1984-2008<br />
Uwagę zwraca też utrzymywanie się znacznego<br />
terytorialnego zróżnicowania umieralności z powodu<br />
chorób zakaźnych. W 2008 r., w poszczególnych województwach<br />
udział zgonów z powodu chorób zakaźnych<br />
w ogólnej liczbie zgonów wahał się od 0,40% w woj.<br />
podlaskim i 0,47% w lubelskim do 1,27% w pomorskim<br />
i 1,50% w lubuskim; a współczynniki umieralności z<br />
powodu chorób zakaźnych wahały się od 3,9/100 000 w<br />
1 uwzględniając zgony spowodowane przez niektóre postacie<br />
zapalenia opon mózgowych i mózgu oraz grypę (symbole G00-<br />
-G05 i J10-J11 - Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób)<br />
1,2<br />
1,0<br />
0,8<br />
0,6<br />
0,4<br />
0,2<br />
0,0<br />
Procentowy udział<br />
woj. podlaskim i 5,0 w lubelskim do 11,2 w pomorskim<br />
i 14,3 w lubuskim (ryc. 2). Stosunek najwyższego - w<br />
skali województw - współczynnika umieralności do<br />
współczynnika najniższego wynosił więc 3,7:1.<br />
Umieralność<br />
na 100 000 ludności<br />
11,7 do 14,3 (1)<br />
9,1 do 11,7 (3)<br />
6,5 do 9,1 (6)<br />
3,9 do 6,5 (6)<br />
7,2<br />
14,3<br />
6,7<br />
11,2<br />
5,8<br />
6,9<br />
5,8<br />
8,1<br />
9,1<br />
7,9<br />
10,0<br />
7,0<br />
5,3<br />
3,9<br />
5,0<br />
5,5<br />
Ryc. 2. Umieralność 2. Umieralność na choroby zakaźne (na 100 choroby 000 ludności) zakaźne w Polsce w 2008 (na r. wg 100 województw 000 ludności)<br />
w Polsce w 2008 r. wg województw<br />
Fig. 2. Infectious diseases mortality per 100 000 population by voivodeship - Poland 2008<br />
Fig. 2. Infectious diseases mortality per 100 000 population<br />
by voivodeship - Poland 2008<br />
W miastach choroby zakaźne były przyczyną 0,84%<br />
ogółu zgonów, na<strong>tom</strong>iast na wsi - 0,67%. Ogólna<br />
umieralność z powodu chorób zakaźnych w miastach<br />
(8,3/100 000) była w 2008 r. wyższa od umieralności<br />
na wsi (6,8) o 21,2%. Największe (procentowo) różnice<br />
na niekorzyść miast odnotowano w grupie wieku<br />
15-19 lat (umieralność w miastach - 0,9/100 000, na<br />
wsi - 0,3; różnica 3-krotna), oraz w grupach 30-34 lata<br />
(odpowiednio: 3,7 i 1,9) i 25-29 lat (1,7 i 0,9). Największe<br />
bezwzględne różnice pomiędzy współczynnikami<br />
umieralności z powodu chorób zakaźnych w miastach<br />
i na wsi (na niekorzyść miast) wystąpiły w najstarszych<br />
grupach wieku (ryc. 3).<br />
Zgodnie z wieloletnią tendencją, czynnikiem bardzo<br />
wyraźnie różnicującym umieralność z powodu chorób<br />
Umieralność na 100 000<br />
50,0<br />
45,0<br />
40,0<br />
35,0<br />
30,0<br />
25,0<br />
20,0<br />
15,0<br />
10,0<br />
5,0<br />
0,0<br />
Ogółem<br />
Miasto<br />
Wieś<br />
Grupy wieku (w latach)<br />
Ryc. 3. Umieralność na choroby zakaźne (na 100 000 ludności)<br />
w Polsce w 2008 r. wg środowiska i wieku<br />
Fig. 3. Infectious diseases mortality per 100 000 population<br />
by location (urban/rural) and age group - Poland<br />
2008<br />
Ryc. 3. Umieralność na choroby zakaźne (na 100 000 ludności) w Polsce w 2008 r. wg środowiska i wieku<br />
Fig. 3. Infectious diseases mortality per 100 000 population by location (urban/rural) and age group - Poland 2008
158 Andrzej Zieliński, Mirosław P Czarkowski<br />
Nr 2<br />
60,0<br />
55,0<br />
50,0<br />
45,0<br />
Umieralność na 100 000<br />
40,0<br />
35,0<br />
30,0<br />
25,0<br />
20,0<br />
15,0<br />
10,0<br />
5,0<br />
Ogółem<br />
Mężczyźni<br />
Kobiety<br />
Liczba zgonów<br />
350<br />
300<br />
250<br />
200<br />
150<br />
100<br />
50<br />
Liczba zgonów<br />
Procentowy udział<br />
4,0<br />
3,5<br />
3,0<br />
2,5<br />
2,0<br />
1,5<br />
1,0<br />
0,5<br />
Procentowy udział<br />
0,0<br />
0<br />
0,0<br />
Grupy wieku (w latach)<br />
Ryc. 4. Umieralność na choroby zakaźne (na 100 000 ludności)<br />
w Polsce w 2008 r. wg płci i wieku<br />
Fig. 4. Infectious diseases mortality per 100 000 population<br />
by gender and age group - Poland 2008<br />
Ryc. 4. Umieralność na choroby zakaźne (na 100 000 ludności) w Polsce w 2008 r. wg płci i wieku<br />
Fig. 4. Infectious diseases mortality per 100 000 population by gender and age group - Poland 2008<br />
zakaźnych była płeć (ryc. 4). Udział chorób zakaźnych<br />
w przyczynach zgonów mężczyzn (0,88%; umieralność<br />
9,7/100 000) znacząco przewyższał udział tych<br />
chorób w przyczynach zgonów kobiet (odpowiednio:<br />
0,65% i 5,8), a współczynnik umieralności mężczyzn<br />
w 2008 r. był wyższy od współczynnika umieralności<br />
kobiet o 66,3%. Największą (procentowo) różnicę na<br />
niekorzyść mężczyzn odnotowano w grupie wieku 45-<br />
49 lat (umieralność mężczyzn - 12,3/100 000, kobiet<br />
- 3,2; różnica prawie 4-krotna). W większości innych<br />
wyodrębnionych w analizie grup wieku powyżej 25 lat<br />
umieralność mężczyzn z powodu chorób zakaźnych<br />
w 2008 r. była z reguły 2-, 3-krotnie wyższa.<br />
Tak jak w latach poprzednich, najwięcej zgonów<br />
z powodu chorób zakaźnych odnotowano wśród osób<br />
starszych (modalna 75-79 lat; ryc. 5), a najwyższą umieralność<br />
z powodu tych chorób - wśród osób najstarszych<br />
(ryc. 3-4), w wieku 80-84 lata (37,2/100 000) oraz<br />
powyżej 84 lat (46,3). Największy procentowy udział<br />
miały jednak choroby zakaźne w ogólnej umieralności<br />
dzieci i młodzieży do lat 14 oraz osób dorosłych w wieku<br />
od 30 do 39 lat (ryc. 5). W grupie dzieci w wieku 0-4<br />
lata udział ten wynosił 2,7%, w tym u niemowląt - 1,7%<br />
(umieralność 10,1/100 000), u dzieci w 2 roku życia -<br />
12,1%, w 3 rż. - 11,0%, w 4 rż. - 5,3% i w 5 rż. - 2,9%);<br />
na<strong>tom</strong>iast w grupie dzieci w wieku 5-9 lat - 4,1%, a w<br />
Grupy wieku (w latach)<br />
Ryc. 5. Liczba zgonów z powodu chorób zakaźnych i ich<br />
Ryc. 5. Liczba zgonów z powodu chorób zakaźnych i ich procentowy udział w ogólnej liczbie zgonów o znanej<br />
przyczynie w Polsce w 2008 r. wg wieku<br />
Fig. 5. Number of procentowy deaths and deaths from udział infectious diseases w ogólnej as percentage liczbie of all deaths zgonów by age group - o Poland zna-<br />
2008<br />
nej przyczynie w Polsce w 2008 r. wg wieku<br />
Fig. 5. Number of deaths and deaths from infectious diseases<br />
as percentage of all deaths by age group - Poland<br />
2008<br />
wieku 10-14 lat - 2,7%. W przyczynach zgonów osób<br />
dorosłych, w grupie wieku 30-34 lata, udział zgonów<br />
z powodu chorób zakaźnych wynosił 2,8%, a w grupie<br />
35-39 lat - 2,6%.<br />
Według danych GUS, ponad 91% wszystkich<br />
zgonów z powodu chorób zakaźnych w 2008 r. spowodowały<br />
łącznie: posocznice (bez meningokokowej<br />
i z pominięciem posocznic u noworodków - 1 237<br />
zgonów, w tym 27 zgonów niemowląt; 42,0% ogółu<br />
zgonów z powodu chorób zakaźnych), gruźlica i jej<br />
późne następstwa (827 zgonów, w tym 1 zgon dziecka<br />
w 2 r.ż. i 2 zgony osób z grupy wieku 20-24 lata; 28,1%),<br />
wirusowe zapalenia wątroby (wszystkie typy, łącznie<br />
z późnymi następstwami wzw - 260 zgonów; 8,8%),<br />
bakteryjne zapalenie opon mózgowych i/lub mózgu<br />
(218; 7,4%) oraz AIDS (149; 5,1%).<br />
Otrzymano: 29.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Zaakceptowano do druku: 30.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Adres do korespondencji:<br />
Prof. dr hab. med. Andrzej Zieliński<br />
Zakład Epidemiologii, Narodowy Instytut Zdrowia<br />
Publicznego – PZH<br />
ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa<br />
e-mail: azieliński@pzh.gov.pl
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 159 - 162<br />
Kronika epidemiologiczna<br />
Justyna Rogalska<br />
ODRA W POLSCE W 2008 ROKU<br />
MEASLES IN POLAND IN 2008<br />
Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong><br />
w Warszawie<br />
STRESZCZENIE<br />
W 2008 r. zarejestrowano w Polsce 100 zachorowań<br />
na odrę (zapadalność 0,26 na 100 000). Najwyższą zapadalność<br />
na odrę odnotowano wśród dzieci poniżej 4<br />
r.ż. – 1,24 na 100 000 oraz wśród dzieci 5-letnich (0,86).<br />
Hospitalizowano 83 osoby (83%), nie zgłoszono żadnego<br />
zgonu z powodu odry. Czułość systemu nadzoru nad<br />
przebiegiem eliminacji odry była w Polsce w 2008 roku<br />
niewystarczająca. W całym kraju zarejestrowano ogółem<br />
177 zgłoszeń zachorowań i podejrzeń zachorowań (46%<br />
oczekiwanych zgłoszeń). Ze 100 zachorowań, tylko u 89<br />
(89%) rozpoznanie było potwierdzone laboratoryjnie.<br />
Wskazuje to na potrzebę utrzymania wysokiego odsetka<br />
zaszczepionych osób oraz na poprawę czułości systemu<br />
nadzoru.<br />
Słowa kluczowe: odra, choroby zakaźne, szczepienia,<br />
epidemiologia, Polska, rok 2008<br />
ABSTRACT<br />
In Poland 100 measles cases were registered in 2008<br />
(0.26 per 100,000 population). The most affected age<br />
group were children aged 0-4 years (incidence 1.24 per<br />
100,000 population) and 5-year olds (0.86). 83 measles<br />
cases (83%) were hospitalized, no deaths were recorded.<br />
Poland participates in the WHO Measles Elimination<br />
Strategy. Presently, the most important is the maintenance<br />
of a sensitive and timely surveillance of measles<br />
and measles-compatible cases, with serologic testing of<br />
one suspect case per 100,000 population. The performance<br />
of the surveillance system was insufficient with<br />
only 177 measles-compatible cases reported in 2008<br />
(46% of expected reports). Serologic confirmation of<br />
cases was also insufficient, with 89 cases (89%) confirmed<br />
by IgM ELISA test. These results indicate the<br />
need to maintain the high immunisation coverage and<br />
improve measles surveillance system.<br />
Key words: measles, infectious diseases, vaccinations,<br />
epidemiology, Poland, 2008<br />
W Polsce w 2008 r. sytuacja epidemiologiczna odry<br />
uległa pogorszeniu w porównaniu z 2007 rokiem (tab.<br />
I). Liczba zachorowań na odrę wyniosła 100 (zapadalność<br />
0,26 na 100 000 ludności), z czego 89 (89%) było<br />
potwierdzonych badaniem serologicznym. Najwięcej<br />
zachorowań w całym roku wystąpiło w woj. śląskim (36<br />
zachorowań, zapadalność 0,77 na 100 000 mieszkańców)<br />
oraz podkarpackim (22 zachorowań, zapadalność 1,05).<br />
W siedmiu województwach (dolnośląskim, lubelskim,<br />
opolskim, podkarpackim, śląskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim)<br />
zapadalność przekroczyła próg<br />
eliminacji odry określony przez Światową Organizację<br />
Zdrowia jako 1 zachorowanie na 1 000 000 mieszkańców.<br />
Ogółem zachorowania zarejestrowano w 11 województwach<br />
(tab. II).<br />
W 2008 r. zarejestrowano 10 ognisk odry na terenie<br />
ośmiu województw. W ogniskach zarejestrowano<br />
ogółem 75 zachorowań. Osiem ognisk wystąpiło wśród<br />
osób należących do społeczności romskiej. Najwięcej<br />
przypadków zgłoszono w 33. i 43. tygodniu roku (po 8).<br />
Tabela I. Odra w Polsce w latach 1960-2008. Liczba zachorowań<br />
i zgonów, zapadalność i umieralność na<br />
100 000 ludności<br />
Table I. Measles in Poland 1960-2008. Number of cases<br />
and deaths, incidence and mortality per 100 000<br />
population<br />
<strong>Rok</strong><br />
Zachorowania<br />
na 100 000 na 100 000<br />
Zgony<br />
Zapadalność Umieralność<br />
1960-19<strong>64</strong>* 124 492 255 406,00 0,8<br />
1965-1969* 131 432 168 411,00 0,5<br />
1970-1974* 125 572 94 383,00 0,3<br />
1975-1979* 84 073 37 240,70 0,11<br />
1980-1984* 24 882 6 69,90 0,02<br />
1985-1989* 6 806 1 18,20 0,003<br />
1990-1994* 2 419 - 6,30 -<br />
1995-1999* 639 - 1,70 -<br />
2000-2004* 48 - 0,13 -<br />
2005 13 - 0,03 -<br />
2006 120 - 0,31 -<br />
2007 40 - 0,10 -<br />
2008 100 - 0,26 -<br />
* - mediana
160 Justyna Rogalska<br />
Nr 2<br />
Tabela II. Odra w Polsce w latach 2002-2008. Liczba podejrzeń, potwierdzonych zachorowań i zapadalność na 100 000<br />
ludności wg województw<br />
Table II. Measles in Poland during 2000-2008. Number of suspected and confirmed cases and incidence per 100 000 population<br />
by voivodeship<br />
Mediana 2002-2006 2007 r. 2008 r.<br />
podejrzenia zachorowania podejrzenia zachorowania podejrzenia zachorowania<br />
Województwo<br />
liczba zapadalnośnośnośnośnośność<br />
liczba zapadal-<br />
liczba zapadal-<br />
liczba zapadal-<br />
liczba zapadal-<br />
liczba zapadal-<br />
POLSKA 54 0,14 19 0,05 152 0,40 40 0,1 177 0,46 100 0,26<br />
1. Dolnośląskie 5 0,17 1 0,03 10 0,35 2 0,07 15 0,52 14 0,49<br />
2. Kujawsko-pomorskie 4 0,19 1,5 0,07 4 0,19 1 0,05 - - - -<br />
3. Lubelskie 8 0,36 5,5 0,25 2 0,09 - - 7 0,32 6 0,28<br />
4. Lubuskie 1 0,10 1 0,10 - - - - - - - -<br />
5. Łódzkie 3 0,12 1,5 0,06 7 0,27 - - 10 0,39 1 0,04<br />
6. Małopolskie 8 0,25 3 0,09 17 0,52 2 0,06 18 0,55 3 0,09<br />
7. Mazowieckie 8 0,16 3 0,06 57 1,10 26 0,5 22 0,42 2 0,04<br />
8. Opolskie 6 0,72 1 0,10 8 0,77 - - 7 0,68 3 0,29<br />
9. Podkarpackie 3 0,14 3 0,14 6 0,29 - - 24 1,14 22 1,05<br />
10. Podlaskie 3 0,21 4 0,33 3 0,25 - - 1 0,08 - -<br />
11. Pomorskie 1 0,05 1 0,05 8 0,36 - - 5 0,23 1 0,05<br />
12. Śląskie 8 0,17 5 0,11 17 0,36 8 0,17 45 0,97 36 0,77<br />
13. Świętokrzyskie 1 0,08 0 0,00 - - - - 1 0,08 - -<br />
14. Warmińsko-mazurskie 1 0,07 1 0,07 1 0,07 - - 1 0,07 - -<br />
15. Wielkopolskie 5 0,13 3 0,09 8 0,24 - - 17 0,50 9 0,27<br />
16. Zachodniopomorskie 1 0,12 2 0,12 4 0,24 1 0,06 4 0,24 3 0,18<br />
Dla wszystkich zgłoszonych przypadków w ogniskach<br />
zarejestrowanych wśród Romów udało się prześledzić<br />
łańcuch zakażeń. W każdym ognisku pierwotne zachorowanie<br />
występowało u osoby powracającej z Wielkiej<br />
Brytanii. W 2008 r. odnotowano łącznie 14 importowanych<br />
zachorowań.<br />
Najwyższą zapadalność na odrę odnotowano<br />
wśród dzieci poniżej 4 r.ż. – 1,24 na 100 000, wśród<br />
dzieci 5-letnich (0,86) oraz młodzieży w wieku 15-19<br />
lat (0,79). Z danych pochodzących z indywidualnych<br />
zgłoszeń wynika, że wśród 100 zachorowań na odrę<br />
zarejestrowanych w 2008 r. było 80 osób (80%) nieszczepionych<br />
(w tym 9 dzieci rocznych, przed objęciem<br />
obowiązkowymi szczepieniami), 6 osób (6%) zaszczepionych<br />
jedną dawką oraz 4 osoby (4%) zaszczepione<br />
dwiema dawkami szczepionki przeciw odrze. Dla 10<br />
osób nie uzyskano informacji o stanie zaszczepienia.<br />
W 2008 r. hospitalizowano 83 (83%) chorych na odrę.<br />
W przebiegu odry stwierdzono różne powikłania u 15<br />
osób, w tym u 8 rozpoznano zapalenie płuc. Według<br />
wstępnych danych GUS w 2008 r. nie zarejestrowano<br />
zgonów z powodu odry.<br />
W 2008 roku utrzymano wysoki stan zaszczepienia<br />
dzieci. W dniu 31 grudnia 2008 r. stan zaszczepienia<br />
przeciw odrze poszczególnych roczników dzieci<br />
i młodzieży w wieku od 2 do 12 lat wahał się w Polsce<br />
w granicach od 84,9% do 99,6% (szczepienie podstawowe,<br />
roczniki 2007-2002) oraz od 5,3% do 98,7%<br />
(szczepienie przypominające, roczniki 2000-1997)<br />
‐ licząc odsetek zaszczepionych w stosunku do liczby<br />
sprawdzonych kart uodpornienia (tab. III).<br />
Pomimo utrzymywania na wysokim poziomie<br />
wykonawstwa szczepień w Polsce, niepokojące jest<br />
opóźnienie, z którym podawana jest szczepionka dzieciom<br />
w wieku objętym obowiązkiem szczepienia. Na<br />
to opóźnienie wskazują utrzymujące się od kilku lat<br />
międzywojewódzkie różnice w wykonawstwie szczepień<br />
podstawowych w 13-15 miesiącu życia. W 2008 r.<br />
odsetek dzieci z rocznika 2007, objętych szczepieniem<br />
podstawowym szczepionką trójwalentną przeciwko odrze,<br />
śwince i różyczce (84,9% w skali kraju), na obszarze<br />
poszczególnych województw wahał się od 79,2% w woj.<br />
mazowieckim do 97,8% w woj. warmińsko-mazurskim.<br />
W 2008 r. odsetek dzieci z rocznika 2000, objętych<br />
szczepieniem przypominającym przeciw odrze wyniósł<br />
Ryc. 1. Sprawność nadzoru epidemiologicznego nad odrą w Polsce w latach 2000-2008.<br />
Fig 1. Measles surveillance performance in Poland 2000-2008.<br />
Liczba przypadków<br />
300<br />
250<br />
200<br />
150<br />
100<br />
50<br />
0<br />
28%<br />
45%<br />
18%<br />
14% 14% 12%<br />
76%<br />
38%<br />
46%<br />
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />
Potwierdzenia<br />
Podejrzenia<br />
<strong>Rok</strong><br />
%<br />
Wskaźnik czułości<br />
nadzoru<br />
Ryc. 1. Sprawność nadzoru epidemiologicznego nad odrą<br />
w Polsce w latach 2000-2008<br />
Fig 1. Measles surveillance performance in Poland 2000-<br />
2008
Nr 2<br />
Odra w Polsce w 2008 roku 161<br />
Tabela III. Liczba i odsetek dzieci zaszczepionych przeciw odrze w Polsce w latach 2005-2008 wg roku urodzenia (szczepienia<br />
podstawowe i przypominające)*<br />
Table III. Number and percentage of children vaccinated against measles in Poland 2005-2008 according to birth year<br />
(primary and boost vaccinations)*<br />
Stan na 31.XII.2005 r. Stan na 31.XII.2006 r. Stan na 31.XII.2007 r. Stan na 31.XII.2008 r.<br />
<strong>Rok</strong><br />
urodzenia<br />
liczba<br />
%<br />
zaszczep.<br />
w roczniku<br />
liczba<br />
%<br />
zaszczep.<br />
w roczniku<br />
liczba<br />
%<br />
zaszczep.<br />
w roczniku<br />
liczba<br />
%<br />
zaszczep.<br />
w roczniku<br />
Szczepienia podstawowe<br />
2002 344 1<strong>64</strong> 99,1 344 088 99,4 341 300 99,6 338 030 99,6<br />
2003 336 523 98,2 338 448 99,2 337 922 99,4 336 <strong>64</strong>2 99,6<br />
2004 293 222 84,3 340 059 98,2 341 540 99,1 343 315 99,4<br />
2005 x x 303 363 85,1 348 402 98,3 352 320 99,1<br />
2006 x x x x 305 411 83,9 360 022 98,4<br />
2007 x x x x x x 323 239 84,9<br />
Szczepienia przypominające<br />
1997 387 635 97,4 387 893 98,0 386 949 98,4 388 303 98,7<br />
1998 345 010 90,4 347 599 91,3 355 119 94,1 367 277 97,2<br />
1999 146 708 39,5 160 701 43,5 162 010 44,1 312 851 85,5<br />
2000 x x x x 14 938 4,1 19 214 5,3<br />
2001 x x x x x x 7 701 2,2<br />
* stan zaszczepienia przeciwko odrze-śwince-różyczce (wg PZH, GIS „Szczepienia ochronne w Polsce w 2008 roku”, Warszawa 2009)<br />
w skali kraju tylko 0,9%, wahając się w poszczególnych<br />
województwach od 0,1% w woj. dolnośląskim,<br />
małopolskim, świętokrzyskim i wielkopolskim do 5,8<br />
w woj. zachodniopomorskim. Przesunięcie na<strong>tom</strong>iast<br />
w 2005 r. wieku obowiązkowego podania drugiej dawki<br />
szczepionki przeciw odrze, śwince i różyczce na 10 r.ż.<br />
spowodowało wydłużenie się okresu, w którym dzieci<br />
nie są w pełni uodpornione przeciw odrze.<br />
Zgodnie ze strategią eliminacji odry opracowaną<br />
w 2001 roku przez Europejskie Biuro Regionalne<br />
Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), biorąc pod<br />
uwagę liczbę ludności w Polsce, wymagane jest wykonywanie<br />
diagnostyki serologicznej w kierunku odry dla<br />
co najmniej 381 przypadków zachorowań i podejrzeń<br />
zachorowań rocznie. Oznacza to, że spadkowi liczby<br />
zachorowań powinien towarzyszyć wzrost liczby zgłaszanych<br />
i weryfikowanych laboratoryjnie podejrzeń.<br />
W Polsce liczba analizowanych podejrzeń odry jest<br />
niewystarczająca. W 2008 roku w całym kraju zarejestrowano<br />
ogółem 177 zgłoszeń zachorowań i podejrzeń<br />
zachorowań. Świadczy to o niskiej czułości systemu<br />
nadzoru i podważa wiarygodność danych o liczbie<br />
zachorowań na odrę w Polsce. W fazie eliminacji odry<br />
konieczne jest ścisłe monitorowanie podejrzeń zachorowań<br />
na odrę oraz przypadków wtórnych w ogniskach,<br />
jak również kontynuowanie genetycznych badań szczepów<br />
wirusa odry. Działania te umożliwią wiarygodne<br />
udokumentowanie eliminacji rodzimych zachorowań<br />
na odrę spodziewanej w najbliższych latach, jak również<br />
sprawne wykrywanie zachorowań zawlekanych z<br />
innych krajów.<br />
Niestety, podobnie jak w latach ubiegłych, nadzór<br />
nad podejrzeniami odry był w kraju nierównomierny.<br />
Najwięcej zgłoszeń, w przeliczeniu na 100 000 ludności,<br />
odnotowano w województwie podkarpackim (24<br />
zgłoszenia, 1,14/100 000) oraz śląskim (45 zgłoszeń,<br />
0,97/100 000) (tab. II). W dwóch województwach (kujawsko-pomorskim<br />
i lubuskim) nie zgłoszono żadnych<br />
podejrzeń zachorowań na odrę, co wskazuje na brak<br />
aktywnego uczestniczenia w programie eliminacji odry<br />
WHO. W obecnej sytuacji najważniejszym elementem<br />
strategii eliminacji odry w Polsce, oprócz utrzymania<br />
dobrego wykonawstwa szczepień, jest zintensyfikowanie<br />
działań w regionach o słabym nadzorze nad podejrzeniami<br />
i zachorowaniami na odrę oraz na obszarach<br />
zamieszkanych przez grupy etniczne o niższym stanie<br />
zaszczepienia, które mogą być rezerwuarem wirusa<br />
odry oraz przyczyną krążenia wirusa po zawleczeniu<br />
zachorowań z zagranicy. Docieranie do mniejszości<br />
narodowych i przeprowadzanie akcji szczepień wśród<br />
tych grup jest niezbędną częścią programu eliminacji<br />
odry. Sprawny nadzór epidemiologiczny pozwoli na<br />
śledzenie zachorowań zawlekanych jako źródła zakażenia<br />
dla niedostatecznie zaszczepionych społeczności.<br />
Niepokojącym zjawiskiem jest wciąż zbyt rzadkie<br />
wykonywanie badań serologicznych w przypadkach podejrzeń<br />
zachorowań. Na ogólną liczbę 177 zachorowań<br />
i podejrzeń zachorowań zarejestrowanych w 2008 r.<br />
badanie serologiczne w klasie IgM wykonano w 151<br />
przypadkach (85,3%), w tym w 113 przypadkach<br />
(74,8%) w Zakładzie Wirusologii NIZP-PZH, w 37<br />
przypadkach (24,5%) w laboratoriach WSSE i w jednym<br />
przypadku w laboratorium prywatnym. W strategii<br />
eliminacji odry WHO konieczne jest wykonanie<br />
badania potwierdzającego w kierunku przeciwciał IgM<br />
w laboratoriach posiadających niezbędne akredytacje.
162 Justyna Rogalska<br />
Nr 2<br />
W chwili obecnej jedynym ośrodkiem referencyjnym<br />
w Polsce jest laboratorium Zakładu Wirusologii NIZP-<br />
PZH. Posiada ono akredytację na badania prowadzone<br />
w ramach programu udzielone przez WHO oraz Polskie<br />
Centrum Akredytacji. Zlecenie badania w ośrodku<br />
akredytowanym jest nieodpłatne.<br />
Pomimo poprawy, w porównaniu z rokiem poprzednim,<br />
w dalszym ciągu niekorzystnie kształtuje się<br />
mediana liczby dni pomiędzy pierwszą wizytą u lekarza,<br />
a zgłoszeniem przypadku podejrzenia zachorowania<br />
do lokalnej stacji sanitarno-epidemiologicznej, która<br />
w 2008 roku wynosiła 4 dni (przy ustawowym obowiązku<br />
dokonywania zgłoszeń w ciągu 24 godz.). Niewielkiemu<br />
pogorszeniu na<strong>tom</strong>iast uległ inny wskaźnik<br />
sprawności nadzoru nad odrą. Mediana liczby dni, które<br />
upłynęły od wystąpienia wysypki do pobrania próbki<br />
krwi zwiększyła się z 7 dni w 2007 r. do 8 dni w 2008 r.<br />
W obecnej sytuacji konieczne jest dalsze propagowanie<br />
programu eliminacji odry wśród lekarzy,<br />
uwzględniające upowszechnianie szczegółowych informacji<br />
o planie i realizacji programu, aktualnej sytuacji<br />
epidemiologicznej tej choroby, a przede wszystkim<br />
o konieczności dokumentowania i laboratoryjnego<br />
potwierdzania wszystkich przypadków zachorowań<br />
i podejrzeń zachorowań na odrę. Ważnym elementem<br />
strategii jest również upowszechnienie informacji o roli<br />
laboratorium referencyjnego w realizacji programu,<br />
o konieczności wykonywania badań potwierdzających<br />
odrę w tym laboratorium, jak również o braku odpłatności<br />
za badania.<br />
Otrzymano: 15.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Zaakceptowano do druku: 19.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Adres do korespondencji:<br />
Justyna Rogalska<br />
Zakład Epidemiologii<br />
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy<br />
Zakład <strong>Higieny</strong><br />
ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa<br />
e-mail: jrogalska@pzh.gov.pl
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 163 - 165<br />
Kronika epidemiologiczna<br />
Iwona Paradowska-Stankiewicz, Hana Orlikova<br />
ŚWINKA W POLSCE W 2008 ROKU<br />
MUMPS IN POLAND IN 2008<br />
Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego<br />
– Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong> w Warszawie<br />
STRESZCZENIE<br />
W 2008 r. zarejestrowano 3 271 zachorowań na świnkę.<br />
Zapadalność wynosiła 8,6 na 100 000 mieszkańców i<br />
była niższa w porównaniu z poprzednim rokiem (10,9) i<br />
ponad dwudziestokrotnie niższa w porównaniu z medianą<br />
w latach 2002-2006. Najwyższa zapadalność na świnkę<br />
wynosząca 67,0 na 100 000 osób wystąpiła u dzieci<br />
w grupie wieku 5-9 lat. Spośród 3 271 chorych na świnkę<br />
hospitalizowanych było 37 osób tj. 1,13%. W 2008 r. nie<br />
zgłoszono żadnego zgonu z powodu świnki.<br />
Słowa kluczowe: świnka, nagminne zapalenie przyusznic,<br />
epidemiologia, Polska, 2008 rok<br />
ABSTRACT<br />
In 2008, 3.271 cases of mumps were reported<br />
In Poland. The incidence 8.6 per 100 000 was lower<br />
compared to the last year (10.9) and twenty times less<br />
than the median incidence in 2002-2006. Children 5-9<br />
year old were the most affected age group – 67.0 per<br />
100 000. Of 3 271 cases 37 were hospitalized. In 2008<br />
no deaths attributed to mumps were reported.<br />
Key words: mumps, epidemiology, Poland, 2008<br />
W 2008 r. zarejestrowano 3 271 zachorowań na<br />
świnkę tj. ok. 20% mniej niż w roku ubiegłym i ponad<br />
20-krotnie mniej niż mediana w latach 2002-2006<br />
(tab.I). Zapadalność ogółem w 2008 r. w Polsce wynosiła<br />
8,6 na 100 000 mieszkańców i w porównaniu<br />
z poprzednim rokiem była 1,3-krotnie niższa.<br />
Największa liczba zachorowań w ciągu roku (1013,<br />
tj. 32% wszystkich zarejestrowanych zachorowań)<br />
wystąpiła w IV kwartale.<br />
Tabela I. Świnka w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 ludności oraz hospitalizacja<br />
wg województw<br />
Table I. Mumps in Poland in 2002-2008. Number of cases and incidence per 100 000 population and number of hospitalized<br />
by voivodeship<br />
Województwo Mediana 2002-2006 2007 r. 2008 r.<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
hospitalizacja<br />
liczba %<br />
POLSKA 71 945 188,5 4 147 10,9 3 271 8,6 37 1,13<br />
1. Dolnośląskie 4 031 138,6 265 9,2 224 7,8 2 0,89<br />
2. Kujawsko-pomorskie 6 138 296,7 209 10,1 220 10,6 3 1,36<br />
3. Lubelskie 2 117 96,5 418 19,3 170 7,9 4 2,35<br />
4. Lubuskie 1 032 102,3 88 8,7 89 8,8 - -<br />
5. Łódzkie 3 312 127,3 147 5,7 199 7,8 5 2,51<br />
6. Małopolskie 4 699 144,0 222 6,8 277 8,4 4 1,44<br />
7. Mazowieckie 3 324 <strong>64</strong>,8 363 7,0 412 7,9 6 1,46<br />
8. Opolskie 1 732 163,7 1<strong>64</strong> 15,8 110 10,6 2 1,82<br />
9. Podkarpackie 1 922 91,6 116 5,5 110 5,2 - -<br />
10. Podlaskie 951 79,2 98 8,2 97 8,1 2 2,06<br />
11. Pomorskie 1 171 53,3 136 6,2 137 6,2 - -<br />
12. Śląskie 10 197 215,9 424 9,1 453 9,7 3 0,66<br />
13. Świętokrzyskie 2 512 196,0 1 019 79,8 158 12,4 2 1,27<br />
14. Warmińsko-mazurskie 2 059 144,1 95 6,7 99 6,9 - -<br />
15. Wielkopolskie 5 847 174,2 315 9,3 349 10,3 1 0,29<br />
16. Zachodniopomorskie 2 155 127,2 68 4,0 167 9,9 3 1,8
1<strong>64</strong> Iwona Paradowska-Stankiewicz, Hana Orlikova<br />
Nr 2<br />
Tabela II. Świnka w Polsce w latach 2007-2008. Zapadalność<br />
i udział procentowy grup wieku<br />
Table II. Mumps in Poland in 2007-2008. Incidence per 100<br />
000 and percentage in age groups<br />
Wiek<br />
2007 2008<br />
w latach zapadalność % zapadalność %<br />
0 - 4 30,0 13,1 28,1 15,9<br />
0 5,6 0,5 4,0 0,5<br />
1 12,5 1,1 10,3 1,2<br />
2 21,2 1,8 21,2 2,4<br />
3 45,6 3,9 44,7 4,9<br />
4 68,2 5,8 65,0 7,0<br />
5 - 9 82,1 37,4 67,0 37,7<br />
5 87,1 7,5 81,1 8,7<br />
6 96,5 8,6 79,1 8,6<br />
7 91,5 8,3 84,1 9,5<br />
8 75,7 7,0 51,6 6,0<br />
9 61,6 5,9 41,8 4,9<br />
10 - 14 44,5 24,3 27,9 18,5<br />
15 - 19 21,7 14,3 14,0 11,4<br />
20 - 29 3,2 4,9 3,8 7,3<br />
30 - 39 2,0 2,6 2,7 4,6<br />
40 + 0,8 3,4 0,8 4,5<br />
Ogółem 10,9 100,0 8,6 100,0<br />
W 2008 r. najwięcej zachorowań, prawie połowa<br />
wszystkich przypadków, wystąpiło w województwie<br />
śląskim, mazowieckim i wielkopolskim. W porównaniu<br />
z 2007 r. w 6 województwach zarejestrowano spadek<br />
zachorowań. Największy, wynoszący 75% wystąpił<br />
w województwie świętokrzyskim, niższy - 60% w lubelskim.<br />
W 10 województwach zarejestrowano wzrost<br />
zachorowań na świnkę, najwyższy w województwach:<br />
zachodniopomorskim i łódzkim wynoszący odpowiednio:<br />
46% i 35%. W pozostałych województwach<br />
wzrost zachorowań wynosił od 1% do 25%. W porównaniu<br />
z 2007 r. nasiliła się tendencja do zmniejszania<br />
się zróżnicowania terytorialnego zapadalności: od 5,2<br />
w województwie podkarpackim do 12,4 w świętokrzyskim<br />
(tab.I).<br />
Zachorowania dzieci i młodzieży do lat 14 stanowiły<br />
72% ogółu przypadków. Najwięcej zachorowań - ok.<br />
40% ogółu, stwierdzono w grupie wieku 5-9 lat. W tej<br />
grupie wieku zapadalność na 100 000 osób wynosiła<br />
37,7 i była ponad dwukrotnie niższa w porównaniu<br />
z rokiem ubiegłym. W 2008 r. co piąte zachorowanie na<br />
świnkę dotyczyło dzieci w wieku od 10 do 14 lat, zapadalność<br />
w tej grupie wynosiła 27,9. Na<strong>tom</strong>iast w grupie<br />
wieku 0-4 lata odsetek zachorowań wyniósł 15,9%,<br />
zapadalność 28,1. Zapadalność dorosłych kształtowała<br />
się na znacznie niższym poziomie w porównaniu<br />
z młodszymi grupami wieku (tab.II). Porównując kilkuletnią<br />
zapadalność według grup wieku obserwujemy<br />
względny spadek zapadalności w najmłodszej grupie<br />
wieku i względny wzrost zapadalności w starszych<br />
grupach wieku (ryc.2).<br />
W 2008 r. poziom zaszczepienia przeciw śwince<br />
dzieci w 3 roku życia osiągnął 98,4% w skali kraju.<br />
Najniższy odsetek zaszczepienia wynosił 98,3%, zaś<br />
najwyższy – 99,8%. W analizowanym roku po raz kolejny<br />
zaobserwowano mniejsze różnice wysokości odsetka<br />
zaszczepienia dzieci w 3 r.ż. między poszczególnymi<br />
województwami. Przed wprowadzeniem szczepień<br />
obowiązkowych przeciw śwince (szczepionka skojarzona<br />
przeciw odrze, śwince i różyczce) obserwowano<br />
okresowe wzrosty zachorowań na świnkę w cyklach<br />
3-4 letnich. (ryc.1). Na<strong>tom</strong>iast wprowadzenie szczepień<br />
do PSO od 2003 r. przyczyniło się do systematycznego<br />
wzrostu odsetka dzieci zaszczepionych oraz opóźnienie<br />
i spłaszczenie szczytu zachorowań już w 2004 r.<br />
W związku z utrzymującym się wysokim stopniem<br />
zaszczepienia poszczególnych roczników, wynoszącym<br />
powyżej 90%, można spodziewać się dalszego ograniczania<br />
zachorowań na świnkę. Na<strong>tom</strong>iast stopniowej<br />
eliminacji choroby można spodziewać się, gdy zostaną<br />
poddane szczepieniu roczniki stanowiące rezerwuar<br />
wirusa.<br />
Ryc. 1. Świnka w Polsce w latach 1991-2008. Zapadalność na 100 000 ludności i stan zaszczepienia dzieci w 3 r.ż.<br />
Fig. 1. Mumps in Poland in 1991-2008. Incidence per 100 000 population and vaccine coverage among 3-year old children<br />
Zapadalność na 100 0 tys.<br />
600<br />
500<br />
400<br />
300<br />
200<br />
100<br />
0<br />
100%<br />
90%<br />
80%<br />
70%<br />
60%<br />
50%<br />
40%<br />
30%<br />
20%<br />
10%<br />
0%<br />
Stan zaszczepienia dzieci w 3 r.ż.<br />
Ryc. 1.<br />
Fig. 1.<br />
<strong>Rok</strong><br />
Świnka w Polsce w latach 1991-2008. Zapadalność na 100 000 ludności i stan zaszczepienia dzieci w 3 r.ż.<br />
Mumps in Poland in 1991-2008. Incidence per 100 000 population and vaccine coverage among 3-year old children
Nr 2<br />
Ryc.2. Świnka w Polsce w latach 1995-2008. Zapadalność na 100 000 mieszkańców według wieku.<br />
Fig.2. Mumps in Poland, 1995-2008. Incidence per 100 000 population by age group.<br />
Świnka w Polsce w 2008 roku 165<br />
10000<br />
Zapadalność na 100 000 mieszkańców<br />
1000<br />
100<br />
10<br />
1<br />
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />
<strong>Rok</strong><br />
Ryc.2.<br />
Fig.2.<br />
0‐4 5‐9 10‐14 15+<br />
Świnka w Polsce w latach 1995-2008. Zapadalność na 100 000 mieszkańców według wieku<br />
Mumps in Poland, 1995-2008. Incidence per 100 000 population by age group<br />
Zapadalność mężczyzn w 2008 r., podobnie jak<br />
w latach poprzednich, była wyższa w porównaniu z kobietami<br />
i wynosiła 9,9 na 100 000 osób. Zależność taka<br />
wystąpiła w wielu grupach wieku za wyjątkiem osób<br />
w grupie wieku: 20-34 lata i powyżej 40 lat.<br />
Zapadalność mieszkańców wsi wynosiła 8,8 na<br />
100 000 mieszkańców i była wyższa niż mieszkańców<br />
miast (8,4). Najwyższą zapadalność zarejestrowano<br />
w miastach, w których liczba mieszkańców wynosi<br />
20-49 tys., na<strong>tom</strong>iast najmniejszą w miastach liczących<br />
> 100 tys. W grupie dzieci i młodzieży do 19<br />
r. ż, podobnie do lat ubiegłych, wyższą zapadalność<br />
obserwowano w miastach. W grupie wieku 0-4 lata<br />
zapadalność w mieście kształtowała się na poziomie<br />
31,0, zaś wśród mieszkańców wsi – 24,2; w grupie 5-9<br />
lat odpowiednio: 71,5 i 61,5; w grupie 10-14 lat oraz<br />
15-19 lat, odpowiednio: wśród mieszkańców miasta:<br />
31,8 i 14,5 oraz mieszkańców wsi: 23,4 i 13,4.<br />
Otrzymano: 22.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Zaakceptowano do druku: 25.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Adres do korespondencji:<br />
Dr med. Iwona Paradowska-Stankiewicz<br />
Zakład Epidemiologii<br />
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy<br />
Zakład <strong>Higieny</strong><br />
Ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa<br />
e-mail: istankiewicz@pzh.gov.pl
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 167 - 170<br />
Kronika epidemiologiczna<br />
Justyna Rogalska<br />
RÓŻYCZKA W POLSCE W 2008 ROKU<br />
RUBELLA IN POLAND IN 2008<br />
Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong><br />
w Warszawie<br />
STRESZCZENIE<br />
W 2008 r. zarejestrowano w Polsce 13 146 zachorowań<br />
na różyczkę (zapadalność 34,5 na 100 000).<br />
Tylko 69 (0,5%) zachorowań zostało potwierdzonych<br />
badaniem serologicznym. Zarejestrowano jedno zachorowanie<br />
na różyczkę wrodzoną. Zapadalność na<br />
różyczkę dziewcząt i kobiet (18,2 na 100 000) była<br />
w 2008 r. blisko 3-krotnie niższa od zapadalności<br />
chłopców i mężczyzn (51,9 na 100 000). Najwyższą<br />
zapadalność - niezależnie od płci i środowiska - odnotowano<br />
wśród dzieci 7-letnich (331,4 na 100 000)<br />
oraz 8-letnich (268,2). W 2008 r. nie zarejestrowano<br />
żadnych zgonów z powodu różyczki. Pomimo poprawy<br />
informacji o przebytych szczepieniach osób chorych<br />
w porównaniu z rokiem 2007, interpretację wpływu<br />
wprowadzonych w 2003 r. powszechnych szczepień<br />
na sytuację epidemiologiczną różyczki nadal utrudnia<br />
niekompletność badań diagnostycznych.<br />
Słowa kluczowe: różyczka, zespół różyczki wrodzonej,<br />
choroby zakaźne, szczepienia, epidemiologia, zdrowie<br />
publiczne, Polska, rok 2008<br />
ABSTRACT<br />
In Poland, 13,146 cases of rubella were registered in<br />
2008 (incidence 34.5 per 100,000 population), of which<br />
69 (0.5%) cases were laboratory confirmed. One case<br />
of congenital rubella syndrome was reported. The incidence<br />
in men (51.9) was 2.8-times higher than in women<br />
(18.2). The highest incidence was observed in children<br />
aged 7 and 8 years (331,4 and 268,2, respectively). No<br />
rubella deaths were registered. An improvement of<br />
laboratory diagnosis of reported cases is necessary to<br />
assess the impact of 2-dose immunization implemented<br />
in 2003 on rubella epidemiology in Poland.<br />
Key words: rubella, congenital rubella syndrome,<br />
infectious diseases, epidemiology, vaccinations, public<br />
health, Poland, 2008<br />
W 2008 roku zarejestrowano w Polsce ogółem 13 146<br />
zachorowań na różyczkę, a zapadalność - w przeliczeniu<br />
na 100 000 ludności - wyniosła 34,5. Była o 74,2% niższa<br />
od zapadalności w 2007 r. i około 20% wyższa od<br />
mediany zapadalności w latach 2002-2006.<br />
Najwięcej zachorowań wystąpiło w kwietniu (2 371<br />
– stanowi to 18,5% ogółu przypadków w całym roku),<br />
na<strong>tom</strong>iast najmniej w sierpniu (156, tj. 1,2%). Sezonowość<br />
w 2008 r. była mniej zaznaczona niż w 2007 r.,<br />
zbliżona do sezonowości w latach 2002-2006 (ryc. 1).<br />
W 2008 r. odnotowano spadek zapadalności na<br />
różyczkę w 7 województwach (tab. I). Największy,<br />
ponad 13-krotny spadek, w porównaniu z rokiem 2007,<br />
wystąpił w woj. lubelskim (z 104,3 do 7,6 na 100 000<br />
ludności), a w województwach podkarpackim, śląskim<br />
i warmińsko-mazurskim był to spadek ponad 4 -krotny.<br />
Wśród dziewięciu województw, w których zwiększyła<br />
się liczba zachorowań, największy wzrost odnotowano<br />
w woj. łódzkim, gdzie zapadalność zwiększyła się<br />
Liczba zachorowań<br />
7000<br />
2008<br />
6000<br />
2007<br />
mediana 2002-2006<br />
5000<br />
4000<br />
3000<br />
2000<br />
1000<br />
0<br />
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII<br />
Miesiąc<br />
Ryc. 1. Różyczka w Polsce w latach 2002-2008. Liczba<br />
Ryc. 1. Różyczka zachorowań w Polsce w latach miesiącach 2002-2008. (wg Liczba daty zachorowania)<br />
zachorowań<br />
w miesiącach (wg daty zachorowania)<br />
Fig.1. Rubella in Poland 2002-2008. Number of reported<br />
Fig.1. Rubella in Poland 2002-2008. Number of reported cases by month<br />
cases by month
168 Justyna Rogalska<br />
Nr 2<br />
Tabela I. Różyczka w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 ludności wg województw<br />
Table I. Rubella in Poland 2002-2008. Number of cases and incidence per 100 000 population by voivodeship<br />
Województwo<br />
Mediana 2002-2006 2007 r. 2008 r.<br />
zachorowania zapadalność zachorowania zapadalność zachorowania zapadalność<br />
POLSKA 10 588 27,7 22 891 60,1 13 146 34,5<br />
1. Dolnośląskie 905 31,4 408 14,2 452 15,7<br />
2. Kujawsko-pomorskie 731 35,4 372 18,0 385 18,6<br />
3. Lubelskie 1 786 81,4 2 263 104,3 165 7,6<br />
4. Lubuskie 275 27,3 170 16,9 241 23,9<br />
5. Łódzkie 333 12,9 860 33,6 3 301 129,4<br />
6. Małopolskie 515 15,9 2 275 69,5 <strong>64</strong>5 19,7<br />
7. Mazowieckie 1 365 26,5 1 563 30,2 1 288 24,8<br />
8. Opolskie 231 22,1 109 10,5 344 33,2<br />
9. Podkarpackie 396 18,9 2 459 117,2 461 22,0<br />
10. Podlaskie 292 24,3 4<strong>64</strong> 38,8 826 69,3<br />
11. Pomorskie 324 14,7 872 39,5 1 032 46,6<br />
12. Śląskie 1 049 22,4 5 889 126,3 903 19,4<br />
13. Świętokrzyskie 700 54,1 2 419 189,4 730 57,3<br />
14. Warmińsko-mazurskie 306 21,4 1 3<strong>64</strong> 95,6 282 19,8<br />
15. Wielkopolskie 761 22,6 1 108 32,8 1 <strong>64</strong>7 48,6<br />
16. Zachodniopomorskie 393 23,2 296 17,5 444 26,2<br />
Tabela II. Różyczka w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 ludności wg płci, środowiska<br />
i liczby ludności w miastach<br />
Table II. Rubella in Poland 2002-2008. Number of cases and incidence per 100 000 population by year, gender and location<br />
(urban/rural)<br />
Płeć Środowisko<br />
Mediana 2002-2006 2007 r. 2008 r.<br />
zachorowania zapadalność zachorowania zapadalność zachorowania zapadalność<br />
miasto 2 7<strong>64</strong> 22,4 3 463 28,2 1 865 15,2<br />
miasto < 20 tys. 665 26,2 891 34,8 511 20,0<br />
miasto 20-49 tys. 578 27,1 503 23,3 354 16,1<br />
Kobiety miasto 50-99 tys. 536 31,1 855 50,0 420 25,0<br />
miasto ≥ 100 tys. 985 16,6 1 214 20,8 580 9,9<br />
wieś 1 855 25,2 3 091 41,7 1 727 23,2<br />
ogółem 4 619 23,4 6 554 33,3 3 592 18,2<br />
miasto 3 458 30,9 8 271 74,7 4 670 42,3<br />
miasto < 20 tys. 855 36,2 2 087 87,9 1 308 55,4<br />
miasto 20-49 tys. 713 36,5 1 321 67,2 940 47,1<br />
Mężczyźni miasto 50-99 tys. 805 50,7 2 386 152,7 1 058 69,0<br />
miasto ≥ 100 tys. 1 085 20,5 2 477 47,9 1 3<strong>64</strong> 26,5<br />
wieś 2 511 34,4 8 066 109,8 4 884 66,3<br />
ogółem 5 969 32,3 16 337 88,7 9 554 51,9<br />
miasto 6 222 26,4 11 734 50,3 6 535 28,0<br />
miasto < 20 tys. 1 520 31,0 2 978 60,4 1 819 37,0<br />
miasto 20-49 tys. 1 291 31,6 1 824 44,2 1 294 30,9<br />
Ogółem miasto 50-99 tys. 1 341 40,5 3 241 99,1 1 478 46,0<br />
miasto ≥ 100 tys. 2 070 18,4 3 691 33,5 1 944 17,7<br />
wieś 4 366 29,8 11 157 75,6 6 611 44,6<br />
ogółem 10 588 27,7 22 891 60,1 13 146 34,5<br />
prawie czterokrotnie (z 33,6 do 129,4 na 100 000) oraz<br />
opolskim, ze wzrostem zapadalności o 68% (z 10,5 do<br />
33,2 na 100 000).<br />
Najwyższą w skali województw zapadalność odnotowano<br />
w 2008 r. w woj. łódzkim – 129,4 na 100 000<br />
ludności (zapadalność ponad 3 razy wyższa od ogólnej<br />
w całym kraju). Najniższą zapadalność zarejestrowano<br />
w woj. lubelskim – 7,6 (ponad 4-krotnie niższą od<br />
ogólnej w całym kraju).<br />
Zapadalność na różyczkę w miastach wahała się<br />
w 2008 r. od 17,4 na 100 000 ludności w miastach największych,<br />
liczących ponad 100 tys. mieszkańców, do<br />
46,0 w miastach, liczących od 50 do 99 tys. mieszkańców,<br />
a ogólnie w miastach wynosiła 28,0 i była niższa<br />
od zapadalności na wsi (44,6) o 59%. Pomimo niższej<br />
ogólnej zapadalności w miastach, wśród dzieci w grupie<br />
wieku 0-4 lat, podobnie jak w latach poprzednich,<br />
wyższe współczynniki zapadalności notowano właśnie
Nr 2<br />
Różyczka w Polsce w 2008 roku 169<br />
Tabela III. Różyczka w Polsce w 2008 r. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000 ludności i udział procentowy wg<br />
wieku, płci i środowiska<br />
Table III. Rubella in Poland 2008. Number of cases, incidence per 100 000 population, and percentage of cases by age,<br />
gender and location (urban/rural)<br />
Płeć<br />
Środowisko<br />
Wiek mężczyźni kobiety miasto wieś<br />
Ogółem<br />
w latach zachorowaninośrowaninośrowaninośrowaninośrowaniność<br />
zapadal-<br />
% zacho-<br />
zapadal-<br />
% zacho-<br />
zapadal-<br />
% zacho-<br />
zapadal-<br />
% zacho-<br />
zapadal-<br />
%<br />
0 - 4 857 90,0 9,0 722 80,2 20,1 929 86,7 14,2 650 83,2 9,8 1 579 85,2 12,0<br />
0 199 97,5 2,1 184 95,3 5,1 206 89,4 3,2 177 106,1 2,7 383 96,4 2,9<br />
1 224 114,9 2,3 180 97,5 5,0 238 107,9 3,6 166 104,5 2,5 404 106,5 3,1<br />
2 130 68,8 1,4 117 65,5 3,3 149 69,9 2,3 98 63,5 1,5 247 67,2 1,9<br />
3 137 74,4 1,4 105 60,4 2,9 150 72,6 2,3 92 60,8 1,4 242 67,6 1,8<br />
4 167 92,5 1,7 136 79,8 3,8 186 92,6 2,8 117 77,9 1,8 303 86,3 2,3<br />
5 - 9 2 133 226,1 22,3 2 0<strong>64</strong> 230,6 57,5 2 069 204,7 31,7 2 128 257,0 32,2 4 197 228,3 31,9<br />
5 292 162,2 3,1 235 138,2 6,5 267 135,3 4,1 260 170,2 3,9 527 150,5 4,0<br />
6 410 223,9 4,3 431 248,3 12,0 439 221,3 6,7 402 253,9 6,1 841 235,8 6,4<br />
7 598 316,4 6,3 624 347,2 17,4 584 288,1 8,9 638 384,4 9,7 1 222 331,4 9,3<br />
8 517 267,0 5,4 496 269,4 13,8 484 236,2 7,4 529 306,1 8,0 1 013 268,2 7,7<br />
9 316 159,8 3,3 278 148,1 7,7 295 142,3 4,5 299 167,8 4,5 594 154,1 4,5<br />
10 - 14 2 823 254,2 29,5 382 36,0 10,6 1 397 120,4 21,4 1 808 179,0 27,3 3 205 147,7 24,4<br />
15 - 19 2 934 215,5 30,7 90 6,9 2,5 1 419 95,1 21,7 1 605 137,0 24,3 3 024 113,5 23,0<br />
20 - 24 540 33,9 5,7 60 3,9 1,7 368 19,5 5,6 232 18,5 3,5 600 19,1 4,6<br />
25 - 29 150 9,2 1,6 51 3,2 1,4 141 7,0 2,2 60 5,1 0,9 201 6,3 1,5<br />
30 - 34 69 4,6 0,7 74 5,1 2,1 98 5,2 1,5 45 4,2 0,7 143 4,9 1,1<br />
35 - 39 18 1,4 0,2 86 6,9 2,4 58 3,8 0,9 46 4,7 0,7 104 4,1 0,8<br />
40 - 44 9 0,8 0,1 31 2,6 0,9 27 1,9 0,4 13 1,4 0,2 40 1,7 0,3<br />
45 - 49 11 0,8 0,1 11 0,8 0,3 15 0,9 0,2 7 0,7 0,1 22 0,8 0,2<br />
50 - 54 4 0,3 0,0 13 0,8 0,4 10 0,5 0,2 7 0,7 0,1 17 0,6 0,1<br />
55 - 59 3 0,2 0,0 3 0,2 0,1 4 0,2 0,1 2 0,2 0,0 6 0,2 0,0<br />
60-74 3 0,1 0,0 4 0,2 0,1 - - - 7 0,4 0,1 7 0,2 0,1<br />
75+ - - - 1 0,1 0,0 - - - 1 0,1 0,0 1 0,0 0,0<br />
Ogółem 9 554 51,9 100,0 3 592 18,2 100,0 6 535 28,0 100,0 6 611 44,6 100,0 13 146 34,5 100,0<br />
w miastach (tab. III). Na<strong>tom</strong>iast, w przeciwieństwie<br />
do lat 2002-2007 r., wśród dzieci w wieku 5-9 lat odnotowano<br />
wyższe współczynniki zapadalności na wsi<br />
niż w mieście. Spośród ogółu zachorowań na różyczkę<br />
zgłoszonych w 2008 r., 68% dotyczyło dzieci i młodzieży<br />
do lat 15, przy czym udział zachorowań dzieci<br />
w grupie wieku 0-4 lat wynosił 12%, a dzieci w wieku<br />
5-9 lat - 32% (tab. III). Najwyższą zapadalność - niezależnie<br />
od płci i środowiska - odnotowano wśród dzieci<br />
7-letnich (331,4 na 100 000) oraz 8-letnich (268,2),<br />
a łączny udział zachorowań w tych dwóch grupach<br />
wieku, w ogólnej liczbie zarejestrowanych przypadków,<br />
wyniósł ok. 17%.<br />
Ocenę wpływu wprowadzonych w 2003 r. powszechnych<br />
szczepień całej populacji dzieci przeciw<br />
różyczce wciąż utrudnia niedostateczne potwierdzanie<br />
rozpoznań wynikami badań laboratoryjnych. W 2008 r.<br />
zaledwie 69 (0,5%) zachorowań potwierdzono wiarygodnym<br />
badaniem serologicznym, na<strong>tom</strong>iast 235 zachorowań<br />
(1,8%) rozpoznano na podstawie powiązania<br />
epidemiologicznego z przypadkami potwierdzonymi<br />
laboratoryjnie. Pozostałe 97,7% zachorowań zgłoszono<br />
na podstawie objawów klinicznych, które mogą przypominać<br />
objawy występujące w przebiegu innych chorób<br />
wysypkowych wieku dziecięcego, np. odry czy płonicy.<br />
Znajduje to również potwierdzenie w znacznej liczbie<br />
zachorowań na różyczkę zarejestrowanych wśród osób<br />
zaszczepionych (tab. IV). W 2008 roku odsetek chorych<br />
na różyczkę, u których brak było danych o szczepieniu<br />
(18%) zmniejszył się w porównaniu z poprzednimi<br />
latami (21% w 2006 r., 34% w roku 2007). Jednak<br />
brak tych danych nadal jest jednym z czynników utrudniających<br />
interpretację wpływu szczepień na sytuację<br />
epidemiologiczną różyczki. Szczególnie niepokojące<br />
Stosunek zapadalności (k/m)<br />
1,1<br />
1,0<br />
0,9<br />
0,8<br />
0,7<br />
0,6<br />
0,5<br />
04 0,4<br />
0,3<br />
1971 1974 1977 1980 1983 1986 1989 1992 1995 1998 2001 2004 2007<br />
<strong>Rok</strong><br />
Ryc. 2.<br />
Ryc. 2. Różyczka w Polsce w latach 1970-2008. Stosunek zapadalności kobiet<br />
do zapadalności mężczyzn<br />
Fig. 2. Rubella in Poland 1970-2008. Incidence per 100 000 population (female/male ratio)<br />
Fig. 2.<br />
Różyczka w Polsce w latach 1970-2008. Stosunek<br />
zapadalności kobiet do zapadalności mężczyzn<br />
Rubella in Poland 1970-2008. Incidence per<br />
100 000 population (female/male ratio)
170 Justyna Rogalska<br />
Nr 2<br />
Tabela IV. Różyczka w Polsce w 2008 r. Zachorowania i zapadalność na 100 000 ludności wg stanu zaszczepienia przeciw<br />
różyczce i wieku<br />
Table IV. Rubella in Poland 2008. Number of cases and incidence per 100 000 population by immunisation status and age<br />
group<br />
Zaszczepieni Niezaszczepieni Brak danych o szczepieniu<br />
Wiek liczba liczba<br />
liczba nie liczba<br />
liczba<br />
zapadalność<br />
zapadalność<br />
zaszczep.* chorych<br />
zaszczep.* chorych<br />
chorych<br />
%<br />
0 . 20 . 328 35 9,1<br />
1 323 239 179 55,4 57 337 170 296,5 55 13,6<br />
2 360 022 169 46,9 5 935 44 741,4 34 13,8<br />
3 352 320 168 47,7 3 180 32 1 006,3 42 17,4<br />
4 343 239 218 63,5 2 035 44 2 162,2 41 13,5<br />
5 318 462 196 61,5 19 679 242 1 229,7 89 16,9<br />
6 188 707 183 97,0 153 819 524 340,7 134 15,9<br />
7 160 734 187 116,3 193 733 836 431,5 199 16,3<br />
8 151 236 194 128,3 212 852 658 309,1 161 15,9<br />
9 326 197 249 76,3 39 499 254 <strong>64</strong>3,1 91 15,3<br />
10-14 . 663 . . 2 011 . 531 16,6<br />
15 + . 217 . . 3 006 . 942 22,6<br />
Ogółem . 2 <strong>64</strong>3 . . 8 149 . 2 354 17,9<br />
* szczepienia przeciw odrze-śwince-różyczce (wg PZH, GIS “Szczepienia ochronne w Polsce w 2007 roku”, Warszawa 2008)<br />
jest stwierdzenie braku danych o zaszczepieniu u 15%<br />
chorych na różyczkę dzieci w wieku od 1 roku do 9 lat.<br />
Wprowadzenie do Programu Szczepień Ochronnych<br />
od listopada 2003 r. obowiązkowego szczepienia przeciw<br />
odrze, śwince i różyczce w 13-14 miesiącu życia oraz<br />
drugiej dawki w 10 roku życia - w perspektywie najbliższych<br />
10 lat powinno radykalnie zmienić sytuację epidemiologiczną<br />
różyczki. W 2008 r., według stanu w dniu 31<br />
grudnia, odsetek dzieci w 2. roku życia zaszczepionych<br />
przeciw różyczce wynosił w skali całego kraju 98,4 (w poszczególnych<br />
województwach od 99,9% w warmińsko-<br />
-mazurskim do 97,1% w woj. mazowieckim).<br />
Podobnie jak w 2007 roku, zapadalność na różyczkę<br />
dziewcząt i kobiet (18,2 na 100 000) była w 2008<br />
r. prawie 3-krotnie niższa od zapadalności chłopców i<br />
mężczyzn (51,9 na 100 000) (tab. III). Szczepienie przeciw<br />
różyczce dziewcząt w 13. roku życia, prowadzone<br />
w celu zapobiegania zespołowi różyczki wrodzonej,<br />
powoduje, że od lat zapadalność na różyczkę mężczyzn<br />
w grupie wieku 10-14 lat oraz 15-19 lat jest znacząco<br />
wyższa w porównaniu z zapadalnością dziewcząt.<br />
W 2008 r. była to różnica odpowiednio 85,8% i 96,8%.<br />
W młodszych grupach wieku odnotowano nadwyżkę<br />
zachorowań chłopców w wieku 0 do 5 lat oraz w wieku<br />
9 lat w porównaniu do zachorowań dziewczynek w tym<br />
wieku. Nadwyżka ta wahała się od 2,3% do 18,8%.<br />
W niektórych rocznikach, w wieku od 30 do 44 lat<br />
oraz od 50 do 54 lat, wyższą zapadalność odnotowano<br />
wśród kobiet. Okres, jaki upłynął od wprowadzenia<br />
obowiązkowego szczepienia wszystkich dzieci przeciwko<br />
różyczce (2003 r. - pierwsza dawka; 2005 r. - druga<br />
dawka), jest zbyt krótki, by mogła zostać zahamowana<br />
wieloletnia tendencja do pogłębiania się różnicy pomiędzy<br />
zapadalnością kobiet i mężczyzn (ryc. 2).<br />
W 2008 r. - według stanu w dniu 31 grudnia - odsetek<br />
dziewcząt w 13 roku życia zaszczepionych przeciw<br />
różyczce wynosił w skali całego kraju 98,2% (od 99,9%<br />
w woj. warmińsko-mazurskim do 95,2% w mazowieckim),<br />
a dziewcząt w 14. r.ż. – 98,7% (od 99,9% w woj.<br />
warmińsko-mazurskim do 97,0 w mazowieckim).<br />
W 2008 r. zarejestrowano w Polsce jeden przypadek<br />
zespołu różyczki wrodzonej (w woj. łódzkim).<br />
Wysokie wykonawstwo szczepienia dziewcząt<br />
skutecznie zapobiega zachorowaniom na różyczkę wrodzoną.<br />
Jednak, biorąc pod uwagę wyższą zapadalność<br />
na różyczkę mężczyzn w wieku, w którym mają kontakt<br />
z kobietami w wieku rozrodczym, odsetek zaszczepienia<br />
dziewcząt poniżej 100% oraz fakt, iż w ok. 50%<br />
zakażenia wirusem różyczki przebiegają subklinicznie,<br />
wciąż istnieje ryzyko zachorowania na różyczkę dla<br />
kobiet w wieku rozrodczym oraz wystąpienia zespołu<br />
różyczki wrodzonej u noworodków.<br />
Z powodu różyczki w 2008 r. hospitalizowano w Polsce<br />
ogółem 124 osoby, tj. 0,94% wszystkich chorych (od<br />
6,94% w woj. podkarpackim do zera w województwach<br />
lubelskim, lubuskim i śląskim). Według wstępnych danych<br />
Głównego Urzędu Statystycznego, w 2008 roku nie<br />
zarejestrowano zgonów z powodu różyczki.<br />
Otrzymano: 15.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Zaakceptowano do druku: 18.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Adres do korespondencji:<br />
Justyna Rogalska<br />
Zakład Epidemiologii<br />
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy<br />
Zakład <strong>Higieny</strong><br />
ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa<br />
e-mail: jrogalska@pzh.gov.pl
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 171 - 173<br />
Kronika epidemiologiczna<br />
Iwona Paradowska-Stankiewicz<br />
OSPA WIETRZNA W POLSCE W 2008 ROKU<br />
CHICKENPOX IN POLAND IN 2008<br />
Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong><br />
w Warszawie<br />
STRESZCZENIE<br />
W 2008 r. zarejestrowano 129 662 zachorowania<br />
na ospę wietrzną. Zapadalność wynosiła 340,2 na<br />
100 000 i była niższa w porównaniu z 2007 r. (420,2)<br />
i medianą w latach 2002-2006 (370,7). Najwyższą<br />
zapadalność na ospę wietrzną wynoszącą 3057,1 na<br />
100 000 mieszkańców zanotowano u dzieci w grupie<br />
wieku 5-9 lat. Spośród 129 662 chorych, 800 osób tj.<br />
0,62% było hospitalizowanych, nie zgłoszono żadnego<br />
zgonu z powodu ospy wietrznej.<br />
Słowa kluczowe: ospa wietrzna, epidemiologia, Polska,<br />
2008 rok<br />
ABSTRACT<br />
In 2008, 129.662 cases of chickenpox were reported<br />
in Poland. The incidence 340.2 per 100,000 was lower<br />
compared to 2007 (420.2) and to the median incidence<br />
in 2002-2006 (370.7). Children 5-9 year old were the<br />
most affected age group – 3057.1 per 100 000. Of 129<br />
662 cases, 800 (0.62%) were hospitalized and no deaths<br />
attributed to chickenpox were reported.<br />
Key words: chickenpox, epidemiology, Poland, 2008<br />
W 2008 r. zarejestrowano 129 662 zachorowania<br />
na ospę wietrzną tj. o 20% mniej niż w roku ubiegłym<br />
i 8 % mniej niż mediana w latach 2002-2006 (tab.I).<br />
Obserwowany w 2008 r. spadek zachorowań na ospę,<br />
potwierdza okresowość epidemiczną choroby z przypadającym<br />
co 3-4 lata wzrostem zachorowań. Pomimo<br />
wyraźnego spadku zapadalności w porównaniu do<br />
Fig. 1. Chickenpox in Poland in 2001-2008. Incidence per 100 000 population.<br />
2007 r., zapadalność w 2008r. utrzymywała się na dość<br />
wysokim poziomie. Na podstawie rocznych obserwacji<br />
zapadalności w ostatniej dekadzie, tendencję utrzymywania<br />
się dość wysokiej zapadalności na ospę wietrzną<br />
można obserwować od 2004 r. (ryc.1).<br />
Ryc.1. Ospa wietrzna w Polsce w latach 2001-2008. Zapadalność na 100 000 ludności.<br />
Zapadalność<br />
450<br />
400<br />
350<br />
300<br />
250<br />
200<br />
150<br />
100<br />
50<br />
0<br />
Ryc.1.<br />
Fig. 1.<br />
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />
<strong>Rok</strong><br />
Ospa wietrzna w Polsce w latach 2001-2008. Zapadalność<br />
na 100 000 ludności<br />
Chickenpox in Poland in 2001-2008. Incidence per<br />
100 000 population<br />
Ogólna zapadalność na ospę wietrzną w Polsce<br />
w 2008 r. wyniosła 340,2 na 100 000 mieszkańców<br />
i była niższa w porównaniu z poprzednim rokiem, jak<br />
i w porównaniu do mediany za lata 2002-2006 (ryc.1).<br />
Ospa wietrzna charakteryzuje się sezonowością – szczyt<br />
zachorowań w 2008 r. trwał od grudnia do późnej<br />
wiosny. W omawianym roku najwięcej zachorowań<br />
zanotowano od stycznia do czerwca (łącznie 85 562<br />
zachorowania wg daty rejestracji), co stanowiło około<br />
67% wszystkich zarejestrowanych zachorowań (ryc.2).<br />
Styczeń był miesiącem, w którym wystąpiło najwięcej<br />
zachorowań – 18 833.<br />
W 2008 r. zanotowano spadek zapadalności na ospę<br />
wietrzną we wszystkich województwach naszego kraju<br />
– w pięciu zapadalność uległa obniżeniu o 1-8% w porównaniu<br />
do 2007 r., w 8 województwach o 12-25%<br />
na<strong>tom</strong>iast w 3 nawet o 40-49%. W omawianym okresie<br />
najwięcej zachorowań zarejestrowano w województwie<br />
mazowieckim (19 413) i śląskim (16 119). Na uwagę<br />
zasługuje fakt, że w wymienionych województwach<br />
w poprzednim roku również wystąpiło najwięcej<br />
zachorowań na ospę wietrzną. Najmniej zachorowań<br />
w Polsce w 2008 r. tj. 3562 zarejestrowano w województwie<br />
lubuskim.<br />
Ospa wietrzna jest ostrą chorobą zakaźną wieku<br />
dziecięcego o bardzo wysokiej zaraźliwości. Z tego<br />
względu najbardziej podatną na zachorowanie populacją<br />
są dzieci zwłaszcza przebywające w zbiorowościach,
172 Iwona Paradowska-Stankiewicz<br />
Nr 2<br />
Tabela I. Ospa wietrzna w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań i zapadalność na 1000 000 ludności oraz liczba<br />
hospitalizowanych wg województw<br />
Table I. Chickenpox in Poland in 2002-2008. Number of cases and icidence per 100 000 population and number of hospitalized<br />
by voivodeship<br />
Mediana 2002-2006 2007 2008 Hospitalizacja<br />
Województwo zachorowaninośwaninośwaniność<br />
zapadal-<br />
zachoro-<br />
zapadal-<br />
zachoro-<br />
zapadal-<br />
liczba %<br />
Polska 141349 370,7 160 174 420,2 129662 340,2 800 0,62<br />
1. Dolnośląskie 10582 366,1 11 226 389,8 8423 292,8 37 0,44<br />
2. Kujawsko-Pomorskie 8696 420,8 12 489 604,6 9<strong>64</strong>1 466,6 95 0,99<br />
3. Lubelskie 6280 286,3 7 252 334,3 6221 287,6 <strong>64</strong> 1,03<br />
4. Lubuskie 4168 413,0 3 591 356,1 3562 353,1 6 0,17<br />
5. Łódzkie 6618 257,4 7 223 282,0 6839 268 90 1,32<br />
6. Małopolskie 11049 338,6 13 967 426,5 11223 341,9 53 0,47<br />
7. Mazowieckie 14805 288,1 20 <strong>64</strong>9 398,7 19413 373,7 90 0,46<br />
8. Opolskie 4525 431,1 4 857 467,3 4490 434 31 0,69<br />
9. Podkarpackie 4841 230,9 6 574 313,5 5439 259,3 51 0,94<br />
10. Podlaskie 3992 331,6 4 794 401,3 3991 334,8 37 0,93<br />
11. Pomorskie 6704 305,8 7 038 319,0 6293 284,1 49 0,78<br />
12. Śląskie 19795 421,8 24 018 515,2 16119 346,7 47 0,29<br />
13. Świętokrzyskie 6533 509,7 6 505 509,2 6323 496,5 3 0,47<br />
14. Warmińsko-Mazurskie 5881 411,7 6 865 481,2 4799 336,4 20 0,42<br />
15. Wielkopolskie 14834 439,6 18 371 543,2 12925 381,1 67 0,52<br />
16. Zachodniopomorskie 4445 268,0 4 755 280,9 3961 234,1 33 0,83<br />
Tabela II. Ospa wietrzna w Polsce w latach 2007-2008. Liczba<br />
zachorowań, zapadalność na 100 000 ludności i<br />
udział procentowy wg wieku<br />
Table II. Chickenpox in Poland in 2007-2008. Number of<br />
cases, incidence per 100 000 population and percentage<br />
in age groups<br />
2007 r. 2008 r.<br />
Grupy<br />
zachorowanidalnośwanidalność<br />
zapa-<br />
zachoro-<br />
zapa-<br />
wieku<br />
%<br />
%<br />
0-4 48 752 2 700,8 30,4 45 279 2 443,3 34,9<br />
0 3 961 1 047,8 2,5 3 694 929,8 2,8<br />
1 6 278 1 708,5 3,9 5 721 1 507,5 4,4<br />
2 7 986 2 229,7 5,0 7 414 2 017,6 5,7<br />
3 13 682 3 895,7 8,5 12 999 3 631,9 10,0<br />
4 16 845 4 809,1 10,5 15 451 4 401,6 11,9<br />
5-9 73 286 3 880,5 45,8 56 212 3 057,1 43,4<br />
5 17 560 4 919,3 11,0 14 796 4 226,1 11,4<br />
6 20 021 5 426,8 12,5 15 257 4 277,0 11,8<br />
7 15 956 4 221,5 10,0 11 766 3 191,1 9,1<br />
8 11 115 2 881,8 6,9 8 068 2 136,1 6,2<br />
9 8 634 2 163,6 5,4 6 325 1 <strong>64</strong>0,8 4,9<br />
10-14 22 594 996,9 14,1 16 001 737,2 12,3<br />
15-19 5 762 209,7 3,6 4 229 158,7 3,3<br />
20-29 4 496 70,4 2,9 3 546 35,5 2,7<br />
30-39 3 984 74,7 2,5 3 334 33,3 2,6<br />
40 + 1 300 7,3 0,7 1 061 6,0 0,8<br />
Ogółem 160 174 420,2 100,0 129 662 340,2 100,0<br />
np. w przedszkolach, szkołach. Najwięcej zachorowań<br />
wystąpiło u dzieci i młodzieży do 15 roku życia (tab.II).<br />
Zachorowania w tej grupie wieku – 117 492 stanowiły<br />
91% wszystkich przypadków. Najwięcej - 43,4% ogółu<br />
zachorowań stwierdzono w grupie wieku 5-9 lat. Zapadalność<br />
na 100 tys. wyniosła 3057,1. Na<strong>tom</strong>iast ponad<br />
jedną trzecią ogółu zachorowań stanowiły zachorowania<br />
dzieci w wieku od 0 do 4 lat (zapadalność 2443,3 na<br />
100 000). Zapadalność wśród dorosłych była znacznie<br />
niższa. W 2008 r. na ospę wietrzną zachorowało 6%<br />
ogółu osób powyżej 20 roku życia (tab. II).<br />
Zapadalność mężczyzn 360,6 była wyższa niż<br />
kobiet – 321,1 na 100 000. Zapadalność ogółem mieszkańców<br />
wsi wynosiła 345,6 na 100 000 i była wyższa<br />
niż wśród mieszkańców miast (336,8). Na<strong>tom</strong>iast<br />
o ile w grupie dzieci i młodzieży w wieku 0-4 i 5-9<br />
lat wyższą zapadalność obserwowano w miastach,<br />
o tyle w grupach wieku powyżej 10 roku życia wyższa<br />
zapadalność wystąpiła wśród mieszkańców wsi, za<br />
wyjątkiem osób w wieku 50-54 lata. Stwierdzono, że<br />
zapadalność w miastach, analizowana wg liczby ludności<br />
jest najwyższa (399,0) w miastach liczących od 50<br />
do 99 tys. mieszkańców, a najniższa (306,7) w miastach<br />
≥100 tys. mieszkańców.<br />
Ryc. 2. Ospa wietrzna w Polsce w 2008roku. Liczba zachorowań wg miesięcy.<br />
Fig. 1. Chickenpox in Poland in 2008. Number of cases by months.<br />
20000<br />
18000<br />
16000<br />
14000<br />
12000<br />
10000<br />
8000<br />
6000<br />
4000<br />
2000<br />
0<br />
Ryc. 2.<br />
Fig. 2.<br />
wg daty zachorowania<br />
wg daty rejestracji<br />
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII<br />
Ospa wietrzna w Polsce w 2008roku. Liczba zachorowań<br />
wg miesięcy<br />
Chickenpox in Poland in 2008. Number of cases<br />
by months
Nr 2<br />
Ospa wietrzna w Polsce w 2008 roku 173<br />
W roku 2008 hospitalizowano ogółem 800 chorych<br />
na ospę wietrzną (0,62% ogółu). Najwięcej osób<br />
poddano hospitalizacji w województwie kujawskopomorskim<br />
(95 osoby), w województwie łódzkim<br />
i mazowieckim po 90 osób.<br />
W omawianym roku nie zgłoszono zgonów z powodu<br />
ospy wietrznej.<br />
W Polsce od 2002 r. obowiązują zalecenia stosowania<br />
szczepień przeciw ospie wietrznej. W PSO na rok<br />
2008 znajduje się zapis, w którym szczepienie przeciw<br />
ospie wietrznej zalecane jest dzieciom do ukończenia<br />
12 roku życia w przypadku upośledzenia odporności<br />
o wysokim ryzyku ciężkiego przebiegu choroby, z ostrą<br />
białaczką limfoblastyczną w okresie remisji, zakażonym<br />
HIV, przed leczeniem immunosupresyjnym lub<br />
chemioterapią oraz dzieciom do ukończenia 12 roku<br />
życia z otoczenia osób określonych w punktach powyżej<br />
– które nie chorowały na ospę wietrzną.<br />
W 2008 r. zaszczepiono w naszym kraju 15 987<br />
osób, w tym 15 165 osób w wieku 0-19 lat i 822 osoby<br />
powyżej 20 r.ż. Najwięcej osób zaszczepiono w województwie<br />
mazowieckim ( 4549), wielkopolskim (1742)<br />
oraz śląskim (1631).<br />
Otrzymano: 16.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Zaakceptowano do druku: 19.03. <strong>2010</strong> r.<br />
Adres do korespondencji:<br />
Dr med. Iwona Paradowska-Stankiewicz<br />
Zakład Epidemiologii<br />
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy<br />
Zakład <strong>Higieny</strong><br />
Ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa<br />
e-mail: istankiewicz@pzh.gov.pl
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 175 - 179<br />
Kronika epidemiologiczna<br />
Magdalena Romanowska 1 , Mirosław P Czarkowski 2 , Iwona Nowak 1 , Ewa Staszewska 2 , Stefan Donevski 1 ,<br />
Lidia B Brydak 1<br />
GRYPA W POLSCE W 2008 ROKU<br />
INFLUENZA IN POLAND IN 2008<br />
1.<br />
Zakład Badania Wirusów Grypy. Krajowy Ośrodek ds. Grypy, Narodowego Instytutu Zdrowia<br />
Publicznego - Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong>, Warszawa<br />
2<br />
Zakład Epidemiologii, Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - Państwowego Zakładu<br />
<strong>Higieny</strong>, Warszawa<br />
STRESZCZENIE<br />
W 2008 r. zarejestrowano w Polsce 227 346 zachorowań<br />
i podejrzeń zachorowań na grypę (zapadalność<br />
596,5 na 100 000 ludności), o 39,2% mniej niż w 2007 r.<br />
Była to jedna z najniższych rocznych zapadalności,<br />
jakie zanotowano w Polsce po 1975 r. Na obszarze<br />
poszczególnych województw współczynniki zapadalności<br />
wahały się od 142,3 w woj. świętokrzyskim do<br />
1 830,6 w opolskim. Ponad 36% przypadków stanowiły<br />
zachorowania dzieci i młodzieży do lat 15. Zapadalność<br />
w tym wieku wyniosła 1 415,6 (od 342,9 w woj. świętokrzyskim<br />
do 4 083,6 w opolskim). Najwyższą zapadalność<br />
odnotowano wśród najmłodszych dzieci (1 546,6<br />
w grupie wieku 0-4 lata). Do szpitali skierowano 153<br />
osoby (0,07% wszystkich chorych). Zmarło 16 osób,<br />
w tym 11 (68,8%) w wieku powyżej 70 lat.<br />
W sezonie epidemicznym 2007/08 zakażenia wirusami<br />
grypy rejestrowane w Polsce wywołane były<br />
przez typ A (60% laboratoryjnie potwierdzonych<br />
przypadków), jak i przez typ B wirusa grypy (40%<br />
laboratoryjnie potwierdzonych przypadków). Podobnie<br />
sytuacja przedstawiała się także w innych częściach Europy.<br />
Wyizolowano 44 szczepy wirusa grypy, w tym 24<br />
szczepy podtypu A/H1 i 20 szczepów typu B. Wszystkie<br />
z nich były antygenowo spokrewnione ze szczepami<br />
rekomendowanymi do szczepionki przeciwko grypie<br />
sezonowej na sezon 2007/2008.<br />
Słowa kluczowe: grypa, typy wirusów grypy, choroby<br />
zakaźne, epidemiologia, zdrowie publiczne, SENTINEL,<br />
Polska, rok 2008<br />
ABSTRACT<br />
A total number of 227,346 cases of influenza<br />
and influenza-like illness were registered in Poland<br />
in 2008 (incidence 596.5 per 100,000 population).<br />
Compared to 2007 on 39.2% incidence decrease was<br />
observed. Regionally the incidence varied from 142.3<br />
in świętokrzyskie voivodeship to 1,830.6 in opolskie.<br />
Children and adolescents under 15 years of age accounted<br />
for 36% of all cases (age group incidence 1,415.6).<br />
In this age group the incidence varied regionally from<br />
342.9 in świętokrzyskie voivodeship to 4,083.6 in<br />
opolskie. The highest reported incidence was observed<br />
in age group 0-4 years (1,545.6). 153 patients (0.07%<br />
of all cases) required hospital admission. There were<br />
16 deaths due to influenza, of which 11 (68.8%) were<br />
among persons over 70 years of age.<br />
In the epidemic season 2007/08 infections with influenza<br />
virus registered in Poland were caused by type<br />
A (60% of laboratory confirmed influenza cases) as well<br />
as by type B (40% of laboratory confirmed influenza<br />
cases), similarly to other parts of Europe. Forty-four<br />
influenza strains were isolated, including 24 strains<br />
of subtype A/H1 and 20 strains of type B. All of them<br />
were antigenically similar to the vaccine strains recommended<br />
for the epidemic season 2007/2008.<br />
Key words: influenza, type of influenza virus, infectious<br />
diseases, epidemiology, public health, SENTINEL,<br />
Poland, 2008<br />
W 2008 r. zgłoszono w Polsce 227 346 zachorowań<br />
i podejrzeń zachorowań na grypę, a zapadalność<br />
- w przeliczeniu na 100 000 ludności - wyniosła 596,6.<br />
Była to jedna z najniższych rocznych zapadalności na<br />
grypę, jaką odnotowano w Polsce po 1975 r. (ryc. 1).<br />
Niższa zapadalność wystąpiła w Polsce tylko w latach<br />
1990 (210,3) i 1981 (498,3), a w 2002 r. zarejestrowano<br />
zapadalność dokładnie taką samą jak w 2008 r. (596,5).<br />
W porównaniu z 2007 r. zapadalność na grypę w Polsce<br />
była w 2008 r. niższa o 39,2%, a w porównaniu z medianą<br />
z lat 2002-2006 - o 32,4%.<br />
Przy znacznych wahaniach liczby zachorowań na<br />
grypę notowanych w kolejnych latach, można mówić<br />
o zarysowaniu się w Polsce w ostatnim piętnastoleciu
176 Magdalena Romanowska, Mirosław P Czarkowski, Iwona Nowak i inni<br />
Nr 2<br />
Zapadalność na 100 000 ludności<br />
12 000<br />
10 000<br />
8 000<br />
6 000<br />
4 000<br />
2 000<br />
0<br />
Ryc. 1. Grypa w Polsce w latach 1975-2008. Zapadalność<br />
Ryc. 1. Grypa w Polsce w latach 1975-2008. Zapadalność na 100 000 ludności<br />
Fig. 1. Influenza na in Poland 1001975-2008. 000 ludności<br />
Incidence per 100 000 population<br />
Fig. 1. Influenza in Poland 1975-2008. Incidence per<br />
100 000 population<br />
wyraźnej tendencji spadkowej liczby rejestrowanych<br />
zachorowań (ryc. 1). Niestety, nie można wykluczyć,<br />
że tendencja ta może wynikać m.in. ze zmniejszania<br />
się czułości systemu nadzoru epidemiologicznego. Na<br />
spadek czułości systemu może wpływać rezygnowanie<br />
przez chorych z pomocy lekarskiej w przypadku zachorowań<br />
grypopodobnych o lżejszym przebiegu, ale także<br />
zaniedbywanie zgłaszania zachorowań przez ustawowo<br />
zobowiązane do tego placówki opieki zdrowotnej.<br />
Jest niezmiernie mało prawdopodobne, nawet przy<br />
niskiej zapadalności, by w czasie sezonowego szczytu<br />
zachorowań na grypę w 7-, 9-dniowym okresie sprawozdawczym<br />
tylko 708 placówek opieki zdrowotnej<br />
w całej Polsce przyjęło pacjentów z objawami grypy,<br />
a była to największa liczba placówek, które za ten sam<br />
okres sprawozdawczy przesłały w 2008 r. sprawozdania<br />
o zachorowaniach i podejrzeniach zachorowań na grypę<br />
do stacji sanitarno-epidemiologicznych.<br />
R o k<br />
1 000 000<br />
Liczba zachorowań<br />
100 000<br />
10 000<br />
1 000<br />
100<br />
10<br />
2008<br />
2007<br />
Mediana 2002-2006<br />
1<br />
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII<br />
Miesiąc<br />
Ryc. 2. Grypa w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań<br />
w Polsce (wg w daty latach zgłoszenia) 2002-2008. Liczba zachorowań<br />
Ryc. 2. Grypa<br />
Fig. 2. (wg Influenza daty zgłoszenia) in Poland 2002-2008. Number of reported<br />
Fig. 2. Influenza in Poland 2002-2008. Number of reported cases by month<br />
cases by month<br />
W skali całego kraju, w 2008 r. najwięcej zachorowań<br />
i podejrzeń zachorowań odnotowano w lutym<br />
(62 859 przypadków; 27,6% ogółu zachorowań<br />
zgłoszonych w całym roku) oraz w styczniu (46 538;<br />
20,5%), czyli w miesiącach sezonu epidemicznego<br />
2007/8 (ryc. 2). W województwach, sezonowy szczyt<br />
zachorowań odnotowano w lutym na obszarze dziesięciu<br />
województw, w styczniu - na obszarze czterech,<br />
a w marcu - na obszarze jednego (pomorskie). W jednym<br />
województwie (podlaskie) największą liczbę<br />
zachorowań zarejestrowano w grudniu, czyli już w następnym<br />
sezonie epidemicznym - 2008/9.<br />
Spadek ogólnej liczby zachorowań i podejrzeń<br />
zachorowań na grypę w 2008 r., w porównaniu do<br />
Tabela I. Grypa w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 ludności wg województw<br />
Table I. Influenza in Poland 2002-2008. Number of cases and incidence per 100 000 population by voivodeship<br />
Województwo<br />
Mediana 2002-2008 2007 r. 2008 r.<br />
zachorowania zapadalność zachorowania zapadalność zachorowania zapadalność<br />
POLSKA 336 919 882,4 374 042 981,3 227 346 596,5<br />
1. Dolnośląskie 36 965 1 276,5 19 289 669,8 13 624 473,6<br />
2. Kujawsko-pomorskie 16 624 804,0 11 944 578,3 3 215 155,6<br />
3. Lubelskie 13 443 616,0 8 694 400,8 4 378 202,4<br />
4. Lubuskie 4 283 424,4 10 742 1 065,2 3 181 315,4<br />
5. Łódzkie 38 741 1 506,5 49 619 1 937,6 20 102 787,8<br />
6. Małopolskie 31 089 954,8 57 954 1 769,8 20 586 627,2<br />
7. Mazowieckie 117 743 2 297,5 96 956 1 872,3 <strong>64</strong> 690 1 245,2<br />
8. Opolskie 12 484 1 184,8 30 737 2 957,1 18 940 1 830,6<br />
9. Podkarpackie 13 406 639,1 8 860 422,5 9 236 440,4<br />
10. Podlaskie 6 995 582,4 4 581 383,5 3 276 274,8<br />
11. Pomorskie 10 358 472,4 4 020 182,2 5 309 239,7<br />
12. Śląskie 27 337 584,5 33 862 726,3 31 162 670,3<br />
13. Świętokrzyskie 4 392 340,4 5 345 418,4 1 812 142,3<br />
14. Warmińsko-mazurskie 24 753 1 732,9 12 499 876,1 4 507 316,0<br />
15. Wielkopolskie 13 039 388,9 8 213 242,8 13 294 392,0<br />
16. Zachodniopomorskie 6 658 392,6 10 727 633,7 10 034 592,9<br />
Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. PZH, GIS. Warszawa, Roczniki 2002-2008
Nr 2<br />
Grypa w Polsce w 2008 roku 177<br />
Tabela II. Grypa w Polsce w latach 2004-2008. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000 ludności i udział procentowy<br />
wg grup wieku<br />
Table II. Influenza in Poland 2004-2006. Number of cases, incidence per 100 000 population and percentage by age<br />
Wiek Mediana 2004-2006 2007 r. 2008 r.<br />
w latach zachorowania zapadalność zachorowania zapadalność % zachorowania zapadalność %<br />
0-4 30 797 1 702,7 40 447 2 240,7 10,8 28 661 1 546,6 12,6<br />
5-14 72 111 1 543,8 84 613 2 036,4 22,6 54 327 1 355,0 23,9<br />
0-14 102 908 1 588,2 125 060 2 098,3 33,4 82 988 1 415,6 36,5<br />
15-<strong>64</strong> 204 336 7<strong>64</strong>,7 208 495 771,2 55,7 118 090 435,4 51,9<br />
65+ 29 675 595,8 40 487 790,6 10,8 26 268 511,7 11,6<br />
Ogółem 336 919 882,4 374 042 981,3 100,0 227 346 596,5 100,0<br />
Źródło: Sprawozdania o zachorowaniach i podejrzeniach zachorowań na grypę nadesłane do Zakładu Epidemiologii NIZP-<br />
PZH przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne<br />
2007 r., odnotowano na obszarze trzynastu województw<br />
(tab. I), Największy spadek zapadalności wystąpił<br />
w woj. kujawsko-pomorskim oraz lubuskim (odpowiednio<br />
o 73,1% i 70,4%). W jednym województwie<br />
(podkarpackie) zapadalność utrzymała się na poziomie<br />
z roku poprzedniego (różnica poniżej 5%), a w dwu -<br />
zapadalność wzrosła. W woj. pomorskim był to wzrost<br />
o 31,6%, a w wielkopolskim o 61,4%.<br />
Najwyższą zapadalność w 2008 r. odnotowano<br />
w woj. opolskim - wynosiła ona 1 830,6 na 100 000<br />
ludności i była wyższa od ogólnej zapadalności w całym<br />
kraju ponad 3-krotnie. Wysoką zapadalność, ponad<br />
2-krotnie wyższą od ogólnokrajowej, odnotowano też<br />
w woj. mazowieckim (1 245,2). Najniższą zapadalność<br />
zarejestrowano w woj. świętokrzyskim (142,3; 76,1%<br />
poniżej ogólnej w całym kraju) oraz kujawsko-pomorskim<br />
(155,6; 73,9%). Przy niskiej zapadalności<br />
ogólnokrajowej różnice pomiędzy województwami<br />
były więc znaczne - stosunek najwyższej zapadalności<br />
w skali województw do zapadalności najniższej wynosił<br />
13:1 (tab. I).<br />
Podobnie jak w latach poprzednich, najwyższą<br />
zapadalność odnotowano wśród najmłodszych dzieci,<br />
w grupie wieku 0-4 lata (1 546,6 na 100 000 dzieci<br />
w tym wieku). Zapadalność w starszych grupach,<br />
zwłaszcza zapadalność osób w wieku powyżej 14 lat,<br />
była zdecydowanie niższa (tab. II).<br />
Zachorowania dzieci i młodzieży do lat 15 stanowiły<br />
w 2008 r. 36,5% ogółu zarejestrowanych przypadków.<br />
W poszczególnych województwach udział zachorowań<br />
w tej grupie wieku był jednak wyraźnie zróżnicowany<br />
i wahał się w granicach od 27,3% (w woj. małopolskim)<br />
do 53,3% (w warmińsko-mazurskim). Zapadalność<br />
dzieci i młodzieży w wieku do lat 15 wyniosła w skali<br />
całego kraju 1 415,6 i była prawie 2,5-krotnie wyższa<br />
od ogólnej zapadalności w całej populacji. Wyższą<br />
Tabela III. Grypa w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań i zapadalność dzieci w wieku 0-14 lat na 100 000<br />
ludności w tym wieku wg województw<br />
Table III. Influenza in Poland 2002-2008. Number of cases and incidence in children aged 0-14 per 100 000 population<br />
by voivodeship<br />
Województwo<br />
Mediana 2002-2006 2007 r. 2008 r.<br />
zachorowania zapadalność zachorowania zapadalność zachorowania zapadalność<br />
POLSKA 104 552 1 588,2 125 060 2 098,3 82 988 1 415,6<br />
1. Dolnośląskie 11 632 2 590,2 5 282 1 278,1 4 741 1 162,3<br />
2. Kujawsko-pomorskie 5 221 1 430,8 4 770 1 420,8 1 323 401,0<br />
3. Lubelskie 5 587 1 485,7 2 408 684,6 2 100 612,1<br />
4. Lubuskie 1 076 615,3 3 599 2 236,2 1 067 672,5<br />
5. Łódzkie 13 278 3 582,5 17 225 4 666,7 6 430 1 774,1<br />
6. Małopolskie 9 682 1 <strong>64</strong>0,3 19 567 3 593,2 5 611 1 048,9<br />
7. Mazowieckie 52 142 6 147,0 33 497 4 222,9 26 803 3 398,9<br />
8. Opolskie 3 945 2 432,3 8 798 5 908,3 5 899 4 083,6<br />
9. Podkarpackie 4 161 1 010,5 2 938 818,0 2 817 807,2<br />
10. Podlaskie 3 210 1 555,6 1 687 882,6 1 479 797,8<br />
11. Pomorskie 3 161 771,9 1 478 399,8 2 409 655,8<br />
12. Śląskie 11 140 1 666,8 9 615 1 450,0 9 101 1 395,2<br />
13. Świętokrzyskie 1 119 511,4 1 882 959,0 655 342,9<br />
14. Warmińsko-mazurskie 9 248 3 477,7 5 071 2 095,4 2 402 1 014,6<br />
15. Wielkopolskie 5 432 855,0 2 834 508,0 5 547 1 005,0<br />
16. Zachodniopomorskie 2 625 987,5 4 409 1 673,8 4 604 1 778,6<br />
Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. PZH, GIS. Warszawa, Roczniki 2002-2008
178 Magdalena Romanowska, Mirosław P Czarkowski, Iwona Nowak i inni<br />
Nr 2<br />
zapadalność wśród dzieci i młodzieży do lat 15, niż<br />
w całej populacji (co najmniej o 67,2%) zarejestrowano<br />
we wszystkich województwach. Najwyższe współczynniki<br />
zapadalności w grupie wieku 0-14 lat odnotowano<br />
w woj. opolskim (4 083,6) oraz mazowieckim (3 398,9),<br />
na<strong>tom</strong>iast najniższe - w woj. świętokrzyskim (342,9)<br />
oraz kujawsko-pomorskim (401,0) (tab. III).<br />
Z powodu grypy oraz podejrzeń grypy w 2008 r.<br />
skierowano do szpitali ogółem 173 osoby, tj. 0,07%<br />
wszystkich chorych (od 0% w woj. opolskim, warmińsko-mazurskim,<br />
wielkopolskim i zachodniopomorskim<br />
do 2,2% w podlaskim). W woj. podlaskim najwyższy<br />
odsetek osób kierowanych do szpitali odnotowywany<br />
jest co roku w okresie 6 ostatnich lat.<br />
Jako przyczynę skierowania do szpitala 138 osób<br />
chorych (90,2%) wskazywano objawy ze strony układu<br />
oddechowego, w 13 przypadkach zachorowań (8,5%) -<br />
objawy ze strony układu krążenia, a w 10 przypadkach<br />
(6,5%) - inne przyczyny 1) .<br />
Do szpitali częściej kierowano najmłodsze dzieci<br />
oraz osoby powyżej 65 r.ż. W grupie wieku 0-4 lata<br />
odsetek skierowanych do szpitala wynosił 0,13%,<br />
a w grupie wieku 65 lat i więcej - 0,11%. Przyczynami<br />
kierowania do szpitali dzieci w wieku 0-4 lata były<br />
objawy ze strony układu oddechowego (34 przypadki;<br />
89,5% skierowań) oraz inne przyczyny, z wyłączeniem<br />
objawów ze strony układu krążenia (4; 10,5%); na<strong>tom</strong>iast<br />
w grupie osób w wieku 65 i więcej lat - objawy<br />
ze strony układu oddechowego (28; 96,6%) oraz objawy<br />
ze strony układu krążenia (4; 13,8%). 1)<br />
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego,<br />
w 2008 r. z powodu grypy (jako tzw. przyczyny wyjściowej)<br />
zmarło w Polsce 16 osób, w tym 7 mężczyzn<br />
i 9 kobiet. Zgony z powodu grypy stanowiły około<br />
0,5% ogółu zgonów z powodu chorób zakaźnych zarejestrowanych<br />
przez GUS w 2008 r. W grupie osób<br />
zmarłych było 10 mieszkańców miast i 6 mieszkańców<br />
wsi. Udział zgonów osób w wieku powyżej 70 lat (11<br />
przypadków) wynosił 68,8%. Najmłodsza zmarła osoba<br />
(kobieta zamieszkała na wsi) była z grupy wieku 40-44<br />
lata. Wszystkie zgony zgłoszono jako spowodowane<br />
niezidentyfikowanym wirusem grypy.<br />
Sezon epidemiczny grypy 2007/2008 był czwartym<br />
z kolei sezonem funkcjonowania w Polsce systemu<br />
zintegrowanego nadzoru wirusologicznego i epidemiologicznego<br />
nad grypą SENTINEL. Zgodnie<br />
z danymi Krajowego Ośrodka ds. Grypy w NIZP-<br />
-PZH, w sezonie epidemicznym 2007/08 od tygodnia<br />
36/2007 do tygodnia 16/2008 włącznie, tj. między<br />
3 września 2007 r. a 20 kwietnia 2008 r., zbadano łącznie<br />
1 231 próbek pobranych od pacjentów podejrzanych<br />
1 Dane nie sumują się do 100%, ponieważ jedna osoba mogła<br />
być skierowana do szpitala z kilku przyczyn.<br />
o zakażenie wirusem grypy, z których 1 017 (82,6%)<br />
uzyskano w ramach systemu SENTINEL. W tym systemie<br />
próbki pobierali lekarze pierwszego kontaktu<br />
mający specjalizację z zakresu medycyny rodzinnej<br />
i/lub interny i/lub pediatrii. Pozostałych 214 próbek<br />
pobrano (17,4%) od chorych odwiedzających placówki<br />
niewłączone do sieci SENTINEL, w tym szpitale. Dla<br />
porównania, w poprzednim sezonie epidemicznym<br />
grypy, tj. 2006/2007 zbadano łącznie 1 226 próbek, przy<br />
czym próbki z systemu SENTINEL stanowiły 97%,<br />
a spoza tego systemu 3%.<br />
Badania laboratoryjne pobranych próbek materiałów<br />
klinicznych miały na celu izolację wirusa grypy,<br />
wykrycie antygenów wirusa grypy testem immunofluorescencji<br />
(IF) lub wykrycie materiału genetycznego<br />
wirusa grypy metodami biologii molekularnej RT-PCR.<br />
Zgodnie z założeniami systemu SENTINEL, badania<br />
te wykonywały laboratoria wojewódzkich stacji sanitarno-epidemiologicznych<br />
(WSSE), które w zależności<br />
od posiadanego zaplecza aparaturowego korzystały<br />
z jednej lub kilku z wymienionych wyżej metod badawczych,<br />
oraz Krajowy Ośrodek ds. Grypy NIZP-<br />
-PZH, który otrzymywał materiały przede wszystkim<br />
od chorych hospitalizowanych. Izolacja wirusa grypy<br />
prowadzona była w WSSE na hodowli komórkowej<br />
MDCK, na<strong>tom</strong>iast w Krajowym Ośrodku ds. Grypy<br />
NIZP-PZH, zarówno na linii komórkowej, jak i na<br />
zarodkach kurzych. Badanie immunofluorescencyjne<br />
było niejednokrotnie wykonywane nie tylko w kierunku<br />
wykrycia antygenów wirusa grypy, ale także innych<br />
wirusów zakażeń układu oddechowego, takich jak RSV,<br />
parainfluenza typu 1, parainfluenza typu 2, parainfluenza<br />
typu 3 czy adenowirus.<br />
W sezonie epidemicznym grypy 2007/2008 w porównaniu<br />
z poprzednim sezonem, tj. 2006/2007, odnotowano<br />
wzrost odsetka prób dodatnich w kierunku zakażenia<br />
wirusami grypy i innymi wirusami oddechowymi.<br />
Dodatnie wyniki uzyskano w 129 spośród 1 231<br />
próbek, co stanowi 10,5% w porównaniu z 6,1%<br />
w sezonie 2006/2007. Spośród próbek dodatnich, 78<br />
pochodziło z nadzoru nad grypą SENTINEL, na<strong>tom</strong>iast<br />
51 próbek pobrano w placówkach nie biorących udziału<br />
w nadzorze nad grypą SENTINEL. Zakażenie wirusem<br />
grypy potwierdzono w 88 przypadkach (68,2% próbek<br />
dodatnich), wirusem RS w 32 przypadkach (24,8%),<br />
wirusem parainfluenzy w 5 przypadkach (3,9%) i adenowirusem<br />
w 4 przypadkach (3,1%).<br />
Na podstawie laboratoryjnych potwierdzeń zakażeń<br />
wirusami grypy stwierdzono, iż w Polsce w sezonie<br />
epidemicznym 2007/2008 60% zachorowań na grypę<br />
wywołane było przez wirusy grypy typu A, a 40%<br />
przez wirusy grypy typu B. Podobnie przedstawiała<br />
się też sytuacja w pozostałych częściach Europy, gdzie<br />
dominującym typem wywołującym zachorowania był<br />
typ A (61%), podczas gdy zachorowania wywołane
Nr 2<br />
Grypa w Polsce w 2008 roku 179<br />
przez typ B potwierdzono w 39% (EISS – Weekly Electronic<br />
Bulletin, 25 April 2008, Issue N° 263 3-6). Dla<br />
porównania w sezonie 2006/2007 dominującym typem<br />
wirusa grypy, wywołującym zachorowania w Polsce,<br />
jak i w pozostałych częściach Europy był typ A. W Polsce<br />
odpowiadał on wówczas za 95,3% zachorowań na<br />
grypę, które potwierdzono laboratoryjnie.<br />
W sezonie 2007/2008 spośród zakażeń wirusami grypy<br />
typu A, 45,3% spowodowane było przez szczepy podtypu<br />
A/H1. W żadnym przypadku nie potwierdzono występowania<br />
zachorowań wywołanych podtypem A/H3.<br />
W pozostałych 29 przypadkach zakażenia wirusem<br />
grypy typu A (54,7%) nie określono podtypu wirusa,<br />
ponieważ zastosowano jedynie test immunofluorescencji<br />
bezpośredniej, który nie daje takich możliwości,<br />
lub nie wyizolowano w tych przypadkach szczepów<br />
wirusa grypy.<br />
Łącznie w sezonie 2007/2008 z próbek pobranych<br />
w ramach systemu SENTINEL wyizolowano 30 szczepów<br />
wirusa grypy (68,2%), a z próbek pochodzących z<br />
placówek nie uczestniczących w tej sieci nadzoru – 14<br />
szczepów (31,8%). Izolacje wirusów wykonał Krajowy<br />
Ośrodek ds. Grypy NIZP-PZH (1 szczep) oraz WSSE<br />
w Rzeszowie (17 szczepów: 6 SENTINEL, 11 inne),<br />
WSSE w Krakowie (14 szczepów: SENTINEL), WSSE<br />
w Kielcach (4 szczepy: SENTINEL), WSSE w Bydgoszczy<br />
(3 szczepy: 1 SENTINEL, 2 inne), WSSE<br />
w Gdańsku (2 szczepy: SENTINEL), WSSE w Białymstoku<br />
(1 szczep: SENTINEL), WSSE w Lublinie<br />
(1 szczep: SENTINEL) i WSSE w Olsztynie (1 szczep:<br />
SENTINEL). Dwadzieścia cztery wyizolowane szczepy<br />
zostały zidentyfikowane jako podtyp A/H1 (54,5%),<br />
a 20 szczepów jako typ B (45,5%). Wśród izolatów nie<br />
było szczepów podtypu A/H3.<br />
Analiza antygenowa wyizolowanych szczepów wirusa<br />
grypy wykonana w Krajowym Ośrodku ds. Grypy,<br />
NIZP-PZH wykazała ich pokrewieństwo antygenowe<br />
do szczepów zalecanych przez WHO jako składniki<br />
szczepionki przeciwko grypie na sezon epidemiczny<br />
grypy 2007/08, tj. A/Solomon Islands/3/2006 (H1N1)<br />
oraz B/Malaysia/2506/2004. Wyizolowane szczepy<br />
przesłano do WHO Collaborating Centre for Reference<br />
and Research on Influenza w Londynie.<br />
W Krajowym Ośrodku ds. Grypy NIZP-PZH oceniono<br />
także występowanie w populacji przeciwciał antygrypowych<br />
w stosunku do szczepów krążących w sezonie<br />
2007/2008, tj. A/Solomon Islands/3/2006 (H1N1),<br />
A/Wisconsin/67/2005 (H3N2) i B/Malaysia/2506/2004.<br />
Miana przeciwciał antyhemaglutyninowych oznaczono<br />
testem zahamowania hemaglutynacji w 1 330 surowicach<br />
pobranych od osób z grup wieku: 0-3, 4-7, 8-14,<br />
15-25, 26-44, 45-<strong>64</strong> i ≥ 65 lat (średnia liczba surowic<br />
w grupie: 190 [150-213]). Surowice pochodziły z dziesięciu<br />
spośród 16 WSSE, przechowujących tego rodzaju<br />
materiał po wykonanych badaniach laboratoryjnych,<br />
skąd wybrane losowo zostały przesłane do Krajowego<br />
Ośrodka ds. Grypy NIZP-PZH. Jedynym kryterium doboru<br />
surowic do przeglądu serologicznego stosowanym<br />
przez WSSE było to, aby reprezentowały one wszystkie<br />
wymienione wyżej grupy wieku. W odpowiedzi<br />
dla hemaglutyniny podtypu H1 średnie geometryczne<br />
mian (GMT) przeciwciał wahały się od 6,6 (0-3 lata)<br />
do 13,2 (15-25 lat). W przypadku hemaglutyniny H3,<br />
GMT przeciwciał wynosiło od 7,0 (45-<strong>64</strong> lata) do 12,8<br />
(4-7 lat). Wartości GMT dla przeciwciał skierowanych<br />
przeciw hemaglutyninie HB wahały się z kolei od 5,9<br />
(0-3 lat) do 8,9 (≥ 65 lat). Odsetek osób z ochronnym<br />
mianem przeciwciał antyhemaglutyninowych, tj. wynoszącym<br />
co najmniej 40, wahał się od 7% (≥ 65 lat) do<br />
28% (15-25 lat) dla antygenu A(H1N1), od 9% (45-<strong>64</strong><br />
lata) do 28% (4-7 lat) dla A(H3N2) oraz od 3% (0-3<br />
lata) do 13% (≥ 65 lat) dla antygenu B.<br />
Otrzymano: 30.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Zaakceptowano do druku: 30.03.<strong>2010</strong><br />
Adres do korespondencji:<br />
Magdalena Romanowska<br />
Samodzielna Pracownia-Krajowy Ośrodek ds. Grypy<br />
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - PZH<br />
ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa<br />
e-mail: nic@pzh.gov.pl
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 181 - 183<br />
Kronika epidemiologiczna<br />
Iwona Paradowska-Stankiewicz, Jolanta Rudowska<br />
KRZTUSIEC W POLSCE W 2008 ROKU<br />
PERTUSSIS IN POLAND IN 2008<br />
Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego<br />
– Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong> w Warszawie<br />
STRESZCZENIE<br />
W 2008 r. zarejestrowano 2 163 zachorowania na<br />
krztusiec. Zapadalność wynosiła 5,7 na 100 000 mieszkańców<br />
i była wyższa w porównaniu z poprzednim<br />
rokiem (5,2) o 9 %. Najwyższa zapadalność na krztusiec<br />
37,7 na 100 000 mieszkańców wystąpiła u osób w<br />
grupie wieku 10-14 lat oraz u mieszkańców miast we<br />
wszystkich grupach wieku. Spośród 2163 osób chorych<br />
na krztusiec 870 osób (tj. 40%) było hospitalizowanych.<br />
W 2008 r. zgłoszono 1 zgon z powodu krztuśca.<br />
Słowa kluczowe: krztusiec, epidemiologia, Polska,<br />
rok 2008<br />
ABSTRACT<br />
In 2008, 2 163 cases of pertussis were reported in<br />
Poland. The incidence 5.7 per 100 000 was higher, 9%<br />
more compared to the last year (5.2). Highest incidence<br />
37.7 per 100 000 population was observed in 10 - 14<br />
age group and among urban areas population in all age<br />
groups. Of 2163 cases 870 ( 40 %) were hospitalized.<br />
In 2008 one death attributed to pertussis was reported.<br />
Key words: pertussis, epidemiology, Poland, 2008<br />
Sytuacja epidemiologiczna krztuśca w ostatnich<br />
latach w Polsce, jak i w innych krajach, ulega zmianie.<br />
Obecnie coraz częściej chorują starsze dzieci i osoby dorosłe.<br />
Zakażenia u tych osób przebiegają na ogół dosyć<br />
łagodnie, rzadziej występuje charakterystyczny kaszel,<br />
na<strong>tom</strong>iast najczęstszym objawem jest kaszel przewlekający<br />
się. Ze względu na mało charakterystyczne objawy,<br />
rozpoznanie choroby może stanowić poważny problem<br />
diagnostyczny. Z epidemiologicznego punktu widzenia,<br />
prawidłowe podejście diagnostyczno-terapeutyczne jest<br />
bardzo istotne, gdyż może przyczynić się do ograniczenia<br />
zakażeń szerzących się od osób dorosłych które, są<br />
rezerwuarem drobnoustroju, na nieuodpornione dzieci.<br />
W 2008 r. zarejestrowano 2 163 zachorowania na<br />
krztusiec tj. o 9% więcej niż w roku ubiegłym oraz<br />
więcej niż w latach 2005 i 2006. Zapadalność w 2008 r.<br />
w Polsce wynosiła 5,7 na 100 000 mieszkańców i w porównaniu<br />
z poprzednim rokiem była wyższa (tab.I).<br />
Największą liczbę zachorowań zarejestrowano w II<br />
i III kwartale 2008 roku. Należy jednak podkreślić, że<br />
dane dotyczące sezonowości zachorowań obarczone<br />
są błędem, wynikającym z faktu, że każdego roku<br />
Tabela I. Krztusiec w Polsce w latach 2003-2008. Zachorowania i zapadalność na 100 000 mieszkańców i udział procentowy<br />
zachorowań wg wieku<br />
Table I. Pertussis in Poland in 2003-2008. Number of cases, incidence per 100 000 and distribution of cases according to<br />
age<br />
Wiek 2003 r. 2004 r. 2005 r. 2006 r. 2007 r. 2008 r.<br />
w latach zach. zapad. % zach. zapad. % zach. zapad. % zach. zapad. % zach. zapad. % zach. zapad. %<br />
0 109 31,2 5,4 181 51,3 6,1 137 38,0 7,1 <strong>64</strong> 17,458 4,2 98 25,9 4,9 86 21,6 4,0<br />
1 44 12,3 2,2 71 20,2 2,4 44 12,5 2,3 49 13,676 3,2 47 12,8 2,4 61 16,1 2,8<br />
2 41 11,1 2,0 35 9,8 1,2 23 6,6 1,2 53 15,081 3,5 66 18,4 3,3 44 12,0 2,0<br />
3 <strong>64</strong> 16,9 3,1 67 18,1 2,3 30 8,4 1,6 60 17,119 3,9 80 22,8 4,0 56 15,6 2,6<br />
4 58 15,0 2,8 58 15,3 2,0 52 14,1 2,7 51 14,275 3,4 79 22,6 4,0 71 20,2 3,3<br />
0-4 316 17,2 15,5 412 22,8 13,9 286 16,0 14,9 277 15,527 18,2 370 20,5 18,6 318 17,2 14,7<br />
5-9 635 29,2 31,2 665 31,9 22,5 443 22,0 23,0 393 20,<strong>64</strong>6 25,9 414 21,9 20,8 214 11,6 9,9<br />
10-14 697 26,1 34,3 1189 46,0 40,3 747 30,1 38,8 393 16,903 25,9 636 28,1 32,0 818 37,7 37,8<br />
15 i > 386 1,2 19,0 688 2,2 23,3 449 1,4 23,3 457 1,4 30,1 567 1,8 28,5 813 2,5 37,6<br />
Ogółem 2034 5,3 100,0 2954 7,7 100,0 1925 5,0 100,0 1520 3,986 100,0 1987 5,2 100,0 2163 5,7 100,0
182 Iwona Paradowska-Stankiewicz, Jolanta Rudowska<br />
Nr 2<br />
Tabela II. Krztusiec w Polsce w 2008 roku. Zachorowania i<br />
zapadalność na 100 000 mieszkańców wg województw<br />
Table II. Pertussis in Poland in 2008. Number of cases and<br />
incidence per 100 000 population, according to<br />
voivodeship<br />
2007 2008<br />
Województwo<br />
Liczba<br />
zachorowań<br />
Zapadalność<br />
Liczba<br />
zachorowań<br />
Zapadalność<br />
Polska 1987 5,21 2163 5,67<br />
1. Dolnośląskie 19 0,66 33 1,15<br />
2. Kujawsko-pomorskie 49 2,37 257 12,44<br />
3. Lubelskie 17 0,78 17 0,79<br />
4. Lubuskie 9 0,89 11 1,09<br />
5. Łódzkie 332 12,96 332 13,01<br />
6. Małopolskie 165 5,04 177 5,39<br />
7. Mazowieckie 286 5,52 410 7,89<br />
8. Opolskie 22 2,12 59 5,70<br />
9. Podkarpackie 47 2,24 21 1,00<br />
10. Podlaskie 769 <strong>64</strong>,38 351 29,45<br />
11. Pomorskie 28 1,27 103 4,65<br />
12. Śląskie 155 3,32 189 4,07<br />
13. Świętokrzyskie 31 2,43 18 1,41<br />
14. Warmińsko-mazurskie 9 0,63 17 1,19<br />
15. Wielkopolskie 47 1,39 119 3,51<br />
16. Zachodniopomorskie 2 0,12 49 2,90<br />
rejestrowane są opóźnione zgłoszenia pochodzące<br />
z poprzedniego i /lub poprzednich lat. W praktyce<br />
oznacza to zarejestrowanie niskiej liczby zachorowań<br />
na krztusiec w miesiącach jesienno-zimowo-wiosennych,<br />
pomimo występowania najwyższej zapadalności<br />
w tych miesiącach. Na podstawie korekty dokonywanej<br />
systematycznie w kolejnych latach należy przyjąć, że<br />
największa zachorowalność na krztusiec utrzymuje się<br />
od jesieni do wiosny.<br />
W 2008 r. podobnie do lat ubiegłych wystąpiło duże<br />
zróżnicowanie zapadalności między województwami.<br />
Najwięcej zachorowań, obejmujących 62% wszystkich<br />
zarejestrowanych przypadków, wystąpiło w województwie<br />
kujawsko-pomorskim, łódzkim, mazowieckim<br />
i podlaskim. Zaobserwowano poprawę zgłaszalności<br />
zachorowań na krztusiec przez Inspekcję Sanitarną<br />
województw zgłaszających najniższą liczbę zachorowań<br />
w ostatnich latach. (tab.II).<br />
Zachorowania dzieci i młodzieży w wieku 10 – 14<br />
lat oraz powyżej 15 r.ż. stanowiły 75% ogółu przypadków.<br />
Najwięcej zachorowań, po ok. 40% ogółu<br />
przypadków, stwierdzono w grupach wieku 10-14 lat<br />
i powyżej 15 r.ż. W tych grupach wieku zapadalność<br />
na 100 000 osób wynosiła odpowiednio 37,7 oraz 2,5<br />
i była ok. 1,4 wyższa w porównaniu z rokiem ubiegłym.<br />
W 2008 r. co czwarte zachorowanie na krztusiec wystąpiło<br />
u dzieci z grupy wieku 0-4 i 5-9 lat, zapadalność<br />
w tych grupach wynosiła 17,2 i 11,6 (tab.II).<br />
Zapadalność kobiet w 2008 r., podobnie jak w latach<br />
poprzednich, była wyższa w porównaniu z mężczyznami<br />
we wszystkich grupach wieku. Wyższą zapadalność<br />
zarejestrowano w miastach, we wszystkich grupach<br />
wieku (tab. III).<br />
W 2008 r. poziom zaszczepienia dzieci przeciw<br />
krztuścowi osiągnął 98,3% do 99,8% w skali kraju.<br />
Analiza otrzymanych meldunków epidemiologicznych<br />
wykazała, że 4 dawki szczepionki otrzymało 1 425<br />
osób, 5 dawek 117, na<strong>tom</strong>iast brak było danych o 355<br />
osobach.<br />
Powszechne szczepienia przeciw krztuścowi w Polsce<br />
w ramach kalendarza szczepień, prowadzone są od<br />
1960 roku. Ponad trzydzieści lat stosowania szczepień<br />
spowodowało bardzo znaczny spadek zapadalności na<br />
krztusiec, z najniższą liczbą zachorowań w latach 80<br />
–tych (od ok.150 do ok. 500 zachorowań). Tak korzystna<br />
sytuacja epidemiologiczna krztuśca zaczęła ulegać<br />
zmianie w latach 90-tych. Zaobserwowano wówczas<br />
istotny wzrost zachorowań, największy w połowie lat<br />
90-tych, zarejestrowano od 2 092 do 2 871 przypadków<br />
zachorowań rocznie. Jednocześnie widoczne było prze-<br />
Tabela III. Krztusiec w Polsce w 2008 roku. Zachorowania i zapadalność na 100 000 mieszkańców i udział procentowy<br />
zachorowań wg płci, wieku i środowiska<br />
Table III. Pertussis in Poland in 2008. Number of cases, incidence per 100 000 and distribution of cases according to sex<br />
and age in urban and rural population<br />
Grupy Mężczyźni Kobiety Miasto Wieś Ogółem<br />
wieku l.zach. zapad. % l.zach. zapad. % l.zach. zapad. % l.zach. zapad. % l.zach. zapad. %<br />
0 40 19,6 4,4 46 23,8 3,7 48 20,8 3,1 38 22,8 6,3 86 21,6 4,0<br />
1 24 12,3 2,6 37 20,0 3,0 37 16,8 2,4 24 15,1 4,0 61 16,1 2,8<br />
2 17 9,0 1,8 27 15,1 2,2 36 16,9 2,3 8 5,2 1,3 44 12,0 2,0<br />
3 26 14,1 2,8 30 17,3 2,4 43 20,8 2,7 13 8,6 2,2 56 15,6 2,6<br />
4 30 16,6 3,3 41 24,1 3,3 40 19,9 2,6 31 20,7 5,1 71 20,2 3,3<br />
0-4 137 14,4 14,9 181 20,1 14,6 204 19,0 13,1 114 14,6 18,9 318 17,2 14,7<br />
5-9 109 11,6 11,9 105 11,7 8,4 141 14,0 9,0 73 8,8 12,1 214 11,6 9,9<br />
10-14 355 32,0 38,6 463 43,7 37,2 604 52,0 38,7 214 21,2 35,6 818 37,7 37,8<br />
15-19 177 13,0 19,3 202 15,5 16,2 275 18,4 17,6 104 8,9 17,3 379 14,2 17,5<br />
20 i > 141 1,00 15,3 293 1,88 23,6 337 1,81 21,6 97 0,88 16,1 434 1,47 20,1<br />
Ogółem 919 5,0 100,0 1244 6,3 100,0 1561 6,7 100,0 602 4,1 100,0 2163 5,7 100,0
Nr 2<br />
Krztusiec w Polsce w 2008 roku 183<br />
sunięcie zachorowań na starsze grupy wieku. Spowodowało<br />
to w 2003 r. wprowadzenie dawki przypominającej<br />
szczepienia przeciwkrztuścowego, przeznaczonej dla<br />
dzieci w szóstym roku życia.<br />
Obecnie według Programu Szczepień Ochronnych<br />
każde dziecko powinno otrzymać 4 dawki szczepionki<br />
DTP w: 2, 3-4 , 5 i 16-18 miesiącach życia (szczepienie<br />
podstawowe przy użyciu pełnokomórkowej szczepionki<br />
przeciw krztuścowi) oraz dawkę przypominającą<br />
szczepionką acelularną w 6 roku życia. Szczepionka<br />
przeciw krztuścowi stosowana masowo w Polsce jest<br />
skojarzona ze szczepionką przeciw błonicy i przeciw<br />
tężcowi (DTP). W kraju dostępne są także szczepionki<br />
DTP skojarzone dodatkowo ze szczepionką przeciw<br />
Hib, inaktywowaną szczepionką przeciw poliomyelitis<br />
oraz szczepionką przeciw wzw typu B.<br />
W niektórych krajach (np. USA, Kanada, Niemcy,<br />
Francja) wprowadzono preparaty szczepionki przeciw<br />
krztuścowi przeznaczone dla starszej młodzieży i dorosłych,<br />
ze względu na coraz częstsze występowanie<br />
zachorowań na krztusiec w tych grupach wieku.<br />
W analizowanym roku w ogniskach zachorowało<br />
477 osób, 296 osób miało kontakt z osobami kaszlącymi<br />
ponad 14 dni.<br />
W 2008 r. u 2 073 chorych wykonano diagnostykę<br />
laboratoryjną krztuśca, a mianowicie testy Elisa i testy<br />
immunoenzymatyczne. Potwierdzono bakteriologicznie<br />
izolacją pałeczek krztuśca 5 zachorowań. Krztusiec<br />
rozpoznano na podstawie objawów klinicznych u 85<br />
chorych.<br />
Zmarł z powodu krztuśca jeden pacjent w wieku 68<br />
lat z województwa łódzkiego.<br />
Otrzymano: 19.03. <strong>2010</strong> r.<br />
Zaakceptowano do druku: 23.03. <strong>2010</strong> r.<br />
Adres do korespondencji:<br />
Dr med. Iwona Paradowska-Stankiewicz<br />
Zakład Epidemiologii<br />
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy<br />
Zakład <strong>Higieny</strong><br />
Ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa<br />
e-mail: istankiewicz@pzh.gov.pl
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 185 - 188<br />
Kronika epidemiologiczna<br />
Mirosław P Czarkowski, Barbara Kondej<br />
PŁONICA W POLSCE W 2008 ROKU<br />
SCARLET FEVER IN POLAND IN 2008<br />
Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong><br />
w Warszawie<br />
STRESZCZENIE<br />
<strong>Rok</strong> 2008 był kolejnym, piątym rokiem, w którym<br />
notowano w Polsce wzrost zapadalności na płonicę.<br />
Ogółem zarejestrowano 11 179 zachorowań, a zapadalność<br />
wynosiła 29,3 na 100 000 ludności (w województwach:<br />
od 11,5 w podkarpackim do 53,0 w opolskim).<br />
Zachorowania dzieci i młodzieży do lat 15 stanowiły<br />
93,1% przypadków. Najwyższą zapadalność zanotowano<br />
wśród dzieci 5-letnich (435,9). Zapadalność mężczyzn<br />
(33,9) była znacząco wyższa niż kobiet (25,1).<br />
Zapadalność w miastach wynosiła 32,5; na<strong>tom</strong>iast na<br />
wsi - 24,4. Hospitalizowano 1,7% chorych. Zgonów<br />
nie zanotowano.<br />
Słowa kluczowe: płonica, choroby zakaźne, epidemiologia,<br />
Polska, rok 2008<br />
ABSTRACT<br />
The 2008 was another year when the scarlet fever<br />
incidence in Poland increased. In total there were<br />
11,179 cases registered and the incidence was 29,3 per<br />
100,000 population ranging from 11.5 in podkarpackie<br />
voievodeship to 53.0 in opolskie voievodeship. Cases<br />
among children and adolescents of less then 15 years<br />
of age accounted for 93.1% of all cases. The incidence<br />
peaked among 5 years old children (435.9). Incidence in<br />
men (33.9) markedly exceeded the incidence in women<br />
(25.1) and incidence in urban areas (32.5) that in rural<br />
areas (24.4). Approximately 1.7% of all cases were<br />
hospitalized and there were no deaths due to scarlet<br />
fever in Poland in 2008.<br />
Key words: scarlet fever, infectious diseases, epidemiology,<br />
Poland, 2008<br />
Utrzymujący się epidemiczny wzrost zapadalności<br />
na płonicę, obserwowany w Polsce po 2003 r., przebiega<br />
wyjątkowo łagodnie w porównaniu do epidemii<br />
obserwowanych w okresie ostatnich kilkudziesięciu<br />
lat (ryc. 1). W 2008 r., tj. w piątym roku wznoszenia<br />
się krzywej epidemicznej, zapadalność na tę chorobę<br />
była w Polsce wyższa niż rok wcześniej o 4,1%, a od<br />
mediany zapadalności w latach 2002-2006 o 87,8%.<br />
W całym kraju zarejestrowano 11 179 zachorowań,<br />
a zapadalność - w przeliczeniu na 100 000 ludności -<br />
wyniosła 29,3. (tab. I).<br />
Najwięcej zachorowań odnotowano w grudniu<br />
(1 365, tj. 12,2% ogółu zachorowań w 2008 r.) oraz<br />
kwietniu (1 361; 12,2%), najmniej - zgodnie z wieloletnią<br />
tendencją - w sierpniu (157; 1,4%). Wysoka liczba<br />
1 500<br />
1 250<br />
Zapadalność na 100 000 ludności<br />
200,0<br />
180,0<br />
160,0<br />
140,0<br />
120,0<br />
100,0<br />
80,0<br />
60,0<br />
40,00<br />
20,0<br />
0,0<br />
1975 1977 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007<br />
<strong>Rok</strong><br />
Ryc. 1. Płonica w Polsce w latach 1975-2008. Zapadalność<br />
na 100 000 ludności<br />
Fig. 1. Scarlet fever in Poland 1975-2008. Incidence per<br />
100 000 population<br />
Ryc. 1. Płonica w Polsce w latach 1975-2008. Zapadalność na 100 000 ludności<br />
Fig. 1. Scarlet fever in Poland 1975-2008. Incidence per 100 000 population<br />
Liczba zachorowań<br />
1 000<br />
750<br />
500<br />
250<br />
0<br />
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII<br />
Miesiąc<br />
2008 r. 2007 r. mediana 2002-2006<br />
Ryc. 2. Płonica w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań<br />
w miesiącach (wg daty zachorowania)<br />
Ryc. 2. Płonica w Polsce latach 2002-2008.<br />
Liczba zachorowań w miesiącach (wg daty zachorowania)<br />
Fig. Fig. 2. 2. Scarlet Scarlet fever in fever Poland in 2002-2008. Poland 2002-2008. Number of reported<br />
of reported cases by cases month by Number month
186 Mirosław P Czarkowski, Barbara Kondej<br />
Nr 2<br />
Tabela I. Płonica w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 ludności wg województw<br />
Table I. Scarlet fever in Poland 2002-2008. Number of cases and incidence per 100 000 population by voivodeship<br />
Województwo<br />
Mediana 2002-2006 2007 r. 2008 r.<br />
zachorowania zapadalność zachorowania zapadalność zachorowania zapadalność<br />
POLSKA 5 9<strong>64</strong> 15,6 10 740 28,2 11 179 29,3<br />
1. Dolnośląskie 407 14,1 1 303 45,2 709 24,6<br />
2. Kujawsko-pomorskie 527 25,5 458 22,2 726 35,1<br />
3. Lubelskie 156 7,1 379 17,5 308 14,2<br />
4. Lubuskie 83 8,2 546 54,1 414 41,0<br />
5. Łódzkie 181 7,0 300 11,7 4<strong>64</strong> 18,2<br />
6. Małopolskie 512 15,7 811 24,8 836 25,5<br />
7. Mazowieckie 653 12,7 1 745 33,7 1 611 31,0<br />
8. Opolskie 267 25,2 284 27,3 548 53,0<br />
9. Podkarpackie 199 9,5 290 13,8 242 11,5<br />
10. Podlaskie 116 9,6 314 26,3 353 29,6<br />
11. Pomorskie 433 19,7 447 20,3 896 40,4<br />
12. Śląskie 1 063 22,6 2 063 44,2 2 033 43,7<br />
13. Świętokrzyskie 124 9,6 229 17,9 331 26,0<br />
14. Warmińsko-mazurskie 202 14,1 447 31,3 331 23,2<br />
15. Wielkopolskie 528 15,7 931 27,5 1 151 33,9<br />
16. Zachodniopomorskie 285 16,8 193 11,4 226 13,4<br />
Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP-PZH, GIS, Warszawa. Roczniki 2002-2008<br />
zachorowań w czwartym kwartale roku (3 532; 31,6%)<br />
- ze szczytem zapadalności w grudniu - wskazuje na<br />
możliwość utrzymania się tendencji wzrostowej zapadalności<br />
na płonicę w Polsce w następnym roku (ryc. 2)<br />
W porównaniu do 2007 r. zapadalność na płonicę<br />
w 2008 r. wyraźnie wzrosła na obszarze 8 województw,<br />
w 2 województwach utrzymała się na poziomie z poprzedniego<br />
roku (±5%), a w 6 obniżyła się. Największy<br />
wzrost zapadalności odnotowano w woj. pomorskim i<br />
opolskim, gdzie współczynniki zapadalności zwiększyły<br />
się prawie 2-krotnie, oraz w kujawsko-pomorskim<br />
i łódzkim, gdzie zapadalność wzrosła o ponad 50%.<br />
Największy spadek zapadalności (o 46%) odnotowano<br />
w woj. dolnośląskim (tab. I).<br />
Różnice pomiędzy zapadalnością na płonicę na<br />
obszarze poszczególnych województw (tab. I) - mierzone<br />
stosunkiem najwyższej zapadalności w skali<br />
województw do zapadalności najniższej - były w 2008 r.<br />
porównywalne z obserwowanymi rok wcześniej, czyli<br />
stosunkowo niewielkie (stosunek jak 4,6:1), co w przypadku<br />
płonicy charakteryzuje raczej okresy zacisza<br />
epidemicznego niż epidemicznego wzrostu liczby<br />
zachorowań.<br />
Najwyższą zapadalność w skali województw zanotowano<br />
w 2008 r. w woj. opolskim, gdzie współczynnik<br />
zapadalności wyniósł 53,0 na 100 000 ludności, przewyższając<br />
ogólną zapadalność w całym kraju o 81%,<br />
oraz w woj. śląskim (odpowiednio: 43,7; 49%) i lubuskim<br />
(41,0; 40%). Najniższą zapadalność zanotowano<br />
w woj. podkarpackim (11,5; 61% poniżej zapadalności<br />
w całym kraju), zachodniopomorskim (13,4; -54%) i lubelskim<br />
(14,2; -51%). Na obszarze ośmiu województw<br />
współczynniki zapadalności mieściły się w granicach<br />
±25% ogólnej zapadalności w całym kraju.<br />
Wzrost zapadalności zarejestrowany w 2008 r. nie<br />
zmienił zasadniczych cech sytuacji epidemiologicznej<br />
płonicy w Polsce ani tendencji obserwowanych w poprzednich<br />
latach.<br />
Zapadalność w miastach ogółem (32,5 na 100 000),<br />
tak jak w latach poprzednich, była znacząco wyższa<br />
(o 33%) niż na wsi (24,4), przy czym wyższe współczynniki<br />
w miastach niż na wsi notowano bez względu<br />
na wielkość miast (tab. II). W poszczególnych województwach<br />
współczynniki zapadalności na płonicę<br />
w miastach wahały się od 68,0 na 100 000 w opolskim<br />
Tabela II. Płonica w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań<br />
i zapadalność na 100 000 ludności wg<br />
środowiska i liczby ludności w miastach<br />
Table II. Scarlet fever in Poland 2002-2008. Number of cases<br />
and incidence per 100 000 population by location<br />
(urban/rural)<br />
Mediana<br />
2007 r. 2008 r.<br />
2002-2006<br />
Środowisko<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
Miasto 4 428 18,9 7 311 31,3 7 569 32,5<br />
Miasto < 20 tys. 697 14,2 1 614 32,7 1 294 26,3<br />
Miasto 20-49 tys. 663 16,0 1 119 27,1 1 189 28,4<br />
Miasto 50-99 tys. 657 19,6 1 136 34,7 1 044 32,5<br />
Miasto ≥ 100 tys. 2 411 21,7 3 442 31,2 4 042 36,8<br />
Wieś 1 536 10,5 3 429 23,2 3 610 24,4<br />
Ogółem 5 9<strong>64</strong> 15,6 10 740 28,2 11 179 29,3<br />
Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP-PZH,<br />
GIS, Warszawa. Roczniki 2002-2008
Nr 2<br />
Płonica w Polsce w 2008 roku 187<br />
Tabela III. Płonica w Polsce w 2008 r. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000 ludności i udział procentowy wg wieku,<br />
płci i środowiska<br />
Table III. Scarlet fever in Poland 2008. Number of cases, incidence per 100 000 population, and percentage of cases by<br />
age, gender, and location (urban/rural)<br />
Płeć<br />
Środowisko<br />
Wiek<br />
w<br />
latach<br />
%<br />
Ogółem<br />
0 - 4 1 818 190,8 29,2 1 508 167,5 30,5 2 468 230,3 32,6 858 109,8 23,8 3 326 179,5 29,8<br />
0 40 19,6 0,6 41 21,2 0,8 56 24,3 0,7 25 15,0 0,7 81 20,4 0,7<br />
1 175 89,8 2,8 119 <strong>64</strong>,5 2,4 200 90,7 2,6 94 59,2 2,6 294 77,5 2,6<br />
2 260 137,7 4,2 237 132,7 4,8 362 169,8 4,8 135 87,5 3,7 497 135,3 4,4<br />
3 548 297,7 8,8 469 269,8 9,5 762 368,8 10,1 255 168,5 7,1 1 017 284,1 9,1<br />
4 795 440,2 12,8 <strong>64</strong>2 376,7 13,0 1 088 541,5 14,4 349 232,5 9,7 1 437 409,4 12,9<br />
5 - 9 3 083 326,8 49,5 2 <strong>64</strong>8 295,8 53,5 3 816 377,6 50,4 1 915 231,3 53,0 5 731 311,7 51,3<br />
5 857 476,0 13,7 669 393,4 13,5 1 092 553,4 14,4 434 284,1 12,0 1 526 435,9 13,7<br />
6 831 453,8 13,3 670 386,0 13,5 1 016 512,1 13,4 485 306,4 13,4 1 501 420,8 13,4<br />
7 631 333,9 10,1 590 328,3 11,9 769 379,3 10,2 452 272,3 12,5 1 221 331,1 10,9<br />
8 456 235,5 7,3 419 227,6 8,5 577 281,6 7,6 298 172,5 8,3 875 231,7 7,8<br />
9 308 155,8 4,9 300 159,8 6,1 362 174,6 4,8 246 138,1 6,8 608 157,7 5,4<br />
10 - 14 782 70,4 12,5 567 53,5 11,5 823 70,9 10,9 526 52,1 14,6 1 349 62,1 12,1<br />
15 - 19 418 30,7 6,7 122 9,4 2,5 320 21,4 4,2 220 18,8 6,1 540 20,3 4,8<br />
20 - 29 96 3,0 1,5 42 1,3 0,8 80 2,0 1,1 58 2,4 1,6 138 2,2 1,2<br />
30 - 39 24 0,9 0,4 43 1,6 0,9 39 1,1 0,5 28 1,4 0,8 67 1,2 0,6<br />
40 + 12 0,1 0,2 16 0,2 0,3 23 0,2 0,3 5 0,1 0,1 28 0,2 0,3<br />
Ogółem 6 233 33,9 100,0 4 946 25,1 100,0 7 569 32,5 100,0 3 610 24,4 100,0 11 179 29,3 100,0<br />
Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2008 roku. NIZP-PZH, GIS. Warszawa, 2009<br />
mężczyźni kobiety miasto wieś<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
%<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
%<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
%<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
%<br />
do 14,6 w zachodniopomorskim, na<strong>tom</strong>iast na wsi od<br />
47,0 w pomorskim do 8,0 w podkarpackim. Wyższą<br />
zapadalność w miastach (ogółem) niż na wsi zarejestrowano<br />
na obszarze dwunastu województw, przy czym<br />
w woj. świętokrzyskim (odpowiednio 37,6 i 16,4) oraz<br />
podkarpackim (16,6 i 8,8) zapadalność w miastach<br />
była ponad 2-krotnie wyższa niż na wsi. W jednym<br />
województwie (dolnośląskie) zapadalność w miastach<br />
i na wsi była porównywalna (różnica ok. 2%) na<strong>tom</strong>iast<br />
w trzech pozostałych województwach (pomorskie,<br />
mazowieckie i warmińsko-mazurskie) zapadalność<br />
w miastach była wyraźnie niższa niż na wsi. Największą<br />
różnicę na niekorzyść wsi (21%) odnotowano w woj.<br />
pomorskim, w którym współczynnik zapadalności na<br />
wsi wynosił 47,0 a w miastach 37,2.<br />
Wyższą zapadalności na płonicę w miastach w stosunku<br />
do zapadalności na wsi zarejestrowano w większości<br />
wyodrębnionych w analizie grup wieku (tab. III).<br />
Największe różnice, ponad 2-krotne, wystąpiły wśród<br />
dzieci 4-letnich (zapadalność w miastach 541,5 na<br />
100 000 dzieci w tym wieku; na wsi 232,5) oraz wśród<br />
dzieci 3-letnich (odpowiednio: 368,8; 168,5).<br />
Zapadalność mężczyzn w 2008 r. (tab. III) była wyższa<br />
od zapadalności kobiet o 35% (odpowiednio: 33,9<br />
na 100 000 i 25,1). Podobnie jak w 2007 r., zwracała<br />
uwagę ponad 3-krotnie wyższa zapadalność mężczyzn<br />
niż kobiet w grupie wieku 15-19 lat (odpowiednio 30,7<br />
i 9,4) oraz ponad 2-krotnie wyższa w grupie wieku<br />
20-29 lat (3,0 i 1,3). Wśród dzieci różnice pomiędzy<br />
współczynnikami zapadalności chłopców i dziewcząt<br />
nie były tak znaczne, w poszczególnych rocznikach<br />
z reguły wyższą zapadalność notowano jednak wśród<br />
chłopców. Z perspektywy wieloletniej, obserwuje się w<br />
Polsce wyraźną tendencję do powiększania się różnicy<br />
pomiędzy współczynnikami zapadalności na płonicę<br />
obu płci (ryc. 3).<br />
Stosunek zapadalności mężczyzn<br />
do zapadalności kobiet<br />
1,4<br />
1,3<br />
1,2<br />
1,1<br />
1,0<br />
1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008<br />
<strong>Rok</strong><br />
Ryc. 3. Płonica w Polsce w latach 1984-2008. Stosunek<br />
do zapadalności kobiet mężczyzn do zapadalności kobiet<br />
Fig. 3. Scarlet fever in Poland 1984-2008. Incidence per<br />
100 000 population: male/female ratio<br />
Ryc. 3. Płonica w Polsce w latach 1984-2008. Stosunek zapadalności mężczyzn<br />
Fig. 3. Scarlet fever in Poland 1984-2008. Incidence per 100 000 population: male/female ratio<br />
Rozkład zachorowań na płonicę według wieku chorych<br />
w 2008 r. (tab. III) był porównywalny z rozkładami<br />
obserwowanymi w Polsce we wcześniejszych latach.<br />
Zachorowania dzieci i młodzieży do lat 15 stanowiły<br />
93,1% ogólnej liczby zarejestrowanych przypadków
188 Mirosław P Czarkowski, Barbara Kondej<br />
Nr 2<br />
(o 1 pkt procentowy więcej niż w 2007 r.), przy czym<br />
najwyższą zapadalność odnotowano wśród dzieci 5-letnich<br />
(435,9 na 100 000 dzieci w tym wieku), 6-letnich<br />
(420,8) oraz 4-letnich (409,4). W skali województw,<br />
najwyższą zapadalność wśród dzieci 5-letnich zarejestrowano<br />
w sześciu województwach, wśród dzieci<br />
6-letnich - w pięciu województwach, a wśród dzieci<br />
4-letnich - w trzech województwach. Tylko w woj.<br />
warmińsko-mazurskim oraz zachodniopomorskim najwyższą<br />
zapadalność - w porównaniu z zapadalnością<br />
zarejestrowaną tam w innych grupach wieku - odnotowano<br />
wśród dzieci 7-letnich (odpowiednio: 327,3<br />
i 228,9). Na obszarze poszczególnych województw<br />
współczynniki zapadalności dzieci 5-letnich wahały<br />
się w granicach od 920,1 w woj. opolskim do 171,8<br />
w lubelskim; dzieci 6-letnich - od 873,8 w opolskim do<br />
137,2 w podkarpackim; a dzieci 4-letnich - od 1 035,6<br />
w opolskim do 109,3 w zachodniopomorskim.<br />
W świetle danych z rutynowego nadzoru, z powodu<br />
płonicy hospitalizowano w Polsce w 2008 r. 194 osoby<br />
- 1,7% ogółu osób, które zachorowały na tę chorobę.<br />
W poszczególnych województwach odsetek hospitalizowanych<br />
wahał się od 0,5% w lubuskim (przy 414<br />
zachorowaniach i zapadalności 41,0 na 100 000) do<br />
4,6% w lubelskim (odpowiednio: 308 i 14,2). Zgonów z<br />
powodu płonicy - wg danych GUS - nie zarejestrowano.<br />
Od 2005 r., od momentu wdrożenia w nadzorze<br />
epidemiologicznym nad płonicą w Polsce definicji<br />
przypadku tej choroby i klasyfikowania wszystkich<br />
zgłoszonych zachorowań zgodnie z tą definicją, nie<br />
zauważa się niestety wzrostu liczby chorych, u których<br />
wykonywane są diagnostyczne badania laboratoryjne<br />
w kierunku płonicy. W 2008 r. aż 99,6% wszystkich<br />
zgłoszonych zachorowań (11 131 przypadków) zaklasyfikowano<br />
jako przypadki “możliwe”, rozpoznane<br />
wyłącznie na podstawie objawów klinicznych, tylko<br />
0,3% (37) jako przypadki “prawdopodobne”, powiązane<br />
epidemiologicznie z potwierdzonymi laboratoryjnie,<br />
i zaledwie 0,1% (11) jako przypadki “potwierdzone”,<br />
w których diagnoza kliniczna została wsparta wynikiem<br />
badania laboratoryjnego, tj. wyhodowaniem streptokoków<br />
typu A lub wykryciem antygenu tych streptokoków<br />
w materiale klinicznym pobranym od chorego.<br />
Otrzymano: 27.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Zaakceptowano do druku: 29.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Adres do korespondencji:<br />
Mirosław P Czarkowski<br />
Zakład Epidemiologii, Narodowy Instytut Zdrowia<br />
Publicznego - PZH<br />
ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa<br />
e-mail: mpc@pzh.gov.pl
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 189 - 193<br />
Kronika epidemiologiczna<br />
Aleksandra Turczyńska, Aleksandra Polkowska<br />
ZAPALENIA OPON MÓZGOWO-RDZENIOWYCH I ZAPALENIA MÓZGU<br />
W POLSCE W 2008 ROKU<br />
MENINGITIS AND ENCEPHALITIS IN POLAND IN 2008<br />
Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong><br />
w Warszawie<br />
STRESZCZENIE<br />
W 2008 r. zarejestrowano w Polsce łącznie 2 475 zachorowań<br />
na zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i/lub<br />
mózgu, w tym 1 122 o etiologii wirusowej, 979 – bakteryjnej<br />
i 374 o etiologii innej lub nieokreślonej (tab. I). Liczba<br />
zarejestrowanych w 2008 r. przypadków była niższa<br />
niż w 2007 r. (886 zachorowań mniej, spadek o 26%).<br />
W porównaniu z 2007r. zarejestrowano niższą liczbę<br />
zakażeń o etiologii bakteryjnej oraz innej lub nieokreślonej,<br />
liczba zachorowań o etiologii wirusowej również<br />
zmalała.<br />
Słowa kluczowe: zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych,<br />
zapalenia mózgu, Polska, rok 2008<br />
ABSTRACT<br />
In Poland, 2 475 cases of neuroinfections were<br />
reported in 2008, of which 979 had bacterial aetiology,<br />
1 122 - viral aetiology, and 374 - other or unknown<br />
origin. The etiological agent was determined in 555<br />
(56%) cases of bacterial neuroinfections. Among<br />
them Neisseria meningitidis was found in 220 cases,<br />
Haemophilus influenzae type B (Hib) in 23 cases and<br />
Streptococcus pneumoniae in 151 cases. An increasing<br />
trend in meningococcal infections incidence has been<br />
observed in 2008, and a substantial decrease of Hib<br />
incidence, related to increasing vaccination coverage.<br />
Viral neuroinfections incidence in 2008 decreased<br />
compared to year 2007. Among confirmed cases, there<br />
were 202 cases of tick-borne encephalitis. Most of the<br />
cases were reported from endemic areas of north-eastern<br />
part of the country.<br />
Key words: meningitis, encephalitis, Poland, 2008<br />
1. Zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych i zapalenia<br />
mózgu, bakteryjne<br />
W skali kraju zapadalność na bakteryjne zapalenia<br />
opon mózgowo – rdzeniowych i mózgu w 2008 r. wyniosła<br />
2,57 na 100 000 (979 zachorowań). Zarejestrowano<br />
o 99 zachorowań mniej niż w 2007 r. oraz o 12<br />
zachorowań mniej niż mediana z lat 2003-2007 (991<br />
zachorowań). Najwyższą zapadalność odnotowano<br />
w województwie warmińsko-mazurskim - 3,72 na<br />
100 000. Najniższa zapadalność wystąpiła w województwie<br />
podlaskim i wynosiła 1,01 na 100 000 (tab. II). Podobny<br />
rozkład geograficzny zachorowań obserwowano<br />
podczas ostatnich sześciu lat, kiedy to średnia roczna<br />
zapadalność w województwie warmińsko-mazurskim<br />
była znacznie wyższa niż średnia krajowa.<br />
Tak jak w latach ubiegłych, zaobserwowano 1,7<br />
-krotnie wyższą zapadalność wśród mężczyzn (3,2 na<br />
100 000), niezależnie od wieku, w porównaniu z kobietami<br />
(1,9 na 100 000) (tab. III). Ponadto zapadalność na<br />
bakteryjne zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i/lub<br />
mózgu, podobnie jak w 2007 roku, była wyższa wśród<br />
mieszkańców wsi niż mieszkańców miast, odpowiednio<br />
2,7 i 2,4 na 100 000. Wśród mieszkańców wsi zapadalność<br />
na bakteryjne neuroinfekcje uległa nieznacznemu<br />
obniżeniu w porównaniu z rokiem poprzednim, kiedy<br />
wynosiła 3,0 na 100 000 mieszkańców.<br />
W tabeli IV przedstawiono rozkład zachorowań<br />
według wieku. Najwięcej zachorowań odnotowano<br />
wśród osób pomiędzy 0 a 4 rokiem życia – 252 przypadki,<br />
jest to mniej o 36 zachorowań w porównaniu<br />
z 2007 r. W tej grupie wiekowej zapadalność zmalała<br />
z 15,9 na 100 000 w 2007 r. do 13,6 w 2008 r. Wysoką<br />
liczbę zachorowań i zapadalność odnotowano również<br />
w grupie wiekowej 45-<strong>64</strong> lat – 238 przypadków, zapadalność-<br />
2,31 na 100 000.<br />
Spośród 979 zgłoszonych bakteryjnych zachorowań<br />
na zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych i zapalenie<br />
mózgu, czynnik etiologiczny określono dla 56% przypadków.<br />
Częstość izolowanych czynników etiologicz-
190 Aleksandra Turczyńska, Aleksandra Polkowska<br />
Nr 2<br />
Tabela I. Zapalenia opon mózgowych i/lub zapalenie mózgu w Polsce w latach 2007-2008, wg czynnika etiologicznego.<br />
Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 mieszkańców.<br />
Table I. Meningitis and encephalitis in Poland in 2007-2008, by etiological agent. Number of cases and incidence per<br />
100,000.<br />
Zapalenie opon mózgowych i/lub mózgu<br />
mediana 2003-2007<br />
Czynnik etiologiczny<br />
2007 2008<br />
Zachorowania Zapadalność Zachorowania Zapadalność Zachorowania Zapadalność<br />
N. meningitidis 135 0,35 224 0,59 220 0,58<br />
H. influenzae 59 0,15 35 0,09 23 0,06<br />
S. pneumoniae 111 0,29 161 0,42 151 0,40<br />
inne bakteryjne określone 149 0,39 191 0,50 161 0,42<br />
bakteryjne nieokreślone 512 1,34 467 1,23 424 1,11<br />
wirusowe określone* 362 0,95 362 0,95 294 0,77<br />
wirusowe nieokreślone 1215 3,18 1355 3,55 828 2,17<br />
poszczepienne 1 0,00 - - - -<br />
inne i nieokreślone 352 0,92 566 1,48 374 0,98<br />
ogółem 2806 7,35 3361 8,82 2475 6,49<br />
* w tym zapalenia mózgu przenoszone przez kleszcze<br />
Źródło: Państwowy Zakład <strong>Higieny</strong> - Zakład Epidemiologii, Główny Inspektorat Sanitarny- Departament Przeciwepidemiczny<br />
i Oświaty Zdrowotnej. Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2008 roku. Warszwa, 2009.<br />
Wywiady epidemiologiczne WSSE, opracowania PZH.<br />
Tabela II. Zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i/lub mózgu w Polsce w 2008 r. Liczba zachorowań i zapadalność na<br />
100 000 mieszkańców wg czynnika etiologicznego i województw<br />
Table II. Meningitis end encephalitis in Poland in 2008. Number of cases and incidence per 100 000 population by etiology<br />
and voivodeship<br />
Województwo<br />
Bakteryjne zapalenie opon i/lub mózgu<br />
Neisseria<br />
meningitidis<br />
Haemophilus<br />
influenzae<br />
liczbbbbbbba<br />
licz-<br />
licz-<br />
licz-<br />
licz-<br />
licz-<br />
licz-<br />
zap. zap. zap.<br />
zap. zap. zap. zap.<br />
Polska 220 0,58 23 0,06 151 0,40 585 1,53 979 2,57 920 2,41 202 0,53 374 0,98<br />
1. Dolnośląskie 11 0,38 2 0,07 11 0,38 37 1,29 61 2,12 <strong>64</strong> 2,22 2 0,07 33 1,15<br />
2. Kujawsko-pomorskie 10 0,48 2 0,10 7 0,34 32 1,55 51 2,47 70 3,39 1 0,05 15 0,73<br />
3. Lubelskie 14 0,65 1 0,05 8 0,37 21 0,97 44 2,03 38 1,76 2 0,09 10 0,46<br />
4. Lubuskie 6 0,59 1 0,10 3 0,30 23 2,28 33 3,27 7 0,69 - - 5 0,5<br />
5. Łódzkie 6 0,24 - - 8 0,31 34 1,33 48 1,88 30 1,18 3 0,12 24 0,94<br />
6. Małopolskie 24 0,73 - - 12 0,37 80 2,44 116 3,53 97 2,96 11 0,34 53 1,61<br />
7. Mazowieckie 27 0,52 6 0,12 25 0,48 68 1,31 126 2,43 119 2,29 14 0,27 14 0,27<br />
8. Opolskie 5 0,48 - - 4 0,39 25 2,42 34 3,29 23 2,22 11 1,06 30 2,9<br />
9. Podkarpackie 13 0,62 2 0,10 10 0,48 36 1,72 61 2,91 113 5,39 2 0,10 40 1,91<br />
10. Podlaskie - - - - - - 12 1,01 12 1,01 37 3,10 97 8,14 19 1,59<br />
11. Pomorskie 16 0,72 1 0,05 17 0,77 23 1,04 57 2,57 51 2,30 - - 6 0,27<br />
12. Śląskie 22 0,47 5 0,11 19 0,41 67 1,44 113 2,43 87 1,87 1 0,02 54 1,16<br />
13. Świętokrzyskie 16 1,26 - - 1 0,08 24 1,88 41 3,22 34 2,67 3 0,24 7 0,55<br />
14. Warmińsko-mazurskie 17 1,19 1 0,07 7 0,49 28 1,96 53 3,72 38 2,66 54 3,79 13 0,91<br />
15. Wielkopolskie 23 0,68 2 0,06 13 0,38 40 1,18 78 2,30 89 2,62 - - 47 1,39<br />
16. Zachodniopomorskie 10 0,59 - - 6 0,35 35 2,07 51 3,01 23 1,36 1 0,06 4 0,24<br />
inne<br />
bakteryjne<br />
określone<br />
i nieokreślone<br />
liczba<br />
zap.<br />
razem<br />
Wirusowe zapalenie<br />
opon i/lub mózgu<br />
określone<br />
i nie<br />
określone*<br />
kleszczowe<br />
zapalenie<br />
mózgu<br />
Zapalenie<br />
opon i/lub<br />
mózgu inne<br />
i nie<br />
określone**<br />
Streptococcus<br />
pneumoniae<br />
* wirusowe neuroinfekcje, z wyłączeniem kleszczowego zapalenia mózgu<br />
** włączając poszczepienne zapalenie mózgu<br />
Źródło: Państwowy Zakład <strong>Higieny</strong> - Zakład Epidemiologii, Główny Inspektorat Sanitarny- Departament Przeciwepidemiczny i<br />
Oświaty Zdrowotnej<br />
Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2008 roku. Warszwa, 2009.<br />
Sprawozdania WSSE.
Nr 2<br />
Zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenia mózgu w Polsce w 2008 roku 191<br />
Tabela III. Zapalenia opon i/lub mózgu w Polsce w latach<br />
2007-2008 r. Zapadalność na 100 000 mieszkańców<br />
wg płci i środowiska<br />
Table III. Meningitis in Poland 2007-2008. Incidence per<br />
100 000 population by gender, urban and rural<br />
population<br />
Płeć Środowisko<br />
Rozpoznanie<br />
Bakteryjne (ropne)<br />
zapalenie opon i/<br />
lub mózgu<br />
Wirusowe (surowicze)<br />
zapalenie<br />
opon i/lub<br />
mózgu*<br />
Kleszczowe zapalenie<br />
mózgu<br />
<strong>Rok</strong><br />
Ogółem<br />
mężczyźni<br />
kobiety<br />
miasto<br />
wieś<br />
2007 2,8 3,34 2,35 2,68 3,08<br />
2008 2,5 3,25 1,92 2,47 2,72<br />
2007 3,9 4,39 3,43 3,73 4,15<br />
2008 2,4 2,<strong>64</strong> 2,20 2,44 2,36<br />
2007 0,6 1,10 0,40 0,13 1,20<br />
2008 0,5 0,60 0,45 0,40 0,70<br />
* aseptyczne neuroinfekcje z wyłączeniem kleszczowego<br />
zapalenia mózgu<br />
Źródło: Państwowy Zakład <strong>Higieny</strong> - Zakład Epidemiologii,<br />
Główny Inspektorat Sanitarny- Departament<br />
Przeciwepidemiczny. Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce<br />
w 2008 roku. Warszawa, 2009.<br />
Wywiady epidemiologiczne WSSE, opracowania PZH.<br />
nych różniła się w zależności od wieku chorych (tab.<br />
IV). W grupie wieku od 0 do 4 lat przeważały zakażenia<br />
Neisseria meningitidis i Streptococcus pneumoniae<br />
stwierdzone odpowiednio u 32,5 % i 10,3% chorych<br />
na bakteryjne neuroinfekcje. Wśród młodzieży i młodych<br />
dorosłych w wieku od 15 do 24 lat dominowały<br />
zakażenia wywołane przez Neisseria meningitidis, które<br />
stanowiły 45,2% zachorowań. Wśród osób powyżej 25<br />
roku życia najczęściej izolowano szczepy Streptococcus<br />
pneumoniae, które odpowiadają za 20% zakażeń<br />
o bakteryjnej etiologii w tej grupie wieku.<br />
1.1. Zapalenia opon mózgowych i/lub mózgu wywołane<br />
przez N. meningitidis<br />
W 2008 r. zarejestrowano 220 zachorowań na<br />
meningokokowe zapalenie ośrodkowego układu<br />
nerwowego (zapadalność 0,58 na 100 000), mniej<br />
niż w 2007 r. (224 zachorowań, zapadalność 0,59)<br />
i więcej od wartości mediany z lat 2003-2007<br />
(135 zachorowań, zapadalność 0,35 na 100 000).<br />
W 2008 r. najwyższą zapadalność odnotowano<br />
w województwach świętokrzyskim (1,26) oraz warmińsko-mazurskim<br />
(1,19) na<strong>tom</strong>iast najniższą w województwie<br />
podlaskim - nie odnotowano zachorowań<br />
w województwie łódzkim (0,24) (tab. II).<br />
W 2008 r. zaobserwowano wyraźny wzrost zachorowań<br />
w miesiącach jesiennych i zimowych. Najwięcej<br />
zachorowań wystąpiło w lutym (27) styczniu<br />
(28) i październiku (24), po czym liczba zachorowań<br />
utrzymywała się na zbliżonym poziomie (9 do 23 zachorowań<br />
miesięcznie).<br />
Meningokoki są głównym czynnikiem etiologicznym<br />
bakteryjnych neuroinfekcji (w 2008 r. stanowiły<br />
30,4 % bakteryjnych neuroinfekcji o określonym czynniku<br />
etiologicznym).<br />
Określono grupę serologiczną N. meningitidis dla<br />
186 spośród 220 zachorowań (85%) (tab. V). Od kilku<br />
lat utrzymuje się tendencja wzrostowa częstości izolacji<br />
grupy serologicznej C. W 2008 r. stanowiła ona<br />
47% wszystkich szczepów, co stanowi znaczny wzrost,<br />
w porównaniu do poprzednich lat. Odsetek zachorowań<br />
wywołanych przez N. meningitidis grupy serologicznej<br />
B (46%) nie uległ zmianie w porównaniu z 2007 rokiem.<br />
W Polsce dostępne są obecnie szczepionki przeciwko<br />
serotypom A, C, Y i W135. Według oficjalnych danych<br />
liczba osób zaszczepionych przeciw N. meningitidis<br />
grupy C zmalała z 178 221 osób w 2007 r. do 116 414<br />
w 2008 (35% mniej zaszczepionych osób).<br />
Tabela IV. Zapalenia opon i/lub mózgu w Polsce w 2008 r. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 mieszkańców wg<br />
czynnika etiologicznego i wieku.<br />
Table IV. Meningitis and encephalitis in Poland in 2008. Number of cases and incidence per 100 000 population by etiology<br />
and age group.<br />
Czynnik etiologiczny<br />
Grupa wieku (lata)<br />
0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-44 45-<strong>64</strong> 65 i > razem<br />
Neisseria meningitidis 82 19 13 36 17 28 18 7 220<br />
Haemophilus influenzae 13 3 0 1 1 1 4 0 23<br />
Streptococcus pneumoniae 26 11 4 3 3 30 58 16 151<br />
Inne bakteryjne określone<br />
i nieokreślone<br />
131 31 25 30 27 96 158 87 585<br />
Bakteryjne<br />
razem<br />
liczba 252 <strong>64</strong> 42 70 48 155 238 110 979<br />
zapad. 13,59 3,48 1,93 2,62 1,49 1,40 2,31 2,14 2,56<br />
Wirusowe, określone i nieokr. 39 50 47 124 124 291 175 70 920<br />
Kleszczowe zapalenie mózgu 1 3 12 12 9 59 83 23 202<br />
Źródło: Państwowy Zakład <strong>Higieny</strong> - Zakład Epidemiologii, Główny Inspektorat Sanitarny- Departament Przeciwepidemiczny<br />
i Oświaty Zdrowotnej. Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2008 roku. Warszwa, 2009.<br />
Sprawozdania WSSE.
192 Aleksandra Turczyńska, Aleksandra Polkowska<br />
Nr 2<br />
Tabela V. Typy serologiczne Neisseria meningitidis stwierdzone w latach 1993-2008<br />
Table V. Serotypes of Neisseria meningitidis in 1993-2008 in Poland<br />
<strong>Rok</strong><br />
Etiologia meningokokowa<br />
Przynależność grupowa (typ serologiczny)<br />
Odsetek<br />
liczba<br />
potwierdzeń<br />
przypadków<br />
A* B C D inne mieszane<br />
szczepów szczepów<br />
1993 168 13 7,7 - 10 (77%) 3 (23%) - - -<br />
1994 163 37 22,7 5 24 (65%) 8 (22%) - - -<br />
1995 151 49 32,5 2 38 (78%) 8 (16%) 1 - -<br />
1996 144 43 29,9 3 30 70%) 10 (23%) - - -<br />
1997 140 51 36,4 - 40 (78%) 9 (18%) - 2 -<br />
1998 129 54 41,9 - 47 (87%) 5 (9%) - 2 -<br />
1999 121 47 38,8 1 40 (85%) 5 (11%) - 1 -<br />
2000 110 39 35,5 - 32 (82%) 7 (18%) - - -<br />
2001 100 25 25,0 2 16 (<strong>64</strong>%) 7 (28%) - - -<br />
2002 90 22 24,4 2 13 (59%) 7 (32%) - - -<br />
2003 76 39 51,3 3 20 (51%) 14 (36%) - 2 -<br />
2004 119 69 58,0 6 41 (59%) 19 (27%) - 3 -<br />
2005 135 77 57,0 2 37 (48%) 35 (45%) - 3 -<br />
2006 148 83 56,1 2 35 (42%) 41 (49%) - 5 -<br />
2007 224 170 76,0 1 77(46%) 80(48%) - 6 6<br />
2008 220 186 85,0 1 87(46%) 89(47%) - 1 8<br />
* występowanie serogrupy A nie zostało potwierdzone w laboratorium referencyjnym KOROUN<br />
Źródło: wywiady epidemiologiczne WSSE, opracowania PZH<br />
1.2. Zapalenia opon mózgowych i/lub mózgu wywołane<br />
przez Haemophilus influenzae typu b (Hib)<br />
W 2008 r. liczba zachorowań wywołanych przez<br />
H. influenzae wyniosła 23, o 12 mniej niż w roku<br />
2007 (spadek o 35%). Najwyższą zapadalność na<br />
zakażenia ośrodkowego układu nerwowego (oun) wywołane<br />
przez Hib zaobserwowano w województwach<br />
mazowieckim (0,12 na 100 000) oraz śląskim (0,11<br />
na 100 000), na<strong>tom</strong>iast najniższą w województwach<br />
łódzkim, małopolskim, opolskim, podlaskim, świętokrzyskim,<br />
zachodniopomorskim (brak zachorowań).<br />
Zachorowania u dzieci do 9 roku życia stanowiły<br />
70% wszystkich zachorowań. Najwyższą zapadalność<br />
stwierdzono u dzieci poniżej 5 r.ż. (13 zachorowań, 1,40<br />
na 100 000). Zasadniczy wpływ na tendencję spadkową<br />
zachorowań wywołanych przez Hib wywiera najprawdopodobniej<br />
zwiększający się odsetek zaszczepionych<br />
dzieci. W 2007 r. szczepienie przeciw Hib zostało<br />
wprowadzone do Kalendarza Szczepień Ochronnych<br />
i jako szczepienie obowiązkowe jest nieodpłatne dla<br />
wszystkich dzieci, stosowane jest według schematu<br />
2-4-6 m.ż. wraz z dawką przypominającą 16-18 m.ż.<br />
Stan zaszczepienia 2-latków w 2008 r. wynosił 94,8,<br />
gdy w poprzednim roku wynosił 87,6%. Liczba osób<br />
zaszczepionych przeciwko Hib z roku na rok systematycznie<br />
wzrasta.<br />
1.3. Zapalenia opon mózgowych i/lub mózgu wywołane<br />
przez S. pneumoniae<br />
W 2008 r. liczba przypadków zapaleń ośrodkowego<br />
układu nerwowego wywołanych przez S. pneumoniae<br />
wyniosła 151, o 10 mniej zachorowań niż w 2007 roku.<br />
Ponadto w 2008 r. zachorowania w grupie wiekowej<br />
powyżej 44 roku życia stanowiły 49% wszystkich zachorowań.<br />
Wśród dzieci poniżej 5 r.ż. S. pneumoniae<br />
odpowiadało za 17% bakteryjnych infekcji. W 2008 r.<br />
szczepienia ochronne przeciw pneumokokom szczepionką<br />
polisacharydową były zalecane dla dorosłych<br />
powyżej 65 r.ż., dzieci powyżej 2 r.ż. oraz dorosłych<br />
z grup ryzyka. Na<strong>tom</strong>iast szczepionka skoniugowana<br />
była zalecana dla dzieci od 2 miesiąca życia do 2 roku<br />
życia oraz dzieci w wieku 2-5 lat z grup ryzyka. Według<br />
oficjalnych danych liczba osób zaszczepionych<br />
przeciw S. pneumoniae znacznie wzrosła od 3 715<br />
w 2003 r. do 114 413 w 2008 r.<br />
2. Zapalenia opon mózgowych i zapalenia mózgu<br />
o etiologii wirusowej<br />
W 2008 r. zanotowano ogółem 1 122 neuroinfekcji<br />
o etiologii wirusowej (zapadalność 2,94 na 100 000),<br />
spośród których czynnik etiologiczny został określony<br />
dla 26% przypadków. Liczba wirusowych neuroinfekcji<br />
zmniejszyła się w porównaniu z 2007 r. o 595 (34%).<br />
Najwyższą zapadalność odnotowano w województwach:<br />
podlaskim – 11,24 oraz warmińsko-mazurskim<br />
– 6,45, na<strong>tom</strong>iast najniższą w województwie lubuskim<br />
(0,69 na 100 000). Znaczne zróżnicowanie geograficzne<br />
liczby zarejestrowanych zachorowań na wirusowe<br />
neuroinfekcje było m.in. uwarunkowane endemicznym<br />
występowaniem kzm na terenach północno-wschodniej<br />
Polski (tab. II).<br />
Podobnie jak w ubiegłych latach zapadalność na<br />
wirusowe neuroinfekcje była wyższa wśród mężczyzn
Nr 2<br />
Zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenia mózgu w Polsce w 2008 roku 193<br />
Ryc. 1. Kleszczowe zapalenie mózgu w Polsce w latach 1991-2008. Zapadalność na 100 000 mieszkańców<br />
Fig. 1. Tick-borne encephalitis, Poland, 1991-2008. Incidence per 100 000 population<br />
Zapadalność na 100 000<br />
1,00<br />
0,90<br />
0,80<br />
0,70<br />
0,60<br />
0,50<br />
0,40<br />
0,30<br />
0,20<br />
0,10<br />
0,00<br />
Ryc. 1.<br />
Fig. 1.<br />
niż wśród kobiet (odpowiednio 2,<strong>64</strong> i 2,20 na 100 000).<br />
Na<strong>tom</strong>iast w 2008r., w przeciwieństwie do 2007 r.,<br />
zapadalność na zapalenie opon mózgowych lub mózgu<br />
o etiologii wirusowej było wyższa w środowisku miejskim<br />
(2,44 na 100 000).<br />
Wirusowe zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych<br />
w Polsce są najczęściej rozpoznawane na podstawie<br />
objawów klinicznych i badania ogólnego płynu mózgowo-rdzeniowego,<br />
a więc są to przypadki podejrzane.<br />
Potwierdzenia wirusologiczne dotyczą pojedynczych<br />
zachorowań, gdyż wymagają kosztownych badań,<br />
takich jak hodowla wirusa lub badania metodami opartymi<br />
na amplifikacji materiału genetycznego z płynu<br />
mózgowo-rdzeniowego. Inne badania, jak na przykład<br />
wykrycie enterowirusa w kale, nie mogą w pełni potwierdzić<br />
rozpoznania.<br />
W 2008 r. zgłoszono ogółem 208 zachorowań na<br />
wirusowe zapalenia mózgu, czyli o 73 przypadki mniej<br />
niż w roku 2007 (spadek o 26%). Spośród wirusowych<br />
zapaleń mózgu, innych niż przenoszone przez kleszcze,<br />
czynnik etiologiczny został określony jedynie w 19%<br />
przypadków, czyli na poziomie zbliżonym do sytuacji<br />
w ubiegłych latach. W 46% przypadków (19) o potwierdzonej<br />
etiologii rozpoznano etiologię opryszczkową. W<br />
2008 r. odnotowano 20 zgonów z powodu wirusowego<br />
zapalenia mózgu, innego niż przenoszone przez kleszcze,<br />
śmiertelność wyniosła 9,6%.<br />
<strong>Rok</strong><br />
Kleszczowe zapalenie mózgu w Polsce w latach<br />
1991-2008. Zapadalność na 100 000 mieszkańców<br />
Tick-borne encephalitis, Poland, 1991-2008. Incidence<br />
per 100 000 population<br />
2.1 Kleszczowe zapalenie mózgu (kzm)<br />
W 2008 roku zarejestrowano 202 zachorowania na<br />
kzm. Zapadalność w 2008 r. wyniosła 0,52 na 100 000<br />
i była o 15% niższa od zapadalności w 2007 r. (0,61<br />
na 100 000) oraz o 36% niższa od zapadalności z roku<br />
2006, kiedy odnotowano najwyższą liczbę zachorowań<br />
w historii – 317 (ryc. 2). Mimo, że zachorowania na kzm<br />
wystąpiły w większości województw (13), najwięcej<br />
zachorowań było w 2 województwach endemicznych<br />
dla kzm - podlaskim (zapadalność 8,14) oraz warmińsko-mazurskim<br />
(zapadalność 3,79) (tab. II).<br />
Zachorowania występowały najczęściej w sezonie<br />
letnim - od czerwca do października, co odpowiada<br />
sezonowości typowej dla kzm. Zaobserwowano wyższą<br />
zapadalność wśród mężczyzn (0,60) w porównaniu<br />
z kobietami (0,45), oraz znacznie wyższą wśród<br />
mieszkańców terenów wiejskich (0,71) w porównaniu<br />
z mieszkańcami miast (0,41) (tab. III). Najwyższą zapadalność<br />
odnotowano w grupie wieku 45-<strong>64</strong> na obszarze<br />
wiejskim (1,1 na 100 000). Zapadalność w tej grupie<br />
wiekowej wśród kobiet wynosiła 1,3 na 100 000, na<strong>tom</strong>iast<br />
wśród mężczyzn w tym wieku była równa 0,9.<br />
Najwięcej przypadków stwierdzono wśród emerytów<br />
i rencistów (21%), uczniów/studentów (15%) oraz rolników<br />
(12%), 61% osób zgłosiło ukłucie przez kleszcza.<br />
Obecnie szczepienia przeciwko kzm są zalecane<br />
osobom z grup wysokiego ryzyka przebywającym na<br />
terenach endemicznych: rolnikom oraz pracownikom<br />
leśnym, stacjonującemu na nich wojsku, jak również<br />
wszystkim odwiedzającym tereny endemiczne turys<strong>tom</strong><br />
oraz uczestnikom kolonii oraz praktyk wakacyjnych.<br />
Szczepienie obejmuje 3 dawki w cyklu 0-3-12 miesięcy.<br />
Możliwy jest również przyspieszony cykl w 0-1-3.<br />
Według oficjalnych szacunków, w 2008 r. zaszczepiono<br />
30 822 osób co stanowi wzrost o 25% w porównaniu<br />
z poprzednim rokiem (23 374 osoby zaszczepione).<br />
Otrzymano: 18.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Zaakceptowano do druku: 23.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Adres autorów:<br />
Mgr Aleksandra Turczyńska<br />
Zakład Epidemiologii<br />
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy<br />
Zakład <strong>Higieny</strong><br />
ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa<br />
e-mail: aturczynska@pzh.gov.pl
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 195 - 197<br />
Kronika epidemiologiczna<br />
Hanna Stypułkowska-Misiurewicz, Agnieszka Napiórkowska<br />
LEGIONELOZA W POLSCE W 2008 ROKU*<br />
LEGIONELLOSIS IN POLAND IN 2008<br />
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy Zakład <strong>Higieny</strong> w Warszawie<br />
STRESZCZENIE<br />
W 2008 r. zgłoszono w Polsce 15 zachorowań<br />
na legionelozę, zapadalność wyniosła 0,039/100 000<br />
ludności, podczas gdy w 2007 r. zgłoszono 28 zachorowań,<br />
zapadalność 0,073, a w 2006 r. zgłoszono 86<br />
zachorowań, zapadalność 0,23/100 000. Coroczne<br />
zmniejszanie się liczby zgłoszonych zachorowań,<br />
wynikało ze znacznego ograniczenia liczby badanych<br />
próbek materiału od pacjentów, co było spowodowane<br />
zakończeniem projektu badawczego i ustaniem subsydiowania<br />
badań przez MNiSW. Wszystkie zachorowania<br />
były potwierdzone laboratoryjnie w NIZP-PZH.<br />
Większość przypadków rozpoznano na podstawie<br />
stwierdzenia metodą ELISA wysokiego miana IgM<br />
(anty–legionella) na ogół w jedynej próbce surowicy<br />
krwi. Tylko kilka zachorowań potwierdzono wykryciem<br />
antygenu Legionella w moczu. Wszystkie próbki BAL<br />
od kilkunastu pacjentów były ujemne w posiewie, ale<br />
niektóre okazały się dodatnie w badaniu PCR. W latach<br />
2005-2008 zgłoszono 22 zachorowania związane z podróżą:<br />
3 krajową, 19 zagraniczną. W okresie od 1987 r.<br />
do 2008 r. odnotowano w krajach EU zachorowanie<br />
17 osób, które prawdopodobnie zakaziły się w trakcie<br />
pobytu w Polsce.<br />
Słowa kluczowe: choroba legionistów, legioneloza,<br />
choroby zakaźne, atypowe zapalenie płuc, Legionella<br />
sp., Polska, rok 2008<br />
W 2008 r. zarejestrowano w Polsce 15 zachorowań<br />
na legionelozę. Było to prawie dwukrotnie mniej<br />
niż w 2007 r. - 28 zachorowań i sześciokrotnie mniej<br />
zachorowań niż w 2006 r.- 89 przypadków. Zapadalność<br />
w 2008 r. wyniosła 0,039/100 000 mieszkańców,<br />
podczas gdy w 2007 r. - 0,073 /100 000, a w 2006 r.-<br />
0,233, (tab. I). Zgłoszono zachorowanie na legionelozę<br />
wyłącznie u osób hospitalizowanych, nie rozpoznano<br />
legionelozy u żadnego chorego z zapaleniem płuc leczonego<br />
w domu bądź ambulatoryjnie. Znaczne zmniejszenie<br />
się liczby zarejestrowanych przypadków może mieć<br />
ABSTRACT<br />
In 2008 the 15 cases of legionellosis were reported<br />
in Poland, the incidence rate was 0.039/100 000, while<br />
28 (incidence rate 0.073/100 0000 in 2007 and 86 cases<br />
(incidence rate 0.23/100 000) in 2006. The decrease in<br />
number and in incidence rate was due to lower number<br />
of examined specimens from patients as the financial<br />
support from Polish Committee of Research Activity<br />
has expired. All the cases were laboratory diagnosed<br />
in National Institute of Hygiene, the only place where<br />
laboratory tests are performed. Most of them were<br />
diagnosed with serological tests –determination with<br />
ELISA test the anti-legionella antibodies in IgM fraction<br />
of serum gamma globulins, as the most recent reaction<br />
for Legionella infection. Only few cases were diagnosed<br />
by detection of legionella antigen in urine. All BAL<br />
specimens from several patients were negative when<br />
examined with culture method, but some were positive<br />
with PCR only. No outbreaks were registered: In<br />
2005-2008 the 22 cases were connected with travel:<br />
19 - foreign travel cases, 3 in Poland. Since 1987 to 2007<br />
the 17 foreign tourists were registered in EU countries<br />
as probably infected in Poland.<br />
Key words: legionnaires disease, legionellosis, infectious<br />
diseases, atypical pneumoniae,<br />
Legionella sp., Poland, 2008<br />
związek ze zmniejszeniem się liczby nadsyłanych do<br />
badania próbek materiału od chorych, przypuszczalnie<br />
spowodowane ustaniem subsydiowania badań wykonywanych<br />
uprzednio w ramach projektu badawczego.<br />
W 2008 r. nie odnotowano zgonów z powodu<br />
legionelozy. Ostatnie zgony wystąpiły na przełomie<br />
2006/2007 r.: zmarło troje chorych w wyniku zakażenia<br />
szpitalnego - dwu w grudniu 2006 r., (legionelozę rozpoznano<br />
pośmiertnie) i jedna chora w styczniu 2007 r.,<br />
u której rozpoznano i leczono legionelozę, a zmarła<br />
w trakcie leczenia powikłań.<br />
* Praca była częściowo subsydiowana przez Komitet Badań Naukowych w ramach projektu badawczego 2P05D 026 26 p.t.” Ocena<br />
zagrożenia legionelozą na podstawie wykrycia patogenu oraz badania zróżnicowania i zjadliwości szczepów Legionella izolowanych<br />
od ludzi i z systemów wodnych budynków użyteczności publicznej. Opracowanie systemu kontroli i zapobiegania zakażeniom”<br />
2004-2007
196 Hanna Stypułkowska-Misiurewicz, Agnieszka Napiórkowska<br />
Nr 2<br />
Tabela I. Legioneloza w Polsce w latach 2004-2008. Liczba<br />
zachorowań i zapadalność na 100 000 mieszkańców,<br />
wg województw<br />
Table I. Legionellosis in Poland in 2004-2008. Number of<br />
cases and incidence per 100 000 population, by<br />
voivodeship<br />
Województwo<br />
POLSKA<br />
<strong>Rok</strong><br />
2004 2005 2006 2007 2008<br />
l. zach.<br />
zapad.<br />
8<br />
0,021<br />
l. zach.<br />
zapad.<br />
21<br />
0,055<br />
l. zach.<br />
zapad.<br />
89<br />
0,23<br />
l. zach.<br />
zapad.<br />
28<br />
0,073<br />
l. zach.<br />
zapad.<br />
15<br />
0,039<br />
Dolnośląskie - - - - 1<br />
Kujawsko-pomorskie - 1 3 1 -<br />
Lubelskie - 1 2 1 4<br />
Lubuskie - - - - -<br />
Łódzkie - - 3 - -<br />
Małopolskie - 2 - - -<br />
Mazowieckie 4 15 76 22 8<br />
Opolskie - - - - -<br />
Podkarpackie - - - - 1<br />
Podlaskie - - - - -<br />
Pomorskie - - - - -<br />
Śląskie 4 - 3 4 -<br />
Świętokrzyskie - 1 1 - -<br />
Warmińsko-mazurskie - - - - -<br />
Wielkopolskie - 1 - - 1<br />
Zachodniopomorskie - - 1 - -<br />
* wg daty rejestracji<br />
by date of registration<br />
W 2008 r. zachorowania zgłoszono z 5 województw,<br />
w latach poprzednich z czterech. Tak jak w latach 2005-<br />
2007 większość zachorowań t. j. 8 (53 %) zanotowano<br />
w województwie mazowieckim. W tabeli II podano<br />
liczbę zachorowań w poszczególnych grupach wieku<br />
z podziałem na płeć w woj. mazowieckim i w innych.<br />
W 2008 r. r. zgłoszono zachorowanie 4 dzieci z województwa<br />
mazowieckiego: 3 chłopców i 1 dziewczynki<br />
Wykryto te zachorowania w ramach badania pilotowego<br />
dotyczącego możliwości występowania legionelozy<br />
u dzieci, prowadzonego we współpracy z Centrum<br />
Zdrowia Dziecka. Wdrożono wczesne wykrywanie<br />
legionelozy na podstawie stwierdzenia metodą ELISA<br />
obecności w surowicy dzieci chorych na zapalenie płuc<br />
przeciwciał w klasie IgM. Opisane powyżej przypadki<br />
zachorowań potwierdziły, że legionelozowe zapalenie<br />
płuc występuje również u dzieci. W związku z tym<br />
badaniem, w Polsce w latach 2005-2007 zachorowania<br />
dzieci stanowiły większość wykrytych i zgłoszonych zachorowań<br />
na legionelozę, W 2008 r. większość chorych<br />
- 11 przypadków była w wieku od 21 do 80 lat w tym 7<br />
w wieku od 50 do 70 lat. Dane te coraz bardziej zbliżone<br />
są do danych zbieranych przez EWGLI (European Working<br />
Group for Legionella Infections). Zaledwie 0,2%<br />
zgłaszanych do EWGLI zachorowań wykrywano wśród<br />
dzieci. Również w ramach projektu finansowanego przez<br />
Dyrektoriat Zdrowia Unii Europejskiej, obecnie poprzez<br />
ECDC (European Centre for Disease Control), EWGLI,<br />
nadal rejestruje się głównie ciężkie zachorowania osób<br />
w starszym wieku, hospitalizowanych na oddziałach<br />
intensywnej terapii (OIT).<br />
Jak podaje EWGLI w latach 1987-2008 u 19 turystów<br />
z krajów Unii Europejskiej (Dania, Szwecja,<br />
Niemcy, Francja) wystąpiło legionelozowe zapalenie<br />
płuc w związku z pobytem w Polsce. Od 1997 roku<br />
informacja o prawdopodobnych miejscach zakażenia<br />
obcokrajowców w Polsce (hotele, uzdrowiska), przekazywana<br />
jest, jako informacja poufna, do centrum krajowego<br />
EWGLI (w NIZP-PZH, które zawiadamia GIS<br />
i odpowiednią SSE. Prowadzone są dochodzenia epidemiologiczne<br />
w hotelach i zakładach balneologicznych<br />
oraz badane próbki wody pobrane z „podejrzanych”<br />
sieci wody ciepłej, nadzorowane jest oczyszczanie<br />
i dezynfekcja sieci oraz urządzeń przez nią zasilanych.<br />
Tabela II. Legioneloza w woj. mazowieckim i pozostałych w latach 2005-2007 oraz w 2008 r. Liczba chorych wg wieku<br />
i płci<br />
Table II Legionellosis in mazovia or other voivodeships in 2005-2007 and 2008. Number of cases by age, and gender<br />
2005-2007 2008 2005-2007 2008<br />
Grupa<br />
Kobiety Mężczyźni Kobiety Mężczyźni<br />
wieku<br />
Polska ogółem<br />
mazowieckie inne mazowieckie inne mazowieckie inne mazowieckie inne<br />
80 - - - - - - 2 - - 2<br />
N - - - 1 - - - - 1 -<br />
Ogółem 58 15 55 9 1 - 7 6 138 15
Nr 2<br />
Legioneloza w Polsce w 2008 roku 197<br />
Do rozpoznania legionelozy niezbędne są wyniki<br />
badania laboratoryjnego materiału pobranego od pacjenta,<br />
które potwierdzą etiologię zachorowania. Dla<br />
celów epidemiologicznych uważa się za wynik potwierdzający<br />
w pełni rozpoznanie (przypadek pewny -<br />
rozpoznanie wiarygodne) uzyskanie wyniku dodatniego<br />
w co najmniej jednym z 3 rodzajów badań:<br />
1/ wyizolowanie szczepu bakterii z rodzaju Legionella,<br />
(L. pneumophila, lub innych gatunków Legionella)<br />
z hodowli popłuczyn oskrzelowo-pęcherzykowych<br />
(BAL), z plwociny,<br />
2/ stwierdzenie serokonwersji (4-krotnego wzrostu<br />
poziomu przeciwciał dla antygenu L. pneumophila<br />
sg.1) lub<br />
3/ wykrycie obecności antygenu L. pneumophila w moczu<br />
chorego (głównie L. pneumophila sg 1).<br />
Rozpoznanie traktuje się jako prawdopodobne,<br />
jeżeli zostało potwierdzone wynikiem przynajmniej<br />
jednej z wymienionych metod: 1/serologicznie –jednorazowym<br />
wysokim mianem przeciwciał, np. w klasie<br />
IgM; 2/ wykryciem antygenu w wydzielinie z dróg<br />
oddechowych np. metodą fluorescencji DFA; 3/ wykryciem<br />
genomu Legionella sp. metodą PCR i ew. innymi<br />
badaniami.<br />
Według definicji przypadku przyjętej przez EWGLI,<br />
z 15 zgłoszonych w Polsce w 2008 r. zachorowań tylko<br />
w 4 przypadkach (26,6%) należy rozpoznanie uznać za<br />
pewne, dla 11 chorych tylko za prawdopodobne. Jest to<br />
postęp w porównaniu do 2007 r., kiedy z 28 zachorowań<br />
zgłoszonych w Polsce, 5 (17,8 %) zostało potwierdzonych,<br />
na<strong>tom</strong>iast 23 (82,3 %) uznano za prawdopodobne.<br />
Tabela III. Legioneloza w Polsce w latach 2005-2007<br />
i 2008. Liczba zachorowań związanych z podróżą<br />
(TAID)<br />
Table III Legionellosis in Poland in 2005-2007 and 2008.<br />
Number of travel acquired legionnaires disease<br />
cases (TAID)<br />
Kraj podróży<br />
Liczba chorych w latach<br />
2005-2007 2008<br />
Grecja 3 -<br />
Czechy 1 -<br />
Francja 1 1<br />
Litwa 1 -<br />
Norwegia, Szwecja, Finlandia 1 -<br />
Szwajcaria - 1<br />
Węgry 1 -<br />
Włochy 2 2<br />
Egipt 1 -<br />
Tunezja 1 -<br />
Turcja - 1<br />
Chiny, Tajwan, Burma, Wietnam 1 1<br />
Niepodano nazwy 1 -<br />
Chorzy - TALD nabyta zagranicą 14 5<br />
TALD nabyta w kraju 1 2<br />
Liczba i wiek chorych:1,5-14 lat - 4; 20-59 lat – 7 ; 60 lat<br />
i więcej<br />
Ogółem w Polsce w latach 2005-2008 rozpoznano<br />
legionelozę nabytą w związku z podróżą (TALD) u 19<br />
chorych, w tym dla 16 była to podróż zagraniczna,<br />
do krajów o różnym klimacie, w Europie jak i poza<br />
Europą (tab. III).<br />
W celu wspólnego działania interwencyjnego – t.<br />
zn. zapobiegania i zwalczania zakażeń ludzi przez<br />
bakterie Legionella sp. - meldunki o zachorowaniach<br />
w Polsce są udostępniane ośrodkom: w Londynie<br />
EWGLI i w Sztokholmie ECDC. W związku z europejskim<br />
programem zwalczania i zapobiegania zakażeniom<br />
należy zebrać wywiad dotyczący ew. źródła<br />
zakażenia i zgłoszone zachorowania różnicować na:<br />
nabyte w podróży zagranicznej lub krajowej - w kraju<br />
zamieszkania, szpitalne: nabyte w szpitalu lub w domu<br />
opieki zdrowotnej dla przewlekle chorych, komunalne:<br />
nabyte w określonym środowisku (zebrano dowody<br />
epidemiologiczne) lub prawdopodobnie nabyte oraz<br />
takie, o których kategorii nic nie wiadomo.<br />
Na podstawie badań prowadzonych w NIZP-PZH,<br />
należy uznać, że w Polsce badaniami diagnostycznymi<br />
w kierunku zakażenia Legionella należy objąć również<br />
dzieci oraz znacznie większą niż dotychczas liczbę<br />
dorosłych z objawami ze strony układu oddechowego,<br />
narażonych na zakażenie w kraju, bądź za granicą. W latach<br />
2007-2008 zarejestrowano w Polsce odpowiednio<br />
38 131 i 34 277 zachorowań na zapalenie płuc o etiologii<br />
zakaźnej (zapadalność 100/100 000 i 89,9/100 000<br />
mieszkańców. Jaki w nich udział mają zachorowania<br />
o etiologii legionelozowej – nie określano. Należy się<br />
spodziewać, że dostępność w naszym kraju szybkich<br />
testów do wykrywania antygenu Legionella w moczu<br />
może, podobnie jak w innych krajach EU, przyczynić<br />
się do zwiększenia w Polsce liczby diagnozowanych<br />
chorych z objawami zapalenia płuc. Testy te, jak dotychczas,<br />
w międzynarodowych badaniach między laboratoryjnych<br />
są wystarczająco swoiste i czułe, by mogły<br />
służyć do wstępnego rozpoznawania i ew. wyłonienia<br />
pacjentów, u których badania metodą posiewu materiału<br />
(BAL) umożliwiłoby wykrywanie nie tylko L. pneumophila<br />
sg1, ale również innych odmian Legionella sp.<br />
Otrzymano: 22.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Zaakceptowano do druku: 26.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Adres do korespondencji:<br />
Prof.dr hab.Hanna Stypułkowska-Misiurewicz<br />
Zakład Bakteriologii,<br />
Państwowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy<br />
Zakład <strong>Higieny</strong><br />
ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa<br />
tel.0-22 5421 376, fax : O-22 5421 307,<br />
e-mail hstypulkowska@pzh.gov.pl
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 199 - 203<br />
Kronika epidemiologiczna<br />
Hanna Stypułkowska-Misiurewicz 1 , Anna Baumann 2<br />
CZERWONKA BAKTERYJNA I PEŁZAKOWA W POLSCE W 2008 ROKU<br />
DYSENTERY AND AMOEBIASIS IN POLAND IN 2008<br />
1<br />
Zakład Bakteriologii, Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego-Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong><br />
w Warszawie<br />
2<br />
Zakład Epidemiologii, Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego-Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong><br />
w Warszawie<br />
STRESZCZENIE<br />
Z roku na rok zmniejsza się liczba zachorowań i<br />
zapadalność na czerwonkę bakteryjną rejestrowaną<br />
od 2000 r. po laboratoryjnym potwierdzeniu, że jest to<br />
szigeloza. W 2008 r. zgłoszono 33 zachorowania (zapadalność<br />
0,09 /100 000 ludności), podczas gdy w 2007 r.<br />
- <strong>64</strong> zachorowania (zapadalność 0,17), a mediana w latach<br />
2002-2006 wyniosła 75 zachorowań (zapadalność<br />
0,2/100 000). Przeważały zachorowania młodzieży<br />
(10 - 19 lat) - 11 chorych oraz osób z grupy wieku 20-<br />
39 lat – 14 zachorowań. W miastach zachorowało 30<br />
osób, tylko 3 zachorowania wystąpiły na wsi. Według<br />
danych z 16 WSSE pałeczki czerwonki wykryto u 21<br />
osób z objawami biegunki na 39 3<strong>64</strong> chorych badanych<br />
bakteriologicznie. Od chorych i zdrowych izolowano<br />
głównie S. sonnei, od czterech Shigella sp. Nie wykryto<br />
ani jednego przypadku zakażenia, S. dysenteriae.<br />
W 2008 r. zgłoszono 5 chorych z rozpoznaniem czerwonki<br />
pełzakowej, zapadalność wyniosła 0,013/100 000<br />
w porównaniu: w 2007 r. 10 zachorowań, zapadalność<br />
0,060/100 000, a w 2006 r. 21 zachorowań, zapadalność<br />
0,055/100 000 ludności. Zachorowania, prawdopodobnie<br />
zawleczone z krajów o klimacie tropikalnym,<br />
zarejestrowano w 3 województwach.<br />
Słowa kluczowe: czerwonka bakteryjna, czerwonka<br />
pełzakowa, zakaźne schorzenie jelitowe, zapadalność,<br />
etiologia, Polska, rok 2008<br />
ABSTRACT<br />
The number as well as incidence rate of notified as<br />
shigellosis, bacillary dysentery cases in XXI century are<br />
every year lower. Only 33 cases were notified in the<br />
year 2008 ( incidence rate 0.09/100 000 population),<br />
while the <strong>64</strong> cases were notified in 2007 (incidence rate<br />
0.17/100 000), but 35 (incidence rate 0.09) were notified<br />
in 2006 and median in the 2002-2006 years was<br />
75 cases, incidence rate 0.2/100 000 population. Since<br />
2000 no one-death case was notified. Several imported<br />
cases were notified as they got infection being abroad,<br />
polish citizens on holiday abroad, and foreign children<br />
coming for vacations in Poland from countries with<br />
higher incidence rate for ex. from Ukraine. Out of 11<br />
imported cases three were due to Shigella sp., eight to<br />
S. sonnei. Two persons were found infected by S. boydii<br />
8-11 but no one of S. dysentery. In the period of low<br />
frequency of Shigella infections, the external quality<br />
assessment control of the quality of bacteriological<br />
media, laboratory and prae-laboratory procedures for<br />
detection of different Shigella groups and types should<br />
be executed.<br />
A lower number of amoebic dysentery cases were<br />
registered 5 cases in 2008 (incidence rate 0.013/100 000<br />
population), but in 2007: the 19 cases, incidence rate<br />
0.05 /100 000, and even more in 2006 the 21 cases, incidence<br />
rate 0.055/100 000. The cases were registered in<br />
3 voivodeships; infection was probably imported from<br />
underdeveloped countries.<br />
Key words: shigellosis, amoebiasis, dysentery, intestinal<br />
infection, incidence rate, aetiology,<br />
Poland, 2008<br />
W 2008 r. zarejestrowano ogółem 33 zachorowania<br />
na czerwonkę bakteryjną, zapadalność wyniosła<br />
0,09/100 000 ludności. W porównaniu do lat ubiegłych<br />
zaobserwowano spadek liczby zachorowań - w 2007 r.<br />
kiedy zarejestrowano <strong>64</strong> zachorowania (zapadalność<br />
0,17), w 2006 r. - 35 zachorowań (zapadalność 0,09),<br />
a mediana z lat 2002-2006 wynosiła 75 zachorowań<br />
(zapadalność 0,20) (tab. I).<br />
Podobnie jak w latach 2000-2007, również w 2008 r.<br />
nie zarejestrowano zgonów z powodu czerwonki.<br />
W 2008 r. zachorowania zgłoszono tylko z 11<br />
województw. Najwięcej zachorowań zarejestrowano
200 Hanna Stypułkowska-Misiurewicz, Anna Baumann<br />
Nr 2<br />
w województwie podkarpackim 9, poza tym w małopolskim<br />
5 i w mazowieckim 4. Na<strong>tom</strong>iast nie zgłoszono<br />
zachorowań z pięciu województw: łódzkiego, opolskiego,<br />
podlaskiego, świętokrzyskiego i warmińskomazurskiego<br />
(tab. I).<br />
Tabela I. Czerwonka bakteryjna w Polsce w latach 2002-<br />
2008. Liczba zachorowań* i zapadalność wg<br />
województw na 100 000 mieszkańców<br />
Table I. Shigellosis in Poland in 2002-2008. Number of<br />
cases and incidence per 100 000 population (by<br />
date of registration), by voivodeship<br />
Mediana<br />
<strong>Rok</strong><br />
2002-2006 2007 2008<br />
Województwo<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
POLSKA 75 0,2 <strong>64</strong> 0,17 33 0,09<br />
Dolnośląskie 2 0,07 19 0,66 2 0,07<br />
Kujawsko-pomorskie 1 0,05 5 0,24 1 0,05<br />
Lubelskie 8 0,36 1 0,05 1 0,05<br />
Lubuskie 2 0,02 - - 1 0,1<br />
Łódzkie - - - - - -<br />
Małopolskie 6 0,18 4 0,12 5 0,15<br />
Mazowieckie 4 0,08 6 0,12 4 0,08<br />
Opolskie - - - - - -<br />
Podkarpackie 4 0,19 - - 9 0,43<br />
Podlaskie - - 19 1,59 - -<br />
Pomorskie 3 0,14 5 0,23 2 0,09<br />
Śląskie 3 0,06 2 0,04 3 0,06<br />
Świętokrzyskie - - - - - -<br />
Warmińsko-mazurskie 1 0,07 - - - -<br />
Wielkopolskie 1 0,03 2 0,06 2 0,06<br />
Zachodniopomorskie 3 0,18 1 0,06 3 0,18<br />
* wg daty rejestracji<br />
* by date of registration<br />
Hospitalizowano 19 chorych (57,6%), najwięcej<br />
w województwie podkarpackim 8 osób, i po dwie osoby<br />
hospitalizowano w woj. w dolnośląskim, pomorskim<br />
i śląskim. W 5 województwach: zgłoszono wyłącznie<br />
zachorowania osób hospitalizowanych, (od 1 do 2<br />
przypadków). Świadczy to o braku rozpoznawania<br />
czerwonki u chorych leczonych w przychodniach.<br />
W 2008 r. zarejestrowano dwa ogniska, których<br />
czynnikiem etiologicznym była S. sonnei (tab. II). Ognisko<br />
zachorowań wystąpiło w powiecie lubaczowskim,<br />
w woj. podkarpackim, wśród dzieci z Ukrainy, a próbki<br />
kału od chorych i osób ze styczności były bakteriologicznie<br />
badane w pracowni PSSE w Tomaszowie Lubelskim<br />
(tab. VI). Zachorowania należy traktować, jako<br />
importowane, podobnie jak zachorowania wśród osób,<br />
które nocowały na kempingu w Czarnogórze. U chorych<br />
wykryto zakażenie S. sonnei. Pomimo prowadzonego<br />
dochodzenia epidemiologicznego nie wykryto ani źródła<br />
ani nośnika zakażenia dlatego zakażenia te należy<br />
traktować jako kontaktowe. Należy pozytywnie odnotować,<br />
że oba epidemiczne ogniska czerwonki zostały<br />
opracowanie przez lokalną SSE.<br />
Z 11 zachorowań, które ujawniły się po pobycie za<br />
granicą, dwie chore zakażone Shigella sp. przebywały<br />
w Afryce: jedna w Tunezji i jedna w Egipcie, jedna<br />
przebywała w obozie wśród uchodźców, pozostałe 8<br />
była to młodzież zakażone S. sonnei prawdopodobnie<br />
na Ukrainie. Importowane zachorowania wykryto<br />
w trzech województwach: mazowieckim, podkarpackim<br />
i pomorskim. Zachorowania były zawleczone<br />
z innych krajów niż w poprzednich latach (tab. III).<br />
Należy przypuszczać, że zawlekane zachorowania<br />
występują częściej, ale nie są zgłaszane, ponieważ są<br />
leczone bardziej lub mniej skutecznie, bez dochodzenia<br />
epidemiologicznego i bez rozpoznania wywołującego<br />
je czynnika bakteryjnego.<br />
Najwięcej zachorowań zanotowano w lipcu - 10<br />
(30,3%) i październiku - 6 (18.2,4%), na<strong>tom</strong>iast nie<br />
zarejestrowano zachorowań w miesiącach zimowych:<br />
od stycznia do kwietnia włącznie.<br />
Odmiennie niż w kilku poprzednich latach, w 2008 r.<br />
tylko 3 zachorowania wystąpiły na wsi, wszystkie<br />
u osób poniżej 19 r., a 30 zachorowań zarejestrowano<br />
w miastach, (zapadalność 0,02 na wsi i 0,13/100 000<br />
w miastach) (tab. IV). Można domniemywać, że lekarze<br />
rodzinni leczą zachorowania z objawami biegunki<br />
na podstawie danych empirycznych, bez rozpoznania<br />
Tabela II. Epidemie i ogniska czerwonki bakteryjnej w Polsce w 2008 roku (na podstawie rocznych sprawozdań MZ-57<br />
i opisów nadesłanych do Ministerstwa Zdrowia)<br />
Table II. Outbreaks of shigellosis in Poland in 2008 (source: annual and epidemic’s reports of sanitary - epidemiological<br />
stations)<br />
Lp.<br />
Czynnik<br />
etiologiczny<br />
Liczba chorych/<br />
narażonych<br />
w ognisku<br />
1 S. sonnei 7/45 VII<br />
Miesiąc Województwo, miejscowość Środowisko<br />
Podkarpackie –Narol, Lipie,<br />
Jędrzejówka, Wola Wielka<br />
Mieszkania prywatne- dzieci<br />
z Ukrainy przebywające na<br />
wymianie międzynarodowej<br />
2 S. sonnei 1/4 * VIII Podkarpackie- Sanok Pobyt w Czarnogórze-kemping<br />
* badania bakteriologiczne wykonała pracownia PSSE w Tomaszowie Lubelskim, woj. Lubelskie<br />
Źródło zakażenia<br />
(nośnik)<br />
Nieustalone- za<br />
granicą ?<br />
Nieustalone- za<br />
granicą ?
Nr 2<br />
Czerwonka bakteryjna i pełzakowa w Polsce w 2008 roku 201<br />
Tabela III. Czerwonka w Polsce w latach 2005-2008. Liczba zachorowań w związku z podróżą za granicę wg kraju pobytu<br />
i województwa zgłoszenia<br />
Table III. Shigellosis in Poland in 2005-2008. Number of cases imported according to probable country of infection and<br />
voivodeship of registration<br />
Województwo <strong>Rok</strong> Kraju pobytu<br />
Miesiąc zachorowania<br />
chorych<br />
Liczba osób<br />
Rodzaj i typ Shigella<br />
Płeć i wiek chorego<br />
Egipt VII-IX S.sonnei 3 M-17 lat ,K-24 i 17 lat<br />
Zachodniopomorskie<br />
Egipt VI S.flexneri 1 M-26 lat<br />
2005<br />
Ukraina VII/VIII S.sonnei 1 M-N lat<br />
Mazowieckie Indie XI S.flexneri 2a 3 K-27 lat +2N<br />
Ogółem 8<br />
Maroko I S.flexneri 1 K- 8 lat<br />
Mazowieckie<br />
Indie II S. boydii 1 K -32 lat<br />
Etiopia II S.flexneri 1 M-31 lat<br />
2006<br />
Indie II S.flexneri 3 3 osoby dorosłe<br />
Wielkopolskie<br />
Egipt IV S.sonnei 5 Dorośli 4+1 dz<br />
Lubelskie Anglia IX S.sonnei 1 M-11 lat<br />
Ogółem 12<br />
Śląskie<br />
Egipt IV-V S.flexneri 1b 1 K-27 lat<br />
Egipt VI S.sonnei 1 K-30 lat<br />
Mazowieckie Egipt IX S.flexneri N 1 M-23 lat<br />
Zachodniopomorskie 2007 Egipt X-XI S.flexneri 1b 1 K-12 lat<br />
Pomorskie<br />
Egipt XII S.flexneri 1 M-37 lat<br />
Egipt III S.sonnei 1 K-35 lat<br />
Nie zgłoszone Tunezja X S.sonnei 1 M-27 lat<br />
Ogółem 7<br />
Pomorskie<br />
Egipt V Shigella sp. 1 K-34 lat<br />
Małopolskie Tunezja X Shigella sp. 1 K- N<br />
2008<br />
Mazowieckie N III Shigella sp. 1 K-N<br />
Podkarpackie Ukraina VII/VIII S.sonnei 8 młodzież<br />
Ogółem 11<br />
N - brak danych<br />
Tabela IV. Czerwonka w Polsce w latach 2002-2008*. Liczba<br />
zachorowań i zapadalność na 100 000 mieszkańców<br />
w miastach i na wsi<br />
Table IV. Shigellosis in Poland in 2002-2008*. Number<br />
of cases and incidence per 100 000 in urban and<br />
rural population<br />
Mediana<br />
<strong>Rok</strong><br />
2002-2006 2007 2008<br />
Środowisko<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
Miasta < 20 tys. 8 0,16 5 0,1 7 0,14<br />
20-49tys. 4 0,1 4 0,1 4 0,1<br />
50-99tys. 5 0,15 1 0,03 1 0,03<br />
>100 tys. 18 0,16 14 0,13 18 0,16<br />
Miasto ogółem 39 0,17 24 0,1 30 0,13<br />
Wieś 35 0,24 40 0,27 3 0,02<br />
Ogółem 75 0,2 <strong>64</strong> 0,17 33 0,09<br />
* wg daty rejestracji<br />
* by date of registration<br />
ich etiologii. Najwięcej zachorowań zgłoszono z miast<br />
największych liczących ponad 100 tys. mieszkańców<br />
-18 przypadków, zapadalność 0,16/100 000.<br />
Struktura wieku chorych na czerwonkę była odmienna<br />
niż w latach ubiegłych (tab. V). Chorowali:<br />
młodzież z grupy wieku 10-19 lat – 11 osób (33%),<br />
w tym 7 kobiet oraz młodzi dorośli z grupy wieku 20-<br />
39 – 14 osób, w tym 10 kobiet. W mieście zachorowało<br />
tylko dwoje dzieci w wieku 0-1 r. ż., nie odnotowano<br />
zachorowań wśród dzieci w wieku przedszkolnym<br />
lub szkolnym od 5 do 9 lat. Brak zachorowań na czerwonkę<br />
wśród młodszych dzieci może wskazywać na<br />
niedostatki aktywnego nadzoru epidemiologicznego<br />
nad zakładami dziecięcymi oraz może wynikać z coraz<br />
częstszego stosowania leczenia empirycznego środkami<br />
przeciwbakteryjnymi chorych z objawami biegunki, bez<br />
rozpoznawania czynnika etiologicznego.<br />
Podobnie jak w roku ubiegłym zachorowało mniej<br />
mężczyzn – 10 (zapadalność 0,05), niż kobiet – 20<br />
(zapadalność 0,12), największa różnica dotyczyła grupy<br />
wieku od 10 do 14 lat (tab. V).<br />
Ze sprawozdań za 2008 r. nadesłanych z pracowni<br />
bakteriologicznych wszystkich 16 WSSE do Zakładu<br />
Bakteriologii PZH, wynika, że podobnie jak w latach
202 Hanna Stypułkowska-Misiurewicz, Anna Baumann<br />
Nr 2<br />
Tabela V. Czerwonka w Polsce w 2008 roku wg wieku*. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 mieszkańców,<br />
w mieście i na wsi oraz wśród mężczyzn i kobiet (wg daty rejestracji)<br />
Table V. Shigellosis in Poland in 2008 by age, gender and location*. Number of cases and incidence per 100 000 by age:<br />
in urban and rural population, in men and women (by date of registration)<br />
Teren<br />
Płeć<br />
Ogółem<br />
Grupa miasto wieś mężczyźni kobiety<br />
wieku zachorowania<br />
zapadalność<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
Ogółem 30 0,13 3 0,02 33 0,09 10 0,05 23 0,12<br />
0 1 0,43 - - 1 0,25 - - 1 0,52<br />
1 1 0,45 - - 1 0,26 1 0,51 - -<br />
2 - - - - - - - - - -<br />
3 - - - - - - - - - -<br />
4 - - - - - - - - - -<br />
0-4 2 0,19 - - 2 0,11 1 0,1 1 0,11<br />
5-9 - - 1 0,12 1 0,05 - - 1 0,11<br />
10-19 11 0,44 2 0,1 13 0,28 4 0,09 9 0,16<br />
20-29 8 0,2 - - 8 0,12 3 0,09 5 0,41<br />
30-39 6 0,17 - - 6 0,1 1 0,03 5 0,17<br />
40-49 1 0,03 - - 1 0,02 - - 1 0,08<br />
50-59 - - - - - - - - - -<br />
>60 2 0,02 - - 2 0,01 1 - 1 0,02<br />
*wg rocznego biuletynu NIZP-PZH/GIS „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2007 roku”, Warszawa 2008<br />
poprzednich zbadano w kierunku etiologicznych czynników<br />
zakaźnych schorzeń jelitowych zbadano 78 022<br />
próbek kału od 39 3<strong>64</strong> osób chorych, a więc więcej<br />
niż w roku 2007- 68 290 próbek materiału od 40 249<br />
osób chorych - stwierdzono obecność Salmonella u<br />
3109 osób (7,9%), a Shigella tylko u 21 osób (0,05%).<br />
Ponadto w ramach badań epidemiologicznych zbadano<br />
16 424 osoby ze styczności z chorymi, wykrywając<br />
nosicielstwo Salmonella u 1 120 osób, a Shigella u 4<br />
(0,006%) osób zbadanych. Tylko w jednym województwie<br />
– kujawsko-pomorskim u dwóch osób, badanych<br />
w związku z ich dopuszczeniem do pracy, stwierdzono<br />
nosicielstwo bakterii z rodzaju Shigella - u jednej S. sonnei<br />
i u jednej S .flexneri. Coraz rzadziej w badaniach<br />
bakteriologicznych wykonywanych w pracowniach SSE<br />
wykrywane są pałeczki Shigella (tab. VI). Może być to<br />
związane z przesyłaniem do badania w kierunku Shigella<br />
mniejszej liczby próbek ze względu na łagodne, coraz<br />
mniej charakterystyczne objawy choroby, podobne do<br />
zatrucia pokarmowego. Również należy brać pod uwagę<br />
co najmniej dwie możliwości: mniejszą żywotność Shigella<br />
w nadesłanych próbkach materiału oraz braku podłoży<br />
wybiórczo namnażających dla Shigella (tab.VI).<br />
W 2008 r. Pracownia Schorzeń Jelitowych Zakładu<br />
Bakteriologii NIZP-PZH pełniła funkcję pracowni<br />
referencyjnej, obok innych zadań, prowadząc również<br />
diagnostykę szczepów Shigella, potwierdzając ich przynależność<br />
taksonomiczną, ich strukturę antygenową,<br />
a dla celów epidemiologicznych zbadano metodami<br />
genetycznymi szczepy S. sonnei wyizolowane w Tomaszowie<br />
Lubelskim w ognisku epidemicznym na terenie<br />
PSSE w Lubaczowie i potwierdzono ich jednorodność.<br />
Reasumując, należy uznać, że wiedza o sytuacji<br />
epidemiologicznej czerwonki w Polsce jest niewystarczająca.<br />
Brak finansowania badań laboratoryjnych<br />
zakaźnych schorzeń jelitowych ze środków społecznych<br />
zmniejszył znacznie zainteresowanie ich etiologią<br />
i znacznie ograniczył działania zapobiegające epidemicznemu<br />
szerzeniu się ich w środowiskach osób<br />
znajdujących się w Polsce w najgorszych warunkach<br />
społecznych i higienicznych. W ograniczonym zakresie<br />
wykonywane są tylko badania w zbiorowych zatruciach<br />
pokarmowych, ale procedura ich przeprowadzania nie<br />
uwzględnia specyficznych wymagań niezbędnych dla<br />
wykrywania pałeczek czerwonki. Zagadnienie wymaga<br />
pilnego rozwiązania w związku z coraz bardziej<br />
swobodnym przemieszczaniem się towarów i ludzi,<br />
w tym, również tych pochodzących z terytoriów poza<br />
europejskich.<br />
OSTRA CZERWONKA PEŁZAKOWA<br />
W 2008 ROKU<br />
W 2008 r. zgłoszono 5 zachorowań na ostrą czerwonkę<br />
pełzakową, znacznie mniej niż w 2007 r. kiedy<br />
to zgłoszono 19 zachorowań i mniej niż w 2006 r.- 21,<br />
zapadalność wyniosła 0,013, poprzednio 0,050 na<br />
100 000 mieszkańców. Zachorowania zanotowano w 3<br />
województwach; najwięcej w województwie wielkopolskim<br />
– 3 chorych, zapadalność 0,088 (tab. VII).<br />
Z wyjątkiem jednego zachorowania województwie<br />
wielkopolskim, rozpoznanie stawiano wyłącznie u hospitalizowanych<br />
chorych.
Nr 2<br />
Czerwonka bakteryjna i pełzakowa w Polsce w 2008 roku 203<br />
Tabela VI. Czerwonka bakteryjna w Polsce w 2008 r. Wyniki<br />
dodatnie badania bakteriologicznego w kierunku<br />
pałeczek Shigella w województwach (na podstawie<br />
danych z pracowni bakteriologicznych 16<br />
WSSE)<br />
Table VI. Shigellosis in Poland in 2008. Positive results<br />
of bacteriological examination of cases, convalescents,<br />
carriers, contacts and food staff by<br />
voivodeship (source: laboratory annual reports<br />
of all 16 sanitary epidemiological stations)<br />
Województwo<br />
Wg rejestracji*<br />
Chorzy<br />
Wg pracowni bakteriologicznych<br />
osoby dodatnim wynikiem badań<br />
S.sonnei, w tym izolacje S.flexneri<br />
uwzględniono w nawiasie<br />
Chorzy<br />
Ozdrowieńcy<br />
Nosiciele<br />
Styczność<br />
Branżowcy**<br />
Dzieci<br />
POLSKA 2007 r. <strong>64</strong> 30 11 - 2 1 1 2<br />
POLSKA 2008 r. 33 21 1 1 4 2 0<br />
Dolnośląskie 2 - - - - - -<br />
Kujawsko-pomorskie 1 1 (1) - - - 2 (1) -<br />
Lubelskie 1 11 *** - - - - -<br />
Lubuskie 1 - - - - - -<br />
Łódzkie - - - - - - -<br />
Małopolskie 5 - - - - - -<br />
Mazowieckie 4 2 - - - - -<br />
Opolskie - - - - - - -<br />
Podkarpackie 9 - - - 2 - -<br />
Podlaskie - - - - - - -<br />
Pomorskie 2 1 (N) - - - - -<br />
Śląskie 3 3 - 1 2 - -<br />
Świętokrzyskie - - 1 - - - -<br />
Warmińsko-Mazurskie<br />
- - - - - - -<br />
Wielkopolskie 2 2 - - - - -<br />
Zachodniopomorskie 3 1 (1) - - - - -<br />
*wg daty rejestracji, na podstawie opracowań Działów Epidemiologii<br />
wszystkich 16-u WSSE<br />
**odsetek nosicieli wśród ogólnej liczby badanych na nosicielstwo<br />
w związku z przystąpieniem do pracy: w 2004 r.<br />
2.3/100 000 ( zbadano 566 852 osób), w 2005 r.-1.32/100 000<br />
(zbadano 452 635 osób), w 2006 r.1.01/100 000<br />
(zbadano 491 560 osób), w 2007 r. 0,19/100 000 (zbadano<br />
523 699 osób), w 2008 r. 0,4/100 000 (zbadano 493 706 osób)<br />
*** badani z ogniska z woj. podkarpackiego<br />
Tabela VII. Ostra czerwonka pełzakowa w Polsce w latach<br />
2006-2008. Liczba zachorowań* i zapadalność<br />
na 100 000 mieszkańców, wg województw<br />
Table VII. Acute amoebic dysentery in Poland in 2006-2008.<br />
Number of cases and incidence per 100 000<br />
population, by voivodeship<br />
Województwo 2006 r. 2007 r. 2008 r.<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
zachorowania<br />
Zachorowanie na czerwonkę pełzakową występuje<br />
w Polsce wyłącznie u osób, które nabyły zakażenie<br />
w trakcie pobytu za granicą, a więc są to zachorowania<br />
zawlekane.<br />
Na spadek liczby rejestrowanych w ostatnich latach<br />
w Polsce zachorowań na czerwonkę pełzakową może<br />
mieć wpływ, poza zmniejszeniem się liczby osób wyjeżdżających<br />
do krajów tropikalnych, ograniczenie egzekwowania<br />
obowiązkowych badań w kierunku amebozy,<br />
osób które wróciły do Polski z wyjazdu służbowego<br />
z terenów endemicznego występowania choroby.<br />
Otrzymano:19.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Zaakceptowano do druku: 23.03.<strong>2010</strong> r.<br />
zapadalność<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
POLSKA 21 0,055 19 0,05 5 0,013<br />
Dolnośląskie 1 0,035 - - - -<br />
Kujawsko-pomorskie 1 0,048 - - - -<br />
Lubelskie - - - - - -<br />
Lubuskie - - 2 0,198 - -<br />
Łódzkie 1 0,039 - - - -<br />
Małopolskie 1 0,031 1 0,031 - -<br />
Mazowieckie - - 2 0,039 - -<br />
Opolskie 1 0,096 - - - -<br />
Podkarpackie - - - - - -<br />
Podlaskie - - - - - -<br />
Pomorskie 5 0,227 2 0,091 1 0,045<br />
Śląskie - - 3 0,0<strong>64</strong> 1 0,022<br />
Świętokrzyskie - - - - - -<br />
Warmińsko-mazurskie 2 0,14 - - - -<br />
Wielkopolskie 9 0,267 9 0,266 3 0,088<br />
Zachodniopomorskie - - - - - -<br />
* wg daty rejestracji<br />
* by date of registration<br />
Adres do korespondencji:<br />
Prof. dr hab. med. Hanna Stypułkowska-Misiurewicz<br />
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego- Państwowy<br />
Zakład <strong>Higieny</strong><br />
ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa<br />
tel.0-22 5421 376, fax:0-22 5421 307<br />
e-mail: hstypulkowska@pzh.gov.pl
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 205 - 212<br />
Kronika epidemiologiczna<br />
Anna Baumann, Małgorzata Sadkowska-Todys<br />
ZATRUCIA I ZAKAŻENIA POKARMOWE W POLSCE W 2008 ROKU<br />
FOODBORNE INFECTIONS AND INTOXICATIONS IN POLAND IN 2008<br />
Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong><br />
w Warszawie<br />
STRESZCZENIE<br />
Praca przedstawia sytuację epidemiologiczną zatruć<br />
i zakażeń wywołanych czynnikami przenoszonymi drogą<br />
pokarmową w Polsce, powodującymi powstawanie<br />
ognisk. W roku 2008, podobnie jak w latach ubiegłych<br />
utrzymuje się stała tendencja spadkowa zatruć i zakażeń<br />
pokarmowych o etiologii bakteryjnej. Na<strong>tom</strong>iast<br />
zakażenia o etiologii wirusowej, klasyfikowane jako<br />
„wirusowe i inne zakażenia jelitowe”, wykazują stały<br />
i znaczący wzrost zapadalności, który w stosunku do<br />
mediany zapadalności z lat 2002-2006 jest ponad trzykrotnie<br />
większy.<br />
W roku 2008 zarejestrowano 480 ognisk zatruć/<br />
zakażeń pokarmowych, w których zachorowało 5 788<br />
osób (ogniska, w których zachorowały 4 lub więcej<br />
osób) oraz 138 ognisk (w których zachorowało od 2<br />
do 3 osób). Podobnie jak w latach poprzednich dominującym<br />
czynnikiem etiologicznym w ogniskach były<br />
odzwierzęce typy pałeczek Salmonella (35,4% ognisk,<br />
26,3% zachorowań). Wśród tych pałeczek Salmonella<br />
nadal dominował serotyp S. Enteritidis (94,2% ognisk,<br />
89,3% zachorowań). W przypadku 26,3% ognisk nie<br />
udało się ustalić czynnika etiologicznego. Głównym<br />
nośnikiem zatrucia/ zakażenia w ognisku były potrawy<br />
z jaj (19,6% ognisk, 12,3% zachorowań) oraz 3 i więcej<br />
surowców pochodzenia zwierzęcego (14,9% ognisk,<br />
18,5% zachorowań). Głównym miejscem zakażenia<br />
żywności było mieszkanie prywatne (13,2% ognisk).<br />
Odnotowano 3 epidemie, w których zachorowało 100<br />
i więcej osób. W ogniskach tych zachorowały ogółem<br />
5<strong>64</strong> osoby (w 1 ognisku czynnikiem etiologicznym był<br />
Norowirus, na<strong>tom</strong>iast w 2 pozostałych Bacillus cereus).<br />
Słowa kluczowe: zatrucia i zakażenia pokarmowe,<br />
epidemiologia, Polska, rok 2008<br />
ABSTRACT<br />
A total of 12 217 bacterial foodborne infections<br />
and intoxications were registered in 2008 (incidence<br />
32.1/100 000 population). Unlike bacterial infections,<br />
the incidence of viral foodborne infections increased<br />
in the recent years (2008 – 85.4 vs. 2007 – 57.1; 2006<br />
– 54.21; 2005 – 32.8, and median 2002-2006 – 27.2).<br />
In 2008 were notify of 480 foodborne infections<br />
and intoxications involving 5788 cases (only outbreaks<br />
involving 4 person or more) and 138 foodborne (involving<br />
2-3 persons).<br />
S. Enteritidis were the most frequency etiological<br />
agent in outbreaks (94.2% of outbreaks 89.3% cases in<br />
outbreaks). The main vehicle of foodborne outbreaks<br />
in 2008 were food prepared eggs (19.6% of outbreaks,<br />
12.3% cases). Private homes were the most prevalent<br />
among the places of food contamination (13.2% of<br />
outbreaks). The tree epidemics with 100 or more cases<br />
each, were registered (one caused by Norovirus and<br />
two by Bacillus cereus) involved 5<strong>64</strong> cases.<br />
Key words: foodborne and waterborne diseases, epidemiology,<br />
Poland, 2008<br />
Analizę epidemiologiczną występowania zatruć<br />
i zakażeń pokarmowych w Polsce w 2008 roku przeprowadzono<br />
na podstawie danych z biuletynu rocznego<br />
(Czarkowski MP i in. „Choroby zakaźne i zatrucia<br />
w Polsce – 2008 rok”. Warszawa, PZH i GIS 2009)<br />
oraz formularzy ognisk zbiorowego zatrucia/zakażenia<br />
pokarmowego nadesłanych przez Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne<br />
z terenu całego kraju.<br />
Opracowanie przedstawia sytuację epidemiologiczną<br />
zatruć i zakażeń wywołanych czynnikami przenoszonymi<br />
drogą pokarmową w Polsce, w tym powodujących<br />
powstawanie ognisk. Od połowy 2004 r. zgłaszane są
206 Anna Baumann, Małgorzata Sadkowska-Todys<br />
Nr 2<br />
Tabela I. Zatrucia i zakażenia pokarmowe w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000<br />
ludności<br />
Table I. Foodborne infections and intoxications registered in Poland in 2002-2008. Number of cases and incidence per<br />
100 000 population<br />
Mediana z lat<br />
Zatrucia i zakażenia pokarmowe<br />
2002-2006<br />
2007 rok 2008 rok<br />
liczba zapad liczba zapad liczba zapad<br />
o etiologii bakteryjnej<br />
Dur brzuszny i dury rzekome 5 0,01 6 0,02 7 0,02<br />
Czerwonka bakteryjna 75 0,20 <strong>64</strong> 0,17 33 0,09<br />
Salmonella - typy odzwierzęce 15 818 41,4 11568 30,3 9477 24,9<br />
Staphylococcus aureus 565 1,5 407 1,07 202 0,53<br />
Clostridium botulinum 53 0,1 49 0,13 46 0,12<br />
Clostridium perfringens 4 0,0 4 0,01 3 0,008<br />
Inne bakterie 110 0,3 125 0,33 142 0,37<br />
Różyca 92 0,24 124 0,33 88 0,23<br />
Listerioza 22 0,06 43 0,11 33 0,009<br />
Leptospiroza 6 0,02 12 0,03 5 0,013<br />
Inny czynnik bakteryjny 3 361 8,8 3096 8,10 2347 6,20<br />
o etiologii wirusowej<br />
Wirusowe i inne zak. jelitowe 10 398 27,20 21759 57,1 32559 85,4<br />
w tym u dzieci do lat 2 5 672 806,60 10226 1371,7 15260 19<strong>64</strong>,5<br />
Wirusowe zapalenie wątroby typu A 109 0,29 36 0,09 208 0,55<br />
o etiologii pasożytniczej<br />
Włośnica 70 0,18 292 0,77 4 0,01<br />
Bąblowica 34 0,09 40 0,1 28 0,07<br />
Zarażenie Taenia saginata 131 0,34 84 0,22 76 0,2<br />
Zarażenie innymi tasiemcami 71 0,19 50 0,13 41 0,11<br />
Toksoplazmoza 617 1,62 752 1,97 514 1,35<br />
o innej lub nieznanej etiologii<br />
Biegunka i zap. żołądkowo-jelitowe u<br />
dzieci do lat 2<br />
8 637 1215,00 9610 1289,1 11096 1428,4<br />
Zatrucia grzybami 125 0,33 73 0,19 80 0,21<br />
Zatrucia jagodami i innymi częściami<br />
roślin<br />
18 0,05 9 0,024 18 0,047<br />
Zatrucia pestycydami 100 0,26 68 0,18 72 0,19<br />
Zatrucia lekami i innymi substancjami<br />
biologicznymi<br />
5 716 15,00 4667 12,2 3975 10,4<br />
Zatrucia alkoholem (w tym metylowym) 1 861 4,87 1858 4,9 1721 4,5<br />
Inne zatrucia 1 826 4,78 1429 3,7 1404 3,7<br />
ogniska, w których doszło do zachorowania 2 lub więcej<br />
osób, a od 2005 r. dane takie dostępne są dla całego roku.<br />
W 2008 r. w większości jednostek chorobowych<br />
zatruć i zakażeń pokarmowych o etiologii bakteryjnej<br />
zarówno liczby zachorowań, jak i zapadalność na<br />
100 000 ludności, są niższe lub na podobnym poziomie<br />
jak w 2007 r. oraz jak mediana za lata 2001-2005. Stały<br />
spadek liczby zachorowań i zapadalności obserwowany<br />
jest w grupie zakażeń pałeczkami Salmonella. Na<strong>tom</strong>iast<br />
zakażenia o etiologii wirusowej, klasyfikowane<br />
jako „wirusowe i inne zakażenia jelitowe”, wykazują<br />
stały i znaczący wzrost zapadalności, szczególnie w<br />
stosunku do mediany zapadalności na 100 000 ludności<br />
z lat 2002-2006 był on ponad trzykrotnie wyższy.<br />
W 2008 r. wystąpił również znaczny wzrost zapadalność<br />
na wirusowe zapalenie wątroby typu A. Sytuacja<br />
epidemiologiczna zachorowań na wzw typu A została<br />
omówiona w osobnym rozdziale.<br />
W ostatnich latach brak jest większych zmian w występowaniu<br />
zarażeń o etiologii pasożytniczej. W roku<br />
2008 na uwagę zasługuje fakt zgłoszenia najniższej<br />
liczby zachorowań na włośnicę od czasu rejestracji tej<br />
choroby na terenie naszego kraju.<br />
Tabela I przedstawia szczegółowe dane dotyczące<br />
liczby zachorowań i zapadalności zarejestrowanych<br />
przypadków zatruć i zakażeń pokarmowych w Polsce<br />
w latach 2002 – 2008 z uwzględnieniem ich etiologii.<br />
W 2008 r., w grupie tzw. „bakteryjnych zatruć<br />
pokarmowych” (spowodowanych przez odzwierzęce<br />
typy pałeczek Salmonella – A02.0, gronkowce – A05.0,<br />
Clostridium botulinum – A05.1, C. perfringens – A05.2,<br />
inne określone bakterie, w tym Vibrio parahaemolyticus<br />
i Bacillus cereus – A05.3-A05.8, oraz czynniki nieokreślone<br />
– A05.9) zarejestrowano 12 217 zachorowań<br />
(zapadalność 32,1 na 100 000). Liczba ta jest mniejsza<br />
zarówno od zarejestrowanej w 2007 r. - 15 249 zacho-
Nr 2<br />
Zatrucia i zakażenia pokarmowe w Polsce w 2008 roku 207<br />
Tabela II A. Bakteryjne* zatrucia i zakażenia pokarmowe<br />
w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań<br />
i zapadalność na 100 000 ludności - według<br />
województw<br />
Table II A. Bacterial foodborne infections and intoxications<br />
registered in Poland in 2002-2008. Number of cases<br />
and incidence per 100 000 population by voivodeship<br />
Mediana<br />
z lat 2002- 2007 rok 2008 rok<br />
Lp. Województwo 2006<br />
l.zach.<br />
zapad.<br />
l.zach.<br />
zapad.<br />
l.zach.<br />
zapad.<br />
Polska - ogółem 20 076 52,6 15249 40 12217 32,1<br />
1. Dolnośląskie 1 270 43,9 862 29,9 655 22,8<br />
2. Kujawsko-pomorskie 1 499 72,5 935 45,3 823 39,8<br />
3. Lubelskie 1 432 65,3 1224 56,4 816 37,7<br />
4. Lubuskie 651 <strong>64</strong>,5 312 30,9 248 24,6<br />
5. Łódzkie 1 237 47,6 933 36,4 743 29,1<br />
6. Małopolskie 1 498 46,0 1371 41,9 1120 34,1<br />
7. Mazowieckie 2 305 44,8 1797 34,7 1960 37,7<br />
8. Opolskie 397 37,7 288 27,7 220 21,3<br />
9. Podkarpackie 1 241 59,2 1083 51,6 825 39,3<br />
10. Podlaskie 856 71,1 600 50,2 444 37,3<br />
11. Pomorskie 1 620 74,1 1299 58,9 827 37,3<br />
12. Śląskie 2 255 47,9 1655 35,5 1622 34,9<br />
13. Świętokrzyskie 782 60,5 421 33 402 31,6<br />
14. Warmińsko-mazurskie 818 57,3 582 40,8 400 28<br />
15. Wielkopolskie 1 270 37,8 1081 32 695 20,5<br />
16. Zachodniopomorskie 1 118 65,9 806 47,6 417 24,6<br />
* - salmonelozy odzwierzęce, zakażenia gronkowcowe, botulizm<br />
oraz zachorowania o objawach żołądkowo-jelitowych, spowodowanych<br />
przez niektóre inne bakterie oraz przez czynniki nieokreślone<br />
(bakteryjne)<br />
rowań, jak i od mediany zachorowań z lat 2002-2006<br />
(20 076 przypadków). O ile w roku 2007 aż w 4 województwach<br />
zapadalność przekroczyła 50 na 100 000,<br />
to w 2008 r. w żadnym województwie nie przekroczyła<br />
40 na 100 000. Najwyższa zapadalność była w województwie<br />
kujawsko-pomorskim i wyniosła 39,8 oraz w<br />
podkarpackim – 39,3 na 100 000. Na<strong>tom</strong>iast najniższa<br />
była w województwie wielkopolskim 20,5 i w opolskim<br />
– 21,3 (tab. IIA).<br />
W 2008 r. zarejestrowano podobną jak w 2007 r.<br />
liczbę przypadków zatruć toksynami grzybów trujących<br />
- 80 przypadków (zapadalność 0,21). Liczba ta jest<br />
zdecydowanie mniejsza od wartości mediany za lata<br />
2002-2006 – 125 (zapadalność 0,3) (tab. IIB).<br />
Podobnie jak w roku 2007, pomimo prawie takiej<br />
samej zapadalności, liczba przypadków bakteryjnych<br />
zatruć i zakażeń pokarmowych zarejestrowanych<br />
w mieście była ponad półtora raza wyższa niż na<br />
wsi. Tak samo jak w latach ubiegłych, zachorowania<br />
występowały najczęściej u dzieci w grupie wieku 0-4<br />
lata. (tab. IIIA). Analizując dane w zależności od wieku<br />
można stwierdzić, że o ile liczba zachorowań w miastach<br />
jest większa niż na wsi, to jednak zapadalność<br />
prawie we wszystkich grupach wieku jest podobna na<br />
Tabela II B. Zatrucia grzybami w Polsce w latach 2002-2008.<br />
Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 ludności<br />
wg województw<br />
Table II B. Mushroom poisonings in Poland in 2002-2008. Number<br />
of cases and incidence per 100 000 population by<br />
voivodeship<br />
Mediana<br />
z lat 2002- 2007 rok 2008 rok<br />
Lp. Województwo 2006<br />
l.zach.<br />
zapad.<br />
l.zach.<br />
zapad.<br />
l.zach.<br />
zapad.<br />
Polska - ogółem 125 0,3 73 0,19 80 0,21<br />
1. Dolnośląskie 8 0,3 2 0,07 2 0,07<br />
2. Kujawsko-pomorskie 4 0,2 10 0,48 4 0,19<br />
3. Lubelskie 7 0,3 7 0,32 8 0,37<br />
4. Lubuskie 2,5 0,2 1 0,1 7 0,69<br />
5. Łódzkie 16 0,6 9 0,35 14 0,55<br />
6. Małopolskie 4 0,1 4 0,12 7 0,21<br />
7. Mazowieckie 3,5 0,1 4 0,08 4 0,08<br />
8. Opolskie 1 0,1 1 0,1 - -<br />
9. Podkarpackie 14 0,7 5 0,24 2 0,1<br />
10. Podlaskie 5,5 0,5 2 0,17 7 0,59<br />
11. Pomorskie 4,5 0,2 - - 1 0,05<br />
12. Śląskie 9 0,2 10 0,21 2 0,04<br />
13. Świętokrzyskie 4 0,3 6 0,47 7 0,55<br />
14. Warmińsko-mazurskie 5,5 0,4 1 0,07 1 0,07<br />
15. Wielkopolskie 4 0,1 6 0,18 11 0,32<br />
16. Zachodniopomorskie 4,5 0,3 5 0,3 3 0,18<br />
wsi i w mieście. A w grupie osób powyżej 60 roku życia<br />
jest ona półtora razy wyższa na wsi niż w mieście.<br />
Podobnie zapadalność wśród kobiet wynosząca 31,3<br />
była zbliżona do zapadalności mężczyzn – 32,8 na<br />
100 000. Nie było też znaczących różnic w zapadalności<br />
pomiędzy kobietami i mężczyznami w różnych grupach<br />
wieku (tabela IIIB).<br />
W 2008 r. najwięcej zachorowań wywołanych<br />
odzwierzęcymi typami pałeczek Salmonella zarejestrowano<br />
podobnie jak w ubiegłych latach w III kwartale<br />
roku – 4 140 przypadków (41,1% ogółu zachorowań).<br />
Zatrucia spowodowane przez gronkowce wystąpiły także<br />
przede wszystkim w III kwartale roku, stanowiąc 47,5%<br />
wszystkich przypadków w roku. Liczba zachorowań spowodowanych<br />
przez Clostridium botulinum była podobna<br />
we wszystkich kwartałach roku 2008. Na<strong>tom</strong>iast tak jak<br />
w latach ubiegłych, prawie wszystkie zatrucia grzybami<br />
zarejestrowano w III i IV kwartale (ponad 91%).<br />
Według danych GUS w 2008 r. z powodu zakażeń<br />
wywołanych typem odzwierzęcym Salmonella odnotowano<br />
6 zgonów. Ponadto 13 zgonów było spowodowane<br />
„innymi określonymi i nieokreślonymi zakażeniami<br />
bakteryjnymi”, jeden zgon był wywołany Clostridium<br />
perfringens i jeden przez biegunkotwórczą E.coli. Inne<br />
i nieokreślone bakteryjne zatrucia pokarmowe były<br />
przyczyną 3 zgonów. Ponadto zarejestrowano 3 zgony<br />
z powodu jelitowych zakażeń wirusowych. Biegunki<br />
o prawdopodobnie zakaźnym pochodzeniu były przyczyną<br />
zgonu 24 osób.
208 Anna Baumann, Małgorzata Sadkowska-Todys<br />
Nr 2<br />
Tabela III. Bakteryjne zatrucia i zakażenia pokarmowe rejestrowane w Polsce w 2008 roku. Liczba zachorowań, udział<br />
procentowy i zapadalność - z uwzględnieniem wieku, płci i środowiska (miasto/wieś)<br />
Table III. Bacterial foodborne infections and intoxications registered in Poland in 2008. Number of cases, percentage and<br />
incidence by age, gender and residence (urban/rural)<br />
A. w miastach i na wsi (urban and rural areas)<br />
Wiek w latach<br />
Miasto Wieś Ogółem<br />
l.zachor. % zapad. l.zachor. % zapad. l.zachor. % zapad.<br />
0 - 4 2 845 30,5 265,5 1 712 28,9 219,1 4 557 29,9 245,9<br />
0 592 6,3 256,9 452 7,6 270,9 1 044 6,8 262,8<br />
1 762 8,2 345,4 443 7,5 278,8 1 205 7,9 317,5<br />
2 <strong>64</strong>1 6,9 300,7 344 5,8 222,8 985 6,5 268,1<br />
3 474 5,1 229,4 281 4,7 185,7 755 5,0 210,9<br />
4 376 4,0 187,1 192 3,2 127,9 568 3,7 161,8<br />
5 - 9 848 9,1 83,9 617 10,4 74,5 1 465 9,6 79,7<br />
10 - 19 1 000 10,7 37,7 669 11,3 30,7 1669 10,9 34,5<br />
20 - 29 674 7,2 17,3 403 6,8 16,6 1077 7,1 17,0<br />
30 - 39 406 4,4 11,9 288 4,9 14,1 694 4,6 12,7<br />
40 - 49 352 3,8 11,5 233 3,9 11,6 585 3,8 11,5<br />
50 - 59 528 5,7 13,9 295 5,0 15,1 823 5,4 14,3<br />
60 i > 848 9,1 19,3 499 8,4 30,2 1347 8,8 19,3<br />
Ogółem 7 501 100,0 32,2 4 716 100,0 31,8 12 217 100,0 32,1<br />
B. mężczyźni i kobiety (men and women)<br />
Wiek w latach<br />
Mężczyźni Kobiety Ogółem<br />
l.zachor. % zapad. l.zachor. % zapad. l.zachor. % zapad.<br />
0 - 4 2 398 32,7 251,0 2 159 27,3 239,7 4 557 29,9 245,9<br />
0 560 7,6 274,3 484 6,1 250,6 1 044 6,8 262,8<br />
1 631 8,6 323,7 574 7,2 311,0 1 205 7,9 317,5<br />
2 500 6,8 2<strong>64</strong>,8 485 6,1 271,6 985 6,5 268,1<br />
3 391 5,3 212,4 3<strong>64</strong> 4,6 209,4 755 5,0 210,9<br />
4 316 4,3 175,0 252 3,2 147,9 568 3,7 161,8<br />
5 - 9 803 11,0 85,1 662 8,4 74,0 1 465 9,6 79,7<br />
10 - 19 877 12,0 18,3 792 10,0 21,4 33,5 0,2 34,5<br />
20 - 29 518 7,1 6,1 559 7,1 7,2 17,9 0,1 17,0<br />
30 - 39 347 4,7 4,4 347 4,4 5,1 12,9 0,1 12,7<br />
40 - 49 263 3,6 3,9 322 4,1 4,4 12,7 0,1 11,5<br />
50 - 59 334 4,6 4,4 489 6,2 6,0 16,3 0,1 14,3<br />
60 i > 499 6,8 9,0 848,0 10,7 11,2 20,2 0,1 19,3<br />
Ogółem 6 039 82,4 32,8 6 178 100,0 31,3 6 136 100,0 32,1<br />
Tabela IV. Ogniska zbiorowych zatruć i zakażeń pokarmowych w Polsce w 2008 r. (2 do 3 zachorowań w ognisku) Liczba<br />
i procent ognisk i zachorowań w ogniskach wg czynników etiologicznych<br />
Table IV. Outbreaks of foodborne and waterborne infections and intoxications in Poland in 2008 (2-3 number of cases in<br />
outbreaks) Number and percentage of outbreaks and cases by etiological agent<br />
2007 r. 2008 r.<br />
Czynnik etiologiczny<br />
ogniska zachorowania ogniska zachorowania<br />
liczba % liczba % liczba % liczba %<br />
Salmonella - typy odzwierzęce 87 58,8 222 60,2 80 58,0 190 57,1<br />
Clostridium botulinum 8 5,4 18 4,9 4 2,9 10 3,0<br />
Staphylococcus aureus 1 0,7 2 0,5 - - - -<br />
E.coli, pałeczki z grupy coli 2 1,4 6 1,6 1 0,7 2 0,6<br />
Inne bakterie 3 2,0 6 1,6 1 0,7 2 0,6<br />
Wirusy 2 1,4 5 1,4 23 16,7 59 17,7<br />
Grzyby trujące 4 2,7 10 2,7 10 7,2 23 6,9<br />
Toksyczne subst. chemiczne 1 0,7 2 0,5 - - - -<br />
Inne czynniki 3 2,0 6 1,6 - - - -<br />
Nie ustalono 37 25,0 92 24,9 19 13,8 47 14,1<br />
Ogółem 148 100,0 369 100,0 138 100,0 333 100,0<br />
* nie uwzględniono ognisk czerwonki i Campylobacter jejuni
Nr 2<br />
Zatrucia i zakażenia pokarmowe w Polsce w 2008 roku 209<br />
Tabela V. Ogniska zbiorowych zatruć i zakażeń pokarmowych* w Polsce w latach 2007-2008. Liczba i procent ognisk<br />
i zachorowań w ogniskach wg czynników etiologicznych<br />
Table V. Outbreaks of foodborne and waterborne infections and intoxications in Poland in 2007-2008. Number and<br />
percentage of outbreaks and cases by etiological agent<br />
2007 r. 2008 r.<br />
Czynnik etiologiczny<br />
ogniska zachorowania ogniska zachorowania<br />
liczba % liczba % liczba % liczba %<br />
Salmonella - typy odzwierzęce 1<strong>64</strong> 41,1 1898 29,0 121 35,4 1434 26,3<br />
Staphylococcus aureus 10 2,5 310 4,7 9 2,6 142 2,6<br />
E.coli, pałeczki z grupy coli 2 0,5 13 0,2 4 1,2 39 0,7<br />
Inne bakterie 8 2,0 197 3,0 6 1,8 501 9,2<br />
Wirusy 65 16,3 1362 20,8 109 31,9 2088 38,3<br />
Grzyby trujące - - - - 2 0,6 8 0,1<br />
Inne pasożytnicze 2 0,5 17 0,3 1 0,3 4 0,1<br />
Nie ustalono 148 37,1 2 753 42,0 90 26,3 1 239 22,7<br />
Ogółem 399 100,0 6550 100,0 342 100,0 5455 100,0<br />
* nie uwzględniono ognisk czerwonki i włośnicy, Campylobacter jejuni<br />
OGNISKA ZBIOROWYCH ZATRUĆ<br />
I ZAKAŻEŃ POKARMOWYCH<br />
W roku 2008 zarejestrowano ogółem 480 ognisk<br />
zatruć/zakażeń pokarmowych, w których narażone były<br />
31 172 osoby, a zachorowało 5 788, w tym 1 436 dzieci<br />
do 14 lat. Hospitalizacji wymagało 1 491 osób. Z poniższej<br />
analizy wyłączono, tak jak w latach ubiegłych<br />
138 ognisk (tab. IV), w których zachorowało od 2 do<br />
3 osób oraz 2 ogniska czerwonki i 2 ogniska spowodowane<br />
przez Campylobacter jejuni, które zostały opisane<br />
w innych opracowaniach za rok 2008. Najwięcej zachorowań<br />
w ogniskach powodowały wirusy (31,9% ognisk,<br />
38,3% zachorowań). Na<strong>tom</strong>iast podobnie jak w latach<br />
poprzednich dominującym czynnikiem etiologicznym<br />
w ogniskach były odzwierzęce typy pałeczek Salmonella<br />
(35,4% ognisk, 26,3% zachorowań). W 26,3%<br />
ognisk nie udało się ustalić czynnika etiologicznego<br />
(tab. V). Wśród odzwierzęcych pałeczek Salmonella<br />
dominował serotyp S. Enteritidis (94,2% ognisk, 89,3%<br />
zachorowań), spośród pozostałych serotypów najwięcej<br />
zachorowań spowodowała S. Virchow (0,8% ognisk,<br />
3,8% zachorowań) (tab. VI).<br />
W 2008 r. nośnikiem czynnika patogennego, którego<br />
spożycie przyczyniło się do największej liczby<br />
zachorowań były potrawy przygotowywane z jaj (19,6%<br />
ognisk, 12,3% zachorowań) oraz 3 i więcej surowców<br />
pochodzenia zwierzęcego (14,9% ognisk, 18,5% zachorowań).<br />
Nie ustalono czynnika etiologicznego w 51,5%<br />
wszystkich zarejestrowanych ognisk (tab. VII).<br />
W 58,2% ognisk nie ustalono miejsca zakażenia<br />
żywności, na<strong>tom</strong>iast w 13,2% ognisk wskazano na<br />
mieszkanie prywatne (32,3% ognisk spowodowanych<br />
przez odzwierzęce pałeczki Salmonella). W ogniskach,<br />
w których czynnikiem etiologicznym były pałeczki<br />
Salmonella, w 28,1% zachorowań doszło po spożyciu<br />
produktów (głównie jaj) pochodzących z gospodarstw<br />
hodowlanych (tab. VIII). Pod względem sposobu postępowania<br />
z żywnością stwierdzono, że w 9,4% ogniskach<br />
główną przyczyną zakażenia był brak obróbki<br />
termicznej żywności, a w 220 ogniskach nie ustalono,<br />
na jakim etapie popełniono błędy.<br />
Tabela VI. Ogniska zbiorowych zatruć wywołanych odzwierzęcymi typami pałeczek Salmonella w Polsce* w latach 2007-<br />
2008. Liczba i odsetek ognisk i zachorowań w ogniskach z uwzględnieniem typów serologicznych.<br />
Table VI. Outbreaks of foodborne and waterborne infections and intoxications caused by Salmonella bacilli, Poland, 2007-<br />
2008. Number and percentage of outbreaks and cases by serotype<br />
Typy odzwierzęcych<br />
pałeczek Salmonella<br />
2007 r. 2008 r.<br />
ogniska zachorowania ogniska zachorowania<br />
liczba % liczba % liczba % liczba %<br />
S.Enteritidis 155 96,3 1799 98,1 114 94,2 1280 89,3<br />
S.Hadar - - - - 2 1,7 20 1,4<br />
S.Typhimurium 4 2,5 25 1,4 1 0,8 52 3,6<br />
S.Virchow - - - - 1 0,8 55 3,8<br />
S. Newport - - - - 1 0,8 7 0,5<br />
S. z gr. C - - - - 1 0,8 15 1,0<br />
S. z gr. D - - - - 1 0,8 5 0,3<br />
S.sp. (typ nieokreślony) 2 1,2 9 0,5 - - - -<br />
Salmonella - ogółem 161 100,0 1833 100,0 121 100,0 1434 100,0<br />
* w Polsce 4 chore osoby i więcej
210 Anna Baumann, Małgorzata Sadkowska-Todys<br />
Nr 2<br />
Tabela VII. Ogniska zbiorowych zatruć i zakażeń pokarmowych w Polsce w 2008 r. Liczba zachorowań w ogniskach wg<br />
nośnika zakażenia<br />
Table VII. Outbreaks of foodborne and waterborne infections and intoxications in Poland in 2008. Number of cases in<br />
outbreaks by vehicle of infection<br />
Nośnik zakażenia lub zarażenia<br />
p o t r a w y z<br />
Czynnik etiologiczny<br />
Salmonella - typy<br />
odzwierzęce<br />
E.coli, pałeczki<br />
z grupy coli<br />
Staphylococcus<br />
aureus<br />
Inne bakteryjne<br />
Wirusy (norowirusy,<br />
rotawirusy,<br />
HAV)<br />
Inne pasożytnicze<br />
Nie ustalono<br />
l.<br />
%<br />
1<br />
l.<br />
(11)<br />
% 25,0<br />
(28,2)<br />
l.<br />
%<br />
l.<br />
%<br />
l.<br />
%<br />
l.<br />
%<br />
l.<br />
%<br />
1<br />
(26)<br />
0,9<br />
(1,2)<br />
2<br />
l.<br />
(37)<br />
Ogółem<br />
0,6<br />
%<br />
(0,7)<br />
* liczba ognisk<br />
** liczba osób chorych ( )<br />
mleka<br />
i jaj<br />
7<br />
(53)<br />
39,0<br />
(43,6)<br />
7<br />
(53)<br />
2,0<br />
(1,0)<br />
jaj<br />
65<br />
(635)<br />
53,7<br />
(44,3)<br />
1<br />
(11)<br />
11,1<br />
(7,7)<br />
1<br />
(27)<br />
1,1<br />
(2,2)<br />
67<br />
(673)<br />
19,6<br />
(12,3)<br />
mięsa<br />
i jaj<br />
10<br />
(124)<br />
8,3<br />
(8,6)<br />
2<br />
(12)<br />
2,2<br />
(1,0)<br />
12<br />
(136)<br />
3,5<br />
(2,5)<br />
mięsa<br />
4<br />
(82)<br />
3,3<br />
(5,7)<br />
1<br />
(155)<br />
16,7<br />
(30,9)<br />
1<br />
(10)<br />
1,1<br />
(0,8)<br />
6<br />
(247)<br />
1,8<br />
(4,5)<br />
drobiu<br />
i jaj<br />
8<br />
(146)<br />
6,6<br />
(10,2)<br />
1<br />
(4)<br />
0,9<br />
(0,2)<br />
2<br />
(12)<br />
2,2<br />
(1,0)<br />
11<br />
(162)<br />
3,2<br />
(3,0)<br />
drobiu<br />
1<br />
(60)<br />
0,9<br />
(2,9)<br />
1<br />
(60)<br />
0,3<br />
(1,1)<br />
ryb<br />
1<br />
(33)<br />
0,8<br />
(2,3)<br />
1<br />
(4)<br />
25,0<br />
(10,3)<br />
1<br />
(5)<br />
0,9<br />
(0,2)<br />
3<br />
(42)<br />
0,9<br />
(0,8)<br />
mleka<br />
i prod.<br />
pochod.<br />
różnych<br />
(>3)<br />
sur.<br />
poch.<br />
zwierzęc.<br />
14<br />
(196)<br />
11,6<br />
(13,7)<br />
6<br />
(101)<br />
66,7<br />
(71,1)<br />
2<br />
(306)<br />
33,3<br />
(61,1)<br />
11<br />
(208)<br />
10,1<br />
(10,0)<br />
18<br />
(197)<br />
20,0<br />
(15,9)<br />
51<br />
(1008)<br />
14,9<br />
(18,5)<br />
inne<br />
2<br />
(28)<br />
1,8<br />
(1,3)<br />
2<br />
(26)<br />
2,2<br />
(2,1)<br />
6<br />
(62)<br />
1,8<br />
(1,1)<br />
nie<br />
ustalony<br />
12<br />
(165)<br />
9,9<br />
(11,5)<br />
2<br />
(24)<br />
50,0<br />
(61,5)<br />
2<br />
(30)<br />
22,2<br />
(21,1)<br />
3<br />
(40)<br />
50,0<br />
(8,0)<br />
92<br />
(1757)<br />
84,4<br />
(84,1)<br />
1<br />
(4)<br />
100<br />
(100)<br />
<strong>64</strong><br />
(955)<br />
71,1<br />
(77,1)<br />
176<br />
(2975)<br />
51,5<br />
(54,5)<br />
Ogółem<br />
121<br />
(1434)<br />
100<br />
(100)<br />
4<br />
(39)<br />
100<br />
(100)<br />
9<br />
(142)<br />
100<br />
(100)<br />
6<br />
(501)<br />
100<br />
(100)<br />
109<br />
(2088)<br />
100<br />
(100)<br />
1<br />
(4)<br />
100<br />
(100)<br />
90<br />
(1239)<br />
100<br />
(100)<br />
342<br />
(5455)<br />
100<br />
(100)<br />
W 2008 r. zarejestrowano 3 ogniska, w których<br />
wystąpiło więcej niż 100 zachorowań. W jednym<br />
ognisku czynnikiem etiologicznym był Norowirus,<br />
na<strong>tom</strong>iast w 2 ogniskach Bacillus cereus. Ogółem<br />
w tych 3 ogniskach zachorowały 5<strong>64</strong> osoby, z tego 2<br />
były hospitalizowane.<br />
Podobnie jak w latach ubiegłych obraz kliniczny<br />
zachorowań w ogniskach zależał od czynnika etiologicznego<br />
i przedstawiał się następująco:<br />
• w zachorowaniach spowodowanych przez pałeczki<br />
Salmonella dominowały: biegunka 87,7%, gorączka<br />
68,2% oraz bóle brzucha 65,0%;<br />
• w zachorowaniach o etiologii gronkowcowej zarejestrowano<br />
– wymioty 54,9% i bóle brzucha <strong>64</strong>,8%;<br />
• w zachorowaniach spowodowanych przez wirusy<br />
dominowała biegunka 73,6% oraz wymioty 53,8%.<br />
W 2008 r. ogniska, w których było od 2 do 3 osób<br />
chorych, stanowiły 28,7% ogólnej liczby wszystkich<br />
zarejestrowanych ognisk (5,7% zachorowań). Dominującym<br />
czynnikiem etiologicznym były pałeczki<br />
Salmonella (58,0% ognisk oraz 57,1% zachorowań) i<br />
tylko w przypadku 24,9% ognisk nie udało się ustalić<br />
czynnika etiologicznego. Najczęstszym nośnikiem zakażenia<br />
były potrawy z jaj (31,2% ognisk oraz 32,1%<br />
zachorowań) w przypadku 38,4% ognisk i 36,0% zachorowań<br />
nie ustalono nośnika. Do zakażenia żywności
Nr 2<br />
Zatrucia i zakażenia pokarmowe w Polsce w 2008 roku 211<br />
Tabela VIII. Ogniska zbiorowych zatruć i zakażeń pokarmowych w Polsce w 2008 r. Liczba ognisk wg czynników patogennych<br />
oraz miejsca skażenia żywności lub wody<br />
Table VIII. Outbreaks of foodborne and waterborne infections and intoxications in Poland in 2008. Number of outbreaks<br />
by etiological agent and place of infection<br />
Miejsce skażenia żywności lub wody<br />
Czynnik etiologiczny<br />
Salmonella - typy<br />
odzwierzęce<br />
E.coli, pałeczki<br />
z grupy coli<br />
Staphylococcus<br />
aureus<br />
Inne bakteryjne<br />
Wirusy<br />
Grzyby trujące<br />
Inne pasożytnicze<br />
l.<br />
%<br />
l.<br />
%<br />
l.<br />
%<br />
l.<br />
%<br />
l.<br />
%<br />
l.<br />
%<br />
gospodarstwo<br />
hodowl.<br />
32 *<br />
(403) **<br />
26,4<br />
(28,1)<br />
2<br />
l.<br />
(17)<br />
Nie ustalono<br />
2,2<br />
%<br />
(1,4)<br />
34<br />
(420)<br />
Ogółem<br />
9,9<br />
(7,7)<br />
* liczba ognisk<br />
** liczba osób chorych ( )<br />
mieszkanie<br />
pryw.<br />
39<br />
(277)<br />
32,2<br />
(19,3)<br />
1<br />
(4)<br />
25,0<br />
(10,3)<br />
1<br />
(11)<br />
11,1<br />
(7,7)<br />
2<br />
(13)<br />
1,8<br />
(0,6)<br />
2<br />
(11)<br />
2,2<br />
(0,9)<br />
45<br />
(316)<br />
13,2<br />
(5,8)<br />
restauracja,<br />
kawiarnia,<br />
bar<br />
9<br />
(214)<br />
7,4<br />
(14,9)<br />
1<br />
(20)<br />
25,0<br />
(51,3)<br />
4<br />
(56)<br />
44,4<br />
(39,4)<br />
3<br />
(<strong>64</strong>)<br />
2,8<br />
(3,1)<br />
10<br />
(143)<br />
11,1<br />
(11,5)<br />
27<br />
(497)<br />
7,9<br />
(9,1)<br />
szkoła,<br />
internat,<br />
przedszkole,<br />
kolonia<br />
2<br />
(76)<br />
1,7<br />
(5,3)<br />
2<br />
(42)<br />
22,2<br />
(29,6)<br />
1<br />
(19)<br />
16,7<br />
(3,8)<br />
2<br />
(35)<br />
1,8<br />
(1,7)<br />
2<br />
(30)<br />
2,2<br />
(2,4)<br />
9<br />
(202)<br />
2,6<br />
(3,7)<br />
dom opieki<br />
społecznej,<br />
szpital<br />
1<br />
(15)<br />
0,8<br />
(1,0)<br />
1<br />
(15)<br />
16,7<br />
(3,0)<br />
5<br />
(67)<br />
4,6<br />
(3,2)<br />
5<br />
(96)<br />
5,6<br />
(7,7)<br />
12<br />
(193)<br />
3,5<br />
(3,5)<br />
inne<br />
miejsce<br />
5<br />
(74)<br />
4,1<br />
(5,2)<br />
1<br />
(23)<br />
11,1<br />
(16,2)<br />
3<br />
(56)<br />
2,8<br />
(2,7)<br />
2<br />
(8)<br />
100,0<br />
(100,0)<br />
1<br />
(5)<br />
1,1<br />
(0,4)<br />
12<br />
(166)<br />
3,5<br />
(3,0)<br />
różne<br />
miejsca<br />
(>1)<br />
2<br />
(12)<br />
1,7<br />
(0,8)<br />
2<br />
(24)<br />
2,2<br />
(1,9)<br />
4<br />
(36)<br />
1,2<br />
(0,7)<br />
nie ustalono<br />
31<br />
(363)<br />
25,6<br />
(25,3)<br />
2<br />
(15)<br />
50,0<br />
(38,5)<br />
1<br />
(10)<br />
11,1<br />
(7,0)<br />
4<br />
(467)<br />
66,7<br />
(93,2)<br />
94<br />
(1853)<br />
87,7<br />
(82,2)<br />
1<br />
(4)<br />
100,0<br />
(100,0)<br />
66<br />
(913)<br />
73,3<br />
(73,7)<br />
199<br />
(3625)<br />
58,2<br />
(66,5)<br />
Ogółem<br />
121<br />
(1434)<br />
100<br />
(100)<br />
4<br />
(39)<br />
100<br />
(100)<br />
9<br />
(142)<br />
100<br />
(100)<br />
8<br />
(501)<br />
100<br />
(100)<br />
109<br />
(2088)<br />
100<br />
(100)<br />
2<br />
(8)<br />
100,0<br />
(100,0)<br />
1<br />
(4)<br />
100,0<br />
(100,0)<br />
90<br />
(1239)<br />
100<br />
(100)<br />
342<br />
(5455)<br />
100<br />
(100)<br />
dochodziło najczęściej w mieszkaniach prywatnych<br />
(21,0% ognisk, 20,7% zachorowań).<br />
PODSUMOWANIE<br />
1. W 2008 r., jak w latach ubiegłych, nadal jest dość<br />
wysoka liczba i odsetek ognisk zatruć/zakażeń<br />
pokarmowym o nieustalonym czynniku etiologicznym,<br />
nośniku oraz źródle zatrucia/zakażenia.<br />
Od kilkudziesięciu lat w ogniskach zatruć/zakażeń<br />
pokarmowych wykonuje się rutynowo badania<br />
pobranych próbek żywności, ze środowiska oraz<br />
materiału od ludzi w kierunku SS (Salmonella,<br />
Shigella) jednak, ponieważ liczba tych zakażeń<br />
w kraju stale spada, postępowanie takie nie jest<br />
wystarczające, aby określić czynnik etiologiczny<br />
ogniska i dotrzeć do źródła zakażenia. Obecnie<br />
niezbędne jest poszerzenie spektrum rutynowo<br />
wykonywanych badań w przypadku wystąpienia<br />
ogniska choroby przenoszonej drogą pokarmową.<br />
2. W stosunku do lat ubiegłych wzrosła liczba wykrywanych<br />
zakażeń wirusowych. Jest to wynikiem<br />
wprowadzenia w większości wojewódzkich stacji
212 Anna Baumann, Małgorzata Sadkowska-Todys<br />
Nr 2<br />
sanitarno-epidemiologicznych rutynowych badań<br />
materiału z ogniska w kierunku zakażeń norowirusami.<br />
3. Rezultaty wprowadzenia diagnostyki w kierunku<br />
patogenów takich jak: norowirusy, Yersinia czy<br />
Camplyobacter w niektórych laboratoriach w Polsce<br />
świadczą o konieczności dalszego i coraz<br />
szerszego wykonywania badań diagnostycznych<br />
w tym kierunku, w przypadku wystąpienia choroby<br />
biegunkowej.<br />
4. Niezbędne jest uwzględnienie, w postępowaniu diagnostycznym<br />
w ogniskach chorób przenoszonych<br />
drogą pokarmową, badań w kierunku pasożytów,<br />
a szczególnie zarażenia pierwotniakami takimi jak<br />
Cryptosporidium czy Giardia. Badania w kierunku<br />
tych zarażeń nie są w Polsce w ogóle brane pod<br />
uwagę w przypadku wystąpienia ogniska.<br />
5. Istotne jest także podjęcie działań, mających na<br />
celu zarówno wykrywanie ognisk rozproszonych<br />
oraz szersze stosowanie badań analitycznych w dochodzeniach<br />
epidemiologicznych prowadzonych<br />
w ogniskach.<br />
Otrzymano: 27.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Zaakceptowano do druku: 29.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Adres do korespondencji:<br />
Dr Małgorzata Sadkowska-Todys<br />
Zakład Epidemiologii<br />
Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - Państwowy<br />
Zakład <strong>Higieny</strong><br />
ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa<br />
tel. 22 5421215; fax 22 5421327;<br />
e-mail mtodys@pzh.gov.pl
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 213 - 216<br />
Kronika epidemiologiczna<br />
Agnieszka Napiórkowska, Małgorzata Sadkowska-Todys<br />
JERSINIOZA W POLSCE W 2008 ROKU<br />
YERSINIOSIS IN POLAND IN 2008<br />
Zakład Epidemiologii<br />
Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong> w Warszawie<br />
STRESZCZENIE<br />
W 2008 roku odnotowano 253 zachorowania na<br />
jersiniozę na terenie naszego kraju, a zapadalność<br />
wyniosła 0,66 na 100 000 mieszkańców. Zgłoszono<br />
214 przypadków jersiniozy jelitowej i 39 przypadków<br />
jersiniozy pozajelitowej. Odnotowano 2 zgony<br />
osób chorych na jersiniozę, które mogły pozostawać<br />
w związku z zakażeniem pałeczkami Yersinia. Hospitalizowano<br />
75% chorych. Najczęstszymi objawami<br />
klinicznymi w jersiniozie jelitowej były: biegunka (88%<br />
chorych), gorączka (79%), bóle brzucha (41%) oraz<br />
wymioty (30%). Na<strong>tom</strong>iast w postaci pozajelitowej<br />
u 67% chorych występowały objawy ze strony układu<br />
kostno-stawowego. W roku 2008 nie odnotowano<br />
żadnego ogniska jersiniozy w kraju. Typy serologiczne<br />
izolowanych pałeczek Yersinia enterocolitica określono<br />
w 112 przypadkach zachorowań. Większość izolowanych<br />
pałeczek należała do serotypu O3 (78,6%). W roku<br />
2008 odnotowano również 22 zachorowania wywołane<br />
przez Y. enterocolitica serotypu O8. Zwiększająca się<br />
co roku liczba zachorowań wywołanych tym serotypem<br />
oraz ich terytorialne rozprzestrzenianie się na terenie<br />
Polski wskazuje na istnienie rozsianego ogniska epidemicznego.<br />
Słowa kluczowe: jersinioza, epidemiologia, Polska,<br />
rok 2008<br />
Analizę epidemiologiczną występowania jersinioz<br />
w Polsce w 2008 r. przeprowadzono na podstawie<br />
danych z corocznych biuletynów „Choroby zakaźne<br />
i zatrucia w Polsce” za lata 2003 - 2008 (MP Czarkowski<br />
i in., PZH i GIS) oraz ankiet - wywiadów o zachorowaniu<br />
na jersiniozę nadesłanych przez stacje sanitarno<br />
- epidemiologiczne z terenu całego kraju.<br />
W 2008 r. w Polsce zarejestrowano ogółem 253<br />
zachorowania na jersiniozę, zapadalność 0,66 na 100<br />
tys. mieszkańców (tab. I). Liczba ta w porównaniu do<br />
2007 r. (233 przypadki, zapadalność 0,62 na 100 tys.)<br />
zwiększyła się, choć wzrost nie był znaczący. Podobnie<br />
jak w latach ubiegłych odsetek osób hospitalizowanych<br />
z powodu zachorowań na jersiniozę był wysoki i wyniósł<br />
75,1% (dla porównania w latach poprzednich:<br />
ABSTRACT<br />
The total number of 253 yersiniosis cases were reported<br />
in 2008 in Poland. The incidence rate was 0.66<br />
per 100,000 population. In this year 214 cases of enteric<br />
yersiniosis and 39 cases of extraintestinal yersiniosis<br />
were notified. About 75% of patients were hospitalized.<br />
There were 2 reported deaths probably linked to<br />
yersiniosis. The most frequent clinical manifestations of<br />
intestinal yersiniosis were diarrhea (88% of cases), high<br />
temperature (79%), abdominal pain (41%) and vomits<br />
(30%). Out of 39 extraintestinal cases of yersiniosis 26<br />
(about 67%) patients had acute arthritis symp<strong>tom</strong>s from<br />
osteoarticular system. In 2008 there were no reported<br />
outbreaks of yersiniosis. The serotype was determined<br />
for 112 isolated strains of Yersinia enterocolitica. Most<br />
of them were Y. enterocolitica serotype O3 but there<br />
were also 22 cases caused by Y. enterocolitica serotype<br />
O8.<br />
Key words: yersiniosis, epidemiology, Poland, 2008<br />
83,1% w 2005 r., 67,9% w 2006 r. i 60,9% w 2007 r.).<br />
Tak wysoki odsetek hospitalizacji wskazuje, że w Polsce<br />
rozpoznawane i zgłaszane są przede wszystkim<br />
przypadki jersiniozy o cięższym przebiegu, a lekarze<br />
pierwszego kontaktu nie kierują rutynowo do badań<br />
laboratoryjnych w kierunku zakażenia tym patogenem<br />
osób z objawami ze strony układu pokarmowego.<br />
Zachorowania kwalifikowane były według obowiązujących<br />
definicji przypadku dla jersiniozy jelitowej<br />
i jersiniozy pozajelitowej. Zgodnie z definicjami<br />
zgłoszono ogółem 223 przypadki potwierdzone i 30<br />
prawdopodobnych, przy czym wszystkie zgłoszone<br />
przypadki jersiniozy jelitowej spełniały kryteria przypadku<br />
potwierdzonego (tab. II). Ogółem zarejestrowano<br />
39 zachorowań jersiniozy pozajelitowej, z których 9
214 Agnieszka Napiórkowska, Małgorzata Sadkowska-Todys<br />
Nr 2<br />
Tabela I. Jersinioza w Polsce w latach 2003-2008. Liczba<br />
zachorowań, zapadalność i hospitalizacja<br />
Table I. Yersiniosis in Poland in 2003-2008. Number of<br />
cases, incidence rate per 100 000 population and<br />
hospitalization<br />
<strong>Rok</strong><br />
Liczba zachorowań<br />
w kwarta-<br />
Zapadal-<br />
Hospitali-<br />
Liczba<br />
zachorowałacność<br />
na zacja<br />
100 tyś<br />
I II III IV - razem<br />
Liczba %<br />
2003 * 16 12 25 18 71 0,19 42 59,2<br />
2004 18 28 22 16 84 0,22 62 73,8<br />
2005 19 28 46 43 136 0,36 113 83,1<br />
2006 23 26 37 54 140 0,37 95 67,9<br />
2007 80 47 44 62 233 0,62 142 60,9<br />
2008 58 97 58 40 253 0,66 190 75,1<br />
* - niepełna rejestracja<br />
(23,1%) zakwalifikowano jako przypadki potwierdzone,<br />
a 30 jako przypadki prawdopodobne. Odsetek ten był<br />
podobny w 2007 r. i wyniósł 23,5%.<br />
Według danych uzyskanych z Głównego Urzędu<br />
Statystycznego, w 2008 r. nie odnotowano zgonów,<br />
których wyjściową przyczyną było zachorowanie<br />
spowodowane pałeczkami Yersinia enterocolitica lub<br />
Yersinia pseudotuberculosis. Jednak według danych<br />
z indywidualnych zgłoszeń zachorowań na jersiniozę<br />
nadesłanych przez stacje sanitarno - epidemiologiczne<br />
z terenu całego kraju, w 2008 r. zarejestrowano 2 zgony<br />
osób chorych na jersiniozę. W obu przypadkach były to<br />
osoby starsze. W wywiadzie brak było informacji o chorobach<br />
towarzyszących. W pierwszym z przypadków od<br />
chorej z objawami posocznicy wyizolowano pałeczki<br />
Yersinia enterocolitica z krwi jako jedyny czynnik<br />
chorobotwórczy. Drugi ze zgonów nastąpił w miesiąc<br />
Tabela II. Liczba zachorowań na jersiniozę w Polsce w 2008 r.<br />
według definicji przypadku<br />
Table II. Yersiniosis in Poland in 2008 by voivodeship.<br />
Number of suspected and confirmed cases<br />
Województwo<br />
postać<br />
jelitowa<br />
Ogółem<br />
przypadek<br />
potwierdzony<br />
przypadek<br />
prawdopodobny<br />
przypadek<br />
potwierdzony<br />
postać pozajelitowa<br />
1. Dolnośląskie 4 0 0 4<br />
2. Kujawsko-pomorskie 33 0 0 33<br />
3. Lubelskie 6 0 2 8<br />
4. Lubuskie 3 0 0 3<br />
5. Łódzkie 21 2 0 23<br />
6. Małopolskie 29 0 0 29<br />
7. Mazowieckie 27 1 1 29<br />
8. Opolskie 5 22 0 27<br />
9. Podkarpackie 0 0 1 1<br />
10. Podlaskie 4 0 0 4<br />
11. Pomorskie 18 0 0 18<br />
12. Śląskie 42 1 2 45<br />
13. Świętokrzyskie 4 1 2 7<br />
14. Warmińsko-mazurskie 4 0 0 4<br />
15. Wielkopolskie 6 3 1 10<br />
16. Zachodniopomorskie 8 0 0 8<br />
RAZEM 214 30 9 253<br />
po wystąpieniu pierwszych objawów jersiniozy i trudno<br />
jest jednoznacznie uznać lub wykluczyć związek<br />
pomiędzy zachorowaniem a zgonem.<br />
W 2008 r. w kraju nie odnotowano ognisk spowodowanych<br />
zakażeniem pałeczkami Yersinia. Zachorowania<br />
na jersiniozę jelitową wystąpiły we wszystkich<br />
Tabela III. Jersinioza w Polsce w latach 2007-2008. Zachorowania i zapadalność na 100 000 mieszkańców wg województw<br />
Table III. Yersiniosis in Poland in years 2007-2008 by voivodeship. Number of cases and incidence rate per 100 000 population<br />
Jersinioza ogółem Jersinioza jelitowa Jersinioza pozajelitowa<br />
Województwo<br />
2007 2008 2007 2008 2007 2008<br />
l.zach. zapad. l.zach. zapad. l.zach. zapad. l.zach. zapad. l.zach. zapad. l.zach. zapad.<br />
1.Dolnosląskie 1 0,04 4 0,14 1 0,04 4 0,14 - - - -<br />
2.Kujawsko-pomorskie 20 0,96 33 1,60 18 0,87 33 1,60 2 0,1 - -<br />
3.Lubelskie 5 0,23 8 0,37 3 0,14 6 0,28 2 0,1 2 0,09<br />
4.Lubuskie 3 0,3 3 0,30 1 0,1 3 0,30 2 0,2 - -<br />
5.Łódzkie 14 0,54 23 0,90 12 0,46 21 0,82 2 0,08 2 0,08<br />
6.Małopolskie 30 0,92 29 0,88 29 0,89 29 0,88 1 0,04 - -<br />
7.Mazowieckie 60 1,15 29 0,56 55 1,05 27 0,52 5 0,1 2 0,04<br />
8.Opolskie 29 2,77 27 2,61 1 0,1 5 0,48 28 2,68 22 2,13<br />
9.Podkarpackie 5 0,25 1 0,05 5 0,25 - - - - 1 0,05<br />
10.Podlaskie 1 0,08 4 0,34 1 0,08 4 0,34 - - - -<br />
11.Pomorskie 6 0,3 18 0,81 6 0,27 18 0,81 - - - -<br />
12.Śląskie 26 0,55 45 0,97 23 0,49 42 0,90 3 0,06 3 0,06<br />
13.Świętokrzyskie 4 0,31 7 0,55 3 0,23 4 0,31 1 0,04 3 0,24<br />
14.Warmińsko-mazurskie 2 0,14 4 0,28 2 0,14 4 0,28 - - - -<br />
15.Wielkopolskie 20 0,6 10 0,29 16 0,48 6 0,18 4 0,12 4 0,12<br />
16.Zachodniopomorskie 7 0,41 8 0,47 6 0,35 8 0,47 1 0,06 - -<br />
RAZEM 233 0,62 253 0,66 182 0,48 214 0,56 51 0,14 39 0,10
Nr 2<br />
Jersinioza w Polsce w 2008 roku 215<br />
Tabela IV. Liczba zachorowań na jersiniozę w Polsce<br />
w 2008 r. w grupach wieku.<br />
Table IV. Yersiniosis in Poland in 2008. Number of cases<br />
by age.<br />
Grupa wieku<br />
liczba przypadków<br />
jelitowa pozajelitowa ogółem<br />
0 45 - 45<br />
1 60 - 60<br />
2 32 - 32<br />
3 7 1 8<br />
4 9 - 9<br />
0-4 153 1 154<br />
5-9 23 2 25<br />
10-19 18 3 21<br />
20-29 7 2 9<br />
30-39 3 1 4<br />
40-49 1 8 9<br />
50-59 2 10 12<br />
>60 7 12 19<br />
województwach na terenie kraju, z wyjątkiem województwa<br />
podkarpackiego (tab. III). Największą liczbę<br />
zachorowań zarejestrowano w województwie śląskim<br />
(42 przypadki), na<strong>tom</strong>iast najwyższą zapadalność odnotowano<br />
w województwie kujawsko-pomorskim (1,6<br />
na 100 tys.). W 2008 r. w województwie pomorskim<br />
liczba przypadków jersiniozy jelitowej wzrosła trzykrotnie<br />
w stosunku do 2007 r. (z 6 do 18 przypadków),<br />
a w województwach: kujawsko-pomorskim, łódzkim<br />
i śląskim prawie dwukrotnie (odpowiednio z 18, 12, 23<br />
przypadków w 2007 r. do 33, 21, 42 w 2008 r.).<br />
Zachorowania na jersiniozę pozajelitową zgłosiło 8<br />
województw. Podobnie jak w poprzednich latach najwięcej<br />
zgłoszeń zarejestrowano w województwie opolskim.<br />
Większość z nich pochodziło z oddziału o profilu<br />
reumatologicznym jednego z opolskich szpitali, gdzie<br />
w rutynowej diagnostyce schorzeń układu kostnego<br />
stosuje się testy serologiczne wykrywające jersiniozę.<br />
Podobne testy stosowane/wykonywane są w większości<br />
takich oddziałów na terenie kraju. Wspomniany opolski<br />
szpital jest jednak prawdopodobnie jedynym w Polsce,<br />
w którym lekarze wywiązują się z obowiązku zgłaszania<br />
tej jednostki chorobowej.<br />
Z analizy danych zamieszczonych w tabeli IV dotyczącej<br />
liczby zachorowań w grupach wieku wynika,<br />
że 153 zachorowania na jersiniozę jelitową wystąpiły<br />
u dzieci w grupie wieku 0-4 lata (71,5%). Na<strong>tom</strong>iast<br />
zachorowania na jersiniozę pozajelitową dotyczą przede<br />
wszystkim osób po 40. roku życia, choć pojedyncze zachorowania<br />
rejestrowano we wszystkich grupach wieku.<br />
W jersiniozie jelitowej najczęściej pojawiającym<br />
się objawem była biegunka (87,9%), z czego u około<br />
12% pacjentów wystąpiła biegunka z krwawymi wypróżnieniami.<br />
Ponadto występowały objawy takie jak:<br />
gorączka – u 79,4%, bóle brzucha – 41,1% i wymioty<br />
– u 29,9% osób.<br />
Oznaczenie typu serologicznego pałeczek Yersinia<br />
wywołujących zachorowanie nadal nie jest wykonywane<br />
rutynowo. W 2008 r. informacja o serotypie pałeczek<br />
Yersinia, izolowanych od chorych, była dostępna w 112<br />
przypadkach, tj. w 50,2% zachorowań, w których wyizolowano<br />
patogen (tab. V).<br />
Niepokojąca jest nadal zwiększająca się na terenie<br />
kraju liczba zachorowań wywołanych serotypem<br />
O8. W 2006 r. odnotowano pierwsze 2 przypadki<br />
spowodowane tym serotypem. W 2007 r. było ich 11,<br />
zaś w 2008 r. już 22. Jednocześnie zwiększa się rów-<br />
Tabela V. Typy serologiczne pałeczek Yersinia wyizolowanych od pacjentów w Polsce w 2008 r.<br />
Table V. The serotypes of Yersinia strains isolated from cases in Poland in 2008<br />
Jersinioza jelitowa<br />
Jersinioza pozajelitowa<br />
Województwo<br />
Typy serologiczne<br />
Typy serologiczne<br />
Y.enterocolitica<br />
nieokreślone<br />
Y.enterocolitica<br />
nieokre-<br />
O3 O8 O9<br />
O3 O8 O9 ślone<br />
1.Dolnosląskie - - - 4 - - - -<br />
2.Kujawsko-pomorskie 3 2 - 28 - - - -<br />
3.Lubelskie 5 - - 1 - - - 2<br />
4.Lubuskie 2 - - 1 - - - -<br />
5.Łódzkie 14 2 - 5 - - - 1<br />
6.Małopolskie 15 1 - 13 - - - -<br />
7.Mazowieckie 9 3 - 15 - 1 - 1<br />
8.Opolskie 1 - - 4 - - - 22<br />
9.Podkarpackie - - - - 1 - - -<br />
10.Podlaskie - - - 4 - - - -<br />
11.Pomorskie - - - 18 - - - -<br />
12.Śląskie 29 6 1 6 1 1 - 1<br />
13.Świętokrzyskie 2 2 - - 1 1 - 1<br />
14.Warmińsko-mazurskie 1 1 - 2 - - - -<br />
15.Wielkopolskie 3 - 1 2 - 1 - 3<br />
16.Zachodniopomorskie 1 1 - 6 - - - -<br />
RAZEM 85 18 2 109 3 4 - 31
216 Agnieszka Napiórkowska, Małgorzata Sadkowska-Todys<br />
Nr 2<br />
nież obszar, na którym stwierdza się zachorowania.<br />
W 2006 r. występowały one tylko w 2 województwach:<br />
świętokrzyskim i wielkopolskim, w 2007 r. w 3: śląskim,<br />
świętokrzyskim oraz wielkopolskim, a w 2008 r.<br />
już w 9: kujawsko-pomorskim, łódzkim, małopolskim,<br />
mazowieckim, śląskim, świętokrzyskim, warmińsko-<br />
-mazurskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim.<br />
Stwierdzenie występowania serotypu O8 na terenie kraju<br />
jest istotne, ponieważ nie jest on charakterystyczny<br />
dla krajów europejskich. Ponadto powszechnie uznaje<br />
się, że zakażenia pałeczkami tego serotypu powodują<br />
nasilone objawy kliniczne. Jednym z elementów mogących<br />
świadczyć o cięższym przebiegu tych zakażeń<br />
jest wysoki odsetek hospitalizacji wśród chorych na<br />
jersiniozę wywołaną serotypem O8. W 2008 r. wyniósł<br />
on 81,8% i był o ponad 20% większy niż w przypadku<br />
zachorowań wywołanych serotypem O3. O cięższym<br />
przebiegu choroby może świadczyć również częstość<br />
występowania zachorowań na jersiniozę pozajelitową.<br />
Według danych za rok 2008, wśród zachorowań wywołanych<br />
przez Y. enterocolitica O8 odsetek postaci<br />
pozajelitowej wyniósł 18,2%, na<strong>tom</strong>iast dla serotypu<br />
O3 – 3,4%. Ponadto zachorowania na jersiniozę pozajelitową<br />
spowodowane serotypem O8 występują<br />
u osób we wszystkich grupach wieku, a serotypem O3<br />
wyłącznie powyżej 70 r.ż.<br />
PODSUMOWANIE<br />
1. W 2008 r. w Polsce zgłoszono 253 zachorowania<br />
na jersiniozę, tj. o 20 przypadków więcej niż w<br />
roku poprzednim. Liczba zgłoszonych przypadków<br />
wzrosła, choć mniej znacząco niż w latach<br />
2006-2007.<br />
2. Odsetek osób hospitalizowanych z powodu jersiniozy<br />
utrzymuje się na podobnym jak w latach<br />
poprzednich, wysokim poziomie. Wskazuje to<br />
na brak przeprowadzania laboratoryjnych badań<br />
diagnostycznych, zwłaszcza u osób o lżejszym<br />
przebiegu choroby i/lub nie zgłaszanie części<br />
zachorowań. Zgłoszenie większości przypadków<br />
stawowej postaci jersiniozy pozajelitowej z terenu<br />
jednego województwa wskazuje na niską zgłaszalność<br />
tej jednostki chorobowej w kraju, zwłaszcza z<br />
oddziałów szpitalnych o profilu reumatologicznym.<br />
3. Zwiększająca się liczba zachorowań wywołanych<br />
serotypem O8 Y. enterocolitica na terenie Polski<br />
wskazuje na istnienie rozsianego ogniska epidemicznego.<br />
4. Na 253 przypadki zachorowań wywołanych przez<br />
Yersinia spp. w 221 przypadkach dokonano izolacji<br />
patogenu. Jednak serotyp określono zaledwie dla<br />
112 (50,7%) wyizolowanych szczepów. Choć jest to<br />
o ponad 10% więcej niż w 2007 r., to nadal należy<br />
kłaść nacisk na potrzebę uzyskiwania pełniejszej<br />
charakterystyki szczepów odpowiedzialnych za<br />
zachorowania w kraju. Pozwoliłoby to na lepszą<br />
ocenę sytuacji epidemiologicznej i ewentualne<br />
określenie źródeł zakażenia.<br />
Otrzymano: 16.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Zaakceptowano do druku: 18.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Adres do korespondencji:<br />
Dr Małgorzata Sadkowska-Todys<br />
Zakład Epidemiologii<br />
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy<br />
Zakład <strong>Higieny</strong><br />
ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa<br />
tel. 022 54-21-215
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 217 - 219<br />
Kronika epidemiologiczna<br />
Małgorzata Sadkowska-Todys, Bożena Kucharczyk<br />
KAMPYLOBAKTERIOZA W POLSCE W 2008 ROKU<br />
CAMPYLOBACTERIOSIS IN POLAND IN 2008<br />
Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong><br />
w Warszawie<br />
STRESZCZENIE<br />
Praca przedstawia sytuację epidemiologiczną<br />
kampylobakteriozy w Polsce. W 2008 roku zanotowano<br />
270 zachorowań na kampylobakteriozę na<br />
terenie naszego kraju, a zapadalność wyniosła 0,75 na<br />
100 000 mieszkańców. Wszystkie zgłoszone przypadki<br />
były potwierdzone laboratoryjnie. Nie zarejestrowano<br />
zgonów, na<strong>tom</strong>iast hospitalizowano 57,2% chorych.<br />
U 246 chorych (około 91%) określono gatunek pałeczek<br />
Campylobacter, które były czynnikiem etiologicznym<br />
zachorowania. W 205 przypadkach (około 76%) zachorowania<br />
były wywołane przez C. jejuni, w 33 (około<br />
12%) przez C.coli, a w 8 (około 3%) C. upsalenssis.<br />
Przeważały zachorowania dzieci z grupy wieku od 0 do<br />
4 lat (218 przypadków - 81%). W 2008 r. zarejestrowano<br />
2 ogniska kampylobakteriozy w kraju.<br />
Słowa kluczowe: kampylobakterioza, epidemiologia,<br />
Polska, rok 2008<br />
ABSTRACT<br />
The total number of 270 campylabacteriosis cases<br />
were reported in 2008 in Poland. The incidence rate<br />
was 0.75 per 100 000 population. All reported cases<br />
were confirmed. No death was reported. However, more<br />
than 57% of patients were hospitalized. The species of<br />
Campylobacter was determined in 246 cases (91%):<br />
205 cases (76%) were caused by C. jejuni infection,<br />
33 (about 12%) by C.coli and 8 (about 3%) by C. upsalenssis.<br />
In 2008 two family outbreaks were reported.<br />
Key words: campylobacteriosis, epidemiology, Poland,<br />
2008<br />
Analizę sytuacji epidemiologicznej kampylobakteriozy<br />
w Polsce w 2008 roku przeprowadzono na<br />
podstawie danych z: rocznego biuletynu „Choroby<br />
zakaźne i zatrucia w Polsce w 2008 roku”(Czarkowski<br />
MP i in., W-wa, PZH i GIS) , informacji z formularzy<br />
o indywidualnych zachorowaniach i z formularzy<br />
dochodzeń epidemiologicznych w ogniskach kampylobakteriozy<br />
nadesłanych do Zakładu Epidemiologii<br />
NIZP-PZH przez Wojewódzkie Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne.<br />
Podobnie jak w latach ubiegłych klasyfikację<br />
przypadków zachorowań na kampylobakteriozę<br />
przeprowadzono stosując kryteria zawarte w definicji<br />
podanej przez Komisję Europejską w decyzji 2002/253/<br />
EC i wprowadzonej do rutynowego nadzoru w Polsce<br />
w 2005 r.<br />
W 2008 r. zgłoszono 270 zachorowań na kampylobakteriozę,<br />
tj. o 78 (około 41%) zachorowań więcej<br />
niż w roku 2007. Zapadalność wyniosła 0,7 na 100 000<br />
mieszkańców. Jedynym województwem, w którym<br />
można było śledzić tendencje czasowe występowania<br />
zachorowań na kampylobakteriozy jest województwo<br />
śląskie, a zwłaszcza dwa powiaty tj. bielski i Bielsko-<br />
-Biała. W powiatach tych, jako jedynych w Polsce,<br />
w przypadku diagnostyki różnicującej chorób przebiegających<br />
z biegunką, rutynowo prowadzone są badania<br />
w kierunku zakażenia pałeczkami Campylobacter.<br />
Łącznie zarejestrowano tam 118 przypadków, co stanowi<br />
prawie 44% wszystkich zachorowań zgłoszonych<br />
w Polsce. W powiatach tych zapadalność wyniosła 35,9<br />
na 100 000 mieszkańców. Dla porównania liczba przypadków<br />
salmoneloz ogółem zarejestrowanych w tych<br />
powiatach w roku 2008 wyniosła 83, zapadalność 25,2<br />
na 100 000. Przewaga udziału pałeczek Campylobacter<br />
w porównananiu do udziału pałeczek Salmonella<br />
w etiologii chorób biegunkowych jest charakterystyczna<br />
dla krajów Europy Zachodniej. Wydaje się, że gdyby<br />
w innych częściach kraju taka diagnostyka również<br />
była rutynowo prowadzona, to liczba wykrywanych<br />
zachorowań na kampylobakteriozę w Polsce byłaby<br />
zdecydowanie wyższa.<br />
Ogółem w Polsce odsetek osób hospitalizowanych,<br />
u których rozpoznano zakażenie spowodowane tym<br />
patogenem wyniósł 57,2%, najmniejszy odnotowano<br />
w województwie warmińsko-mazurskim – 26,3%,
218 Małgorzata Sadkowska-Todys, Bożena Kucharczyk<br />
Nr 2<br />
Tabela I. Kampylobakterioza w Polsce w latach 2007-2008. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 mieszkańców,<br />
hospitalizacji i odsetek hospitalizowanych wg. województw<br />
Table I. Campylobacteriosis in Poland in years 2007-2008. Number of cases and incidence rate per 100 000 population<br />
by voivodeship<br />
2007 r. 2008 r.<br />
Województwo<br />
Liczba zachorowań ogółem<br />
zapad. zacja w kwartałach łem zapad. zacja<br />
Hospitali-<br />
Liczba zachorowań ogó-<br />
Hospitali-<br />
w kwartałach<br />
I II III IV zach. liczba % I II III IV zach. liczba %<br />
Dolnośląskie - - - - - - - - 3 2 - - 5 0,17 5 100<br />
Kujawsko-Pomorskie - - - - - - - - - - - 1 1 0,05 1 100<br />
Lubuskie 3 8 10 7 28 2,78 27 96,4 1 3 6 11 21 2,08 21 100<br />
Małopolskie 1 9 7 1 18 0,55 14 77,8 1 2 5 7 15 0,46 12 80<br />
Mazowieckie 1 1 3 1 6 0,12 3 50 - 2 7 1 10 0,19 5 50<br />
Podkarpackie 1 - - - 1 0,05 0 0 - - - - - - - -<br />
Pomorskie - - 2 1 3 0,14 3 100 - 1 3 - 4 0,18 3 75<br />
Śląskie 14 29 34 39 116 2,49 54 46,6 19 40 57 53 169 3,<strong>64</strong> 78 46,2<br />
Świętokrzyskie - - 1 1 2 0,16 2 100 1 2 - - 3 0,24 3 100<br />
Warmińsko-mazurskie - - - - - - - - - 6 5 8 19 1,33 5 26,3<br />
Wielkopolskie - 6 7 5 18 0,53 18 100 1 1 12 9 23 0,68 21 91,3<br />
RAZEM 20 53 <strong>64</strong> 55 192 0,5 121 63 26 59 95 91 270 0,71 155 57,2<br />
a w województwie śląskim był on na takim samym<br />
poziomie jak w roku 2007 i wyniósł - 46,2%. Ponadto<br />
niski odsetek hospitalizacji był w województwie mazowieckim<br />
– 50%. W pozostałych województwach był on<br />
równy lub wyższy niż 75% (tab.I). Wszystkie zgłoszone<br />
zachorowania spełniały kryteria przyjęte dla przypadku<br />
potwierdzonego.<br />
Według formularzy - wywiadów o chorobie zakaźnej<br />
nadesłanych przez Stacje Sanitarno - Epidemiologiczne<br />
z terenu całego kraju, w 2008 r. nie odnotowano<br />
zgonów, których wyjściową przyczyną były zakażenia<br />
pałeczkami Campylobacter. Potwierdzają to dane uzyskane<br />
z Głównego Urzędu Statystycznego. Wystąpiły<br />
Tabela II. Kampylobakteriozy w Polsce w 2008 r. Gatunki<br />
pałeczek Campylobacter wyizolowanych od pacjentów<br />
wg. województw<br />
Table II. Campylobacteriosis in Poland in 2008. The species<br />
of Campylobacter strains isolated from cases<br />
gatunek<br />
Województwo<br />
C.<br />
jejuni<br />
C. coli<br />
Dolnośląskie 1 - - 4<br />
Kujawsko-Pomorskie - - - 1<br />
Lubuskie 20 1 - -<br />
Małopolskie 12 3 - -<br />
Mazowieckie 9 1 - -<br />
Pomorskie 1 - - 3<br />
Śląskie 139 24 - 6<br />
Świętokrzyskie 2 1 - -<br />
Warmińsko-mazurskie 9 2 - 8<br />
Wielkopolskie 12 1 8 2<br />
RAZEM 205 33 8 24<br />
C.<br />
upsalensis<br />
nieokreślone<br />
na<strong>tom</strong>iast dwa zgony osób z kampylobakteriozą, które<br />
chorowały na nowotwory.<br />
Gatunek pałeczek Campylobacter, które wywołały<br />
zachorowanie, określono u 246 chorych (około 91%).<br />
W 205 przypadkach zachorowanie (około 76%) było<br />
wywołane przez C. jejuni, w 33 (około 12%) przez<br />
C.coli. Ponadto stwierdzono zachorowania wywołane<br />
przez pałaczki C. upsalenssis – 8 (około 3%). Wszystkie<br />
zachorowania, których czynnikiem etiologicznym były<br />
C. upsalenssis wystąpiły w różnych miesiącach roku w<br />
województwie wielkopolskim. W 24 przypadkach nie<br />
określono gatunku bakterii (tab. II).<br />
Przeważająca większość zachorowań na kampylobakteriozę<br />
wystąpiła u dzieci z grupy wieku od 0 do<br />
4 lat (218 przypadków - 81%) oraz dzieci starszych<br />
i młodzieży w grupie wieku 5-19 lat - 27 przypadków<br />
Tabela III. Kampylobakterioza w Polsce w 2008 roku. Liczba<br />
przypadków zachorowań w podziale na wiek<br />
i gatunek pałeczek Campylobacter<br />
Table III. Campylobacteriosis in Poland in 2008. Number<br />
of cases by age<br />
liczba przypadków<br />
Grupa<br />
C. upsalensiślone<br />
nieokre-<br />
wieku C. jejuni C. coli<br />
ogółem<br />
0 <strong>64</strong> 12 6 5 87<br />
1 54 11 - 5 70<br />
2 29 4 1 4 38<br />
3 9 - - 2 11<br />
4 10 1 - 1 12<br />
0-4 166 28 7 17 218<br />
05-09 13 1 1 1 16<br />
10-19 9 1 - 1 11<br />
20-49 9 1 - 2 12<br />
50-59 3 - - 2 5<br />
>60 5 2 - 1 8
Nr 2<br />
Kampylobakterioza w Polsce w 2008 roku 219<br />
Tabela IV. Kampylobakterioza w Polsce w 2008 roku. Najczęściej występujące objawy<br />
Table IV. Campylobacteriosis in Poland in 2008. Main sympotms<br />
objawy<br />
gatunek<br />
C. jejuni C. coli C. upsalensis nieokreślone<br />
Razem<br />
biegunka (z krwią) 204 (106) 33 (15) 8 (2) 24 (9) 269 (132)<br />
bóle brzucha 53 7 - 10 70<br />
wymioty 58 7 4 9 78<br />
gorączka 113 21 3 12 149<br />
inne 46 9 2 9 66<br />
(około 10%). U osób w przedziale wieku 20-49 lat<br />
wystąpiło 12 zachorowań, na<strong>tom</strong>iast u osób powyżej<br />
50 r.ż. - 13 zachorowań. W 2008 r. zachorowało 146<br />
mężczyzn i 124 kobiety (tab. III).<br />
Biegunka była dominującym objawem u osób<br />
chorych. Łącznie wystąpiła ona u 269 osób (99,6%),<br />
w tym u 132 (około 49%) była z krwią lub ze śladami<br />
krwi. Przy czym w przypadku zakażeń C. jejuni występowała<br />
u prawie 52% zakażonych, u osób zakażonych<br />
C.coli odsetek ten wyniósł 45,5%. W zachorowaniach<br />
spowodowanych C. upsalenssis biegunka występowała<br />
rzadko - u 25% przypadków. Ponadto u ponad 55%<br />
osób wystąpiła gorączka. Wymioty oraz bóle brzucha<br />
odnotowano odpowiednio u 78 i 70 osób (tab. IV).<br />
W 2008 r. odnotowano 2 ogniska kampylobakteriozy<br />
w kraju, oba w województwie śląskim. Jedno było<br />
wywołane gatunkiem Campylobacter jejuni i jedno<br />
Campylobacter coli. Były to, tak jak w większości<br />
ognisk spowodowanych tym patogenem, małe ogniska<br />
rodzinne, w których zachorowały odpowiednio trzy<br />
i dwie osoby.<br />
Otrzymano: 22.03.<strong>2010</strong><br />
Zaakceptowano do druku: 24.03.<strong>2010</strong><br />
Adres do korespondencji:<br />
Dr Małgorzata Sadkowska-Todys<br />
Zakład Epidemiologii<br />
Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego<br />
- Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong><br />
ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa<br />
mtodys@pzh.gov.pl
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 221 - 230<br />
Kronika epidemiologiczna<br />
Piotr Orysiak, Mirosław P Czarkowski, Małgorzata Sadkowska-Todys<br />
SALMONELOZY W POLSCE W 2008 ROKU<br />
SALMONELLOSIS IN POLAND IN 2008<br />
Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong><br />
w Warszawie<br />
STRESZCZENIE<br />
W 2008 r. zarejestrowano w Polsce ogółem 9 608<br />
zachorowań na salmonelozy odzwierzęce, a zapadalność<br />
wyniosła 25,2 na 100 000 ludności. Zarejestrowano<br />
9 478 przypadków salmoneloz jelitowych i 130<br />
pozajelitowych. Świadczy to o nadal utrzymującej się<br />
tendencji spadkowej w liczbie rejestrowanych przypadków<br />
salmoneloz w Polsce. Zmarło 6 chorych, u których<br />
salmoneloza była wskazana jako wyjściowa przyczyna<br />
zgonu. Od roku 2003 utrzymuje się wysoki, ponad 70%<br />
odsetek hospitalizacji osób zakażonych odzwierzęcymi<br />
pałeczkami Salmonella. Jednak odsetek hospitalizacji<br />
w ogniskach był ponad dwukrotnie mniejszy niż<br />
w 2007 r. i wyniósł 34%. W roku 2008 wystąpiło 201<br />
ognisk wywołanych pałeczkami Salmonella. Łącznie<br />
w ogniskach tych zachorowało 1 <strong>64</strong>7 osób, co stanowi<br />
ponad 17% wszystkich zarejestrowanych przypadków<br />
salmoneloz pokarmowych. W większości były to małe<br />
ogniska rodzinne. Podobnie jak w latach ubiegłych,<br />
najczęstszym czynnikiem etiologicznym w Polsce była<br />
S. Enteritidis. Zachorowania występowały głównie<br />
u dzieci w wieku poniżej 5 lat, a najwyższą zapadalność<br />
307 na 100 000 odnotowano u dzieci w 2. r. ż.. W porównaniu<br />
z 2007 r. przebadano w kierunku nosicielstwa<br />
o 5,7% mniej osób pracujących z żywnością, ale odsetek<br />
osób z wynikiem dodatnim pozostał na poziomie 0,3%.<br />
W latach 2005-2008 zarejestrowano 604 przypadki<br />
salmoneloz pozajelitowych, najczęściej były to:<br />
posocznica i bakteriemia, zakażenie dróg moczowych<br />
i zakażenie powłok ciała. Zmarło 86 chorych z salmonelozą<br />
pozajelitową, przy czym salmonelozę pozajelitową<br />
wskazano jako wyjściową przyczynę zgonu w 10<br />
przypadkach. Za większość zakażeń pozajelitowych odpowiadała<br />
S. Enteritidis (61%), jednak z ogółu zakażeń<br />
wywołanych przez ten serotyp tylko 0,9% przypada na<br />
zakażenia pozajelitowe. Na<strong>tom</strong>iast zakażenie serotypem<br />
Choleraesuis w największym odsetku przechodziły<br />
w postać pozajelitową (84%).<br />
Słowa kluczowe: salmonelozy, zakażenia pokarmowe,<br />
zakażenia jelitowe, zakażenia pozajelitowe, epidemiologia,<br />
Polska, rok 2008<br />
ABSTRACT<br />
In 2008, 9 608 salmonellosis cases were reported,<br />
the incidence was 25.2 per 100 000 population. Among<br />
them 9 478 cases were intestinal and 130 were extraintestinal.<br />
Salmonellosis was cause of death in 6 cases. In<br />
total 201 outbreaks were reported involving 1 <strong>64</strong>7 cases.<br />
The most common type of outbreaks were household<br />
outbreaks. The most frequently isolated serotype in<br />
outbreaks and single cases was S. Enteritidis. Like in<br />
previous years the highest incidence was in children<br />
aged 2 (307 per 100 000 population).<br />
In years 2005-2008, 604 cases of extraintestinal salmonellosis<br />
were reported. Most of them was sepsis and<br />
bacteremia. Underlying diseases were noted in 57% of<br />
cases. In the period 86 persons died, but extraintestinal<br />
salmonellosis was cause of death in 10 of them.<br />
Key words: salmonellosis, foodborne infections, intestinal<br />
infection, extraintestinal infection, epidemiology,<br />
Poland, 2008
222 Piotr Orysiak, Mirosław P Czarkowski, Małgorzata Sadkowska-Todys<br />
Nr 2<br />
Analizę sytuacji epidemiologicznej salmoneloz<br />
na terenie Polski w 2008 roku przeprowadzono na<br />
podstawie danych z rocznego biuletynu „Choroby zakaźne<br />
i zatrucia w Polsce w 2008 roku” (NIZP-PZH,<br />
GIS, Warszawa 2009), informacji z formularzy dochodzeń<br />
epidemiologicznych w ogniskach salmoneloz,<br />
nadesłanych przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne<br />
oraz informacji z laboratoriów stacji<br />
sanitarno-epidemiologicznych. Na<strong>tom</strong>iast charakterystykę<br />
zachorowań na salmonelozy pozajelitowe za lata<br />
2005-2008 opracowano na podstawie danych z formularzy<br />
o indywidualnych zachorowaniach, nadesłanych<br />
przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne<br />
do Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego<br />
Zakładu <strong>Higieny</strong>.<br />
Podobnie jak w latach poprzednich, klasyfikacja<br />
przypadków zachorowań spowodowanych odzwierzęcymi<br />
typami pałeczek Salmonella prowadzona była:<br />
w przypadku salmoneloz pokarmowych – według<br />
kryteriów zawartych w definicji podanej przez Komisję<br />
Europejską w decyzji 2002/253/EC, na<strong>tom</strong>iast<br />
w przypadku salmoneloz pozajelitowych – w oparciu<br />
o definicję opracowaną w kraju na potrzeby nadzoru<br />
epidemiologicznego. Obie definicje wprowadzono do<br />
rutynowego nadzoru w Polsce w 2005 r.<br />
SALMONELOZY W 2008 ROKU<br />
W 2008 r. w Polsce zarejestrowano ogółem 9608<br />
zachorowań na salmonelozy odzwierzęce (zapadalność<br />
25,2 na 100 000 ludności) (tab. I). W kraju nadal<br />
utrzymuje się stała tendencja spadkowa w liczbie rejestrowanych<br />
przypadków salmoneloz. W porównaniu<br />
z rokiem 2007 zarejestrowano o 2 096 mniej przypadków,<br />
na<strong>tom</strong>iast w stosunku do mediany za lata 2002-<br />
2006 o 6 398. Rejestrowany od roku 2003 ponad 70%<br />
odsetek hospitalizacji wyraźnie świadczy o tym, że<br />
badania laboratoryjne przeprowadzane są głównie w sytuacji,<br />
gdy osoba chora jest hospitalizowana, ponadto<br />
że lekarze pierwszego kontaktu z reguły nie kierują do<br />
badań laboratoryjnych osób z nieżytem żołądkowo-jelitowym.<br />
Tak wysoki odsetek hospitalizacji wskazuje<br />
również, że w Polsce rozpoznawane i zgłaszane są<br />
przede wszystkim przypadki salmoneloz o cięższym<br />
przebiegu. Pozwala to przypuszczać, że zachorowania<br />
na salmonelozy na terenie Polski są znacznie niedodiagnozowanie<br />
i niedorejestrowane.<br />
Podobnie jak w poprzednich latach, zachorowania<br />
występowały przede wszystkim w sezonie letnim,<br />
a szczyt zachorowań wystąpił w lipcu i w sierpniu<br />
(ryc. 1).<br />
Tabela I. Salmonelozy w Polsce w latach 1985-2008. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000 ludności, procent hospitalizowanych<br />
oraz liczba zgonów<br />
Table I. Salmonellosis in Poland in 1985-2008. Number of cases, incidence per 100 000 population, percentage of hospitalization<br />
and number of deaths<br />
<strong>Rok</strong><br />
Zatrucia pokarmowe 1) Zakażenia pozajelitowe 2) Razem<br />
l. zach. zapad. % hosp. l. zach. zapad. % hosp. l. zach. zapad. % hosp. l. zgonów<br />
1985-1989 3) 26 622 70,7 37,9 22 726 67,5 48,7 49 242 130,7 42,9 17<br />
1990 28 352 74,4 43,6 21 155 55,5 44,9 49 507 129,9 44,2 16<br />
1991 31 144 81,4 46,4 20 983 54,9 47,1 52 127 136,3 46,7 12<br />
1992 24 558 <strong>64</strong>,0 49,5 17 503 45,6 50,0 42 061 109,6 49,7 8<br />
1993 19 220 50,0 47,4 11 934 31,0 48,8 31 154 81,0 47,9 6<br />
1994 36 277 94,1 47,6 67 0,17 94,0 36 344 94,3 47,6 5<br />
1995 30 029 77,8 49,7 <strong>64</strong> 0,17 85,9 30 093 78,0 49,8 3<br />
1996 26 052 67,5 52,1 54 0,14 88,9 26 106 67,6 52,2 8<br />
1997 23 157 59,9 53,7 49 0,13 93,9 23 206 60,0 53,8 3<br />
1998 26 675 69,0 52,7 <strong>64</strong> 0,17 95,3 26 739 69,2 52,8 3<br />
1999 23 381 60,5 62,7 55 0,14 83,6 23 436 60,6 62,8 7<br />
2000 22 712 58,8 62,8 87 0,23 93,1 22 799 59,0 65,0 6<br />
2001 19 788 51,2 66,7 93 0,24 88,2 19 881 51,5 66,8 5<br />
2002 20 575 53,8 67,8 113 0,30 91,2 20 688 54,1 68,0 7<br />
2003 16 496 43,2 72,5 121 0,32 90,1 16 617 43,5 72,7 6<br />
2004 15 818 41,4 70,7 140 0,37 89,3 15 958 41,8 70,8 6<br />
2005 15 815 41,4 70,1 191 0,50 91,1 16 006 41,9 70,3 8<br />
2006 13 210 34,6 71,3 152 0,40 94,7 13 362 35,0 71,6 4<br />
2007 11 568 30,3 70,4 136 0,36 93,4 11 704 30,7 70,6 1<br />
2008 9 478 24,9 70,6 130 0,34 90,8 9 608 25,2 70,8 6<br />
1) zmiana w rejestracji: do 1993 r. wyłącznie zatrucia pokarmowe, od 1994 r. zatrucia pokarmowe oraz inne zakażenia żołądkowojelitowe<br />
2) zmiana w rejestracji: do 1993 r. inne salmonelozy niż zatrucia pokarmowe, od 1994 r. wyłącznie zakażenia pozajelitowe<br />
3) mediany<br />
Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP-PZH, MZiOS / GIS. Warszawa, Roczniki 1985-2008
Nr 2<br />
Salmonelozy w Polsce w 2008 roku 223<br />
Liczba zachorowań<br />
2 500<br />
2 000<br />
1 500<br />
1 000<br />
500<br />
0<br />
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII<br />
Miesiąc<br />
2008 r. 2007 r. Mediana 2002-2006<br />
Ryc. 1. Salmonelozy w Polsce w latach 2002-2008. Liczbazachorowań<br />
w wg Polsce miesiąca w latach zachorowania 2002-2008. Liczba<br />
Ryc. 1. Salmonelozy<br />
Fig. 1. zachorowań Salmonellosis wg miesiąca in Poland zachorowania in 2002-2008. Number of<br />
Fig. 1. Salmonellosis cases by month in Poland of onset in 2002-2008. Number<br />
of cases by month of onset<br />
W 2008 r. zarejestrowano 130 zachorowań na salmonelozy<br />
pozajelitowe (zapadalność 0,34 na 100 000).<br />
Jest to o 6 przypadków mniej niż w roku 2007 i o 61<br />
mniej niż w 2005 r.<br />
Ponad 95% wszystkich zarejestrowanych zachorowań<br />
na salmonelozy spełniało kryteria przypadku<br />
potwierdzonego (tab. II). Najniższy odsetek potwierdzonych<br />
przypadków odnotowano w województwie<br />
podkarpackim (89,9%). W województwie tym najwięcej<br />
zachorowań wystąpiło w ogniskach (36%), co może tłumaczyć<br />
tak duży udział przypadków prawdopodobnych.<br />
Tabela II. Salmonelozy w Polsce w 2008 r. Liczba i procentowy<br />
udział zachorowań wg kategorii definicji<br />
przypadku i województw<br />
Table II. Salmonellosis in Poland in 2008. Number of cases<br />
and percentage by case definition and voivodeship<br />
Przypadek<br />
prawdopodobndzony<br />
potwier-<br />
Razem<br />
Województwo<br />
liczbbba<br />
% licz-<br />
% licz-<br />
%<br />
POLSKA 460 4,8 9 148 95,2 9 608 100,0<br />
1. Dolnośląskie - - 431 100,0 431 100,0<br />
2. Kujawsko-pomorskie 61 8,0 704 92,0 765 100,0<br />
3. Lubelskie 16 2,3 680 97,7 696 100,0<br />
4. Lubuskie 7 3,6 190 96,4 197 100,0<br />
5. Łódzkie 50 7,6 610 92,4 660 100,0<br />
6. Małopolskie 10 1,2 812 98,8 822 100,0<br />
7. Mazowieckie 100 6,4 1 462 93,6 1 562 100,0<br />
8. Opolskie 2 0,9 210 99,1 212 100,0<br />
9. Podkarpackie 82 10,1 726 89,9 808 100,0<br />
10. Podlaskie 7 2,0 335 98,0 342 100,0<br />
11. Pomorskie 26 4,3 580 95,7 606 100,0<br />
12. Śląskie 61 7,3 771 92,7 832 100,0<br />
13. Świętokrzyskie 3 0,9 336 99,1 339 100,0<br />
14. Warmińsko-mazurskie 2 0,5 385 99,5 387 100,0<br />
15. Wielkopolskie 28 4,5 599 95,5 627 100,0<br />
16. Zachodniopomorskie 5 1,6 317 98,4 322 100,0<br />
Źródło: Roczne sprawozdania o zachorowaniach na choroby<br />
zakaźne, zakażeniach i zatruciach (MZ-56) nadesłane do Zakładu<br />
Epidemiologii NIZP-PZH przez wojewódzkie stacje sanitarnoepidemiologiczne<br />
Tabela III. Salmonelozy w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 ludności wg województw<br />
Table III. Salmonellosis in Poland in 2002-2008. Number of cases and incidence per 100 000 population by voivodeship<br />
Salmonelozy ogółem<br />
Zakażenia pozajelitowe<br />
Województwo<br />
2002-2006<br />
2002-2006<br />
2007 r. 2008 r.<br />
(mediany)<br />
(mediany)<br />
2007 r. 2008 r.<br />
l. zach. zapad. l. zach. zapad. l. zach. zapad. l. zach zapad. l. zach zapad. l. zach. zapad.<br />
POLSKA 16 006 41,9 11 704 30,7 9 608 25,2 140 0,37 136 0,36 130 0,34<br />
1. Dolnośląskie 857 29,6 548 19,0 431 15,0 2 0,07 5 0,17 8 0,28<br />
2. Kujawsko-pomorskie 1 199 57,9 668 32,3 765 37,0 15 0,72 8 0,39 20 0,97<br />
3. Lubelskie 1 412 <strong>64</strong>,4 1 088 50,2 696 32,2 3 0,14 4 0,18 2 0,09<br />
4. Lubuskie 468 46,4 254 25,2 197 19,5 5 0,50 6 0,59 7 0,69<br />
5. Łódzkie 921 35,5 774 30,2 660 25,9 4 0,15 5 0,20 4 0,16<br />
6. Małopolskie 1 232 37,8 1 062 32,4 822 25,0 10 0,31 7 0,21 5 0,15<br />
7. Mazowieckie 2 259 44,0 1 689 32,6 1 562 30,1 28 0,55 13 0,25 13 0,25<br />
8. Opolskie 378 35,9 281 27,0 212 20,5 2 0,19 4 0,38 2 0,19<br />
9. Podkarpackie 1 150 54,8 985 47,0 808 38,5 7 0,33 9 0,43 10 0,48<br />
10. Podlaskie 562 46,8 482 40,4 342 28,7 3 0,25 7 0,59 2 0,17<br />
11. Pomorskie 1 190 54,2 754 34,2 606 27,4 10 0,46 14 0,63 9 0,41<br />
12. Śląskie 1 259 26,8 853 18,3 832 17,9 15 0,32 20 0,43 23 0,49<br />
13. Świętokrzyskie 557 43,2 344 26,9 339 26,6 5 0,39 6 0,47 1 0,08<br />
14. Warmińsko-mazurskie <strong>64</strong>6 45,2 536 37,6 387 27,1 1 0,07 4 0,28 0 0,00<br />
15. Wielkopolskie 1 156 34,3 977 28,9 627 18,5 17 0,51 17 0,50 15 0,44<br />
16. Zachodniopomorskie 762 44,9 409 24,2 322 19,0 3 0,18 7 0,41 9 0,53<br />
Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP-PZH, GIS, Warszawa. Roczniki 2002-2008
224 Piotr Orysiak, Mirosław P Czarkowski, Małgorzata Sadkowska-Todys<br />
Nr 2<br />
W 2008 r. znaczący spadek zapadalności na salmonelozy<br />
odzwierzęce ogółem (przynajmniej o 5%<br />
w porównaniu do roku poprzedniego) zanotowano<br />
w 13 województwach (tab. III). Najbardziej obniżyła<br />
się zapadalność w województwach: lubelskim i wielkopolskim<br />
(po 36%). Na<strong>tom</strong>iast wyraźny wzrost zapadalności<br />
wystąpił w województwie kujawsko-pomorskim<br />
(o 14%).<br />
W roku 2008 w ramach nadzoru nad chorobami<br />
przenoszonymi drogą pokarmową zgłoszono 201<br />
ognisk wywołanych pałeczkami Salmonella. Łącznie<br />
w ogniskach tych zachorowało 1 <strong>64</strong>7 osób, co stanowi<br />
17% wszystkich zarejestrowanych przypadków salmonelozy<br />
pokarmowej. W większości były to małe ogniska<br />
rodzinne. Wśród ognisk spowodowanych zakażeniem<br />
pałeczkami Salmonella, w 128 (63,7%) ogniskach<br />
zachorowało 5 lub mniej osób. Tylko w 10 ogniskach<br />
(5%) zachorowało 30 lub więcej osób, w tym w trzech<br />
zarejestrowano ponad 50 zachorowań (tab. IV). W 180<br />
ogniskach (90% wszystkich zgłoszonych) czynnikiem<br />
etiologicznym była S. Enteritidis, a w 7 (3,5%) S. Typhimurium.<br />
Ponadto zarejestrowano 5 ognisk wywołanych<br />
przez inne serotypy, w tym: S. Hadar (2), S. Virchow (2)<br />
i S. Newport (jedno ognisko). Na<strong>tom</strong>iast w 3 określono<br />
jedynie grupę serologiczną, a w 6 nie określono ani typu<br />
ani grupy serologicznej.<br />
W porównaniu do ponad 70% hospitalizowanych<br />
spośród wszystkich osób zakażonych odzwierzęcymi<br />
pałeczkami Salmonella w 2008 r., w ogniskach odsetek<br />
hospitalizacji był mniejszy i wyniósł 34%.<br />
W 10 największych ogniskach salmoneloz, zachorowało<br />
łącznie 439 osób (w tym 115 dzieci do 14<br />
roku życia), z czego 65 chorych hospitalizowano. W 8<br />
ogniskach czynnikiem etiologicznym była S. Enteritidis,<br />
jedno ognisko było spowodowane przez S. Typhimurium<br />
i jedno przez S. Virchow. Więcej informacji na<br />
temat ognisk zakażeń pokarmowych wywołanych przez<br />
pałeczki Salmonella zamieszczono w opracowaniu pt.<br />
„Zatrucia i zakażenia pokarmowe”.<br />
W Polsce od 1996 r. stwierdzono występowanie zachorowań<br />
na salmonelozy spowodowane łącznie przez<br />
167 sterotypów pałeczek Salmonella. W roku 2008 zarejestrowane<br />
przypadki salmoneloz były wywyoływane<br />
przez 60 różnych sterotypów, z których 16 izolowano<br />
orocznie od 12 lat. Ponadto warto zauważyć, że grupa<br />
pięiu sterotypów (tj. S. Enteritidis, S. Typhimurium, S.<br />
Virchow, S. Hadar i S. Infantis) najczęściej powodujących<br />
zahorowania, nie zmieniła się w tym okresie.<br />
Podobnie jak w latach ubiegłych, w 2008 r. we<br />
wszystkich województwach najczęstszym czynnikiem<br />
etiologicznym zarówno w ogniskach jak i zachorowaniach<br />
sporadycznych, była S. Enteritidis (tab. V). Udział<br />
zachorowań wywołanych tym typem serologicznym<br />
Tabela IV. Salmonelozy w Polsce w 2008 r. Charakterystyka największych ognisk zbiorowych zatruć pokarmowych wywołanych<br />
przez pałeczki Salmonella (powyżej 30 zachorowań w ognisku)<br />
Table IV. Salmonellosis in Poland in 2008. Outbreaks of foodborne infections caused by Salmonella involving 30 cases<br />
and more.<br />
Liczba zachorowatali-zowanych<br />
(typ serologiczny związane z wystąpieniem<br />
Miesiąc<br />
Liczba hospi-<br />
Czynnik etiologiczny Miejsce i okoliczności<br />
Teren wystąpienia ogniska<br />
(w tym dzieci 0-14 lat) Salmonella)<br />
ogniska<br />
województwo powiat<br />
58 (5) 4 (1) Enteritidis<br />
Restauracja (przyjęcie<br />
weselne)<br />
podkarpackie Tarnobrzeg czerwiec<br />
55 (2) 6 (0) Virchow<br />
Ośrodek szkolno-wychowawczy<br />
(żywienie kujawsko-pomorskie Włocławek luty<br />
zbiorowe)<br />
52 (1) 8 (1) Typhimurium<br />
Dom Ludowy<br />
(przyjęcie weselne)<br />
podkarpackie krośnieński sierpień<br />
49 (6) 12 (3) Enteritidis<br />
Restauracja (przyjęcie<br />
komunijne)<br />
mazowieckie nowodworski maj<br />
41 (41) 2 (2) Enteritidis<br />
Przedszkole (żywienie<br />
zbiorowe)<br />
kujawsko-pomorskie Toruń wrzesień<br />
41 (28) 4 (4) Enteritidis<br />
Szkoła (poczęstunek okolicznościowy)<br />
kujawsko-pomorskie włocławski październik<br />
38 (1) 0 (0) Enteritidis<br />
Dom Ludowy (przyjęcie<br />
weselne)<br />
podkarpackie krośnieński maj<br />
37 (3) 12 (2) Enteritidis<br />
Restauracja (przyjęcie<br />
weselne)<br />
opolskie strzelecki sierpień<br />
35 (28) 6 (5) Enteritidis Obóz harcerski pomorskie kościerski lipec<br />
33 (0) 11 (0) Enteritidis<br />
Kompleks gastronomiczno-hotelowy<br />
(przyjęcie podlaskie łomżyński sierpień<br />
weselne)<br />
Źródło: Formularze z opracowania ognisk zatruć pokarmowych i zakażeń żoładkowo jelitowych nadesłane do Zakładu Epidemiologii<br />
NIZP-PZH przez stacje sanitarno-epidemiologiczne
Nr 2<br />
Salmonelozy w Polsce w 2008 roku 225<br />
Tabela V. Salmonelozy w Polsce w latach 2007-2008. Liczba zachorowań wg typu serologicznego pałeczek Salmonella<br />
oraz województw<br />
Table V. Salmonellosis in Poland in 2007-2008. Number of cases by serotype and voivodeship<br />
Polska<br />
Województwo<br />
Typ serologiczny<br />
Salmonella<br />
2007 r.<br />
2008 r.<br />
Dolnośląskie<br />
Lubelskie<br />
Lubuskie<br />
Łódzkie<br />
Małopolskie<br />
Mazowieckie<br />
Opolskie<br />
Podkarpackie<br />
Podlaskie<br />
Pomorskie<br />
Śląskie<br />
Kujawskopomorskie<br />
Świętokrzyskie<br />
Warmińskomazurskie<br />
Wielkopolskie<br />
Zachodniopomorskie<br />
Razem 11 704 9 608 431 765 696 197 660 822 1 562 212 808 342 606 832 339 387 627 322<br />
Enteritidis 9 507 7 504 356 562 598 157 427 668 1 237 183 663 256 339 667 307 293 541 250<br />
Typhimurium 737 626 30 49 36 14 30 61 91 13 94 27 20 69 9 26 32 25<br />
Virchow 174 262 8 70 15 9 10 14 38 3 10 9 5 34 9 7 13 8<br />
Hadar 121 109 1 5 11 - 14 23 21 - 13 6 2 - 3 1 3 6<br />
Infantis 165 96 6 5 6 6 10 7 23 3 4 3 4 - 1 5 9 4<br />
Mbandaka 18 34 - - - 1 3 3 9 - 2 4 - 6 1 1 3 1<br />
Newport 30 28 - 1 - 3 - 3 10 2 2 1 - - - 2 3 1<br />
Agona 21 26 - 1 1 - 1 9 1 1 6 - - 5 - - - 1<br />
Indiana 11 22 - 1 - 1 1 5 2 1 1 - - 3 1 - 1 5<br />
Saintpaul 12 19 - - 5 - 2 1 6 - 2 - - 1 - - 2 -<br />
Heidelberg 4 16 2 - - 1 - - 1 - - 1 - 11 - - - -<br />
Isangi 1 12 - - - - - 1 - - - - - 9 2 - - -<br />
Oranienburg 3 11 - - - 2 - 1 2 - - - - 3 - 1 2 -<br />
Derby 11 10 - - 1 - - - 5 - - 1 - - - - 1 2<br />
Thompson 4 9 - - - 1 - - - - - - - 7 - - 1 -<br />
Braenderup 3 6 1 - - 1 1 1 2 - - - - - - - - -<br />
Goldcoast 2 6 - - - - - - 1 - - 2 - - 3 - - -<br />
Schleissheim 10 6 - - - - - 4 - - 2 - - - - - - -<br />
Chester 6 5 1 - 2 1 - - - - - - - - - 1 - -<br />
Inny określony 105 79 3 6 6 - 4 3 10 5 8 4 1 10 1 4 3 11<br />
Nieokreślony 759 722 23 65 15 - 157 18 103 1 1 28 235 7 2 46 13 8<br />
Źródło: Roczne sprawozdania o zachorowaniach na salmonelozy wg czynnika etiologicznego i wieku nadesłane do Zakładu Epidemiologii<br />
NIZP-PZH przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne<br />
w ogólnej liczbie zachorowań na salmonelozy w Polsce<br />
w roku 2008 był podobny jak w roku 2007 i wyniósł<br />
78% (tab. VI). Na<strong>tom</strong>iast w latach dziewięćdziesiątych<br />
udział ten wahał się w granicach 85-90%. Duża liczba<br />
zachorowań w 2008 r. była również spowodowana przez<br />
S. Typhimurium – 626 przypadków (ponad 6,5%). O ponad<br />
50% wzrosła liczba zachorowań wywołanych przez<br />
S. Virchow. W 2008 roku ich udział w ogólnej liczbie<br />
zachorowań wyniósł 2,7%. Zmalała na<strong>tom</strong>iast liczba<br />
zachorowań spowodowanyh przes S. Hadar i S. Infantis.<br />
Największa różnorodność serotypów wystąpiła<br />
w województwie mazowieckim. Na<strong>tom</strong>iast w województwie<br />
pomorskim nadal typowanie serologiczne<br />
prowadzi się najrzadziej w Polsce. W roku 2008 nie<br />
określono typu serologicznego w izolatach pochodzących<br />
od 39% chorych z tego województwa. Również w<br />
województwie łódzkim liczba przypadków, w których<br />
nie określono serotypu jest dość duża (24% zachorowań).<br />
Z analizy zachorowań według miejsca zamieszkania<br />
wynika, że częstość występowania nieżytów żołądkowo-jelitowych<br />
wywołanych przez pałeczki Salmonella<br />
była w miastach nieco niższa niż na terenach wiejskich<br />
(zapadalność wynosiła odpowiednio 23,8 i 26,6 na<br />
100 000). Na<strong>tom</strong>iast salmonelozy pozajelitowe znacznie<br />
częściej rozpoznawano wśród mieszkańców miast<br />
(zapadalność odpowiednio 0,39 i 0,26 na 100 000).<br />
Analiza danych o liczbie zachorowań na salmonelozy<br />
w grupach wieku pozwala stwierdzić, że podobnie<br />
jak w latach poprzednich, najczęściej chorowały dzieci<br />
w wieku poniżej 5 lat, przy czym najwyższa zapadalność<br />
307 na 100 000 wystąpiła u dzieci w 2. roku życia<br />
(tab. VII). Salmonelozy pozajelitowe najczęściej rozpoznawano<br />
u dzieci w pierwszym i drugim roku życia.<br />
Zapadalność w tym wieku wynosiła odpowiednio 2,27<br />
i 1,32 na 100 000.<br />
Najczęstsze typy serologiczne pałeczek Salmonella<br />
izolowane od chorych i osób z innych badanych grup,<br />
w tym tzw. branżowców (osoby wykonujące pracę<br />
w określonych zawodach) zestawiono w tabeli VIII.<br />
Ponad 81% chorych i ponad 45% bakteriologicznie<br />
dodatnich osób zdrowych badanych w związku z wykonywanymi<br />
pracami zawodowymi było zakażonych<br />
S. Enteritidis.<br />
W porównaniu z rokiem 2007 zmniejszyła się<br />
o 5,7% liczba osób badanych, wykonujących pracę
226 Piotr Orysiak, Mirosław P Czarkowski, Małgorzata Sadkowska-Todys<br />
Nr 2<br />
Tabela VI. Salmonelozy w Polsce w 2008 r. Liczba zachorowań wg typu serologicznego pałeczek Salmonella oraz wieku<br />
Table VI. Salmonellosis in Poland in 2008. Number of cases by serotype and age<br />
Typ serologiczny<br />
Salmonella<br />
Razem<br />
Grupa<br />
wieku<br />
liczba % 0 1 2 3 4 0-4 5-9 10-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60 +<br />
Razem 9 608 100,0 1 009 1 165 844 <strong>64</strong>2 474 4 134 1 116 890 701 550 455 674 1 088<br />
Enteritidis 7 504 78,1 711 918 687 520 397 3233 962 <strong>64</strong>2 542 434 354 535 802<br />
Typhimurium 626 6,5 90 82 57 43 27 299 48 61 52 29 32 41 <strong>64</strong><br />
Virchow 262 2,7 32 20 3 3 4 62 12 72 12 16 10 27 51<br />
Hadar 109 1,1 7 4 4 1 1 17 4 16 20 16 10 6 20<br />
Infantis 96 1,0 21 14 7 1 4 47 1 9 3 8 7 6 15<br />
Mbandaka 34 0,4 9 5 1 2 - 17 1 5 2 1 2 4 2<br />
Newport 28 0,3 3 4 1 - - 8 1 7 3 2 1 3 3<br />
Agona 26 0,3 5 2 1 1 - 9 2 1 3 1 2 3 5<br />
Indiana 22 0,2 3 4 - - - 7 - 4 3 1 3 1 3<br />
Saintpaul 19 0,2 4 2 1 2 - 9 2 - 1 2 - 2 3<br />
Heidelberg 16 0,2 4 1 - 2 - 7 - 2 3 - 2 - 2<br />
Isangi 12 0,1 6 4 1 - - 11 - - - - 1 - -<br />
Oranienburg 11 0,1 2 1 - 2 - 5 1 - 2 1 - 1 1<br />
Derby 10 0,1 1 - 2 - - 3 - 1 3 - - - 3<br />
Thompson 9 0,1 2 1 1 - - 4 1 - 1 - 2 - 1<br />
Braenderup 6 0,1 - 1 - 1 - 2 - 2 - 2 - - -<br />
Goldcoast 6 0,1 - - - - - 0 - 3 1 - 2 - -<br />
Schleissheim 6 0,1 5 - - - - 5 - - 1 - - - -<br />
Chester 5 0,1 1 1 - 1 - 3 - 1 1 - - - -<br />
Inny określony 79 0,8 9 8 4 3 3 27 4 10 7 6 10 8 7<br />
Nieokreślony 722 7,5 94 93 74 60 38 359 77 54 41 31 17 37 106<br />
Źródło: Roczne sprawozdania o zachorowaniach na salmonelozy wg czynnika etiologicznego i wieku nadesłane do Zakładu Epidemiologii<br />
NIZP-PZH przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne<br />
Tabela VII. Salmonelozy w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000 ludności i udział<br />
procentowy wg wieku<br />
Table VII. Salmonellosis in Poland in 2002-2008. Number of cases, incidence per 100 000 population, and percentage of<br />
cases by age<br />
Salmonelozy ogółem<br />
Zakażenia pozajelitowe<br />
2002-2006<br />
2002-2006<br />
Grupa<br />
2007 r. 2008 r.<br />
2007 r. 2008 r.<br />
(mediana)<br />
(mediana)<br />
wieku<br />
l. zapad.<br />
zach. pad. zach. pad. zach. pad. zach. pad. zach. pad.<br />
l. za-<br />
l. za-<br />
l. za-<br />
l. za-<br />
l. za-<br />
%<br />
%<br />
%<br />
%<br />
zach.<br />
Razem 16 006 41,9 11 704 30,7 100,0 9 608 25,2 100,0 140 0,37 136 0,36 100,0 130 0,34 100,0<br />
0 1 183 329,3 1 147 303,4 9,8 1 009 254,0 10,5 9 2,55 9 2,38 6,6 9 2,27 6,9<br />
1 1 521 425,5 1 371 373,1 11,7 1 165 307,0 12,1 7 1,90 6 1,63 4,4 5 1,32 3,8<br />
2 1 153 312,1 962 268,6 8,2 844 229,7 8,8 5 1,42 3 0,84 2,2 1 0,27 0,8<br />
3 868 229,2 737 209,8 6,3 <strong>64</strong>2 179,4 6,7 1 0,29 2 0,57 1,5 1 0,28 0,8<br />
4 637 168,3 523 149,3 4,5 474 135,0 4,9 1 0,27 1 0,29 0,7 0 0,00 0,0<br />
0 - 4 5 360 291,1 4 740 262,6 40,5 4 134 223,1 43,0 20 1,09 21 1,16 15,4 16 0,86 12,3<br />
5 - 9 1 773 83,1 1 376 72,9 11,8 1 116 60,7 11,6 2 0,10 3 0,16 2,2 5 0,27 3,8<br />
10-19 1 918 34,7 1 181 23,6 10,1 890 18,4 9,3 3 0,05 1 0,02 0,7 4 0,08 3,1<br />
20-29 1 850 29,3 896 14,0 7,7 701 11,1 7,3 7 0,11 2 0,03 1,5 4 0,06 3,1<br />
30-39 1 198 24,2 711 13,3 6,1 550 10,1 5,7 7 0,14 9 0,17 6,6 5 0,09 3,8<br />
40-49 1 259 21,9 <strong>64</strong>7 12,4 5,5 455 9,0 4,7 14 0,24 9 0,17 6,6 11 0,22 8,5<br />
50-59 1 172 23,2 907 16,0 7,7 674 11,7 7,0 24 0,45 27 0,48 19,9 31 0,54 23,8<br />
60 + 1 661 25,4 1 246 18,4 10,6 1 088 15,6 11,3 63 0,96 <strong>64</strong> 0,94 47,1 54 0,77 41,5<br />
Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP-PZH, GIS, Warszawa. Roczniki 2002-2008
Nr 2<br />
Salmonelozy w Polsce w 2008 roku 227<br />
Tabela VIII. Salmonelozy w Polsce w 2008 r. Najczęstsze typy serologiczne pałeczek Salmonella u zarejestrowanych chorych<br />
oraz izolowane od osób chorych i zdrowych badanych w laboratoriach stacji sanitarno-epidemiologicznych<br />
Table VIII. Salmonellosis in Poland in 2008. Prevalent serotypes of Salmonella strains from registered cases and from<br />
cases, contacts and food staff examinated in laboratories of sanitary epidemiological stations<br />
Typ serologiczny<br />
Salmonella<br />
Badani w laboratoriach stacji sanitarno-epidemiologicznych 2)<br />
Chorzy (ogółem) 1)<br />
chorzy otocz. chorych branżowcy<br />
liczba % liczba % liczba % liczba %<br />
Razem<br />
2007 r. 11 704 100,0 4 260 100,0 1 522 100,0 1 825 100,0<br />
2008 r. 9 608 100,0 3 108 100,0 1 118 100,0 1 541 100,0<br />
Enteritidis 7 504 78,1 2 516 81,0 934 83,5 702 45,6<br />
Typhimurium 626 6,5 236 7,6 <strong>64</strong> 5,7 147 9,5<br />
Virchow 262 2,7 156 5,0 31 2,8 157 10,2<br />
Hadar 109 1,1 45 1,4 18 1,6 70 4,5<br />
Infantis 96 1,0 41 1,3 31 2,8 138 9,0<br />
Mbandaka 34 0,4 3 0,1 6 0,5 40 2,6<br />
Newport 28 0,3 19 0,6 9 0,8 23 1,5<br />
Agona 26 0,3 11 0,4 2 0,2 29 1,9<br />
Indiana 22 0,2 2 0,1 2 0,2 18 1,2<br />
Saintpaul 19 0,2 7 0,2 6 0,5 11 0,7<br />
Heidelberg 16 0,2 1 0,0 - - - -<br />
Isangi 12 0,1 2 0,1 - - 6 0,4<br />
Oranienburg 11 0,1 3 0,1 1 0,1 6 0,4<br />
Derby 10 0,1 - - - - 15 1,0<br />
Inny określony 111 1,2 57 1,8 11 1,0 149 9,7<br />
Nieokreślony 722 7,5 9 0,3 3 0,3 30 1,9<br />
1) Źródło: Roczne sprawozdania o zachorowaniach na salmonelozy wg czynnika etiologicznego i wieku nadesłane do Zakładu Epidemiologii<br />
NIZP-PZH przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne<br />
2) Źródło: Roczne sprawozdania z badań laboratoryjnych w kierunku zakażeń wywołanych przez pałeczki Salmonella i Shigella<br />
nadesłane do Zakładu Bakteriologii NIZP-PZH przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne<br />
Tabela IX. Salmonelozy w Polsce w 2008 r. Wyniki badań bakteriologicznych w kierunku pałeczek Salmonella i Shigella<br />
prowadzonych w laboratoriach stacji sanitarno-epidemiologicznych wg grup badanych osób<br />
Table IX. Salmonellosis in Poland in 2008. Results of bacteriological examinations of different groups of persons: cases,<br />
convalescents, carriers, contacts, food staff and others<br />
Badane grupy<br />
Liczba osób<br />
Liczba osób z wynikiem dodatnim<br />
badanych Ogółem (%) S. Typhi S. Paratyphi In. Salm. Shigella<br />
Chorzy 39 3<strong>64</strong> 3 109 7,9 - 1 3 108 21<br />
Ozdrowieńcy 9 539 3 418 35,8 1 2 3 415 1<br />
Nosiciele 6 166 1 458 23,6 2 - 1 456 1<br />
Kontakty 16 424 1 120 6,8 2 - 1 118 4<br />
Branżowcy 493 706 1 542 0,3 - 1 1 541 2<br />
Inne grupy 5 325 68 1,3 - - 68 -<br />
Źródło: Roczne sprawozdania z badań laboratoryjnych w kierunku zakażeń wywołanych przez pałeczki Salmonella i Shigella<br />
nadesłane do Zakładu Bakteriologii NIZP-PZH przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne<br />
w określonych zawodach (przede wszystkim osoby<br />
pracujące z żywnością), z 523 688 w 2007 r. do 493<br />
706 w 2008 r. (tab. IX), przy czym proporcja osób<br />
z wynikiem dodatnim utrzymała się na poziomie 0,3%.<br />
Wg danych Głównego Urzędu Statystycznego<br />
w 2008 r. zakażenie pałeczkami Salmonella było wyjściową<br />
przyczyną zgonu 6 osób. W 1 przypadku było to<br />
salmonelozowe zatrucie pokarmowe, a w 5 salmoneloza<br />
pozajelitowa pod postacią posocznicy.<br />
SALMONELOZY POZAJELITOWE<br />
W LATACH 2005-2008<br />
W latach 2005-2008 zarejestrowano łącznie 604<br />
przypadki salmoneloz pozajelitowych (średnia zapadalność<br />
0,40 na 100 000). W 2005 roku zarejestrowano<br />
największą liczbę zachorowań od czasu wyodrębnienia<br />
tej postaci salmoneloz w systemie rejestracji chorób<br />
zakaźnych podlegających obowiązkowi zgłaszania.<br />
W kolejnych latach liczba zachorowań zmniejszała się.<br />
Tendencja ta towarzyszyła spadkowi ogólnej liczby<br />
zachorowań na salmonelozy. Można to również łączyć
228 Piotr Orysiak, Mirosław P Czarkowski, Małgorzata Sadkowska-Todys<br />
Nr 2<br />
Tabela X. Salmonelozy pozajelitowe w Polsce w latach 2005-2008. Kliniczna postać zachorowań<br />
Table X. Extraintestinal salmonellosis in Poland in 2005-2008. Clinical manifestations<br />
Numer<br />
statystyczny<br />
ICD-10<br />
Postać kliniczna<br />
Ogółem<br />
Z innymi chorobami<br />
współwystępującymi<br />
(z wyj. zatruć<br />
pokarm.)<br />
Bez innych<br />
chorób współwystępujących<br />
Współwystępujące z zatruciem<br />
pokarm.<br />
Z innymi<br />
chorobami<br />
współwystępującymi<br />
Bez innych<br />
chorób współwystępujących<br />
l. zach.<br />
l. zgonów<br />
l. zgonów<br />
l. zgonów<br />
l. zgonów<br />
l. zgonów<br />
A02.1 - Ogółem<br />
A02.9<br />
604 1) 86 343 68 261 18 125 29 143 6<br />
A02.1 Posocznica / bakteriemia 342 58 206 47 136 11 85 23 102 4<br />
A02.2 Umiejscowione zakażenia 61 5 37 4 24 1 8 0 4 0<br />
- zapalenie stawów 22 - 11 - 11 - 3 - 2 -<br />
- zap. opon m-r / mózgu 11 4 7 3 4 1 - - 1 -<br />
- zap. kości 6 - 2 - 4 - - - - -<br />
- zap. płuc 19 1 15 1 4 - 4 - - -<br />
- zap. nerek 3 - 2 - 1 - 1 - 1 -<br />
A02.8 Inne określone zakażenia 195 20 97 15 98 5 31 5 34 1<br />
- zak. dróg moczowych 92 9 42 8 50 1 15 3 18 -<br />
- zak. powłok ciała 51 2 32 2 19 - 6 - 4 -<br />
- zap. otrzewnej / narz. uk. pokarm. 30 4 14 2 16 2 8 1 9 -<br />
- inne 22 5 9 3 13 2 2 1 3 1<br />
A02.9 Nieokreślone zakażenia 6 3 3 2 3 1 1 1 3 1<br />
1) po zweryfikowaniu zgodności z definicją przypadku, przyjętą na potrzeby nadzoru epidemiologicznego<br />
Źródło: Wywiady epidemiologiczne przesyłane do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH przez stacje sanitarno-epidemiologiczne<br />
Tabela XI. Salmonelozy w Polsce w latach 2005-2008. Liczba i udział procentowy zachorowań wg typu serologicznego<br />
pałeczek Salmonella<br />
Table XI. Salmonellosis in Poland in 2005-2008. Number of cases and percentage by serotype<br />
Typ serologiczny<br />
Zakażenia pozajelitowe 1) Zatrucia pokarmowe 2) % zakażeń pozajelitowych<br />
Salmonella<br />
l. zach % l. zach % w ogólnej liczbie salmoneloz<br />
Razem 604 3) 100,0 50076 100,0 1,2<br />
Enteritidis 370 61,3 40821 81,5 0,9<br />
Typhimurium 47 7,8 2719 5,4 1,7<br />
Virchow 18 3,0 825 1,6 2,1<br />
Choleraesuis 16 2,6 3 0,0 84,2<br />
Hadar 11 1,8 844 1,7 1,3<br />
Infantis 9 1,5 805 1,6 1,1<br />
Newport 6 1,0 153 0,3 3,8<br />
Indiana 5 0,8 62 0,1 7,5<br />
Tennessee 4 0,7 8 0,0 33,3<br />
Sanjuan 2 0,3 0 0,0 100,0<br />
Mbandaka 2 0,3 96 0,2 2,0<br />
Heidelberg 2 0,3 24 0,0 7,7<br />
Inny określony 4) 14 2,3 751 1,5 1,8<br />
Nieokreślony 98 16,2 2965 5,9 3,2<br />
1) Źródło: Wywiady epidemiologiczne przesyłane do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH przez stacje sanitarno-epidemiologiczne<br />
2) Źródło: Roczne sprawozdania o zachorowaniach na salmonelozy wg czynnika etiologicznego i wieku nadesłane do Zakładu Epidemiologii<br />
NIZP-PZH przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne<br />
3) po zweryfikowaniu zgodności z definicją przypadku NIZP-PZH na podstawie wywiadów kliniczno-epidemiologicznych<br />
4) w tym zakażenia mieszane
Nr 2<br />
Salmonelozy w Polsce w 2008 roku 229<br />
z wprowadzeniem w 2005 r. w nadzorze epidemiologicznym<br />
definicji przypadków chorób zakaźnych<br />
i eliminowaniem w kolejnych latach przez stacje sanitarno-epidemiologiczne<br />
zgłoszeń niektórych przypadków<br />
niespełniających kryteriów definicji.<br />
Najbardziej dyskusyjna jest klasyfikacja zakażeń<br />
krwi, z uwagi na konieczność rozróżnienia posocznicy i<br />
bakteriemii (bezobjawowe zakażenie, które nie powinno<br />
być zgłaszane, jako zachorowanie, jeżeli nie towarzyszy<br />
innej postaci salmonelozy pozajelitowej). Z uwagi na<br />
liczną grupę chorych z chorobą towarzyszącą lub z nieżytem<br />
żołądkowo-jelitowym wywołanym przez pałeczki<br />
Salmonella, przyczyna objawów umożliwiających<br />
stwierdzenie posocznicy (m.in. gorączka) nie zawsze<br />
może być jednoznacznie określona. Z tego powodu<br />
bakteriemia może być w pewnych sytuacjach uznana<br />
za posocznicę, która jednak przez część lekarzy utożsamiana<br />
jest wyłącznie ze wstrząsem septycznym. Pełna<br />
weryfikacja zgłaszanych przypadków na poziomie<br />
kraju z powodu ograniczonego zakresu otrzymywanej<br />
informacji nie jest możliwa i nie obejmuje przypadków<br />
odrzuconych wcześniej na poziomie stacji sanitarno-<br />
-epidemiologicznych. Wskazane jest więc podjęcie<br />
próby zdefiniowania kryteriów pozwalających na jednoznaczne<br />
określenie postaci klinicznych salmoneloz<br />
pozajelitowych na potrzeby nadzoru sanitarno-epidemiologicznego.<br />
Z powodu trudności w jednoznacznej<br />
klasyfikacji posocznica oraz postać zachorowania określana<br />
wcześniej jako „bakteriemia w immunosupresji”<br />
zostały potraktowane łącznie w zestawieniu postaci<br />
klinicznych salmoneloz pozajelitowych (tab. X).<br />
Podobnie, jak w 2004 r., w kolejnych latach, posocznice<br />
i bakteriemie stanowiły najczęstszą postać kliniczną<br />
salmonelozy pozajelitowej (342 zachorowania).<br />
Znacznie rzadziej stwierdzano umiejscowione zakażenia<br />
(łącznie 61 zachorowań). Często na<strong>tom</strong>iast rejestrowano<br />
zakażenia dróg moczowych (92 zachorowania) i<br />
zakażenia powłok ciała (51 zachorowań). U większości<br />
chorych (343 zachorowania, 57%) zanotowano obecność<br />
choroby współwystępującej. W wywiadach 268<br />
osób (44%) podano informację o nieżycie żołądkowojelitowym<br />
w trakcie lub w okresie poprzedzającym<br />
wystąpienie pozajelitowej postaci zakażenia.<br />
W latach 2005-2008 wg informacji z wywiadów<br />
epidemiologicznych zmarło 86 osób chorujących na<br />
salmonelozy pozajelitowe. Spośród tych osób, 57<br />
miało ponad 60 lat, a kolejnych 20 było w grupie wieku<br />
między 50 a 59 lat. W pozostałych grupach wieku<br />
zanotowano pojedyncze przypadki zgonów. U 68 osób<br />
zmarłych podano w formularzu o zachorowaniu informację<br />
o obecności choroby współwystępującej. Można<br />
przypuszczać, że to właśnie choroby współwystępujące<br />
były przyczyną większości zgonów. Wg danych GUS<br />
salmoneloza pozajelitowa była wyjściową przyczyną<br />
zgonu 10 osób, 7 z nich miało ponad 60 lat.<br />
Serotyp określono dla pałeczek Salmonella izolowanych<br />
od 506 osób (83,8%) z pozajelitowymi postaciami<br />
zakażenia. Spośród 24 serotypów 12 odpowiadało za<br />
więcej niż jedno zachorowanie (tab. XI). Podobnie jak<br />
w przypadku zakażeń pokarmowych wywołanych przez<br />
pałeczki Salmonella, wśród salmoneloz pozajelitowych<br />
najczęściej izolowano S. Enteritidis. Jednak w porównaniu<br />
do innych serotypów, w przypadku zakażenia tym<br />
serotypem postać pozajelitowa rozwijała się najrzadziej<br />
(0,9%). Drugim pod względem częstotliwości występowania<br />
serotypem była S. Typhimurium. Izolowano ją<br />
stosunkowo często zarówno od chorych na salmonelozy<br />
pokarmowe, jak i pozajelitowe, które stanowiły 1,7%<br />
zachorowań wywołanych tym serotypem. Na<strong>tom</strong>iast ponad<br />
84% zakażeń S. Choleraesuis było pozajelitowych.<br />
Ich udział w zakażeniach pozajelitowych wyniósł 2,6%.<br />
W przypadku serotypu Sanjuan izolowano go wyłącznie<br />
od chorych z salmonelozą pozajelitową. Serotyp ten<br />
odpowiadał jednak za jedynie 0,3% z tych zachorowań.<br />
W 16,2% przypadków nie określono serotypu pałeczek<br />
Salmonella.<br />
PODSUMOWANIE<br />
1. W 2008 r. w Polsce zarejestrowano ogółem 9 608<br />
zachorowań na salmonelozy odzwierzęce (zapadalność<br />
25,2 na 100 000 ludności), co świadczy o<br />
nadal utrzymującej się tendencji spadkowej w liczbie<br />
przypadków zachorowań na salmonelozy w Polsce.<br />
2. Rejestrowany od roku 2003 ponad 70% odsetek<br />
hospitalizacji wyraźnie świadczy o niedodiagnozowaniu<br />
i niedorejestrowaniu salmoneloz u ludzi na<br />
terenie Polski. Laboratoryjne badania diagnostyczne<br />
są przeprowadzane głównie w sytuacji, gdy osoba<br />
chora jest hospitalizowana. Na<strong>tom</strong>iast osoby z nieżytem<br />
żołądkowo-jelitowym, leczone ambulatoryjnie,<br />
przeważnie nie są kierowane na badania bakteriologiczne.<br />
Wysoki odsetek hospitalizacji wskazuje<br />
także, że w Polsce rozpoznawane i zgłaszane są<br />
przede wszystkim przypadki salmoneloz o cięższym<br />
przebiegu.<br />
3. Podobnie jak w latach ubiegłych, we wszystkich<br />
województwach najczęstszym czynnikiem etiologicznym<br />
zarówno w ogniskach, jak i zachorowaniach<br />
sporadycznych, była S. Enteritidis, a udział<br />
zachorowań wywołanych tym typem serologicznym<br />
w ogólnej liczbie zachorowań na salmonelozy w Polsce<br />
w 2008 r. był podobny jak w 2007 r. i wyniósł<br />
78%.<br />
4. W porównaniu z 2007 r. przebadano w kierunku nosicielstwa<br />
o 5,7% mniej osób pracujących z żywnością,<br />
jednak odsetek osób z wynikiem dodatnim był<br />
na takim samym poziomie co w roku 2007 i wyniósł<br />
0,3%.
230 Piotr Orysiak, Mirosław P Czarkowski, Małgorzata Sadkowska-Todys<br />
Nr 2<br />
5. W latach 2005-2008 zarejestrowano 604 przypadki<br />
salmoneloz pozajelitowych.<br />
• Najczęstszymi postaciami salmoneloz pozajelitowych<br />
były bakteriemie i posocznice, których<br />
wyodrębnienie wymaga określenia precyzyjnych<br />
kryteriów. Często rejestrowane były również zakażenia<br />
dróg moczowych i zakażenia powłok ciała.<br />
• U 57% chorych zanotowano obecność choroby<br />
współwystępującej.<br />
• Zmarło 86 osób, przy czym wg danych GUS salmonelozy<br />
pozajelitowe były wyjściową przyczyną<br />
zgonu w 10 przypadkach. Zgony wystąpiły głównie<br />
u osób powyżej 60. roku życia.<br />
• Z materiału klinicznego pobranego od osób chorych<br />
najczęściej izolowano S. Enteritidis, przy czym jej<br />
udział w zachorowaniach na salmonelozy pozajelitowe<br />
był mniejszy niż w przypadku zakażeń pokarmowych.<br />
W 84% przypadków zakażeń S. Choleraesuis<br />
zachorowanie miało postać pozajelitową.<br />
Otrzymano: 18.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Zaakceptowano do druku: 23.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Adres do korespondencji:<br />
Dr Małgorzata Sadkowska-Todys<br />
Zakład Epidemiologii<br />
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy<br />
Zakład <strong>Higieny</strong><br />
ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa<br />
tel. 022 54-21-215
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 231 - 234<br />
Kronika epidemiologiczna<br />
Michał Czerwiński, Mirosław P Czarkowski, Barbara Kondej<br />
ZATRUCIA JADEM KIEŁBASIANYM W POLSCE W 2008 ROKU<br />
BOTULISM IN POLAND IN 2008<br />
Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong><br />
w Warszawie<br />
STRESZCZENIE<br />
W 2008 roku zarejestrowano w Polsce 46 przypadków<br />
zatruć jadem kiełbasianym. Zapadalność, w przeliczeniu<br />
na 100 000 ludności, wyniosła 0,12. Najwyższą<br />
zapadalność zanotowano w województwie podlaskim<br />
- 0,42 na 100 000 ludności - oraz wielkopolskim - 0,41<br />
(liczba zachorowań odpowiednio 5 i 14). Najczęściej<br />
chorowali mężczyźni, mieszkańcy wsi. Zachorowania<br />
sporadyczne (36) stanowiły 78% ogólnej liczby zarejestrowanych<br />
przypadków. Zanotowano dwa rodzinne<br />
ogniska 2-osobowe oraz dwa 3-osobowe. Najwięcej<br />
zachorowań wystąpiło po spożyciu potraw mięsnych,<br />
przygotowanych w domu. Zgonów nie zanotowano.<br />
Słowa kluczowe: botulizm, zatrucia jadem kiełbasianym,<br />
zatrucia pokarmowe, epidemiologia, Polska, rok<br />
2008<br />
ABSTRACT<br />
A total number of 46 foodborne botulism cases were<br />
registered in Poland in 2008 (incidence rate 0.12 per<br />
100,000 population), in rural areas - 28 cases (incidence<br />
0.19) and in urban areas - 18 cases (incidence 0.08).<br />
There were 36 sporadic cases (78%), 2 outbreaks of two<br />
persons and 2 outbreaks involving three persons. Tinned<br />
meat (especially home made) was the main vehicle of<br />
infection botulin toxin. There were no deaths reported<br />
due to botulism.<br />
Key words: botulism, foodborne intoxication, epidemiology,<br />
Poland, 2008<br />
W 2008 roku zarejestrowano w Polsce 46 przypadków<br />
zatruć jadem kiełbasianym (botulizmu) - o 3 mniej<br />
niż w 2007 r. i o 7 mniej od mediany z lat 2002-2006<br />
(tab. I). Zapadalność, w przeliczeniu na 100 000 ludności,<br />
wyniosła 0,12. Tak niską liczbę zatruć toksyną<br />
botulinową i tak niską zapadalność od czasu wprowadzenia<br />
w Polsce obowiązku zgłaszania botulizmu<br />
zarejestrowano uprzednio tylko raz - w 2005 r. (ryc. 1).<br />
Ponad połowę z ogólnej liczby zatruć, zgłoszonych<br />
w 2008 r. (24 przypadki; 52%) zgodnie z definicją<br />
przyjętą na potrzeby nadzoru epidemiologicznego,<br />
zarejestrowano jako przypadki “możliwe”, tj. zachorowania<br />
zgłoszone przez lekarzy wyłącznie na podstawie<br />
objawów klinicznych bez jakiegokolwiek potwierdzenia<br />
- laboratoryjnego lub epidemiologicznego. Kryteria<br />
przypadku “potwierdzonego”, tj. takiego, przy którym<br />
diagnozie klinicznej towarzyszyło wykazanie obecności<br />
toksyny botulinowej w materiale klinicznym<br />
pobranym od chorego, spełniały tylko 22 zgłoszenia<br />
(48%). Przypadków “prawdopodobnych” w ogóle nie<br />
zarejestrowano.<br />
Typ toksyny botulinowej określono tylko u 19 chorych<br />
(41% wszystkich zatruć). Podobnie jak w latach<br />
poprzednich przeważały zatrucia wywołane toksyną<br />
typu B, której obecność stwierdzono w krwi 16 chorych.<br />
Obecność toksyny B/E stwierdzono u 2 chorych,<br />
a toksyny A u jednego chorego. Badania żywności nie<br />
przeprowadzono w żadnym przypadku.<br />
O ile w latach 1992-2001 najwięcej przypadków<br />
botulizmu miesięcznie notowano w okresie letnim,<br />
od czerwca do sierpnia, to w 2008 r. najwięcej zachorowań<br />
zarejestrowano w listopadzie (8 przypadków;<br />
17% wszystkich zarejestrowanych w całym roku) oraz<br />
w miesiącach od marca do czerwca (po 5 przypadków).<br />
Przy tak niewielkich liczbach zachorowań dane<br />
z poszczególnych miesięcy mogą podlegać znacznym<br />
przypadkowym wahaniom, niemniej, w zestawieniu<br />
z danymi z lat 2002-2006 zauważa się, że w ostatnich<br />
latach sezonowy cykl zachorowań jest znacznie słabiej<br />
wyrażony (ryc. 2).<br />
Zatrucia jadem kiełbasianym zarejestrowano<br />
w 2008 r. na obszarze 12 województw (tab. I). Najwyższą<br />
zapadalność odnotowano w woj. podlaskim - 0,42<br />
na 100 000 ludności - oraz wielkopolskim - 0,41 (liczba<br />
zachorowań odpowiednio 5 i 14). tj. w województwach,<br />
które wraz z woj. kujawsko-pomorskim i warmińsko-mazurskim<br />
zaliczają się do grupy województw<br />
o najwyższej zapadalności na botulizm w ostatnim<br />
dziesięcioleciu.
232 Michał Czerwiński, Mirosław P Czarkowski, Barbara Kondej<br />
Nr 2<br />
Tabela I. Zatrucia toksyną botulinową w Polsce w latach<br />
2002-2008. Liczba zachorowań i zapadalność na<br />
100 000 ludności wg województw<br />
Table I. Intoxications caused by botulinum toxin in Poland<br />
in 2002-2008. Number of cases and incidence per<br />
100 000 population by voivodeship<br />
Mediana<br />
2007 r. 2008 r.<br />
2002-2006<br />
Województwo<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
POLSKA 53 0,14 49 0,13 46 0,12<br />
1. Dolnośląskie 1 0,03 2 0,07 - -<br />
2. Kujawsko-pomorskie 8 0,39 5 0,24 2 0,10<br />
3. Lubelskie 4 0,18 12 0,55 6 0,28<br />
4. Lubuskie - - - - 1 0,10<br />
5. Łódzkie 2 0,08 - - - -<br />
6. Małopolskie 1 0,03 3 0,09 2 0,06<br />
7. Mazowieckie 4 0,08 1 0,02 3 0,06<br />
8. Opolskie 3 0,28 - - 2 0,19<br />
9. Podkarpackie 2 0,10 - - - -<br />
10. Podlaskie 4 0,33 1 0,08 5 0,42<br />
11. Pomorskie 5 0,23 2 0,09 5 0,23<br />
12. Śląskie 2 0,04 2 0,04 2 0,04<br />
13. Świętokrzyskie 1 0,08 1 0,08 2 0,16<br />
14. Warmińsko-mazurskie 4 0,28 - - 2 0,14<br />
15. Wielkopolskie 15 0,44 15 0,44 14 0,41<br />
16. Zachodniopomorskie 2 0,12 5 0,30 - -<br />
Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP-PZH, GIS,<br />
Warszawa. Roczniki 2002-2008<br />
W pozostałych województwach, w których zarejestrowano<br />
zachorowania, zapadalność wahała się od<br />
0,04 na 100 000 ludności w śląskim (2 zachorowania)<br />
do 0,28 w lubelskim (6 zachorowań). Zatruć toksyną<br />
botulinową nie zarejestrowano w ogóle w woj. dolnośląskim,<br />
łódzkim, podkarpackim i zachodniopomorskim.<br />
Większość zarejestrowanych zachorowań (78%)<br />
stanowiły zatrucia sporadyczne (36 przypadków). Zanotowano<br />
4 ogniska rodzinne: 2 ogniska dwuosobowe<br />
(w woj. lubelskim i zachodniopomorskim) oraz 2 trzyosobowe<br />
(oba w woj. wielkopolskim). (tab. II)<br />
Zapadalność na 100 000 ludności<br />
1,0<br />
0,8<br />
0,6<br />
0,4<br />
0,2<br />
0,0<br />
Ryc. 1. Zatrucia toksyną botulinową w Polsce w latach<br />
1989-2008. Zapadalność na 100 000 ludności<br />
Fig. 1. Intoxications caused by botulinum toxin in Poland<br />
in 1989-2008. Incidence per 100 000 population<br />
Ryc. 1. Zatrucia toksyną botulinową w Polsce w latach 1989-2008. Zapadalność na 100 000 ludności<br />
Fig. 1. Intoxications caused by botulinum toxin in Poland in 1989-2008. Incidence per 100 000 population<br />
10<br />
8<br />
6<br />
4<br />
2<br />
0<br />
Ryc. 2. Zatrucia toksyną botulinową w Polsce w latach<br />
2002-2008. Liczba zachorowań w miesiącach (wg<br />
Liczba daty zachorowań rejestracji) w miesiącach (wg daty rejestracji)<br />
Fig. 2. Intoxications caused by botulinum toxin in Poland<br />
Number in of 2002-2008. reported cases Number by month of reported cases by month<br />
Ryc. 2. Zatrucia toksyną botulinową w Polsce w latach 2002-2008.<br />
Fig. 2. Intoxications caused by botulinum toxin in Poland in 2002-2008.<br />
Zgodnie z wieloletnią tendencją, zapadalność na<br />
botulizm na wsi była zdecydowanie wyższa niż w miastach.<br />
W 2008 r. zapadalność na wsi wyniosła 0,19 na<br />
100 000 ludności i była ponad 2-krotnie wyższa od<br />
zapadalności w miastach - 0,08 (tab. II).<br />
Częściej chorowali mężczyźni (tab. III) – zapadalność<br />
mężczyzn (0,15/100 000) była w 2008 r. wyższa<br />
od zapadalności kobiet (0,10) o ponad 50%.<br />
<strong>Rok</strong><br />
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII<br />
2008 2007 mediana 2002-2006<br />
Tabela II. Zatrucia toksyną botulinową w Polsce w 2008 r. Liczba ognisk oraz liczba i procent zachorowań wg wielkości<br />
ognisk i środowiska (miasto/wieś)<br />
Table II. Intoxications caused by botulinum toxin in Poland in 2008. Number of outbreaks and number and percentage of<br />
cases by outbreaks and location (urban/rural)<br />
Miasto Wieś Ogółem<br />
Zachorowania liczba<br />
ognisk<br />
liczba<br />
zach.<br />
%<br />
zach.<br />
liczba<br />
ognisk<br />
liczba<br />
zach.<br />
%<br />
zach.<br />
liczba<br />
ognisk<br />
liczba<br />
zach.<br />
%<br />
zach.<br />
Pojedyncze x 16 88,9 x 20 71,4 x 36 78,3<br />
W ogniskach (wg 2 osoby 1 2 11,1 1 2 7,1 2 4 8,7<br />
wielkości ognisk) 3 osoby - - - 2 6 21,4 2 6 13,0<br />
razem 1 2 11,1 3 8 28,6 4 10 21,7<br />
Ogółem 1 18 100,0 3 28 100,0 4 46 100,0<br />
Źródło: Wywiady epidemiologiczne przesłane do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH przez stacje sanitarno-epidemiologiczne
Nr 2<br />
Zatrucia jadem kiełbasianym w Polsce w 2008 roku 233<br />
Tabela III. Zatrucia toksyną botulinową w Polsce w 2008 r. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000 ludności i udział<br />
procentowy wg wieku, płci i środowiska (miasto/wieś)<br />
Table III. Intoxications caused by botulinum toxin in Poland in 2008. Number of cases, incidence per 100 000 population,<br />
and percentage of cases by age, gender and location (urban/rural)<br />
Płeć<br />
Środowisko<br />
%<br />
Ogółem<br />
0 - 14 - - - - - - - - - - - - - - -<br />
15 - 19 1 0,07 3,7 3 0,23 15,8 - - - 4 0,34 14,3 4 0,15 8,7<br />
20 - 24 3 0,19 11,1 5 0,32 26,3 6 0,32 33,3 2 0,16 7,1 8 0,25 17,4<br />
25 - 29 4 0,25 14,8 2 0,13 10,5 1 0,05 5,6 5 0,42 17,9 6 0,19 13,0<br />
30 - 39 1 0,04 3,7 1 0,04 5,3 - - - 2 0,10 7,1 2 0,04 4,3<br />
40 - 49 8 0,32 29,6 5 0,20 26,3 4 0,13 22,2 9 0,45 32,1 13 0,26 28,3<br />
50 - 59 9 0,33 33,3 1 0,03 5,3 4 0,11 22,2 6 0,31 21,4 10 0,17 21,7<br />
60 + 1 0,04 3,7 2 0,05 10,5 3 0,07 16,7 - - - 3 0,04 6,5<br />
Ogółem 27 0,15 100,0 19 0,10 100,0 18 0,08 100,0 28 0,19 100,0 46 0,12 100,0<br />
Źródło: Wywiady epidemiologiczne przesłane do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH przez stacje sanitarno-epidemiologiczne<br />
Wiek<br />
w latach<br />
mężczyźni kobiety miasto wieś<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
%<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
%<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
%<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
%<br />
Tabela IV. Zatrucia toksyną botulinową w Polsce w 2008 r. Liczba i procent zachorowań wg środowiska (miasto/wieś) i<br />
prawdopodobnego nośnika toksyny botulinowej<br />
Table IV. Intoxications caused by botulinum toxin in Poland 2008. Number and percentage of the cases by vehicle and<br />
location (urban/rural)<br />
Rodzaj żywności (prawdopodobny nośnik toksyny)<br />
Miasto Wieś Ogółem<br />
liczba % liczba % liczba %<br />
Konserwy z mięsa wieprzowego<br />
prod. przemysłowa 2 11,1 1 3,6 3 6,5<br />
prod. domowa 1 5,6 10 35,7 11 23,9<br />
Konserwy z innych, różnych prod. przemysłowa 1 5,6 2 7,1 3 6,5<br />
i nie określ. gatunków mięsa prod. domowa 5 27,8 8 28,6 13 28,3<br />
Konserwy rybne<br />
prod. przemysłowa 2 11,1 2 7,1 4 8,7<br />
prod. domowa - - 1 3,6 1 2,2<br />
Konserwy mięsno-jarzynowe<br />
prod. przemysłowa - - - - - -<br />
prod. domowa 2 11,1 - - 2 4,3<br />
Konserwy jarzynowe<br />
prod. przemysłowa 1 5,6 - - 1 2,2<br />
prod. domowa 1 5,6 - - 1 2,2<br />
prod. przemysłowa - - 1 3,6 1 2,2<br />
Wędliny, wyroby wędliniarskie<br />
prod. domowa - - 1 3,6 1 2,2<br />
Inne i różne potrawy 3 16,7 2 7,1 5 10,9<br />
Ogółem 18 100,0 28 100,0 46 100,0<br />
Źródło: Wywiady epidemiologiczne przesłane do Zakładu Epidemiologii PZH przez stacje sanitarno-epidemiologiczne<br />
Wiek osób chorych wahał się od 15 do 73 lat (mediana<br />
44 lata). Ponad 60% chorych (28 zachorowań)<br />
stanowiły osoby w wieku powyżej 29 lat. Najwyższą<br />
zapadalność (0,26/100 000) odnotowano w grupie<br />
wieku 40-49 lat (tab. III).<br />
U chorych dominowały objawy charakterystyczne<br />
dla zatrucia toksyną botulinową: przede wszystkim<br />
zaburzenia widzenia (91%), suchość w jamie ustnej<br />
(67%) i trudności połykania (63%); stosunkowo często<br />
występowały też: chrypka (46%), osłabienie (35%),<br />
jedno- lub obustronne opadanie powiek (33%), brak<br />
reakcji źrenic na światło (28%) oraz zatrzymanie moczu<br />
(22%). Spośród objawów ze strony układu pokarmowego<br />
najczęściej występowały: wymioty (61%), nudności<br />
(37%), biegunka (35%) oraz bóle brzucha (22%). Okres<br />
utrzymywania się objawów zatrucia u chorych wahał<br />
się od 5 do 48 dni (mediana 18 dni).<br />
Przeważały zachorowania o średnim klinicznym<br />
przebiegu (18 zachorowań; 50% przypadków, w których<br />
podano ocenę kliniczną przebiegu zachorowania) oraz o<br />
przebiegu ciężkim lub średnio-ciężkim (16 zachorowań<br />
- 44%). Hospitalizacji poddano wszystkich chorych.<br />
Okres hospitalizacji wahał się od 4 do 40 dni (mediana<br />
13 dni). Zgonów nie zanotowano.<br />
Najwięcej zachorowań wystąpiło po spożyciu potraw<br />
mięsnych, wśród których największy udział miały<br />
konserwy z różnych gatunków mięsa (ogółem 65%<br />
wszystkich zachorowań). Podobnie jak w poprzednich<br />
latach, zwraca uwagę stosunkowo wysoki (30%) udział<br />
- jako prawdopodobnego nośnika zatruć - konserw<br />
z mięsa wieprzowego.
234 Michał Czerwiński, Mirosław P Czarkowski, Barbara Kondej<br />
Nr 2<br />
Większość zachorowań (63%) wystąpiło po spożyciu<br />
żywności przygotowanej w domu. Udział grup<br />
żywności podejrzanej o spowodowanie zatrucia przedstawiono<br />
w tabeli IV.<br />
Otrzymano: 28.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Zaakceptowano do druku: 30.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Adres do korespondencji:<br />
Michał Czerwiński<br />
Zakład Epidemiologii, Narodowy Instytut Zdrowia<br />
Publicznego - PZH<br />
ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa<br />
e-mail: mczerwinski@pzh.gov.pl
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 235 - 237<br />
Kronika epidemiologiczna<br />
Anna Baumann<br />
WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU A W POLSCE W 2008 ROKU<br />
HEPATITIS A IN POLAND IN 2008<br />
Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong><br />
w Warszawie<br />
STRESZCZENIE<br />
W roku 2008 zarejestrowano w Polsce 208 przypadków<br />
zachorowań na wzw typu A. W 2008 r. najwyższą<br />
zapadalność odnotowano w województwie mazowieckim<br />
(0,17), a najniższą w województwie lubelskim<br />
(3,51). Najwięcej zachorowań wśród kobiet odnotowano<br />
w najniższych grupach wieku od 0 do 4 lat, oraz od 5<br />
do 9 lat. Na<strong>tom</strong>iast wśród mężczyzn w grupie wieku od<br />
5 do 9 oraz 25 do 29. W 2008 r. – 29,8% przypadków<br />
zachorowań na wzw typu A zostało zawleczone z krajów<br />
o średniej i wysokiej endemiczności. Odnotowano 6<br />
ognisk, w tym 3, w których do zachorowania doszło po<br />
pobycie w Egipcie.<br />
Słowa kluczowe: wirusowe zapalenie wątroby typu<br />
A, epidemiologia, zdrowie publiczne, Polska, rok 2008<br />
ABSTRACT<br />
In Poland in 2008 were reported 208 cases of<br />
hepatitis A. The incidence rate in 2008 were 0.55 per<br />
100 000 population and were six times higher then<br />
in 2007. Comparing the incidence across the regions<br />
in 2008, the highest and the lowest were observed in<br />
lubelskie voivodeship and łódzkie voivodeship respectively<br />
(3.51; 0.08). The highest incidence in men was<br />
observed among 25-29 years and 5-9 years (1.73 and<br />
1.48 respectively) The most affected age groups among<br />
women were children 0-4 years and 5-9 years (1.22 and<br />
2.23 respectively). In 2008 29.8 % cases were imported<br />
from intermediate and high-endemic countries. No<br />
hepatitis A deaths were registered. The introduce of<br />
molecular characterization as part of diagnostic hepatitis<br />
A is necessary to asses potential sources of infection and<br />
provider information about strains of HAV circulating<br />
in Poland.<br />
Key words: hepatitis A, epidemiology, public health,<br />
Poland, 2008<br />
Ocenę sytuacji epidemiologicznej wirusowego<br />
zapalenia wątroby typu A (wzw typu A) opracowano<br />
na podstawie analizy danych zbiorczych z biuletynów<br />
rocznych (MP Czarkowski i in. Choroby zakaźne i zatrucia<br />
w Polsce – 2008. Warszawa, NIZP - PZH i GIS,<br />
MP Czarkowski i in. Szczepienia ochronne w Polsce<br />
w 2008 roku, NIZP - PZH i GIS) a także ankiet dotyczących<br />
indywidualnych zachorowań na wzw typu A<br />
nadesłanych do Zakładu Epidemiologii przez stacje<br />
sanitarno-epidemiologiczne.<br />
W roku 2008 zarejestrowano ogółem 208 zachorowań.<br />
Zapadalność na 100 000 mieszkańców wynosiła<br />
0,55 i była ponad 6 - krotnie wyższa niż w 2007 r.<br />
(0,09 na 100 000 mieszkańców) (tab. I). Podobny<br />
rozwój sytuacji epidemiologicznej zaobserwowano<br />
w dwóch krajach graniczących z Polską: Czechach<br />
i Łotwie. W tych krajach w 2008 r. odnotowano znamienny<br />
wzrost liczby zachorowań na wzw typu A.<br />
Przed tym rokiem, podobnie jak w Polsce, występowała<br />
endemiczność bardzo niska. W Czechach wzrost<br />
liczby zachorowań zaobserwowano od czerwca 2008.<br />
Początkowo zachorowania występowały wśród osób<br />
przyjmujących dożylnie narkotyki (IDU). W pierwszych<br />
tygodniach epidemii osoby przyjmujące narkotyki<br />
dożylnie stanowiły 2/3 przypadków. Ogółem z tej<br />
grupy zachorowało 226 (14,0% ogółu zachorowań)<br />
na 1616 zarejestrowanych zachorowań na wzw A. Na<br />
Łotwie od grudnia 2007 r. do grudnia 2008 r. wystąpiło<br />
3236 zachorowań, z czego 191 wśród narkomanów<br />
(z których ok. 90% to osoby przyjmujące narkotyki<br />
dożylnie - IDU). Najwyższą liczbę zachorowań odnotowano<br />
w lipcu i sierpniu.<br />
W Polsce zachorowania na wzw typu A stanowiły<br />
w 2008 r. 5,32% wszystkich zachorowań na wirusowe<br />
zapalenia wątroby w Polsce, a zapadalność była<br />
najwyższa w województwie lubelskim 3,51, najniższa<br />
w województwie łódzkim 0,08 (tab. I).<br />
Analiza zapadalności w grupach wieku w wykazała,<br />
że w 2008 r. była ona najwyższa wśród kobiet w grupach<br />
wieku: od 5 do 9 lat (2,23) oraz od 0 do 4 lat (1,22).
236 Anna Baumann<br />
Nr 2<br />
Tabela I. Wirusowe zapalenie wątroby typu A w Polsce w latach 2007-2008. Zachorowania, zapadalność na 100 000 ludności<br />
oraz liczba hospitalizowanych wg województw<br />
Table I. Hepatitis A in Poland in 2007-2008. Number of cases, incidence per 100 000 population and hospitalization by<br />
voivodeship<br />
2007 r. 2008 r.<br />
Województwo zachorowania<br />
zapadalność<br />
hospitalizacja<br />
liczba<br />
hospitalizacja<br />
%<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
hospitalizacja<br />
liczba<br />
hospitalizacja<br />
%<br />
Polska 36 0,09 35 97,2 208 0,55 207 99,5<br />
Dolnośląskie 3 0,1 3 100 7 0,24 7 100<br />
Kujawsko-Pomorskie 2 0,1 2 100 2 0,1 2 100<br />
Lubelskie 1 0,05 1 100 76 3,51 75 98,7<br />
Lubuskie x x x x 1 0,1 1 100<br />
Łódzkie 3 0,12 3 100 2 0,08 2 100<br />
Małopolskie 3 0,09 3 100 9 0,27 9 100<br />
Mazowieckie 9 0,17 9 100 57 1,1 57 100<br />
Opolskie 1 0,1 1 100 1 0,1 1 100<br />
Podkarpackie 2 0,1 2 100 4 0,19 4 100<br />
Podlaskie x x x x 7 0,59 7 100<br />
Pomorskie 1 0,05 1 100 6 0,27 6 100<br />
Śląskie 5 0,11 5 100 17 0,37 17 100<br />
Świętokrzyskie x x x x 3 0,24 3 100<br />
Warmińsko-Mazurskie 1 0,07 1 100 2 0,14 2 100<br />
Wielkopolskie 5 0,15 4 80 9 0,27 9 100<br />
Zachodniopomorskie x x x x 5 0,3 5 100<br />
Tabela II. Wirusowe zapalenie wątroby typu A w Polsce w latach 2007-2008. Liczba zachorowań, zapadalnośc na 100 000<br />
ludności wg wieku, płci<br />
Table II. Hepatitis A in Poland 2007-2008. Nuber of cases, incidence per 100 000 population and by age, sex<br />
Grupy<br />
2007 r. 2008 r.<br />
wieku Mężczyzni Kobiety Mężczyzni Kobiety<br />
zachorowania zapadalność zachorowania zapadalność zachorowania zapadalność zachorowania zapadalność<br />
0-4 x x 1 0,11 9 0,94 11 1,22<br />
5-9 x x 3 0,33 14 1,48 20 2,23<br />
10-14 x x 1 0,09 12 1,08 7 0,66<br />
15-19 1 0,07 x x 6 0,44 6 0,46<br />
20-24 2 0,12 2 0,13 12 0,75 5 0,32<br />
25-29 3 0,19 6 0,39 28 1,73 8 0,51<br />
30-34 2 0,14 4 0,28 16 1,07 9 0,62<br />
35-39 1 0,08 3 0,25 13 1,02 5 0,4<br />
40-44 3 0,25 x x 6 0,5 3 0,25<br />
45-49 1 0,07 x x 3 0,22 4 0,29<br />
50-54 x x 2 0,13 1 0,07 3 0,19<br />
55-59 x x x x 4 0,31 x x<br />
60-<strong>64</strong> x x x x 1 0,12 x x<br />
65-74 x x x x x x 1 0,06<br />
75+ x x 1 0,07 1 0,13 x x<br />
Wśród mężczyzn zapadalność była najwyższa w grupach<br />
od 25 do 29 lat (1,73) i od 5 do 9 lat (1,48) (tab. II).<br />
Z powodu wzw typu A hospitalizacji wymagało w<br />
2008 r. 207 osób (tab. I). Nie zarejestrowano zgonów<br />
z powodu wzw typu A.<br />
W tabeli III przedstawiono stan zaszczepienia<br />
przeciwko wzw typu A w roku 2008 r. Najwięcej<br />
zaszczepionych było, podobnie jak w roku ubiegłym,<br />
w województwie mazowieckim (40,4 % wszystkich<br />
zaszczepionych w Polsce osób).<br />
Importowane zachorowania stanowiły w 2008 r.<br />
29,8% ogólnej liczby zachorowań na wzw typu A.<br />
Z przeprowadzonych wywiadów epidemiologicznych<br />
wynika, że większość chorych przed zachorowaniem<br />
przebywała w rejonach o wysokiej lub średniej endemiczności.<br />
Podobnie jak w latach ubiegłych jako kraj<br />
docelowy najczęściej wymieniano Egipt (tab. IV),<br />
a głównym celem podróży były wycieczki turystyczne.<br />
Poza tym odnotowano wzrost przypadków zawlekanych<br />
z krajów europejskich.<br />
W 2008 r. odnotowano 5 ognisk zachorowań na<br />
wzw A (tabela V). Największe ognisko wystąpiło w<br />
ośrodku dla uchodźców, którego mieszkańcy należeli<br />
do narodowości czeczeńskiej (230 osób, w tym 140
Nr 2<br />
Wirusowe zapalenie wątroby typu A w Polsce w 2008 roku 237<br />
Tabela III. Liczba i udział procentowy osób zaszczepionych<br />
przeciw wzw typu A w Polsce w latach 2007-2008<br />
wg województw<br />
Table III. Number and percentage of persons vaccinated in<br />
Poland against hepatitis A in the years 2007-2008,<br />
by voivodeship<br />
2007 r. 2008 r.<br />
Województwo<br />
Liczba<br />
zaszczepionych<br />
dzieci). Ogółem w tym ognisku zachorowało 58 osób<br />
(w tym 57 dzieci, 1 dorosły). Ponadto wystąpiło ognisko<br />
związane z zachorowaniami zawleczonymi z Egiptu.<br />
Ognisko miało zasięg międzynarodowy. Zachorowania<br />
wystąpiły w 4 krajach w okresie od września do listopada<br />
2008 roku na terenie 4 państw: Niemiec – 34 osoby,<br />
Francji – 26 osób, Belgii – 10 osób oraz Polski – 22<br />
osoby. Wszystkie chore osoby przebywały na wycieczce<br />
w Egipcie, większość z nich brała udział w „rejsie po<br />
Nilu” (na różnych statkach). Ponieważ zachorowały<br />
również osoby, które nie uczestniczyły w wycieczce,<br />
trudno dokładnie ustalić, gdzie doszło do zakażenia i co<br />
było jego nośnikiem.<br />
Jak wynika z przedstawionych danych w 2008 r.<br />
wystąpił w Polsce znamienny wzrost liczby zachorowań<br />
na wzw typu A, w związku z tym istnieje duże<br />
ryzyko powrotu z okresu bardzo niskiej do okresu<br />
endemiczności niskiej. Ponadto wzrosła liczba osób<br />
podatnych na zakażenie wirusem HAV. W poprzednich<br />
latach mało osób zostało uodpornionych przeciw wzw<br />
%<br />
Liczba<br />
zaszczepionych<br />
Polska 42 239 100 46 758 100<br />
Dolnośląskie 2867 6,1 2635 5,6<br />
Kujawsko-Pomorskie 2248 4,8 2102 4,5<br />
Lubelskie 749 1,6 623 1,3<br />
Lubuskie 951 2,0 716 1,5<br />
Łódzkie 1330 2,8 2059 4,4<br />
Małopolskie 2083 4,5 2819 6,0<br />
Mazowieckie 16929 36,2 18907 40,4<br />
Opolskie 571 1,2 543 1,2<br />
Podkarpackie 785 1,7 780 1,7<br />
Podlaskie 369 0,8 633 1,4<br />
Pomorskie 2625 5,6 2327 5,0<br />
Śląskie 4086 8,7 46<strong>64</strong> 10,0<br />
Świętokrzyskie 242 0,5 309 0,7<br />
Warmińsko-Mazurskie 870 1,9 1009 2,2<br />
Wielkopolskie 3087 6,6 4548 9,7<br />
Zachodniopomorskie 2447 5,2 2084 4,5<br />
%<br />
Tabela IV. Liczba zawleczonych do Polski zachorowań na<br />
wzw typu A w 2008 r. wg kraju narażenia<br />
Table IV. Number of imported hepatitis A cases in Poland<br />
in 2008 by country of exposure<br />
Kontynent Kraj Liczba przypadków<br />
Afryka Egipt 39<br />
Maroko 1<br />
Ogółem 40<br />
Ameryka Chile 1<br />
Południowa<br />
Ogółem 1<br />
Azja Indonezja, Chiny 1<br />
Pakistan 1<br />
Ogółem 2<br />
Europa Austria 1<br />
Belgia 3<br />
Czechy 1<br />
Hiszpania 3<br />
Niemcy 2<br />
Litwa 1<br />
Rumunia 1<br />
Wielka Brytania 1<br />
Ukraina 6<br />
Ogółem 19<br />
Ogółem 62<br />
typu A – przez przechorowanie lub zaszczepienie, co<br />
wiąże się ze wzrostem ryzyka wystąpienia epidemii<br />
wyrównawczych na terenie kraju.<br />
Niezbędne jest zatem promowanie działań, mających<br />
na celu zapobieganie wzw A (szczepienia,<br />
przestrzeganie zasad higieny), wśród najbardziej narażonych<br />
grup społecznych. Poza tym niezwykle ważne<br />
jest wprowadzenie jako elementu diagnostyki badania<br />
charakterystyki molekularnej wirusa HAV, co umożliwiłoby<br />
zidentyfikowanie potencjalnego źródła zakażenia,<br />
a także dostarczyłoby informacji o szczepach krążących<br />
na terenie kraju.<br />
Otrzymano: 24.02.<strong>2010</strong> r.<br />
Zaakceptowano do druku: 03.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Adres do korespondencji:<br />
Anna Baumann<br />
Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia<br />
Publicznego – Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong><br />
Ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa<br />
e-mail: abaumann@pzh.gov.pl<br />
Tabela V. Zarejestrowane ogniska zachorowań na wirusowe zapalenie wątroby typu A w Polsce w 2008 roku<br />
Tabela V. Outbreaks of hepatitis A registered in Poland in 2008<br />
Województwo<br />
Liczba osób<br />
narażonych chorych chorych do 14 r.ż<br />
Miejsce i okoliczności związane z wystąpieniem ogniska<br />
Kujawsko-Pomorskie 4 2 2 Mieszkanie prywatne - zachorowania importowane z Egiptu<br />
Lubelskie 230 58 57 Ośrodek dla Uchodźców<br />
Mazowieckie 135 4 0 Dom weselny<br />
Lubelskie 8 8 0 Mieszkanie prywatne<br />
Wielkopolskie 4 3 0 Mieszkanie prywatne - zachorowania importowane z Egiptu
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 239 - 244<br />
Kronika epidemiologiczna<br />
Małgorzata Stępień, Mirosław P. Czarkowski<br />
WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU B W POLSCE W 2008 ROKU<br />
HEPATITIS B IN POLAND IN 2008<br />
Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong><br />
w Warszawie<br />
STRESZCZENIE<br />
W 2008 r. w Polsce zgłoszono ogółem 1337 zachorowań<br />
na wirusowe zapalenie wątroby typu B (wzw B),<br />
w tym 38 zachorowań, w których wykryto mieszane zakażenie<br />
wirusem zapalenia wątroby typu B (HBV) i typu<br />
C (HCV), zapadalność wynosiła 3,51 na 100 000. W całkowitej<br />
liczbie zarejestrowanych zachorowań na wzw<br />
B 19,6% to zachorowania ostre, zapadalność wynosiła<br />
0,69 i była zróżnicowana terytorialnie: od 0,30 w woj.<br />
zachodniopomorskim do 1,01 w małopolskim. Nowo<br />
wykryte zachorowania przewlekłe stanowiły 80,4%<br />
ogółu zgłoszonych przypadków (zapadalność 2,82). Od<br />
2005 r. uwidacznia się tendencja spadkowa zachorowań<br />
ostrych – o około 20% rocznie, zapadalność w 2008 r.<br />
była o 28% niższa niż w 2007 r. Zapadalność na przewlekłe<br />
wzw B, odmiennie niż w przypadku zachorowań<br />
ostrych, pozostaje na poziomie podobnym jak w latach<br />
ubiegłych. Zapadalność na wzw B ogółem wahała się<br />
w województwach: od 1,12 w warmińsko-mazurskim<br />
do 6,57 w opolskim. Najwyższą zapadalność (zarówno<br />
wśród zachorowań ostrych, jak przewlekłych) zanotowano<br />
w grupach wieku 35-39 lat (5,61) i 15-19 (5,59).<br />
Zapadalność na ostre wzw B była najwyższa w grupach<br />
wieku: 25-29 (1,03), 35-39 (1,03) oraz w grupie osób<br />
najstarszych – powyżej 75 r.ż. (1,16). Na<strong>tom</strong>iast zachorowania<br />
przewlekłe były najczęstsze w grupie wieku<br />
15-19 lat (zapadalność 5,25 na 100 000). W miastach<br />
zapadalność na wzw B (ogółem) była wyższa niż na<br />
wsiach (odpowiednio 3,76 i 3,11) oraz prawie 2-krotnie<br />
wyższa wśród mężczyzn niż wśród kobiet (odpowiednio<br />
4,65 i 2,44). Podobny rozkład zapadalności w zależności<br />
od płci i miejsca zamieszkania obserwowano<br />
we wcześniejszych latach. Grupą wieku o najwyższej<br />
zapadalności na wzw B ostre i przewlekłe byli młodzi<br />
dorośli, ale udział poszczególnych grup wieku był różny<br />
w zależności od płci i miejsca zamieszkania. W 2008 r.<br />
hospitalizowano 96,9% ostrych i 75,3% przewlekłych<br />
zachorowań na wzw B. Zmarło z powodu wzw B 68<br />
osób, w tym 19 w wyniku ostrej postaci choroby.<br />
Słowa kluczowe: wirusowe zapalenie wątroby typu B,<br />
choroby zakaźne, epidemiologia, zdrowie publiczne,<br />
szczepienia ochronne, Polska, rok 2008<br />
ABSTRACT<br />
A total of 1337 hepatitis B cases (including 38 cases<br />
of co-infection with HCV) were reported in Poland in<br />
2008, with incidence rate 3.51 per 100,000 population.<br />
In total number of registered hepatitis B cases<br />
19.6% were acute ones (incidence 0.69; regionally<br />
ranged from 0.30 in zachodniopomorskie to 1.01 in<br />
małopolskie) and chronic hepatitis accounted for 80.4%<br />
of all cases (incidence 2.82 per 100,000). The registered<br />
acute hepatitis B incidence was 28% lower than in 2007<br />
and decrease of this rate, more than 20 % per year, was<br />
observed since 2005. Unlike acute, new chronic hepatitis<br />
B incidence was similar to that reported in previous<br />
years, and this situation seems to be fixed.<br />
Total hepatitis B incidence regionally varied from<br />
1.12 in warmińsko-mazurskie to 6.57 in opolskie. The<br />
highest reported incidence (both acute and chronic)<br />
was observed in age groups 35-39 years old (5.61) and<br />
15-19 (5.59). Acute hepatitis B incidence demonstrated<br />
three peaks: at the age 25-29 (1.03); at the age 35-39<br />
(1.03) and at 75 and over (1.16). In contrast, the highest<br />
incidence of chronic type was in one age group only:<br />
15-19 (5.25 per 100,000). The total incidence in the<br />
urban was higher than in rural areas (incidence 3.76 and<br />
3.11 respectively) and also was higher (almost twice)<br />
in men (4.65) than in women(2.44).<br />
This situation we could observe in previous years.<br />
Overall the most affected groups were young adult, but<br />
age distribution varied in relation to sex and to the type<br />
of residence. Approximately 96.9% of acute hepatitis B<br />
and 75.3% of chronic cases were hospitalized in 2008<br />
in Poland. 68 people died of hepatitis B, including 49<br />
of chronic and 19 of acute hepatitis B.<br />
Key words: hepatitis B, infectious diseases, epidemiology,<br />
public health, immunization, Poland, 2008
240 Małgorzata Stępień, Mirosław P Czarkowski<br />
Nr 2<br />
Tabela I. Wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000<br />
ludności oraz liczba i procent zakażeń mieszanych (HBV/HCV) wg województw<br />
Table I. Hepatitis B in Poland 2002-2008. Number of cases and incidence per 100 000 population, number and percentage<br />
of HBV/HCV coinfections by voivodeship<br />
Województwo<br />
2008 r.<br />
Mediana 2002-2006 2007 r.<br />
ogółem w tym HBV/HCV<br />
zachorowaninininia<br />
zachorowa-<br />
zachorowa-<br />
zachorowa-<br />
zapadalność<br />
zapadalność<br />
zapadalność<br />
%<br />
POLSKA 1 727 4,53 1 454 3,81 1 337 3,51 38 2,8<br />
1. Dolnośląskie 218 7,54 130 4,51 137 4,76 1 0,7<br />
2. Kujawsko-pomorskie 162 7,84 103 4,99 127 6,15 1 0,8<br />
3. Lubelskie 77 3,51 114 5,26 106 4,90 2 1,9<br />
4. Lubuskie 37 3,67 13 1,29 12 1,19 1 8,3<br />
5. Łódzkie 217 8,31 186 7,26 150 5,88 5 3,3<br />
6. Małopolskie 114 3,50 49 1,50 43 1,31 2 4,7<br />
7. Mazowieckie 193 3,75 172 3,32 178 3,43 6 3,4<br />
8. Opolskie 45 4,23 60 5,77 68 6,57 2 2,9<br />
9. Podkarpackie 44 2,10 65 3,10 51 2,43 - -<br />
10. Podlaskie 37 3,07 21 1,76 17 1,43 1 5,9<br />
11. Pomorskie 79 3,59 67 3,04 30 1,35 3 10,0<br />
12. Śląskie 214 4,56 184 3,95 172 3,70 5 2,9<br />
13. Świętokrzyskie 105 8,14 65 5,09 71 5,57 3 4,2<br />
14. Warmińsko-mazurskie 36 2,52 16 1,12 16 1,12 1 6,3<br />
15. Wielkopolskie 111 3,31 178 5,26 130 3,83 4 3,1<br />
16. Zachodniopomorskie 44 2,59 31 1,83 29 1,71 1 3,4<br />
Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP-PZH, GIS. Warszawa, Roczniki 2002-2008<br />
W 2008 r. zarejestrowano w Polsce ogółem 1 337<br />
przypadków wirusowego zapalenia wątroby typu B<br />
(wzw B), w tym 38 zachorowań (2,8 %) wywołanych<br />
przez zakażenie mieszane - wirusem zapalenia wątroby<br />
typu B (HBV) oraz wirusem typu C (HCV). W porównaniu<br />
do 2007 r. zapadalność na wzw B w 2008 r. (3,51<br />
na 100 000 ludności) spadła o 8,0 %, a w stosunku do<br />
mediany za lata 2002-2006 o 22,5 % (tab. I).<br />
Wysoką zapadalność na wzw typu B w 2008 r.<br />
odnotowano w województwach: opolskim (6,57 na<br />
100 000 ludności; współczynnik wyższy od przeciętnej<br />
zapadalności w całym kraju o 87,4%), kujawsko-pomorskim<br />
(odpowiednio: 6,15; 75,2%), łódzkim (5,88;<br />
67,6%) i świętokrzyskim (5,57; 58,9%). Województwo<br />
łódzkie, pomimo wyraźnego spadku zapadalności<br />
w porównaniu z 2007 r. (o 19,1%), pozostało w grupie<br />
województw o najwyższej zapadalności. W trzech<br />
innych wymienionych województwach w stosunku do<br />
roku 2007 odnotowano wzrost zapadalności: w woj.<br />
kujawsko-pomorskim – o 23,2%, w opolskim – o 13,9%<br />
i świętokrzyskim o 9,6%. W woj. kujawsko-pomorskim,<br />
łódzkim i świętokrzyskim, które w okresie ostatnich 10<br />
lat najczęściej były zaliczane do województw o najwyższej<br />
zapadalności na wzw B, obserwuje się w tym<br />
okresie wyraźne tendencje spadkowe zapadalności,<br />
na<strong>tom</strong>iast na terenie województwa opolskiego po 2004<br />
r. zauważalna jest tendencja wzrostowa zapadalności.<br />
Ponieważ po wprowadzeniu zmian w rejestracji zachorowań<br />
na wzw B w 2005 r. okresowy wzrost zapadalności<br />
notowano także w szeregu innych województw,<br />
nie można wykluczyć, że jest to efekt wspomnianych<br />
zmian utrzymujący się w woj. opolskim dłużej niż w<br />
innych województwach.<br />
Niską zapadalność na wzw typu B w 2008 r. odnotowano<br />
w województwach: warmińsko-mazurskim<br />
(1,12), lubuskim (1,19) i małopolskim (1,31) . Największy<br />
spadek zapadalności w porównaniu z rokiem 2007<br />
zanotowano w woj. pomorskim (o 55,4%). Względne<br />
różnice zapadalności pomiędzy województwami utrzymały<br />
się na poziomie zbliżonym do lat wcześniejszych<br />
i pozostały największe wśród osób młodych.<br />
W 2008 r. spadek zapadalności na wzw B (przynajmniej<br />
o 5% w stosunku do 2007 r.) wystąpił na obszarze<br />
10 województw, ale śledząc tendencje długofalowe (od<br />
1999 r.) w poszczególnych województwach (jeżeli pominie<br />
się roczne wahania współczynników zapadalności)<br />
zauważalny jest wyraźny spadek zapadalności w 13<br />
województwach. Tylko w 3 województwach: lubelskim,<br />
opolskim i wielkopolskim nie stwierdza się wyraźnego<br />
spadku, we wszystkich trzech województwach pozostaje<br />
to w związku ze wzrostem liczby rejestrowanych<br />
zachorowań po 2004 r.<br />
Zapadalność w miastach w roku 2008 wynosiła<br />
3,76 na 100 000 mieszkańców i była wyższa o 20,8%<br />
niż na wsiach (3,11 na 100 000). Tendencja spadkowa<br />
utrzymuje się zarówno w miastach, jak i na terenach<br />
wiejskich, ale przewaga zapadalności w miastach<br />
w stosunku do zapadalności na wsiach zmalała z 32,0%<br />
w 2007 r. do 20,8% w 2008 r. (ryc. 1). Wśród zachorowań<br />
na wzw typu B utrzymuje się stała , niemal
Nr 2<br />
Wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w 2008 roku 241<br />
12,0<br />
12,0<br />
10,0<br />
8,0<br />
Miasto<br />
Wieś<br />
10,0<br />
8,0<br />
Mężczyźni<br />
Kobiety<br />
Zapadalność<br />
6,0<br />
4,0<br />
Zapadalność<br />
6,0<br />
4,0<br />
2,0<br />
2,0<br />
0,0<br />
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />
<strong>Rok</strong><br />
Ryc. 1.<br />
Wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w latach<br />
1999-2008. Zapadalność na 100 000 ludności<br />
wg środowiska<br />
Hepatitis B in Poland 1999-2008. Incidence per<br />
100 000 population by location (urban/rural)<br />
Ryc. 1. Wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w latach 1999-2008. Zapadalność<br />
na 100 000 ludności wg środowiska<br />
Fig. 1. Hepatitis B in Poland 1999-2008. Incidence per 100 000 population by location<br />
Fig. 1.<br />
(urban/rural)<br />
0,0<br />
Ryc. 2.<br />
Fig. 2.<br />
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />
<strong>Rok</strong><br />
Wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w latach<br />
1999-2008. Zapadalność na 100 000 ludności<br />
wg płci<br />
Hepatitis B in Poland 1999-2008. Incidence per<br />
100 000 population by gender<br />
Ryc. 2. Wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w latach 1999-2008. Zapadalność<br />
na 100 000 ludności wg płci<br />
Fig. 2. Hepatitis B in Poland 1999-2008. Incidence per 100 000 population by gender<br />
dwukrotna przewaga zapadalności mężczyzn; w 2008 r.<br />
zapadalność wynosiła 4,65 wśród mężczyzn i 2,44<br />
wśród kobiet. W okresie 10-letnim zaobserwowano<br />
spadek zapadalności mężczyzn o 63% i kobiet o 71%.<br />
Spadek zapadalności kobiet jest większy niż mężczyzn<br />
– od 2003 r. utrzymuje się różnica zapadalności obu płci<br />
na niekorzyść mężczyzn przekraczająca 90% (ryc. 2).<br />
W obecnej sytuacji epidemiologicznej wzw typu B<br />
szczególnie ważne jest wyodrębnienie ostrych zachorowań<br />
z ogólnej liczby zgłoszonych przypadków w celu<br />
monitorowania bieżących działań profilaktycznych.<br />
W 2008 r. odnotowano 262 zachorowania ostre<br />
(zapadalność 0,69 na 100 000), co stanowi 19,6%<br />
ogólnej liczby zachorowań na wzw typu B. W porównaniu<br />
z rokiem 2007 odsetkowy udział zachorowań<br />
ostrych zmniejszył się o 28,0% (tab. II). Zachorowania<br />
ostre stanowiły połowę lub więcej ogółu zachorowań<br />
w województwach: małopolskim (76,7%), warmińsko-mazurskim<br />
(75,0%) i podlaskim (<strong>64</strong>,7%). Zwraca<br />
uwagę, że przewaga zachorowań ostrych występuje<br />
w tych samych województwach, co w roku poprzednim.<br />
Najmniejszy udział procentowy zachorowań ostrych<br />
odnotowano w województwach: kujawsko-pomorskim<br />
(6,3%), dolnośląskim (8,0%) i łódzkim (9,3%).<br />
W skali kraju stały spadek udziału zachorowań ostrych<br />
w ogólnej liczbie zachorowań od początku rejestracji<br />
Tabela II. Ostre i przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w latach 2007-2008. Liczba zachorowań, zapadalność<br />
na 100 000 ludności oraz udział procentowy wg województw<br />
Table II. Acute and chronic hepatitis B in Poland 2007-2008. Number of cases, incidence per 100 000 population and<br />
percentage by voivodeship<br />
Ostre wzw B<br />
Przewlekłe wzw B<br />
2007 r. 2008 r. 2007 r. 2008 r.<br />
Województwo<br />
zachorowanidalnośwanidalnośrowanidalnośrowanidalność<br />
zapa-<br />
% zachoro-<br />
zapa-<br />
% zacho-<br />
zapa-<br />
% zacho-<br />
zapa-<br />
%<br />
POLSKA 3<strong>64</strong> 0,95 25,0 262 0,69 19,6 1 090 2,86 75,0 1 075 2,82 80,4<br />
1. Dolnośląskie 18 0,63 13,8 11 0,38 8,0 112 3,89 86,2 126 4,38 92,0<br />
2. Kujawsko-pomorskie 17 0,82 16,5 8 0,39 6,3 86 4,16 83,5 119 5,76 93,7<br />
3. Lubelskie 18 0,83 15,8 17 0,79 16,0 96 4,43 84,2 89 4,11 84,0<br />
4. Lubuskie 4 0,40 30,8 6 0,59 50,0 9 0,89 69,2 6 0,59 50,0<br />
5. Łódzkie 21 0,82 11,3 14 0,55 9,3 165 6,44 88,7 136 5,33 90,7<br />
6. Małopolskie 38 1,16 77,6 33 1,01 76,7 11 0,34 22,4 10 0,30 23,3<br />
7. Mazowieckie 65 1,26 37,8 48 0,92 27,0 107 2,07 62,2 130 2,50 73,0<br />
8. Opolskie 13 1,25 21,7 10 0,97 14,7 47 4,52 78,3 58 5,61 85,3<br />
9. Podkarpackie 23 1,10 35,4 12 0,57 23,5 42 2,00 <strong>64</strong>,6 39 1,86 76,5<br />
10. Podlaskie 18 1,51 85,7 11 0,92 <strong>64</strong>,7 3 0,25 14,3 6 0,50 35,3<br />
11. Pomorskie 17 0,77 25,4 8 0,36 26,7 50 2,27 74,6 22 0,99 73,3<br />
12. Śląskie 68 1,46 37,0 46 0,99 26,7 116 2,49 63,0 126 2,71 73,3<br />
13. Świętokrzyskie 11 0,86 16,9 8 0,63 11,3 54 4,23 83,1 63 4,95 88,7<br />
14. Warmińsko-mazurskie 8 0,56 50,0 12 0,84 75,0 8 0,56 50,0 4 0,28 25,0<br />
15. Wielkopolskie 20 0,59 11,2 13 0,38 10,0 158 4,67 88,8 117 3,45 90,0<br />
16. Zachodniopomorskie 5 0,30 16,1 5 0,30 17,2 26 1,54 83,9 24 1,42 82,8<br />
Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP-PZH, GIS. Warszawa, Roczniki 2007-2008
242 Małgorzata Stępień, Mirosław P Czarkowski<br />
Nr 2<br />
ostrych zachorowań (tj. od 2005 r.) zaobserwowano<br />
zaledwie w 6 województwach, z największym spadkiem<br />
w woj. dolnośląskim i wielkopolskim (o 67%).<br />
W pozostałych województwach widoczne są wahania<br />
proporcji zachorowań ostrych i przewlekłych. Wahania<br />
te związane są przede wszystkim z trudnościami jakie w<br />
polskich warunkach napotyka nadzór epidemiologiczny<br />
nad przewlekłą postacią wzw B (np. brak centralnego<br />
rejestru zachorowań) i z terytorialnym zróżnicowaniem<br />
jakości tego nadzoru.<br />
Zapadalność na ostre wzw B w 2008 r. była najwyższa<br />
w woj. małopolskim (1,01 na 100 000), śląskim<br />
(0,99) i opolskim (0,97), zaś niską zapadalność zarejestrowano<br />
w województwach: zachodniopomorskim<br />
(0,30), pomorskim (0,36) oraz wielkopolskim i dolnośląskim<br />
(po 0,38). Zwraca uwagę fakt, że od momentu<br />
wyodrębnienia przypadków ostrych w nadzorze nad<br />
wzw B spadkowa tendencja zapadalności na tę postać<br />
wzw obserwowana jest w całym kraju, we wszystkich<br />
województwach.<br />
W ogólnej liczbie zachorowań na wzw B zarejestrowanych<br />
w Polsce w 2008 r. 80,4% stanowiły nowo<br />
wykryte zachorowania przewlekłe i to one przede<br />
wszystkim wyznaczają zarówno poziom ogólnej<br />
zapadalności na wzw B w Polsce, jak i terytorialne<br />
zróżnicowanie tej zapadalności (ryc. 3, 4). Zapadalność<br />
na przewlekłe wzw B wahała się od 0,28 na 100 000<br />
w województwie warmińsko-mazurskim do 5,76 w woj.<br />
kujawsko-pomorskim i wynosiła w skali kraju 2,82 na<br />
100 000. Oznacza to utrzymywanie się zapadalności na<br />
przewlekłe wzw B na poziomie zbliżonym do lat ubiegłych,<br />
spadek ogólnej zapadalności na wzw B wynika<br />
zaś z wyraźnego spadku zapadalności na ostre wzw B<br />
(począwszy od 2005 r. o około 20% w skali roku).<br />
Odsetek hospitalizacji przypadków przewlekłych<br />
wynosił 75,3%, ale podobnie jak w poprzednich la-<br />
Zapadalność<br />
3,5<br />
3,0<br />
2,5<br />
2,0<br />
1,5<br />
1,0<br />
0,5<br />
00 0,0<br />
Ostre wzw B<br />
Przewlekłe wzw B<br />
2005 2006 2007 2008<br />
<strong>Rok</strong><br />
Ryc. 3. Ostre i przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby<br />
Ryc. 3. Ostre typu i przewlekłe B w Polsce wirusowe w latach zapalenie 2005-2008. wątroby typu Zapadalność B w Polsce<br />
w latach na 100 2005-2008. 000 ludności Zapadalność na 100 000 ludności<br />
Fig. 3. 3. Acute Acute and chronic and chronic hepatitis hepatitis B in Poland B in 2005-2008. Poland 2005-2008. Incidence<br />
per 100 Incidence 000 population per 100 000 population<br />
tach wykazywał duże zróżnicowanie geograficzne: od<br />
37% w woj. mazowieckim i 38% w woj. lubelskim<br />
do 100% w woj. lubuskim, warmińsko-mazurskim<br />
i zachodniopomorskim. Utrzymujące się duże różnice<br />
odsetka hospitalizacji w poszczególnych województwach<br />
odzwierciedlają różnice interpretacji kryteriów<br />
kwalifikacji zachorowań i ich zgłaszania, w mniejszym<br />
stopniu wynikają z różnic zapadalności. Zachorowania<br />
ostre hospitalizowano w 96,9% i mimo nieznacznego<br />
spadku w porównaniu do wcześniejszych lat, odsetek<br />
ten przekracza 90% we wszystkich województwach.<br />
Rozkład zapadalności w zależności od płci i miejsca<br />
zamieszkania (miasto/wieś) w przypadku zachorowań<br />
ostrych i przewlekłych jest podobny, zwraca jednak<br />
uwagę mniejszy udział mężczyzn w przypadku zachorowań<br />
ostrych w porównaniu z 2007 r. (tab. III i IV)<br />
Czynnikiem silnie różnicującym zapadalność zarówno<br />
w przypadku ostrego, jak i przewlekłego wzw<br />
B pozostaje wiek. W 2008 r. zapadalność na przewlekłe<br />
wzw B była najwyższa wśród osób w grupie wieku<br />
15-39 lat, ze szczytem w grupie 15-19 lat. W tej grupie<br />
znajduje się młodzież urodzona w latach bezpośrednio<br />
poprzedzających wprowadzenie obowiązkowych<br />
szczepień noworodków (w różnych województwach<br />
wprowadzano masowe szczepienia przeciw wzw B<br />
w latach 1994-1996), kiedy zapadalność na wzw B<br />
wśród dzieci do 4 r. ż. sięgała 40 na 100 000.<br />
Zapadalność na przewlekłe wzw B jest wyższa<br />
w miastach niż na wsiach w przedziale wieku 25-74<br />
lata z największą różnicą w przedziale 30-44 lata, jedynie<br />
wśród najstarszych osób (powyżej 75 r.ż.) i wśród<br />
młodzieży przeważa zapadalność na wsiach.<br />
Zapadalność<br />
na 100 000 ludności<br />
4,84 do 6,57 (4)<br />
3,48 do 4,83 (4)<br />
1,40 do 3,47 (4)<br />
1,12 do 1,39 (4)<br />
Fig. 4.<br />
82,8%<br />
50,0%<br />
73,3%<br />
90,0%<br />
93,7%<br />
25,0%<br />
90,7%<br />
73,0%<br />
35,3%<br />
84,0%<br />
92,0%<br />
85,3%<br />
88,7%<br />
73,3%<br />
76,5%<br />
23,3%<br />
Ryc. 4. Wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w 2008 r. Zapadalność na 100 000 ludności<br />
Ryc. oraz 4. procentowy udział nowo wykrytych zachorowań przewlekłych wg województw<br />
Fig. 4. Hepatitis B in Poland in 2008. Incidence per 100 000 population and percentage of newly diagnosed<br />
chronic cases, by voivodeship<br />
Wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce<br />
w 2008 r. Zapadalność na 100 000 ludności oraz<br />
procentowy udział nowo wykrytych zachorowań<br />
przewlekłych wg województw<br />
Hepatitis B in Poland in 2008. Incidence per<br />
100 000 population and percentage of newly diagnosed<br />
chronic cases, by voivodeship
Nr 2<br />
Wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w 2008 roku 243<br />
Tabela III. Ostre wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w 2008 r. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000<br />
ludności i udział procentowy wg wieku, płci i środowiska<br />
Table III. Acute hepatitis B in Poland 2008. Number of cases, incidence per 100 000 population and percentage by age,<br />
gender, and location (urban/rural)<br />
Płeć<br />
Środowisko<br />
Wiek<br />
w<br />
latach<br />
%<br />
Ogółem<br />
0 - 14 - - - - - - - - - - - - - - -<br />
15 - 19 8 0,59 5,0 1 0,08 1,0 6 0,40 3,5 3 0,26 3,3 9 0,34 3,4<br />
20 - 24 13 0,82 8,1 5 0,32 5,0 13 0,69 7,6 5 0,40 5,5 18 0,57 6,9<br />
25 - 29 21 1,29 13,0 12 0,76 11,9 27 1,33 15,8 6 0,51 6,6 33 1,03 12,6<br />
30 - 34 19 1,27 11,8 7 0,48 6,9 18 0,96 10,5 8 0,75 8,8 26 0,88 9,9<br />
35 - 39 17 1,34 10,6 9 0,72 8,9 21 1,37 12,3 5 0,51 5,5 26 1,03 9,9<br />
40 - 44 16 1,35 9,9 7 0,59 6,9 16 1,14 9,4 7 0,73 7,7 23 0,97 8,8<br />
45 - 49 11 0,82 6,8 5 0,37 5,0 5 0,30 2,9 11 1,05 12,1 16 0,59 6,1<br />
50 - 54 10 0,68 6,2 12 0,77 11,9 16 0,81 9,4 6 0,57 6,6 22 0,73 8,4<br />
55 - 59 14 1,09 8,7 9 0,63 8,9 13 0,71 7,6 10 1,10 11,0 23 0,84 8,8<br />
60 - <strong>64</strong> 9 1,07 5,6 6 0,60 5,9 8 0,65 4,7 7 1,14 7,7 15 0,82 5,7<br />
65 - 74 12 1,03 7,5 12 0,73 11,9 12 0,67 7,0 12 1,17 13,2 24 0,85 9,2<br />
75 + 11 1,43 6,8 16 1,03 15,8 16 1,16 9,4 11 1,17 12,1 27 1,16 10,3<br />
Ogółem 161 0,87 100,0 101 0,51 100,0 171 0,73 100,0 91 0,61 100,0 262 0,69 100,0<br />
Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2008 roku. NIZP-PZH, GIS. Warszawa, 2009<br />
Tabela IV. Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w 2008 r. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000<br />
ludności i udział procentowy wg wieku, płci i środowiska<br />
Table IV. Chronic hepatitis B in Poland 2008. Number of cases, incidence per 100 000 population and percentage by age,<br />
gender, and location (urban/rural)<br />
Płeć<br />
Środowisko<br />
mężczyźni kobiety miasto<br />
Wiek<br />
wieś<br />
Ogółem<br />
w latach<br />
%<br />
%<br />
%<br />
%<br />
0 - 4 1 0,10 0,1 1 0,11 0,3 1 0,09 0,1 1 0,13 0,3 2 0,11 0,2<br />
5 - 9 1 0,11 0,1 - - - - - - 1 0,12 0,3 1 0,05 0,1<br />
10 - 14 8 0,72 1,1 3 0,28 0,8 5 0,43 0,7 6 0,59 1,6 11 0,51 1,0<br />
15 - 19 93 6,83 13,4 47 3,61 12,4 69 4,62 9,8 71 6,06 19,2 140 5,25 13,0<br />
20 - 24 95 5,96 13,6 43 2,79 11,3 71 3,77 10,1 67 5,34 18,1 138 4,40 12,8<br />
25 - 29 85 5,24 12,2 31 1,96 8,2 78 3,86 11,1 38 3,22 10,3 116 3,62 10,8<br />
30 - 34 79 5,29 11,4 45 3,09 11,9 95 5,04 13,5 29 2,72 7,8 124 4,21 11,5<br />
35 - 39 81 6,38 11,6 34 2,73 9,0 84 5,48 11,9 31 3,16 8,4 115 4,57 10,7<br />
40 - 44 59 4,96 8,5 24 2,04 6,3 60 4,27 8,5 23 2,40 6,2 83 3,51 7,7<br />
45 - 49 52 3,89 7,5 34 2,49 9,0 63 3,80 8,9 23 2,20 6,2 86 3,18 8,0<br />
50 - 54 47 3,20 6,8 32 2,06 8,4 55 2,79 7,8 24 2,28 6,5 79 2,61 7,3<br />
55 - 59 29 2,25 4,2 22 1,53 5,8 43 2,36 6,1 8 0,88 2,2 51 1,87 4,7<br />
60 - <strong>64</strong> 16 1,90 2,3 14 1,40 3,7 21 1,71 3,0 9 1,47 2,4 30 1,63 2,8<br />
65 - 74 26 2,23 3,7 22 1,34 5,8 33 1,85 4,7 15 1,46 4,1 48 1,71 4,5<br />
75 + 24 3,12 3,4 27 1,74 7,1 27 1,95 3,8 24 2,55 6,5 51 2,19 4,7<br />
Ogółem 696 3,78 100,0 379 1,92 100,0 705 3,03 100,0 370 2,50 100,0 1 075 2,82 100,0<br />
Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2008 roku. NIZP-PZH, GIS. Warszawa, 2009<br />
mężczyźni kobiety miasto wieś<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
%<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
%<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
%<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
zachorowania<br />
zapadalność<br />
%<br />
%<br />
Mężczyźni chorowali na przewlekłe wzw B niemal<br />
2-krotnie częściej niż kobiety, przewagę zapadalności<br />
mężczyzn odnotowano we wszystkich grupach wieku<br />
powyżej 10 r.ż.<br />
Rozkład wieku zachorowań na ostre wzw B w miastach<br />
różnił się od obserwowanego w 2007 r. Najwyższa<br />
zapadalność wystąpiła w grupach wieku 25-29 i 35-39<br />
lat, ale wśród osób starszych nie zaznaczył się wyraźny<br />
spadek (w najstarszej grupie wieku powyżej 75 r. ż.<br />
odnotowano kolejny szczyt). Na wsiach, podobnie jak<br />
w roku poprzednim, zapadalność była najwyższa wśród<br />
osób po 55 r. ż. i znacznie przekraczała zapadalność<br />
w miastach w grupie wieku 55-74 lata.
244 Małgorzata Stępień, Mirosław P Czarkowski<br />
Nr 2<br />
Różnice w udziale poszczególnych grup wieku<br />
widoczne są także pomiędzy kobietami i mężczyznami.<br />
Wśród mężczyzn najwyższa zapadalność na ostre wzw<br />
B była w przedziale wieku 25-44 lata, na<strong>tom</strong>iast wśród<br />
kobiet nie zaznaczył się jeden wyraźny szczyt; wyższa<br />
zapadalność była w grupach wieku: 25-29 lat, 50-54<br />
lata i powyżej 65 r. ż. Zarówno wśród mężczyzn, jak<br />
i kobiet zwraca uwagę wysoka zapadalność w wieku<br />
powyżej 75 r. ż. (odpowiednio 1,43 i 1,03). W 2008 r.<br />
nie zarejestrowano ani jednego przypadku ostrego wzw<br />
B wśród dzieci do 14 r. ż.<br />
W odniesieniu do definicji przypadku ostrego wzw<br />
B stosowanej w nadzorze epidemiologicznym w Polsce<br />
od 2005 r. przypadki zakwalifikowane jako potwierdzone<br />
stanowiły w 2008 r. 63% ogółu zarejestrowanych<br />
ostrych (w 2007 r. – 73,9%). Wzrósł odsetek przypadków<br />
„prawdopodobnych” bez pełnego potwierdzenia<br />
laboratoryjnego.<br />
Według danych GUS w 2008 r. z powodu wzw B<br />
zmarło w Polsce 68 osób.<br />
W 49 przypadkach jako wyjściową przyczynę zgonu<br />
podano wzw B przewlekłe, a w 19 – wzw B ostre.<br />
Podsumowując, tendencja spadkowa występowania<br />
wzw B na terenie Polski obserwowana w ubiegłych<br />
latach utrzymuje się, przy czym spadek ogólnej liczby<br />
zachorowań spowodowany jest głównie dalszym<br />
spadkiem liczby przypadków ostrego wzw B. Poprawa<br />
sytuacji epidemiologicznej w zakresie wzw B wynika<br />
ze wzrostu odsetka zaszczepionych w populacji i dalszej<br />
poprawy sytuacji sanitarnej w placówkach opieki<br />
zdrowotnej. Po raz pierwszy od 2005 r. nie odnotowano<br />
ani jednego zachorowania na ostre wzw B wśród dzieci<br />
do 14 r. ż., jednak częstość rejestrowania przypadków<br />
przewlekłych utrzymuje się na poziomie zbliżonym<br />
do lat wcześniejszych. W kolejnych latach można<br />
spodziewać się przesunięcia szczytu zapadalności<br />
na przewlekłe wzw B na starsze grupy wieku. Utrzymująca<br />
się tendencja spadkowa zapadalności na ostre<br />
wzw B skłania do prowadzenia pogłębionej analizy<br />
zgłaszanych przypadków w celu lepszego rozpoznania<br />
i szybkiego przeciwdziałania aktualnie dominującym<br />
czynnikom ryzyka zakażenia i szerzenia wzw B.<br />
Otrzymano: 22.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Zaakceptowano do druku: 25.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Adres do korespondencji:<br />
Małgorzata Stępień<br />
Zakład Epidemiologii<br />
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy<br />
Zakład <strong>Higieny</strong><br />
ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa<br />
e-mail: mstepien@pzh.gov.pl
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 245 - 250<br />
Kronika epidemiologiczna<br />
Małgorzata Stępień, Magdalena Rosińska<br />
WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU C W POLSCE W 2008 ROKU<br />
HEPATITIS C IN POLAND IN 2008<br />
Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong><br />
w Warszawie<br />
STRESZCZENIE<br />
W Polsce w 2008 r. jako przypadki potwierdzone<br />
wirusowego zapalenia wątroby typu C (wzw typu C)<br />
rejestrowane były zachorowania objawowe lub przebiegające<br />
z podwyższonym poziomem transaminaz, potwierdzone<br />
laboratoryjnie. Rejestrowano również nowo<br />
wykryte zakażenia HCV z uwzględnieniem podziału na<br />
przypadki potwierdzone i prawdopodobne. W 2008 r.<br />
zarejestrowano w Polsce 2 353 zachorowania na wzw<br />
typu C, w tym 38 wywołanych przez zakażenia mieszane<br />
HCV i HBV. Zapadalność w przeliczeniu na 100 000<br />
mieszkańców wynosiła 6,17 i w porównaniu z 2007 r.<br />
była niższa o 14,5%. Z powodu wzw typu C zmarło<br />
w 2008 r. 155 osób, w tym 5 z powodu ostrej postaci<br />
choroby. Podobnie jak w latach ubiegłych zapadalność<br />
w miastach była wyższa niż na wsiach (odpowiednio<br />
7,7 i 3,8) oraz wyższa wśród mężczyzn (7,1) niż wśród<br />
kobiet (5,31). Liczba nowo wykrytych zakażeń HCV<br />
wynosiła 5 305 (częstość wykrywania na 100 000<br />
mieszkańców 13,9), zaznaczył się istotny 48% spadek<br />
w stosunku do 2007 r. Obserwowane zmiany wymagają<br />
dalszego, dokładnego monitorowania.<br />
Słowa kluczowe: wirusowe zapalenie wątroby typu C,<br />
epidemiologia, choroby zakaźne, zdrowie publiczne,<br />
Polska, rok 2008<br />
ABSTRACT<br />
In 2008 hepatitis C surveillance system in Poland<br />
covered cases with clinical signs or elevated liver function<br />
tests, according to the European case definition as<br />
well as all newly detected cases (Polish case definition).<br />
In 2008 there were 2 353 new cases of symp<strong>tom</strong>atic<br />
hepatitis C registered in Poland, with the incidence<br />
rate 6.17 per 100 000. The incidence rate decreased by<br />
14.5% in comparison to 2007 (2753 new cases with the<br />
incidence 7.22). There were 155 deaths due to hepatitis<br />
C in 2008 in Poland including 5 deaths of acute and 150<br />
of chronic hepatitis C. Similarly to the preceding years<br />
cities were more affected then rural areas (incidence<br />
respectively 7.7 and 3.8 per 100 000) and the incidence<br />
was higher in men (7.1) then in women (5.31). In 2008<br />
the number of cases of newly detected HCV infections<br />
reported was 5 305, with rate of detecting HCV of<br />
13.9 per 100 000 population. Comparing to 2007, the<br />
observed rate decreased by 48%. This significant decrease<br />
is most likely related to changes in surveillance<br />
and determines the necessity of careful monitoring of<br />
newly detected HCV infections during the following<br />
years. Hepatitis C remains a major problem of public<br />
health in Poland.<br />
Key words: hepatitis C, epidemiology, infectious diseases,<br />
public health, Poland, 2008<br />
WPROWADZENIE<br />
Epidemiologiczną analizę występowania wirusowego<br />
zapalenia wątroby typu C (wzw typu C) w Polsce<br />
w 2008 roku przeprowadzono na podstawie danych<br />
zbiorczych opublikowanych w biuletynie rocznym<br />
(Czarkowski MP i in. „Choroby zakaźne i zatrucia w<br />
Polsce w 2008 roku.” Warszawa, NIZP - PZH i GIS).<br />
Wykorzystano również dane GUS dotyczące zgonów<br />
z powodu wzw typu C.<br />
Dane te zbierane są w oparciu o obowiązujące<br />
przepisy prawne, które określają jednostki chorobowe,<br />
podmioty zobowiązane do ich zgłaszania oraz uwzględniają<br />
definicje przypadków przyjęte do celów nadzoru<br />
epidemiologicznego. Należy zwrócić uwagę, iż w ostatnim<br />
okresie sposób prowadzenia nadzoru nad wzw C<br />
ulegał licznym zmianom, co może powodować wahania<br />
w liczbie rejestrowanych przypadków. Główne zmiany<br />
w zgłaszaniu i rejestracji wzw C w Polsce w latach<br />
2005 – 2008 dotyczą podmiotów zobowiązanych do<br />
zgłaszania oraz definicji nowo wykrytych zakażeń HCV.
246 Małgorzata Stępień, Magdalena Rosińska<br />
Nr 2<br />
ZACHOROWANIA NA WIRUSOWE<br />
ZAPALENIE WĄTROBY TYPU C<br />
W 2008 r. zarejestrowano w Polsce 2 353 przypadki<br />
objawowe wzw typu C, w tym 38 (1,6%)<br />
wywołanych przez zakażenia mieszane HCV i HBV.<br />
Zapadalność wynosiła 6,17 na 100 000 ludności; była<br />
niższa o 14,5% od notowanej w 2007 r. (7,22; 2753<br />
zachorowań) i zbliżona do mediany za lata 2002-2006<br />
(wyższa o 4,6%). Liczbę zachorowań i zapadalność<br />
w poszczególnych województwach przedstawiono<br />
w tabeli I.<br />
Zachorowania na wzw typu C stwierdzono we<br />
wszystkich województwach na terenie kraju. Wysoką<br />
liczbę zachorowań (powyżej 300) odnotowano w województwach:<br />
mazowieckim (427), dolnośląskim (331)<br />
oraz wielkopolskim (303), na<strong>tom</strong>iast najmniejszą liczbę<br />
przypadków zgłoszono z województwa warmińskomazurskiego<br />
– 17.<br />
Podobnie jak w poprzednich latach stwierdzono<br />
znaczne różnice zapadalności w poszczególnych województwach:<br />
od 0,97 ( woj. małopolskie) do 12,48<br />
(woj. świętokrzyskie) na 100 000 ludności. W 2008 r.<br />
tylko w dwóch województwach zapadalność przekroczyła<br />
10 na 100 000 (świętokrzyskie, dolnośląskie);<br />
niskie współczynniki zapadalności – w granicach 2 na<br />
100 000 lub poniżej, odnotowano w województwach:<br />
warmińsko-mazurskim (1,19), podkarpackim (2,1) i<br />
podlaskim (2,27).<br />
W trzech województwach odnotowano duży spadek<br />
zapadalności w porównaniu z rokiem 2007: w woj.<br />
warmińsko-mazurskim (o 47%), lubelskim (o 40%), i<br />
łódzkim (spadek o36%).<br />
Tylko w woj. kujawsko-pomorskim wystąpił wzrost<br />
zapadalności o 21% w porównaniu z 2007 r.<br />
Podobnie jak w poprzednich latach, zapadalność na<br />
wzw typu C w Polsce była niemal dwukrotnie wyższa<br />
w miastach niż na wsi oraz o prawie 34% wyższa wśród<br />
mężczyzn (7,10) niż wśród kobiet (5,31). Zapadalność<br />
jest stale wyższa wśród mężczyzn, ale stosunek zapadalności<br />
kobiet do mężczyzn ulega wahaniom w poszczególnych<br />
grupach wieku.<br />
W 2008 r. największą różnicę odnotowano, podobnie<br />
jak w roku 2007 w grupie wieku 20 – 44 lata, w której<br />
zapadalność wśród mężczyzn była o ponad 70%<br />
wyższa (tab. II). Na<strong>tom</strong>iast w starszych grupach wieku<br />
(50-<strong>64</strong> lata) zapadalność wśród kobiet przewyższa<br />
zapadalność wśród mężczyzn, z największą przewagą<br />
w grupie wieku 60-<strong>64</strong> lata: zapadalność wśród kobiet<br />
była wyższa o 24%.<br />
Najwyższą zapadalność oraz najwięcej przypadków<br />
zachorowań zarówno wśród mężczyzn, jak i wśród<br />
kobiet, odnotowano w grupie wieku 50 – 54 lata.<br />
Różnice w udziale poszczególnych grup wieku<br />
w ogólnej liczbie zachorowań w zależności od środowiska<br />
zamieszkania (miasto lub wieś) były mniej<br />
zaznaczone niż w roku 2007, nadal jednak na wsi najwięcej<br />
zachorowań zanotowano w grupie osób młodych<br />
– 40% stanowiły osoby pomiędzy 15 a 35 rokiem życia<br />
(w mieście w tej grupie wieku było 31 % przypadków).<br />
W 2008 r. z powodu wzw C hospitalizowano w Polsce<br />
1 527 osób, co stanowi <strong>64</strong>,9% ogółu zarejestrowanych<br />
zachorowań. Jest to wzrost w porównaniu z 2007<br />
Tabela I. Wirusowe zapalenie wątroby typu C w Polsce w latach 2002-2008. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000<br />
ludności oraz procent zakażeń mieszanych wg województw<br />
Table I. Hepatitis C in Poland 2002-2008. Number of cases and incidence per 100 000 population, number and percentage<br />
of HCV/HBV co-infection by voivodeship<br />
2007 r. 2008 r.<br />
Mediana 2002-2006<br />
Województwo<br />
ogółem ogółem w tym HCV/HBV<br />
l.zach zapad. l.zach zapad. l.zach zapad. l.zach %<br />
1.Dolnośląskie 336 11,6 293 10,17 331 11,51 1 0,3<br />
2.Kujawsko-pomorskie 221 10,7 150 7,26 181 8,76 1 0,6<br />
3.Lubelskie 146 6,7 257 11,85 137 6,33 2 1,5<br />
4.Lubuskie 97 9,6 28 2,78 29 2,88 1 3,4<br />
5.Łódzkie 280 10,8 314 12,26 199 7,80 5 2,5<br />
6.Małopolskie 83 2,5 34 1,04 32 0,97 2 6,3<br />
7.Mazowieckie 270 5,3 505 9,75 427 8,22 6 1,4<br />
8.Opolskie 30 2,9 55 5,29 56 5,41 2 3,6<br />
9.Podkarpackie 48 2,3 46 2,19 44 2,10 0 0,0<br />
10.Podlaskie 27 2,2 30 2,51 27 2,27 1 3,7<br />
11.Pomorskie 114 5,2 117 5,30 77 3,48 3 3,9<br />
12.Śląskie 139 2,9 300 6,43 287 6,17 5 1,7<br />
13.Świętokrzyskie 202 15,7 174 13,62 159 12,48 3 1,9<br />
14.Warmińsko-mazurskie 35 2,5 32 2,24 17 1,19 1 5,9<br />
15.Wielkopolskie 234 7,0 343 10,14 303 8,93 4 1,3<br />
16.Zachodniopomorskie 92 5,4 75 4,43 47 2,78 1 2,1<br />
POLSKA 2255 5,9 2753 7,22 2353 6,17 38 1,6
Nr 2<br />
Wirusowe zapalenie wątroby typu C w Polsce w 2008 roku 247<br />
Tabela II. Wirusowe zapalenie wątroby typu C w Polsce w 2008 roku. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000 ludności<br />
i udział procentowy według wieku, płci i środowiska<br />
Table II. Hepatitis C in Poland 2008. Number of cases, incidence per 100 000 population and percentage by age, sex and<br />
location (urban/rural)<br />
Płeć<br />
Środowisko<br />
Grupa<br />
Ogółem<br />
Mężczyźni Kobiety Miasto Wieś<br />
wieku<br />
l.zach. zapad. % l.zach. zapad. % l.zach. zapad. % l.zach. zapad. % l.zach. zapad. %<br />
0-4 3 0,3 0,2 7 0,8 0,7 6 0,6 0,3 4 0,5 0,7 10 0,5 0,4<br />
5-9 3 0,3 0,2 2 0,2 0,2 3 0,3 0,2 2 0,2 0,4 5 0,3 0,2<br />
10-14 5 0,5 0,4 3 0,3 0,3 7 0,6 0,4 1 0,1 0,2 8 0,4 0,3<br />
15-19 94 6,9 7,2 65 5,0 6,2 91 6,1 5,1 68 5,8 12,0 159 6,0 6,8<br />
20-24 129 8,1 9,9 73 4,7 7,0 133 7,1 7,5 69 5,5 12,1 202 6,4 8,6<br />
25-29 134 8,3 10,3 67 4,2 6,4 157 7,8 8,8 44 3,7 7,7 201 6,3 8,5<br />
30-34 135 9,0 10,3 77 5,3 7,4 169 9,0 9,5 43 4,0 7,6 212 7,2 9,0<br />
35-39 118 9,3 9,0 56 4,5 5,4 128 8,4 7,2 46 4,7 8,1 174 6,9 7,4<br />
40-44 111 9,3 8,5 62 5,3 5,9 127 9,0 7,1 46 4,8 8,1 173 7,3 7,4<br />
45-49 122 9,1 9,3 106 7,8 10,1 169 10,2 9,5 59 5,7 10,4 228 8,4 9,7<br />
50-54 152 10,4 11,6 1<strong>64</strong> 10,6 15,7 254 12,9 14,2 62 5,9 10,9 316 10,5 13,4<br />
55-59 101 7,8 7,7 123 8,6 11,8 180 9,9 10,1 44 4,9 7,7 224 8,2 9,5<br />
60-<strong>64</strong> 55 6,6 4,2 81 8,1 7,7 113 9,2 6,3 23 3,8 4,0 136 7,4 5,8<br />
65-74 93 8,0 7,1 119 7,3 11,4 171 9,6 9,6 41 4,0 7,2 212 7,6 9,0<br />
>75 52 6,8 4,0 41 2,6 3,9 76 5,5 4,3 17 1,8 3,0 93 4,0 4,0<br />
Ogółem 1307 7,1 100,0 1046 5,3 100 1784 7,7 100,0 569 3,8 100,0 2353 6,2 100<br />
r., w którym hospitalizowano 60% przypadków, ale w<br />
porównaniu z wcześniejszymi latami (od 2000 roku)<br />
nadal utrzymuje się tendencja spadkowa. Podobnie<br />
jak w poprzednich latach zwraca uwagę duże zróżnicowanie<br />
odsetka osób hospitalizowanych w poszczególnych<br />
województwach - i tak w woj. mazowieckim<br />
hospitalizowano tylko 15% chorych, w świętokrzyskim<br />
i lubelskim po 37%, podczas gdy w łódzkim, opolskim<br />
i wielkopolskim – ponad 90 (odpowiednio:94,5%;<br />
98,2%; 90,4%) zarejestrowanych przypadków. Tak duże<br />
wahania wskazują na utrzymujące się różnice w zgłaszalności<br />
i/lub sposobie wykazywania zachorowań.<br />
W 2008 r. z powodu wzw C zmarło łącznie 155<br />
osób, w tym 5 z powodu ostrej postaci choroby. Pomimo<br />
zmniejszającej się liczby zachorowań na wzw C<br />
Zapadalność<br />
9,0<br />
8,0<br />
7,0<br />
6,0<br />
5,0<br />
4,0<br />
3,0<br />
2,0<br />
1,0<br />
0,0<br />
Ryc.1.<br />
Fig.1.<br />
Zapadalność<br />
Liczba zgonów<br />
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />
160<br />
140<br />
120<br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
Wirusowe zapalenie wątroby typu C w Polsce w latach<br />
1997-2008. Zapadalność na 100 000 ludności<br />
oraz liczba zgonów<br />
Hepatitis C in Poland 1997-2008. Incidence per<br />
100 000 population and number of deaths<br />
Ryc.1. Wirusowe zapalenie wątroby typu C w Polsce w latach 1997-2008.<br />
Zapadalność na 100 000 ludności oraz liczba zgonów<br />
Fig.1. Hepatitis C in Poland 1997-2008. Incidence per 100 000 population<br />
and number of deaths<br />
20<br />
0<br />
Liczba zgonów<br />
ponownie odnotowano istotny wzrost umieralności<br />
z powodu tej choroby (ryc.1).<br />
NOWO WYKRYTE ZAKAŻENIA WIRUSEM<br />
ZAPALENIA WĄTROBY TYPU C (HCV)<br />
W roku 2008 zgłoszono 5 305 przypadków nowo<br />
wykrytych zakażeń HCV, co stanowi ponad 48% spadek<br />
w stosunku do liczby odnotowanej w 2007 r. (tab. III).<br />
Najwięcej przypadków zakażenia HCV zgłoszono<br />
z województw: mazowieckiego (878), pomorskiego<br />
(635) i śląskiego (633), na<strong>tom</strong>iast najmniejszą liczbę<br />
przypadków zarejestrowano w województwach: podkarpackim<br />
(71), podlaskim ( 94 ) i opolskim (99).<br />
Wysoką częstość wykrywania HCV w przeliczeniu<br />
na 100 tys. mieszkańców zanotowano w województwie<br />
pomorskim (28,7), łódzkim (20,3) i mazowieckim<br />
(16,9). Najniższa częstość z kolei wystąpiła w województwie<br />
podkarpackim – 3,4 na 100 000 mieszkańców.<br />
W porównaniu z 2007 r. we wszystkich województwach<br />
zanotowano spadek wykrywalności nowych zakażeń<br />
HCV, największy w województwach: świętokrzyskim<br />
(spadek o 67%), małopolskim (66%) i kujawsko-pomorskim<br />
(<strong>64</strong>%).<br />
Z analizy liczby nowo wykrywanych zakażeń<br />
w podziale na grupy wieku oraz na płeć i środowisko<br />
zamieszkania wynika, że częstość ich wykrywania jest o<br />
46% wyższa wśród mężczyzn niż wśród kobiet (większa<br />
przewaga mężczyzn niż przed rokiem) oraz, podobnie<br />
jak w latach 2006 i 2007, prawie dwukrotnie wyższa<br />
w miastach niż na wsi. Prawie 3/4 nowo wykrywanych
248 Małgorzata Stępień, Magdalena Rosińska<br />
Nr 2<br />
Tabela III. Nowo wykryte zakażenia HCV w Polsce w 2008 roku. Liczba zachorowań zapadalność na 100 000 ludności<br />
wg województw i środowiska.<br />
Table III. New cases of HCV infection in Poland in 2008. Number of cases and incidence per 100 000 population by<br />
voivodeship and location (urban/rural)<br />
2008 r.<br />
2007 r.<br />
Województwo<br />
Miasto<br />
Wieś<br />
Ogółem<br />
l.zach zapad. l.zach zapad. l.zach zapad. l.zach zapad.<br />
1.Dolnośląskie 651 22,6 280 13,8 80 9,5 360 12,5<br />
2.Kujawsko-pomorskie 723 35,0 1<strong>64</strong> 13,0 94 11,7 258 12,5<br />
3.Lubelskie 450 20,7 150 14,9 101 8,7 251 11,6<br />
4.Lubuskie 342 33,9 114 17,7 31 8,5 145 14,4<br />
5.Łódzkie 747 29,2 388 23,6 131 14,4 519 20,3<br />
6.Małopolskie 994 30,4 210 13,0 129 7,8 339 10,3<br />
7.Mazowieckie 1306 25,2 691 20,6 187 10,2 878 16,9<br />
8.Opolskie 198 19,0 73 13,4 26 5,3 99 9,6<br />
9.Podkarpackie 184 8,8 36 4,2 35 2,8 71 3,4<br />
10.Podlaskie 180 15,1 70 9,9 24 5,0 94 7,9<br />
11.Pomorskie 808 36,6 508 34,4 127 17,2 635 28,7<br />
12.Śląskie 1691 36,3 561 15,4 72 7,1 633 13,6<br />
13.Świętokrzyskie 406 31,8 79 13,7 54 7,8 133 10,4<br />
14.Warmińsko-mazurskie 268 18,8 130 15,2 35 6,1 165 11,6<br />
15.Wielkopolskie 948 28,0 297 15,5 182 12,3 479 14,1<br />
16.Zachodniopomorskie 346 20,4 215 18,5 31 5,9 246 14,5<br />
POLSKA 10242 26,9 3966 17,0 1339 9,0 5305 13,9<br />
Tabela IV. Nowo wykryte zakażenia HCV w Polsce w 2008 roku. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000 ludności<br />
i udział procentowy według wieku, płci i środowiska.<br />
Table IV. New cases of HCV infection in Poland in 2008. Number of cases, incidence per 100 000 population and percentage<br />
by age, sex and location (urban/rural)<br />
Płeć<br />
Środowisko<br />
Grupa<br />
Ogółem<br />
Mężczyźni Kobiety Miasto Wieś<br />
wieku<br />
l.zach. zapad. % l.zach. zapad. % l.zach. zapad. % l.zach. zapad. % l.zach. zapad. %<br />
0-4 29 3,0 0,9 28 3,1 1,2 40 3,7 1,1 17 2,2 1,3 57 3,1 1,1<br />
5-9 10 1,1 0,3 4 0,4 0,2 10 1,0 0,3 4 0,5 0,3 14 0,8 0,3<br />
10-14 9 0,8 0,3 5 0,5 0,2 9 0,8 0,2 5 0,5 0,4 14 0,6 0,3<br />
15-19 307 22,5 10,0 151 11,6 6,8 235 15,7 5,9 223 19,0 16,5 458 17,2 8,6<br />
20-24 374 23,4 12,2 151 9,8 6,8 360 19,1 9,1 165 13,2 12,3 525 16,7 9,9<br />
25-29 337 20,8 11,0 167 10,6 7,5 398 19,7 10,0 106 9,0 7,9 504 15,7 9,5<br />
30-34 294 19,7 9,6 146 10,0 6,5 357 19,0 9,0 83 7,8 6,2 440 14,9 8,3<br />
35-39 209 16,5 6,8 132 10,6 5,9 247 16,1 6,2 94 9,6 7,0 341 13,6 6,4<br />
40-44 236 19,8 7,7 143 12,2 6,4 282 20,0 7,1 97 10,1 7,2 379 16,0 7,1<br />
45-49 234 17,5 7,6 190 13,9 8,5 317 19,1 8,0 107 10,2 8,0 424 15,7 8,0<br />
50-54 297 20,2 9,7 287 18,5 12,8 440 22,3 11,1 144 13,7 10,8 584 19,3 11,0<br />
55-59 211 16,4 6,9 226 15,7 10,1 353 19,4 8,9 84 9,3 6,3 437 16,0 8,2<br />
60-<strong>64</strong> 134 16,0 4,4 153 15,3 6,8 230 18,7 5,8 57 9,3 4,3 287 15,6 5,4<br />
65-74 239 20,5 7,8 258 15,7 11,5 405 22,7 10,2 92 9,0 6,9 497 17,7 9,4<br />
>75 148 19,2 4,8 196 12,6 8,8 283 20,5 7,1 61 6,5 4,6 344 14,8 6,5<br />
Ogółem 3068 16,7 100 2237 11,4 100 3966 17,0 100 1339 9,0 100 5305 13,9 100<br />
zakażeń HCV stwierdzono wśród mieszkańców miast<br />
(tab. IV). Utrzymują się różnice w rozkładzie wieku<br />
zakażeń wśród mężczyzn i kobiet: w przypadku mężczyzn<br />
dominują osoby młode w przedziale wieku od 20<br />
do 35 lat (zarówno pod względem liczby zgłoszeń jak<br />
i częstości wykrywania), a następnie osoby w grupie<br />
wieku 50-54 lata, na<strong>tom</strong>iast wśród kobiet przeważają<br />
osoby w wieku powyżej 45 roku życia, a zwłaszcza<br />
w grupie od 50 do 59 lat. W porównaniu do wieku<br />
chorych w zakażeniach HCV procentowo większy<br />
jest udział osób po 65 r. ż.(utrzymująca się tendencja),<br />
co może wynikać z częstszego korzystania z pomocy<br />
lekarskiej i stosunkowo częstszych w tej grupie wieku<br />
badań w kierunku wzw C pomimo braku objawów<br />
klinicznych wzw.<br />
W 2008 r. wprowadzono do stosowania w nadzorze<br />
epidemiologicznym definicję nowo wykrytych zakażeń<br />
wzw C, z uwzględnieniem podziału na przypadki praw-
Nr 2<br />
Wirusowe zapalenie wątroby typu C w Polsce w 2008 roku 249<br />
dopodobne i potwierdzone. Przedstawione w tabelach<br />
III i IV dane stanowią całkowitą liczbę zgłoszonych<br />
przypadków (5 305), wśród których liczba przypadków<br />
potwierdzonych wynosiła 2 944 (55,5 % ogółu zgłoszonych)<br />
i o 25 % przewyższała liczbę zgłoszonych w tym<br />
samym czasie zachorowań na wzw typu C. Należy<br />
podkreślić jednak, że są to dwie odrębne grupy: tradycyjnie<br />
rejestrowane zachorowania na wzw C obejmują<br />
zarówno osoby, u których zakażenie wykryto w czasie<br />
wystąpienia objawów klinicznych w roku rejestracji<br />
(są one wówczas jednocześnie uwzględniane w grupie<br />
przypadków nowo wykrytego zakażenia wirusem typu<br />
C), jak również osoby z wcześniej rozpoznanym zakażeniem,<br />
u których w roku rejestracji wystąpiły objawy<br />
kliniczne bądź laboratoryjne wskaźniki uszkodzenia<br />
wątroby (podwyższenie transaminaz).<br />
PODSUMOWANIE<br />
W 2008 r. wskaźniki występowania wzw C w<br />
Polsce poza umieralnością uległy obniżeniu. Spadek<br />
liczby zachorowań w latach 2007-2008 w porównaniu<br />
do poprzedzających lat (w 2005 r. najwyższa odnotowana<br />
liczba zachorowań - 2997) może pozostawać w<br />
związku z kilkoma czynnikami. W 2005 r. wprowadzono<br />
do stosowania w nadzorze epidemiologicznym<br />
definicję przypadku opracowaną we Wspólnocie Europejskiej,<br />
jednocześnie nasilając działania Inspekcji<br />
Sanitarnej ukierunkowane na zwiększenie czułości<br />
nadzoru nad tym typem wzw. W tym samym czasie<br />
prowadzono kampanie społeczne upowszechniające<br />
wiedzę na temat wzw typu C w społeczeństwie i oferujące<br />
możliwość bezpłatnych badań w tym kierunku,<br />
jak również szeroko zakrojoną akcję edukacyjną dla<br />
pracowników służby zdrowia. Wymienione działania<br />
najprawdopodobniej spowodowały skokowy wzrost<br />
wykrytych i zgłoszonych zachorowań w latach<br />
2005-2006 i stopniowy spadek liczby zachorowań<br />
w kolejnych latach. Spadek ten dotyczył zwłaszcza<br />
liczby nowo wykrywanych zakażeń. Tak gwałtowna<br />
zmiana nie odzwierciedla sytuacji epidemiologicznej,<br />
ale raczej jest wynikiem zmian w nadzorze epidemiologicznym<br />
i/lub w częstości testowania w kierunku<br />
choroby. Wprowadzenie definicji uwzględniającej<br />
podział nowo wykrytych zakażeń na przypadki potwierdzone<br />
i prawdopodobne pozwala ocenić, jaka<br />
liczba zakażeń jest rejestrowana wyłącznie na podstawie<br />
pojedynczego testu przesiewowego (45,5%), ale<br />
nie tłumaczy dużego spadku całkowitej liczby nowo<br />
wykrytych zakażeń HCV w porównaniu z latami 2007<br />
i 2006. Zaobserwowana sytuacja może pozostawać w<br />
związku z wykonawstwem testów w kierunku wzw<br />
typu C – zarówno z liczbą zbadanych osób, jak i z<br />
zastosowaną metodą, oraz z różnicami w sposobie<br />
wykazywania i zgłaszania nowo wykrytych zakażeń.<br />
Liczba badanych osób może być różna w kolejnych<br />
latach, kampanie społeczne mające duży wpływ na<br />
świadomość społeczną choroby i ułatwiające dostęp<br />
do badań mimo swojej cykliczności, docierają do różnej<br />
liczby osób. Brak jest jednak informacji na temat<br />
całkowitej liczby wykonanych badań i użytych metod<br />
w kolejnych latach, co nie pozwala na formułowanie<br />
jednoznacznych wniosków. Prawdopodobnym wytłumaczeniem<br />
jest też zmiana legislacji, wskutek której<br />
w 2008 roku zniesiony został obowiązek zgłaszania<br />
dodatnich wyników badań w kierunku wzw C przez<br />
laboratoria (rozporządzenie Ministra Zdrowia Dz. U.<br />
203/2007 poz.1467 z dn. 17.10.2007 r.). Tym samym<br />
wykluczone zostało ważne źródło danych, co mogło<br />
spowodować spadek czułości nadzoru.<br />
Utrzymujące się od kilku lat zróżnicowanie występowania<br />
wzw C pomiędzy województwami oraz<br />
znaczne wahania współczynników wynikają prawdopodobnie<br />
z różnic w sposobie prowadzenia nadzoru<br />
epidemiologicznego i klasyfikowania przypadków, a<br />
także różnic w zgłaszalności zachorowań. Wdrożenie<br />
definicji przypadku w ciągu ostatnich lat budziło wiele<br />
wątpliwości i nadal wymaga prowadzenia odpowiednich<br />
szkoleń w celu poprawy porównywalności danych<br />
pomiędzy województwami.<br />
Należy podkreślić, że podawane wskaźniki zapadalności<br />
ze względu na przebieg wzw typu C odnoszą się<br />
w zasadzie do przypadków zachorowań przewlekłych<br />
rozpoznanych w danym roku. Tylko niewielki odsetek<br />
zgłoszeń zawiera dane pozwalające stwierdzić, że są to<br />
zachorowania ostre, w przypadku których do zakażenia<br />
doszło w roku wykrycia (ostry przebieg zakażenia,<br />
uchwytna serokonwersja, ustalenie ekspozycji). W przeważającej<br />
części zgłoszonych zachorowań nie udaje się<br />
ustalić czasu i okoliczności zakażenia, lub są one tylko<br />
prawdopodobne.<br />
Ze względu na wskazane powyżej wątpliwości<br />
sytuacja epidemiologiczna wymaga dalszego<br />
dokładnego monitorowania i szczegółowych badań<br />
uwzględniających epidemiologiczne aspekty<br />
choroby. Wzw typu C pozostaje poważnym problemem<br />
zdrowia publicznego, dlatego konieczne<br />
jest dalsze usprawnianie działań profilaktycznych<br />
zmierzających do poprawy bezpieczeństwa procedur<br />
medycznych i równolegle do poprawy wykrywania<br />
wcześniej nabytych zakażeń. Czuły i skuteczny nadzór<br />
epidemiologiczny nad wzw typu C pozwoli na<br />
prognozowanie zarówno w zakresie potrzeb leczenia,<br />
jak i obciążenia stanu zdrowia populacji odległymi<br />
następstwami choroby w postaci marskości wątroby<br />
i pierwotnego raka wątroby.
250 Małgorzata Stępień, Magdalena Rosińska<br />
Nr 2<br />
Otrzymano: 16.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Zaakceptowano do druku: 19.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Adres do korespondencji :<br />
Dr n. med. Magdalena Rosińska<br />
Zakład Epidemiologii<br />
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy<br />
Zakład <strong>Higieny</strong><br />
ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa<br />
tel. (022) 5421-206<br />
email: mrosinska@pzh.gov.pl
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 251 - 252<br />
Kronika epidemiologiczna<br />
Andrzej Zieliński<br />
TĘŻEC W POLSCE W 2008 ROKU<br />
TETANUS IN POLAND IN 2008<br />
Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong><br />
w Warszawie<br />
STRESZCZENIE<br />
Liczba zachorowań na tężec w Polsce pozostaje<br />
niska. W 2008 r. zgłoszono 14 zachorowań (10 u kobiet<br />
i 4 u mężczyzn). Wszystkie zachorowania wystąpiły<br />
u osób w wieku 60 lat lub więcej. Odnotowano<br />
7 zgonów. W 12 przypadkach stan zaszczepienia był<br />
nieznany. Pozostali dwaj pacjenci byli niezaszczepieni.<br />
Tylko w 3 przypadkach podano anatoksynę po zranieniu.<br />
Dane epidemiologiczne wskazują na skuteczność<br />
programu szczepień w młodszych grupach wieku, ale<br />
jednocześnie wynika z nich konieczność zarówno promocji<br />
szczepień profilaktycznych, jak i poekspozycyjnej<br />
profilaktyki u osób w starszych grupach wieku zarówno<br />
w obszarach wiejskich, jak i miejskich. Od 1984 r. nie<br />
odnotowano w Polsce przypadków tężca noworodków.<br />
Słowa kluczowe: tężec, zachorowalność, nadzór epidemiologiczny,<br />
Polska, 2008 r.<br />
ABSTRACT<br />
Number of cases of tetanus in Poland remains low.<br />
In 2008, 14 cases of tetanus (10 women and 4 men)<br />
were reported in Poland. All those cases were among<br />
people of age 60 or more. 7 deaths were reported. In<br />
12 cases vaccination status was unknown. In 2 cases<br />
patients were unvaccinated.. Post exposure anatoxine<br />
was applied only in 3 cases. The data show effectiveness<br />
of vaccination program in younger age groups, but they<br />
also show need for promotion of post exposure prophylaxis,<br />
especially among older people both in rural and<br />
in urban areas. No case of neonatal tetanus was noted<br />
in Poland since 1984.<br />
Key words: tetanus, incidence, surveillance. Poland,<br />
2008<br />
W 2008 r. zarejestrowano 14 zachorowań na tężec<br />
(tab. I). Zachorowania zgłoszono z ośmiu województw:<br />
w województwie małopolskim zarejestrowano 5 przypadków,<br />
w śląskim 3, zaś w dolnośląskim, kujawsko-<br />
-pomorskim, lubelskim. łódzkim, świętokrzyskim<br />
i zachodniopomorskim po jednym. Z pozostałych<br />
województw nie było zgłoszeń. Zapadalność na 100 000<br />
wyniosła w skali kraju 0,04/100 000 mieszkańców.<br />
Wszystkie zachorowania wystąpiły u osób powyżej<br />
59 roku życia. U osób z rozpoznanym zachorowaniem<br />
na tężec odnotowano 7 zgonów co odpowiada ogólnej<br />
śmiertelności 50%.<br />
Wśród kobiet stwierdzono 10 zachorowań, w tym<br />
6 zgonów. Wśród mężczyzn były 4 zachorowania i 1<br />
zgon (tab. II).<br />
Wśród ludności miejskiej wystąpiło 6, a wśród<br />
ludności wiejskiej 8 zachorowań (tab. III).<br />
W 12 przypadkach nie podano informacji o stanie<br />
zaszczepienia chorych. Dwóch chorych nie było<br />
zaszczepionych. Anatoksynę tężcową podano w 3<br />
przypadkach, a w pozostałych nie podjęto profilaktyki<br />
po zranieniu.<br />
Tabela I. Tężec w Polsce w latach 2007 - 2008. Zachorowania<br />
i zapadalność na 100 000 mieszkańców wg<br />
województw<br />
Table I. Tetanus in Poland in 2007 - 2008. Number of cases<br />
and incidence per 100,000 population by voivodeship<br />
Województwo<br />
2007 2008<br />
l.zach. zapad. l.zach. zapad.<br />
Polska 19 0,05 14 0,04<br />
1. Dolnośląskie - - 1 0,03<br />
2. Kujawsko-Pomorskie - - 1 0,05<br />
3. Lubelskie 2 0,09 1 0,05<br />
4. Lubuskie - - - -<br />
5. Łódzkie - - 1 0,04<br />
6. Małopolskie 3 0,09 5 0,15<br />
7. Mazowieckie 3 0,06 - -<br />
8. Opolskie - - - -<br />
9. Podkarpackie - - - -<br />
10. Podlaskie 1 0,08 - -<br />
11. Pomorskie - - - -<br />
12. Śląskie 3 0,06 3 0,06<br />
13. Świętokrzyskie 1 0,08 1 0,08<br />
14. Warmińsko-Mazurskie 2 0,14 - -<br />
15. Wielkopolskie 3 0,09 - -<br />
16. Zachodniopomorskie 1 0,06 1 0,06
252 Andrzej Zieliński<br />
Nr 2<br />
Tabela II. Tężec w Polsce w roku 2008. Zachorowania i zapadalność na 100 000 mieszkańców oraz zgony wg płci i wieku<br />
Table II. Tetanus in Poland in 2008. Number of cases, incidence per 100,000 and deaths by age and sex<br />
Grupy<br />
Mężczyźni Kobiety Ogółem<br />
wieku l.zach. zapad. zgony % l.zach. zapad. zgony % l.zach. zapad. zgony %<br />
0-19 - - - - - - - - - - - -<br />
20-29 - - - - - - - - - - - -<br />
30-39 - - - - - - - - - - - -<br />
40-49 - - - - - - - - - - - -<br />
50-59 - - - - - - - - - - - -<br />
60-69 1 0,07 - - 3 0,17 1 33,3 4 0,12 1 25,0<br />
70-79 2 0,20 1 50,0 2 0,13 2 100,0 4 0,16 3 75,0<br />
80 i > 1 0,29 - - 5 0,61 3 60,0 6 0,51 3 50,0<br />
Ogółem 4 0,02 1 25,0 10 0,05 6 60,0 14 0,04 7 50,0<br />
Tabela III. Tężec w Polsce w roku 2008. Zachorowania i zapadalność na 100 000 mieszkańców wśród mężczyzn i kobiet<br />
w mieście i na wsi oraz zgony wg województw<br />
Table III. Tetanus in Poland in 2008. Number of cases and incidence per 100,000 by sex in urban and rural population and<br />
deaths by voivodeship<br />
Województwo<br />
Mężczyźni Kobiety Miasto Wieś<br />
l.zach. zapad. l.zach. zapad. l.zach. zapad. l.zach. zapad.<br />
Zgony<br />
Polska 4 0,02 10 0,05 6 0,03 8 0,05 7<br />
1. Dolnośląskie - - 1 0,07 1 0,05 - - 1<br />
2. Kujawsko-Pomorskie 1 0,10 - - - - 1 0,12 -<br />
3. Lubelskie - - 1 0,09 - - 1 0,09 -<br />
4. Lubuskie - - - - - - - -<br />
5. Łódzkie 1 0,08 - - 1 0,06 - - -<br />
6. Małopolskie 1 0,06 4 0,24 2 0,12 3 0,18 3<br />
7. Mazowieckie - - - - - - - - -<br />
8. Opolskie - - - - - - - - -<br />
9. Podkarpackie - - - - - - - - -<br />
10. Podlaskie - - - - - - - - -<br />
11. Pomorskie - - - - - - - - -<br />
12. Śląskie 1 0,04 2 0,08 - - 3 0,30 2<br />
13. Świętokrzyskie - - 1 0,15 1 0,17 - - -<br />
14. Warmińsko-Mazurskie - - - - - - - - -<br />
15. Wielkopolskie - - - - - - - - -<br />
16. Zachodniopomorskie - - 1 0,11 1 0,09 - - 1<br />
Jako wrota zakażenia w 5 przypadkach podano skaleczenie<br />
powierzchowne (otarcie), w 2 ranę kłutą, w 3<br />
ranę tłuczoną, w jednym ranę szarpaną, w 2 martwicę<br />
kończyn dolnych, a w jednym wrota zakażenia były<br />
nieznane. W lipcu, sierpniu i wrześniu miało miejsce<br />
ogółem 8 zakażeń, w styczniu 2 zakażenia, a w kwietniu<br />
czerwcu, listopadzie i grudniu po jednym.<br />
Okres wylęgania choroby wynosił: do 7 dni w 7<br />
przypadkach, od 8 do 14 dni w 2 przypadkach, od 15 do<br />
21 dni w jednym przypadku. U 4 chorych nie ustalono<br />
okresu wylęgania choroby.<br />
Tężec podobnie jak w poprzednich latach pozostaje<br />
chorobą o bardzo niskiej zapadalności, jednak o<br />
wysokiej śmiertelności, zwłaszcza u osób w wieku 60<br />
i więcej lat. Podstawową przyczyną zachorowań jest<br />
niedopełnianie obowiązku szczepień, co szczególnie<br />
u osób pracujących w rolnictwie, stwarza zagrożenie<br />
zachorowaniem w przypadku zanieczyszczenia miejsca<br />
zranienia.<br />
Otrzymano: 22.02.<strong>2010</strong> r.<br />
Zaakceptowano do druku: 2.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Adres do korespondencji:<br />
Prof. dr hab. Andrzej Zieliński<br />
Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia<br />
Publicznego - Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong><br />
ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa<br />
tel. 22 54 21 204
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 253 - 257<br />
Kronika epidemiologiczna<br />
Małgorzata Sadkowska-Todys, Bożena Kucharczyk<br />
WŚCIEKLIZNA W POLSCE W 2008 ROKU<br />
RABIES IN POLAND IN 2008<br />
Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong><br />
w Warszawie<br />
STRESZCZENIE<br />
W roku 2008 zarejestrowano na terenie Polski 28<br />
przypadków wścieklizny zwierząt. Ponad stukrotny spadek<br />
liczby zachorowań zwierząt w porównaniu z rokiem<br />
2001 jest wynikiem konsekwentnej realizacji programu<br />
doustnego szczepienia zwierząt dzikich, wprowadzonego<br />
w kraju w 1993 r. Obecnie przypadki wścieklizny<br />
wśród zwierząt dzikich i domowych występują głównie<br />
we wschodniej i północno-wschodniej Polsce.<br />
W 2008 r. zaszczepiono przeciwko wściekliźnie<br />
6 495 osób, z tego jedynie 60 (0,9%) z powodu narażenia<br />
przez zwierzę, u którego potwierdzono wściekliznę.<br />
W większości przypadków ludzie szczepieni byli po<br />
narażeniu przez zwierzęta, u których nie można było<br />
wykluczyć wścieklizny - 5 806 osób (89%), w tym<br />
przede wszystkim przez psy i koty. Corocznie wzrasta<br />
na<strong>tom</strong>iast liczba osób szczepionych po narażeniu na<br />
zakażenie w innych krajach.<br />
Słowa kluczowe: wścieklizna, epidemiologia, Polska,<br />
rok 2008<br />
ABSTRACT<br />
In Poland 28 cases of animal rabies were reported in<br />
2008. Since 1993, when mass oral vaccination of wild<br />
animals against rabies was introduced in our country,<br />
a positive impact of fox immunisation has been visible<br />
on the epizootic situation of rabies in Poland. However,<br />
sources of wild and domestic animal rabies are still<br />
present, mainly in the east part of the country.<br />
In Poland in 2008 the total 6 495 of people were<br />
vaccinated against rabies but only 60 (0,9%) were bitten<br />
by or had contact with a rabid animal. The main reason<br />
for vaccination against rabies was exposure to an animal<br />
with not excluded rabies (5 806 cases, 89%).<br />
Key words: rabies, epidemiology, Poland, 2008<br />
Analizę sytuacji epidemiologicznej wścieklizny<br />
w Polsce w 2008 roku przeprowadzono na podstawie<br />
informacji, zaczerpniętych z następujących źródeł:<br />
• 6 495 ankiet osób szczepionych przeciw wściekliźnie<br />
po narażeniu w Polsce, nadesłanych do Zakładu<br />
Epidemiologii NIZP-PZH przez Wojewódzkie<br />
Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne,<br />
• 97 ankiet osób szczepionych przeciw wściekliźnie<br />
po narażeniu w innych krajach, nadesłanych do<br />
Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH przez Wojewódzkie<br />
Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne,<br />
• danych z: rocznego biuletynu „Choroby zakaźne i<br />
zatrucia w Polsce w 2008 roku” (Czarkowski MP<br />
i in., W-wa, PZH i GIS)<br />
• danych epizootycznych udostępnionych przez<br />
Główny Inspektorat Weterynarii.<br />
W Polsce w 2008 roku, podobnie jak w latach poprzednich,<br />
nie zarejestrowano żadnego zachorowania<br />
człowieka na wściekliznę. Ostatni przypadek wścieklizny<br />
człowieka w kraju stwierdzono w roku 2002.<br />
ZACHOROWANIA ZWIERZĄT NA<br />
WŚCIEKLIZNĘ<br />
W 2008 r. zarejestrowano 28 przypadków zachorowań<br />
na wściekliznę zwierząt. W porównaniu z rokiem<br />
2006 było to dwa i pół razy mniej przypadków, na<strong>tom</strong>iast<br />
w porównaniu z latami 2005 – 2004 (odpowiednio<br />
138 i 136 przypadków), liczba wścieklizny zwierząt<br />
zmniejszyła się prawie pięciokrotnie. Największa liczba<br />
przypadków wścieklizny zwierząt w Polsce została<br />
zarejestrowana w 2001 r. - 3 037. W 2008 r. przypadki<br />
wścieklizny zwierząt zarejestrowano jedynie w 5 województwach,<br />
głównie w województwach we wschodniej<br />
i północno-wschodniej części Polski. Najwięcej zachorowań,<br />
wystąpiło w województwie podkarpackim - 9<br />
(32%). Ponadto zarejestrowano 6 przypadków (ponad<br />
21%) w województwie lubelskim, 5 (około 18%) w podlaskim<br />
i po 4 w warmińsko-mazurskim i pomorskim,<br />
przy czym w województwie pomorskim stwierdzono 3<br />
przypadki wścieklizny nietoperzy.
254 Małgorzata Sadkowska-Todys, Bożena Kucharczyk<br />
Nr 2<br />
Liczby chorych zwierząt i liczby ludzi szczepionych<br />
przeciwko wściekliźnie z powodu styczności ze zwierzętami<br />
kategorii AB, C i D podano w tabelach I i II.<br />
Tabela I. Liczba zwierząt chorych na wściekliznę (AB)<br />
i liczba ludzi szczepionych przeciwko wściekliźnie,<br />
narażonych przez zwierzęta chore (AB) i podejrzane<br />
o wściekliznę (CD) w 2008 r.<br />
Table I. Number of rabid animals (AB) and number of<br />
vaccinated persons exposed by rabid (AB) or rabies<br />
suspected (CD) animals in Poland in 2008<br />
Zwierzę<br />
%<br />
Liczba osób<br />
szczepionych<br />
z powodu<br />
styczności ze<br />
zwierzętami<br />
kategorii<br />
Razem<br />
AB C D<br />
pies 1 4 18 4005 526 4549<br />
kot 1 4 1 1049 95 1145<br />
zwierzęta hodowlane 3 11 15 30 5 50<br />
lis 18 <strong>64</strong> 17 75 - 92<br />
borsuk - - - 5 - 5<br />
jenot 2 7 1 8 - 9<br />
kuna - - - 34 - 34<br />
tchórz - - - 7 - 7<br />
łasica - - - 14 - 14<br />
nietoperz 3 11 8 101 - 109<br />
szczur - - - 216 1 217<br />
mysz - - - 59 - 59<br />
wiewiórka - - - 71 - 71<br />
dziki chomik - - - 1 - 1<br />
dzikie przeżuwacze - - - 15 - 15<br />
jeż - - - 10 - 10<br />
kret - - - 9 - 9<br />
zając - - - 1 - 1<br />
dzik - - - 43 2 45<br />
inne - - - 29 - 29<br />
niezidentyfikowane - - - 24 - 24<br />
Razem 28 100 60 5806 629 <strong>64</strong>95<br />
AB - zwierzę wściekłe, wścieklizna potwierdzona laboratoryjnie<br />
lub klinicznie<br />
C - wścieklizna u zwierzęcia nie wykluczona<br />
D - zwierzę zdrowe w momencie ekspozycji<br />
REJESTRACJA OSÓB NARAŻONYCH NA<br />
ZAKAŻENIE<br />
W roku 2008 otrzymano <strong>64</strong>95 formularzy rejestracji<br />
osób szczepionych przeciwko wściekliźnie, czyli o 424<br />
(6%) mniej niż zarejestrowana liczba w druku Mz-56.<br />
Szczegółowe dane o rejestracji szczepień ludzi przeciw<br />
wściekliźnie w poszczególnych województwach<br />
zawiera tabela II.<br />
Tabela II. Liczba ludzi szczepionych przeciwko wściekliźnie<br />
w Polsce w 2008 r. narażonych przez zwierzęta<br />
chore (AB) i podejrzane (CD)<br />
Table II. Number of persons vaccinated against rabies in<br />
Poland in 2008, exposed to rabid (AB) or rabies<br />
suspected (CD) animals<br />
Województwo<br />
Liczba osób<br />
szczepionych z<br />
powodu zwierząt<br />
kategorii<br />
Razem<br />
Liczba<br />
zwierząt<br />
chorych<br />
Rejestracja<br />
Mz-56<br />
AB C D<br />
Dolnośląskie - 204 11 215 212<br />
Kujawsko-Pomorskie - 262 15 277 377<br />
Lubelskie 3 230 28 261 2<strong>64</strong><br />
Lubuskie - 113 15 128 131<br />
Łódzkie - 491 57 548 544<br />
Małopolskie - 707 70 777 782<br />
Mazowieckie - 630 38 668 762<br />
Opolskie - 111 5 116 114<br />
Podkarpackie 28 488 49 565 577<br />
Podlaskie 11 228 13 252 245<br />
Pomorskie 13 545 40 598 601<br />
Śląskie - 431 7 438 636<br />
Świętokrzyskie - 160 15 175 176<br />
Warmińsko- Mazurskie 5 418 133 556 580<br />
Wielkopolskie - 452 108 560 552<br />
Zachodnio-Pomorskie - 336 25 361 366<br />
Polska 60 5806 629 <strong>64</strong>95 6919<br />
AB - zwierzę wściekłe, wścieklizna potwierdzona laboratoryjnie<br />
lub klinicznie<br />
C - wścieklizna u zwierzęcia nie wykluczona<br />
D - zwierzę zdrowe w momencie ekspozycji<br />
WŚCIEKLIZNA ZWIERZĄT DZIKICH<br />
Wścieklizna zwierząt dzikich stanowiła ponad 82%<br />
wszystkich zachorowań zwierząt, w tym wścieklizna<br />
lisów – <strong>64</strong>% (18 przypadków). Wściekliznę stwierdzono<br />
ponadto u dwóch jenotów.<br />
Podobnie jak w latach ubiegłych, stwierdzono na terenie<br />
kraju pojedyncze przypadki wścieklizny nietoperzy.<br />
W 2008 r. zarejestrowano 3 przypadki wścieklizny<br />
nietoperzy – wszystkie w województwie pomorskim.<br />
W ciągu całego roku w ogniskach wścieklizny<br />
zaszczepiono 60 osób, czyli o jedną trzecią mniej niż<br />
w roku 2007 – 91 osób i w 2006 r. - 99. Coroczne<br />
zmniejszanie się tej liczby jest konsekwencją spadku<br />
liczby zachorowań na wściekliznę zwierząt. W porównaniu<br />
z rokiem 2003 z powodu kontaktu ze zwierzęciem,<br />
u którego potwierdzono wściekliznę, zaszczepiono<br />
ponad osiem razy mniej (2003 r. – 519), a z rokiem<br />
2001 – ponad 50 razy mniej (3 080) osób.<br />
Odsetek osób poddanych szczepieniu z powodu<br />
narażenia przez zwierzęta, u których nie wykluczono<br />
wścieklizny, wyniósł 89% i jest on podobny do obserwowanego<br />
w ostatnich dwóch latach (tab. II).
Nr 2<br />
Wścieklizna w Polsce w 2008 roku 255<br />
W Polsce w 2008 r. mężczyźni byli prawie tak<br />
samo często szczepieni jak kobiety (tab. III). Podobnie<br />
jak w poprzednich latach, najwyższa liczba szczepień<br />
przypadła na II i III kwartał roku (tab. IV). Szczepienia<br />
zarówno na wsi, jak i w mieście, były najczęściej podejmowane<br />
z powodu narażenia przez zwierzęta, u których<br />
nie wykluczono wścieklizny (kategoria C), przy czym<br />
w mieście zaszczepiono prawie dwa razy więcej osób.<br />
Do narażenia przez zwierzęta wściekłe w takim samym<br />
stopniu dochodziło na wsi jak i w mieście - tabela V.<br />
Tabela III. Wiek i płeć osób szczepionych przeciwko wściekliźnie<br />
w Polsce w 2008 r.<br />
Table III. Human antirabies vaccination in Poland in 2008<br />
by age and gender<br />
Płeć Wiek<br />
(lata)<br />
0-6 7-18 >18 Razem<br />
Mężczyźni 233 941 2268 3442<br />
Kobiety 217 753 2083 3053<br />
Razem 450 1694 4351 <strong>64</strong>95<br />
Tabela IV. Sezonowość szczepień ludzi przeciwko wściekliźnie<br />
w Polsce w 2008 r.<br />
Table IV. Seasonal distribution of human antirabies vaccination<br />
in Poland in 2008, by quarter<br />
Kwartał<br />
Kategoria osób szczepionych<br />
AB C D razem<br />
I 33 1153 109 1295<br />
II 0 1822 241 2063<br />
III 19 1794 191 2004<br />
IV 8 1037 88 1133<br />
Razem 60 5806 629 <strong>64</strong>95<br />
AB - zwierzę wściekłe, wścieklizna potwierdzona laboratoryjnie<br />
lub klinicznie<br />
C - wścieklizna u zwierzęcia nie wykluczona<br />
D - zwierzę zdrowe w momencie ekspozycji<br />
Tabela V. Szczepienie ludzi przeciwko wściekliźnie w Polsce<br />
w mieście i na wsi w 2008 r.<br />
Table V. Human antirabies vaccination in Poland in 2008<br />
according to urban/rural distribution of cases<br />
Liczba osób szczepionych z powodu zwierząt<br />
kategorii<br />
AB C D razem<br />
Miasto 28 3862 338 4228<br />
Wieś 32 1944 291 2267<br />
Razem 60 5806 629 <strong>64</strong>95<br />
AB - zwierzę wściekłe, wścieklizna potwierdzona laboratoryjnie<br />
lub klinicznie<br />
C - wścieklizna u zwierzęcia nie wykluczona<br />
D - zwierzę zdrowe w momencie ekspozycji<br />
ŹRÓDŁA NARAŻENIA LUDZI NA<br />
ZAKAŻENIE WŚCIEKLIZNĄ<br />
VII. Najczęstszą przyczyną podejmowania szczepień<br />
ludzi było narażenie przez podejrzane o zakażenie i<br />
chore zwierzęta domowe – około 79% szczepionych<br />
(tab. I). Tendencja ta utrzymuje się od lat. Szczepienia<br />
w większości przypadków są wynikiem narażenia przez<br />
niebadane psy i koty – ponad 78% wszystkich szczepionych<br />
(tab. VII). W 2008 r., spośród 28 zarejestrowanych<br />
zwierząt chorych, narażenie przez 12 (około 43%),<br />
w tym 8 dzikich i 4 domowe, było powodem szczepienia<br />
60 osób – tabela VI.<br />
Tabela VI. Narażenie ludzi na zakażenie w ogniskach<br />
wścieklizny (AB) w Polsce w 2008 r. Liczby<br />
chorych zwierząt domowych i dzikich mających<br />
kontakt z ludźmi, liczby osób szczepionych,<br />
ekspozycja na zakażenie<br />
Table VI. Human exposure in animal rabies focuses (AB)<br />
in Poland in 2008. Number of rabid domestic<br />
and wild animals (AB)<br />
Województwo<br />
Liczba<br />
ognisk<br />
wścieklizny,<br />
w których<br />
szczepiono<br />
ludzi<br />
Liczba chorych<br />
zwierząt*<br />
dzikich<br />
domowych<br />
Liczba szczepionych<br />
osób<br />
z<br />
bez<br />
uszko-<br />
uszkodzeń<br />
Radzeniami<br />
powłozem<br />
powłok<br />
skóry<br />
skóry<br />
Lubelskie 2 1 1 2 1 3<br />
Podkarpackie 4 3 1 2 26 28<br />
Podlaskie 1 0 1 1 10 11<br />
Pomorskie 3 3 0 0 13 13<br />
Warmińsko-<br />
Mazurskie<br />
2 1 1 0 5 5<br />
Polska 12 8 4 5 55 60<br />
* opracowano w Zakładzie Epidemiologii NIZP-PZH na podstawie<br />
ankiet osób szczepionych z powodu zwierząt z rozpoznaną<br />
wścieklizną<br />
Tabela VII. Przyczyny szczepień przeciwko wściekliźnie<br />
w kategorii C w 2008 r.<br />
Table VII. Human antirabies vaccination caused by rabies<br />
suspected animals (C)<br />
Liczba osób szczepionych<br />
z<br />
Liczba osób szczepionych ponieważ:<br />
powodu:*<br />
zwierząt<br />
domowych<br />
zwierząt<br />
dzikich<br />
zwierzę<br />
zbiegło<br />
zwierzę:<br />
zabite,<br />
padłe,<br />
niebadane<br />
nie<br />
uwzględniono<br />
wyników<br />
badań<br />
laboratoryjnych**<br />
brak<br />
wywiadu<br />
o zwierzęciu<br />
5084 698 53<strong>64</strong> 315 44 0<br />
* w 24 przypadkach nie rozpoznano zwierzęcia<br />
** w 83 przypadkach wykluczono laboratoryjnie wściekliznę<br />
u zwierzęcia i przerwano szczepienie człowieka<br />
Dane o źródłach narażenia ludzi na zakażenie<br />
wirusem wścieklizny zamieszczono w tabelach I, VI i
256 Małgorzata Sadkowska-Todys, Bożena Kucharczyk<br />
Nr 2<br />
W 2008 r. zaszczepiono 97 osób, które zostały narażone<br />
poza granicami kraju – zarówno w innych krajach<br />
europejskich (np. Ukraina, Rumunia, Rosja, Litwa),<br />
jak również w krajach pozaeuropejskich jak np.: Egipt,<br />
Turcja, Maroko czy Indie. Pies był zwierzęciem, z powodu<br />
którego podjęto szczepienie w 61 (prawie 63%)<br />
przypadkach, a kot – 16 (ponad 16%). Ponadto ludzie<br />
byli szczepieni z powodu narażenia przez zwierzęta<br />
takie jak np. małpy.<br />
Szczepieniom profilaktycznym przeciwko wściekliźnie<br />
w 2008 r. poddano 66 osób (w 2007 r. – 25,<br />
2006 r. – 24, 2005 r.– 34, w 2004 r.– 99, a w 2003 r.- 23<br />
osoby). Byli to przede wszystkim: żołnierze (35 osób,<br />
53%), lekarze weterynarii i pracownicy laboratoriów<br />
oraz studenci.<br />
SKUTECZNOŚĆ SZCZEPIEŃ LUDZI<br />
PRZECIWKO WŚCIEKLIŹNIE<br />
Na ocenę skuteczności szczepień, obok immunogennej<br />
wartości stosowanej szczepionki i surowicy,<br />
składają się następujące czynniki:<br />
• ciężkość obrażeń zadanych przez zwierzęta chore<br />
i podejrzane,<br />
• czas podania szczepionki po narażeniu,<br />
• przestrzeganie schematu szczepienia zalecanego<br />
przez producenta.<br />
W ogniskach wścieklizny w Polsce w 2008 r. jedno<br />
zwierzę chore narażało na zakażenie około 5 osób.<br />
W ogniskach zaszczepiono 60 osób, w tym jedynie 5<br />
(około 8%) osób było pokąsanych lub podrapanych,<br />
zaś 55 nie miało uszkodzenia powłok ciała (tab. VI).<br />
Najwięcej ciężkich pokąsań zadają chore i podejrzane<br />
o zakażenie psy i koty (tab. VIII).<br />
W 2008 roku stwierdzono następujące uchybienia<br />
w wykonawstwie szczepień (tab. IX):<br />
- żadna z osób narażona przez zwierzę wściekłe nie<br />
otrzymała surowicy przeciwko wściekliźnie<br />
- surowica została podana zaledwie 56 osobom narażonym<br />
przez zwierzęta podejrzane o zakażenie<br />
- późne (7 dni i powyżej od ekspozycji) szczepienia<br />
rozpoczęto u 1040 osób,<br />
- głównym odstępstwem od schematu szczepienia<br />
był brak dawki przypominającej lub kontynuowanie<br />
szczepień, pomimo wykluczenia wścieklizny u narażającego<br />
zwierzęcia.<br />
W 2008 r. nie stwierdzono nieskutecznego szczepienia<br />
człowieka przeciwko wściekliźnie.<br />
BEZPIECZEŃSTWO SZCZEPIEŃ<br />
W Polsce od 2001 r. jedynym preparatem do immunoprofilaktyki<br />
biernej wścieklizny dostępnym w kraju<br />
jest immunoglobulina przeciw wściekliźnie Immogam<br />
Rage produkcji Aventis Pasteur. Wprowadzenie im-<br />
Tabela VIII. Rodzaj narażenia ludzi na zakażenie wścieklizną w Polsce w 2008 r.: przez zwierzęta chore (AB) i podejrzane<br />
(CD) domowe i dzikie.<br />
Table VIII. Human exposure to rabies infection in Poland in 2008 by rabid (AB) and rabies suspected (CD) domestic and<br />
wild animals. Kind of injures<br />
Liczba osób podejrzanych o zakażenie przez<br />
psy i koty zwierzęta hodowlane zwierzęta dzikie*<br />
zwierzęta niezidentyfikowane<br />
dzikie**<br />
AB C D AB C D AB C D C C<br />
Brak kontaktu, mleko,<br />
kontakty pośrednie, dotykanie<br />
18 18 2 9 3 0 22 40 0 3 0<br />
skóry<br />
Oślinienie 0 16 0 5 0 0 1 14 0 2 0<br />
Podrapanie 0 117 7 1 0 0 1 42 0 6 0<br />
Pokąsanie powierzchowne<br />
dłoni lub głowy<br />
1 1<strong>64</strong>0 210 0 10 2 2 403 2 34 2<br />
Pokąsanie głębokie dłoni<br />
lub głowy<br />
0 568 121 0 3 1 0 47 0 8 3<br />
Pokąsanie powierzchowne<br />
tułowia, kończyn, 0 2366 244 0 4 1 0 92 1 19 4<br />
ramion<br />
Pokąsanie głębokie tułowia,<br />
kończyn, ramion<br />
0 329 37 0 0 1 0 2 0 10 1<br />
Razem 19 5054 621 15 20 5 26 <strong>64</strong>0 3 82 10<br />
* zwierzęta kąsające: lis, borsuk, jenot, kuna, piżmak, wilk, tchórz, wiewiórka, szczur, mysz, kret, dziki chomik<br />
** zwierzęta niekąsające: sarna, zając, dzik<br />
AB - zwierzę wściekłe, wścieklizna potwierdzona laboratoryjnie lub klinicznie<br />
C - wścieklizna u zwierzęcia nie wykluczona<br />
D - zwierzę zdrowe w momencie ekspozycji
Nr 2<br />
Wścieklizna w Polsce w 2008 roku 257<br />
Tabela IX. Postępowanie zapobiegawcze u osób narażonych<br />
na zakażenie wścieklizną w Polsce w 2008 r.<br />
Table IX. Prophylactic procedures in person exposed to<br />
rabies infection in Poland in 2008<br />
Liczba osób<br />
szczepionych z<br />
Informacja o postępowaniu zapobiegawczym powodu zwierząt<br />
kategorii<br />
AB C D<br />
Łączna liczba<br />
osób szczepionych<br />
60 5806 629<br />
Podano surowicę<br />
do 72 godz. po ekspozycji 0 44 2<br />
powyżej 72 godz. po ekspo-<br />
zycji<br />
0 12 0<br />
Podano do 72 godz. po ekspozycji 9 4001 535<br />
szczepionkę 4-6 dni po ekspozycji 25 789 61<br />
7-14 dni po ekspozycji 18 759 23<br />
powyżej 14 dni po ekspozycji 8 255 9<br />
Szczepiono zgodnie z instrukcją 0 2 1<br />
AB - zwierzę wściekłe, wścieklizna potwierdzona laboratoryjnie<br />
lub klinicznie<br />
C - wścieklizna u zwierzęcia nie wykluczona<br />
D - zwierzę zdrowe w momencie ekspozycji<br />
munoglobuliny w miejsce surowicy końskiej zwiększa<br />
bezpieczeństwo poekspozycyjnego postępowania<br />
bierno-czynnego.<br />
W 2008 r. zgłoszono 43 odczyny poszczepienne:<br />
13 miejscowych i 30 ogólnych.<br />
Otrzymano: 27.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Zaakceptowano do druku: 30.03.<strong>2010</strong><br />
Adres do korespondencji:<br />
Dr Małgorzata Sadkowska-Todys<br />
Zakład Epidemiologii<br />
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy<br />
Zakład <strong>Higieny</strong><br />
ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa<br />
e-mail: mtodys@pzh.gov.pl
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 259 - 260<br />
Kronika epidemiologiczna<br />
Małgorzata Sadkowska-Todys 1 , Elżbieta Gołąb 2<br />
WŁOŚNICA W POLSCE W 2008 ROKU<br />
TRICHINELLOSIS IN POLAND IN 2008<br />
Zakład Epidemiologii (1) i Zakład Parazytologii Lekarskiej (2) Narodowego Instytutu Zdrowia<br />
Publicznego – Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong> w Warszawie<br />
STRESZCZENIE<br />
Poniższa praca przedstawia sytuację epidemiologiczną<br />
włośnicy w Polsce. W 2008 roku na terenie<br />
naszego kraju zarejestrowano tylko 4 zachorowania<br />
na włośnicę, a zapadalność wyniosła 0,01 na 100 000<br />
mieszkańców. Wszystkie zachorowania spełniały<br />
kryteria przypadku potwierdzonego. Nie odnotowano<br />
zgonów spowodowanych zarażeniem larwami włośni.<br />
Pomimo, w większości przypadków, lekkiego przebiegu<br />
zachorowania, wszyscy chorzy byli hospitalizowani.<br />
W roku 2008 nie zarejestrowano ognisk włośnicy<br />
w kraju.<br />
Słowa kluczowe: włośnica, epidemiologia, Polska,<br />
rok 2008<br />
ABSTRACT<br />
In the year 2008 in Poland only 4 cases of human<br />
trichinellosis were registered. Although the course of<br />
the infection in all of the cases was benign the infected<br />
individuals were hospitalized. There were no outbreaks<br />
of trichinellosis. The incidence rate of the infection was<br />
0,01 per 100 000 citizens.<br />
Key words: trichinellosis, epidemiology, Poland, 2008<br />
Tabela I. Włośnica ludzi w Polsce w 2008 roku wg województw<br />
i kwartału. Rejestracja zachorowań<br />
w formularzu Mz-56<br />
Table I. Human trichinellosis in Poland in 2008 by province<br />
and quarter<br />
Województwo<br />
Liczba zachorowań<br />
zgłoszonych<br />
w kwartale Razem<br />
Zapadalność<br />
na 100 tys.<br />
I II III IV<br />
podkarpackie 1 _ _ _ 1 0,05<br />
pomorskie 1 _ _ _ 1 0,05<br />
wielkopolskie _ _ 1 _ 1 0,03<br />
zachodniopomorskie _ _ _ 1 1 0,06<br />
Polska 2 _ 1 1 4 0,01<br />
W analizie sytuacji epidemiologicznej włośnicy<br />
na terenie Polski w 2008 r. wykorzystano dane z: rocznego<br />
biuletynu „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce<br />
w 2008 roku”(Czarkowski MP i in., W-wa, PZH i GIS),<br />
formularzy o indywidualnych zachorowaniach oraz ze<br />
zgłoszeń o podejrzeniu wystąpienia ogniska nadesłanych<br />
do Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego<br />
– Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong> przez Wojewódzkie<br />
Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne. Podobnie jak w latach<br />
poprzednich klasyfikację przypadków zachorowań<br />
na włośnicę przeprowadzono w oparciu o kryteria zawarte<br />
w definicji podanej przez Komisję Europejską w<br />
decyzji 2002/253/EC i wprowadzonej do rutynowego<br />
nadzoru w Polsce w 2005 r. Przyjęto, że zachorowanie<br />
jest klasyfikowane i zgłaszane jako wywołane przez<br />
Trichinella spp. jeżeli nie określono metodami badań<br />
molekularnych gatunku włośni, które spowodowały<br />
zarażenie.<br />
W Polsce w 2008 r. zgłoszono tylko 4 przypadki<br />
włośnicy, które wystąpiły na terenie 4 województw<br />
(tab. I). Zgodnie z definicją wszystkie zachorowania<br />
zakwalifikowano jako przypadki potwierdzone. Były to<br />
zachorowania pojedyncze, a w kraju nie zarejestrowano<br />
żadnego ogniska.<br />
Zachorowania wystąpiły u mężczyzn, w wieku<br />
pomiędzy 20 a 50 rokiem życia, którzy mieszkali w miastach.<br />
W 2008 r. nie odnotowano zgonów ludzi na włośnicę.<br />
Wśród zachorowań, podobnie jak w poprzednich<br />
latach, przeważały przypadki o przebiegu lekkim, choć<br />
wszystkie osoby chore były hospitalizowane (tab. II).<br />
U chorych rozpoznawano włośnicę na podstawie<br />
objawów klinicznych oraz badań diagnostycznych,<br />
które obejmowały: morfologię krwi chorego i badania<br />
serologiczne na obecność przeciwciał przeciwko Trichinella.<br />
W pojedynczych zachorowaniach zidentyfikowanie<br />
źródła zarażenia jest bardzo trudne. Niestety,<br />
w żadnym z omawianych przypadków nie udało się<br />
ustalić źródła zarażenia i określić gatunku pasożyta,<br />
który spowodował zachorowanie. Wykonanie badań<br />
laboratoryjnych mających na celu izolację larw włośni
260 Małgorzata Sadkowska-Todys, Elżbieta Gołąb<br />
Nr 2<br />
Tabela II. Włośnica ludzi w Polsce w 2008 roku. Dane o płci, wieku, środowisku i postaci klinicznej chorych<br />
Table II. Human trichinellosis in Poland in 2008 .number of cases by sex, age, urban/rural distribution, and course of disease<br />
Województwo Kobiety Mężczyźni Dzieci do 14 lat Miasto Wieś Liczba hospitalizowanych Przebieg kliniczny<br />
podkarpackie - 1 - 1 - 1 lekki<br />
pomorskie - 1 - 1 - 1 lekki<br />
wielkopolskie - 1 - 1 - 1 lekki<br />
zachodniopomorskie - 1 - 1 - 1 średni<br />
razem 0 4 0 4 0 4<br />
było niemożliwe ze względu na brak produktów mięsnych,<br />
które były spożyte przez osoby chore. Na<strong>tom</strong>iast<br />
badania na obecność larw włośni w tkance mięśniowej<br />
osób zarażonych, ze względu na ich inwazyjność, nie<br />
są w Polsce rutynowo wykonywane.<br />
W roku 2008 zarejestrowano najmniejszą w historii<br />
liczbę przypadków włośnicy ludzi.<br />
W ostatnim okresie liczba rejestrowanych przypadków<br />
nie przekraczała 55, oprócz lat 2004 - 2007,<br />
w których wystąpiły większe ogniska tej choroby.<br />
Jednak występowanie nawet pojedynczych zachorowań<br />
świadczy o niedostatecznej kontroli produktów<br />
mięsnych oraz wskazuje na potrzebę ciągłego informowania<br />
konsumentów o zagrożeniu związanym ze<br />
spożywaniem mięsa z dzika lub mięsa wieprzowego.<br />
W czerwcu 2008 r. zgłoszono podejrzenie wystąpienia<br />
ogniska włośnicy spowodowane spożyciem kiełbasy<br />
z mięsa dzika. Narażonych zostało 7 osób, które rozpoczęły<br />
konsumpcję kiełbasy przed otrzymaniem wyniku<br />
weterynaryjnego badania mięsa zwierzęcia, pomimo<br />
uzyskania informacji, że jest to zabronione. Następnego<br />
dnia po uzyskaniu informacji o dodatnim wyniku badania,<br />
osoby te zgłosiły się do lekarza i zostały poddane<br />
leczeniu. Ponieważ u żadnej z tych osób nie wystąpiły<br />
objawy chorobowe, a wyniki badania surowicy krwi<br />
na obecność przeciwciał przeciwko Trichinella były<br />
ujemne, podejrzenie wystąpienia ogniska odwołano.<br />
PODSUMOWANIE<br />
1. W 2008 r. zarejestrowano najmniejszą w historii<br />
Polski liczbę przypadków włośnicy ludzi.<br />
2. Dochodzenie epidemiologiczne w przypadku<br />
pojedynczych zachorowań na włośnicę jest bardzo<br />
trudne i rzadko kiedy udaje się ustalić źródło<br />
zarażenia. Można też przypuszczać, że przypadki<br />
o łagodniejszym przebiegu nie są rozpoznawane.<br />
3. Występowanie pojedynczych zachorowań świadczy<br />
o niedostatecznej kontroli produktów mięsnych<br />
oraz wskazuje na potrzebę ciągłgo informowania<br />
konsumentów o zagrożeniu związanym ze spożywaniem<br />
mięsa z dzika lub mięsa wieprzowego.<br />
Otrzymano: 15.03.<strong>2010</strong><br />
Zaakceptowano do druku: 18.03.<strong>2010</strong><br />
Adres do korespondencji:<br />
Dr Małgorzata Sadkowska-Todys<br />
Zakład Epidemiologii,<br />
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy<br />
Zakład <strong>Higieny</strong><br />
ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa<br />
email: mtodys@pzh.gov.pl
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 261 - 2<strong>64</strong><br />
Kronika epidemiologiczna<br />
Maria Waloch<br />
TASIEMCZYCE W POLSCE W 2008 ROKU<br />
CESTODE INFECTIONS IN POLAND IN 2008<br />
Zakład Parazytologii Lekarskiej Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu<br />
<strong>Higieny</strong><br />
STRESZCZENIE<br />
W 2008 roku zarejestrowano 109 przypadków<br />
tasiemczyc jelitowych u ludzi w Polsce. Wśród wszystkich<br />
rozpoznanych tasiemczyc jelitowych stwierdzono:<br />
69 przypadków Taenia saginata, 2 Taenia solium, 30<br />
przypadków Taenia species i 1 Diphyllobothrium latum.<br />
Ponadto zarejestrowano 28 przypadków tasiemczyc<br />
tkankowych wywołanych przez Echinococcus granulosus.<br />
Z roku na rok obserwuje się stopniowy spadek<br />
zarażeń na tasiemczyce.<br />
Słowa kluczowe: tasiemczyce, epidemiologia, Polska,<br />
rok 2008<br />
ABSTRACT<br />
In the year 2008, 109 intestinal cestode infections<br />
were registered in Poland. Among them 69 were caused<br />
by Taenia saginata, 2 by T. solium, 30 by Taenia sp.,<br />
1 by Diphyllobothrium latum. Moreover, 28 cases of<br />
cystic echinococcosis were reported.<br />
The obtained results confirmed decreasing frequency<br />
of intestinal cestodoses in Poland<br />
Key words: cestode infections, epidemiology, Poland,<br />
2008<br />
Występowanie tasiemczyc u ludzi w Polsce<br />
w 2008 r. oceniano na podstawie danych uzyskanych<br />
w stacjach sanitarno-epidemiologicznych oraz zamieszczonych<br />
w wywiadach epidemiologicznych dotyczących<br />
bąblowicy i wągrzycy.<br />
Ze względu na różnice dotyczące lokalizacji tasiemców<br />
w organizmie żywiciela i różnice w epidemiologii<br />
zarażeń, występowanie tasiemczyc jelitowych i tkankowych<br />
zostanie omówione oddzielnie.<br />
Dane uzyskane z poszczególnych województw<br />
wykazały, że u ludzi na terenie Polski w 2008 roku<br />
zarejestrowano 109 przypadków inwazji tasiemców<br />
jelitowych; zapadalność wynosiła 0,29 na 100 000<br />
mieszkańców. Dane te, porównane z danymi z roku<br />
2007 (134 przypadki; zapadalność 0,35 na 100 000<br />
mieszkańców), wskazują, że liczba zachorowań na<br />
tasiemczyce zmniejszyła się o 18,66%.<br />
Rozpowszechnienie tasiemczyc jelitowych u ludzi<br />
w poszczególnych województwach w Polsce w 2008 r.,<br />
w zależności od środowiska i płci, przedstawia tabela<br />
I. Najwyższe współczynniki zapadalności zarejestrowano<br />
w województwach warmińsko-mazurskim (0,56)<br />
i kujawsko-pomorskim (0,53); wysoką zapadalność<br />
w mazowieckim (0,44), pomorskim (0,41); w granicach<br />
od 0,39 do 0,35 w województwach: opolskim,<br />
wielkopolskim i łódzkim; niską od 0,31 do 0,12 w<br />
województwach: świętokrzyskim, śląskim, lubuskim,<br />
dolnośląskim, podlaskim, małopolskim; najniższą w<br />
lubelskim (0,09). W żadnym województwie wskaźnik<br />
zapadalności nie przekroczył 1,00 podobnie jak w roku<br />
2007. Nie wiadomo jaka jest sytuacja w województwie<br />
zachodniopomorskim, ponieważ z tego województwa<br />
nie przysłano danych.<br />
Zachorowania na tasiemczyce jelitowe w 2008 r.<br />
częściej obserwowano u osób pochodzących ze środowiska<br />
miejskiego (82 przypadki, 75,23%), niż u<br />
osób ze środowiska wiejskiego (24 przyp., 24,77%).<br />
Inwazje tasiemców występowały częściej u mężczyzn<br />
(60 przyp. 55,05%), niż u kobiet (49 przyp., 44,95%).<br />
Występowanie tasiemczyc jelitowych u ludzi<br />
w Polsce w 2008 r. w zależności od wieku chorych<br />
przedstawia tabela II. Stwierdzono, że podobnie jak<br />
w roku 2007 tasiemczyce jelitowe u ludzi w Polsce<br />
najczęściej występowały u osób w grupie wieku 50-59<br />
lat (28 przypadków, 25,69%). Osoby w wieku od 40 do<br />
49 lat (20 przypadków, 18,35%), od 20 do 29 lat (19<br />
przypadków, 17,43%), osoby w grupach wieku 30-39<br />
lat (13 przypadków, 11,93%) oraz od 60-69 lat (12<br />
przypadków, 11,01%) stanowiły kolejne co do liczebności<br />
grupy chorych na tasiemczyce. Odsetek inwazji<br />
był bardzo niski w trzech grupach wieku od 0 do 14 lat<br />
i mieścił się w granicach od 1,83% do 2,75%. Jeszcze<br />
niższy odsetek stwierdzono w grupie 15-19 lat - 0,92%.<br />
Badaniami laboratoryjnymi potwierdzono 102<br />
przypadki tasiemczyc jelitowych, tj. 93,58% ogółu zgłoszonych<br />
zachorowań. Wśród wszystkich rozpoznanych
262 Maria Waloch<br />
Nr 2<br />
Tabela I. Tasiemczyce jelitowe u ludzi w Polsce w 2008r. Zachorowania wg środowiska i płci oraz zapadalność<br />
Table I. Intestinal cestode infections in humans in Poland in 2008 according to the place of living and sex and incidence<br />
rate per 100 000 population<br />
Środowisko Płeć Razem<br />
Województwo<br />
liczba zachorowań<br />
100 000<br />
zapadalność na<br />
Wieś miasto mężczyźni kobiety<br />
1 2 3 4 5 6 7<br />
1.Dolnośląskie 2 3 3 2 5 0,17<br />
2.Kujawsko-pomorskie* 5 6 7 4 11 0,53<br />
3.Lubelskie - 2 2 - 2 0,09<br />
4.Lubuskie* 2 - 1 1 2 0,20<br />
5.Łódzkie - 9 3 6 9 0,35<br />
6.Małopolskie* 1 3 4 - 4 0,12<br />
7.Mazowieckie* 5 18 11 12 23 0,44<br />
8.Opolskie* 1 3 2 2 4 0,39<br />
9.Podkarpackie - - - - - -<br />
10.Podlaskie* - 2 2 - 2 0,17<br />
11.Pomorskie 4 5 4 5 9 0,41<br />
12.Śląskie* 2 11 8 5 13 0,28<br />
13.Świętokrzyskie 2 2 2 2 4 0,31<br />
14.Warmińsko-mazurskie 1 7 4 4 8 0,56<br />
15.Wielkopolskie 2 11 7 6 13 0,38<br />
16. Zachodniopomorskie** 1 5 0,30<br />
Liczba 27 82 60 49 109 0,29<br />
Polska % 24,77 75,23 55,05 44,95 100,00<br />
*po korekcie danych przysłanych do Zakładu Parazytologii Lekarskiej NIZP-PZH z danymi umieszczonymi w wywiadach<br />
przysłanych do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH<br />
**dane pochodzą z Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH, nie zostały uwzględnione w sumowaniu<br />
Tabela II. Tasiemczyce jelitowe u ludzi w Polsce w 2008r.<br />
Zachorowania wg wieku chorych<br />
Table II. Intestinal cestode infections in humans in Poland<br />
in 2008 according to the age of patients<br />
Grupy wieku (lata)<br />
Liczba<br />
przypadków<br />
Odsetek<br />
0-4 2 1,83<br />
5-9 3 2,75<br />
10-14 2 1,83<br />
15-19 1 0,92<br />
20-29 19+1* 17,43<br />
30-39 13 11,93<br />
40-49 20 18,35<br />
50-59 28 25,69<br />
60-69 12 11,01<br />
70+ 9 8,26<br />
Razem 109 100,00<br />
* informacja pochodzi z Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH,<br />
dotyczy województwa zachodniopomorskiego, nie została<br />
uwzględniona w sumowaniu<br />
tasiemczyc jelitowych (tab. III) dominowały zachorowania<br />
wywołane przez Taenia saginata (69 chorych,<br />
tj. 67,65% przypadków potwierdzonych badaniami<br />
laboratoryjnymi; zapadalność 0,18 na 100 000 mieszkańców).<br />
Inwazje T. solium stwierdzono u 2 chorych<br />
(1,96%, wykrytych przypadków; zapadalność 0,005).<br />
Współczynnik zapadalności na tasiemczycę T. solium<br />
utrzymuje się od wielu lat na tym samym, niskim poziomie.<br />
Zachorowania na tę tasiemczycę zarejestrowano<br />
na terenie województw: lubuskiego i mazowieckiego.<br />
Zarażenia Taenia species wykryto u 30 osób (29,41%<br />
ogółu potwierdzonych przypadków; zapadalność 0,08).<br />
Poza tasiemczycami wywołanymi przez Taenia, wykryto<br />
inwazję Diphyllobothrium latum u jednej osoby<br />
w województwie mazowieckim (0,98% wszystkich<br />
potwierdzonych przypadków; zapadalność 0,003).<br />
W 2008 r. odsetek tasiemczyc, które zgłoszono<br />
bez rozpoznania laboratoryjnego w trzech województwach<br />
wyniósł 6,42% ogólnej liczby przypadków (tab.<br />
IV). Najwyższy odsetek nierozpoznanych tasiemczyc<br />
jelitowych zgłoszono w województwie warmińsko-mazurskim<br />
(57,14%) następnie w pomorskim (28,57%);<br />
najniższy w podlaskim (14,29%).<br />
Liczba tasiemczyc jelitowych zgłoszonych bez rozpoznania<br />
laboratoryjnego oraz rozpoznanych jako inwazje<br />
Taenia species wynosiła łącznie 37 przypadków,<br />
tj. 33,94% ogólnej liczby przypadków. Zanotowano<br />
jej spadek w porównaniu do wartości z roku 2007 (44<br />
przypadki, 32,84%).<br />
Dane dotyczące tasiemczyc tkankowych uzyskane<br />
z poszczególnych województw wykazały, że u ludzi w<br />
Polsce w 2008 r zarejestrowano w ośmiu województwach<br />
28 przypadków bąblowicy wywołanej przez<br />
Echinococcus granulosus (zapadalność 0,07). Nie zarejestrowano<br />
żadnego przypadku wągrzycy i bąblowicy<br />
wielojamowej.
Nr 2<br />
Tasiemczyce w Polsce w 2008 roku 263<br />
Tabela III. Tasiemczyce jelitowe u ludzi w Polsce w 2008 r.<br />
wg rozpoznanego gatunku tasiemca w poszczególnych<br />
województwach<br />
Table III. Intestinal cestode infections in humans in Poland<br />
in 2008 confirmed by laboratory examinations in<br />
particular provinces<br />
Województwo<br />
Gatunek tasiemca<br />
Taenia<br />
saginata<br />
Taenia<br />
solium<br />
Taenia sp.<br />
Diphyllobothrium<br />
latum<br />
Razem<br />
1 2 3 4 5 6<br />
1.Dolnośląskie 4 - 1 - 5<br />
2. Kujawskopomorskie<br />
7 - 4 - 11<br />
3.Lubelskie - - 2 - 2<br />
4.Lubuskie - 1 1 - 2<br />
5.Łódzkie 5 - 4 - 9<br />
6.Małopolskie 1 - 3 - 4<br />
7.Mazowieckie 12 1 9 1 23<br />
8.Opolskie 3 - 1 - 4<br />
9.Podkarpackie - - - - -<br />
10.Podlaskie 1 - - - 1<br />
11.Pomorskie 7 - - - 7<br />
12.Śląskie 9 - 4 - 13<br />
13.Świętokrzyskie 4 - - - 4<br />
14. Warmińskomazurskie<br />
4 - - - 4<br />
15.Wielkopolskie 12 - 1 - 13<br />
16. Zachodniopomorskie*<br />
4 - 1 - 5<br />
Liczba 69 2 30 1 102<br />
Polska % 67,65 1,96 29,41 0,98 100<br />
* dane pochodzą z Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH, nie<br />
zostały uwzględnione w sumowaniu<br />
Tabela IV. Tasiemczyce jelitowe u ludzi w Polsce w 2008 r.<br />
zgłoszone bez rozpoznania laboratoryjnego wg<br />
województw<br />
Table IV. Intestinal cestode infections in humans in Poland<br />
in 2008 registered without species identification<br />
according to provinces<br />
Województwo Liczba Procent *<br />
Podlaskie 1 14,29<br />
Pomorskie 2 28,57<br />
Warmińsko-mazurskie 4 57,14<br />
Razem 7 6,42 **<br />
*<br />
- Odsetek ogólnej liczby przypadków zgłoszonych w województwie<br />
**<br />
- Odsetek ogólnej liczby przypadków<br />
Rozpowszechnienie bąblowicy u ludzi w poszczególnych<br />
województwach w Polsce w 2008 r. wg środowiska<br />
i płci przedstawia tabela V.<br />
W mieście wystąpiło więcej zachorowań na bąblowicę<br />
(18 przyp. <strong>64</strong>,29%) niż na wsi (10 przyp. 35,71%).<br />
W obu tych środowiskach częściej chorowały kobiety<br />
(22 przyp. 78,57%) niż mężczyźni (6 przyp. 21,43%).<br />
Najwięcej zachorowań zanotowano na terenie województwa:<br />
warmińsko-mazurskiego (8 przyp. 28,57%;<br />
zapadalność 0,56), następnie na terenie podlaskiego (6<br />
przyp. 21,43%; zapadalność 0,50), lubelskiego (5 przyp.<br />
17,86%; zapadalność 0,23) i kujawsko-pomorskiego (4<br />
przyp.14,29%; zapadalność 0,19).<br />
Z wielkim uznaniem odnotowano fakt, że pomimo<br />
zniesienia przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki<br />
Społecznej obowiązku rocznego zgłaszania przez pracowników<br />
Stacji San-Epid zestawienia tasiemczyc, są<br />
one nadal przygotowywane w większości województw<br />
i przysyłane do Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego-Państwowego<br />
Zakładu <strong>Higieny</strong>, Zakładu<br />
Tabela V. Tasiemczyce tkankowe (bąblowica jednojamowa) u ludzi w Polsce w 2008 r. wg środowiska i płci<br />
Table V. Larval cestode infections (cystic echinococcosis) in humans in Poland in 2008 according to the place of living<br />
and sex<br />
Bąblowica wg środowiska i płci<br />
Środowisko<br />
Województwo<br />
Zapadalność na<br />
wieś<br />
miasto<br />
razem Polska %<br />
100 000<br />
K M K M<br />
1 2 3 4 5 6 7 8<br />
Kujawsko-pomorskie* 2 - 2 - 4 14,29 0,19<br />
Lubelskie 2 - 3 - 5 17,86 0,23<br />
Łódzkie - - - 1 1 3,57 0,04<br />
Mazowieckie 1 - - 1 2 7,14 0,04<br />
Podkarpackie* - - 1 - 1 3,57 0,05<br />
Podlaskie** 1 - 3 2 6 21,43 0,50<br />
Świętokrzyskie* - - 1 - 1 3,57 0,08<br />
Warmińsko-mazurskie** 4 - 2 2 8 28,57 0,56<br />
Liczba 10 - 12 6 28 0,07<br />
Polska % 35,71 - 42,86 21,43 100,00 100,00<br />
* dane uzyskane z Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH<br />
** dane po korekcie naniesionej przez panią Barbarę Kondej z Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH<br />
K-kobiety, M-mężczyźni
2<strong>64</strong> Maria Waloch<br />
Nr 2<br />
Parazytologii Lekarskiej, za co bardzo dziękujemy.<br />
Niezgodności, które są stwierdzane pomiędzy danymi<br />
nadesłanymi do Zakładu Parazytologii Lekarskiej Narodowego<br />
Instytutu Zdrowia Publicznego - Państwowego<br />
Zakładu <strong>Higieny</strong> przez Pracownie Parazytologiczne<br />
WSSE, a danymi Nadzoru Epidemiologicznego tych<br />
stacji wynikają właśnie ze zniesienia w/w obowiązku.<br />
Otrzymano: 08.02.<strong>2010</strong> r.<br />
Zaakceptowano do druku: 17.02.<strong>2010</strong> r.<br />
Adres do korespondencji:<br />
Mgr Maria Waloch<br />
Zakład Parazytologii Lekarskiej Narodowego Instytutu<br />
Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład <strong>Higieny</strong><br />
Ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa<br />
Tel. (022)-54-21-220
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 265 - 271<br />
Kronika epidemiologiczna<br />
Beata Werbińska-Sienkiewicz, Ewa Staszewska, Magdalena Rosińska<br />
ZAKAŻENIA HIV I ZACHOROWANIA NA AIDS W POLSCE W 2008 ROKU<br />
HIV AND AIDS IN POLAND IN 2008<br />
Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong><br />
w Warszawie<br />
STRESZCZENIE<br />
W 2008 roku w Polsce zarejestrowano 808 osób<br />
zakażonych HIV (nowo wykryte przypadki - 2,12 na 100<br />
tys. mieszkańców) oraz rozpoznano 159 zachorowań<br />
na AIDS (zapadalność 0,42 na 100 tys. mieszkańców).<br />
Zmarło 67 chorych na AIDS. Dane uaktualniono według<br />
zgłoszeń zarejestrowanych do końca 2009 roku.<br />
W porównaniu do 2007 r. wśród nowo wykrytych<br />
osób zakażonych HIV wzrósł udział zakażeń nabytych<br />
w drodze kontaktów homoseksualnych pomiędzy mężczyznami<br />
(do 6,06% ogółu i 31% przypadków o znanej<br />
drodze zakażenia). W całym kraju dominują osoby zakażone<br />
HIV z grupy wieku od 30 do 39 lat oraz wśród<br />
mężczyzn (74%).<br />
W porównaniu do 2007 r. wzrosła liczba zgłoszonych<br />
nowo wykrytych przypadków zakażenia HIV bez<br />
informacji na temat możliwej drogi zakażenia. Ponadto<br />
nadal wysoki jest odsetek osób, u których zakażenie HIV<br />
zostało wykryte na późnym etapie, niemal równocześnie<br />
z rozpoznaniem AIDS.<br />
Najliczniejszą grupę chorych na AIDS stanowili<br />
mężczyźni oraz osoby z grupy wieku od 30 do 39 lat.<br />
Większość z nich prawdopodobnie uległa zakażeniu<br />
poprzez wstrzykiwanie środków odurzających. Pomimo<br />
kontynuacji programu leczenia antyretrowirusowego,<br />
bezpłatnego dla obywateli Polski, obserwuje się<br />
tendencję wzrostową zapadalności na AIDS. Wśród<br />
pacjentów, u których AIDS zdiagnozowano w 2008 r.,<br />
nadal niewielki odsetek stanowią osoby, u których stosowano<br />
terapię antyretrowirusową przed rozwinięciem<br />
się pełnoobjawowego AIDS.<br />
Słowa kluczowe: AIDS, zakażenie HIV, epidemiologia,<br />
Polska, rok 2008<br />
ABSTRACT<br />
In 2008 in total 808 newly detected HIV cases<br />
were registered in Poland (2,12 per 100,000 population),<br />
constituting 12,5% increase comparing to 2007<br />
and 27,8% increase comparing to median number in<br />
2001 - 2006. The total number of incident AIDS cases<br />
diagnosed in 2008 and registered up to the end of 2009<br />
was 159 (incidence 0,42 per 100,000 population). There<br />
were 67 death of AIDS patients in 2008 registered up<br />
to the end of 2009.<br />
Among the newly diagnosed HIV cases as compared<br />
to 2007 an increase of the share of infections<br />
acquired through homosexual contact between men<br />
(up to 6,06% of all cases and 31% of cases with known<br />
transmission route) and heterosexual contact were observed,<br />
which most likely reflects significant changes<br />
in HIV epidemiology in Poland where the epidemic was<br />
for many years injection driven.<br />
Across the country HIV infection is the most frequently<br />
detected among young people (30 – 39 years)<br />
and among males (74%). In comparison to the year<br />
2007, the number of reports without information about<br />
the possible route of transmission increased.<br />
Furthermore, the percentage of late presenters, as<br />
defined by time between HIV and AIDS diagnoses of<br />
less than 3 months, is still growing, suggesting low<br />
awareness of risk or suboptimal availability of diagnostic<br />
tests.<br />
The largest group among patients with AIDS are<br />
also males and people aged 30 to 39 years. Most of<br />
them were probably infected through injecting drugs.<br />
Despite the successful implementation of antiretroviral<br />
treatment program a significant increase of AIDS<br />
incidence was noted. Among incident AIDS cases in<br />
2008, a small percentage had been treated before developing<br />
AIDS.<br />
Key words: AIDS, HIV infection, epidemiology, Poland,<br />
2008
266 Beata Werbińska-Sienkiewicz, Ewa Staszewska, Magdalena Rosińska<br />
Nr 2<br />
WSTĘP<br />
Analizę sytuacji epidemiologicznej HIV/AIDS<br />
w Polsce w 2008 roku oparto na zgłoszeniach przypadków<br />
HIV lub AIDS przez lekarzy oraz kierowników<br />
laboratoriów, które wpłynęły i zostały zweryfikowane<br />
do końca 2009 roku. Weryfikacja obejmuje wykluczenie<br />
powtórnych zgłoszeń tego samego przypadku oraz ustalenie<br />
spełnienia kryteriów definicji do celów nadzoru<br />
epidemiologicznego.<br />
ZAKAŻENIA HIV W 2008 ROKU<br />
Tabela I. Badania w kierunku przeciwciał anty-HIV oraz<br />
nowo wykryte przypadki zakażenia HIV w Polsce<br />
w 2008 r.<br />
Table I. Testing for HIV and newly diagnosed HIV infections<br />
in Poland in 2008<br />
Grupa badanych<br />
Liczba<br />
badań<br />
ogółem<br />
Nowo wykryte<br />
zakażenia<br />
Liczba<br />
Częstość*<br />
osób<br />
Homo- i biseksualiści 419 49 11,69<br />
Stosujący środki odurzające<br />
we wstrzyknięciach<br />
859 48 5,59<br />
Osoby trudniące się prostytucją<br />
106 0 0,00<br />
Biorcy krwi, nasienia, tkanek<br />
i narządów<br />
1 748 0 0,00<br />
Chorzy na hemofilię 69 0 0,00<br />
Osoby utrzymujące ryzykowne<br />
kontakty heteroseksualne<br />
4 208 50 1,19<br />
Osoby z w/w grup razem 7 409 147 1,98<br />
Dawcy krwi 1 102 177 37 0,00<br />
Dawcy nasienia, tkanek i narządów<br />
880 0 0,00<br />
Inni/brak danych 143 728 624 0,43<br />
Obywatele polscy ogółem 1 254 194 808 0,06<br />
Obcokrajowcy 747 13 1,74<br />
*nowo wykryte przypadki zakażenia w stosunku do wykonanych<br />
badań (w przeliczeniu na 100 badań)<br />
*newly detected HIV cases with respect to number of screening<br />
tests (per 100 tests)<br />
W 2008 r. u obywateli polskich wykonano ogółem<br />
co najmniej 1 254 194 testy przesiewowe w kierunku<br />
zakażenia wirusem HIV (tab. I), co odpowiada 33<br />
tes<strong>tom</strong> na 1000, a po wykluczeniu rutynowych testów<br />
wykonywanych u kandydatów na dawców krwi, 4 tes<strong>tom</strong><br />
na 1000 mieszkańców.<br />
W stosunku do 2008 r. zwiększyła się liczba badanych<br />
biorców narządów, krwi i nasienia oraz mężczyzn<br />
utrzymujących kontakty seksualne z mężczyznami.<br />
Odnotowano na<strong>tom</strong>iast znaczny spadek liczby badań<br />
wykonanych u dawców tkanek, narządów i nasienia.<br />
Ponadto zmniejszyła się liczba badanych osób stosujących<br />
środki odurzające we wstrzyknięciach, osób<br />
utrzymujących ryzykowne kontakty seksualne oraz<br />
chorych na hemofilię.<br />
Częstość wykrywania nowych osób zakażonych<br />
HIV wśród obywateli polskich wyniosła 0,06 na 100<br />
wykonanych badań. Największą częstość odnotowano<br />
wśród mężczyzn utrzymujących kontakty seksualne<br />
z mężczyznami (11,5/100). Jest to ponad dwukrotny<br />
wzrost w stosunku do 2007 r. i wzrost o 15% w stosunku<br />
do 2006 r. Na podobnym poziomie, jak w roku 2007,<br />
utrzymywała się częstość wykrywania osób zakażonych<br />
w grupie osób utrzymujących ryzykowne kontakty seksualne.<br />
W grupie osób stosujących dożylnie narkotyki<br />
utrzymuje się na<strong>tom</strong>iast tendencja spadkowa (11,3/100<br />
w 2006 r., 6,3/100 w 2007 r. i 5,5/100 w 2008 r.).<br />
Ogółem w 2008 r. zgłoszono 808 przypadków<br />
(2,12 na 100 000) nowo wykrytych zakażeń HIV.<br />
Było to o 94 więcej niż w 2007 roku i o 27,8% więcej<br />
niż wyniosła mediana za lata 2001 – 2006. Najwięcej<br />
zakażeń odnotowano w województwie mazowieckim<br />
– 121 (2,3 na 100 000), a najmniej w woj. lubelskim<br />
– 9 zgłoszeń (0,4 na 100 000) i podlaskim – 9<br />
(0,76 na 100 000). Tendencję wzrostową odnotowano<br />
w województwach: mazowieckim, lubuskim, świętokrzyskim,<br />
kujawsko-pomorskim, małopolskim i<br />
zachodniopomorskim. Na<strong>tom</strong>iast wyraźny spadek<br />
liczby nowo wykrytych osób zakażonych wystąpił<br />
w województwach: dolnośląskim, pomorskim, śląskim<br />
i warmińsko-mazurskim. W 2008 roku 232 (28,7%)<br />
zgłoszenia nie zawierały informacji na temat miejsca<br />
zamieszkania osoby zakażonej i było to o 51 więcej niż<br />
w 2007 r. (tab. II)<br />
W skali kraju najwięcej osób zakażonych było<br />
w grupie wieku od 30 do 39 lat – 301 (37,3% wszystkich<br />
zarejestrowanych przypadków zakażeń) oraz w grupie<br />
osób od 20 do 29 lat – 252 (31,2%). Najwyższy odsetek<br />
osób zakażonych powyżej 30 roku życia odnotowano<br />
w województwie podkarpackim (72,7%) oraz w województwach:<br />
lubelskim (55,5%), pomorskim (44%),<br />
dolnośląskim (43,5%) i kujawsko-pomorskim (42,8%).<br />
Na<strong>tom</strong>iast osoby zakażone poniżej 30 roku życia dominowały<br />
w województwach: warmińsko-mazurskim<br />
(51,7%), opolskim (46,6%) i małopolskim (44,1%).<br />
W 2008 r. zanotowano 36 osób zakażonych wirusem<br />
HIV w grupie wieku poniżej 20 roku życia (4,45%),<br />
w tym 10 u niemowląt. (tab. III)<br />
W 2008 roku, podobnie jak w latach ubiegłych,<br />
przeważały zakażenia wśród mężczyzn - 598 (74%<br />
ogółu osób zakażonych); wśród kobiet wykryto 156<br />
zakażeń (19,3% ogółu). W 54 zgłoszeniach (6,7%) brak<br />
było informacji o płci osoby zakażonej. W 3 województwach<br />
udział procentowy kobiet był równy lub powyżej<br />
30% - lubuskim (37,5%), warmińsko-mazurskim (31%)<br />
i zachodniopomorskim (30%). Najniższy odsetek nowo<br />
wykrytych zakażonych kobiet odnotowano w woje-
Nr 2<br />
Zakażenia HIV i zachorowania na AIDS w Polsce w 2008 roku 267<br />
Tabela II. Nowo wykryte przypadki HIV i zachorowania na AIDS w Polsce w latach 2001-2008, wg województw<br />
Table II. Newly diagnosed HIV infections and AIDS cases in Poland in 2001-2008, by voyvodeship<br />
Województwo<br />
Nowo wykryte zakażenia HIV* w<br />
latach:<br />
mediana<br />
2007 2008<br />
2001-2006<br />
mediana<br />
2001-2006<br />
Zachorowania* w latach:<br />
2007 2008<br />
1986-<br />
2008<br />
mediana<br />
2001-2006<br />
Zgony* w latach:<br />
2007 2008<br />
* rejestrowane wg miejsca zamieszkania;<br />
* AIDS cases or deaths by place of residence; data adjusted for administrative division for 16 voyvodeships<br />
** l. - liczba, zap. - zapadalność, um. - umieralność na 100 000 mieszkańców.<br />
** l. - number, zap. - incidence, um. - mortality per 100,000 population<br />
Tabela III. Nowo wykryte przypadki zakażenia HIV w Polsce w 2008 r. Podział wg województwa zamieszkania, płci i<br />
wieku zakażonych<br />
Table III. HIV infections detected in Poland in 2008, by voivodship of inhabitance, gender and age of the infected persons<br />
WOJEWÓDZTWO<br />
Grupa wieku<br />
dolnośląskie kuj.-pom. lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie<br />
opolskie<br />
M K R M K R M K R M K R M K R M K R M K R M K R M K R<br />
2 0 2 1 0 1 1 0 1 0 1 1 0 0 0 0 0 0 3 1 5* 0 0 0 0 0 0<br />
brak danych 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5 1 6 0 0 0 3 0 4* 0 0 0 0 0 0<br />
Ogółem 63 21 85 20 8 28 8 1 9 18 12 32 34 13 47 32 7 43 93 20 121 13 1 15 8 3 11<br />
1986-<br />
2008<br />
l.** zap. l. zap. l. zap. l.** zap. l. zap. l. zap. l. l.** um. l. um. l. um.<br />
1.Dolnośląskie 115,0 3,99 137 4,76 85 2,95 42,0 1,46 52 1,81 38 1,32 489 14,0 0,49 22 0,76 16 0,56 203<br />
2.Kujawsko-pomorskie<br />
22,5 1,09 18 0,87 28 1,35 9,0 0,44 4 0,19 2 0,10 151 3,5 0,17 4 0,19 3 0,15 73<br />
3.Lubelskie 12,5 0,58 9 0,42 9 0,42 3,5 0,16 6 0,28 7 0,32 63 2,0 0,09 1 0,05 2 0,09 22<br />
4.Lubuskie 13,0 1,29 16 1,59 32 3,17 4,5 0,45 7 0,69 6 0,69 83 2,0 0,20 5 0,50 3 0,30 38<br />
5.Łódzkie 47,0 1,83 44 1,72 47 1,84 9,0 0,35 13 0,51 13 0,51 129 4,5 0,18 5 0,20 3 0,12 55<br />
6.Małopolskie 20,5 0,63 33 1,01 43 1,31 6,5 0,20 6 0,18 8 0,24 66 4,0 0,12 2 0,06 4 0,12 29<br />
7.Mazowieckie 57,5 1,11 75 1,45 121 2,32 8,0 0,15 9 0,17 8 0,15 355 4,0 0,08 5 0,10 5 0,10 176<br />
8.Opolskie 10,5 1,01 12 1,16 15 1,45 4,0 0,38 3 0,29 4 0,39 52 2,0 0,19 3 0,29 0 0,00 29<br />
9.Podkarpackie 11,5 0,55 9 0,43 11 0,52 1,5 0,07 0 0,00 10 0,48 21 1,0 0,05 0 0,00 5 0,24 11<br />
10.Podlaskie 10,5 0,88 6 0,50 9 0,76 3,5 0,29 0 0,00 7 0,59 40 1,5 0,13 1 0,08 1 0,08 16<br />
11.Pomorskie 37,5 1,70 31 1,40 25 1,13 13,0 0,59 13 0,59 12 0,54 229 4,5 0,20 4 0,18 5 0,23 100<br />
12.Śląskie 60,5 1,30 44 0,95 22 0,47 18,5 0,40 10 0,21 16 0,34 279 5,5 0,12 1 0,02 7 0,15 110<br />
13.Świętokrzyskie 6,0 0,47 1 0,08 13 1,02 2,5 0,20 1 0,08 1 0,08 21 1,0 0,08 0 0,00 1 0,08 13<br />
14.Warmińsko-mazurskie<br />
35,0 2,45 43 3,02 29 2,03 4,5 0,32 6 0,42 12 0,84 67 2,5 0,18 2 0,14 2 0,14 19<br />
15.Wielkopolskie 19,0 0,56 32 0,94 48 1,41 7,0 0,21 2 0,06 14 0,41 95 3,0 0,09 2 0,06 9 0,26 48<br />
16.Zachodniopomorskie<br />
29,0 1,71 23 1,36 39 2,30 5,0 0,30 2 0,12 1 0,06 96 2,5 0,15 4 0,24 1 0,06 40<br />
brak danych 119,5 - 181 - 232 - 0,0 - 0 - 0 - - 0,0 - 0 - 0 - 0<br />
POLSKA 632,0 1,66 714 1,87 808 2,12 148,5 0,39 134 0,35 159 0,42 2237 55,0 0,14 61 0,16 67 0,18 982<br />
mazowieckie<br />
podkarpackie<br />
Grupa wieku podlaskie pomorskie śląskie<br />
WOJEWODZTWO<br />
świetokrzyskie<br />
Brak danych POLSKA<br />
warm.-maz. wielkop. zachodniop.<br />
M K R M K R M K R M K R M K R M K R M K R M K R M K b.d. R<br />
0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 2 4 1 5 13 4 1 18<br />
brak danych 0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 3* 2 0 5* 0 0 0 7 2 30**** 18 3 25 46<br />
Ogółem 9 0 9 21 3 25 20 2 22 11 2 13 19 9 29 37 6 47 26 12 39 166 36 233 598 156 54 808<br />
* w tym 1 b.d. dla płci; * includes 1 NA for sex<br />
**w tym 2 b.d. dla płci; ** includes 2 NA for sex<br />
***w tym 3 b.d. dla płci; ***includes 3 NA for sex<br />
**** w tym 21 b.d. dla płci; ****includes 21 NA for sex
268 Beata Werbińska-Sienkiewicz, Ewa Staszewska, Magdalena Rosińska<br />
Nr 2<br />
wództwach: podlaskim (0%), opolskim (6,6%) i śląskim<br />
(9%). (tab. III)<br />
W tabeli IV zestawiono nowo wykryte przypadki<br />
według prawdopodobnej drogi zakażenia. Podobnie<br />
jak w roku ubiegłym o większości osób (650 – 80,4%<br />
ogółu) brak jest informacji co do możliwej drogi zakażenia.<br />
Wśród osób o znanej drodze transmisji zakażenia<br />
najliczniejszą grupę stanowią osoby zakażone poprzez<br />
ryzykowne kontakty heteroseksualne – 51 osób (6,3%<br />
ogółu), oraz mężczyźni utrzymujący kontakty seksualne<br />
z mężczyznami – 49 (6,06% ogółu). Trzecia<br />
co do liczebności grupą zakażonych to osoby, które<br />
prawdopodobnie zakaziły się w wyniku stosowania<br />
dożylnych środków odurzających – 48 osób (5,9%<br />
ogółu). W porównaniu do lat ubiegłych zwraca uwagę<br />
wzrost liczby zakażeń nabytych na drodze kontaktów<br />
hetero- jak i homoseksualnych, a spadek liczby zakażeń<br />
w wyniku stosowania dożylnych środków odurzających.<br />
Szczególną uwagę zwraca zróżnicowanie dróg szerzenia<br />
się zakażenia w poszczególnych województwach.<br />
Do województw o najwyższej liczbie osób zakażonych<br />
w drodze kontaktów heteroseksualnych należą: województwo<br />
lubuskie (31,25%), zachodniopomorskie<br />
(30,7%) i kujawsko-pomorskie (25%). Na<strong>tom</strong>iast<br />
najwyższy odsetek zakażeń w drodze kontaktów homoseksualnych<br />
zarejestrowano w województwie łódzkim<br />
(27,6%), wielkopolskim 25% i pomorskim (24%).<br />
W województwie śląskim odsetek zakażonych drogą<br />
stosowania dożylnych środków odurzających wyniósł<br />
27%, dolnośląskim (18,8%), warmińsko-mazurskim<br />
(13,7%). W pozostałych województwach nie przekroczył<br />
13% wszystkich nowo wykrytych zakażeń.<br />
AIDS W 2008 ROKU<br />
W 2008 roku rozpoznano 159 zachorowań na<br />
AIDS. Było to o 25 przypadków więcej niż w roku<br />
poprzednim i o 10 przypadków więcej od mediany za<br />
lata 2001-2006. Zapadalność wyniosła 0,42 na 100 000<br />
mieszkańców. Stanowi to wzrost o 20% w stosunku do<br />
roku 2007 i o 7,7% wzrost w stosunku do mediany z lat<br />
2001 – 2006. Liczba zgłaszanych zachorowań na AIDS<br />
od kilku lat wykazuje powolną tendencję wzrostową.<br />
Zgłoszenia zachorowań na AIDS często napływają<br />
ze znacznym opóźnieniem w stosunku do daty rozpoznania<br />
choroby. Spośród przypadków rozpoznanych<br />
w 2008 roku 45 (28,3%) zostało zgłoszonych dopiero<br />
w 2009 roku. Wśród zgłoszeń dokonanych w 2008<br />
roku były trzy zachorowania rozpoznane w 1997 r., po<br />
jednym zachorowaniu rozpoznanym w roku 1998, 1999,<br />
2000, 2003, 2004 i 2005, 5 zachorowań rozpoznanych<br />
w roku 2006 oraz 32 zachorowania rozpoznane w 2007<br />
roku. Dlatego należy założyć, że ostateczna liczba<br />
zachorowań rozpoznanych w 2008 r. będzie wyższa.<br />
Tabela IV. Nowo wykryte zakażenia HIV obywateli polskich w 2008 r. Podział wg województw i grup ryzyka zakażenia<br />
Table IV. Newly diagnosed HIV infections in Poland reported in 2008. By voivodeship and the risk group<br />
Województwo<br />
Grupa zakażonych<br />
H-/Bi N Hem Het Dz I/Bd Ogółem<br />
Zapadalność na 100<br />
tys. mieszkańców<br />
Zakażenia wykryte<br />
wśród kandydatów<br />
na dawców krwi<br />
POLSKA 49 48 0 51 10 650 808 28,0 37<br />
1.Dolnośląskie 1 16 0 2 1 65 85 3,1 5<br />
2.Kujawsko-pomorskie 0 2 0 7 2 17 28 0,8 3<br />
3.Lubelskie 1 0 0 0 0 8 9 0,8 2<br />
4.Lubuskie 2 2 0 10 0 18 32 0,7 1<br />
5.Łódzkie 13 7 0 3 1 23 47 0,7 1<br />
6.Małopolskie 1 1 0 1 0 40 43 0,8 4<br />
7.Mazowieckie 7 3 0 8 2 101 121 9,6 2<br />
8.Opolskie 0 0 0 0 0 15 15 0,7 1<br />
9.Podkarpackie 2 0 0 1 0 8 11 0,7 1<br />
10.Podlaskie 0 1 0 1 0 7 9 0,3 0<br />
11.Pomorskie 6 1 0 3 2 13 25 0,3 2<br />
12.Śląskie 0 6 0 0 0 16 22 1,3 2<br />
13.Świętokrzyskie 0 0 0 0 0 13 13 0,9 4<br />
14.Warmińsko-mazurskie 1 4 0 1 2 21 29 0,6 0<br />
15.Wielkopolskie 12 2 0 0 0 34 48 2,0 3<br />
16.Zachodniopomorskie 1 0 0 12 0 26 39 0,1 6<br />
Brak danych 2 3 0 2 0 225 232 0,6 0<br />
H-/Bi - hetero-/biseksualiści<br />
N - stosujący środki odurzające we wstrzyknięciach<br />
Hem - chorzy na hemofilię<br />
Het - osoby utrzymujące ryzykowne kontakty heteroseksualne<br />
Dz - dzieci matek zakażonych HIV<br />
I/Bd - inni/brak danych
Nr 2<br />
Zakażenia HIV i zachorowania na AIDS w Polsce w 2008 roku 269<br />
W 2008 r. rozpoznano zachorowania na AIDS we<br />
wszystkich województwach. Liczba zachorowań wahała<br />
się od jednego w woj. świętokrzyskim i zachodniopomorskim,<br />
do 38 zachorowań (24% ogółu) w woj.<br />
dolnośląskim. Odnotowano również znaczne różnice<br />
w zapadalności: od 0,06 w woj. zachodniopomorskim,<br />
0,84 w woj. warmińsko-mazurskim do 1,32 w woj.<br />
dolnośląskim. (tab. II)<br />
W 2008 r. wzrost zapadalności w stosunku do<br />
2007 r. nastąpił w województwach: wielkopolskim,<br />
warmińsko-mazurskim, śląskim, podlaskim, podkarpackim,<br />
lubelskim, małopolskim oraz opolskim. Spadek<br />
zapadalności odnotowano w woj. dolnośląskim, kujawsko-pomorskim,<br />
zachodniopomorskim, mazowieckim<br />
i pomorskim (tab. II). Na tym samym poziomie jak<br />
w roku ubiegłym pozostała zapadalność w województwach:<br />
lubuskim, łódzkim i świętokrzyskim.<br />
W 2008 r. rozpoznano AIDS u 121 mężczyzn<br />
(76,1%) i 38 kobiet (23,9%). Wśród chorych na AIDS<br />
najliczniejszą grupę stanowiły osoby w wieku od 30<br />
do 39 lat - <strong>64</strong> zachorowania (40,2% ogółu), następnie<br />
osoby w grupie wieku od 20 do 29 lat - 38 (23,9%) i od<br />
40 do 49 lat - 32 zachorowania (20,1%). Odnotowano<br />
19 przypadków zachorowania u osób w wieku 50 lat<br />
i więcej (11,9%) i 6 zachorowań osób poniżej 19 roku<br />
życia (3,8%).<br />
zakażone drogą kontaktów heteroseksualnych – 23<br />
(14,5% ogółu). Odnotowano zachorowanie na AIDS<br />
trojga dzieci matek zakażonych HIV. U 50 chorych<br />
(31,4%), w formularzach zgłoszenia AIDS, nie podano<br />
informacji o drodze zakażenia. (tab. V)<br />
W 2008 r. u wszystkich 159 chorych określono po<br />
jednej chorobie wskazującej na AIDS, w brzmieniu jak<br />
w definicji do celów nadzoru epidemiologicznego, skorygowanej<br />
w 1993 r. U 73 osób (45,9%) zdiagnozowano<br />
przy rozpoznaniu AIDS po 2 choroby wskaźnikowe,<br />
u 27 (16,9%) rozwinęły się 3 choroby wskaźnikowe<br />
dla AIDS, a u 8 (5%) osób – 4 choroby wskaźnikowe.<br />
Liczbę przypadków rozpoznawanych chorób wskaźnikowych<br />
w momencie rozpoznania AIDS przedstawia<br />
rycina 1.<br />
Uwagę zwraca duży odsetek chorych, u których<br />
rozpoznano zespół wyniszczenia (38,9% wszystkich<br />
zachorowań). Spośród pozostałych chorób wskaźnikowych<br />
często odnotowywano wystąpienie kandydozy<br />
przełyku – 30 przypadków (18,8% ogółu), zapalenie<br />
płuc wywołane przez Pneumocystis carinii – 29 zachorowań<br />
(18,2%) oraz gruźlicę płuc u osoby dorosłej lub<br />
dorastającej (w wieku powyżej 15 lat) – 24 przypadki<br />
(15,1% ogółu).<br />
Dla 110 chorych (69,2% ogółu), z rozpoznanym<br />
w 2008 r. AIDS, podano liczbę komórek CD4. W 62<br />
Tabela V. Zachorowania na AIDS w Polsce w latach 2008 Podział wg płci, wieku* i drogi przenoszenia zakażenia<br />
Table V. AIDS in Poland in 2008 by sex, age* and transmission group<br />
Grupa<br />
Płeć Droga przenoszenia Ogółem<br />
wieku M K H-/Bi N Hem B Het Dz I/Bd<br />
5 0 3 0 0 0 0 0 2 5<br />
Razem 121 38 24 58 0 0 23 3 51 159<br />
* dokładny wiek (lata) w chwili rozpoznania AIDS ; M - mężczyźni, K - kobiety, H-/Bi - homo-i biseksualiści, N - zakażeni w związku<br />
ze stosowaniem środków odurzających,H-/Bi/N-homo-i biseksualiści i stosujący środki odurzające, Hem - chorzy na hemofilię, B<br />
- biorcy krwi i preparatów krwiopochodnych, Het - zakażeni drogą ryzykownych kontaktów heteroseksualnych, Dz - dzieci matek<br />
zakażonych HIV, I/Bd - inni/brak danych<br />
* age at AIDS diagnosis; M - males, K - females; H-/Bi - men who have sex with men, N - injecting drug users, Hem - haemophiliacs,<br />
B - blood receipients, Het - infected heterosexually, Dz - child of HIV+ mother, I/Bd - other/unknown<br />
W 58 przypadkach (36,5% ogółu) do zakażenia<br />
doszło najprawdopodobniej w drodze wstrzykiwania<br />
środków odurzających. Zakażenie poprzez iniekcje narkotyków<br />
najczęściej dotyczyło osób młodych w wieku<br />
20-39 lat (72,4%). Wśród zachorowań w wieku powyżej<br />
40 roku życia zakażenia tą drogą stanowiły 21%.<br />
Następnymi grupami pod względem liczebności<br />
byli mężczyźni zakażeni drogą kontaktów homoseksualnych<br />
– 24 przypadki (15,1% ogółu) oraz osoby<br />
przypadkach (38,9%) była ona niższa od 50 na mikrolitr,<br />
w 34 (21,4%) mieściła się w przedziale od 50 do 199<br />
komórek CD4 na mikrolitr, a w 14 wynosiła powyżej<br />
200 komórek CD4 na mikrolitr.<br />
Z grupy 159 chorych, u których rozpoznano AIDS<br />
w 2008 roku, jedynie 24 (15,1% chorych) było leczonych<br />
antyretrowirusowo przed rozwinięciem się pełnoobjawowego<br />
AIDS. AIDS rozpoznano praktycznie<br />
równocześnie z wykryciem zakażenia u 99 osób (62,3%
270 Beata Werbińska-Sienkiewicz, Ewa Staszewska, Magdalena Rosińska<br />
Nr 2<br />
70<br />
60<br />
Ryc.1. Choroby wskaźnikowe wśród chorych na AIDS rozpoznanych w 2008 r. Liczba przypadków<br />
Fig.1. Indicator diseases among AIDS cases diagnosted in 2008. Number of cases<br />
62<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
0<br />
2<br />
5<br />
30<br />
5<br />
1 1<br />
4 3 4<br />
24<br />
11<br />
5<br />
29<br />
17<br />
3 2<br />
9<br />
2<br />
13<br />
4<br />
1<br />
6<br />
21<br />
3<br />
Zakażenia bakteryjne, liczne lub nawracające u dziecka (13 lat)<br />
Mycobacterium tuberculosis; zmiany pozapłucne<br />
Mycobacterium; zmiany rozsiane lub pozapłucne<br />
Zapalenie płuc wywołane przez Pneumocystis carinii<br />
Nawracające zapalenie płuc<br />
Postępująca wieloogniskowa leukoencefalopatia<br />
Nawracająca posocznica wywołana przez bakterie z rodzaju<br />
Salmonella<br />
Toksoplazmoza mózgu<br />
Inwazyjny rak szyjki macicy<br />
Encefalopatia związana z zakażeniem HIV<br />
Mięsak Kaposiego<br />
Chłoniak Burkitta (lub o nazwie równoznacznej)<br />
Chłoniak immunoblastyczny (lub o nazwie równoznacznej)<br />
Zespół wyniszczenia w przebiegu zakażenia HIV<br />
Zakażenia oportunistyczne, bliżej nie określone<br />
Chłoniak, bliżej nie określony<br />
Ryc.1.<br />
Fig.1.<br />
Choroby wskaźnikowe wśród chorych na AIDS rozpoznanych w 2008 r. Liczba przypadków<br />
Indicator diseases among AIDS cases diagnosted in 2008. Number of cases<br />
chorych). Po 3 lub więcej latach od wykrycia zakażenia<br />
HIV zachorowały 43 osoby (27% chorych). (tab. VI)<br />
Według zgłoszeń, które wpłynęły do Zakładu Epidemiologii<br />
NIZP - PZH do końca 2009 r., w 2008 r.<br />
zmarło 67 chorych na AIDS. Umieralność wyniosła<br />
0,18 na 100 000. Zgonów nie odnotowano tylko w województwie<br />
opolskim. W pozostałych województwach<br />
liczba zgonów wahała się od jednego w woj. podlaskim,<br />
świętokrzyskim i zachodniopomorskim do 16 w woj.<br />
dolnośląskim. Umieralność mieściła się w granicach<br />
od 0,06 na 100 000 mieszkańców w woj. zachodniopomorskim<br />
do 0,56 w woj. dolnośląskim (tab. II). Wśród<br />
zmarłych przeważały osoby zakażone drogą wstrzykiwania<br />
substancji odurzających - 33 osoby (49,25%<br />
ogółu zgonów), 12 osób zakaziło się drogą kontaktów<br />
heteroseksualnych, 8 kontaktów homoseksualnych<br />
pomiędzy mężczyznami, a dla 14 osób nie podano<br />
informacji na temat drogi zakażenia.<br />
Łącznie zmarło 56 mężczyzn (83,6%) i 11 kobiet<br />
(16,4%). Wiek zmarłych kształtował się następująco:<br />
w grupie wieku 20-29 lat – 13 osób, 30-39 lat – 31<br />
osób, 40-49 lat – 15 osób, 50-59 lat – 6 osób, powyżej<br />
60 roku życia -2 osoby.<br />
Do końca 2009 roku otrzymano informację o zgonie<br />
52 osób (32,7%) spośród 159 chorych, u których<br />
AIDS rozpoznano w 2008 roku. W ciągu pół roku od<br />
rozpoznania zmarło 47 osób (wczesna śmiertelność<br />
AIDS - 26,4%).<br />
PODSUMOWANIE<br />
W 2008 r. zarejestrowano 808 osób zakażonych<br />
HIV(nowo wykryte przypadki). Odnotowano znaczny<br />
wzrost liczby osób z nowo wykrytym zakażeniem HIV<br />
w stosunku do 2007 r., co potwierdza, że narasta problem<br />
zakażeń wirusem HIV w Polsce. W stosunku do<br />
2007 r. spadł udział osób zakażonych drogą wstrzykiwania<br />
środków odurzających, a wzrosła liczba zakażonych<br />
poprzez kontakty homo- i heteroseksualne. Należy jednak<br />
zwrócić uwagę, że istnieje dość duże zróżnicowanie<br />
pomiędzy województwami, zwłaszcza pod względem<br />
udziału poszczególnych dróg przenoszenia się wirusa<br />
HIV, co powinno skłaniać do dostosowywania działań<br />
prewencyjnych do lokalnych potrzeb.<br />
Nadal jest bardzo duża liczba zgłoszeń, w których<br />
brak jest określenia prawdopodobnej drogi nabycia zakażenia.<br />
Wśród przyczyn tej sytuacji można wymienić:<br />
obawę o ochronę danych osobowych, częste pomijanie<br />
poradnictwa okołotestowego przez zlecających badania<br />
oraz niedostateczną współpracę inspekcji sanitarnej<br />
i lekarzy zajmujących się opieką nad zakażonymi.<br />
Liczba zachorowań na AIDS rozpoznanych<br />
w 2008 r., a zarejestrowanych do końca 2009 r. wyniosła<br />
159. Województwami o najwyższej zapadalności na<br />
AIDS w tym okresie były dolnośląskie, warmińskomazurskie,<br />
lubuskie, podlaskie, pomorskie oraz łódzkie.
Nr 2<br />
Zakażenia HIV i zachorowania na AIDS w Polsce w 2008 roku 271<br />
Tabela VI. AIDS w latach 2008. Podział wg roku rozpoznania AIDS oraz czasu między stwierdzeniem zakażenia HIV<br />
a zachorowaniem na AIDS<br />
Table VI. AIDS cases in Poland in 2008, by the year of diagnosis and time lapse between the diagnosis of HIV infection<br />
and AIDS<br />
Czas między stwierdzeniem zakażenia HIV a zachorowaniem na AIDS<br />
<strong>Rok</strong> rozpoznania<br />
AIDS<br />
rozpoznanie<br />
poniżej 1 roku rok do 3 lat 3 lata i powyżej<br />
równoczesne*<br />
ogółem**<br />
1986-1995 143 28 97 149 417<br />
1996 40 4 9 60 113<br />
1997 34 10 21 62 127<br />
1998 42 5 24 59 130<br />
1999 43 1 20 74 138<br />
2000 51 5 13 57 126<br />
2001 61 7 7 57 132<br />
2002 43 10 19 52 124<br />
2003 66 4 11 <strong>64</strong> 145<br />
2004 97 7 13 59 176<br />
2005 84 4 13 51 152<br />
2006 90 4 16 53 163<br />
2007 71 5 15 44 135<br />
2008 99 7 10 43 159<br />
RAZEM 9<strong>64</strong> 101 288 884 2237<br />
* stwierdzenie zachorowania w ciągu 3 miesięcy od zakażenia HIV.<br />
** w 3 przypadkach brak danych o czasie od wykrycia zakażenia HIV do rozpoznania AIDS<br />
* AIDS within 3 months of HIV diagnosis<br />
** in 3 cases time from HIV diagnosis to AIDS is missing<br />
Należy zaznaczyć, że jednocześnie – w woj. dolnośląskim,<br />
łódzkim, śląskim i warmińsko-mazurskim wysoki<br />
odsetek zakażeń przypisuje się transmisji związanej<br />
ze stosowaniem dożylnych środków odurzających.<br />
W grupie tej częściej występują trudności z praktyczną<br />
dostępnością do leczenia i stosowaniem się do zaleceń<br />
leczniczych, co może sprzyjać występowaniu chorób<br />
wskaźnikowych.<br />
Pomimo wdrożenia skutecznego programu leczenia<br />
antyretrowirusowego utrzymuje się znaczna<br />
zapadalność na AIDS. Zachorowania występują u osób<br />
z zespołem wyniszczenia i niską liczbą komórek CD4,<br />
nieleczonych wcześniej antyretrowirusowo. Wskazuje<br />
to na późne rozpoznawanie HIV i AIDS, co powoduje<br />
opóźnione wdrożenie terapii antyretrowirusowej, pogarsza<br />
rokowanie u indywidualnych pacjentów oraz<br />
może przyczyniać się do dalszego rozprzestrzeniania<br />
się wirusa HIV. Wzrastający odsetek osób, u których<br />
zakażenie HIV rozpoznano późno, praktycznie równocześnie<br />
z AIDS, sugeruje niską świadomość zagrożenia<br />
lub małą dostępność badań. Propagowanie testowania<br />
w kierunku HIV oraz skuteczne kierowanie osób z nowo<br />
wykrytym zakażeniem do placówek specjalistycznej<br />
opieki medycznej powinno nadal znajdować się wśród<br />
priorytetów przeciwdziałania epidemii HIV i zwalczania<br />
jej skutków w Polsce.<br />
Monitorowanie sytuacji epidemiologicznej, zwłaszcza<br />
zakażenia HIV, jest niezbędne do opracowania<br />
rzetelnej oceny uwarunkowań przenoszenia się wirusa,<br />
najczęstszych dróg jego przenoszenia i określenia populacji<br />
osób szczególnie narażonych na zakażenie. Jest<br />
to szczególnie istotne obecnie, gdy wiele wskazuje na<br />
istotne zmiany sytuacji epidemiologicznej HIV/AIDS<br />
w Polsce. Dlatego konieczna jest intensyfikacja działań<br />
mających na celu poprawę jakości danych zbieranych<br />
w ramach rutynowego systemu nadzoru nad HIV/AIDS<br />
w Polsce.<br />
Otrzymano: 15.03.<strong>2010</strong><br />
Zaakceptowano do druku: 19.03.<strong>2010</strong><br />
Adres do korespondencji:<br />
Beata Werbińska-Sienkiewicz<br />
Zakład Promocji Zdrowia i Szkolenia Podyplomowego<br />
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego<br />
Państwowy Zakład <strong>Higieny</strong><br />
ul. Chocimska 24 00-791 Warszawa<br />
e-mail:bwerbinska@pzh.gov.pl<br />
tel. 022 54 21 259
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 273 - 274<br />
Kronika epidemiologiczna<br />
Małgorzata Stępień<br />
ZIMNICA W POLSCE W 2008 ROKU<br />
MALARIA IN POLAND IN 2008<br />
Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong><br />
w Warszawie<br />
STRESZCZENIE<br />
W 2008 r. w Polsce zgłoszono 22 przypadki zimnicy<br />
potwierdzone zgodnie z europejską definicją przypadku<br />
do celów nadzoru epidemiologicznego. Wszystkie przypadki<br />
zostały do Polski zawleczone z krajów endemicznego<br />
występowania zimnicy, 59% przypadków z Afryki.<br />
Wszystkie zgłoszone zachorowania to zachorowania<br />
nowe, nie odnotowano przypadków nawrotu choroby.<br />
W 14 przypadkach rozpoznano inwazję Plasmodium<br />
falciparum, w czterech – P. vivax, w dwóch – inwazję<br />
mieszaną, a w dwóch nie ustalono gatunku zarodźca.<br />
Większość chorych była w grupie wieku 25-40 lat. Odnotowano<br />
zachorowania 13 mężczyzn i 9 kobiet. W połowie<br />
przypadków zachorowanie wystąpiło w związku z<br />
wyjazdem turystycznym, 7 osób podróżowało w celach<br />
zawodowych, w 4 przypadkach nie podano powodu<br />
podróży. Chemioprofilaktykę przeciwzimniczą stosowało<br />
9 osób (mniej niż połowa), w tym tylko 1 osoba<br />
zgodnie z zaleceniami. Przebieg kliniczny większości<br />
zachorowań był średnio-ciężki, 1 osoba zmarła w wyniku<br />
malarii o ciężkim przebiegu<br />
Słowa kluczowe: zimnica (malaria), epidemiologia,<br />
Polska, rok 2008<br />
W analizie sytuacji epidemiologicznej zimnicy<br />
w Polsce w 2008 r. wykorzystano dane z rocznego<br />
biuletynu „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2008<br />
roku” (Czarkowski M.P. i in., W-wa, PZH i GIS) oraz<br />
z formularzy o indywidualnych zachorowaniach nadesłanych<br />
do Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego<br />
– Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong> przez Wojewódzkie<br />
Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne.<br />
W 2008 roku zarejestrowano w Polsce 22 zachorowania<br />
na zimnicę (zapadalność 0,058 na 100 000);<br />
wszystkie zgłoszone przypadki, podobnie jak w latach<br />
ubiegłych, to zachorowania importowane. Liczba<br />
zachorowań była dwukrotnie wyższa niż w 2007 r.<br />
(o 11 zachorowań więcej) i zbliżona do mediany za<br />
lata 2002-2006 (o 2 zachorowania więcej). Rejestrowana<br />
zapadalność na zimnicę w Polsce wykazywała<br />
od kilku lat tendencję spadkową – duży wzrost liczby<br />
zachorowań w stosunku do roku poprzedniego może<br />
ABSTRACT<br />
There were 22 malaria cases confirmed according<br />
to the European Union cases definition registered in<br />
Poland in 2008. All of them were imported, 13 cases<br />
(59%) from Africa, 3 from Asia, 5 from Oceania and 1<br />
from South America. Invasion with Plasmodium falciparum<br />
was confirmed in 14 cases, P.vivax in 4 cases,<br />
mixed invasion in 2 cases and in 2 cases species of<br />
Plasmodium was undetermined. There were 13 cases<br />
in males and 9 in females. Age at onset ranged from<br />
23 to 58 years and majority of cases were in the age<br />
group 25-40. Common reason for travel to endemic<br />
countries were tourism (11 cases) and work-related<br />
visits (7 cases). Clinical course was severe in 6 cases<br />
of P. falciparum malaria and 1 person died because of<br />
the disease. Nine cases used chemoprophylaxis during<br />
their travel but only one of them appropriately, relevant<br />
information was missing in 6 cases.<br />
Key words: malaria, epidemiology, Poland, 2008<br />
wynikać z niedostatecznego zgłaszania zachorowań do<br />
Państwowej Inspekcji Sanitarnej w 2007 r., na<strong>tom</strong>iast<br />
pozostaje w zgodności ze spodziewaną liczbą wynikającą<br />
z utrzymującego się ruchu turystycznego.<br />
Wszystkie zgłoszone w 2008 roku zachorowania<br />
to zachorowania nowe, nie odnotowano przypadków<br />
nawrotu choroby. Badaniem rozstrzygającym o rozpoznaniu<br />
we wszystkich przypadkach było badanie<br />
parazytologiczne krwi obwodowej. W większości<br />
zachorowań (14 przypadków - 63,6%) jako czynnik<br />
etiologiczny rozpoznano Plasmodium falciparum,<br />
w czterech przypadkach P. vivax, w dwóch – inwazję<br />
mieszaną (P. vivax i falciparum oraz P. vivax i malariae),<br />
a w dwóch nie ustalono gatunku zarodźca. Przebieg<br />
większości zachorowań określono jako średnio-ciężki<br />
(15 przypadków), jedna osoba zmarła w wyniku malarii<br />
o ciężkim przebiegu. Osoba ta uległa zarażeniu w Papui<br />
Nowej Gwinei.
274 Małgorzata Stępień<br />
Nr 2<br />
Tabela 1. Importowane zachorowania na malarię w Polsce<br />
w 2008 r. wg kraju narażenia i gatunku Plasmodium<br />
Table 1. Number of imported malaria cases in Poland in<br />
2008 by country of exposure and species of Plasmodium<br />
Gatunek<br />
Plasmodium<br />
Afryka<br />
Azja<br />
Ameryka<br />
Płd<br />
Australia<br />
i Oceania<br />
Kontynent i kraj zarażenia<br />
Liczba przypadków<br />
P.vivax<br />
P.falciparum<br />
inwazja mieszana<br />
spp<br />
RAZEM 13 - 13 - -<br />
Czad 1 - 1 - -<br />
Kenia 1 - 1 - -<br />
Mali 1 - 1 - -<br />
Mozambik 1 - 1 - -<br />
Nigeria 3 - 3 - -<br />
RPA 1 - 1 - -<br />
Sierra Leone 1 - 1 - -<br />
Uganda 2 - 2 - -<br />
Wybrzeże Kości Słoniowej 1 - 1 - -<br />
Nieustalone 1 - 1 - -<br />
RAZEM 3 1 - - 2<br />
Indie 1 - - - 1<br />
Indonezja 1 - - - 1<br />
Nieustalone 1 1 - - -<br />
RAZEM 1 1 - - -<br />
Gujana Francuska 1 1 - - -<br />
RAZEM 5 2 1 2 -<br />
Papua-Nowa Gwinea 5 2 1 2 -<br />
OGÓŁEM 22 4 14 2 2<br />
Wiek chorych wahał się od 23 do 58 lat, większość<br />
w przedziale wieku od 25 do 40 lat (<strong>64</strong>%). Odnotowano<br />
zachorowania 13 mężczyzn (59%) i 9 kobiet.<br />
W tabeli I przedstawiono kraje, z których zostały<br />
zawleczone zachorowania na malarię w 2008 r. Podobnie<br />
jak w latach ubiegłych dominowały zachorowania<br />
zawleczone z krajów afrykańskich (59% wszystkich<br />
zachorowań w 2008 r.). Odnotowano pojedyncze zawleczenia<br />
z poszczególnych krajów, na<strong>tom</strong>iast z Nigerii<br />
- 3 przypadki, a z Papui Nowej Gwinei - 5. Nigeria od<br />
2002 roku znajduje się wśród najczęściej wymienianych<br />
krajów, z których zawlekano zimnicę do Polski.<br />
Połowa chorych (11 osób) zaraziła się malarią podczas<br />
wyjazdów turystycznych w rejony endemicznego<br />
występowania malarii, na drugim miejscu znalazły się<br />
wyjazdy związane z pracą zawodową (7 osób - w tym<br />
2 osoby pracujące na statku, 1 w trakcie pracy misyjnej,<br />
1 żołnierz, 3 – inna praca), u 4 osób nie podano<br />
celu wyjazdu. W ostatnich latach osoby podróżujące<br />
w celach turystycznych i odbywające podróże służbowe<br />
przeważają w grupie zgłoszonych zachorowań na<br />
malarię, zmniejsza się na<strong>tom</strong>iast odsetek zachorowań<br />
misjonarzy.<br />
Spośród 22 nowych zachorowań dla 16 podano<br />
informację na temat stosowania chemioprofilaktyki<br />
przeciwzimniczej, o reszcie brak danych. Profilaktykę<br />
stosowało 9 osób, w tym tylko 1 zgodnie z obowiązującymi<br />
zaleceniami. Proporcja osób stosujących chemioprofilaktykę<br />
przeciwzimniczą w grupie podróżujących<br />
turystycznie i wyjeżdżających w związku z pracą była<br />
podobna - w obydwu grupach blisko połowa stosowała<br />
profilaktykę. Najczęściej powtarzającym się błędem<br />
w stosowaniu chemioprofilaktyki przeciwzimniczej<br />
było przyjmowanie leków wyłącznie podczas pobytu<br />
na terenie endemicznym, bez kontynuacji po powrocie<br />
przez czas określony dla poszczególnych leków, lub<br />
przyjmowanie ich nieregularne.<br />
Pomimo wzrostu liczby zachorowań w porównaniu<br />
z rokiem 2007, liczba zgłoszonych przypadków zimnicy<br />
pozostaje względnie niska. Jednak na tle krajów Europy<br />
Zachodniej liczba przypadków importowanej zimnicy<br />
w Polsce i pozostałych nowych krajach członkowskich<br />
UE jest nadal bardzo niska.<br />
Wobec utrzymującego się ruchu turystycznego<br />
mała liczba importowanych zachorowań nie może być<br />
tłumaczona wyłącznie dostępnością chemioprofilaktyki,<br />
ponieważ działanie ochronne leków ograniczone<br />
jest niewłaściwym stosowaniem, częstym zaniechaniem<br />
stosowania oraz występującą lekoopornością.<br />
W tej sytuacji należy rozważyć wzmocnienie działań<br />
zmierzających zarówno do poprawy zgłaszania, jak<br />
i rozpoznawania nowych zachorowań wśród mieszkańców<br />
Polski powracających z terenów endemicznego<br />
występowania malarii. Niezbędne jest także dalsze<br />
propagowanie chemioprofilaktyki przeciwzimniczej<br />
zgodnie z obowiązującymi zaleceniami, w połączeniu<br />
z działaniami utrudniającymi zarażenie (repelenty,<br />
środki owadobójcze, moskitiery itp.).<br />
Otrzymano: 11.03.<strong>2010</strong><br />
Zaakceptowano do druku: 15.03.<strong>2010</strong><br />
Adres do korespondencji:<br />
Małgorzata Stępień<br />
Zakład Epidemiologii<br />
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy<br />
Zakład <strong>Higieny</strong><br />
ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa<br />
tel. (022) 5421-248<br />
e-mail: mstepien@pzh.gov.pl
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 275 - 279<br />
Kronika epidemiologiczna<br />
Maria Korzeniewska- Koseła<br />
GRUŹLICA W POLSCE W 2008 ROKU<br />
TUBERCULOSIS IN POLAND IN 2008<br />
Zakład Epidemiologii i Organizacji Walki z Gruźlicą<br />
Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc<br />
STRESZCZENIE<br />
W 2008 r. zarejestrowano w Polsce 8 081 zachorowań<br />
na gruźlicę (zapadalność 21,2 na 100 000 ludności).<br />
Średnie roczne tempo spadku zapadalności w latach<br />
1999- 2008 wynosiło 3,3%. Utrzymują się znaczne różnice<br />
w zapadalności na gruźlicę między województwami<br />
od 12,0 w woj. lubuskim do 33,0 w woj. świętokrzyskim.<br />
Nowe zachorowania stanowiły 87,3% zarejestrowanych<br />
przypadków (7052, współczynnik 18,5). W 7 484 przypadkach<br />
rozpoznano gruźlicę płuc (zapadalność 19,6).<br />
Przypadki gruźlicy pozapłucnej (597, współczynnik 1,6)<br />
stanowiły 7,4% ogółu zarejestrowanych. Zgłoszono 76<br />
zachorowań u dzieci do lat 14. Stanowiły one 0,9% ogólnej<br />
liczby zachorowań. Zapadalność na gruźlicę wśród<br />
mężczyzn była ponad dwukrotnie większa niż u kobiet<br />
(29,8 v. 13,2). Mieszkańcy wsi chorowali na gruźlicę<br />
częściej niż ludność miejska (zapadalność 22,3 v. 20,5).<br />
W 4 892 przypadkach gruźlicy płuc (65,4%) chorobę<br />
potwierdzono bakteriologicznie. U 3 047 chorych na<br />
gruźlicę płuc (40,7%) wynik badania bakterioskopowego<br />
był dodatni. Zgłoszono 236 przypadków gruźlicy<br />
u więźniów (2,7% wszystkich chorych). Cudzoziemcy<br />
w liczbie 52 stanowili 0,6% ogółu zarejestrowanych.<br />
Gruźlica była chorobą wskaźnikową u 35 chorych na<br />
HIV/AIDS. W 2008r. zmniejszyła się do 188 liczba rejestrowanych<br />
chorych na gruźlicę wywołaną przez prątki<br />
oporne na najmniej 1 lek przeciwprątkowy (3,8% chorych<br />
prątkujących). W 2007 r. gruźlicę jako przyczynę<br />
zgonu rozpoznano u 744 zmarłych (współczynnik 2,0).<br />
Umieralność mężczyzn była czterokrotnie większa niż<br />
kobiet (odpowiednio współczynniki 3,2 i 0,8).<br />
Słowa kluczowe: gruźlica, zapadalność, potwierdzenie<br />
bakteriologiczne, lekooporność, umieralność, Polska,<br />
rok 2008<br />
ABSTRACT<br />
In Poland 8081 TB cases were reported in 2008.<br />
The incidence rate was 21.2 cases per 100,000, with<br />
large variability between voivodeships from 12.0 in the<br />
west to 33.0 in the east of the country. The mean annual<br />
decrease of TB incidence in 1999 - 2008 was 3.3%.<br />
7 052 cases had no history of previous treatment i.e.<br />
18.5 per 100,000. The number of all notified pulmonary<br />
tuberculosis cases was 7484 i.e. 19.6 per 100,000. The<br />
proportion of extrapulmonary tuberculosis was 7,4%<br />
(597 cases). TB was diagnosed in 76 children (0.9%<br />
of all cases). The incidence of tuberculosis increased<br />
with age to 38,1 among patients 65 years old and older.<br />
The median age group was 50-54 years. The incidence<br />
among men i.e. 29.8 was two times higher than among<br />
women i.e. 13.2. The incidence in rural population<br />
was higher than in urban, respectively 22.3 and 20.5.<br />
Bacteriologically confirmed cases (4892) constituted<br />
65.4% of all pulmonary TB cases. The number of<br />
smear positive pulmonary TB cases was 3 047 (40.7%).<br />
There were 52 cases of tuberculosis registered among<br />
foreigners and 236 cases registered among prisoners.<br />
There were 188 patients with resistance to at least one<br />
anti-TB drug (3.8% of all bacteriologically confirmed<br />
pulmonary TB cases). TB was initial AIDS indicative<br />
disease in 35 cases. There were 744 deaths due to tuberculosis<br />
in 2007 (2.0 TB deaths per 100,000). Mortality<br />
among males – 3.2 – was four times higher than among<br />
females – 0.8.<br />
Key words: tuberculosis, incidence, cases confirmed<br />
by culture, anti-TB drug resistance, mortality, Poland,<br />
2008
276 Maria Korzeniewska-Koseła<br />
Nr 2<br />
ZAPADALNOŚĆ NA GRUŹLICĘ<br />
Przedstawione dane o zapadalności na gruźlicę<br />
w Polsce pochodzą z Krajowego Rejestru Zachorowań<br />
na Gruźlicę. W 2008 roku zarejestrowano w Polsce<br />
8 081 zachorowań na gruźlicę. Było to o 533 przypadki<br />
mniej niż w roku poprzednim i o 4 098 mniej niż przed<br />
dziesięcioma laty. Zapadalność na gruźlicę wszystkich<br />
postaci w 2008 roku wyniosła 21,2 na 100 000 ludności<br />
i była niższa o 6,2% w porównaniu z rokiem 2007 i<br />
niższa o 32,7% niż w 1999 roku. Średnie roczne tempo<br />
spadku zapadalności w latach 1999-2008 wynosiło<br />
3,3% (tab. I).<br />
W 2008 roku utrzymywały się znaczne różnice<br />
w zapadalności na gruźlicę między województwami.<br />
Najwyższą zapadalność zarejestrowano w województwach:<br />
świętokrzyskim – 33,0, lubelskim – 30,6 i łódzkim<br />
– 28,1. Najniższą zapadalność na gruźlicę w Polsce<br />
zarejestrowano w województwach lubuskim – 12,0<br />
i wielkopolskim – 16,6. Wzrost zapadalności w porównaniu<br />
z rokiem 2007 odnotowano w 5 województwach<br />
(lubuskie, opolskie, podlaskie, świętokrzyskie i wielkopolskie).<br />
W pozostałych 11 województwach zarejestrowano<br />
spadek zapadalności na gruźlicę: największy<br />
w województwach kujawsko- pomorskim – 25,2%<br />
i warmińsko- mazurskim – 21,8% (tab.II). Tak znaczne<br />
wahania zapadalności w krótkim czasie świadczyć<br />
mogą o nieprawidłowościach w rozpoznawaniu i zgłaszaniu<br />
zachorowań.<br />
Nowe zachorowania stanowiły 87,3% przypadków<br />
gruźlicy zgłoszonych w 2008 r. (7052 zachorowań,<br />
współczynnik 18,5 na 100 000 ludności). Zarejestrowano<br />
1029 chorych ze wznową gruźlicy (12,7% ogółu<br />
zachorowań, współczynnik 2,7). Odsetek ponownych<br />
zachorowań nie zmienił się znacząco w ciągu ostatnich<br />
kilku lat.<br />
Najczęstszą postacią gruźlicy w 2008 r. była gruźlica<br />
płuc, rozpoznana u 92,6% zgłoszonych chorych.<br />
Zarejestrowano 7 484 takie zachorowania (zapadalność<br />
19,6). Przypadki gruźlicy pozapłucnej stanowiły 7,4%<br />
ogółu zachorowań (597 chorych, współczynnik 1,6).<br />
Najczęściej rozpoznawano gruźlicze zapalenie opłucnej<br />
(243 zachorowania, 40,7% wszystkich przypadków<br />
gruźlicy pozapłucnej). Inne postacie gruźlicy pozapłucnej<br />
zarejestrowane w 2008 r. to kolejno: gruźlica obwodowych<br />
węzłów chłonnych (108 chorych), gruźlica<br />
kości i stawów (79 zachorowań, w tym 35 przypadków<br />
gruźlicy kręgosłupa), gruźlica narządów moczowo-<br />
-płciowych (84). U 15 chorych, w tym u dwojga dzieci,<br />
wykryto gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych<br />
i mózgu. Były to dzieci z Czeczenii, w wieku 1<br />
i 4 lat, chorujące jednocześnie na gruźlicę płuc.<br />
W 2008 r. zarejestrowano 76 przypadków gruźlicy<br />
u dzieci do lat 14. Potwierdzenie bakteriologiczne<br />
choroby uzyskano w 29 przypadkach ( gruźlica płuc-<br />
19, gruźlica pozapłucna- 10). Dzieci najczęściej chorowały<br />
na gruźlicę płuc (41 przypadków), na gruźlicę<br />
węzłów chłonnych klatki piersiowej (15 przypadków),<br />
na gruźlicę kostno-stawową (9 przypadków). Czworo<br />
dzieci było cudzoziemcami. Zachorowania na gruźlicę<br />
dzieci stanowiły 0,9% ogólnej liczby zachorowań.<br />
W dekadzie 1999 -2008 zapadalność na gruźlicę wśród<br />
dzieci zmniejszyła się o 7,1%. W 2008 r. odnotowano<br />
zgon jednego dziecka- uchodźcy z Czeczenii. Nie zarejestrowano<br />
żadnego zachorowania na gruźlicę wśród<br />
dzieci w województwach kujawsko-pomorskim, lubuskim<br />
i warmińsko-mazurskim. Najwyższą zapadalność<br />
zarejestrowano w województwach opolskim – 4,2 i<br />
mazowieckim – 3,2. W porównaniu z rokiem poprzednim<br />
w 7 województwach nastąpił wzrost zachorowań:<br />
w dolnośląskim, łódzkim, małopolskim, opolskim,<br />
pomorskim, świętokrzyskim i wielkopolskim. W 6<br />
województwach zarejestrowano spadek zachorowań,<br />
w 3 województwach sytuacja nie zmieniła się. W Mazowieckiem<br />
odnotowano największą liczbę tzn. 25<br />
zachorowań u dzieci. W 2008 r. zarejestrowano 115<br />
Tabela I. Gruźlica wszystkich postaci w Polsce w latach 1999-2008 wg wieku<br />
Table I. Tuberculosis in Poland in 1999-2008 by age<br />
<strong>Rok</strong><br />
Liczba zachorowań w grupach wieku<br />
Number of cases in age groups (years)<br />
Zapadalność na 100 000 w grupach wieku<br />
Incidence rates per 100 000 in age groups (years)<br />
Year Razem<br />
Razem<br />
0-14 15-19 20-44 45-<strong>64</strong> 65+<br />
Total<br />
Total<br />
0-14 15-19 20-44 45-<strong>64</strong> 65+<br />
1999 12 179 108 268 4 187 4 680 2 936 31,5 1,4 8,0 29,4 53,6 63,5<br />
2000 11.477 103 241 3.978 4.221 2.934 29,7 1,4 7,2 28,0 47,2 62,4<br />
2001 10.672 124 199 3.600 4.052 2.697 27,6 1,7 6,0 25,4 44,2 56,3<br />
2002 10.475 125 211 3.203 4.175 2.761 27,4 1,8 6,4 23,1 44,8 56,8<br />
2003 10.124 100 184 3.045 3.968 2.827 26,5 1,5 5,8 21,9 41,7 57,6<br />
2004 9.493 120 129 2.836 3.835 2.573 24,9 1,9 4,2 20,3 39,5 51,7<br />
2005 9.269 99 156 2.717 3.760 2.537 24,3 1,6 5,3 19,4 38,0 50,9<br />
2006 8.587 69 156 2.529 3.655 2.178 22,5 1,1 5,5 18,0 36,4 42,8<br />
2007 8.616 74 135 2.538 3.763 2.106 22,6 1,2 4,9 18,0 37,0 41,1<br />
2008 8.081 76 115 2.248 3.685 1.957 21,2 1,3 4,3 15,9 35,8 38,1
Nr 2<br />
Gruźlica w Polsce w 2008 roku 277<br />
Tabela II. Gruźlica w Polsce w 2008 roku. Zapadalność na 100 000 ludności wg województw<br />
Table II. Tuberculosis in Poland in 2008. Incidence per 100 000 population by voivodeship<br />
Województwo<br />
Voivodeship<br />
Współczynnik<br />
Rate<br />
Ranking województw<br />
Rank of voivodeships<br />
Współczynnik<br />
Rate<br />
Polska 21,2 Polska 21,2<br />
1.Dolnośląskie 20,2 1.Lubuskie 12,0<br />
2.Kujawsko-pomorskie 19,0 2.Wielkopolskie 16,6<br />
3.Lubelskie 30,6 3.Podlaskie 17,0<br />
4.Lubuskie 12,0 4.Warmińsko-mazurskie 17,2<br />
5.Łódzkie 28,1 5.Małopolskie 17,4<br />
6.Małopolskie 17,4 6.Podkarpackie 18,9<br />
7.Mazowieckie 22,8 7.Kujawsko-pomorskie 19,0<br />
8.Opolskie 22,6 8.Zachodnio-pomorskie 19,1<br />
9.Podkarpackie 18,9 9.Pomorskie 19,8<br />
10.Podlaskie 17,0 10.Dolnośląskie 20,2<br />
11.Pomorskie 19,8 11.Śląskie 22,2<br />
12.Śląskie 22,2 12.Opolskie 22,6<br />
13.Świętokrzyskie 33,0 13.Mazowieckie 22,8<br />
14.Warmińsko-mazurskie 17,2 14.Łódzkie 28,1<br />
15.Wielkopolskie 16,6 15.Lubelskie 30,6<br />
16.Zachodnio-pomorskie 19,1 16.Świętokrzyskie 33,0<br />
przypadków gruźlicy wśród młodocianych od 15 do 19<br />
lat (współczynnik 4,3).<br />
W 2008 roku, podobnie jak w latach wcześniejszych,<br />
zapadalność na gruźlicę wzrastała wraz z wiekiem, od<br />
1,3 wśród dzieci do 38,1 wśród osób w wieku 65 lat i<br />
starszych. Mediana wieku chorych, podobnie jak w latach<br />
poprzednich, mieściła się w przedziale 50-54 lata.<br />
Chorzy w wieku od 20 do 44 lat stanowili 27,8%<br />
ogółu zachorowań na gruźlicę (w roku 1999 – 34,4%),<br />
chorzy w wieku od 45 do <strong>64</strong> lat – 45,6% (w roku 1999 –<br />
38,4%), chorzy w wieku 65 lat i starsi – 24,2% (w roku<br />
1999 – 24,1%) (tab. I).<br />
Podobnie jak w latach poprzednich mężczyźni nadal<br />
chorowali na gruźlicę ponad dwukrotnie częściej niż<br />
kobiety. Zarejestrowano 5 483 zachorowania w grupie<br />
mężczyzn – współczynnik 29,8 i 2 598 zachorowań<br />
w grupie kobiet – współczynnik 13,2. Zachorowania<br />
mężczyzn stanowiły 67,9% ogółu zachorowań. Tempo<br />
spadku zapadalności w obu tych grupach było w ubiegłej<br />
dekadzie podobne.<br />
Utrzymywały się dotychczasowe tendencje w zakresie<br />
zapadalności na gruźlicę wśród mieszkańców miast<br />
i wsi. W 2008 r. zarejestrowano 4 772 zachorowania<br />
w miastach i 3 309 zachorowań wśród mieszkańców<br />
Tabela III. Odsetek przypadków gruźlicy płuc potwierdzonej bakteriologicznie wśród wszystkich przypadków gruźlicy<br />
płuc w Polsce w 2008 roku wg województw<br />
Table III. The percentage of pulmonary tuberculosis cases confirmed by culture among all pulmonary tuberculosis cases<br />
by voivodeship, Poland, 2008<br />
Województwo<br />
Ranking województw<br />
%<br />
Voivodeship<br />
Rank of voivodeships<br />
%<br />
Polska 65,4 Polska 65,4<br />
1.Dolnośląskie 63,1 1.Kujawsko-pomorskie 91,8<br />
2.Kujawsko-pomorskie 91,8 2.Małopolskie 81,3<br />
3.Lubelskie 63,5 3.Podlaskie 79,1<br />
4.Lubuskie 60,0 4.Wielkopolskie 70,8<br />
5.Łódzkie 55,3 5.Podkarpackie 70,2<br />
6.Małopolskie 81,3 6.Opolskie 69,6<br />
7.Mazowieckie 61,6 7.Warmińsko-mazurskie 66,5<br />
8.Opolskie 69,6 8.Zachodnio-pomorskie <strong>64</strong>,2<br />
9.Podkarpackie 70,2 9.Lubelskie 63,5<br />
10.Podlaskie 79,1 10.Dolnośląskie 63,1<br />
11.Pomorskie 56,9 11.Mazowieckie 61,6<br />
12.Śląskie 60,7 12.Śląskie 60,7<br />
13.Świętokrzyskie 54,2 13.Lubuskie 60,0<br />
14.Warmińsko-mazurskie 66,5 14.Pomorskie 56,9<br />
15.Wielkopolskie 70,8 15.Łódzkie 55,3<br />
16.Zachodnio-pomorskie <strong>64</strong>,2 16.Świętokrzyskie 54,2
278 Maria Korzeniewska-Koseła<br />
Nr 2<br />
wsi. Zapadalność mieszkańców wsi – 22,3 była wyższa<br />
niż zapadalność mieszkańców miast – 20,5.<br />
Gruźlicę płuc potwierdzono bakteriologicznie<br />
w 4 892 przypadkach (65,4% chorych na gruźlicę płuc).<br />
U 3 047 chorych tzn. u 40,7% wszystkich chorych na<br />
gruźlicę płuc prątki stwierdzono już w bakterioskopii<br />
(współczynnik 8,0). W gruźlicy pozapłucnej definitywne<br />
potwierdzenie choroby uzyskano w 33,8%. Nadal<br />
utrzymują się znaczne różnice między województwami<br />
dotyczące udziału przypadków z definitywnym rozpoznaniem<br />
gruźlicy. Odsetek chorych na gruźlicę płuc<br />
potwierdzoną w badaniu bakteriologicznym, wśród<br />
ogółu zachorowań na tę postać gruźlicy, wahał się od<br />
54,2% w woj. świętokrzyskim i 55,3% w woj. łódzkim<br />
do 91,8% w woj. kujawsko-pomorskim i 81,3% w woj.<br />
małopolskim (tab. III).<br />
Wśród chorych na gruźlicę zarejestrowanych<br />
w 2008 r. było 236 więźniów, którzy stanowili 2,7%<br />
wszystkich chorych. Tylko u 7 osadzonych gruźlica<br />
rozwinęła się w więzieniu. Wśród chorych zarejestrowanych<br />
z powodu gruźlicy w 2008 r. było 52 cudzoziemców<br />
(0,6% przypadków), w tym 22 Czeczenów<br />
i 11 Wietnamczyków. Cudzoziemcy nie stanowią dotychczas<br />
znaczącej liczbowo grupy chorych na gruźlicę<br />
w Polsce. Nie stanowią również problemu epidemicznego<br />
zachorowania na gruźlicę u osób zakażonych<br />
HIV. W 2007 r. do Krajowego Rejestru Zachorowań<br />
na Gruźlicę zgłoszono 16 przypadków współwystępowania<br />
gruźlicy i HIV (w ostatnich latach każdego roku<br />
zgłaszano po kilkanaście takich zachorowań). Według<br />
danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego-<br />
-Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong> w 2008 r. gruźlica<br />
była chorobą wskaźnikową u 35 chorych na HIV/AIDS.<br />
LEKOOPORNOŚĆ PRĄTKÓW GRUŹLICY<br />
Według danych ze sprawozdań MZ-13 w 2008 r.<br />
zmniejszyła się liczba rejestrowanych chorych na<br />
gruźlicę wywołaną przez prątki oporne najmniej na<br />
1 lek przeciwprątkowy. Takich przypadków było 188<br />
wobec 226 w poprzednim roku. Stanowili oni 3,7%<br />
chorych prątkujących i 2,3% ogółu zarejestrowanych.<br />
Według podanego wyżej źródła z powodu gruźlicy<br />
wielolekoopornej, tzn. wywołanej przez prątki oporne<br />
jednocześnie na dwa główne leki przeciwprątkowe tzn.<br />
na ryfampicynę i izoniazyd leczono w 2008 r. 59 osób.<br />
Chorzy ci stanowili 1,1% ogółu chorych na gruźlicę płuc<br />
potwierdzoną bakteriologicznie. Według danych Krajowego<br />
Rejestru Zachorowań na Gruźlicę w 2007 roku<br />
zgłoszono 22 przypadki gruźlicy wielolekoopornej.<br />
UMIERALNOŚĆ Z POWODU GRUŹLICY<br />
Dane o umieralności z powodu gruźlicy pochodzą z<br />
kart zgonu wypełnianych przez lekarzy. Na podstawie<br />
tych kart Główny Urząd Statystyczny (GUS) publikuje<br />
zbiorcze zestawienie zgonów wg przyczyn. W 2007 r.<br />
gruźlicę jako przyczynę zgonu rozpoznano u 744 zmarłych<br />
(umieralność 2,0 na 100 000 ludności). Z powodu<br />
gruźlicy płuc zmarło 725 chorych – współczynnik 1,9.<br />
Z powodu gruźlicy o innej lokalizacji zmarło 19 osób.<br />
Zgony z powodu gruźlicy wg danych GUS stanowiły<br />
0,2% ogółu zgonów i 32,7% zgonów z powodu wszystkich<br />
chorób zakaźnych i pasożytniczych w Polsce.<br />
Z powodu gruźlicy umierają głównie chorzy w starszym<br />
wieku. Zmarli w wieku 65 lat i więcej stanowili<br />
39,2% ogółu zmarłych z tej przyczyny. Współczynnik<br />
umieralności w tej grupie wieku był najwyższy<br />
i wynosił 5,7. W 2007 r. zmarło z powodu gruźlicy 1<br />
dziecko (woj. mazowieckie – z powodu gruźliczego<br />
zapalenia opon mózgowo- rdzeniowych). Nie zarejestrowano<br />
zgonów wśród młodocianych. Mężczyźni<br />
umierali z powodu gruźlicy czterokrotnie częściej<br />
niż kobiety – odpowiednio współczynniki – 3,2 i 0,8.<br />
Umieralność z powodu gruźlicy mieszkańców wsi – 1,8<br />
była niższa niż mieszkańców miast 2,0. W latach 2001-<br />
2007 r. umieralność z powodu gruźlicy zmniejszyła<br />
się o 23,1%, w pięcioleciu 2003-2007 spadek wyniósł<br />
16,7%.<br />
Najwyższą umieralność z powodu gruźlicy – zarejestrowano<br />
w województwach o wysokiej zapadalności<br />
na gruźlicę. Były to województwa: śląskie –3,9, łódzkie<br />
– 3,0 i świętokrzyskie – 2,7. Niskiej zapadalności na<br />
gruźlicę towarzyszyła zazwyczaj niska umieralność<br />
z jej powodu. Tak było w województwach: zachodniopomorskim<br />
– 1,0 i podkarpackim – 1,1. W latach<br />
2003-2007 w większości województw – w 11 – umieralność<br />
z powodu gruźlicy zmniejszyła się: w 5 (kujawsko-pomorskim,<br />
łódzkim, opolskim, pomorskim<br />
i warmińsko-mazurskim) wzrosła, w województwie<br />
opolskim aż o 41,7%.<br />
Dane z Krajowego Rejestru wskazują, że rzeczywista<br />
liczba zgonów z powodu gruźlicy może być niższa.<br />
I tak wśród 8 614 chorych na gruźlicę zarejestrowanych<br />
w 2007 r., u których oceniano wyniki leczenia, z powodu<br />
gruźlicy zmarło 189 chorych tzn. 2,2% kohorty;<br />
183 zmarłych miało gruźlicę płuc, w tym 155 gruźlicę<br />
płuc potwierdzoną bakteriologicznie. Sześcioro chorych<br />
zmarło z powodu gruźlicy pozapłucnej.<br />
KOMENTARZ<br />
W 2008 r. nie nastąpiły istotne zmiany w epidemiologicznej<br />
sytuacji gruźlicy w Polsce. Po nieznacznym
Nr 2<br />
Gruźlica w Polsce w 2008 roku 279<br />
wzroście zachorowań w 2007 roku, w ciągu kolejnych<br />
12 miesięcy nastąpił mały spadek zachorowań.<br />
Utrzymywały się istniejące od wielu lat znaczne<br />
różnice w zapadalności między województwami.<br />
Najwyższa zapadalność na gruźlicę rejestrowana jest<br />
w Lubelskiem, Świętokrzyskiem i Łódzkiem, zaś najniższa<br />
w województwach: lubuskim i wielkopolskim.<br />
Znaczna zmienność zapadalności w kolejnych latach<br />
obserwowana w niektórych województwach świadczy<br />
o występujących tam zakłóceniach w wykrywaniu i/lub<br />
rejestracji zachorowań.<br />
W 2008 r. obserwowano wieloletnią tendencję<br />
dalszego wzrostu odsetka przypadków gruźlicy płuc potwierdzonej<br />
bakteriologicznie, tj. dodatnimi wynikami<br />
posiewów. Podobny do polskiego odsetek przypadków<br />
gruźlicy płuc potwierdzonej definitywnie występuje<br />
w wielu krajach Unii Europejskiej, są jednak kraje (np.<br />
Słowenia, Łotwa, Estonia, Belgia, Dania), w których<br />
odsetek bakteriologicznych potwierdzeń gruźlicy jest<br />
większy, co może wskazywać, że badania bakteriologiczne<br />
są tam wykonywane bardziej starannie. Dbałość<br />
o jakość próbek pobieranych do badań mikrobiologicznych<br />
i lepsza kontrola jakości tych badań prowadzi<br />
zazwyczaj do zwiększenia odsetka potwierdzeń.<br />
Wskaźnik prawidłowości leczenia, jakim jest odsetek<br />
chorych ze wznową gruźlicy, był w Polsce taki, jak<br />
średnia w krajach Unii Europejskiej, chociaż wyższy<br />
niż w większości krajów zachodniej Europy. Także<br />
zapadalność na gruźlicę była w Polsce wyższa niż<br />
średnia zapadalność w krajach Unii Europejskiej (17<br />
zachorowań na 100 000 ludności – w 2007 r.).<br />
W Polsce największa zapadalność na gruźlicę występuje<br />
w starszych grupach wieku; gruźlica u dzieci<br />
stanowiła w 2008 r. tylko 0,9 ogółu zachorowań. Wynik<br />
ten wskazuje na małe ryzyko pierwotnego zakażenia<br />
w polskim społeczeństwie. W krajach Unii Europejskiej,<br />
Islandii, Liechtensteinie i Norwegii gruźlica u dzieci<br />
w wieku poniżej 15 roku życia stanowiła 4% spośród<br />
84 917 wszystkich zarejestrowanych przypadków (dane<br />
dla 2007 roku). W większości wymienionych krajów<br />
obserwowano spadek lub stabilizację zapadalności na<br />
gruźlicę dziecięcą. Najwyższą zapadalność u dzieci<br />
odnotowano w 2007 roku w Łotwie, Litwie, Bułgarii<br />
i w Rumunii – było to od 16 do 30 przypadków na<br />
100 000 ludności. Wymienione kraje mają także największą<br />
ogólną zapadalność na gruźlicę: Rumunia 118<br />
przypadków na 100 000 mieszkańców, Litwa 71, Łotwa<br />
55, Bułgaria 40. Wzrost zachorowań u dzieci odnotowano<br />
w Szwecji oraz w Wielkiej Brytanii i przypisano<br />
ten wynik napływowi imigrantów. W Unii Europejskiej<br />
i w pozostałych krajach zachodniej Europy wśród<br />
chorych na gruźlicę imigrantów przeważali dorośli w<br />
wieku od 25 do 44 lat (56%), czyli osoby mające pod<br />
opieką małe dzieci. Niewątpliwie miało to wpływ na<br />
zachorowania wśród dzieci. Wśród ludności miejscowej<br />
w tych krajach, podobnie jak w Polsce, przeważali<br />
chorzy w wieku 45 lat i starsi.<br />
Przewaga chorych mężczyzn nad kobietami w grupie<br />
wieku od 50 do 59 roku życia jest prawie czterokrotna,<br />
podczas gdy w całej populacji jest to przewaga<br />
dwukrotna.<br />
W Polsce 2008 r., podobnie jak w latach ubiegłych,<br />
odsetek przypadków gruźlicy pozapłucnej w całkowitej<br />
liczbie zachorowań był niski. W większości krajów<br />
europejskich odsetek ten jest znacznie wyższy, np.<br />
w Holandii sięga 40%. Najprostszym wyjaśnieniem<br />
tego zjawiska jest niezgłaszanie przypadków gruźlicy<br />
pozapłucnej lub ich niewłaściwa klasyfikacja. Nie<br />
można jednakże wykluczyć, że zapadalność na gruźlicę<br />
pozapłucną jest rzeczywiście niska. Czynnikiem ryzyka<br />
gruźlicy pozapłucnej jest: młody wiek, bycie kobietą,<br />
urodzenie w Afryce i w Azji, zakażenie HIV. W Polsce<br />
dominującą grupą chorych na gruźlicę stanowią mężczyźni<br />
narodowości polskiej w wieku średnim i podeszłym.<br />
Zakażenie HIV wśród chorych na gruźlicę zdarza<br />
się rzadko. Podobny, jak w Polsce odsetek przypadków<br />
gruźlicy pozapłucnej odnotowano w Węgrzech; kraju<br />
o zbliżonych do polskich parametrach zachorowań na<br />
gruźlicę .<br />
Umieralność z powodu gruźlicy jest według danych<br />
GUS większa (2 zgony na 100 000 ludności)<br />
niż pokazują dane z Rejestru, nadsyłane przez lekarzy<br />
nadzorujących leczenie.<br />
W społeczeństwie polskim 2008 r. wśród ogółu chorych<br />
na gruźlicę utrzymywał się niski odsetek przypadków<br />
z opornością prątków na leki, w tym z opornością<br />
jednocześnie na izoniazyd i ryfampicynę.<br />
Do ostatnich lat zachorowania wśród cudzoziemców<br />
nie miały istotnego wpływu na epidemiologiczną<br />
sytuację gruźlicy w naszym kraju. Prawidłowość ta<br />
może się jednak zmienić, ponieważ imigranci przybywają<br />
w największej liczbie z krajów o złej sytuacji<br />
epidemiologicznej. W celu monitorowania zmian sytuacji<br />
epidemiologicznej konieczne jest zbieranie danych<br />
o lekowrażliwości prątków u wszystkich chorych,<br />
u których gruźlicę potwierdzono wynikami posiewów.<br />
Otrzymano: 28.01.<strong>2010</strong> r.<br />
Zaakceptowano do druku: 18.02.<strong>2010</strong> r.<br />
Adres do korespondencji:<br />
Maria Korzeniewska- Koseła<br />
Zakład Epidemiologii i Organizacji Walki z Gruźlicą<br />
Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc<br />
Ul. Płocka 26<br />
01-138 Warszawa
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 281 - 285<br />
Kronika epidemiologiczna<br />
Sławomir Majewski, Iwona Rudnicka<br />
CHOROBY PRZENOSZONE DROGĄ PŁCIOWĄ W POLSCE W 2008 ROKU<br />
SEXUALLY TRANSMITTED DISEASES IN POLAND IN 2008<br />
Klinika Dermatologii i Wenerologii<br />
Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego<br />
STRESZCZENIE<br />
W 2008 roku nie doszło – w wymiarze statystycznym<br />
– do pogorszenia sytuacji epidemiologicznej.<br />
Utrwalił się odnotowany w 2006 r. znaczący wzrost<br />
zachorowań na kiłę (o ponad 100 przypadków) w porównaniu<br />
z latami 2003-4. Drastycznie spadła liczba<br />
wykonywanych badań serologicznych w kierunku kiły,<br />
co wpływa na zmniejszone wykrywanie bezobjawowych<br />
przypadków choroby. Wydaje się, że zachorowania na<br />
rzeżączkę i nierzeżączkowe zapalenia cewki moczowej<br />
są zgłaszane w znikomym stopniu.<br />
Słowa kluczowe: choroby przenoszone drogą płciową,<br />
Polska, rok 2008<br />
ABSTRACT<br />
In 2008 as far as statistics are concerned this situation<br />
did not change to the worse. Number of cases of<br />
syphilis has significantly risen (by over 100) compared<br />
to 2003-4 and this tendency seams to be fixed. Number<br />
of serological screening tests for syphilis has dramatically<br />
dropped resulting in decreasing of the likelihood<br />
of discovering the symp<strong>tom</strong>less cases of syphilis. It<br />
seems, that reports of gonorrhoea and nongonococcal<br />
urethritis are incomplete.<br />
Key words: sexually transmitted infections, Poland,<br />
2008<br />
Dane Kliniki Dermatologii i Wenerologii Warszawskiego<br />
Uniwersytetu Medycznego o zgłoszonych<br />
w Polsce w 2008 roku zachorowaniach na kiłę, rzeżączkę,<br />
nierzeżączkowe zakażenia cewki moczowej<br />
i narządu rodnego (NGU), opryszczkę narządów płciowych<br />
i kłykciny kończyste sporządzono na podstawie<br />
meldunków Mz-14 z 16 województw.<br />
KIŁA.W 2008 r. w Polsce zgłoszono 906 zachorowań<br />
na wszystkie postacie kiły, o 9 przypadków<br />
mniej niż w 2007 r. Współczynnik zapadalności na kiłę<br />
w 2008 r. – 2,38 na 100 000 ludności; w 2007 r. - 2,39<br />
(tab.I).<br />
Rozpoznano 699 przypadków kiły nabytej wczesnej,<br />
o 5 więcej niż w 2007 r. Współczynnik zapadalności<br />
w 2008 r. wyniósł 1,83 na 100 000 ludności, podczas<br />
gdy w 2007 r. –1,82.<br />
W 2008 r. zgłoszono 434 przypadki kiły objawowej<br />
wczesnej; o 12 mniej niż w roku poprzednim. Wskaźnik<br />
zapadalności wyniósł 1,14 na 100 000 ludności,<br />
w 2007 r. 1,17 (tab.I). Zgłoszono 265 przypadków<br />
kiły utajonej wczesnej (w 2007 r.- 248). Zapadalność<br />
wyniosła 0,69 , a w 2007 r. wynosiła - 0,65.<br />
Kiłę późną stwierdzono u 207 osób - zapadalność<br />
0,54, podczas gdy w 2007r. wynosiła 0,56 (tab.II).<br />
Nie zgłoszono ani jednego zachorowania na kiłę<br />
wrodzoną, w roku poprzednim zanotowano 6 przypadków.<br />
Kiłę w czasie ciąży lub porodu stwierdzono u 38<br />
kobiet, w 2007 r. u <strong>64</strong>.<br />
Wskaźnik natychmiastowego (epidemiologicznego)<br />
leczenia kiły tzw. kontaktów wyniósł 0,21 i był wyższy<br />
niż w 2007 r. - 0,17.<br />
RZEŻĄCZKA. W 2008 r. zgłoszono 303 przypadki<br />
rzeżączki,t.j. o 185 mniej w porównaniu z 2007 r.<br />
Wskaźnik zapadalności wyniósł 0,79 na 100 000 ludności,<br />
a wskaźnik natychmiastowego leczenia kontaktów<br />
rzeżączki 0,04 i był niższy niż w latach poprzednich<br />
(tab.III).<br />
Nierzeżączkowe zakażenia cewki<br />
moczowej i narządu rodnego (NGU) rozpoznano<br />
u 1127 osób. Było to o 149 przypadków mniej<br />
niż w 2007 r. Wskaźnik zapadalności wyniósł 2,96 na<br />
100 000 ludności, w 2006r. – 3,35 (tab.II).<br />
KŁYKCINY. W 2008 r. zgłoszono 851 przypadków<br />
kłykcin kończystych, o 11 mniej w porównaniu z rokiem<br />
poprzednim. Wskaźnik zapadalności wyniósł 2,23 na<br />
100 000 ludności, w 2007 r. - 2,26 (tab.III).<br />
OPRYSZCZKA. Opryszczkę narządów płciowych<br />
stwierdzono u 198 osób, o 5 mniej niż w 2007 r. Wskaźnik<br />
zapadalności wyniósł 0,52 na 100 000 ludności,<br />
w 2007 r.- 0,51 (tab.III).<br />
Sytuacja epidemiologiczna w poszczególnych województwach<br />
różniła się znacznie.
282 Sławomir Majewski, Iwona Rudnicka<br />
Nr 2<br />
Tabela I. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 ludności (według województw) na wszystkie postacie kiły w 2008 roku<br />
Table I. Number of cases and incidence per 100 000 population (by voivodeships) on early syphilis, early symp<strong>tom</strong>atic<br />
syphilis in Poland in 2008<br />
WOJEWÓDZTWA<br />
KIŁA<br />
WSZYSTKIE<br />
POSTACIE<br />
/A50-A53/<br />
2007<br />
2008<br />
wsk. na 100 000<br />
ludności<br />
KIŁA<br />
WRODZONA /<br />
A50-A50.9/<br />
Do 1 r.ż. Ogółem<br />
2007<br />
2008<br />
2007<br />
2007<br />
OGÓŁEM KIŁA<br />
WCZESNA /<br />
A51.0-A51.9/<br />
2008<br />
wsk. 2008/2007<br />
wsk. na 100 000<br />
ludności<br />
KIŁA OBJAWOWA WCZESNA<br />
/A51.0-A51.4/<br />
POLSKA 915 906 2,38 5 0 6 0 694 699 1,0 1,83 446 434 0,97 1,14 163 37,6<br />
1. DOLNOŚLĄSKIE 63 86 2,98 - - - - 37 <strong>64</strong> 1,7 2,22 17 35 2,1 1,22 6 17,1<br />
2. KUJAWSK0-POMORSKIE 19 46 2,22 - - - - 16 38 2,4 1,84 13 27 2,1 1,31 4 14,8<br />
3. LUBELSKIE 22 1 0,05 3 - 3 - 10 1 0,1 0,05 6 - - - - -<br />
4. LUBUSKIE 36 44 4,36 - - - - 10 21 2,1 2,08 10 18 1,8 1,78 1 5,6<br />
5. ŁÓDZKIE 42 47 1,84 - - - - 34 40 1,2 1,57 23 31 1,3 1,21 - -<br />
6. MAŁOPOLSKIE 68 96 2,93 - - - - 54 71 1,3 2,17 30 40 1,3 1,22 7 17,5<br />
7. MAZOWIECKIE 354 319 6,61 1 - 1 - 305 263 0,9 5,07 211 166 0,8 3,19 102 61,4<br />
8. OPOLSKIE 15 3 0,29 - - - - 1 1 1,0 0,09 1 1 1 0.09 1 100,0<br />
9. PODKARPACKIE 5 2 0,09 - - - - 1 2 2,0 0,09 - 2 - 0,09 - -<br />
10. PODLASKIE 12 16 1,34 1 - 1 - 5 12 2,4 1,01 2 10 5 0,84 2 20,0<br />
11. POMORSKIE 31 22 0,99 - - - - 21 10 0,5 0,45 16 5 0,3 0,23 4 80,0<br />
12. ŚLĄSKIE 103 96 2,06 - - - - 85 71 0,8 1,53 40 40 1 0,86 13 32,5<br />
13. ŚWIĘTOKRZYSKIE 10 12 0,94 - - - - 7 10 1,4 0,78 3 6 2 0,47 2 33,3<br />
14. WARMIŃSKO-<br />
MAZURSKIE<br />
14 14 0,98 - - - - 13 12 0,9 0,84 7 6 0,9 0,42 4 66,7<br />
15. WIELKOPOLSKIE 82 80 2,36 - - - 66 66 1,0 1,95 44 35 0,8 1,03 16 45,7<br />
16. ZACHODNIO-<br />
POMORSKIE<br />
39 22 1,30 - - 1 - 29 17 0,6 1,00 23 12 0,5 0,71 1 8,3<br />
2008<br />
2007<br />
2008<br />
wsk. 2008/2007<br />
wsk. na 100 000<br />
ludności<br />
kiła II okr. nawrot.<br />
% kiły nawrot<br />
Najwyższa zapadalność na kiłę - tak jak w latach<br />
ubiegłych – była w województwie: mazowieckim –<br />
6,61 (ponad 2,5x wyższa od średniej zapadalności<br />
w kraju). Powyżej średniej w kraju była też zapadalność<br />
w województwach lubuskim i dolnośląskim. Najniższe<br />
współczynniki zapadalności na kiłę odnotowano w województwach:<br />
lubelskim – 0,05 i podkarpackim – 0,09.<br />
Najwyższy współczynnik zapadalności na kiłę wczesną<br />
ogółem - podobnie jak w roku ubiegłym- stwierdzono<br />
w województwie: mazowieckim –5,07 (w 2007 – 5,88).<br />
Wyższa niż w kraju była także zapadalność w województwie<br />
dolnośląskim – 2,22; lubuskim – 2,08;<br />
wielkopolskim – 1,95 i kujawsko-pomorskim – 1,84.<br />
W mazowieckim była też najwyższa zapadalność na<br />
kiłę wczesną objawową – 3,19 ( prawie 3x wyższa od<br />
średniej w kraju). Najkorzystniejsza sytuacja epidemiologiczna<br />
pod względem kiły wczesnej ogółem i wczesnej<br />
objawowej była w województwach: lubelskim – 0;<br />
podkarpackim – 0,09; opolskim – 0,09. Spadek zachorowań<br />
na kiłę wczesną wystąpił w 6 województwach:<br />
lubelskim, mazowieckim, pomorskim, śląskim, warmińsko-mazurskim,<br />
zachodnio-pomorskim. W województwie<br />
opolskim i wielkopolskim sytuacja nie zmieniła<br />
się. W pozostałych 8 województwach obserwowano<br />
wzrost zachorowań, który był najwyraźniejszy w woj.<br />
kujawsko-pomorskim i podlaskim (ok. 1,4x). Liczba<br />
zachorowań na kiłę wczesną utajoną w porównaniu<br />
z 2007 rokiem zmniejszyła się w 5 województwach:<br />
lubelskim, łódzkim, podlaskim, śląskim; nie uległa<br />
zmianie w pomorskim, świętokrzyskim i warmińsko-<br />
-mazurskim a w pozostałych wzrosła – najbardziej, bo<br />
3,7x w kujawsko-pomorskim.<br />
Wskaźniki zapadalności na kiłę późną były najwyższe<br />
w województwach: lubuskim – 2,28 (4x wyższy niż<br />
w kraju), mazowieckim – 1,08 (2x wyższy), dolnośląskim<br />
i małopolskim – 0,76. W lubelskim i podkarpackim<br />
nie zgłoszono ani jednego zachorowania. Wzrost zachorowań<br />
na kiłę późną stwierdzono w woj. kujawsko-<br />
-pomorskim, małopolskim, mazowieckim, pomorskim,<br />
śląskim, warmińsko-mazurskim, wielkopolskim.<br />
Zapadalność na rzeżączkę była najwyższa w województwach:<br />
lubuskim – 2,38; mazowieckim – 1,95.<br />
Do największego pogorszenia sytuacji doszło w woj.<br />
podlaskim. W opolskim nie zgłoszono ani jednego<br />
przypadku, a w podkarpackim po raz pierwszy od 3 lat<br />
zarejestrowano 2 zachorowania.<br />
Najwyższe współczynniki zapadalności na NGU,<br />
podobnie jak w latach ubiegłych, odnotowano w województwach:<br />
dolnośląskim – 16,09 (5 razy wyższy<br />
od średniej w kraju). Zapadalność wyższa od średniej
Nr 2<br />
Choroby przenoszone drogą płciową w Polsce w 2008 roku 283<br />
Tabela II. Kiła utajona wczesna, kiła późna i NGU w Polsce w 2008 r. Zachorowania, liczba liczonych kontaktów i wskaźnik<br />
na 100 000 ludności według województw<br />
Table II. Early latent syphilis tarda syphilis and NGU in Poland in 2008. Number of cases’ „contact” treatment and incidence<br />
per 100 000 population (by voivodeships)<br />
WOJEWÓDZTWA<br />
KIŁA UTAJONA WCZESNA<br />
/A51.5-A51.9/<br />
2007<br />
2008<br />
wsk.<br />
2008/2007<br />
wsk. na<br />
100000 ludnośc<br />
kiła wczesna utajona/<br />
objawowa<br />
2008 leczenie<br />
profilaktyczne<br />
2008 leczenie profilaktyczne/kiła<br />
wczesna objawowa<br />
2007 leczenie profilaktyczne/kiła<br />
wczesna objawowa<br />
2007<br />
KIŁA PÓŹNA<br />
/A52.0-A53/<br />
2008<br />
wskaźnik<br />
2008/2007<br />
wsk. na<br />
100 000 ludności<br />
2007<br />
NGU<br />
/A56-A56,8/<br />
POLSKA 248 265 1,1 0,69 0,6 89 0,21 0,17 215 207 0,96 0,54 1276 1127 2,96<br />
1. DOLNOŚLĄSKIE 20 29 1,4 1,0 0,8 29 0,83 - 26 22 0,8 0,76 651 463 16,09<br />
2.<br />
KUJAWSKO-<br />
POMORSKIE<br />
3 11 3,7 0,53 0,4 7 0,26 0,08 3 8 2,7 0,39 17 54 2,61<br />
3. LUBELSKIE 4 1 0,3 0,05 - - - 0,17 9 - - - 56 1 0,05<br />
4. LUBUSKIE - 3 - 0,30 0,2 3 0,17 0,20 26 23 0,9 2,28 50 32 3,17<br />
5. ŁÓDZKIE 11 9 0,8 0,35 0,3 2 0,06 0,26 8 7 0,9 0,27 37 91 3,56<br />
6. MAŁOPOLSKIE 24 31 1,3 0,95 0,8 3 0,07 0,03 14 25 1,8 0,76 56 140 4,27<br />
7. MAZOWIECKIE 94 97 1,1 1,87 0,6 29 0,17 0,19 48 56 1,2 1,08 149 118 2,27<br />
8. OPOLSKIE - - - - - - - - 14 2 0,1 0,19 4 5 0,48<br />
9. PODKARPACKIE 1 - - - - - - - 4 - - - 55 55 2,62<br />
10. PODLASKIE 3 2 0,7 0,17 0,3 - - 0,50 6 4 0,7 0,34 30 29 2,43<br />
11. POMORSKIE 5 5 1,0 0,23 1,0 3 0,60 0,31 10 12 1,2 0,54 13 3 0,14<br />
12. ŚLĄSKIE 45 31 0,7 0,67 0,8 6 0,15 0,25 18 25 1,4 0,54 97 41 0,88<br />
13. ŚWIĘTOKRZYSKIE 4 4 1,0 0,31 0,7 5 0,83 0,67 3 2 0,7 0,16 17 14 1,09<br />
14.<br />
WARMIŃSKO-<br />
MAZURSKIE<br />
6 6 1,0 0,42 1,0 - - - 1 2 2 0,14 12 15 1,05<br />
15. WIELKOPOLSKIE 22 31 1,4 0,92 0,9 2 0,06 0,11 16 14 1,1 0,41 9 6 0,18<br />
16.<br />
ZACHODNIO-<br />
POMORSKIE<br />
6 5 0,8 0,29 0,4 - - 0,04 9 5 0,6 0,29 23 60 3,55<br />
2008<br />
wsk. na<br />
100 000 ludności<br />
w kraju była także w małopolskim – 4,27; łódzkim –<br />
3,56; zachodnio-pomorskim – 3,55 i lubuskim – 4,96.<br />
W pozostałych województwach liczba zachorowań<br />
na 100 000 ludności była niższa od średniej krajowej.<br />
Największy wzrost zachorowań w porównaniu z 2007<br />
rokiem był w woj. kujawsko-pomorskim.<br />
W przypadku kłykcin kończystych wskaźnik zapadalności<br />
wyższy od średniej w kraju był województwie<br />
mazowieckim – 8,59; kujawsko-pomorskim– 4,31;<br />
podlaskim – 4,19; lubuskim – 3,77; warmińsko-mazurskim<br />
– 3,58; małopolskim – 2,56. W woj. lubelskim<br />
i pomorskim nie zgłoszono żadnego przypadku.<br />
Największy wzrost zachorowań odnotowano w woj.<br />
warmińsko-mazurskim i podlaskim.<br />
Zapadalność na opryszczkę narządów płciowych<br />
najwyższa była w województwach: mazowieckim – 2,0<br />
i lubuskim - 1,78. W województwach dolnośląskim,<br />
lubelskim, podlaskim, pomorskim, wielkopolskim nie<br />
zgłoszono ani jednego przypadku opryszczki.<br />
W 2007 roku - podobnie jak w latach ubiegłych<br />
- najbardziej niekorzystna sytuacja epidemiologiczna<br />
pod względem wszystkich rejestrowanych chorób<br />
przenoszonych drogą płciową była w województwie<br />
mazowieckim.<br />
KOMENTARZ<br />
W 2008 roku nie doszło – w wymiarze statystycznym<br />
- do istotnych zmian w sytuacji epidemiologicznej.<br />
Niewielki wzrost zachorowań dotyczył jedynie kiły<br />
utajonej wczesnej i rzeżączki. Nadal spada liczba wykonywanych<br />
badań serologicznych w kierunku kiły. Nie<br />
poprawiają się wskaźniki leczenia natychmiastowego<br />
(profilaktycznego) tzw. kontaktów w przypadku kiły<br />
i rzeżączki.<br />
W pionie skórno-wenerologicznym w 2008 roku<br />
zbadano 468 504 próbki krwi, co stanowi zaledwie<br />
6,4% badań sprzed 10 lat. Ma to bezpośredni wpływ na<br />
rozpoznawanie kiły utajonej wczesnej i późnej, którą<br />
diagnozuje się na podstawie badań krwi. Niedostateczne<br />
rozpoznawanie kiły utajonej związane jest także<br />
z ograniczeniem wykonywania badań przesiewowych<br />
w kierunku kiły do krwiodawców i ciężarnych.<br />
Nie wszyscy lekarze, szczególnie prowadzący prywatne<br />
praktyki i innych specjalności niż dermatologia,<br />
dopełniają ustawowego obowiązku zgłaszania zachorowań.<br />
Stąd też dane o zachorowaniach są niepełne.<br />
Przyczynia się też do tego brak środków na utrzymanie<br />
sprawnie funkcjonującego nadzoru epidemiologiczne-
284 Sławomir Majewski, Iwona Rudnicka<br />
Nr 2<br />
Tabela III. Rzeżączka, kłykciny kończyste i opryszczka narządów płciowych w Polsce w 2008 roku. Liczba zachorowań,<br />
zapadalność i wskaźniki leczenia profilaktycznego na 100 000 ludności według województw<br />
Table III. Gonorrhoea, candylomata acuminata and genital herpes in Poland in 2008. Number of cases, incidence per<br />
100 000 population by voivodeships. Gonorrhoea and syphilis treatment<br />
WOJEWÓDZTWA<br />
RZEŻĄCZKA /A-54/<br />
2007<br />
2008<br />
wsk. 2008/2007<br />
wsk. na 100 000<br />
ludności<br />
2008 leczenie profilaktyczne<br />
2008 leczenie profilaktyczne/rzeżączka<br />
2007 leczenie profilaktyczne/rzeżączka<br />
HOSPITA-<br />
LIZACJA<br />
KIŁA<br />
RZEŻĄCZKA<br />
2007<br />
Kłykciny<br />
kończyste<br />
2008<br />
wsk. na 100 000<br />
ludności<br />
Opryszczka<br />
narządów łciowych<br />
POLSKA 488 303 0,62 0,79 12 0,04 0,06 223 5 862 851 2,23 193 198 0,52<br />
1. DOLNOŚLĄSKIE 151 12 0,1 0,42 - - - 4 - 12 14 0,48 - - -<br />
2. KUJAWSKO-<br />
POMORSKIE<br />
24 25 1,1 1,21 - - - 13 - 100 89 4,31 10 15 0,73<br />
3. LUBELSKIE 7 7 1,0 0,32 - - - 4 - 2 - - - - -<br />
4. LUBUSKIE 29 24 0,8 2,38 1 0,04 0,10 6 - 47 38 3,77 18 18 1,78<br />
5. ŁÓDZKIE 32 28 0,9 1,09 - - 0,06 13 1 17 12 0,47 14 9 0,35<br />
6. MAŁOPOLSKIE 11 11 1,0 0,34 - - - 36 - 79 84 2,56 30 14 0,43<br />
7. MAZOWIECKIE 125 101 0,8 1,95 9 0,09 0,06 47 1 427 446 8,59 99 104 2,00<br />
8. OPOLSKIE 2 - - - - - - 1 - 17 10 0,09 7 1 0,09<br />
9. PODKARPACKIE - 2 - - - - - 1 - 25 16 0,76 7 5 0,24<br />
10. PODLASKIE 6 9 1,5 0,75 - - - 8 - 27 50 4,19 - - -<br />
11. POMORSKIE 37 27 0,7 1,22 - - - 2 - 37 - - 3 - -<br />
12. ŚLĄSKIE 24 29 1,2 0,62 2 0,07 0,46 15 1 25 9 0,19 4 6 0,13<br />
13. ŚWIĘTOKRZYSKIE 3 1 0,3 0,08 - - 0,67 10 - 3 3 0,24 - 2 0,16<br />
14. WARMIŃSKO-<br />
MAZURSKIE<br />
7 3 0,4 0,21 - - 0,29 2 1 21 51 3,58 1 6 0,42<br />
15. WIELKOPOLSKIE 17 19 1,1 0,56 - - 0,06 61 1 17 20 0,59 - - -<br />
16. ZACHODNIO-<br />
POMORSKIE<br />
13 5 0,4 0,29 - - - - - 6 9 0,53 - 18 1,06<br />
Tabela 4 Zachorowania na choroby przenoszone drogą płciową w Polsce 2008 r.<br />
Table 4 Sexually transmitted diseases in Poland in 2008<br />
WOJEWÓDZTWA<br />
KIŁA<br />
WSZYSTKIE<br />
POSTACIE<br />
/A50-A53/<br />
2007<br />
2008<br />
wsk. na 100 000<br />
ludności<br />
RZEŻĄCZKA<br />
/A54/<br />
2007<br />
2008<br />
wsk. na 100 000<br />
ludności<br />
NGU<br />
/A56-A56.8/<br />
2007<br />
2008<br />
wsk. na 100 000<br />
ludności<br />
KŁYKCINY<br />
KOŃCZYSTE<br />
/A63.0/<br />
2007<br />
2008<br />
wsk. na 100 000<br />
ludności<br />
2007<br />
2008<br />
wsk. na 100 000<br />
ludności<br />
OPRYSZCZKA<br />
NARZĄDÓW<br />
PŁCIOWYCH<br />
/A60-A60.9/<br />
POLSKA 915 906 2,38 2,38 303 0,79 1276 1127 2,96 862 851 2,23 193 198 0,52<br />
1. DOLNOŚLĄSKIE 63 86 2,98 151 12 0,42 651 463 16,09 12 14 0,48 - - -<br />
2. KUJAWSKO-POMORSKIE 19 46 2,22 24 25 1,21 17 54 2,61 100 89 4,31 10 15 0,73<br />
3. LUBELSKIE 22 1 0,05 7 7 0,32 56 1 0,05 2 - - - - -<br />
4. LUBUSKIE 36 44 4,36 29 24 2,38 50 32 3,17 47 38 3,77 18 18 1,78<br />
5. ŁÓDZKIE 42 47 1,84 32 28 1,09 37 91 3,56 17 12 0,47 14 9 0,35<br />
6. MAŁOPOLSKIE 68 96 2,93 11 11 0,34 56 140 4,27 79 84 2,56 30 14 0,43<br />
7. MAZOWIECKIE 354 319 6,61 125 101 1,95 149 118 2,27 427 446 8,59 99 104 2,00<br />
8. OPOLSKIE 15 3 0,29 2 - - 4 5 0,48 17 10 0,09 7 1 0,09<br />
9. PODKARPACKIE 5 2 0,09 - 2 - 55 55 2,62 25 16 0,76 7 5 0,24<br />
10. PODLASKIE 12 16 1,34 6 9 0,75 30 29 2,43 27 50 4,19 - - -<br />
11. POMORSKIE 31 22 0,99 37 27 1,22 13 3 0,14 37 - - 3 - -<br />
12. ŚLĄSKIE 103 96 2,06 24 29 0,62 97 41 0,88 25 9 0,19 4 6 0,13<br />
13. ŚWIĘTOKRZYSKIE 10 12 0,94 3 1 0,08 17 14 1,09 3 3 0,24 - 2 0,16<br />
14. WARMIŃSKO-MAZURSKIE 14 14 0,98 7 3 0,21 12 15 1,05 21 51 3,58 1 6 0,42<br />
15. WIELKOPOLSKIE 82 80 2,36 17 19 0,56 9 6 0,18 17 20 0,59 - - -<br />
16. ZACHODNIO-POMORSKIE 39 22 1,30 13 5 0,29 23 60 3,55 6 9 0,53 - 18 1,06<br />
2007<br />
2008<br />
wsk. na 100 000<br />
ludności
Nr 2<br />
Choroby przenoszone drogą płciową w Polsce w 2008 roku 285<br />
go - w tym rejestrów chorych wenerycznie, które w 6<br />
województwach funkcjonują przy Centrach Zdrowia<br />
Publicznego (dolnośląskie, lubuskie, opolskie, podkarpackie,<br />
podlaskie, zachodnio-pomorskie), w 1 przy<br />
WSSE (mazowieckie), w 8 (kujawsko-pomorskie, lubelskie,<br />
łódzkie, małopolskie, śląskie, świętokrzyskie,<br />
warmińsko-mazurskie, zachodnio-pomorskie) w powiązaniu<br />
z lecznictwem skórno-wenerologicznym. W województwie<br />
pomorskim, gdzie ze względów finansowych<br />
niemożliwe było dalsze prowadzenie rejestru przez<br />
Wojewódzką Przychodnię Skórno-Wenerologiczną, nie<br />
został on przejęty przez WSSE, dlatego też dane z tego<br />
województwa pochodzą jedynie z WPS-W.<br />
Dowodem na fragmentaryczność danych z kraju<br />
jest fakt, że prawie 1/3 wszystkich przypadków kiły<br />
i ponad 1/5 przypadków rzeżączki diagnozowana jest<br />
i leczona w jednej tylko poradni Kliniki Dermatologii<br />
i Wenerologii WUM.<br />
Wskaźniki leczenia profilaktycznego kiły i rzeżączki<br />
od lat są bardzo niskie. Pacjenci nie ujawniają<br />
personaliów swoich partnerów seksualnych i często nie<br />
informują ich o konieczności zgłoszenia się do lekarza.<br />
Niekorzystny wpływ na sytuację epidemiologiczną<br />
ma brak środków na prowadzenie badań profilaktycznych<br />
i działań edukacyjnych, niski poziom świadomości<br />
zdrowotnej w polskim społeczeństwie, łatwy dostęp do<br />
usług seksualnych oraz zła sytuacja epidemiologiczna<br />
w krajach byłego Związku Radzieckiego, gdzie wskaźniki<br />
zapadalności przewyższają wielokrotnie wskaźniki<br />
notowane w Polsce.<br />
Optymistyczną zmianą jest zapis w nowej Ustawie<br />
o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych<br />
u ludzi z 5 grudnia 2008 (Dz.U. Nr 234, poz.1570)<br />
obowiązującej od 1 stycznia 2009 roku. Po 8 latach<br />
obowiązywania niekorzystnych rozwiązań prawnych<br />
przywraca ona bezpłatne diagnozowanie, leczenie<br />
wraz z podawaniem leków, kontrolę po leczeniu dla<br />
wszystkich chorych na kiłę i rzeżączkę – również nieubezpieczonych.<br />
Polityka Państwa dotycząca zwalczania chorób<br />
przenoszonych drogą płciową powinna uwzględnić<br />
ich społeczny charakter i zapewnić środki finansowe<br />
konieczne do badań profilaktycznych i działań edukacyjnych.<br />
Jest to ważne również ze względu na stały<br />
wzrost w Polsce liczby osób zakażonych HIV w wyniku<br />
kontaktów płciowych oraz fakt, że objawy „klasycznych”<br />
chorób wenerycznych wielokrotnie zwiększają<br />
zakaźność HIV.<br />
Otrzymano: 1.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Zaakceptowano do druku: 15.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Adres do korespondencji:<br />
Prof. dr hab. Sławomir Majewski<br />
Dr n. med. Iwona Rudnicka<br />
Klinika Dermatologii i Wenerologii<br />
Warszawski Uniwersytet Medyczny<br />
ul. Koszykowa 82 a
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 287 - 292<br />
Problemy zakażeń<br />
Krzysztof Simon, Robert Simon, Sylwia Serafińska<br />
HIV/AIDS AND AGING<br />
ZAKAŻENIE HIV/AIDS A PROCES STARZENIA SIĘ<br />
Department of Infectious Diseases, Hepatology and Acquired Immune Deficiencies,<br />
Wrocław University of Medicine, Poland<br />
STRESZCZENIE<br />
W drugiej połowie XX wieku średnia wieku życia<br />
człowieka, szczególnie w krajach uprzemysłowionych,<br />
znacznie się wydłużyła, a problemy zdrowotne ludzi<br />
w wieku podeszłym stały się dużym problemem społecznym<br />
i klinicznym.<br />
W porównaniu z ludźmi młodymi, problemy zdrowotne<br />
u osób w starszym wieku występują częściej<br />
i mają cięższy przebieg. Dotyczy to zwłaszcza chorób<br />
o etiologii zakaźnej, które cechuje gorsze rokowanie<br />
i często odmienny nietypowy obraz kliniczny. Również<br />
wyniki badań obrazowych jak i wyniki badań laboratoryjnych<br />
u osób w starszym wieku bywają nietypowe<br />
i odmienne . Różnice dotyczą też epidemiologii zakażeń<br />
jak i stosowanych metod leczenia.<br />
Do najważniejszych przyczyn zaliczamy: postępujące<br />
w miarę upływu lat starzenie się układu immunologicznego,<br />
niedożywienie, narastająca liczba związanych<br />
z wiekiem problemów natury socjalnej, psychologicznej<br />
oraz ekonomicznej, jak i zmian fizjologicznych czy<br />
ana<strong>tom</strong>icznych. Pacjenci zakażeni HIV w starszym wieku,<br />
w porównaniu z osobami młodszymi, w momencie<br />
rozpoznania zakażenia charakteryzują się niższą liczbą<br />
limfocytów o fenotypie CD4, wykazują szybszą progresję<br />
choroby, mają więcej zakażeń oportunistycznych<br />
i krótszy okres przeżycia - i to niezależnie, kiedy u nich<br />
rozpoznano zakażenie HIV.<br />
Słowa kluczowe: zakażenie HIV/AIDS, starzenie się,<br />
zakażenia oportunistyczne, leczenie antyretrowirusowe<br />
ABSTRACT<br />
Average life expectancy in developed countries has<br />
rapidly increased in the middle of the 20th century and<br />
the geriatric problems have become an increasingly<br />
important issue. Many diseases in the elderly are more<br />
frequent and more severe in comparison to the younger<br />
population. This is certainly true for the infectious<br />
diseases which are in the elderly associated with poor<br />
outcome, moreover they have often the distinct features<br />
with respect to clinical presentation, laboratory and imaging<br />
test results, microbial epidemiology, and methods<br />
of treatment. The most important reasons why the diseases<br />
in the elderly are more frequent and more severe<br />
these are: typical for advanced age immunosenescence,<br />
malnutrition, large number of age-associated social,<br />
psychological, economical, moreover physiological and<br />
ana<strong>tom</strong>ical alterations. The older HIV positive adults,<br />
have lower CD4 counts at moment of diagnosis, faster<br />
progression to AIDS, more opportunistic infections,<br />
shorter survival rate than younger adults - regardless<br />
of when they were first diagnosed with HIV.<br />
Key words: HIV/AIDS infection, aging, opportunistic<br />
infections, antiretroviral therapy<br />
INTRODUCTION<br />
The average life expectancy in the developed countries<br />
has rapidly increased in the second half of the<br />
20th century and the geriatric problems have become<br />
an increasingly important issue. For example in Switzerland-<br />
in 1990 the 2% of population was between<br />
65-79 years and 0,5% above >80y, but one hundred<br />
years later in 2000 they had 11,4% population between<br />
65-75 years, and 4% >80 years .The epidemiologists<br />
suppose that in 2060 15% of the total population will<br />
be between 65-75 years and 9% >80 years (altogether<br />
24% of population). Probably the same situation is going<br />
to happen in USA and in other developed countries.<br />
Till now there are differences in definition ”elderly<br />
people”. At the beginning of the XX century all people<br />
above 50 years old were assessed as older people. Up<br />
to now this is probably true for many poor countries. At<br />
present all people above 75 years old are considered to<br />
be elderly. In comparison with the younger population
288 Krzysztof Simon, Robert Simon, Sylwia Serafińska<br />
Nr 2<br />
the many diseases in the elderly are more frequent and<br />
more severe. This is certainly true for infectious diseases<br />
which are in the elderly moreover associated with poor<br />
outcome, very often they have the distinct features with<br />
respect to clinical presentation, laboratory and imaging<br />
test results, microbial epidemiology, and the methods<br />
of treatment. Another important problem among older<br />
people it is the infection control. The most important<br />
reasons why the diseases in the elderly are more frequent<br />
and more severe these are: typical for advanced<br />
age immunosenescence, malnutrition,the large number<br />
of age-associated social, psychological, physiological<br />
and ana<strong>tom</strong>ical alterations and some epidemiological<br />
elements(1,2,3).<br />
HIV/AIDS - EPIDEMIOLOGY<br />
The problem of HIV and AIDS infection appeared<br />
as the definite medical problem in 1981, at first as the<br />
important health problem in white young men with<br />
homosexual behavior. As they were getting older then<br />
quickly developed immunity impairment and occurrence<br />
of clinically evident AIDS. (4-7). In the most of HIV<br />
positive patients the chance of being aged were very<br />
low still 20 years ago. Now in the era of the high active<br />
antiretroviral therapy(HAART) the life expectancy of<br />
HIV-infected patients has dramatically improved so<br />
the essential change of age profile of HIV patients, but<br />
also the mode of HIV transmission, has been observed.<br />
Currently in many countries the predominant mode<br />
of HIV is sexual ( mostly heterosexual) and vertical<br />
transmission ( except Eastern European countries and<br />
Southeast China where IDUs are the principal at risk).<br />
It is interesting that heterosexual transmission of HIV<br />
is independent on a patient’s age. The number of persons<br />
at age over 50 and older ones with HIV/AIDS is<br />
growing instantly, especially in the developed countries<br />
(8,9,10), in Poland too (our own observations). For<br />
example, over 61% patients at age over 50, in area of<br />
New York have been HIV positive for last 5 years. According<br />
other data from USA area, in 2005 the patients<br />
at age over 50 made 15% of all new discovered cases<br />
with HIV /AIDS, 24 % of all patients living with HIV/<br />
AIDS (in 2001 about. 17%), 19% new diagnosed cases<br />
with clinically evident AIDS and up to 29% patients<br />
living with AIDS. Simultaneously the patients at age<br />
over 50 made up to 35% of all the dead due to AIDS in<br />
USA. However the essential ethnic differences has been<br />
observed. HIV infection is diagnosed over 12x more<br />
frequently among Afro-Americans (51,7/100 000) and<br />
5x more frequently among Latinos (21,4/100000) in<br />
comparison with Caucasian race (4,2/100 000) (11-16).<br />
CAUSES OF HIV/AIDS INFECTION<br />
GROWTH IN PERSONS AT AGE OVER 50<br />
AND OLDER ONES<br />
Undoubtedly it is the complex and interesting<br />
problem, very heterogeneous in different countries. It<br />
depends as well on the wealth index of these societies<br />
i.e. among other things, on the access to the health<br />
service and possibilities of HIV/AIDS treatment, as on<br />
the culture or religious tradition.<br />
The elementary and first reason for increase of a<br />
number of patients at age over 50 with HIV/AIDS is the<br />
development and increase the access to the modern<br />
antiretroviral therapy, as well to the better methods<br />
and therapeutic management of infectious diseases<br />
and the neoplasm defining AIDS.<br />
Looking into the past, in the period 1982-1985 we<br />
were completely helpless and with no hope for effective<br />
restraining the disease development, the years 1988-<br />
1996 were characterized by the progressive although<br />
slow growth, as far as the possibilities of the antiretroviral<br />
therapy, defined as the high active antiretroviral<br />
therapy (HAART).This therapy turned out to be effective<br />
enough to make some clinicians so optimistic (years<br />
1996-1999), that they demonstrated the thesis about<br />
changing HIV infection from the fast development of<br />
the immunodeficiency into the disease with radically<br />
chronic character.<br />
Undoubtedly, it takes a place in many cases, however<br />
we have still inquired: how long we are able<br />
to control HIV viremia effectively, in context of the<br />
observed drug resistance increase together with the<br />
antiretroviral therapy being prolonged and as well the<br />
prolonged lives of these patients.<br />
As neither of presently used drugs nor drug combination<br />
is virucidal, just only virostatic it means that so<br />
far we have not had at our command some possibilities<br />
of the permanent eradication of HIV (8,10,13,16).<br />
Moreover other important causes of the growth of<br />
HIV infection number in patients at age over 50 should<br />
be also taken into consideration:<br />
- it is groundless point of view, demonstrated also<br />
in the medical background, that the risk of HIV<br />
infection refers only to young people with risky<br />
sexual behavior or to the drug addicts;<br />
- the lack of the elementary education in this field,<br />
- the lack of awareness of the risk factors for getting<br />
HIV;<br />
- unprotected heterosexual or homosexual intercourse.<br />
The last problem especially refers to women at<br />
postmenopausal age, who needn’t use contraception so<br />
they rarely demand from their new met partners making<br />
safe sex, using condoms or presenting the current results
Nr 2<br />
HIV/AIDS and aging 289<br />
or making tests on probable HIV infection. As well the<br />
dryness of mucocolpos, which is typically more frequently<br />
present at this age, is conducive the transmission<br />
of venereal diseases and facilitates HIV infection.<br />
Also other essential causes of HIV infection transmission<br />
in patients of this age group, which should be<br />
numbered , these are the frequent changes of family<br />
situation(divorce, death of partner),that facilitates<br />
the negligence of the elementary safety rules during<br />
meeting a new partner .<br />
The patients at the mature age make examinations<br />
for HIV definitely rare than younger people, because of<br />
the mentioned above causes as well due to groundless<br />
shame and fear of rejection by family (14,15,16).<br />
Finally, many mistakes in this field are made by<br />
the health service. The most of doctors, especially general<br />
practitioners underestimate the possibility and risk<br />
of getting HIV infection by the patients at age over 50<br />
and older ones, so these examination are more seldom<br />
commissioned by doctors. The doctors inquire these<br />
patients more unusually about their sexual behavior and<br />
taking narcotics, also in the past, as well the patients<br />
avoid or refuse to talk about it. The reported pathologic<br />
syndromes and deviations from the standards noticed<br />
during the physical examinations, often even typical<br />
for the progressive immunodeficiency and AIDS, are<br />
thought as the diseases typical for the mature or old age<br />
of the patients, especially it refers to the deterioration of<br />
mental and physical ability, the progressive asthenia and<br />
fatigability, the recurring various infections, the weight<br />
decrease. It often delays the early diagnosis, so essential<br />
for life of HIV positive patient, and in this way it delays<br />
turning on the antiretroviral therapy, early enough to<br />
protect before the deep and irreversible damage of the<br />
immunological system (1,8,9,15,16).<br />
The attitudes and opinions on the possibilities of<br />
HIV infections in the patients at mature or old age were<br />
estimated in the sociological studies made especially in<br />
USA area. The received estimations were very depressing.<br />
As the most of people of inquire, especially the<br />
younger ones thought:<br />
- that the patients at elder age are not interested in<br />
sexual life and even they are, they make it only in<br />
the context of the heterosexual monogamous relationships;<br />
- even these persons are interested in sex, there are<br />
not many persons, who wanted to make sexual intercourses<br />
with them;<br />
- the persons using narcotics are not essentially met<br />
in this group, even though they had used narcotics,<br />
it was many years ago.<br />
If we take into consideration such social opinions<br />
and attitudes, it will be hard to expect the inhibition of<br />
the urgent growth of HIV/AIDS infections and incidence<br />
in this age group. Moreover, the current epidemiological<br />
data confirmed that drug use accounts for more<br />
than 16% of infections of people over 50 (9,15-19).<br />
THE AGING AND IMMUNE SYSTEM<br />
It is thought, that the aging defined as the gradual,<br />
progressive together with the lapse of time, detoriation<br />
of function of the most of systems and organs, it starts<br />
only after the thirtieth year of life. During the lapse of<br />
time it reaches to the gradual impairment of ARID-age<br />
realeted immune deficiency, as well the pharmacokinetics<br />
and the final result of the influence of many<br />
drugs. This process is named the usual aging, unless the<br />
coexisting diseases occur. It is opposite to the pathologic<br />
aging being the result of coexisiting diseases with<br />
various aetiology.<br />
We meet all this situations in the mature or elderly<br />
patients. From this point of view, the HIV infection<br />
overlaps the slowly progressive within the lapse of<br />
time, dysfunction of different organs and essentially<br />
shallow physiological immune deficiency, and mainly<br />
specific immunity. The unspecific response is usually<br />
less afflicted by the organism aging process.<br />
The HIV infection causes not only the progressive<br />
decrease of the number and function of lymphocytes<br />
with CD4 phenotype (fundamental for functioning of<br />
the immunologic system); it is also the chronic inflammation<br />
coming to the immune activation and complications<br />
of chronic inflammation. In elderly HIV infected<br />
patients has been observed premature senescence of<br />
T-cells and vascular endothelial cells altogether. Moreover<br />
in people in older age who had good immune<br />
reconstitiution (CD4 counts had gone up, low HIV viral<br />
load) in consequence of successful cART , their T-cell<br />
populations were consistent with those of people more<br />
than 32 years older (1,2,4-8).<br />
THE TYPICAL CLINICAL PROBLEMS<br />
CONNECTED WITH HIV/AIDS INFECTION<br />
IN PERSONS AT AGE OVER 50 AND ELDER<br />
ONES<br />
Certainly the diseases defining AIDS in these<br />
age groups are identical as in the younger patients<br />
(8,9,16,18). However, there is faster HIV disease progression<br />
and more non-AIDS defining condition with<br />
older age. Especially infections occur more frequently<br />
and their course is more serious , worse prognosis as<br />
well often the untypical clinical picture. The essential<br />
reason for it is the progressive aging of the immunological<br />
system, often coexisting malnutrition as well the<br />
numerous problems of economical, psychological and<br />
social nature. Moreover the diseases defining AIDS
290 Krzysztof Simon, Robert Simon, Sylwia Serafińska<br />
Nr 2<br />
overlap on the chronic diseases typically connected<br />
with the progressive age of patients.<br />
It has an effect on the problems in diagnosis as<br />
well in the effective and safe management. These are<br />
the most frequently observed diseases with infectious<br />
etiology, present in these age groups: the infection,<br />
the most frequently interstitial pneumonia, caused by<br />
Pneumocystis jirovecii (earlier P.carinii), the zosteroften<br />
generalized, tuberculosis, CMV infection, as well<br />
candidiasis of mucosa of the alimentary and respiratory<br />
tracts, especially of an oral cavity (oral trush) and an<br />
esophagus.<br />
As well Kaposi sarcoma, etiologically connected<br />
with the HHV-8 (KSV-8) herpes virus infection, is<br />
observed essentially more frequent in the HIV positive<br />
patients in the older age groups, especially often, although<br />
not exceptionally in the men with homosexual or<br />
bisexual behaviors.<br />
On the other hand, the essential infection problems<br />
in HIV positive women are diseases transmitted by<br />
heterosexual contacts.<br />
Typical for the post menopause period changes in<br />
the vaginal mucous membrane is conducive to spread<br />
any diseases transmitted by a sexual tract. In comparison<br />
with the female patients, being in the same age<br />
groups but HIV negative, the infections by anascogenic<br />
yeasts (recurring and weakly susceptible to therapy)<br />
is observed more frequently as well the infections by<br />
various strains of human papilloma virus, that enlarges<br />
the risk of appearance of carcinoma and condylomas,<br />
in this group the inflammatory diseases of pelvis also<br />
occur more often (15,16,18).<br />
The appearing infections overlap the essential and<br />
more often observed in the older HIV positive patients,<br />
than in younger patients, the organic and functional<br />
pathologies of nervous system, as well the problems<br />
of psychological nature.<br />
The HIV positive patients are more often stricken<br />
with the dementia syndromes connected with infection<br />
of Central Nervous System (CNS) by very HIV<br />
(although usually the coexisting infection of CNS by<br />
cy<strong>tom</strong>egalic virus CMV is recorded). HIV dementia<br />
in this group of patients has the violent beginning and<br />
demonstrates the fast progression that makes the patient<br />
unable for the independent existence. Unfortunately,<br />
as far as these patients are concerned, the dementia<br />
syndromes connected with HIV are diagnosed either as<br />
Alzheimer disease (although aphasia isn’t observed in<br />
dementia) or Parkinson disease (however, bradykinesa<br />
does not occur).<br />
The functional disorders of CNS, usually as depression<br />
and abusing psychotropic drugs are observed<br />
much more frequently in the HIV positive persons than<br />
in the not infected ones located in the same age groups<br />
(8,12,18,20,21).<br />
OTHER CLINICAL PROBLEMS,<br />
INDIRECTLY CONNECTED HIV/<br />
AIDS INFECTION OR THE MANAGED<br />
ANTIRETROVIRAL THERAPY IN PERSONS<br />
AT AGE OVER 50 AND ELDER ONES<br />
It was demonstrated that up to 60% of HIV positive<br />
patients at age over 60 has got hypertension to a<br />
various degree, as well the lipid balance disorders. It<br />
is often connected with the premature and advanced<br />
atherosclerosis, including myocardial ischemia. Still at<br />
the beginning of XX century it was demonstrated, that<br />
the chronic inflammatory states and infections including<br />
the lipid balance disorders determine the essential<br />
factor of atherosclerosis development, definitely more<br />
essential than each of these factors separately (20,21).<br />
It was observed that the series of the antiretroviral drugs<br />
used in the combined therapy of HIV infections (cART,<br />
HAART), also causes the extensive adipose balance e.g.<br />
some protease inhibitors , that precludes use of them<br />
in this HIV positive age group, either if use of them<br />
is impossible to avoid the progress of atherosclerosis<br />
including all its consequences (10,22-25).<br />
The next essential problem is, as they are getting<br />
older, the increasing incidence of neoplasms. The rates<br />
of fatal non-AIDS –defining neoplasms is more than 5<br />
times higher than rates for AIDS-defining malignancies<br />
among older HIV-infected above 65 and increases with<br />
age after 50; especially the lung cancer, the colorectal<br />
or prostate cancer (9,10,12,16,24). E.g. the incidence<br />
of the colon cancer in the patients at age 40-50 years<br />
is estimated as 15/10000 per year but in the patients<br />
over 80 years old it is 400/100000/ per year. Certainly<br />
these problems overlapping on HIV/AIDS infection,<br />
on the one hand hamper and even sometimes prevent<br />
the antiretroviral therapy procedure and on the other<br />
hand the radical , often complex therapeutic procedure.<br />
Another essential clinical problem that refers the<br />
most frequently but not only the Caucasian race women<br />
living in the Northern hemisphere it is increasing as the<br />
years went, reduction in the bone mass i.e. osteoporosis.<br />
However it has been known for ages that the very<br />
HIV infection as the years of the infection duration<br />
went, affects the progressive bone mass defect, which<br />
intensifies also after some antiretroviral drugs i.e. the<br />
nucleoside analogues (9,24,25).<br />
THE POSSIBILITIES AND SAFETY OF<br />
HIV/AIDS INFECTION TREATMENT IN<br />
PATIENTS AT AGE OVER 50.<br />
At the moment of diagnosis HIV/AIDS infection in<br />
the patients at age over 50 it is demonstrates usually the
Nr 2<br />
HIV/AIDS and aging 291<br />
lower values of lymphocytes with CD4 phenotype and<br />
the faster progression of the infection,the higher number<br />
of the overlapping each other infections, including of<br />
course the opportunistic ones as well other diseases defining<br />
AIDS. Certainly the risk of progression increases<br />
altogether with the lapse of the patients age. However<br />
the differences between these patients and HIV positive<br />
younger population ,when it comes to the viremia reduction<br />
after turning on the antiretroviral therapy (HAART)<br />
were not demonstrated while the essential differences<br />
(to the older patients disadvantage), when it comes to<br />
the improvement of the immunological system activity,<br />
expected as the consequence of effective inhibition of<br />
HIV replication were demonstrated. The possibilities<br />
and efficiencies of managing the effective antiretroviral<br />
therapy are certainly limited by the mentioned above<br />
clinical problems (25,26,27). The changes caused by<br />
aging can resemble or worsen HAART side effects.<br />
Basing on the clinical experience which has been<br />
obtained as well on the possibilities of the currently<br />
accessible antiviral therapy, it was made the statistical<br />
simulation of survival chances of the HIV positive infected<br />
patients in different age groups, at whom were<br />
assumed the hypothetical number of CD4 lymphocytes<br />
at the moment of diagnosis as 500kom/mm3 and HIV<br />
viraemia (virus charge) at the level 10 thousands of<br />
copies/mm2. It was demonstrated that the chance of survival<br />
in a patient at age of 30 years would be next 26.8<br />
years, at age of 40 years- 24.4 years and when it comes<br />
to a person at age 50 years it would be 14.6 years. It is<br />
interesting that the risk of death due to diseases different<br />
from HIV calculated during the observation period<br />
was in the patients at age 30 years would be 36% at 40<br />
years old persons for 53% and in 50 years old person<br />
for 72%. These calculations show that the most of HIV<br />
infected patients will die due to causes different from<br />
the progressive immunodeficiency (28).<br />
REFERENCES<br />
1. Gavazzi G, Krause KH. Ageing and infection. Lancet.<br />
Infect Dis 2002;2:659-666.<br />
2. Havlik R J, Kaminski DM. Aging before your time. The<br />
Body, fall 2009, www. thebody. com/content/ whatis/<br />
art.54795.html,1-5.<br />
3. Międzynarodowa Strategia Działania w Kwestii Starzenia<br />
się Społeczeństw.(2002 r.), www. unic .un.org.pl/<br />
ageing/wstep.php<br />
4. Castle SC. Clinical relevance of age-related immune<br />
dysfunction. Clin Infect Dis 2000; 31: 576-85.<br />
5. Herman WA, Łącka K. Proces starzenia a układ immunologiczny.<br />
Pol Arch Med Wewn 2004;112 (6):1487-1495.<br />
6. Wieczorkowska-Tobis K. Zmiany narządowe w procesie<br />
starzenia. Pol Arch Med Wewn 2008;118(suppl):63-69.<br />
7. Jabłecka A ,Korzeniowska K, Smolarek I. Farmakokinetyka<br />
leków w wieku podeszłym. Pol Arch Med Wewn<br />
2008;118 (suppl):43-46.<br />
8. Schmid GP, Williams BG, Garcia-Caleja JM, et al.<br />
The unexplored story of HIV and ageing . Bull WHO<br />
2009;87(3):161-244.<br />
9. HIV/AIDS among persons aged 50 and older.The Body,<br />
February 2008,www. thebody. com/content/ whatis/<br />
art46524.html,?ts=pf,1-3.<br />
10. Older people and HIV, May 2009,fact Sheet No.616.<br />
www.aidsinfonet.org<br />
11. Hall H I, Song R, Rhodes P, et al. Estimation of HIV<br />
incidence in the United States. JAMA 2008;300:520-529.<br />
12. Rodriguez S ,Alvarez MR. Normal aging and AIDS. Arch<br />
Gerontol Geriatr 2003;36:57-65.<br />
13. Coleman C L. Transmission of HIV infection among<br />
older adults: a population at risk J Assoc Nurses in AIDS<br />
Care 2003:82-85.<br />
14. Lindau ST, Schumm MA, Laumann EO, et al. A study<br />
of sexuality and health among older adults in the United<br />
States. N Eng J Med 2007;357:762–774.<br />
15. Lindau ST , Leitsch SA, Lundberg KL, Jerome J. Older<br />
women’s attitudes, behavior, and communication about<br />
sex and HIV: a community-based study. J Womens Health<br />
2006;6:747–753.<br />
16. Karpiak S. Reality demands change;people over age 50<br />
living with HIV continues to increase The Body, April-<br />
June 2007,www. thebody. com/content/ whatis/ art44596.<br />
html,1-3<br />
17. Szczuka I. Grużlica w Polsce w 2007 roku. Przegl Epidemiol<br />
2009;63(2):281-286.<br />
18. Linley L, Hall HI, An Q, et al. HIV/AIDS diagnoses<br />
among persons fifty years and older in 33 states, 2001–<br />
2005. National HIV Prevention Conference, December<br />
2007; Atlanta. Abstract B08-1.<br />
19. Staszewska E, Laskus I,Rosińska M. Zakażenia HIV i<br />
zachorowania na AIDS w Polsce w 2007 roku. Przegl<br />
Epidemiol 2009;63(2):271-278.<br />
20. Pinto AN. AIDS/HIV infection and cerebrovascular<br />
disease Semin.Cerebrovasc. Dis. Stroke, 2005; 5:40-46.<br />
21. Hinkin CH ,Castellon SA, Atkinson J H,Goodkin K.<br />
Neuropsychiatric aspects of HIV infection among older<br />
adults. J Clin Epidemiol 2001;54:S44-S52.<br />
22. Fabricant C G, Fabricant J, Litrenta MM, Minick CR.<br />
Virus-induced atherosclerosis. J Exp Med 1978;148:335-<br />
340.<br />
23. Libby P. Inflammation in atherosclerosis. Nature<br />
2002;420:868-874.<br />
24. Engels E. Human immunodeficiency virus infection,aging<br />
and cancer .J Clin Epidemiol 2001 ;54: S29-S34.<br />
25. Tumbarello M,Rabagliati T,de Gaetano Donati K, et al.<br />
Older HIV-positive patients in the era of highly active<br />
antiretroviral therapy:changing of a scenario. AIDS<br />
2003;17:128-31.<br />
26. Stuart J C,Hamman D,Borleffs J, et al. Reconstitiution<br />
of naïve T-cells during antiretroviral treatment of HIVinfected<br />
adults is dependent on age. AIDS 2002;16:2263-<br />
2266.<br />
27. Stricker J D. Over 50 with HIV. ACRIA Update,<br />
2004;13,3,1.
292 Krzysztof Simon, Robert Simon, Sylwia Serafińska<br />
Nr 2<br />
28. Braithwaite RS, Justice AC, Chung-Chou H.Chang, et<br />
al.Estimating the proportion of patients infected with<br />
HIV who will die of comorbid diseases. Am J Med<br />
2005;118:890-898.<br />
Received: 17.03.<strong>2010</strong><br />
Accepted for publication: 25.03.<strong>2010</strong><br />
Adress for correspondence:<br />
Prof. zw.dr hab.med Krzysztof Simon<br />
Department of Infectious Diseases, Hepatology<br />
and Acquired Immune Deficiencies,<br />
Wroclaw University of Medicine, Poland<br />
ul. Koszarowa 5, 51-149 Wrocław, Poland<br />
e-mail: krzysimon@poczta.onet.pl
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 293 - 295<br />
Problemy zakażeń<br />
Dorota Rogowska-Szadkowska, Małgorzata Stanisławowicz, Sławomir Chlabicz<br />
RISK OF NEEDLE STICK INJURIES IN HEALTH CARE WORKERS:<br />
BAD HABITS (RECAPPING NEEDLES) LAST LONG<br />
RYZYKO EKSPOZYCJI PRACOWNIKÓW OPIEKI MEDYCZNEJ NA<br />
DROBNOUSTROJE PRZENOSZONE PRZEZ KREW ZWIĘKSZAJĄ UTRZYMUJĄCE<br />
SIĘ ZŁE PRZYZWYCZAJENIA<br />
Department of Family Medicine and Community Nursing, Medical University of Białystok, Poland<br />
STRESZCZENIE<br />
W celu poznania wiedzy pielęgniarek dotyczącej<br />
ryzyka zakażenia wirusami zapaleń wątroby typu B i C<br />
oraz ludzkim wirusem upośledzenia odporności podczas<br />
wykonywania pracy zawodowej rozdano przygotowane<br />
przez autorów anonimowe kwestionariusze w 2008 r.<br />
Okazało się, iż <strong>64</strong>% ankietowanych od czasu do czasu<br />
zakłada plastikową nasadkę na używaną przed chwilą<br />
igłę do iniekcji, mimo znajomości procedur obowiązujących<br />
na oddziale. Pierwszym krokiem mającym na<br />
celu zapobieganie zakłuciom powinna być eliminacja<br />
tej praktyki poprzez edukację i wygodny dostęp do<br />
bezpiecznych pojemników do wyrzucania używanych<br />
ostrych narzędzi.<br />
Słowa kluczowe: HIV, HCV, HBV, ekspozycja zawodowa<br />
ABSTRACT<br />
In order to assess the nurses’ knowledge concerning<br />
the risk of hepatitis B and C viruses or human immunodeficiency<br />
virus infection while performing their professional<br />
duties, an anonymous questionnaire developed<br />
by the authors was distributed in 2008. Surprisingly<br />
<strong>64</strong>% respondents occasionally recapping needles after<br />
injections, although they know the procedures which are<br />
obligatory at the ward. The first step in preventing prercutaneous<br />
injuries should focus on efforts to eliminate<br />
the practice of recapping needles, though education and<br />
convenient placement of puncture-resistant containers<br />
for the disposal of used sharps.<br />
Key words: HIV, HCV, HBV, occupational exposure<br />
INTRODUCTION<br />
Exposure to blood-borne pathogens poses a serious<br />
risk to health care workers (HCWs). In the health care<br />
setting, blood-borne pathogen transmission occurs<br />
predominantly by percutaneous or mucosal exposure<br />
of workers to the blood or body fluids of infected<br />
patients. Occupational exposures that may result in<br />
human immunodeficiency virus (HIV), hepatitis B virus<br />
(HBV), or hepatitis C virus (HCV) transmission include<br />
needlestick and other sharps injuries, direct inoculation<br />
of virus into cutaneous scratches, skin lesions, abrasions<br />
and inoculation of virus onto mucosal surfaces of the<br />
eyes, nose, or mouth through accidental splashes.<br />
Prospective studies of HCWs have estimated that<br />
the average risk for HIV transmission after a percutaneous<br />
exposure to HIV-infected blood is approximately<br />
0,3% (95% confidence interval = 0,2 to 0,5%)<br />
and 0,09% after a mucous membrane exposure (95%<br />
confidence interval = 0,006 to 0,5%), (1). The risk for<br />
HIV infection exceeds 0,3% for percutaneous injuries<br />
involving a larger volume of blood and/or higher titer of<br />
HIV in the blood (2). One of the most common modes<br />
of the HBV transmission in the health care setting is an<br />
unintentional injury of an HCW from a needle contaminated<br />
with HBsAg-positive blood from an infected<br />
patient, and the risk of transmission after a needlestick<br />
exposure to a nonimmune person is at least 30% if the<br />
source patient is HBeAg positive but less than 6% if the<br />
patient is HBeAg negative (2). Average incidence of anti-<br />
-HCV seroconversion after a needlestick or sharps from<br />
a known anti-HCV-positive source patient is 1,8% (2).<br />
Last year participants of the discussion in Journal<br />
of Hospital Infections stressed that the USA and many<br />
European countries introduce guidelines which require<br />
from all healthcare facilities to purchase and provide<br />
needle protective devices, such as needle-free intravenous<br />
access systems, safety needles and safety peripheral<br />
vascular caniulas (3). However, in many developed<br />
countries, including Poland, conventional devices (CD)<br />
are still used. Binding in many counties, also in Poland,<br />
universal precautions comprise among others minimal
294 Dorota Rogowska-Szadkowska, Małgorzata Stanisławowicz, Sławomir Chlabicz<br />
Nr 2<br />
manual manipulation of sharp instruments and device and<br />
disposal of these items in puncture-resistant containers.<br />
Nurses are the group of HCWs who are at the<br />
greatest risk of being injured with a needle with lumen<br />
which results in a risk of infection with hepatitis B virus<br />
(HBV), hepatitis C virus (HCV) or human immunodeficiency<br />
virus (HIV).<br />
MATERIAL AND METHODS<br />
In order to assess the nurses’ knowledge concerning<br />
the risk of HBV, HCV or HIV infection while<br />
performing their professional duties, an anonymous<br />
questionnaire developed by the authors was distributed<br />
in 2008. Each from 37 subjects was asked to complete<br />
the questionnaire independently. All nurses employed at<br />
the same Neurology Ward of the Voivodeship Specialist<br />
Hospital in Białystok agreed to participate in the study<br />
and answered the questionnaire. At the beginning of<br />
our study the purpose of the study was explained to<br />
the respondents, who were assured about preserving<br />
the confidentiality. Data analysis was performed with<br />
Statistica 7,1 (StatSoft).<br />
RESULTS<br />
Answers to questions concerning knowledge about<br />
the risk of infection with HBV, HCV and HIV at work<br />
are presented in Table 1. Less than a half of the respondents<br />
(18 – 49%) knew that the average risk of HIV<br />
infection due to a prick or cut with a sharp tool with<br />
a HIV-infected blood on it is 0,3%, but 7 respondents<br />
(19%) believed the risk was 10 or 100 times higher and<br />
12 (32%) did not know the answer.<br />
<strong>64</strong>% respondents occasionally recapping needles<br />
after injections, although they know the procedures<br />
which are obligatory at the ward.<br />
DISCUSSION<br />
Data provided by the Central Register of Occupational<br />
Diseases in Poland indicates that among 314 new<br />
cases of occupational diseases in health care employees<br />
in 2005, HBV and HCV represented 42,3% of all cases<br />
(4). No cases of health care employees getting infected<br />
with at work have been reported.<br />
The majority of the respondents (85%) know that<br />
the HBV infection risk is higher than HIV but fear related<br />
to HIV positive patients is bigger than in the case<br />
of HBV-infected subject. Ganczak and Szych made a<br />
research in 18 hospitals in Szczecin, Poland and found<br />
that a high or moderate degree of fear of acquiring HIV<br />
at work was reported by 95,3% of nurses (5). During<br />
courses for nursing students, a fear of HIV infection<br />
during performing professional duties is expressed<br />
often, while HCV and HBV (majority of students and<br />
employees are vaccinated) or other bloodborne viruses<br />
do not cause such emotions.<br />
78% of nurses think that an HBV, HCV, HIVpositive<br />
person is obliged to inform HCWs about the<br />
infection. Only 22% examined was absolutely convinced,<br />
that they know enough about infections prophylaxis<br />
in the case of exposure to blood.<br />
It is surprising that <strong>64</strong>% respondents occasionally<br />
recapping needles after injections, although they know<br />
the procedures which are obligatory at the ward. This<br />
rate is much higher than the one found among nurses<br />
employed in other countries in the European Union.<br />
For instance, at a British hospital it was only 4.2%<br />
Table I. The participating nurses’ knowledge about the risk of occupational HBV, HCV or HIV infection<br />
Tabela I. Wiedza pielęgniarek o ryzyku zawodowych zakażeń HBV, HCV i HIV<br />
Defini-tely yes<br />
n (%)<br />
Some-what yes<br />
n (%)<br />
Defini-tely no<br />
n (%)<br />
Some-what no<br />
n (%)<br />
Unde-cided<br />
n (%)<br />
Is the HBV infection risk higher than HIV? 21 (57) 10 (27) 4 (11) 0 (0) 2 (5)<br />
Is an HBV, HCV, HIV-positive person obliged<br />
to inform a nurse about the infection?<br />
27 (73) 2 (5) 2 (5) 5 (14) 1 (3)<br />
You are sometimes recapping needles after<br />
injections?<br />
5 (14) 15 (40) 10 (27) 7 (19) 0 (0)<br />
Do you know enough about infections<br />
prophylaxis in the case of exposure to blood?<br />
8 (22) 19 (51) 10 (27) 0 (0) 0 (0)<br />
Do you know enough about how to prevent<br />
HBV, HCV and HIV infections in your work?<br />
3 (8) 15 (40) 14 (38) 4 (11) 1 (3)<br />
Would you know how to reduce the infection<br />
risk, if you were injured with a needle used for 10 (27) 17 (46) 7 (19) 3 (1) 2 (5)<br />
injecting a HIV-seropositive person?<br />
Would you be afraid to take care of a HIVpositive<br />
person?<br />
4 (11) 7 (19) 19 (51) 3 (8) 4 (11)<br />
Would you be afraid to take care of a HBVpositive<br />
person?<br />
0 (0) 10 (27) 19 (52) 6 (16) 2 (5)
Nr 2<br />
Risk of needle stick injuries 295<br />
(6). This rate is much higher than in other hospitals in<br />
Poland. Leszczyszyn-Pynka et al. from Szczecin report<br />
that recapping a needle was the cause of exposure to<br />
blood-borne viruses only in 6,9% accidents (7).<br />
Currently, Polish hospitals do not routinely offer<br />
education about bloodborne pathogens to personnel.<br />
Education is usually a one-time or infrequent event, and<br />
attendance is voluntary. Regulations for such education<br />
are lacking, and there is a shortage of licensed medical<br />
staff and facilities who can provide it. Education is<br />
provided, in part, by the National AIDS Center and<br />
the Health Promotion departments of the sanitary-epidemiological<br />
stations and by educational institutions<br />
(such as Medical Universities and their epidemiology<br />
or infectious diseases departments), although there is<br />
no coordination or cooperation between these entities<br />
and hospitals (8).<br />
The first step in preventing prercutaneous injuries<br />
should focus on efforts to eliminate the practice of<br />
recapping needles, though education and convenient<br />
placement of puncture-resistant containers for the disposal<br />
of used sharps (9).<br />
Our study has obvious limitations. The presented<br />
results were obtained from a small group of nurses thus<br />
cannot generalise to assess attitudes of all nurses. However,<br />
the study included all nurses employed at the same<br />
ward and it revealed insufficient knowledge and high<br />
level of fear, related mainly to HIV. Rationalising this<br />
fear, striving to change bad and risky habits are urgently<br />
needed, before safety devices are generally available.<br />
CONCLUSIONS<br />
This study highlights the urgent need to implement<br />
a programme to improve standard precaution adherence<br />
among nurses. Greater adherence to standard precautions<br />
will also reduce the risk of occupational exposure<br />
to blood borne infections.<br />
REFERENCES<br />
1. Bell DM. Human immunodeficiency virus transmission<br />
in health care workers: an overwiew. Am J Med 1997;102<br />
(Suppl 5B):9-15.<br />
2. Beltrami EM, Williams IT, Shapiro CN, Chamberland<br />
ME. Risk and management of blood-borne infections in<br />
health care workers. Clin Microbiol Rev 2000;13:385-<br />
407.<br />
3. Adams D, Elliott T S. Needle protective devices: where<br />
are we now? J Hosp Infect 2008;70:197-8.<br />
4. Wilczyńska U, Szeszenia-Dąbrowska N, Szymczak<br />
W. Occupational diseases in Poland, 2005. Med Pr<br />
2006;57:225-31.<br />
5. Ganczak M, Szych Z. Surgical nurses and compliance<br />
with personal protective equipment. J Hosp Infect<br />
2007;66:346-51.<br />
6. Stein DA, Makarawo TP, Ahmad MF. A survey of doctors<br />
and nurses’ knowledge, attitudes and compliance with<br />
infection control guidelines in Birmingham teaching<br />
hospital. J Hosp Infect 2003;54:68-73.<br />
7. Leszczyszyn-Pynka M, Kłys-Rachwalska M, Sacharczuk<br />
B, Boroń-Kaczmarska A. Occupational exposure to human<br />
immunodeficiency virus (HIV) – how can we reduce<br />
the risk? Int J Occup Saf Ergonom 2004;10:425-9.<br />
8. Gańczak M, Milona M, Szych Z. Nurses and occupational<br />
exposures to bloodborne viruses in Poland. Infect<br />
Control Hosp Epidemiol 2006;27:175-80.<br />
9. Haiduven DJ, Demaio TM, Stevens D. A five-year study<br />
of needle-stick injuries: significant reduction associated<br />
with communication, education, and convenient<br />
placement of sharps containers. Infect Control Hosp<br />
Epidemiol 1992;13:265-71.<br />
Received: 5.01.<strong>2010</strong><br />
Accepted for publication: 10.03.<strong>2010</strong><br />
Address for correspondence:<br />
Dorota Rogowska-Szadkowska<br />
ul. Mieszka I 4B 15-054 Bialystok, Poland,<br />
tel. 00 48 85 7326 820, fax: 00 48 857327 848.<br />
e-mail address: dszadkowska@umwb.edu.pl
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 297 - 302<br />
Problemy zakażeń<br />
Katarzyna Pancer<br />
LEGIONELOZOWE ZAPALENIE PŁUC – CZYNNIKI RYZYKA ZACHOROWANIA,<br />
CHARAKTERYSTYCZNE OBJAWY KLINICZNE<br />
LEGIONNAIRES’ DISEASE – RISK FACTORS AND SYMPTOMS<br />
Zakład Wirusologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego –Państwowego Zakładu <strong>Higieny</strong><br />
STRESZCZENIE<br />
Praca zawiera wyniki analizy danych z prac opublikowanych<br />
w piśmiennictwie światowym w latach 1998-<br />
2009 dotyczących częstości występowania, demograficznych<br />
i medycznych czynników ryzyka oraz objawów<br />
klinicznych legionelozowego zapalenia płuc. Celem tej<br />
pracy było zwrócenie uwagi polskich epidemiologów<br />
oraz lekarzy na znaczną różnorodność objawów klinicznych<br />
występujących w przebiegu legionelozowego<br />
zapalenia płuc, co bardzo utrudnia postawienie rozpoznania.<br />
Uzasadniono potrzebę uwzględniania różnic<br />
w obrazie klinicznym w zależności od sytuacji, w jakiej<br />
dochodzi do zachorowania – tzn. czy jest to zachorowanie<br />
sporadyczne czy w ognisku, szpitalne czy nabyte<br />
w podróży czy we własnym środowisku. Omówiono<br />
informacje o występowaniu objawów ze strony układu<br />
pokarmowego u znacznego odsetka chorych (15-70%),<br />
co również może utrudniać rozpoznanie. Ustosunkowano<br />
się ponadto do hipotezy M.Sabrii i wsp. o zależności<br />
pomiędzy stopniem narażenia (koncentracja i właściwości<br />
wirulentne Legionella sp.), a występowaniem i<br />
obrazem zachorowań sporadycznych i/lub w ognisku.<br />
Słowa kluczowe: legioneloza, zapalenie płuc, objawy<br />
kliniczne, czynniki ryzyka zachorowania<br />
ABSTRACT<br />
The analysis of published data concerning demographic<br />
and medical risk factors and clinical manifestation<br />
and outcome observed in Legionella pneumonia<br />
were presented in this study. The aim of this study was<br />
to discuss the problem of high diversity of symp<strong>tom</strong>s of<br />
legionnaires’ disease as well as risk factors frequency<br />
presented in patients with legionellosis. The different<br />
risk factors and clinical picture of Legionella pneumonia<br />
were presented, depending on kind of infection<br />
(sporadic/epidemic), populations and place of infection<br />
(travel-associated, nosocomial, community-acquired).<br />
The high percentage of patients with legionellosis and<br />
with digestive symp<strong>tom</strong>s (15-70%) was pointed. The<br />
presence of digestive symp<strong>tom</strong>s like: diarrhea, vomiting,<br />
nausea might cause problem in diagnosis because of<br />
suggestion of another etiological agent. Moreover, the<br />
hypothesis of M.Sabria et al. regarding the correlation<br />
between the exposure and kind and clinical manifestation<br />
of Legionella pneumonia was discussed.<br />
Key words: legionellosis, pneumonia, symp<strong>tom</strong>s, risk<br />
factors<br />
WSTĘP<br />
Czynnikiem etiologicznym legionelozy są bakterie<br />
zaliczane do rodziny Legionellaceae, rodzaju Legionella,<br />
Tatlockia i Fluoribacter. Ponad 90% wszystkich<br />
rozpoznawanych zachorowań wywołanych jest przez<br />
bakterie z rodzaju Legionella, w tym ok.75-90%<br />
przez pałeczki zaliczane do gatunku L. pneumophila<br />
(1). W obrębie gatunku L. pneumophila wyróżniono,<br />
na podstawie różnic antygenowych, 16 grup serologicznych.<br />
Bakterie L. pneumophila sg 1 (najczęstszy<br />
czynnik etiologiczny legionelozy) podzielono następnie<br />
(również na podstawie właściwości antygenowych) na<br />
podgrupy: Philadelphia, Knoxville, Benidorm, France,<br />
Allentown, OLDA, Oxford, Bellingham, Heysham i<br />
Camperdown (2,3). Źródłem zakażenia jest skażona<br />
bakteriami woda, nie odnotowano szerzenia się zakażenia<br />
pomiędzy ludźmi.<br />
Obraz kliniczny legionelozy: legioneloza może<br />
przebiegać jak typowe zapalenie płuc (lzp, nazywane<br />
także chorobą legionistów, LD), grypopodobna infekcja<br />
(np. gorączka Pontiac) lub znacznie rzadziej zapalenie<br />
wsierdzia, osierdzia, ropnia w mózgu, zakażenia rany<br />
itp.(4,5). Z epidemiologicznego punktu widzenia zachorowania<br />
na legionelozę można podzielić na sporadyczne<br />
oraz epidemiczne np. w ognisku. Ponadto rozróżnia<br />
się 3 kategorie zachorowań na legionelozę w zależności<br />
od umiejscowienia źródła zakażenia: 1. nabyte w<br />
środowisku własnym (domu, pracy itp.) (community<br />
acquired legionnaires’ disease, CAP-LD); 2. nabyte
298 Katarzyna Pancer<br />
Nr 2<br />
w szpitalu (hospital acquired legionnaires’ disease,<br />
HAP-LD); i 3. związane z podróżą (travel associated legionnaires’<br />
disease, TAP-LD). Większość zgłaszanych<br />
do European Working Group for Legionella Infections<br />
(EWGLI) zachorowań na legionelozowe zapalenia płuc<br />
to są zachorowania nabyte w środowisku własnym<br />
(CAP-LD) (ok. 50%), ok. 20% wszystkich zgłoszonych<br />
przypadków to zachorowania związane z podróżami<br />
(TAP-LD). Zakażenia szpitalne stanowią ok. 6-7%<br />
zgłoszeń. Pozostałe – to zachorowania o nieustalonym<br />
źródle zakażenia (1,6,7,8).<br />
Przyjmuje się, że ok. 4 - 9% wszystkich wymagających<br />
hospitalizacji przypadków zapaleń płuc nabytych<br />
we własnym środowisku jest wywołane przez pałeczki<br />
Legionella sp., dlatego np. w Niemczech, w których<br />
zgłaszanych jest corocznie ponad 500 przypadków<br />
legionelozowego zapalenia płuc, powinno być zarejestrowanych<br />
ok. 20 000 zachorowań rocznie (9).<br />
CZYNNIKI RYZYKA ZACHOROWANIA NA<br />
LEGIONELOZĘ<br />
Ryzyko jest definiowane jako prawdopodobieństwo<br />
wystąpienia zachorowania. Czynnik ryzyka jest cechą<br />
występującą u człowieka (zachowanie, styl życia,<br />
warunki środowiska, cechy osobnicze, genetyczne)<br />
zwiększającą to prawdopodobieństwo (10).<br />
Zachorowanie na legionelozę jest wynikiem współdziałania<br />
wielu czynników, z których za najważniejsze<br />
uznaje się: 1. stopień narażenia na zakażenie; 2. stan<br />
zdrowia narażonych osób<br />
Narażenie na zakażenie pałeczkami Legionella<br />
sp. Zgodnie z definicją narażenia (czyli fizycznego<br />
kontaktu żywego organizmu z czynnikiem chemicznym,<br />
fizycznym lub biologicznym, wyrażonego stężeniem<br />
lub natężeniem i czasem trwania) (11) narażenie za<br />
zakażenie pałeczkami Legionella sp. powinno być<br />
analizowane jako wypadkowa: skażenia pałeczkami<br />
Legionella sp. wody, czasu ekspozycji oraz zjadliwości<br />
tych bakterii.<br />
Do zakażenia pałeczkami Legionella sp. dochodzi<br />
w wyniku inhalacji lub aspiracji aerozolu wodno-powietrznego<br />
skażonego tymi bakteriami. Bardzo istotnym<br />
elementem ryzyka jest czas trwania ekspozycji na<br />
skażony pałeczkami Legionella sp. aerozol wodno-powietrzny<br />
oraz stopień skażenia wody tymi bakteriami<br />
(12,13,14). Wyniki badań na obecność pałeczek Legionella<br />
sp. w systemach wodnych budynków użyteczności<br />
publicznej (szpitale, sanatoria, hotele), budynków<br />
Tabela I. Częstość (%) występowania czynników ryzyka wśród chorych z legionelozowym zapaleniem płuc (LD) (20,21,22,<br />
25,26,27,28)<br />
Table I. Frequency (%) of risk factors among patients with pneumonia due to Legionella spp. (LD) (20,21,22, 25,26,27,28)<br />
Charakterystyka<br />
Pozycja w piśmiennictwie<br />
badanych<br />
20 (#) 21 (#) 22 25 26 27 28<br />
Liczba chorych 228 48 30 273 76 97 59<br />
Kraj Holandia Hiszpania Japonia Singapur Japonia Hiszpania Brazylia<br />
Wiek 24-82 56,2% =30- 25-87 >65 r.ż. 9-95<br />
18 – 80<br />
nd<br />
śr. 54 59 r.ż.* 58,8+/-12 =45,5% śr. 65<br />
Mediana 57,6<br />
Częstość (%) występowania czynników ryzyka wśród chorych z LD<br />
Mężczyźni 75* 85,4* 93 62 <strong>64</strong>,5 nd 55,1<br />
Palenie papierosów 60,1** 47,9 63 nd 51 77,3 61<br />
Nadużywanie alkoholu 13,6* 18,7* 17 nd nd 51,5 nd<br />
Choroby pierwotne,<br />
w tym<br />
24,6 41,6 63 58,6 51,3 49,5 61<br />
ukł. oddechowego 21,5 16,7 21<br />
4 14,4<br />
ukł. krwionośnego 5 2,1 6,6 9,2 12,4<br />
nerek nd 8,3 6,6 nd<br />
5,3 1<br />
nd<br />
nowotwór 7* 4,2 3,3 2,6 5,1<br />
cukrzyca 7,5** 8,3 23,3 6,6 16,5<br />
Podróż zagraniczna 70,2** 0 0 13,6 0 0 0<br />
# analiza porównawcza czynników ryzyka wśród pacjentów z LD oraz pacjentów z zapaleniem płuc wywołanym przez<br />
inny patogen<br />
** różnica statystycznie znamienna w wieloczynnikowej analizie wyników badań chorych z LD oraz grupy kontrolnej<br />
*różnica statystycznie znamienna w analizie jednoczynnikowej<br />
Nd – brak danych<br />
# analysis in two group: patients with LD and patients with pneumonia due to other pathogen<br />
** significant difference in statistical multivariable analysis in 2 groups of patients<br />
* significant difference in statistical univariable analysis in 2 groups of patients<br />
Nd – no data
Nr 2<br />
Legionelozowe zapalenie płuc 299<br />
przemysłowych lub domów prywatnych wskazują, że<br />
kontakt z tymi bakteriami jest dość częsty. W Polsce, badania<br />
przeprowadzone przez pracowników NIZP-PZH<br />
(15) wykazały obecność pałeczek Legionella w 78,7%<br />
badanych próbek pobieranych z urządzeń i systemów<br />
wodnych zakładów opieki medycznej. W większości<br />
tych próbek (71,7%) stwierdzano liczbę Legionella sp.<br />
powyżej dopuszczalnej (100 jtk/100 ml). Dotychczas<br />
opisano w Polsce tylko jedno ognisko zakażenia szpitalnego<br />
wywołanego przez L. pneumophila (14). Dalsze<br />
badania w NIZP-PZH wykazały obecność Legionella<br />
sp. w 32,4%próbek wody pobranych z przemysłowych<br />
wież chłodniczych i systemów klimatyzacji,. W 60%<br />
dodatnich próbek poziom skażenia Legionella sp.<br />
przekroczył 10000 jtk/L (16). Podobne wyniki badań<br />
uzyskano również w innych krajach np. w Grecji (48,9%<br />
chłodni kominowych skolonizowanych było przez<br />
Legionella sp., w tym 23% powyżej 10000 jtk/L) (17).<br />
Szczepy Legionella sp. różnią się zjadliwością.<br />
W badaniach wykazano ścisły związek między strukturą<br />
antygenową szczepów L. pneumophila sg 1 a częstością<br />
izolowania ich z zachorowań (2, 18). Innym zidentyfikowanym<br />
czynnikiem wiązanym ze zjadliwością<br />
Legionella jest system transportu typu IV Dot/Icm.<br />
Prowadzone badania wskazują na występowanie jeszcze<br />
wielu innych czynników wpływających na zdolność<br />
pałeczek Legionella do wnikania i namnażania<br />
się wewnątrz komórek eukariotycznych (np. toksyna<br />
RTX, system transportu II (lsp), i in.) (19). Ponadto<br />
chorobotwórczość pałeczek Legionella sp. związana<br />
jest z oddziaływaniem tych bakterii na działanie układu<br />
immunologicznego człowieka (oddziaływanie na<br />
Toll-like Receptors (TLRs), modulacja wytwarzania<br />
cytokin, chemokin itp (5,19).<br />
Stan zdrowia narażonych osób. Uważa się, że stan<br />
zdrowia narażonych osób w decydujący sposób wpływa<br />
na przebieg i zejście zakażenia pałeczkami Legionella<br />
sp. Wśród czynników zwiększonego ryzyka najczęściej<br />
wymienia się: wiek powyżej 50 r. ż., płeć męską, palenie<br />
papierosów, nadużywanie alkoholu, przewlekłe choroby<br />
układu oddechowego, choroby nowotworowe, leczenie<br />
sterydami, choroby metaboliczne (np. cukrzyca)<br />
(5,20-23). Jednak jak przedstawiono w tabeli I – dane<br />
nt. udziału czynników ryzyka, częstości ich występowania<br />
u chorych różnią się w poszczególnych pracach,<br />
w zależności od grupy badanych osób, kraju i kategorii<br />
zachorowania.<br />
Uwagę zwraca stosunkowo niewielki odsetek<br />
osób z innymi pierwotnymi chorobami w badaniach<br />
prowadzonych w Holandii (20) w stosunku do badań<br />
Tabela II. Częstość (%) występowania czynników ryzyka w legionelozowym zapaleniu płuc (LD) w zależności od kategorii<br />
zachorowania (23, 24, 29)<br />
Table II. Frequency of risk factors (%) among patients with legionnaires’ disease (LD) by category of infection (23, 24, 29)<br />
Objawy/właściwość<br />
Sporadyczne<br />
CAP (23)<br />
W ognisku<br />
CAP (23)<br />
HAP<br />
(24)<br />
CAP<br />
(24)<br />
TAP<br />
(29)<br />
Liczba badanych chorych 138 113 125 33 17<br />
Kraj Hiszpania Hiszpania Turcja &<br />
Czynniki ryzyka<br />
Wiek (lata) 56,6+/-15,5 59,5+/-16,6 <strong>64</strong>+/-13* 48+/-15* 61,1+/-9,5<br />
Mężczyźni 81,9%** <strong>64</strong>,6%** 67,2% 79,0% 47,0%<br />
Palenie papierosów 48,6% 48,1% 54,5%** 75,8%** 35,3%<br />
Nadużywanie alkoholu 26,8% 16,5% 33,3% 48,5% 11,8%<br />
Choroby pierwotne, w tym 55,1% 49,6% nd nd nd<br />
Ukł. oddechowego 19,6%** 9,7%** 55%* 34,4%* 11,8%<br />
Ukł. krwionośnego 12,4% 11,5% 16,4% 6,0% 5,9%<br />
Cukrzyca 15,2% 23,9% 19,5% 15,2% 5,9%<br />
Marskość wątroby 5,9% 8,8% 4,9% 0 nd<br />
Nowotwór 7,3% 8,8% 18%* 0* nd<br />
HIV+ 11,6** 1,8%** 1,6% 0 nd<br />
Niewydolność nerek 2,2% 1,8% 15,6% 6,0% nd<br />
Leczenie sterydami 5,8%* 0 31,0%* 0* nd<br />
Terapia tlenem nd nd 48,0%* 15,2%* nd<br />
& - turyści, którzy ulegli zakażeniu w Turcji i musieli tam być hospitalizowani ze względu na ciężki przebieg zachorowania<br />
** różnica statystycznie znamienna w wieloczynnikowej analizie;<br />
*różnica statystycznie znamienna w analizie jednoczynnikowej<br />
Nd- brak danych<br />
& - tourists infected in Turkey and required of hospitalization in Turkey<br />
** significant difference in statistical multivariable analysis in 2 groups of patients<br />
* significant difference in statistical univariable analysis in 2 groups of patients<br />
Nd – no data
300 Katarzyna Pancer<br />
Nr 2<br />
w Hiszpanii (21,23), Japonii (22). Jest to prawdopodobnie<br />
spowodowane tym, że wśród chorych w Holandii<br />
przeważały osoby, które zaraziły się pałeczkami Legionella<br />
w czasie podróży (tzw.TAP-LD).<br />
RYZYKO A RÓŻNE KATEGORIE<br />
LEGIONELOZY<br />
Wielu autorów (23,24) wskazuje na występowanie<br />
istotnych różnic w obrazie legionelozy w zależności od<br />
kategorii zachorowania (czyli różnego źródła zakażenia:<br />
CAP, HAP, TAP) oraz typu zachorowania (sporadyczne<br />
lub w ognisku, epidemiczne). Takie analizy porównawcze<br />
przeprowadzano przede wszystkich w Hiszpanii,<br />
kraju w którym zapadalność na LD należy do najwyższych<br />
w Europie (ok.30/1 mln, w Katalonii nawet 50/1<br />
mln). Należy jednak zauważyć, że w Katalonii jest<br />
obowiązek zgłaszania zachorowań na legionelozę od<br />
1987 r., a od 1995 r. wprowadzono obowiązek poszukiwania<br />
antygenu L. pneumophila w moczu każdego<br />
chorego z pozaszpitalnym zapaleniem płuc. Badania<br />
prowadzone przede wszystkim w Hiszpanii, wskazują<br />
na występowanie istotnych różnic w zakresie występujących<br />
czynników ryzyka, objawów oraz tzw. zejściu<br />
choroby (tab. II). Bardzo interesującą hipotezę przedstawia<br />
M.Sabria i wsp. (23). Zgodnie z nią zachorowania<br />
sporadyczne nabyte we własnym środowisku występują<br />
najczęściej przy umiarkowanym narażeniu na zakażenie<br />
Legionella, na<strong>tom</strong>iast bardzo wysokie narażenie na<br />
zakażenie powoduje wystąpienie epidemii (23). Przy<br />
umiarkowanym narażenia na zakażenie chorują głównie<br />
osoby osłabione, obciążone innymi schorzeniami.<br />
Na<strong>tom</strong>iast w ognisku legionelozy stwierdza się wyższy<br />
odsetek chorych, u których nie stwierdzano indywidualnych<br />
czynników ryzyka. W badaniach porównawczych<br />
między sporadycznymi zachorowaniami na legionelozowe<br />
zapalenie płuc (CAP-LD) oraz zachorowaniami<br />
w ognisku legionelozy (również CAP-LD) stwierdzono<br />
występowanie istotnych różnic (23) dotyczących płci<br />
oraz odsetka chorych z przewlekłymi schorzeniami<br />
dróg oddechowych, nosicieli HIV, chorych leczonych<br />
immunosupresyjnie. U tych chorych częściej występowały<br />
powikłania i zgony spowodowane zakażeniem<br />
pałeczkami Legionella sp. Inne badania poświęcono<br />
porównaniu zachorowań sporadycznych, nabytych we<br />
własnym środowisku oraz zakażeń szpitalnych (24).<br />
Stwierdzono, że wśród chorych ze szpitalnym lzp było<br />
więcej osób w podeszłym wieku, z przewlekłymi chorobami<br />
układu oddechowego, chorobą nowotworową,<br />
leczonych sterydami oraz tlenem. Na<strong>tom</strong>iast wśród<br />
chorych na chorobę legionistów nabytą we własnym<br />
środowisku (CAP-LD) więcej było osób palących.<br />
Dane dotyczące czynników ryzyka zakażenia osób,<br />
które zachorowały w podróży, przedstawiono w tabeli<br />
II. Odnoszą się one do turystów przebywających na<br />
wakacjach w Turcji, którzy ulegli tam zakażeniu pałeczkami<br />
Legionella sp. a ze względu na ciężki przebieg<br />
choroby byli tam hospitalizowani (29). Jednak<br />
lzp nabyte w czasie podróży często diagnozowane jest<br />
dopiero po powrocie do kraju, ponieważ są to najczęściej<br />
osoby młode w dobrym ogólnym stanie zdrowia<br />
(tab. I), u których objawy na początku choroby nie są<br />
bardzo nasilone.<br />
OBJAWY W PRZEBIEGU<br />
LEGIONELOZOWEGO ZAPALENIA PŁUC<br />
(LD, lzp)<br />
Tabela III zawiera dane zebrane z piśmiennictwa<br />
dotyczące występowania poszczególnych objawów<br />
klinicznych w przebiegu legionelozy w zależności od<br />
kategorii zakażenia. Jedynym prawie zawsze występującym<br />
objawem legionelozy jest gorączka. Pozostałe<br />
objawy w przebiegu choroby legionistów występują<br />
z różną częstością. Wydaje się, że najwięcej objawów<br />
występuje w sporadycznych zachorowaniach na lzp.<br />
Również chorzy ci w wyższym odsetku wymagają<br />
hospitalizacji niż w ognisku legionelozy. U chorych<br />
tych częściej występowały także powikłania w postaci<br />
ostrej niewydolności oddechowej, niewydolności nerek<br />
oraz szoku septycznego. Cięższy przebieg zakażenia<br />
pałeczkami Legionella sp. powoduje wyższy odsetek<br />
zgonów. Najwyższa śmiertelność obserwowana jest<br />
w zakażeniach szpitalnych.<br />
Zwraca uwagę bardzo wysoki odsetek osób z objawami<br />
ze strony układu pokarmowego wśród chorych<br />
na lzp nabyte w Turcji. Można dyskutować, czy jest to<br />
także wynik zmiany diety w Turcji, czy są to tylko objawy<br />
legionelozy. Nie można wykluczyć także hipotezy,<br />
że np. biegunka stała się przyczyną osłabienia pacjenta.<br />
Należy jednak podkreślić, że objawy ze strony układu<br />
pokarmowego występują znacznie częściej w przebiegu<br />
legionelozy niż w innych zapaleniach płuc. Objawy ze<br />
strony układu pokarmowego (nudności, brak apetytu,<br />
biegunka, wymioty) występują także często w przebiegu<br />
pozapłucnej postaci legionelozy – gorączki Pontiac<br />
(PF).<br />
PODSUMOWANIE<br />
W Polsce liczba zgłaszanych zachorowań na legionelozę<br />
jest wciąż niewielka (łącznie 180 zachorowań<br />
w latach 2003 - 2009). Jednym z prawdopodobnych<br />
powodów tak niskiej liczby przypadków legionelozy<br />
w Polsce, w porównaniu do krajów sąsiednich jest<br />
niewielka liczba wykonywanych laboratoryjnych badań<br />
diagnostycznych w tym kierunku. Wpływ na to może
Nr 2<br />
Legionelozowe zapalenie płuc 301<br />
Tabela III. Częstość (%) występowania objawów oraz zejścia w zachorowaniach na legionelozowe zapalenie płuc w zależności<br />
od kategorii zachorowania (23,24,29)<br />
Table III. Frequency of symp<strong>tom</strong>s and outcome in Legionella pneumonia (LD) by category of infection (23,24,29)<br />
Objawy/właściwość<br />
(piśmiennictwo)<br />
Sporadyczne CAP<br />
(23)<br />
Ognisko CAP<br />
(23)<br />
HAP<br />
(24)<br />
CAP<br />
(24)<br />
TAP<br />
(29)<br />
Liczba badanych chorych 138 113 125 33 17<br />
Kraj Hiszpania Hiszpania Turcja &<br />
Objawy (odsetek badanych chorych)<br />
Gorączka 97,1 99,1 99,2 100 94,1<br />
Kaszel 70,3* 51,8* 52,8* 84,4* <strong>64</strong>,7<br />
Wykrztuszanie 39,1* 14* 35,8 45,5 11,8<br />
Bóle klp 23,2* 12,6* 24,4* 42,4* 23,5<br />
Duszność 44,9* 28,6* nd nd 41,2<br />
Objawy neurologiczne, w tym: nd nd 18,7* 45,5* 70,6<br />
Ból głowy 25,5** 56,5** 8,1* 36,4* 47,1<br />
Splątanie umysłowe 16,7* 7,5* 10,6 10,0 35,3<br />
Objawy z ukł.pokarmowego 21,0 18,9 15,4* 24,2* 70,6<br />
Leczenie i tzw. zejście (odsetek badanych chorych)<br />
Hospitalizacja 100* 60* nd nd 100<br />
Intensywna Terapia 16,1* 4,4* nd nd <strong>64</strong>,7<br />
Leczenie M 62,1/<br />
FL 37,9*<br />
M 96,4/<br />
FL 3,5*<br />
nd nd M+FL<br />
M+Rif<br />
Komplikacje, w tym 54,3* 32,7* nd nd nd<br />
niewydolność oddechowa 50,7* 32,7* 58,2 73,0 52,9<br />
ostra niewydolność nerek 7,4* 0 15,0 9,4 nd<br />
szok septyczny 8* 1,8* 10,7 6,3 nd<br />
Wyzdrowienie 92,6 98,2 77,2 91,0 76,5<br />
Śmierć z powodu LD 5,9 1,8 18,0 6,3 11,8<br />
& - turyści-zakażenie i hospitalizacja w Turcji<br />
** różnica statystycznie znamienna w wieloczynnikowej analizie;<br />
*różnica statystycznie znamienna w analizie jednoczynnikowej<br />
M- antybiotyki z grupy makrolidów; FL- antybiotyki z grupy fluorochinolonów; Rif - rifampicyna<br />
Nd- brak danych<br />
& - tourists infected in Turkey and required of hospitalization in Turkey<br />
** significant difference in statistical multivariable analysis in 2 groups of patients<br />
* significant difference in statistical univariable analysis in 2 groups of patients<br />
M- macrolide; FL- fluorochinolone; Rif - rifampicin<br />
Nd – no data<br />
mieć wysoki koszt takich badań, długi czas oczekiwania<br />
na wynik posiewu, trudność z interpretacją wyników<br />
oznaczeń serologicznych. Wprowadzane są jednak coraz<br />
nowsze metody diagnostyczne- dzięki zastosowaniu<br />
metod biologii molekularnej możliwe jest uzyskanie<br />
odpowiedzi w ciągu 24 godzin (a nawet krócej - jeśli<br />
systemem Real-Time PCR). Brak podejrzeń o zakażenie<br />
pałeczkami Legionella sp. może być spowodowany<br />
niedostateczną wiedzą nt. czynników ryzyka i objawów<br />
w przebiegu legionelozy, ale także niejednoznacznym<br />
i niespecyficznym obrazem klinicznym tej choroby.<br />
Badania z Hiszpanii pokazują, jak bardzo zróżnicowane<br />
są objawy w przebiegu legionelozy, jak mogą się różnić<br />
w zależności od pierwotnego stanu zdrowia chorego<br />
(zakażenia szpitalne versus zachorowania w podróży),<br />
ale także w zależności od stopnia narażenia (zachorowania<br />
sporadyczne versus epidemiczne). Zasada, że w<br />
ognisku chorują także (ale nie tylko) osoby o pierwotnie<br />
dobrym stanie zdrowia, a w zachorowaniach sporadycznych<br />
częściej zakażeniu ulegają osoby osłabione<br />
dodatkowymi czynnikami ryzyka, nie ogranicza się do<br />
zachorowań nabytych w środowisku (CAP), dotyczy<br />
także ognisk legionelozy wiązanej z podróżami, ognisk<br />
zakażeń szpitalnych. Należy pamiętać, że na wystąpienie<br />
ogniska legionelozy wpływ ma, oprócz stopnia skażenia<br />
wody pałeczkami Legionella sp., także zdolność<br />
danego szczepu do wywoływania zachorowania, czyli<br />
zdolność do wnikania do wnętrza komórek ludzkich,<br />
do namnażania się w ich wnętrzu, do oddziaływania<br />
na układ immunologiczny człowieka itp. Jest więc to<br />
równanie z wieloma niewiadomymi, którego wynikiem<br />
jest zachorowanie (lub nie) na legionelozę. Objawy w<br />
przebiegu legionelozowego zapalenia płuc są bardzo<br />
zróżnicowane i trudne do parametryzacji. Wielu lekarzy<br />
podejmowało próby stworzenia systemu punktowego<br />
przy klinicznej ocenie atypowego zapalenia płuc (30),<br />
ale nadal są one niedoskonałe.
302 Katarzyna Pancer<br />
Nr 2<br />
PIŚMIENNICTWO<br />
1. Joseph CA, Ricketts KD, on behalf of the EWGLI. Legionnaires’<br />
disease in Europe 2007–2008. Euro Surveill.<br />
<strong>2010</strong>;15(8): pii=19493.<br />
2. Helbig JH, Bernander S, Castellanii Pastoris M et al.<br />
Pan-European study on culture-proven Legionnaires’ disease:<br />
distribution of Legionella pneumophila serogroups<br />
and monoclonal subgroups. Eur J Clin Microbiol Infect<br />
Dis 2002;21:710–716.<br />
3. Helbig JH, Amemura-Maekawa J. Serotyping of Legionella<br />
pneumophila and epidemiological investigations.<br />
Nowa Medycyna 2009; 1:69-75.<br />
4. Pawińska A, Milczewska J, Książyk J, i in. Charakterystyka<br />
zakażeń pałeczkami Legionella. Standardy Med.<br />
2006, 3 (5): 4<strong>64</strong>-471.<br />
5. Palusińska−Szysz M, Cendrowska−Pinkosz M. Pathogenicity<br />
of the family Legionellaceae. Arch Immunol Ther<br />
Exp, 2009, 57, 279–290.<br />
6. Pancer K. Legionelozowe zapalenie płuc wiązane z podróżą<br />
(TAP-LD) w Polsce i w Europie. Nowa Klinika.<br />
Medycyna Zakażeń 2009; 16:737-741.<br />
7. Pancer K, Stypułkowska-Misurewicz H. Epidemiologia<br />
zachorowań wywołanych przez Legionella sp. Nowa<br />
Medycyna 2009, 1:61-65.<br />
8. Ricketts KD, Joseph CA. Legionnaires’ disease in Europe:<br />
2005-2006. Euro Surveill 2007;12(12):pii=753.<br />
9. Stoecker P, Brodhum B, Buchholz U. Bundesgesundheitsbl-Gesundheitsforsch<br />
- Gesundheitsschutz 2009;<br />
52:219-227.<br />
10. Leksykon epidemiologiczny red. Bzdęga J, Magdzik W,<br />
Naruszewicz-Lesiuk D, Zieliński A. α-Medica Press,<br />
2008.<br />
11. http://slownik.ekologia.pl/115_Leksykon_ekologii-<br />
_i_ochrony_srodowiska/czynnik%20ryzyka%20zachorowania/1_1_50_wyszukiwanie.html<br />
12. Huhn GD, Adam B, Ruden R, i in. Outbreak of travel-<br />
-related Pontiac Fever among hotel guests illustrating<br />
the need for better diagnostic tests. J Travel Med 2005,<br />
12:173-179.<br />
13. K Pancer, D Rabczenko, B Krogulska i in. Mikrobiologiczna<br />
ocena zagrożenia legionelozą oraz zastosowanie<br />
metody eliminacji Legionella pneumophila z sieci wodnych<br />
budynków szpitalnych. Przegl Epidemiol, 2008;<br />
62:439-446.<br />
14. Stypułkowska-Misiurewicz H, Pancer K, Krogulska B,<br />
i in. Ognisko choroby legionistów na oddziale okulistycznym.<br />
Szpitalne zakażenie Legionella pneumophila<br />
po raz pierwszy obserwowane w Polsce. Przegl Epidem<br />
2007;61: 657-665.<br />
15. Matuszewska R, Krogulska B. Problem występowania<br />
pałeczek Legionella w instalacjach i urządzeniach wytwarzających<br />
aerozol wodno-powietrzny w obiektach służby<br />
zdrowia w Polsce. Nowa Medycyna 2009, 1:56-60.<br />
16. Matuszewska R, Krogulska B. Występowanie bakterii<br />
z rodzaju Legionella w systemach chłodniczych. Rocz<br />
Panstw Zakl Hig 2008;59(4):445-54.<br />
17. Mouchtouri VA, Goutziana G, Kremastinou J i in. Legionella<br />
species colonization in cooling towers: Risk factors<br />
and assessment of control measures. Am J Infect Control<br />
<strong>2010</strong>;38:50-5.<br />
18. Harrison TG, Doshi N, Fry NK et al. Comparison of<br />
clinical and environmental isolates of Legionella pneumophila<br />
obtained in the UK over 19 years. Clin Microbiol<br />
Infect 2007; 13:78–85.<br />
19. Steinert M, Heunerb K, Buchrieserc C et al. Legionella<br />
pathogenicity: Genome structure, regulatory networks<br />
and the host cell response. Intern J Med Microbiol 2007;<br />
297:577–587.<br />
20. Den Boer JW, Nijhof J, Friesema I. Risk factors for<br />
sporadic community-acquired Legionnaires’ disease. A<br />
3-year national case-control study. Public Health 2006:<br />
120; 566-571.<br />
21. Sopena N, Sabria-Leal M, Pedro-Botet ML et al. Comparative<br />
study of the clinical presentation of Legionella<br />
pneumonia and other community-acquired pneumonias.<br />
Chest 1998; 113;1195-1200.<br />
22. Ko Maniwa, Yoshia Taguchi, Yutaka Ito et al. Retrospective<br />
study of 30 cases of Legionella pneumonia in the<br />
Kansai region. J Infect Chemother 2006;12:272-76.<br />
23. Sopena N, Force L, Pedro-Botet ML et al. Sporadic and<br />
epidemic community legionellosis: two faces of the same<br />
illness. Eur Respir J 2007; 29:138-142.<br />
24. Pedro-Botet ML, Sabria-Leal M, Haro M et al. Nosocomial<br />
and community-acquired Legionella pneumonia: clinical<br />
comparative analysis. Eur Respir J 1995; 8: 1929-33.<br />
25. Goh KT, Ng DLK, Yap J et al. Surveillance, prevention<br />
and control of legionellosis in a tropical city-state.Am I<br />
Infect Control 2005; 33:286-91.<br />
26. Sasaki T, Matsumoto N, Nakao H et al. An autbreak of<br />
legionnaires’ disease associated with a circulating bathwater<br />
system at a public bathhouse.I: a clinical analysis.<br />
J Infect Chemother 2008; 14:117-122.<br />
27. Benito JR, Montejo JM, Cancelo L et al. Community-<br />
-acquired pneumonia due to Legionella pneumophila<br />
serogroup 1 – study of 97 cases. Enferm Inect Microbiol<br />
Clin 2003; 21:394-400.<br />
28. Chedid MBF, de O. Ilha D, Chedid MF et al. Community-acquired<br />
pneumonia by Legionella pneumophila<br />
serogroups 1-6 in Brazil. Respiratory Medicine 2005;<br />
99:966-75.<br />
29. Erdogan H, Erdogan A, Lakadamyali H et al. Travel<br />
Associated legionnaires’ disease: clinical features of 17<br />
cases. Legionella 2009, Paryż 13-17.10.2009, Abstract<br />
book p.86, poster P7.<br />
30. Gupta SK, Imperiale TF, Ga Sarosi. Evaluation of the<br />
Winthrop-University Hospital. Criteria to identify Legionella<br />
pneumonia. Chest 2001;120:10<strong>64</strong>-71.<br />
Otrzymano: 16.02.<strong>2010</strong> r.<br />
Zaakceptowano do druku: 9.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Adres do korespondencji:<br />
Dr Katarzyna Pancer<br />
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego –<br />
Państwowy Zakład <strong>Higieny</strong><br />
Ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa<br />
Tel. +48 22 54 21 308<br />
e-mail: kpancer@pzh.gov.pl
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 303 - 305<br />
Problemy zakażeń<br />
Joanna Siennicka, Agnieszka Trzcińska, Włodzimierz Gut<br />
ODPORNOSĆ DLA WIRUSA KLESZCZOWEGO ZAPALENIA MÓZGU (KZM)<br />
W POPULACJI PRACOWNIKÓW LEŚNYCH Z TERENU BIAŁOWIEŻY<br />
IMMUNITY AGAINST TICK BORNE ENCEPHALITIS VIRUS (TBE) IN POPULATION<br />
OF FOREST WORKERS IN BIALOWIEZA<br />
Zakład Wirusologii<br />
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – PZH w Warszawie<br />
STRESZCZENIE<br />
W Polsce co roku rejestruje się ponad 200 zachorowań<br />
na kleszczowe zapalenie mózgu (kzm), co stanowi<br />
około połowy wszystkich rejestrowanych przypadków<br />
zapalenia mózgu o etiologii wirusowej. Odporność uzyskana<br />
w wyniku szczepienia szczepionką inaktywowaną<br />
trwa przez określony czas, zależny od liczby dawek i<br />
indywidualnych cech osoby szczepionej.<br />
Celem pracy było określenie częstości występowania<br />
przeciwciał klasy IgG przeciwko wirusowi kzm<br />
wśród leśników i pracowników Białowieskiego Parku<br />
Narodowego z uwzględnieniem przebytych szczepień<br />
przeciwko kzm.<br />
W grupie 59 osób z udokumentowaną historią<br />
szczepienia u 54 (91,5%) osób wykazano obecność<br />
przeciwciał anty-kzm IgG, na<strong>tom</strong>iast w pozostałej<br />
grupie 32 osób (nieszczepionych, bądź dla których nie<br />
podano informacji o szczepieniu) seropozytywnych<br />
było 26 (81,3%). W grupie osób szczepionych analizowano<br />
zależność wartości współczynnika określającego<br />
poziom przeciwciał (VE), wieku i okresu czasu, jaki<br />
upłynął od ostatniego szczepienia. Dla maksymalnie<br />
niekorzystnych wartości (wiek=60; wyraz wolny równania<br />
regresji pomniejszony o wartość dwóch odchyleń<br />
standardowych) poziom przeciwciał odpowiadający<br />
wartości VE=11 (dolna wartość graniczna dla wyniku<br />
pozytywnego) utrzymuje się 2,72 roku od czasu ostatniego<br />
szczepienia. Wynik ten potwierdza zalecenia<br />
dotyczące konieczności stosowania dawki uzupełniającej<br />
po okresie 3-5 lat, przy czym należy rozważyć<br />
zalecenie o konieczności doszczepiania osób w wieku<br />
60 lat i powyżej, nie rzadziej, niż co 3 lata.<br />
Słowa kluczowe: wirus kleszczowego zapalenia mózgu;<br />
szczepienie; anty-kzm IgG<br />
ABSTRACT<br />
In Poland, 200 cases of tick borne encephalitis are<br />
annually registered. It is about half of all registered cases<br />
of viral encephalitis. Immunity acquired after vaccination<br />
with TBE inactivated vaccine persists defined time<br />
dependent on number of dose of vaccine and individual<br />
features of vaccinated person.<br />
The aim of this paper was to determine the frequency<br />
of IgG antibodies against TBE virus among forestry<br />
workers from Białowieza National Park with regard to<br />
information about vaccination against TBE virus.<br />
In the group of 59 persons vaccinated against TBE<br />
virus, 54 (91.5%) had IgG antibodies against TBE virus.<br />
In the group of 32 persons (non-vaccinated or for whom<br />
the information about vaccination was not given) 26<br />
(81.3%) were seropositive.<br />
Relationships between VE value (determining level<br />
of antibodies), age and period passed from the last dose<br />
of vaccination were analysed. Taken to account the most<br />
disadvantageous circumstances (age=60, regression<br />
intercept minus two standard deviation) antibodies level<br />
of VE=11 (lower limit of positive result) remains for<br />
2,72 years from last dose of vaccine against TBE virus.<br />
This result confirm recommendation about necessity<br />
to use of complementary dose within 3-5 years, at the<br />
same time it should be considered recommendation of<br />
necessity of revaccination persons 60 years old or above<br />
as frequently as every 3 years.<br />
Key words: tick borne encephalitis virus; vaccination;<br />
anti-TBE IgG
304 Joanna Siennicka, Agnieszka Trzcińska, Włodzimierz Gut<br />
Nr 2<br />
WSTĘP<br />
W Polsce co roku rejestruje się ponad 200 zachorowań<br />
na kleszczowe zapalenie mózgu (kzm), co stanowi<br />
około połowy wszystkich rejestrowanych przypadków<br />
zapalenia mózgu o etiologii wirusowej (1). Zapadalność<br />
w latach od 2003 do 2007 roku wynosiła od 0,46<br />
do 0,89 / 100 tys. mieszkańców, przy czym najwyższa<br />
była w województwach podlaskim i warmińsko-mazurskim,<br />
w 2007 roku odpowiednio 8,2 i 6,45 / 100 tys.<br />
(2). Związane jest to z endemicznym występowaniem<br />
wirusa kzm w kleszczach na tych obszarach, co zostało<br />
stwierdzone na podstawie badań przeprowadzonych już<br />
w latach 60-tych XXw. (3, 4), oraz potwierdzone wynikami<br />
badań z ostatnich lat (5, 6, 7, 8). Należy jednak<br />
W badaniu 91 surowic uzyskano 78 (85,7%) wyników<br />
dodatnich, 2 (2,2%) wyniki wątpliwe oraz 11<br />
Ryc. 1. Wyniki ilościowego oznaczenia swoistych dla wirusa kzm IgG w badanych<br />
(12,1%) ujemnych. Analiza rozkładu wartości współczynnika<br />
VE wykazała, że wyniki wątpliwe bardziej<br />
surowicach (Box-and-Whisker Plot)<br />
Fig.1. Quantitative przynależą results do of zbioru serum wartości specific anti-TBE dodatnich virus niż do IgG wyników<br />
Plot) ujemnych, dlatego też w dalszej analizie wyniki<br />
investigation (B<br />
podkreślić, że sytuacja jest dynamiczna i jak wykazały and-Whisker<br />
ostatnie badania, wirus może występować również poza wątpliwe traktowano jako dodatnie. Średnia wartość<br />
obszarami uznawanymi do tej pory za endemiczne (9). współczynnika VE dla poziomu przeciwciał anty-kzm<br />
W tej sytuacji istotnego znaczenia nabiera zapobieganie<br />
zakażeniu kzm. Jest to możliwe dzięki istnieniu<br />
IgG w badanej grupie wyniosła 38,96+/-19,79 (ryc.1).<br />
skutecznej szczepionki. Stosowana jest szczepionka<br />
inaktywowana, dająca poziom uodpornienia do 98%<br />
po 3 dawkach (10). Wiadomo przy tym, że odporność<br />
uzyskana w wyniku szczepienia szczepionką inaktywowaną<br />
trwa przez określony czas, zależy od liczby dawek<br />
i indywidualnych cech osoby szczepionej.<br />
Celem pracy było określenie częstości występowania<br />
przeciwciał klasy IgG przeciwko wirusowi<br />
kleszczowego zapalenia mózgu wśród pracowników<br />
leśnych z terenu Białowieży, z uwzględnieniem historii<br />
ich szczepienia przeciwko kzm.<br />
MATERIAŁ I METODY<br />
Obecność przeciwciał dla wirusa kzm badano<br />
w surowicach pobranych od osób zdrowych (n=91),<br />
leśników i pracowników Białowieskiego Parku Narodowego.<br />
Próbki surowic uzyskano dzięki uprzejmości<br />
Pani Prof. S. Tylewskiej-Wierzbanowskiej i pracowników<br />
jej zespołu z Samodzielnej Pracowni Riketsji,<br />
Chlamydii i Krętków Odzwierzęcych NIZP-PZH. Wraz<br />
z surowicami otrzymano informacje na temat wieku badanych<br />
osób. Ponadto od 59 osób uzyskano informacje<br />
na temat ich szczepień przeciwko kzm.<br />
W surowicach, metodą immunoenzymatyczną<br />
ELISA oznaczano obecność swoistych dla wirusa kzm<br />
przeciwciał klasy IgG (FSME/ESME ELISA IgG/IgM<br />
Testkit, Genzyme Diagnostics VIROTECH). Badania<br />
wykonywano zgodnie z instrukcją podaną przez producenta.<br />
Próbki badano w rozcieńczeniu 1:100 w jednokrotnym<br />
powtórzeniu. Wyniki wyrażano w jednostkach<br />
VE definiowanych jako stosunek absorbancji (OD)<br />
próbki badanej do średniej wartości OD kontroli cut-off<br />
pomnożone przez 10. Za ujemne przyjmowano wyniki<br />
badania, dla których VE < 9, za dodatnie, gdy wartość<br />
VE > 11. W przypadku wartości zawartych w przedziale<br />
od 9 do 11 wyniki uznawano za wątpliwe.<br />
Statystyczną analizę otrzymanych wyników przeprowadzono<br />
z użyciem programu Statgraphics TM centurion<br />
ver.XV (STATPOINT Inc.).<br />
WYNIKI I ICH PODSUMOWANIE<br />
0 20 40 60 80<br />
Ryc. 1.<br />
Fig.1.<br />
Wartość współczynnika VE<br />
Wyniki ilościowego oznaczenia swoistych dla<br />
wirusa kzm IgG w badanych surowicach (Boxand-Whisker<br />
Plot)<br />
Quantitative results of serum specific anti-TBE<br />
virus IgG investigation (Box-and-Whisker Plot)<br />
W grupie 59 osób z udokumentowaną historią<br />
szczepienia przeciwko wirusowi kleszczowego zapalenia<br />
mózgu (KZM-V) u 54 (91,5%) osób wykazano<br />
obecność przeciwciał anty-kzm IgG, na<strong>tom</strong>iast w pozostałej<br />
grupie (KZM-NV) 32 osób (nieszczepionych,<br />
bądź dla których nie podano informacji o szczepieniu)<br />
seropozytywnych było 26 (81,3%). Średnia wartość<br />
współczynnika VE dla osób seropozytywnych w grupie<br />
KZM-V wyniosła 45,5+/-14,9 na<strong>tom</strong>iast w grupie<br />
KZM-NV 41,2+/-15,1 (t=1,2; P 0<br />
=0,23). Wiek osób<br />
w obu grupach był porównywalny: 47,2+/-9,3 oraz<br />
44,8+/-14,4 odpowiednio (t=0,96; P 0<br />
=0,34).<br />
Czas, jaki upłynął od ostatniego szczepienia wahał<br />
się od 0 (szczepienie w roku badania) do 7 lat; średnio
Nr 2<br />
Odporność dla wirusa kzm 305<br />
Ryc. 2. Zależność wartości współczynnika VE od czasu jaki upłynął od ostatniego<br />
wyniósł 2,7 roku (mediana: 2 lata). Zależność wartości<br />
współczynnika VE dla poziomu przeciwciał anty-kzm<br />
IgG a czasem, jaki upłynął od ostatniego szczepienia<br />
przedstawiono na rycinie 2. U 5 osób, w surowicach<br />
których nie wykazano obecności przeciwciał anty-kzm<br />
IgG, od momentu podania ostatniej dawki szczepionki<br />
upłynęły 2 (3 osoby) i 5 lat (2 osoby).<br />
W grupie osób z udokumentowaną historią szczepień<br />
analizowano zależność wartości współczynnika VE<br />
oraz wieku osób badanych i okresu czasu, jaki upłynął<br />
od ostatniego szczepienia (w latach). Analiza regresji<br />
wieloczynnikowej wykazała istnienie korelacji między<br />
tymi zmiennymi (P 0<br />
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 307 - 312<br />
Problemy zakażeń<br />
Barbara Kot 1 , Jolanta Wicha 2 , Zofia Żak-Puławska 2<br />
WRAŻLIWOŚĆ NA ANTYBIOTYKI I CHEMIOTERAPEUTYKI SZCZEPÓW<br />
ESCHERICHIA COLI WYIZOLOWANYCH OD OSÓB Z ZAKAŻENIAMI UKŁADU<br />
MOCZOWEGO W LATACH 2007 – 2008<br />
SUSCEPTIBILITY OF ESCHERICHIA COLI STRAINS ISOLATED FROM<br />
PERSONS WITH URINARY TRACT INFECTIONS<br />
IN 2007 - 2008 TO ANTIMICROBIAL AGENTS<br />
1<br />
Zakład Mikrobiologii, Instytut Biologii, Akademia Podlaska w Siedlcach<br />
2<br />
Zakład Bakteriologii, Szpital Powiatowy – SZPZOZ w Wołominie<br />
STRESZCZENIE<br />
Cel pracy: Określenie wrażliwości na antybiotyki<br />
i chemioterapeutyki 160 szczepów E. coli wyizolowanych<br />
w latach 2007 – 2008 z przypadków szpitalnych<br />
zakażeń układu moczowego oraz ocena zdolności wytwarzania<br />
ESBL przez te szczepy.<br />
Metody: Wrażliwość szczepów E. coli na ampicylinę,<br />
amikacynę, amoksycylinę z kwasem klawulanowym,<br />
aztreonam, cefalotynę, cefotaksym, ceftazydym, cefuroksym,<br />
cyprofloksacynę, ertapenemem, gentamycynę,<br />
imipenem, meropenemem, nitrofurantoinę, piperacylinę,<br />
piperacylinę z tazobaktamem, tetracyklinę oraz<br />
trimetoprim z sulfametoksazolem określono stosując<br />
metodę dyfuzyjno-krążkową. Zdolność do wytwarzania<br />
enzymów typu ESBL oceniano stosując test dwóch<br />
krążków.<br />
Wyniki: Przeprowadzona analiza lekowrażliwości<br />
wykazała wysoki odsetek szczepów opornych na ampicylinę<br />
(56,8%). Stwierdzono również występowanie<br />
szczepów wykazujących oporność na tetracyklinę<br />
(35%), trimetoprim z sulfametoksazolem (23,1%),<br />
cyprofloksacynę (19,4%), gentamycynę (3,75%) oraz<br />
nitrofurantoinę (3,75%). W okresie objętym badaniami<br />
odsetek szczepów opornych na amoksycylinę z kwasem<br />
klawulanowym wzrósł z 2,9% do 20,6 %. Wytwarzanie<br />
ESBL zaobserwowano u 4,4% szczepów, które oprócz<br />
oporności na penicyliny i cefalosporyny wykazywały<br />
oporność na antybiotyki z innych grup. Stwierdzono<br />
szczepy wielolekooporne, które nie wytwarzały ESBL.<br />
Wnioski: Wzrastająca oporność na niektóre grupy<br />
antybiotyków oraz pojawienie się szczepów wielolekoopornych<br />
jednoznacznie wskazują na konieczność stałego<br />
monitorowania lekowrażliwości uropatogennych<br />
szczepów E. coli.<br />
Słowa kluczowe: E. coli, zakażenia układu moczowego,<br />
wrażliwość na antybiotyki, ESBL<br />
ABSTRACT<br />
Objective: Determination of sensitivity to antibiotics<br />
and chemotherapeutics of 160 E. coli strains isolated<br />
from 2007 to 2008 from cases of hospital urinary tract<br />
infections and assessment the ability to produce ESBL<br />
by these strains.<br />
Methods: The susceptibility of E. coli strains to<br />
ampicillin, amikacin, amoxicillin with clavulanic<br />
acid, aztreonam, cephalothin, cefotaxime, ceftazidime,<br />
cefuroxime, ciprofloxacin, ertapenemem, gentamicin,<br />
imipenem, meropenemem, nitrofurantoin, piperacillin,<br />
piperacillin with tazobactam, tetracycline, and trimethoprim<br />
with sulfamethoxazole was tested by using<br />
a disc-diffusion method. Ability to producing ESBL was<br />
detected by using double disc synergy test.<br />
Results: The analysis revealed a high percentage of<br />
strains resistant to ampicillin (56.8%). Strains showing<br />
resistance to tetracycline (35%), trimethoprim with<br />
sulfamethoxazole (23.1%), ciprofloxacin (19.4%),<br />
gentamicin (3.75%) and nitrofurantoin (3.75%) were<br />
also obtained. The percentage of strains resistant to<br />
amoxicillin with clavulanic acid among those isolated in<br />
2007 was 2.9%, and in group of strains obtained in 2008<br />
was 20.6%. Production of ESBL was observed in 4.4%<br />
of strains, which in addition to resistance to penicillin<br />
and cephalosporins showed resistance to antibiotics<br />
belonging to other groups. Multi-drug resistant strains<br />
were also obtained, which did not produce ESBL.<br />
Conclusions: Increasing resistance to some of the<br />
antibiotics and the emergence of multi-drug resistant<br />
strains clearly indicate the need for continuous monitoring<br />
of antibiotic susceptibility in uropathogenic E. coli<br />
strains.<br />
Key words: E. coli, urinary tract infection, susceptibility<br />
to antibiotics, ESBL
308 Barbara Kot, Jolanta Wicha, Zofia Żak-Puławska<br />
Nr 2<br />
WSTĘP<br />
Zakażenia układu moczowego (ZUM) są najczęstszą<br />
kliniczną postacią zakażeń szpitalnych u dorosłych<br />
(1). Skuteczne leczenie szpitalnych ZUM jest bardzo<br />
ważne, ponieważ w około 30% przypadków są one<br />
przyczyną urosepsy (2 - 5). Escherichia coli jest<br />
drobnoustrojem dominującym wśród czynników etiologicznych<br />
szpitalnych i pozaszpitalnych przypadków<br />
ZUM (6 - 8). Liczne doniesienia dotyczące narastającej<br />
lekooporności szczepów E. coli, powodujących zakażenia<br />
układu moczowego, pochodzące z USA, Kanady<br />
oraz z różnych krajów Europy (7 - 11), uzasadniają<br />
konieczność oceny wrażliwości szczepów E. coli wyosobnionych<br />
w ostatnich latach w Polsce.<br />
Celem pracy było określenie in vitro wrażliwości<br />
na antybiotyki i chemioterapeutyki szczepów E. coli<br />
wyosobnionych w latach 2007 – 2008 od pacjentów<br />
szpitalnych z ZUM oraz cena zdolności tych szczepów<br />
do wytwarzania β-laktamaz o rozszerzonym spektrum<br />
działania (ESBL).<br />
MATERIAŁ I METODY<br />
Analizą objęto 160 szczepów E. coli wyizolowanych<br />
w latach 2007 – 2008 z próbek moczu od pacjentów<br />
Szpitala Powiatowego w Wołominie, u których wywiad<br />
i objawy kliniczne wskazywały na zakażenie dróg<br />
moczowych. Próbki moczu pochodziły od pacjentów<br />
hospitalizowanych na Oddziałach: Pediatrii, Położnictwa,<br />
Ortopedii, Neurologii, Chorób Wewnętrznych oraz<br />
od pacjentów Stacji Dializ. Próbki moczu pobierano<br />
rano ze środkowego strumienia, po dokładnym umyciu<br />
okolicy cewki moczowej; pobierano je do sterylnych<br />
pojemników. Posiewy wykonywano bezpośrednio po<br />
pobraniu, na<strong>tom</strong>iast próbki moczu pobrane w godzinach<br />
nocnych przechowywano w temperaturze 4 o C.<br />
Mocz posiewano ezą kalibrowaną na podłoże agarowe<br />
Columbia z 5% krwią baranią (Oxoid) oraz na podłoże<br />
chromogenne Chrom ID CPS (bioMérieux). W próbkach<br />
moczu, z których wyosobniono badane szczepy<br />
wykazano znamienną bakteriurię (≥10 5 CFU/ml).<br />
Ostateczna identyfikacja szczepów została wykonana<br />
poprzez użycie testu ID 32E (bioMérieux).<br />
Badanie wrażliwości na antybiotyki i chemioterapeutyki<br />
przeprowadzono metodą dyfuzyjno-<br />
-krążkową zgodnie z zaleceniem CLSI (12). Użyto<br />
krążków firmy Oxoid, które zawierały: ampicylinę<br />
(10μg), amikacynę (30 μg), amoksycylinę z kwasem<br />
klawulanowym (20 µg +10 µg), aztreonam (30μg),<br />
cefalotynę (30 μg), cefotaksym (30 µg), ceftazydym<br />
(30 µg), cefuroksym (30 µg), cyprofloksacynę (5 μg),<br />
ertapenemem (10μg), gentamycynę (10 μg), imipenem<br />
(10 µg), meropenem (10μg), nitrofurantoinę (300μg),<br />
piperacylinę (100 μg), piperacylinę z tazobaktamem<br />
(100 + 10μg), tetracyklinę (30 µg) oraz trimetoprim<br />
z sulfametoksazolem (1,25/23,75μg). Jako szczepy<br />
wzorcowe zastosowano E. coli ATCC 25922 oraz E. coli<br />
ATCC 35218. Wyniki odczytywano mierząc średnice<br />
stref zahamowania wzrostu i na ich podstawie szczepy<br />
określano jako wrażliwe, średniowrażliwe lub oporne<br />
(12). Zdolność do wywarzania enzymów typu ESBL<br />
oceniano stosując test dwóch krążków (DDST, ang.<br />
double disk synergy test) (13).<br />
Na podłożu Mueller-Hintona (Emapol), na którym<br />
wcześniej rozprowadzono zawiesinę komórkową<br />
badanego szczepu o gęstości 0,5 w skali McFarlanda,<br />
układano krążek zawierający amoksycylinę z kwasem<br />
klawulanowym (20 μg + 10 μg). Następnie nanoszono<br />
krążki z ceftazydymem (30 µg) i cefotaksymem<br />
(30 µg) w odległości 2 cm pomiędzy środkiem tych<br />
krążków i środkiem krążka z amoksycyliną z kwasem<br />
klawulanowym. Po 16 – 18 godzinach inkubacji<br />
w temperaturze 35 o C obserwowano strefy zahamowania<br />
wzrostu. Wyraźne powiększenie strefy wokół krążka<br />
z ceftazydymem lub cefotaksymem od strony krążka<br />
zawierającego amoksycylinę z kwasem klawulanowym,<br />
świadczyło o wytwarzaniu przez badany szczep ESBL.<br />
Wytwarzanie ESBL potwierdzano używając krążków<br />
z cefotaksymem i kwasem klawulanowym (30 μg +<br />
10 μg) oraz ceftazydymem i kwasem klawulanowym<br />
(30 μg + 10 μg). Wielkości stref zahamowania wzrostu<br />
porównywano do stref uzyskanych po zastosowaniu<br />
krążków odpowiednio z samym cefotaksymem (30 μg)<br />
lub ceftazydymem (30 μg). Średnice stref zahamowania<br />
wzrostu wokół krążków zawierających cefotaksym<br />
oraz ceftazydym z kwasem klawulanowym większe co<br />
najmniej o 5 mm w porównaniu do stref uzyskanych<br />
w przypadku krążków bez kwasu klawulanowego,<br />
świadczyły o wytwarzaniu ESBL przez badane szczepy<br />
(14).<br />
WYNIKI<br />
Pałeczki E. coli pochodzące z moczu pacjentów<br />
z ZUM, leczonych w różnych jednostkach organizacyjnych<br />
szpitala w latach 2007 - 2008 oceniono pod<br />
względem wrażliwości na antybiotyki i chemioterapeutyki.<br />
Liczbę szczepów E. coli wyosobnionych z moczu<br />
pacjentów z ZUM, leczonych w różnych jednostkach<br />
organizacyjnych szpitala, przedstawia tab. I. Ponad<br />
połowa szczepów wyosobnionych w 2007 r. pochodziła<br />
od pacjentów hospitalizowanych na Oddziale Chorób<br />
Wewnętrznych. W 2008 r. liczba szczepów E. coli była<br />
większa; pochodziły one przede wszystkim od dzieci<br />
oraz pacjentów Oddziału Chorób Wewnętrznych.<br />
Ponadto odnotowano duży wzrost liczby szczepów
Nr 2<br />
Wrażliwość na antybiotyki i chemioterapeutyki szczepów Escherichia coli 309<br />
Tabela I. Szczepy E. coli wyizolowane od osób z zakażeniem<br />
układu moczowego, hospitalizowanych w różnych<br />
jednostkach organizacyjnych szpitala w latach<br />
2007 – 2008<br />
Table I. E. coli strains isolated from persons with urinary<br />
tract infection, hospitalized in the various organizational<br />
units of the hospital in 2007 – 2008<br />
<strong>Rok</strong> 2007 <strong>Rok</strong> 2008<br />
Jednostka<br />
organizacyjna szpitala<br />
Wiek<br />
pacjentów<br />
Liczba<br />
szczepów<br />
E. coli<br />
(n = 68)<br />
Wiek<br />
pacjentów<br />
Liczba<br />
szczepów<br />
E. coli<br />
(n = 92)<br />
Oddział Pediatrii 1 - 9 17 1 - 13 25<br />
Oddział Chorób<br />
Wewnętrznych<br />
41 - 93 36 18 - 94 25<br />
Oddział Położnictwa 17 - 28 4 20 - 28 7<br />
Oddział Ortopedii - 0 68 1<br />
Oddział Neurologii 40 - 76 4 53 - 92 19<br />
Stacja Dializ 27 - 68 7 55 - 92 15<br />
pochodzących od pacjentów Oddziału Neurologii i Stacji<br />
Dializ. Wśród szczepów wyosobnionych w 2007 r.<br />
ponad połowa była oporna na ampicylinę, a w 2008 r.<br />
odsetek szczepów opornych na ten antybiotyk wynosił<br />
około 60% (tab. II). Najwyższe odsetki szczepów<br />
opornych na ampicylinę odnotowano wśród szczepów<br />
wyosobnionych od pacjentów Stacji Dializ oraz Oddziału<br />
Chorób Wewnętrznych (tab. III). Odsetek szczepów<br />
opornych na amoksycylinę z kwasem klawulanowym,<br />
które wyosobniono w 2007 r. wynosił około 3%,<br />
a w grupie szczepów z 2008 r. było ich powyżej 20%<br />
(tab. II). Ponad 7% szczepów wyosobnionych w 2007 r.<br />
oraz ponad 27% szczepów pochodzących z 2008 r. było<br />
opornych na cefalotynę. Stwierdzono również szczepy<br />
Tabela II. Oporność na antybiotyki i chemioterapeutyki szczepów<br />
E. coli wyosobnionych z moczu pacjentów<br />
z zakażeniem układu moczowego<br />
Table II. Resistance of E. coli strains isolated from the urine<br />
of patients with a urinary tract infection to antimicrobial<br />
agents<br />
Czynnik antybakteryjny Liczba (%) szczepów opornych<br />
E. coli wyosobnionych z ZUM<br />
<strong>Rok</strong> 2007 <strong>Rok</strong> 2008 Ogółem<br />
(n = 68) (n = 92) (n = 160)<br />
Ampicylina 36 (52,9) 55 (59,8) 91 (56,8)<br />
Amoksycylina/kwas<br />
klawulanowy<br />
2 (2,9) 19 (20,6) 21 (13,1)<br />
Piperacylina 19 (27,9) 21 (22,8) 40 (25)<br />
Piperacylina/tazobaktam 1 (1,5) 0 1 (0,6)<br />
Cefalotyna 5 (7,3) 25 (27,2) 30 (18,7)<br />
Cefuroksym 2 (2,9) 8 (8,7) 10 (6,2)<br />
Cefotaksym 2 (2,9) 5 (5,4) 7 (4,4)<br />
Ceftazydym 2 (2,9) 5 (5,4) 7 (4,4)<br />
Imipenem 0 0 0<br />
Meropenem 0 0 0<br />
Ertapenem 0 0 0<br />
Aztreonam 0 1 (1,1) 1 (0,6)<br />
Amikacyna 0 0 0<br />
Gentamycyna 3 (4,4) 3 (3,3) 6 (3,75)<br />
Cyprofloksacyna 11 (16,2) 20 (21,7) 31 (19,4)<br />
Tetracyklina 22 (32,3) 34 (36,9) 56 (35)<br />
Trimetoprim/<br />
Sulfametoksazol<br />
14 (20,6) 23 (25,0) 37 (23,1)<br />
Nitrofurantoina 5 (7,3) 1 (1,1) 6 (3,75)<br />
wykazujące oporność na tetracyklinę, piperacylinę, trimetoprim<br />
z sulfametoksazolem, cyprofloksacynę, gentamycynę,<br />
cefuroksym oraz nitrofurantoinę. W 2008 r.<br />
odsetki szczepów opornych na tetracyklinę, trimetoprim<br />
Tabela III. Oporność na antybiotyki i chemioterapeutyki szczepów E. coli wyosobnionych z moczu pacjentów z zakażeniem<br />
układu moczowego, leczonych w różnych jednostkach organizacyjnych szpitala<br />
Table III. Resistance to antimicrobial agents of E. coli strains isolated from the urine of patients with a urinary tract infection,<br />
hospitalized in the various organizational units of the hospital<br />
Liczba (%) szczepów opornych E. coli wyosobnionych z ZUM<br />
w różnych jednostkach organizacyjnych szpitala:<br />
Czynnik antybakteryjny<br />
Oddział<br />
Pediatrii<br />
(n = 42)<br />
Oddział Chorób<br />
Wewnętrznych<br />
(n = 61)<br />
Oddział<br />
Położnictwa<br />
(n = 11)<br />
Oddział<br />
Neurologii<br />
(n = 23)<br />
Stacja Dializ<br />
(n = 22)<br />
Ampicylina 25 (59,5) 38 (62,3) 1 (9,1) 13 (56,5) 14 (63,6)<br />
Amoksycylina/kwas klawulanowy 3 (7,1) 8 (13,1) 1 (9,1) 4 (17,4) 5 (22,7)<br />
Piperacylina 4 (9,5) 21 (34,4) 1 (9,1) 6 (26,1) 8 (36,3)<br />
Piperacylina/tazobaktam 0 0 0 0 1 (4,5)<br />
Cefalotyna 3 (7,1) 13 (21,3) 0 6 (26,1) 8 (36,4)<br />
Cefuroksym 1 (2,4) 6 (9,8) 0 2 (8,7) 1 (4,5)<br />
Cefotaksym 0 5 (8,2) 0 2 (8,7) 0<br />
Ceftazydym 0 5 (8,2) 0 2 (8,7) 0<br />
Aztreonam 0 1 (1,6) 0 0 0<br />
Gentamycyna 1 (2,4) 5 (8,2) 0 0 0<br />
Cyprofloksacyna 1 (2,4) 16 (26,2) 1 (9,1) 7 (30,4) 6 (27,3)<br />
Tetracyklina 12 (28,6) 22 (36) 2 (18,2) 11 (47,8) 9 (40,9)<br />
Trimetoprim/Sulfametoksazol 7 (16,7) 13 (21,3) 2 (18,2) 10 (43,5) 5 (22,7)<br />
Nitrofurantoina 0 6 (9,8) 0 0 0
310 Barbara Kot, Jolanta Wicha, Zofia Żak-Puławska<br />
Nr 2<br />
Tabela IV. Fenotypy wielolekoopornych szczepów E. coli stwierdzone w badaniu w latach 2007 - 2008<br />
Table IV. Phenotypes of multi-drug resistant E. coli strains found in the study between 2007 – 2008<br />
Jednostka organizacyjna<br />
Profil oporności* Wytwarzanie ESBL Liczba szczepów<br />
szpitala<br />
Oddział Chorób<br />
Wewnętrznych<br />
Oddział<br />
Neurologii<br />
Ap/Cf/Cxm/Ctx/Caz/Prl/Sxt/Cip/Te/Amc + 1<br />
Amp/Cf/Cxm/Ctx/Caz/Prl/Sxt/Cip/Te/F + 1<br />
Amp/Cf/Cxm/Ctx/Caz/Prl/Cip/F + 1<br />
Amp/Cf/Cxm/Ctx/Caz/Prl/Amc + 1<br />
Amp/Cf/Cxm/Ctx/Caz/Prl + 1<br />
Amp/Cf/Cxm/Prl/Sxt/Cip/Te - 1<br />
Amp/Cf/Prl/Gm/Cip/F - 1<br />
Amp/Sxt/Gm/Cip/Te/Amc - 1<br />
Amp/Cf/Cxm/Ctx/Caz/Prl/Sxt/Gm/Cip/Te + 1<br />
Amp/Cf/Cxm/Ctx/Caz/Prl/Amc + 1<br />
Amp/Cf/Prl/Sxt/Cip/Te/F - 1<br />
Amp/Cf/Sxt/Cip/Te/Amc - 1<br />
Oddział Pediatrii Amp/Cf/Sxt/Gm/Te/Amc - 1<br />
Stacja Dializ Amp/Cf/Prl/Sxt/Cip/Te/Amc - 2<br />
*Amp – ampicylina, Cf – cefalotyna, Cxm – cefuroksym, Ctx – cefotaksym, Caz – ceftazydym, Prl – piperacylina, Sxt<br />
- trimetoprim/sulfametoksazol, Gm – gentamycyna, Cip – cyprofloksacyna, Te – tetracyklina, F – nitrofurantoina, Amc -<br />
amoksycylina/kwas klawulanowy.<br />
z sulfametoksazolem i cyprofloksacynę były wyższe<br />
niż w 2007 r. (tab. II). Najwyższe odsetki szczepów<br />
opornych na wymienione leki oraz na cefalotynę i piperacylinę<br />
stwierdzono wśród szczepów wyosobnionych<br />
od pacjentów Oddziału Neurologii, Stacji Dializ<br />
i Oddziału Chorób Wewnętrznych (tab. III). Wszystkie<br />
szczepy E. coli były wrażliwe na użyte karbapenemy<br />
(imipenem, meropenem, ertrapenem), amikacynę oraz<br />
prawie wszystkie wykazywały wrażliwość na aztreonam.<br />
W grupie 160 szczepów ESBL wytwarzało 7<br />
(4,4%), z których 5 pochodziło od pacjentów leczonych<br />
na Oddziale Chorób Wewnętrznych, pozostałe dwa od<br />
chorych hospitalizowanych na Oddziale Neurologicznym.<br />
Szczepy te wykazywały przede wszystkim oporność<br />
na penicyliny i cefalosporyny oraz były oporne na<br />
niektóre czynniki antybakteryjne należące do innych<br />
grup. Szczepy wielolekooporne niewytwarzające ESBL<br />
wykazywały oporność na ampicylinę i cefalotynę.<br />
Ponad połowa szczepów wielolekoopornych wykazywała<br />
oporność na piperacylinę, trimetoprim z sulfametoksazolem,<br />
cyprofloksacynę, a niektóre z nich były<br />
także oporne na tetracyklinę, amoksycylinę z kwasem<br />
klawulanowym, nitrofurantoinę oraz gentamycynę.<br />
Wzory oporności szczepów wytwarzających ESBL oraz<br />
niewytwarzających ESBL, ale wykazujących oporność<br />
na co najmniej 6 z 18 badanych leków przeciwbakteryjnych<br />
przedstawiono w tabeli IV.<br />
DYSKUSJA<br />
W pracy określono in vitro lekowrażliwość jednego<br />
z najczęstszych czynników etiologicznych szpitalnych<br />
ZUM, jakim nadal w Polsce i w innych krajach pozostaje<br />
E. coli (1, 7, 8, 9, 15). W badaniach dotyczących<br />
bakteryjnych czynników ZUM u hospitalizowanych<br />
osób, które prowadzono w Polsce w latach 2002 –<br />
2003, wykazano że E. coli stanowiła 48% ogółu wyosobnionych<br />
drobnoustrojów (1), a w przypadku ZUM<br />
u hospitalizowanych dzieci odsetek wyosobnionych<br />
szczepów E. coli w 1996 r. wynosił 57,1%, na<strong>tom</strong>iast<br />
w 2004 r. był wyższy i wynosił 60,2% (15). W naszych<br />
badaniach wśród 160 szczepów E. coli wyosobnionych<br />
w latach 2007 - 2008 z przypadków szpitalnych ZUM<br />
u osób dorosłych i dzieci, ponad połowa była oporna<br />
na ampicylinę. Podobny odsetek szczepów opornych na<br />
ampicylinę (55%) stwierdzono w badaniach szczepów<br />
E. coli, powodujących zakażenia układu moczowego,<br />
które wyosobniono w Londynie w latach 2005 - 2006<br />
(8). W naszych badaniach wykazano obecność szczepów<br />
opornych na piperacylinę (ogółem 25%) oraz na<br />
ampicylinę z kwasem klawulanowym (ogółem 13,1%).<br />
Nie zaobserwowano wzrostu oporności na piperacylinę,<br />
co wykazano wśród szczepów E. coli wyizolowanych<br />
od osób z ZUM w Holandii w latach 1998 – 2005,<br />
gdzie odsetek szczepów opornych na ten antybiotyk<br />
wzrósł z 4% w 1998 r. do 32% w 2005 r. (10). Odsetek<br />
szczepów E. coli opornych na piperacylinę, które<br />
wyosobniono od osób z ZUM w latach 2002 - 2005<br />
we Włoszech, był zbliżony do odsetka uzyskanego<br />
w naszych badaniach i mieścił się w przedziale 26%<br />
– 27% (16). W badaniach własnych zaobserwowano<br />
wzrost odsetka szczepów opornych na amoksycylinę<br />
z kwasem klawulanowym z 2,9% w 2007 r. do 20,6%<br />
w 2008 r. Wcześniejsze badania innych autorów (10),<br />
które dotyczyły szczepów wyosobnionych w Holandii<br />
w latach 1998 – 2005, nie wykazały takiej tendencji,<br />
gdyż odsetek szczepów opornych na ten antybiotyk<br />
z inhibitorem β-laktamaz utrzymywał się na stałym poziomie<br />
i wynosił około 10%, oprócz 2000 r., w którym
Nr 2<br />
Wrażliwość na antybiotyki i chemioterapeutyki szczepów Escherichia coli 311<br />
wzrósł do 12%. Porównując odsetki szczepów opornych<br />
w 2007 r. i 2008 r. w naszych badaniach, zaobserwowano<br />
wzrost oporności E. coli na cyprofloksacynę, tetracyklinę<br />
i trimetoprim z sulfametoksazolem. Stwierdzono,<br />
że odsetki szczepów opornych na cyprofloksacynę<br />
(19,4%) oraz trimetoprim z sulfametoksazolem (23,1%)<br />
były niższe od uzyskanych z przypadków szpitalnych<br />
ZUM w Londynie w latach 2005 - 2006 (8), które<br />
kolejno wynosiły 32,9% oraz 48,4%. Wyniki naszych<br />
badań wskazują na wysoką aktywność nitrofurantoiny,<br />
co jest zgodne z wynikami badań innych autorów (8).<br />
Nitrofurantoina jest zazwyczaj stosowana do empirycznego<br />
leczenia niepowikłanych przypadków zapalenia<br />
pęcherza moczowego. Na<strong>tom</strong>iast cefalosporyny oraz<br />
aminoglikozydy są rezerwowane do leczenia powikłanych<br />
infekcji lub w przypadku rozpoznania odmiedniczkowego<br />
zapalenia nerek (8). Badane szczepy wykazywały<br />
wysoką wrażliwość na użyte aminoglikozydy,<br />
były również wrażliwe na cefalosporyny, szczególnie<br />
II i III generacji. Ze względu na udowodnioną rolę<br />
cefalosporyn w selekcji szczepów wielolekooprnych,<br />
stosowanie ich powinno być szczegółowo rozpatrywane<br />
i ograniczone do przypadków uzasadnionych. Wśród<br />
badanych szczepów 7 (4,4%) wytwarzało β-laktamazy<br />
typu ESBL. W 2001 r. szczepy E. coli wytwarzające<br />
ESBL, izolowane z moczu dzieci hospitalizowanych<br />
w IPCZD, stanowiły 0,5% (17). W tym samym roku<br />
Cisowska i inni (18) stwierdzili znacznie wyższy odsetek<br />
szczepów E. coli (23,4%) wytwarzających ESBL,<br />
które również pochodziły z ZUM u dzieci. W innych<br />
badaniach pałeczek E. coli wyizolowanych z ZUM<br />
u dzieci w 1996 r. i 2004 r. stwierdzono 13,2% szczepów<br />
wytwarzających ESBL (15).<br />
Ze względu na to, że E. coli jest nadal zdecydowanie<br />
dominującym czynnikiem etiologicznym ZUM,<br />
podejmując leczenie należy uwzględniać możliwość<br />
wywołania infekcji przez pałeczki E. coli wytwarzające<br />
ESBL, co wiąże się z koniecznością oceny izolatów pod<br />
względem zdolności wytwarzania tych enzymów. ESBL<br />
hydrolizują penicyliny, cefalosporyny (z wyjątkiem<br />
cefamycyn) i monobaktamy (aztreonam). Enzymy te są<br />
hamowane przez inhibitory β-laktamaz (kwas klawulanowy,<br />
sulbaktam i tazobaktam). Szczepy ESBL dodatnie<br />
mogą być oporne in vitro na połączenia β-laktamów<br />
z inhibitorami (14). W naszych badaniach wykryto trzy<br />
szczepy ESBL dodatnie oporne na amoksycylinę z kwasem<br />
klawulanowym. Ponadto szczepy ESBL dodatnie<br />
w warunkach in vitro mogą wykazywać wrażliwość<br />
na leki należące do substratów ESBL, szczególnie na<br />
niektóre cefalosporyny i aztreonam (14). W badaniach<br />
własnych prowadzonych in vitro wszystkie szczepy wytwarzające<br />
ESBL były wrażliwe na aztreonam. Jednak<br />
niepowodzenia terapeutyczne spowodowały, że szczepy<br />
wytwarzające ESBL należy traktować jako oporne na<br />
wszystkie penicyliny (bez połączeń z inhibitorami),<br />
cefalosporyny (z wyjątkiem cefamycyn) i aztreonam.<br />
Karbapenemy są najskuteczniejszą grupą antybiotyków,<br />
traktowaną jako leki z wyboru w leczeniu zakażeń<br />
szczepami wytwarzającymi ESBL (19, 20), co także<br />
potwierdzają nasze wyniki. Oporność na ceftazydym<br />
i cefotaksym wskazująca na wytwarzanie ESBL, często<br />
występowała łącznie z opornością na cyprofloksacynę,<br />
trimetoprim z sulfametoksazolem, a w przypadku niektórych<br />
szczepów także z opornością na tetracyklinę,<br />
amoksycylinę z kwasem klawulanowym i nitrofurantoinę.<br />
Niektóre szczepy wykazywały oporność nawet na<br />
10 z 18 użytych leków przeciwbakteryjnych. W naszych<br />
badaniach stwierdziliśmy również występowanie szczepów<br />
wielolekoopornych, które nie wytwarzały ESBL.<br />
Szczepy oporne na ampicylinę najczęściej były również<br />
oporne na cefalotynę, trimetoprim z sulfametoksazolem,<br />
tetracyklinę, a także na amoksycylinę z kwasem<br />
klawulanowym i cyprofloksacynę.<br />
Wzrastająca oporność na niektóre grupy leków oraz<br />
pojawienie się szczepów wielolekoopornych jednoznacznie<br />
wskazują na konieczność stałego monitorowania<br />
lekowrażliwości uropatogennych szczepów E. coli.<br />
PIŚMIENNICTWO<br />
1. <strong>Rok</strong>osz A, Bednarska A, Łuczak M. Bakteryjne czynniki<br />
zakażeń układu moczowego u hospitalizowanych pacjentów<br />
oraz ich wrażliwość na leki przeciwbakteryjne.<br />
Urologia Polska 2005;58:2.<br />
2. Dzierżanowska D, Kamińska W, Wieczyńska J. Zakażenia<br />
układu moczowego w urologii – zapobieganie. Przegl<br />
Urolog 2001;1:32-5.<br />
3. Grzesiowski P. Szpitalne zakażenia układu moczowego u<br />
pacjentów cewnikowanych. Przegl Urolog 2003;3:79-85.<br />
4. Zajączkowski T, Wojewski-Zajączkowski E. Posocznica<br />
moczowa – możliwości i sposoby postępowania. Przegl<br />
Urolog 2003;4:70-5.<br />
5. Jursa J, Giedrys-Kalemba S. Skuteczność antybiotykoterapii<br />
w zakażeniach dróg moczowych na oddziałach<br />
urologicznych – wybrane aspekty. Zakażenia 2004;4:39-<br />
46.<br />
6. Drews SJ, Poutanen SM, Mazzulli T, i in. Decreased<br />
prevalence of virulence factors among ciprofloxaci<strong>nr</strong>esistant<br />
uropathogenic Escherichia coli isolates. J Clin<br />
Microbiol 2005;43:4218-20.<br />
7. Boczek LA, Rice EW, Johnston B, i in. Occurrence of<br />
antibiotic-resistant uropathogenic Escherichia coli clonal<br />
group A in wastewater effluents. Appl Environ Microbiol<br />
2007;73:4180-4.<br />
8. Bean DC, Krahe D, Wareham DW. Antimicrobial resistance<br />
in community and nosocomial Escherichia coli<br />
urinary tract isolates, London 2005 – 2006. Ann Clin<br />
Microbiol Antimicrob 2008;7:13.<br />
9. Barisić Z, Babić-Erceg A, Borzić E, i in. Urinary tract<br />
infections in South Croatia: aetiology and antimicrobial<br />
resistance. Int J Antimicrob Agents 2003;22:61-4.
312 Barbara Kot, Jolanta Wicha, Zofia Żak-Puławska<br />
Nr 2<br />
10. Nys S, Terporten PH, Hoogkamp-Korstanje JA, i in.<br />
Trends in antimicrobial susceptibility of Escherichia<br />
coli isolates from urology services in The Netherlands<br />
(1998-2005). J Antimicrob Chemother 2008;62:126-32.<br />
11. Zhao L, Chen X, Zhu X, i in. Prevalence of virulence<br />
factors and antimicrobial resistance of uropathogenic<br />
Escherichia coli in Jiangsu Province (China). Urology<br />
2009;74:702-7.<br />
12. Performance standards for antimicrobial disk susceptibility<br />
tests; approved standard – tenth edition. Clinical<br />
and Laboratory Standards Institute (CLSI) MM02-A10,<br />
29, 1, 2009.<br />
13. Jarlier V, Nicolas M, Fournier G, Philippon A. Extended<br />
broad-spectrum β-lactamases conferring transferable resistance<br />
to newer β-lactam agents in Enterobacteriaceae:<br />
hospital prevalence and susceptibility patterns. Rev Infect<br />
Dis 1988;10:867-78.<br />
14. Gniadkowski M, Żabicka D, Hryniewicz W. Rekomendacje<br />
doboru testów do oznaczania wrażliwości bakterii<br />
na antybiotyki i chemioterapeutyki 2009. Oznaczanie<br />
wrażliwości pałeczek Gram-ujemnych. Krajowy Ośrodek<br />
Referencyjny ds. Lekowrażliwości Drobnoustrojów<br />
2009;1-29.<br />
15. Delińska-Galińska A, Kurlenda J, Kozielska E, i in.<br />
Występowanie szczepów ESBL w zakażeniach układu<br />
moczowego u dzieci w latach 1996 i 2004. Przegl Epidemiol<br />
2006;60:59-<strong>64</strong>.<br />
16. Goossens H, Ferech M, Vander Stichele R, i in. Outpatient<br />
antibiotic use in Europe and association with<br />
resistance: a cross-national database study. Lancet<br />
2005;365:579-87.<br />
17. Kamińska W, Jarosz K, Pawińska A, i in. Czynniki etiologiczne<br />
zakażeń układu moczowego w IPCZD. Ped Pol<br />
2002;77:553-63.<br />
18. Cisowska A, Lewczyk E, Korzekwa K, i in. Ocena wrażliwości<br />
na antybiotyki drobnoustrojów wyizolowanych<br />
od dzieci chorych na zakażenia układu moczowego. Pol<br />
Merk Lek 2003;14:322-36.<br />
19. Livermore D. β-lactamases in laboratory and clinocal<br />
resistance. Clin Microb Rev 1995;8:557.<br />
20. Paterson DL. Recommendation for treatment severe<br />
infections caused by Enterobacteriaceae producing<br />
extended spectrum beta lactamases (ESBLs). Clin Microbiol<br />
Infect 2000;6:460-3.<br />
Otrzymano: 15. 02. <strong>2010</strong> r.<br />
Zaakceptowano do druku: 24.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Adres do korespondencji:<br />
Barbara Kot<br />
Zakład Mikrobiologii, Instytut Biologii<br />
Akademia Podlaska<br />
ul. B. Prusa 12, 08-110 Siedlce<br />
tel. (25) <strong>64</strong>3 13 39<br />
e-mail: bkot@ap.siedlce.pl
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 313 - 317<br />
Problemy zakażeń<br />
Anna B. Macura, Jadwiga Witalis<br />
GRZYBY IZOLOWANE Z KAŁU PACJENTÓW Z DOLEGLIWOŚCIAMI<br />
PRZEWODU POKARMOWEGO W LATACH 2005 - 2009<br />
FUNGI ISOLATED FROM THE STOOL IN PATIENTS WITH GASTROINTESTINAL<br />
DISORDERS IN 2005 - 2009<br />
Zakład Mykologii Katedry Mikrobiologii Collegium Medicum UJ w Krakowie<br />
STRESZCZENIE<br />
Wyniki 2242 mikologicznych badań kału pacjentów<br />
z nieswoistymi dolegliwościami ze strony przewodu<br />
pokarmowego przeanalizowano pod kątem składu gatunkowego<br />
wyizolowanej metodą hodowli mikroflory<br />
grzybiczej, częstości izolowania poszczególnych gatunków<br />
w ilości wskazującej na zaburzenie równowagi<br />
mikrobiologicznej flory jelita grubego oraz oceny wrażliwości<br />
szczepów na leki przeciwgrzybicze. Obecność<br />
grzybów stwierdzono w 61,5% badanych próbek. Skład<br />
wyizolowanej mikroflory grzybiczej był następujący:<br />
C. albicans - 70,9% izolatów, Candida non-albicans<br />
- 20,8% (w tym m. in. C. krusei 3,4%, C. parapsilosis<br />
1,9%, C. glabrata 1,6 %), inne rodzaje – 8,3% (w tym<br />
m. in. S. cerevisiae 5,6% izolatów, Geotrichum sp.<br />
1,2%, Trichosporon sp. 1,0%). Wyniki półilościowej<br />
oceny intensywności wzrostu grzybów z kału wykazały,<br />
że w 20,8% przypadków wystąpiło zaburzenie<br />
równowagi mikrobiologicznej flory jelit. W badaniach<br />
wrażliwości wyizolowanych szczepów Candida za<br />
pomocą Fungitestu, stwierdzono niższą wrażliwość na<br />
pochodne azolowe niż na amfoterycynę B i 5-fluorocytozynę.<br />
Stosunkowo często izolowano wśród gatunków<br />
Candida non-albicans szczepy o obniżonej wrażliwości<br />
lub oporne na leki przeciwgrzybicze.<br />
Słowa kluczowe: grzyby, Candida, badania kału<br />
ABSTRACT<br />
The mycological examination of 2242 stool specimens<br />
sampled form patients with non-specific gastrointestinal<br />
tract ailments was focused on the spectrum of<br />
fungal species isolated in culture, the frequency of isolation<br />
of the particular species high enough to indicate<br />
microbiological imbalance in the gut flora as well as<br />
evaluation of the fungal susceptibility to the antifungal<br />
agents. Fungal presence was detected in 61.5% of<br />
the specimens tested. The fungal flora isolated was as<br />
follows: C. albicans 70.9% of the isolates, Candida<br />
non-albicans 20.8% (including C krusei 3.40%, C.<br />
parapsilosis 1.88%, C. glabrata 1.59%), other genera<br />
8.34% (including S. cerevisiae 5.58%, Geotrichum sp.<br />
1.16%, and Trichosporon sp. 1.01%). The results of<br />
semiquantitative evaluation of the intensity of growth of<br />
the fungi isolated from the stool revealed that imbalance<br />
in the gut flora occured in 20.8% of the cases. Candida<br />
strains tested using Fungitest were less susceptible to<br />
azoles than to amphotericin B and 5-fluorocytosine.<br />
Decreased susceptibiliy or resistance to antimycotics<br />
was relatively often found among Candida non-albicans<br />
strains.<br />
Key words: fungi, Candida, analysis of stool<br />
Wstęp<br />
Mikologiczne badanie kału ma istotną wartość<br />
w diagnostyce zaburzeń równowagi biocenozy jelit<br />
oraz w diagnostyce grzybic przewodu pokarmowego.<br />
Dotyczy to wypadków, gdy klinicznym objawom<br />
nieprawidłowego funkcjonowania przewodu pokarmowego<br />
towarzyszy obfite występowanie w kale tych<br />
gatunków grzybów, które u zdrowych ludzi wchodzą<br />
w skład prawidłowej komensalnej mikroflory jelitowej,<br />
ale w proporcjonalnie niewielkiej ilości. W niniejszej<br />
pracy przedstawiono wyniki retrospektywnej analizy<br />
pięcioletniego okresu badań mikologicznych kału pacjentów<br />
z dolegliwościami przewodu pokarmowego.<br />
Celem pracy było ustalenie składu gatunkowego mikroflory<br />
grzybiczej i ocena częstości izolowania grzybów<br />
z kału badanej populacji pacjentów w ilości wskazującej<br />
na potencjalną rolę tych gatunków w wywoływaniu<br />
grzybic przewodu pokarmowego. Dokonano ponadto<br />
oceny wrażliwości wyizolowanych szczepów grzybów<br />
z rodzaju Candida na leki przeciwgrzybicze.
314 Anna B Macura, Jadwiga Witalis<br />
Nr 2<br />
Materiał i Metody<br />
Analizowano 2242 wyniki badań mikologicznych<br />
kału pacjentów, którzy byli diagnozowani w Zakładzie<br />
Mykologii Katedry Mikrobiologii CM UJ w Krakowie<br />
w latach 2005-2009 z powodu nieswoistych dolegliwości<br />
przewodu pokarmowego (bóle brzucha, wzdęcia,<br />
biegunki).<br />
Charakterystyka objętych badaniem pacjentów:<br />
53% płci żeńskiej i 47% płci męskiej w wieku od 18.<br />
dnia życia do 92. roku życia. Analizowano 173 badania<br />
noworodków i niemowląt poniżej 12. miesiąca życia,<br />
545 dzieci w wieku od 1 do 3 lat, 381 starszych dzieci<br />
w wieku od 4 do 10 lat, 392 badania nastolatków i tzw.<br />
młodych dorosłych w wieku od 11 do 30 lat, 477 badań<br />
osób z grupy od 31 do 59 lat i 153 badania osób w wieku<br />
powyżej 60. roku życia.. W 121 przypadkach brak było<br />
danych na temat wieku pacjentów.<br />
Szczepy grzybów izolowano i identyfikowano na<br />
podstawie cech fenotypowych zgodnie z przyjętymi<br />
zasadami diagnostyki mikologicznej (1). Półilościowej<br />
oceny intensywności wzrostu hodowli dokonywano<br />
w oparciu o stosowaną w pracowni diagnostycznej<br />
Zakładu Mykologii CM UJ metodykę posiewu kału<br />
(na płytce Petriego o średnicy 90 mm z podłożem Sabourauda<br />
z chloramfenikolem) w ilości mieszczącej się<br />
w oczku ezy wykalibrowanej na 10 μl. Wzrost wyizolowanych<br />
szczepów grzybów oceniano wg czteropunktowej<br />
skali: 1 punkt - pojedyncze kolonie, 2 punkty - słaby<br />
wzrost (kilkanaście kolonii), 3 punkty - średni wzrost<br />
(kilkadziesiąt kolonii), 4 punkty - obfity wzrost zlewny.<br />
Oceniono wrażliwość wyizolowanych z kału<br />
szczepów z rodzaju Candida na 6 leków przeciwgrzybicznych<br />
(AMB – amfoterycyna B, 5FC – 5-fluorocytozyna,<br />
MIK – mikonazol, KET – ketokonazol,<br />
ITR – itrakonazol, FLU- flukonazol). Użyty w pracy<br />
komercyjny test FUNGITEST (Bio-Rad) uznany jest<br />
za przydatny do badania wrażliwości grzybów na leki<br />
przeciwgrzybicze na podstawie porównania wyników<br />
z rekomendowaną przez Clinical Laboratory Standard<br />
(CLS) metodą mikro-rozcieńczeń (2).<br />
Wyniki<br />
Z ogólnej liczby 2242 badań mykologicznych kału<br />
pacjentów z dolegliwościami przewodu pokarmowego,<br />
grzyby wyhodowano w 1378 przypadkach (61,5%),<br />
z czego 743 (62,7%) u kobiet i 635 (60,1%) u mężczyzn.<br />
W 91,7% dodatnich wyników wyodrębniono<br />
grzyby z rodzaju Candida, najczęściej gatunek Candida<br />
albicans (70,9%). W 20,8% wyników dodatnich<br />
stwierdzono inne gatunki z rodzaju Candida (Candida<br />
non-albicans). Izolacje dwugatunkowe (najczęściej<br />
C. albicans + C. krusei i C. albicans + S. cerevisiae)<br />
stanowiły 3,1 % badań z dodatnimi wynikami. Tabela I<br />
przedstawia szczegółowe dane dotyczące częstości<br />
izolacji poszczególnych gatunków grzybów. Tabela II<br />
zawiera zestawienie wyników badań diagnostycznych<br />
pod kątem półilościowej oceny wzrostu wyizolowanych<br />
grzybów. U pacjentów obu płci procentowy udział hodowli<br />
z najwyższymi ocenami punktowymi (3 i 4) pod<br />
względem intensywności wzrostu grzybów był zbliżony<br />
(19,5% u kobiet, 22,4 % u mężczyzn). Zwracają na<strong>tom</strong>iast<br />
uwagę różnice w odniesieniu do poszczególnych<br />
gatunków izolowanych grzybów. Gatunek C. glabrata<br />
najczęściej z wszystkich dawał obfity i średnio obfity<br />
wzrost (40 % hodowli z oceną punktową 3 i 4), w przeciwieństwie<br />
do Geotrichum sp. i Trichosporon sp. (brak<br />
intensywnego wzrostu w ponad 90% hodowli). Gatunek<br />
Tabela I. Grzyby wyizolowane z kału pacjentów, diagnozowanych<br />
w Zakładzie Mykologii w latach 2005-<br />
2009 z powodu nieswoistych dolegliwości układu<br />
pokarmowego<br />
Table I. Fungi isolated from the stool in patients with nonspecific<br />
gastrointestinal ailments diagnosed at the<br />
Dept. of Mycology in the years 2005-2009<br />
Kobiety Mężczyźni Łącznie<br />
Ogólna liczba badań kału 1185 1057 2242<br />
Liczba dodatnich wyników<br />
743<br />
(62,7 %)<br />
635<br />
(60,1 %)<br />
1378<br />
(61,5 %)<br />
Częstość izolacji<br />
poszczególnych gatunków:<br />
Candida albicans<br />
546 431 977<br />
(73,5 %) (67,9 %) (70,9 %)<br />
Gatunki Candida nonalbicans<br />
142<br />
(19,1 %)<br />
144<br />
(22,7 %)<br />
286<br />
(20,8 %)<br />
w tym:<br />
Candida krusei 21 26 47 (3,4 %)<br />
Candida parapsilosis 10 16 26 (1,9 %)<br />
Candida glabrata 18 4 22 (1,6 %)<br />
Candida tropicalis 4 5 9 (‹ 1 %)<br />
Candida inconspicua 1 3 4 (‹ 1 %)<br />
Candida kefyr 0 3 3 (‹ 1 %)<br />
Candida guilliermondii 1 1 2 (‹ 1 %)<br />
Candida famata 1 0 1 (‹ 1 %)<br />
Candida lusitaniae 0 1 1 (‹ 1 %)<br />
Candida stellatoidea 0 1 1 (‹ 1 %)<br />
Candida sp. 86 84 170 (12,3 %)<br />
Łącznie grzyby z rodzaju<br />
Candida<br />
688<br />
(92,6 %)<br />
575<br />
(90,6 %)<br />
1263<br />
(91,7 %)<br />
Grzyby z rodzajów innych<br />
niż Candida<br />
55<br />
(7,4 %)<br />
60<br />
(9,4 %)<br />
115<br />
(8,3 %)<br />
w tym:<br />
Saccharomyces cerevisiae 41 36 77 (5,6 %)<br />
Geotrichum sp. 6 10 16 (1,2 %)<br />
Trichosporon sp. 6 8 14 (1,0 %)<br />
Aspergillus sp. 1 2 3 (‹ 1 %)<br />
Rhizopus sp. 1 1 2 (‹ 1 %)<br />
Rhodotorula 0 2 2 (‹ 1 %)<br />
Penicillium sp. 0 1 1 (‹ 1 %)
Nr 2<br />
Grzyby izolowane z kału pacjentów 315<br />
Tabela II. Półilościowa ocena intensywności wzrostu grzybów, wyizolowanych z kału pacjentów<br />
Table II. Semiquantitative evaluation of the growth of fungi isolated from the patients’ stool<br />
Udział izolacji z poszczególnymi ocenami punktowymi w<br />
ogólnej puli badań z dodatnimi wynikami:<br />
Ocena intensywności wzrostu hodowli grzybów<br />
w skali punktowej od 1 do 4*<br />
1<br />
punkt<br />
2<br />
punkty<br />
3<br />
punkty<br />
4<br />
punkty<br />
Razem<br />
(1+2)<br />
Razem<br />
(3+4)<br />
u kobiet 237<br />
(31,9 %)<br />
361<br />
(48,6 %)<br />
108<br />
(14,5 %)<br />
37<br />
(5,0 %)<br />
598<br />
(80,5 %)<br />
145<br />
(19,5 %)<br />
u mężczyzn 204<br />
(32,1 %)<br />
289<br />
(45,5 %)<br />
98<br />
(15,4 %)<br />
44<br />
(7,0 %)<br />
493<br />
(77,6 %)<br />
142<br />
(22,4 %)<br />
w badanej populacji łącznie 441<br />
(32,0 %)<br />
650<br />
(47,2 %)<br />
206<br />
(14,8 %)<br />
81<br />
(6,0 %)<br />
1091<br />
(79,2 %)<br />
287<br />
(20,8 %)<br />
Udział hodowli z poszczególnymi ocenami punktowymi<br />
w przypadku najczęściej izolowanych gatunków grzybów:<br />
Candida albicans 32,4 % 50,5 % 13,0 % 4,1 % 82,9 % 17,1 %<br />
Candida glabrata 32,0 % 28,0 % 16,0 % 24,0 % 60,0 % 40,0 %<br />
Candida krusei 43,5 % 39,1 % 15,2 % 2,2 % 82,6 % 17,4 %<br />
Candida parapsilosis 34,6 % 38,5 % 15,4 % 11,5 % 73,1 % 26,9 %<br />
Geotrichum sp. 50,0 % 43,8 % 6,2 % 0 93,8 % 6,2 %<br />
Saccharomyces cerevisiae 41,6 % 27,3 % 12,9 % 18,2 % 68,9 % 31,1 %<br />
Trichosporon sp. 42,9 % 50,0 % 7,1 % 0 92,9 % 7,1 %<br />
* Skala oceny ilościowej: 1 punkt – pojedyncze kolonie, 2 punkty – słaby wzrost, 3 punkty – średni wzrost, 4 punkty – silny<br />
wzrost<br />
Tabela III. Lekowrażliwość grzybów z rodzaju Candida, wyizolowanych z kału pacjentów, oceniona Fungitestem<br />
Table III. Drug susceptiblity of Candida fungi isolated from the patients’ stool and avaluated using the Fungitest<br />
Liczba izolacji i procentowy udział szczepów grzybów wrażliwych (W),<br />
średniowrażliwych (S) i opornych (O) na leki<br />
AMB – amfoterycyna B, 5FC - 5-fluorocytozyna, B, MIK – mikonazol, KET – ketokonazol, ITR – itrakonazol,<br />
FLU – flukonazol<br />
Gatunek<br />
AMB 5FC MIK KET ITR FLU<br />
Liczba testów<br />
Candida albicans 810<br />
Candida<br />
non-albicans<br />
w tym:<br />
242<br />
W S O W S O W S O W S O W S O W S O<br />
794<br />
*98,0<br />
13<br />
*1,6<br />
214 15<br />
*88,4 *6,2<br />
3<br />
*0,4<br />
13<br />
*5,3<br />
803<br />
*99,2<br />
181<br />
*74,8<br />
5<br />
*0,6<br />
51<br />
*21,0<br />
2<br />
*0,2<br />
10<br />
*4,2<br />
759<br />
*93,7<br />
112<br />
46,3<br />
51<br />
*6,3<br />
125<br />
51,7<br />
0<br />
5<br />
*2,0<br />
806<br />
*99,5<br />
208<br />
*86,0<br />
4<br />
*0,5<br />
31<br />
*12,8<br />
0<br />
3<br />
*1,2<br />
535 269<br />
*66,1 *33,2<br />
88 146<br />
*36,4 *60,3<br />
6<br />
*0,7<br />
8<br />
*3,3<br />
791<br />
*97,7<br />
174<br />
*71,9<br />
18<br />
*2,2<br />
56<br />
*23,1<br />
C. famata 1 0<br />
1 1<br />
1<br />
1<br />
1 1<br />
0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
*100 *100<br />
*100<br />
*100<br />
*100 *100<br />
0 0<br />
C. glabrata 22<br />
20 2 20 2 14 8 18 4 3 16 3 13 8<br />
0<br />
0<br />
0<br />
0<br />
*90,9 *9,1 *90,9 *9,1 *63,6 *36,4 *81,8 *18,2 *13,6 *72,8 *13,6 *59,1 *36,4<br />
C. guilliermondii 2<br />
2<br />
2<br />
2 1 1<br />
2 2<br />
0 0 0 0 0 0<br />
0 0 0<br />
*100<br />
*100<br />
*100 *50 *50<br />
*100 *100<br />
0 0<br />
C. inconspicua 4<br />
3 1 1 2 1 4 4<br />
4<br />
4<br />
0<br />
0 0 0 0 0 0 0<br />
*75,0 *25,0 *25,0 *50,0 *25,0 *100 *100<br />
*100<br />
*100<br />
0<br />
C. kefyr 3<br />
2 1 2 1 3<br />
3<br />
2 1 3<br />
0<br />
0 0 0 0 0<br />
0<br />
*66,7 *33,3 *66,7 *33,3 *100<br />
*100<br />
*66,7 *33,3 *100<br />
0 0<br />
C. krusei 44<br />
33 4 7 7 30 7 3 39 2 23 19 2 4 39 1 5 29<br />
*75,0 *9,1 *15,9 *15,9 *68,2 *15,9 *6,8 *88,6 *4,6 *52,3 *43,1 *4,6 *9,1 *88,6 *2,3 *11,4 *65,9<br />
C. parapsilosis 16<br />
12 3 1 14 2 3 12 1 16<br />
4 12 15 1<br />
0<br />
0 0<br />
0<br />
*75,0 *18,8 *6,2 *87,5 *12,5 *18,8 *75,0 *6,2 *100<br />
*25,0 *75,0 *93,8 *6,2<br />
0<br />
C. stellatoidea 1<br />
1<br />
1<br />
1 1<br />
1<br />
1<br />
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
*100<br />
*100<br />
*100 *100<br />
*100<br />
*100<br />
0 0<br />
C. tropicalis 9<br />
7 1 1 9<br />
2 7 9<br />
3 5 1 8<br />
0 0<br />
0 0 0<br />
*77,8 *11,1 *11,1 *100<br />
*22,2 *77,8 *100<br />
*33,3 *55,6 *11,1 *88,9<br />
0<br />
Candida sp. 140<br />
134 3 3 124 14 2 86 52 2 132 7 1 71 66 3 126 14<br />
*95,8 *2,1 *2,1 *88,6 *10,0 *1,4 *61,4 *37,1 *1,5 *94,3 *5,0 *0,7 *50,8 *47,1 *2,1 *90,0 *10,0<br />
0<br />
* częstość diagnozowania określonej wrażliwości szczepu na leki w stosunku do ogólnej liczby wykonanych testów [%]<br />
1<br />
*0,1<br />
12<br />
*5,0<br />
1<br />
*4,5<br />
10<br />
*22,7<br />
1<br />
*11,1
316 Anna B Macura, Jadwiga Witalis<br />
Nr 2<br />
dominujący pod względem częstości izolacji, tzn. C.<br />
albicans, cechował skąpy wzrost w 82,9% hodowli<br />
(ocena punktowa 1 i 2), obfity wzrost z oceną 4 punktów<br />
stwierdzono tylko w 4,1% izolatów tego grzyba.<br />
W poszczególnych przedziałach wieku częstości<br />
izolacji grzybów z kału kształtowały się następująco:<br />
u noworodków i niemowląt - 35,8%, u dzieci w wieku<br />
od 1 do 3 lat - <strong>64</strong>,8%, u dzieci w wieku od 4 do 10 lat -<br />
51,7%, u nastolatków i młodych dorosłych, tj. w wieku<br />
od 11 do 30 lat - 61,0%, u osób w średnim wieku, tj.<br />
od 31 do 59 roku życia - <strong>64</strong>,8% i u osób w wieku powyżej<br />
60 roku życia - 82,4 %. Stwierdzono zatem, że<br />
w częstości izolacji grzybów z kału istnieje tendencja<br />
wzrostowa zależna od wieku.<br />
W tabeli III przedstawiono lekowrażliwość szczepów<br />
grzybów z rodzaju Candida wyizolowanych<br />
z kału. Stwierdzono niższą wrażliwość Candida na<br />
pochodne azolowe (MIK, KET, ITR, FLU) niż na<br />
inne leki przeciwgrzybicze (AMB, 5FC). Częstość<br />
izolacji szczepów Candida non-albicans wrażliwych<br />
na badane leki była niższa w porównaniu z C. albicans.<br />
Zwraca uwagę ich ogólnie niska wrażliwość na itrakonazol<br />
(średnio tylko 36,4% wrażliwych szczepów<br />
w tej grupie) i mikonazol (46,3%). Wśród badanych 44<br />
szczepów C. krusei tylko 3 wykazały pełną wrażliwość<br />
na mikonazol, a 4 na itrakonazol, podobnie C. parapsilosis<br />
– na 16 szczepów wykryto odpowiednio: tylko<br />
3 i 4 wrażliwe szczepy.<br />
Dyskusja<br />
Wyniki naszych badań zgodne są z powszechną<br />
opinią, że C. albicans jest dominującym gatunkiem<br />
grzyba w komensalnej mikroflorze przewodu pokarmowego<br />
człowieka. Wiadomo, że ten gatunek jest też<br />
najczęstszym czynnikiem etiologicznym kandydozy.<br />
Jednakże coraz większy udział w patogenezie grzybic<br />
narządowych i uogólnionych mają gatunki Candida<br />
non-albicans (3 – 13). Z naszej analizy spektrum gatunkowego<br />
grzybów w kale wynika, że 70,9% izolatów<br />
stanowi C. albicans, na<strong>tom</strong>iast stosunkowo duży<br />
ich procent stanowią gatunki Candida non-albicans<br />
(20,8%). To uzasadnia potrzebę dalszych badań tych<br />
grzybów, jako potencjalnych czynników etiologicznych<br />
grzybic przewodu pokarmowego, ze szczególnym<br />
zwróceniem uwagi na gatunki: C. glabrata (z powodu<br />
tendencji do występowania w obfitej ilości) i C. krusei<br />
(z uwagi na wysoki odsetek szczepów opornych na leki).<br />
W przypadku prawidłowego składu endogennej flory<br />
bakteryjnej, w warunkach fizjologicznych, obecność<br />
niewielkiej ilości grzybów w przewodzie pokarmowym<br />
nie jest grzybicą. Aby się ona rozwinęła, muszą zaistnieć<br />
warunki predysponujące, takie jak antybiotykoterapia<br />
czy immunosupresja. Zwiększenie się ilości grzybów<br />
w przewodzie pokarmowym bywa czynnikiem inicjującym<br />
ich kolonizację, adherencję i w następstwie<br />
prowadzi do rozwoju grzybicy.<br />
Przyjęte kryteria oceny intensywności wzrostu hodowli<br />
pozwoliły oszacować, jak często grzyby występowały<br />
w kale w ilości wskazującej na ich potencjalną rolę<br />
w wywoływaniu zaburzeń funkcjonowania przewodu<br />
pokarmowego. Obfite i średnio obfite ilości grzybów<br />
w kale świadczą o zachwianiu równowagi fizjologicznej<br />
biocenozy jelita grubego. W badanej przez nas populacji<br />
średnio obfity wzrost grzybów stwierdzono w 14,8%<br />
wyników dodatnich, a wzrost zlewny w 6%, co stanowi<br />
łącznie 20,8% wyników dodatnich.<br />
Dolegliwości u pacjentów zostały zdefiniowane<br />
przez lekarzy kierujących jako nieswoiste, ponieważ<br />
badania w kierunku obecności grzybów zostały wykonane<br />
po wykluczeniu innych potencjalnych przyczyn.<br />
W wywiadzie chorobowym pacjentów nie było<br />
informacji sugerujących ich przynależność do grupy<br />
podwyższonego ryzyka wystąpienia grzybicy.<br />
W ostatnich dekadach, dzięki rozwojowi genomiki,<br />
metod diagnostycznych i technik analiz epidemiologicznych,<br />
dużo uwagi poświęca się tzw. „wyłaniającym<br />
się patogenom” tj. nowym czynnikom etiologicznym<br />
chorób („emerging” i „re-emerging pathogens”) (14).<br />
Podłożem obserwowanych zmian w spektrum czynników<br />
etiologicznych grzybic, jest zapewne głównie<br />
selekcja szczepów opornych. W tym kontekście uzasadnione<br />
jest dokonywanie takich, jak przedstawiana w<br />
naszej pracy w odniesieniu do kału, okresowych analiz<br />
wrażliwości na leki szczepów izolowanych z różnych<br />
materiałów klinicznych, co przyczyni się do możliwości<br />
prognozowania rozwoju zakażeń grzybiczych.<br />
Uzyskane przez nas wyniki potwierdzają przydatność<br />
w diagnostyce mikologicznej metody badania<br />
kału. Należy podkreślić, że jej wielkimi zaletami są:<br />
dostępność, niski koszt i nieinwazyjność, ale trzeba<br />
też pamiętać o ograniczeniach w interpretacji wyników.<br />
Grzyby, dostające się do przewodu trawiennego<br />
wraz z pokarmem, mogą jako flora przejściowa tylko<br />
pasażować przez przewód pokarmowy, nie adherując<br />
do ścian jelita. I na odwrót - może być brak w kale komórek<br />
grzybów, które w różnych odcinkach przewodu<br />
pokarmowego tworzą miejscowe ogniska inwazji (4).<br />
Z tego względu mikologiczne badanie kału służy de<br />
facto do ustalenia przybliżonego składu grzybiczej<br />
komponenty mikroflory jelita grubego i szacunkowej<br />
oceny stanu równowagi biocenozy tego odcinka przewodu<br />
pokarmowego.<br />
wnioski<br />
1. Należy kontynuować badania pod kątem roli gatunków<br />
Candida non-albicans jako potencjalnych
Nr 2<br />
Grzyby izolowane z kału pacjentów 317<br />
czynników etiologicznych grzybic przewodu pokarmowego.<br />
2. Izolacje grzybów z kału w ilościach diagnostycznie<br />
znamiennych wskazują, że u części badanych pacjentów<br />
(ok. 20%) dolegliwości przewodu pokarmowego<br />
mogły być związane z grzybiczą komponentą<br />
biocenozy jelit<br />
3. W przypadku izolacji z materiału klinicznego szczepów<br />
grzybów Candida non-albicans szczególnie<br />
ważne jest wykonanie testu ich wrażliwości na leki<br />
przeciwgrzybicze w celu zastosowania u pacjenta<br />
terapii celowanej. Terapia empiryczna lub nawet<br />
oparta wyłącznie na identyfikacji szczepu grzyba,<br />
bez oznaczenia lekowrażliwości może prowadzić<br />
do niepowodzeń terapeutycznych i dalszej selekcji<br />
szczepów opornych na leki przeciwgrzybicze.<br />
PIŚMIENNICTWO<br />
1. Pawlik B, Macura AB. Diagnostyka laboratoryjna w mikologii.<br />
w: Baran E, red. Zarys Mikologii Lekarskiej.<br />
Wrocław: VOLUMED; 1998:541-571.<br />
2. Kate GD i in. Comparative Evaulation of FUNGITEST<br />
and Broth Microdilution Methods for Antifungal Drug<br />
Susceptibility Testing of Candida Species and Cryptococcus<br />
neoformans. J Clin Microbiol 1998;36,4:926-930.<br />
3. Budak A. Grzybice przewodu pokarmowego. W: Baran<br />
E, red. Zarys Mikologii Lekarskiej. Wrocław: VOLU-<br />
MED; 1998:393-402.<br />
4. Kurnatowski M. Grzybice układu trawiennego. W: Kurnatowska<br />
A, Kurnatowski P, red. Mikologia medyczna.<br />
Łódź: Wyd. PROMEDI; 2006:247-2<strong>64</strong>.<br />
5. Pawlik B, Macura AB, Białek-Kaleta J. Występowanie<br />
grzybów w kale u dzieci. Med Dośw Mikrobiol<br />
2002;54:273-279.<br />
6. Dynowska M, i in. Godne uwagi gatunki grzybów izolowane<br />
z przewodu pokarmowego osób poddanych endoskopii<br />
– badania rekonesansowe. Mik Lek 2008;15,2:80-<br />
83.<br />
7. Stencel-Gabriel K, i in. Kolonizacja przewodu pokarmowego<br />
niemowląt grzybami drożdżopodobnymi. Mik<br />
Lek 2006;13,4:281-283.<br />
8. Szczepaniak W, Zawirska A, Adamski Z. Rola grzybów<br />
drożdżopodobnych rodzaju Candida w etiopatogenezie<br />
wybranych schorzeń przewodu pokarmowego. Now Lek<br />
2004;73,6:475-478.<br />
9. Tasic S, i in. Recurrent intestinal candidosis. ACTA FAC<br />
MED NAISS 2008; 25,4:189-193.<br />
10. Latour M, i in. The pathogenetic significance of intestinal<br />
Candida colonization – A systematic review from<br />
an interdisciplinary and environmental medical point of<br />
view. Int J Hyg Environ Health 2002;205:257-268.<br />
11. Donskey CJ. The Role of the Intestinal Tract as a Reservoir<br />
and Source for Transmission of Nosocomial<br />
Pathogens. Clin Infect Dis 2004;39:219-226.<br />
12. Cybulski Z, i in. Porównanie lekowrażliwości szczepów<br />
C. glabrata, C. tropicalis, C. parapsilosis, C. krusei i C.<br />
kefyr izolowanych z różnych źródeł. Wsp Onkol 2003;<br />
7,6:404-409.<br />
13. Capoor MR, i in. Emergence of Non-albicans Candida<br />
Species and Antifungal Resistance in a Tertiary care<br />
Hospital. Jpn J Infect Dis 2005; 58:344-348.<br />
14. Szkaradkiewicz A. Ewolucyjność drobnoustrojów. Wyłaniające<br />
się patogeny. Now Lek 2004;73,6:469-474<br />
Otrzymano: 25.01.<strong>2010</strong> r.<br />
Zaakceptowano do druku: 20.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Adres do korespondencji:<br />
Prof. dr hab. n. med. Anna B. Macura<br />
Zakład Mykologii Katedry Mikrobiologii CM UJ<br />
ul. Czysta 18, 31-121 Kraków<br />
tel. 012 / 633-08-77, fax: 012/ 423-39-24<br />
e-mail: mbmacura@cyf-kr.edu.pl
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 319 - 322<br />
Skuteczność szczepień<br />
Magdalena M Dąbrowska, Robert Flisiak<br />
SKUTECZNOŚĆ I BEZPIECZEŃSTWO SZCZEPIENIA PRZECIW ŻÓŁTEJ<br />
GORĄCZCE OSÓB WYJEŻDŻAJĄCYCH NA TERENY ENDEMICZNE<br />
EFFICACY AND SAFETY OF VACCINATION AGAINST YELLOW FEVER<br />
OF PERSONS TRAVELING TO ENDEMIC AREAS<br />
Klinika Chorób Zakaźnych i Hepatologii Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku<br />
STRESZCZENIE<br />
Cel: Ocena skuteczności szczepienia przeciw żółtej<br />
gorączce u osób wyjeżdżających na tereny endemiczne,<br />
częstości występowania niepożądanych odczynów poszczepiennych<br />
oraz analiza zmian poziomu ochronnych<br />
przeciwciał neutralizujących w zależności od czasu po<br />
przebytym szczepieniu.<br />
Metody: Badaniami objęto 53 osoby (25 mężczyzn i<br />
28 kobiet; w wieku średnio 43,5 roku) planujące podróż<br />
na tereny endemicznego występowania żółtej gorączki.<br />
Zalecane szczepienia przeprowadzono w Poradni Chorób<br />
Tropikalnych i Punkcie Szczepień Kliniki Chorób<br />
Zakaźnych i Hepatologii w Białymstoku w latach<br />
2004-2008. W 2009 roku oznaczono poziom swoistych<br />
przeciwciał ochronnych przeciw żółtej gorączce metodą<br />
seroneutralizacji.<br />
Główne obserwacje i Wyniki: Żadna z osób nie<br />
zgłosiła miejscowych ani ogólnych niepożądanych<br />
odczynów poszczepiennych. U czterech badanych osób<br />
(7,5%) stwierdzono brak ochronnego miana przeciwciał<br />
neutralizujących. Na obecność oraz wysokość odpowiedzi<br />
poszczepiennej nie miała wpływu płeć ani obecność<br />
jakichkolwiek chorób przewlekłych. Nie stwierdzono<br />
również istotnych korelacji pomiędzy poziomem<br />
przeciwciał neutralizujących a wiekiem (p=0,84) czy<br />
też czasem, jaki upłynął od momentu szczepienia do<br />
momentu badania (p=0,83).<br />
Wnioski: Aktualnie zalecana i stosowana szczepionka<br />
przeciw żółtej gorączce wykazuje bardzo wysoki<br />
poziom bezpieczeństwa i skuteczności. Odpowiedź poszczepienną<br />
uzyskuje się u ponad 92% zaszczepionych<br />
osób. Wydaje się być ona trwała, niezależna od czasu,<br />
jaki upłynął od momentu zaszczepienia oraz od innych<br />
analizowanych czynników.<br />
Słowa kluczowe: żółta gorączka, szczepienie, skuteczność,<br />
przeciwciała neutralizujące<br />
ABSTRACT<br />
Aim: To asses the yellow fever effectiveness in<br />
persons traveling to the endemic regions, and the frequency<br />
of adverse events related to vaccine as well as<br />
the change of neutralizing antibodies in time.<br />
Methods: Fifty three persons (25 males and 28<br />
females, mean 43.5 years) vaccinated against yellow<br />
fever in 2004-2008 were involved to the study. In 2009<br />
the level of serum anti-yellow fever antibodies was<br />
measured by neutralization test.<br />
Main observation and Results: None of studied<br />
person demonstrated adverse events related to yellow<br />
fever vaccine. Four subjects (7.5%) did not respond<br />
appropriately to the vaccine. There was no correlation<br />
between the level of neutralizing antibodies and gender,<br />
age, co-morbidities presence and duration of time after<br />
vaccination.<br />
Conclusions: Currently used anti-yellow fever<br />
vaccine demonstrates high level of efficacy and safety.<br />
Above 92% of studied persons had protective level of<br />
neutralizing antibodies. Moreover, the postvaccinal<br />
response seems to be long-term and does not depend on<br />
time period from vaccination or other factors.<br />
Key words: yellow fever, vaccination, effectiveness,<br />
neutralizing antibodies
320 Magdalena M Dąbrowska, Rober Flisiak<br />
Nr 2<br />
WSTĘP<br />
Wirus żółtej gorączki należy do rodziny Flaviviridae,<br />
a jego głównym wektorem jest komar Aedes<br />
egypti. Wirus, po dostaniu się do organizmu człowieka<br />
wraz ze śliną komara, wykazuje tropizm zarówno<br />
w kierunku dojrzałych, jak i niedojrzałych komórek<br />
dendrytycznych. Początkowo namnaża się w skórze<br />
w miejscu wkłucia, a następnie (w ciągu kolejnych 24<br />
godzin) w okolicznych węzłach chłonnych, śledzionie,<br />
wątrobie, nerkach i szpiku kostnym. Okres wylęgania<br />
choroby trwa od 3 do 6 dni. Około 10% zakażeń przebiega<br />
bezobjawowo. Zakażenia objawowe mają jednolub<br />
dwufazowy przebieg. W pierwszej fazie choroby<br />
obserwuje się gorączkę, bóle głowy i mięśni, ogólne<br />
osłabienie, jadłowstręt, biegunkę i wymioty. Zwykle<br />
po 3-4 dniach stan chorego ulega poprawie, a objawy<br />
choroby ustępują. Jednakże u 15% chorych, pomimo<br />
aktywacji układu immunologicznego, rozwija się druga,<br />
toksyczna faza choroby. U osób tych, po około 24-godzinnym<br />
okresie remisji i spadku gorączki, dochodzi do<br />
szybko narastającej żółtaczki z towarzyszącymi bólami<br />
brzucha. Postępująca skaza krwotoczna doprowadza do<br />
krwawienia z oczu, dziąseł, dróg oddechowych, dróg<br />
moczowych i przewodu pokarmowego. Uszkodzeniu<br />
wątroby towarzyszy narastająca niewydolność nerek<br />
oraz objawy uszkodzenia OUN, aż do śpiączki włącznie<br />
(1). Brak jest leczenia przyczynowego, stosuje się<br />
głównie postępowanie objawowe. Śmiertelność wynosi<br />
20-70%.<br />
Ryzyko zachorowania na żółtą gorączkę istnieje<br />
w 33 krajach afrykańskich, 9 krajach Ameryki Południowej<br />
i na wielu wyspach karaibskich. Ogólnie przyjmuje<br />
się, że rejony endemiczne usytuowane są pomiędzy 20 0<br />
szerokości południowej a 10 0 szerokości północnej. Do<br />
krajów o największym ryzyku wystąpienia zachorowania<br />
należą: w Afryce - Benin, Burkina Faso, Wybrzeże<br />
Kości Słoniowej, Gambia, Ghana, Gwinea, Gwinea-<br />
-Bissau, Liberia, Mali, Mauretania, Nigeria, Senegal,<br />
Sierra Leone i Togo, a w Ameryce Południowej – Boliwia,<br />
Brazylia, Ekwador i Peru (2). Dotychczas nie<br />
odnotowano zachorowań w Azji, pomimo obecności<br />
odpowiedniego wektora i rezerwuaru. W Europie i w<br />
Stanach Zjednoczonych, według danych Centers for<br />
Disease Control and Prevention (3, 4), w ostatnim stuleciu<br />
odnotowano jedynie pojedyncze, importowane<br />
z terenów endemicznych przypadki zachorowań na żółtą<br />
gorączkę. Dane WHO wskazują jednak na stopniowy<br />
światowy wzrost zagrożenia żółtą gorączką, głównie<br />
ze względu na ocieplenie klimatu i nasilenie turystyki<br />
międzynarodowej – aktualnie tereny endemicznie odwiedza<br />
około 3 mln turystów rocznie (5).<br />
Ze względu na brak leczenia przyczynowego,<br />
jedynym sposobem zmniejszenia zachorowalności<br />
i śmiertelności na żółta gorączkę jest nadal czynne<br />
uodpornienie. Aktualnie stosowana szczepionka<br />
17D (Stamaril ® , YF-Vax ® , Arilvax ® ), znana jest od<br />
ponad 70 lat, a szeroko stosowana i zalecana przez<br />
WHO w profilaktyce od ponad 50 lat. Szczepionka<br />
ta zawiera żywe, atenuowane szczepy wirusa żółtej<br />
gorączki: 17D204, 17DD i 17D-213, a podawana jest<br />
podskórnie lub domięśniowo, jednorazowo, w dawce<br />
0,5 ml, dzieciom powyżej 9 miesiąca życia i dorosłym.<br />
Można ją podawać jednocześnie z innymi szczepionkami<br />
zabitymi i żywymi, a jedynym wyjątkiem jest<br />
szczepionka przeciwko cholerze, z którą należy się<br />
wstrzymać przez 3 kolejne tygodnie po szczepieniu<br />
przeciw żółtej gorączce. Po dożylnym podaniu immunoglobulin,<br />
szczepionkę 17D należy zastosować po 7<br />
dniach. U osób szczepionych pierwszorazowo niska<br />
wykrywalna wiremia we krwi pojawia się w 3-7 dniu<br />
po szczepieniu i stopniowo zanika wraz z rozpoczęciem<br />
produkcji swoistych przeciwciał neutralizujących (6-26<br />
dzień po szczepieniu). Na<strong>tom</strong>iast u osób szczepionych<br />
powtórnie dochodzi do wzrostu miana już istniejących<br />
przeciwciał ochronnych (6, 7).<br />
Celem pracy była ocena skuteczności szczepienia<br />
przeciw żółtej gorączce osób wyjeżdżających na tereny<br />
endemiczne, częstości występowania niepożądanych<br />
odczynów poszczepiennych (NOP) oraz ocena poziomu<br />
ochronnych przeciwciał neutralizujących w zależności<br />
od czasu po przebytym szczepieniu.<br />
MATERIAŁ I METODY<br />
Badaniami objęto 53 osoby (25 mężczyzn i 28<br />
kobiet; w wieku od 17 do 69 lat, średnio 43,5 roku),<br />
które w chwili szczepienia planowały podróż na tereny<br />
endemicznego występowania żółtej gorączki (Afryka<br />
Centralna i Ameryka Południowa). Zalecane szczepienia,<br />
w tym szczepienie przeciw żółtej gorączce<br />
(Stamaril Pasteur®, Aventis Pasteur), przeprowadzono<br />
w Poradni Chorób Tropikalnych i Punkcie Szczepień<br />
Kliniki Chorób Zakaźnych i Hepatologii w Białymstoku<br />
w latach 2004-2008. Badane osoby były zdrowe, z wyjątkiem<br />
8 z nich (4 kobiety i 4 mężczyzn), u których<br />
w wywiadzie stwierdzano choroby towarzyszące. U 2<br />
osób były to choroby tarczycy w fazie eutyreozy (wole<br />
guzowate i nadczynność tarczycy w dzieciństwie), u 2<br />
osób – nadciśnienie tętnicze, a ponadto obserwowano<br />
pojedyncze przypadki bielactwa, astmy, depresji i<br />
wrzodziejącego zapalenia jelita grubego.<br />
W 2009 r., po uzyskaniu zgody Komisji Bioetycznej<br />
Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, zaproszono<br />
listownie do Kliniki 200 osób, proponując im oznaczenie<br />
poziomu swoistych przeciwciał ochronnych<br />
przeciw żółtej gorączce metodą seroneutralizacji. Zaproszenie<br />
przyjęły 53 osoby, które wyraziły pisemną
Nr 2<br />
Szczepienia przeciw żółtej gorączce 321<br />
zgodę na udział w badaniu. Miano neutralizujących<br />
przeciwciał określano jako odwrotność najwyższego<br />
hamującego rozcieńczenia surowicy w porównaniu<br />
z rozcieńczeniami kontrolnymi. Za ochronny poziom<br />
przeciwciał uznano wartość miana nie mniejszą niż 10<br />
(8). Do badania od każdej osoby pobrano od 8 do 16 ml<br />
krwi żylnej. Badania poziomu przeciwciał wykonano<br />
w Laboratorium Pasteur Cerba w Saint Ouen we Francji<br />
(kierownik: Laurence Maury i Catherine Courboillet).<br />
Analizowane wartości zostały przedstawione jako<br />
średnie (x) i odchylenia standardowe (SD) oraz mediana.<br />
Istotność statystyczna różnic była obliczana za<br />
pomocą testów nieparametrycznych: U Manna-Whitneya<br />
i korelacji Spearmana. Uzyskane w analizach<br />
statystycznych wartości prawdopodobieństwa
322 Magdalena M Dąbrowska, Rober Flisiak<br />
Nr 2<br />
uzupełniającą (12). Jednak ocena skuteczności odpowiedzi<br />
poszczepiennej nie należy do postępowania<br />
rutynowego, a w Polsce tego typu badania nie były<br />
nigdy prowadzone.<br />
Szczepionka przeciw żółtej gorączce ma udowodnioną,<br />
bardzo wysoką skuteczność. Według danych<br />
rejestracyjnych ochronne miano przeciwciał neutralizujących<br />
(≥1:10) stwierdza się u 91-100% szczepionych.<br />
W prezentowanych badaniach u 49 osób (92,4%)<br />
stwierdzono odpowiedź poszczepienną na poziomie<br />
ochronnym, co jest zgodne z danymi z piśmiennictwa.<br />
Miano przeciwciał neutralizujących najczęściej było<br />
na poziomie 1:40; stwierdzono je u 22 osób (41,5%).<br />
Uważa się, że ochronne miano przeciwciał występuje<br />
już w 10-tym dniu po szczepieniu. Do tego czasu nie<br />
zaleca się wyjazdu na tereny endemiczne. Według danych<br />
z piśmiennictwa, ochronne miano wykrywane jest<br />
u 99% osób po miesiącu, a u 94% po roku od szczepienia<br />
i stopniowo zmniejsza się z czasem (13).W naszym<br />
badaniu nie stwierdzono istotnych zależności pomiędzy<br />
poziomem przeciwciał neutralizujących a wiekiem<br />
osób szczepionych (p=0,84) oraz między poziomem<br />
przeciwciał a czasem, jaki upłynął od szczepienia do<br />
momentu badania (p=0,83). Na obecność oraz wysokość<br />
odpowiedzi poszczepiennej nie miała również wpływu<br />
płeć szczepionych ani choroby współtowarzyszące.<br />
Wydaje się, że oporność poszczepienna utrzymuje się<br />
przez całe życie. Powyższą hipotezę może potwierdzić<br />
dalsza obserwacja badanej grupy osób. Międzynarodowe<br />
wytyczne zalecają powtórną dawkę szczepionki po<br />
10 latach od przebytego szczepienia, ponieważ nadal<br />
niejasna jest rola poszczepiennej odporności komórkowej,<br />
która może odpowiadać za utrzymywanie się<br />
odporności organizmu na zakażenie nawet pomimo<br />
spadku miana przeciwciał neutralizujących poniżej<br />
obecnie przyjmowanego poziomu ochronnego (8).<br />
Według danych z piśmiennictwa, działania niepożądane<br />
po szczepieniu przeciw żółtej gorączce pojawiają<br />
się po 2 do 5 dni po szczepieniu i trwają maksymalnie<br />
przez 5 do 10 dni. Mogą to być: gorączka, ból głowy,<br />
bóle mięśni i stawów oraz inne objawy rzekomogrypowe.<br />
Bardzo rzadko dochodzi do rozwoju poważnych<br />
powikłań poszczepiennych pod postacią choroby neurotropowej<br />
lub wiscerotropowej oraz reakcji anafilaktycznej.<br />
W prezentowanym badaniu żadna osoba nie<br />
zgłosiła NOP, co potwierdza wysokie bezpieczeństwo<br />
aktualnie stosowanej w Polsce szczepionki 17D.<br />
PODSUMOWANIE<br />
Aktualnie zalecana i stosowana szczepionka przeciw<br />
żółtej gorączce wykazuje bardzo wysoki poziom<br />
bezpieczeństwa i skuteczności. Odpowiedź poszczepienną<br />
uzyskuje się u ponad 92% zaszczepionych osób<br />
i wydaje się być ona trwała oraz niezależna od innych<br />
czynników, w tym wieku, płci czy towarzyszących<br />
chorób przewlekłych.<br />
PIŚMIENNICTWO<br />
1. Gould EA, Solomon T. Pathogenic flaviviruses. Lancet<br />
2008;371:500-9.<br />
2. http://www.who.int/csr/don/archive/disease/yellow_fever/en<br />
3. http://www.cdc.gov/ncidod/dvbid/yellowfever/index.htm<br />
4. http://ecdc.europa.eu/en/Health_Topics/Yellow_Fever/<br />
aer_07.aspx<br />
5. Staples JE, Monath TP. Yellow fever: 100 years of discovery.<br />
JAMA 2008;300:960-2.<br />
6. Barrett AD, Monath TP, Barban V, i in. 17D yellow fever<br />
vaccines: new insights. A report of a workshop held<br />
during the World Congress on medicine and health in the<br />
tropics, Marseille, France, Monday 12 September 2005.<br />
Vaccine 2007;25:2758-65.<br />
7. Barnett ED. Yellow fever: epidemiology and prevention.<br />
Clin Infect Dis 2007;44:850-6.<br />
8. Niedrig M, Lademann M, Emmerich P, i in. Assessment<br />
of IgG antibodies against yellow fever virus after vaccination<br />
with 17D by different assays: neutralization test,<br />
haemagglutination inhibition test, immunofluorescence<br />
assay and ELISA. Trop Med Int Health. 1999;4:867-71.<br />
9. De Madrid AT, Porterfield JS. A simple micro-culture<br />
method for the study of group B arboviruses. Bull WHO<br />
1969;40:113-21.<br />
10. Reinhardt B, Jaspert R, Niedrig M, i in. Development of<br />
viremia and humoral and cellular parameters of immune<br />
activation after vaccination with yellow fever virus strain<br />
17D: a model of human flavivirus infection. J Med Virol<br />
1998;56:159-67.<br />
11. Shope RE, Sather GE. Arboviruses. In Diagnostic Procedures<br />
for Viral, Rickettsial, and Chlamydial Infections<br />
(eds EH Lenette & NJ Schmidt) 5 th ed. Washington D.C.:<br />
American Public Health Association, 1979:767-814.<br />
12. Niedrig M, Kürsteiner O, Herzog C, i in. Evaluation of an<br />
indirect immunofluorescence assay for detection of immunoglobulin<br />
M (IgM) and IgG antibodies against yellow<br />
fever virus. Clin Vaccine Immunol 2008;15:177-81.<br />
13. Camacho LA, de Aguiar SG, Freire Mda S, i in. Reactogenicity<br />
of yellow fever vaccines in a randomized, placebocontrolled<br />
trial. Rev Saude Publica 2005;39:413-20.<br />
Otrzymano: 12.01.<strong>2010</strong> r.<br />
Zaakceptowano do druku: 23.02.<strong>2010</strong> r.<br />
Adres do korespondencji:<br />
Prof. dr hab. Robert Flisiak<br />
Klinika Chorób Zakaźnych i Hepatologii,<br />
Uniwersytet Medyczny w Białymstoku<br />
ul. Żurawia 14, 15-540 Białystok<br />
Tel/fax: 85 7416921<br />
e-mail: flisiakr@poczta.onet.pl
PRZEGL EPIDEMIOL <strong>2010</strong>; <strong>64</strong>: 323 - 328<br />
Skuteczność szczepień<br />
Agnieszka Ołdakowska, Magdalena Marczyńska<br />
OCENA SKUTECZNOŚCI SZCZEPIEŃ PRZECIWKO WZW TYPU B<br />
NA PODSTAWIE OBECNOŚCI PRZECIWCIAŁ POSZCZEPIENNYCH ANTY-HBs<br />
U DZIECI ZAKAŻONYCH WERTYKALNIE HIV<br />
HEPATITIS B VACCINATION EFFECTIVENESS BASED ON ANTI-HBs ANTIBODIES<br />
PRESENCE IN CHILDREN VERTICALLY INFECTED WITH HIV<br />
Klinika Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego, Warszawski Uniwersytet Medyczny, Wojewódzki<br />
Szpital Zakaźny w Warszawie<br />
STRESZCZENIE<br />
Celem pracy była ocena obecności przeciwciał<br />
poszczepiennych po szczepieniu przeciwko wzw typu<br />
B u dzieci zakażonych wertykalnie HIV.<br />
Badanie objęło 49 dzieci HIV(+). Oceniono: fakt<br />
posiadania przeciwciał w momencie rozpoznania zakażenia<br />
HIV, w momencie zakończenia badania (2004)<br />
i po szczepieniu podstawowym. Przeanalizowano następujące<br />
cechy: wiek, czas od ostatniego szczepienia,<br />
stan kliniczny i immunologiczny, wiremię HIV, wiek<br />
rozpoczęcia ART (terapia antyretrowirusowa).<br />
W momencie rozpoznania zakażenia HIV 14% dzieci<br />
miało poziom przeciwciał anty-HBs ≥100 mIU/ml.<br />
W dniu zakończenia badania 76% pacjentów posiadało<br />
przeciwciała anty-HBs ≥100 mIU/ml. Przeciwciała<br />
stwierdzano częściej u dzieci, u których rozpoznanie<br />
zakażenia HIV postawiono w pierwszym roku życia<br />
(p
324 Agnieszka Ołdakowska, Magdalena Marczyńska<br />
Nr 2<br />
WSTĘP<br />
Większość (około 90%) dzieci ulega zakażeniu HIV<br />
na drodze transmisji wertykalnej (1). Wprowadzenie<br />
programów profilaktyki pozwoliło na zmniejszenie<br />
zakażeń odmatczynych do 0 - 1% (2, 3). Zapobieganie<br />
transmisji wertykalnej jest uzależnione przede wszystkim<br />
od informacji o zakażeniu HIV u matki. W Polsce<br />
nadal, pomimo istniejących od 2009 roku zaleceń, nie<br />
oferuje się badania w kierunku HIV wszystkim kobie<strong>tom</strong><br />
ciężarnym (4). Oferta testu powinna być złożona<br />
każdej kobiecie w wieku prokreacyjnym, konieczne jest<br />
pisemne wyrażenie zgody na badanie.<br />
Opieka nad dziećmi zakażonymi HIV jest postępowaniem<br />
kompleksowym, którego ważnym elementem<br />
są szczepienia ochronne. Leczenie antyretrowirusowe<br />
(ART) nie zawsze prowadzi do pełnej rekonstrukcji<br />
immunologicznej. W związku z progresją choroby<br />
i niedoborem odporności pacjenci HIV(+) gorzej odpowiadają<br />
na szczepienia i szybciej tracą przeciwciała<br />
poszczepienne.<br />
Dzieci zakażone HIV należą do grupy wysokiego<br />
ryzyka zakażenia HBV: są narażone na większą<br />
liczbę hospitalizacji i badań w porównaniu do dzieci<br />
zdrowych, a w ich rodzinach czy środowisku częściej<br />
znajdują się osoby zakażone także HBV. O powszechności<br />
współzakażenia HIV/HBV świadczy fakt, że<br />
przeciwciała anty-HBc stwierdza się u 60% - 95%<br />
dorosłych pacjentów HIV(+) (5,6). Ryzyko rozwoju<br />
przewlekłego zapalenia wątroby w tej grupie chorych<br />
jest 3 do 6 razy wyższe niż u osób bez koinfekcji HIV.<br />
Zalecenia dotyczące wyboru optymalnego schematu<br />
szczepień przeciwko wzw typu B, ochronnego miana<br />
przeciwciał i wskazań do rewakcynacji u pacjentów<br />
z chorobami przewlekłymi są przedmiotem licznych<br />
opracowań naukowych i zmieniają się wraz z postępem<br />
wiedzy medycznej i sytuacją epidemiologiczną (7-11).<br />
W latach, kiedy przeprowadzano badanie, za ochronny<br />
poziom przeciwciał anty-HBs u dzieci zakażonych HIV<br />
przyjęto wartość ≥ 100 mIU/ml, podkreślano również<br />
wyższą skuteczność schematu 4 dawkowego i szczepień<br />
podwójną dawką antygenu (1, 12, 13). Obecnie<br />
u dzieci zakażonych HIV podstawowy cykl szczepień<br />
przeciwko wzw typu B składa się z 3 dawek podawanych<br />
w schemacie 0, 1, 6 miesięcy, a za ochronny<br />
poziom przeciwciał uznaje się wartość powyżej 10<br />
mIU/ml. Utrzymano zalecenia dotyczące stosowania<br />
kolejnego schematu w przypadku braku odpowiedzi na<br />
szczepienie podstawowe oraz wskazania do podawania<br />
dawek przypominających w celu utrzymania poziomu<br />
przeciwciał anty-HBs ≥10 mIU/ml (7, 11, 14).<br />
Celem pracy była ocena stanu uodpornienia przeciwko<br />
wirusowemu zapaleniu wątroby typu B u dzieci<br />
wertykalnie zakażonych HIV na podstawie obecności<br />
przeciwciał poszczepiennych anty HBs.<br />
MATERIAŁ I METODY<br />
Badaniem objęto 49 dzieci zakażonych wertykalnie<br />
HIV, będących pod opieką Kliniki Chorób Zakaźnych<br />
Wieku Dziecięcego Akademii Medycznej w Warszawie<br />
w latach 1997-2004. Matki tych dzieci były zakażone<br />
HIV. Wiek pacjentów wynosił od 7 miesięcy do 15 lat.<br />
Rozpoznanie postawiono w różnym wieku analizując i<br />
wykluczając (zwłaszcza u dzieci starszych) wszystkie<br />
czynniki, które mogłyby stanowić źródło zakażenia.<br />
Najstarsze dziecko miało 15 lat, przebieg choroby przed<br />
ostatecznym rozpoznaniem nie budził wątpliwości co do<br />
źródła infekcji. Rozpoznanie odmatczynego zakażenia<br />
HIV u dzieci poniżej 18 miesiąca życia potwiedzono na<br />
podstawie dwukrotnego stwierdzenia obecności wirusa<br />
(hodowla wirusa, oznaczenie materiału genetycznego<br />
wirusa metodą PCR, oznaczenie antygenu p24, liczba<br />
kopii RNA HIV), u dzieci w wieku ≥18 miesięcy na<br />
podstawie testów immunoenzymatycznych, potwierdzonych<br />
testem Western Blot. U wszystkich dzieci<br />
oznaczono antygen HBs i przeciwciała anty HBc total.<br />
Wykluczono z badania dzieci zakażone wirusem zapalenia<br />
wątroby typu B.<br />
Analiza historii chorób obejmowała następujące<br />
parametry: wiek dziecka, wiek rozpoczęcia i rodzaj<br />
terapii antyretrowirusowej, klasyfikację kliniczną<br />
i immunologiczną pacjentów (według CDC), a także<br />
liczbę i odsetek limfocytów T CD4+ oraz wiremię HIV<br />
(liczbę kopii wirusa HIV). Powyższe parametry oceniono<br />
w momencie rozpoznania zakażenia HIV u dziecka<br />
i objęcia opieką ośrodka specjalistycznego, w momencie<br />
szczepień oraz w chwili oznaczania przeciwciał<br />
poszczepiennych. Przeanalizowano karty szczepień<br />
pod względem liczby i czasu wykonanych szczepień.<br />
Podstawowy cykl szczepień przeciwko wzw B<br />
u dzieci, które nie były dotychczas szczepione, składał<br />
się z 4 dawek, podawanych w terminach 0, 1, 2, 12 miesięcy.<br />
W ramach programu leczenia dzieci zakażonych<br />
HIV rutynowo, co 6 - 12 miesięcy oznaczono przeciwciała<br />
anty-HBs. W przypadku spadku przeciwciał
Nr 2<br />
Skuteczność szczepień przeciwko wzw typu B 325<br />
anty-HBs) i immunoenzymatycznymi (ELFA; VIDAS<br />
anty-HBs Total, bioMerieux Vitek oraz Hepanostica<br />
anty-HBs, Organon Technika). Ochronny poziom<br />
przeciwciał anty HBs zdefiniowano jako poziom równy<br />
lub większy 100 mIU/ml, oznaczalny 10-99 mIU/ml,<br />
niezadowalający poziom jako
326 Agnieszka Ołdakowska, Magdalena Marczyńska<br />
Nr 2<br />
Ryc. 1.<br />
Fig 1.<br />
50<br />
20<br />
10<br />
5<br />
1<br />
1/5<br />
1/10<br />
1/20<br />
1/50<br />
30 40 50 60<br />
CD4% w chwili badania jako wskaźnik prognostyczny<br />
stwierdzenia przeciwciał anty-HBs ≥100<br />
IU/ml.<br />
Presence of anti-HBs antibodies at evaluation<br />
according to the CD4 percentage.<br />
dzy obecnością przeciwciał anty-HBs w momencie<br />
badania, a następującymi parametrami: wiek, wiremia<br />
HIV w momencie badania, klasyfikacja kliniczna,<br />
wiek rozpoczęcia szczepień oraz ilością otrzymanych<br />
dotychczas dawek.<br />
Grupa C. U 14 dzieci oceniono skuteczność podstawowego<br />
schematu szczepień przeciwko wzw B.<br />
Mediana wieku w momencie rozpoznania zakażenia<br />
HIV wynosiła 2 miesiące. Troje dzieci w momencie<br />
rozpoznania miało głęboki niedobór odporności. U 12<br />
dzieci szczepienia rozpoczęto zaraz po urodzeniu, u pozostałych<br />
dwóch - odpowiednio w 2 i w 7 roku życia.<br />
Na szczepienie podstawowe przeciwko wzw typu<br />
B odpowiedziało 13 z 14 (93%) badanych dzieci. U 12<br />
(86%) dzieci poziom przeciwciał anty-HBs wynosił<br />
≥100 mIU/ml, u jednego 23 mIU/ml. Dwoje dzieci<br />
otrzymało 3-dawkowy, a dwanaścioro 4-dawkowy<br />
schemat szczepień podstawowych. Jeden pacjent nie<br />
wytworzył przeciwciał. Szczepienie rozpoczął w wieku<br />
noworodkowym, otrzymał 4 dawki szczepionki. Zakażenie<br />
HIV rozpoznano u niego w 4 miesiącu życia, na<br />
klinicznym etapie AIDS, bez niedoboru odporności, do<br />
ukończenia cyklu szczepień podstawowych nie uzyskano<br />
zahamowania replikacji HIV.<br />
DYSKUSJA<br />
Ryc. 2.<br />
Fig 2.<br />
50<br />
20<br />
10<br />
5<br />
1<br />
1 /5<br />
1 /10<br />
1 /20<br />
1 /50<br />
0 2 4 6 8<br />
Czas od ostatniego szczepienia jako wskaźnik<br />
prognostyczny stwierdzenia przeciwciał anty-HBs<br />
≥100 mIU/ml w chwili badania.<br />
Presence of anti-HBs antibodies according to time<br />
since last vaccination against hepatitis B.<br />
Skuteczność szczepień przeciwko wzw typu B<br />
można ocenić określając poziom przeciwciał swoistych<br />
– anty-HBs. Utrata ochronnego miana przeciwciał anty-HBs<br />
nie jest równoznaczna z brakiem odporności<br />
na zakażenie, gdyż pamięć immunologiczna związana<br />
z obecnością limfocytów pamięci typu B i T zapewnia<br />
długotrwałą odporność. Pozwoliło to na zrezygnowanie<br />
z zaleceń podawania dawek przypominających u osób<br />
immunokompetentnych po prawidłowo przeprowadzonym<br />
szczepieniu podstawowym (7, 9). Pomiar pamięci<br />
immunologicznej można wykonywać w warunkach in<br />
vitro (wykazanie obecności komórek B wytwarzających<br />
anty-HBs, stwierdzenie proliferacji komórek T oraz<br />
wykrywanie cytokin) lub in vivo oznaczając przeciwciała<br />
anty-HBs po podaniu dawki przypominającej<br />
szczepionki, która symuluje naturalne zakażenie.<br />
Inne zalecenia obowiązują w stosunku do osób<br />
z obniżoną odpornością i chorobami przewlekłymi, mogącymi<br />
mieć wpływ na odpowiedź poszczepienną (m.in.<br />
zakażenie HIV, wrodzone niedobory odporności, pacjenci<br />
hemodializowani, z niewydolnością nerek i przewlekłymi<br />
chorobami wątroby) (8, 9, 12, 14). Pacjenci<br />
HIV(+) gorzej odpowiadają na szczepienia, szybciej<br />
tracą przeciwciała, w zależności od poziomu przeciwciał<br />
wskazane jest podanie dawek przypominających.<br />
Oznaczenia dotyczące pamięci immunologicznej metodą<br />
in vitro mogą nie być wystarczająco wystandary-
Nr 2<br />
Skuteczność szczepień przeciwko wzw typu B 327<br />
zowane i czułe (15). Chociaż pamięć immunologiczną<br />
można oceniać pośrednio (jej wskaźnikiem jest dobra<br />
odpowiedź po podaniu dawki przypominającej), nie<br />
wiadomo, czy u pacjentów zakażonych HIV zapewnia<br />
ona wystarczającą ochronę przed zakażeniem HBV<br />
(16, 17). Z powodu małej liczby dzieci, u których poziom<br />
przeciwciał był nieoznaczalny, w przedstawionej<br />
pracy nie badano odpowiedzi po podaniu dawki przypominającej.<br />
Jako poziom ochronny przyjęto wartość<br />
≥100 mIU/ml, zgodnie z zaleceniami obowiązującymi<br />
w tamtym okresie dla dzieci zakażonych HIV (1).<br />
Obecność przeciwciał w momencie rozpoznania<br />
zakażenia HIV. W badaniach przeprowadzonych u<br />
zdrowych dzieci przeciwciała anty-HBs po 10-12<br />
latach od szczepienia stwierdzano u 80% dzieci (18).<br />
W badaniach Scolfaro 72% dzieci zakażonych HIV odpowiedziało<br />
serokonwersją miesiąc po szczepieniu. Po<br />
13 - 18 miesiącach przeciwciała anty-HBs miało 42%<br />
dzieci (13). W badaniach Siriaksorn wśród dzieci zakażonych<br />
HIV z głęboką immunosupresją przeciwciała<br />
anty HBs posiadał tylko 1% badanych (19). W przedstawionej<br />
pracy przeciwciała poszczepienne ≥100 mIU/ml<br />
w momencie rozpoznania zakażenia HIV stwierdzono<br />
u 14% dzieci. Miano przeciwciał ≥10 mIU/ml<br />
posiadało 33% dzieci zakażonych HIV. Nie można<br />
rozstrzygnąć, na ile wyniki te odzwierciedlały brak<br />
serokonwersji po szczepieniu podstawowym, a na ile<br />
wiązały się z zanikiem przeciwciał wraz z upływem<br />
czasu. Przeciwciała oceniano w różnym czasie od<br />
ostatniego szczepienia – od miesiąca do 6,5 roku. Tak<br />
niskie odsetki dzieci posiadających przeciwciała anty<br />
HBs w momencie rozpoznania wertykalnego zakażenia<br />
HIV wskazują, że pacjenci HIV(+) z naturalnym<br />
przebiegiem choroby podstawowej są słabo chronieni<br />
przeciwko zakażeniu HBV.<br />
Obecność przeciwciał poszczepiennych w momencie<br />
badania. W momencie badania 76% dzieci posiadało<br />
przeciwciała anty-HBs ≥100 mIU/ml. W badaniach<br />
Fernandes w grupie dzieci zakażonych HIV, u których<br />
nie stosowano dawek przypominających, tylko 24%<br />
pacjentów posiadało przeciwciała poszczepienne (20).<br />
Szansa na obecność przeciwciał malała wraz z czasem<br />
od ostatniego szczepienia (p
328 Agnieszka Ołdakowska, Magdalena Marczyńska<br />
Nr 2<br />
HIV. W: Halota W, Juszczyk J, red. HIV/AIDS, Poznań:<br />
Termedia, 2006; 85-95.<br />
2. Kowalska A, Niemiec T, Midaoui EI, i in. Effect of<br />
antiretroviral therapy on pregnancy outcome in HIV-1<br />
positive women. Med Wieku Rozw 2003; 7: 459-468.<br />
3. Marczyńska M, Popielska J, Szczepańska-Putz M,<br />
Dobosz S, Ołdakowska A. 20-letnie doświadczenie w<br />
opiece nad dziećmi zakażonymi HIV, Przegl Epidemiol<br />
2007; 61: 363-369.<br />
4. Niemiec T, Kotarski J, Radowicki S i in. Rekomendacje<br />
Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego<br />
w zakresie zapobiegania perinatalnej transmisjii<br />
HIV z dnia 24.10.2008 r: Ginekol Pol 80; 2009 (1):<br />
59-62<br />
5. Jablonowska E, Kuydowicz J, Małolepsza E. Prevalence<br />
of HBV and HCV infection in HIV-positive patients in<br />
Łódź region. HIV AIDS Rev 2006; 5: 25-29.<br />
6. Rockstroh J. Management of Hepatitis B and C in HIV<br />
co-infected patients. J AIDS 2003; 34: S59-S65.<br />
7. Banatvala J. and Consensus Committee. Are booster<br />
immunisations needed for lifelong hepatitis B immunity.<br />
Lancet 2000;355, 561-565.<br />
8. Bernatowska E. Profilaktyka chorób zakaźnych w<br />
stanach zaburzonej odporności. Standardy Medyczne/<br />
Pediatria 2008; 4(5): 393-424.<br />
9. Madaliński K, Bednarek M, Okręglicki P. Analiza czynników<br />
wpływających na skuteczność szczepień przeciwko<br />
wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. Warszawa:<br />
Wyd. PZH, 2002.<br />
10. Jackowska T, <strong>Rok</strong>icka-Milewska R, Madalinski K, i in.<br />
Szczepienia przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby<br />
typu B u dzieci z przewlekłymi chorobami krwi leczonych<br />
immunosupresyjnie. Przegl Epidemiol 1997; 51:<br />
255-265.<br />
11. Keating G, Noble S: Recombinant Hepatitis B vaccine<br />
(Engerix B). A review of its immunogenicity and<br />
protective efficacy against hepatitis B. Drugs 2003; 63:<br />
1021-1051.<br />
12. Szczepańska-Putz M, Marczyńska M. Program szczepień<br />
ochronnych dzieci urodzonych przez matki HIV (+) i<br />
dzieci zakażonych HIV. Polskie Towarzystwo Naukowe<br />
AIDS. W: Kompleksowa opieka nad pacjentem z HIV/<br />
AIDS. Konferencja Naukowo-Szkoleniowa „Vistula<br />
2006”, 2006, 18-21 maja, Dębe, Polska, 92-94.<br />
13. Scolfaro C, Fiammengo P, Balbo L, i in. Hepatitis B<br />
vaccination in HIV-1 infected children: double efficacy<br />
doubling the paediatric dose. AIDS 1996; 10: 1169-1170.<br />
14. Center for Disease Control and Prevention. Guidelines<br />
for the prevention and treatment of opportunistic infections<br />
among HIV-exposed and HIV-infected children.<br />
MMWR 2009;58: 68-73.<br />
15. Bauer T, Jilg W. Hepatitis B surface antigen-specific T<br />
and B cell memory in individuals who lost protective<br />
antibodies after hepatitis B vaccination. Vaccine 2006;<br />
24: 572-77.<br />
16. Moss WJ, Clements CJ, Halsey NA. Immunization of<br />
Children at risk of infection with human immunodeficiency<br />
virus. Bulletin WHO 2003; 81: 61-70.<br />
17. Obaro S, Pugatch D, Luzuriaga K. Immunogenicity<br />
and efficacy of childhood vaccines in HIV-1-infected<br />
children. Lancet Infect Dis 2004; 4: 510-518.<br />
18. Pokorska-Lis M, Marczyńska M: Odporność przeciwko<br />
wzw typu B u dzieci 10-12 letnich szczepionych w<br />
okresie niemowlęcym. Przewodnik Lekarza 2009; 4: 54.<br />
19. Siriaksorn S, Puthanakit T, Sirisanthana T, i in. Prevalence<br />
of protective antibody against hepatitis B virus<br />
in HIV-infected children with immune recovery after<br />
highly active antiretroviral therapy. Vaccine 2006; 24:<br />
3095-3099.<br />
20. Fernandes SJ, Slhessarenko N, Souto FJ. Effects of<br />
vertical HIV infection on the persistence of anti-HBs<br />
after a schedule of three doses of recombinant hepatitis<br />
B vaccine. Vaccine 2008; 26(8): 1032-1037.<br />
21. Zuin G, Principi N, Tornaghi R, i in. Impaired response<br />
to hepatitis B vaccine in HIV infected children. Vaccine<br />
1992; 10: 857-869.<br />
22. Pasricha N, Datta U, Chawla Y, i in. Immune responses<br />
in patients with HIV infection after vaccination with<br />
recombinant Hepatitis B virus vaccine. BMC Infect Dis<br />
2006; 30: 65.<br />
23. Rey D, Krantz V, Partisani M, i in. Increasing the number<br />
of hepatitis B vaccine injections augments anti-HBs<br />
response rate in HIV-infected patients. Effects on HIV-1<br />
viral load. Vaccine 2000; 18: 1161-1165.<br />
Otrzymano: 29.12.2009 r.<br />
Zaakceptowano do druku: 29.03.<strong>2010</strong> r.<br />
Adres do korespondencji:<br />
Agnieszka Ołdakowska<br />
Klinika Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego<br />
Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego<br />
01-201 Warszawa, ul.Wolska 37<br />
Tel. (22) 33-55-250
Nr 2<br />
Instrukcja dla autorów 329<br />
INSTRUKCJA DLA AUTORÓW<br />
ZASADY PRZYGOTOWANIA RĘKOPISÓW KIEROWANYCH<br />
DO PUBLIKACJI W PRZEGLĄDZIE EPIDEMIOLOGICZNYM<br />
Międzynarodowy Komitet Redaktorów Czasopism<br />
Medycznych (The International Committeee of Medical<br />
Journal Editors, ICMJE, dawniej Vancouver Group) wydał<br />
w 1997 roku piątą wersję „Ujednoliconych zasad dla<br />
rękopisów skierowanych do czasopism medycznych”<br />
(Uniform Requirements for Manuscripts Submitted to<br />
Biomedical Journals) (1).<br />
Około 500 czasopism medycznych na świecie stosuje<br />
„Ujednolicone zasady” (uz.). Redakcja Przeglądu<br />
Epidemiologicznego, podobnie jak redakcje innych<br />
czasopism wydawanych przez PZH, postanowiła<br />
zaakceptować uz. i stosować je jako instrukcje dla<br />
autorów pragnących publikować swe prace w naszym<br />
czasopiśmie. Zasady te obowiązują autorów od <strong>nr</strong> 1<br />
w roku 2001.<br />
Poniżej przedstawiamy główne punkty tych zasad.<br />
1. Zasady przygotowania pracy przesyłanej do<br />
publikacji<br />
Zgłaszając artykuł do publikacji, autor powinien nadesłać<br />
pisemne oświadczenie, że praca nie została i nie<br />
zostanie złożona do druku w innym czasopiśmie przed<br />
opublikowaniem jej w Przeglądzie Epidemiologicznym.<br />
Praca musi zawierać aprobatę kierownika zakładu lub<br />
kliniki potwierdzoną jego podpisem.<br />
Podwójna publikacja jest to publikacja, której treść<br />
zawiera istotne elementy pracy już uprzednio opublikowanej.<br />
Czytelnicy czasopism medycznych mają prawo<br />
wierzyć, że publikowany artykuł jest pracą oryginalną.<br />
Jeżeli tak nie jest, artykuł powinien być poprzedzony<br />
wyraźnym oświadczeniem, że jest on powtórnie<br />
publikowany i powody takiej publikacji powinny być<br />
sprecyzowane. Należy również podać bibliograficzną<br />
pozycję pierwotnej publikacji.<br />
Autorzy powinni przestrzegać instrukcji dotyczącej<br />
charakteru artykułów preferowanych przez kwartalnik.<br />
Przegląd Epidemiologiczny zamieszcza:<br />
a) prace doświadczalne, metodyczne i terenowe z dziedziny<br />
epidemiologii, zapobiegania i zwalczania<br />
chorób zakaźnych i niezakaźnych; analizy i szacunki<br />
epidemiologiczne, prace z zakresu zdrowia publicznego;<br />
b) prace oraz doniesienia kliniczne z zakresu chorób<br />
zakaźnych;<br />
c) prace poglądowe z dziedziny epidemiologii, zapobiegania<br />
i kliniki chorób zakaźnych i zdrowia<br />
publicznego;<br />
d) oceny książek i wydawnictw z wyżej wymienionych<br />
dziedzin;<br />
Redakcja będzie przyjmować prace napisane<br />
w języku angielskim.<br />
Strona edytorska tych prac powinna być zgodna<br />
z Instrukcją dla Autorów: streszczenie w językach<br />
polskim i angielskim, słowa kluczowe, podpisy tabel<br />
i rycin – w języku polskim i angielskim.<br />
The Polish Epidemiological Review accepts articles<br />
in English. They have to be prepared according<br />
to Uniform Requirements for Manuscripts Submitted<br />
to Biomedical Journals [editorial]. New Engl J Med<br />
1997;336:309-15.<br />
Redakcja chętnie zamieszcza listy do redakcji,<br />
mające charakter dyskusji z autorami artykułów zamieszczonych<br />
w kwartalniku lub opinie o stosowanych<br />
w kraju sposobach zapobiegania i zwalczania chorób<br />
zakaźnych.<br />
2. Instrukcja dotycząca przygotowania maszynopisu<br />
2.1. Prace przeznaczone do druku powinny być nadesłane<br />
do Redakcji w 2 egzemplarzach maszynopisu<br />
o formacie A4, pisane jednostronnie z zachowaniem<br />
marginesu 4 cm z lewej strony i 1,5 odstępu pomiędzy<br />
wierszami (28-31 wierszy na stronie). Poszczególne<br />
strony powinny być numerowane.<br />
Do maszynopisu należy załączyć kopie artykułu<br />
w formie elektronicznej (na dyskietce, płycie<br />
CD).<br />
Dostarczając dyskietkę lub płytę autorzy powinni<br />
upewnić się, że tekst jest identyczny z tekstem<br />
maszynopisu i podać wyraźną nazwę pliku, w którym<br />
jest zapisany artykuł. Dopuszcza się dyskietki<br />
przygotowane w języku WORD (6,0 lub 7,0).<br />
Materiały na dyskietkach i papierze powinny<br />
być przygotowane z wykorzystaniem czcionki typu<br />
Arial do rycin, wykresów i fotografii (10–12 pkt.)<br />
oraz czcionki typu Times do podpisów pod ryciny<br />
i pisania tekstu podstawowego.<br />
2.2. Pierwsza strona tekstu powinna zawierać kolejno<br />
na środku strony: pełne imię i nazwisko autora (autorów)<br />
kursywą, tytuł polski pracy (dużymi pogrubionymi<br />
literami alfabetu), tytuł angielski (dużymi<br />
niepogrubionymi literami alfabetu), nazwę(nazwy)<br />
placówki, w której wykonano pracę, a następnie<br />
streszczenie i abstrakt, słowa kluczowe w językach<br />
polskim i angielskim (Times 10-12 pkt).
330 Instrukcja dla autorów<br />
Nr 2<br />
STRESZCZENIE I ABSTRAKT nie powinny zawierać<br />
więcej niż po 200 słów (nie więcej niż po 25 wierszy<br />
maszynopisu). Streszczenie powinno rekapitulować<br />
fakty i wnioski zawarte w pracy. W najkrótszy sposób<br />
należy podać cel pracy, podstawowe metody i procedury,<br />
główne obserwacje i najważniejsze wnioski.<br />
Streszczenie i abstrakt należy dołączyć do maszynopisu<br />
na oddzielnych, nienumerowanych kartkach.<br />
SŁOWA KLUCZOWE (3-5) w języku polskim<br />
i angielskim powinny być umieszczone: polskie pod<br />
streszczeniem, angielskie pod abstraktem, np.<br />
Słowa kluczowe: Hib, szczepienia, skuteczność<br />
Key words: Hib, vaccination, effectiveness<br />
W tekście artykułu należy wyróżnić następujące<br />
części:<br />
Wstęp, Materiał i metody, Wyniki, Dyskusja, Wnioski,<br />
Piśmiennictwo, Adres do korespondencji.<br />
Poszczególne części tekstu mogą być wyróżnione<br />
podtytułami, o ile uczyni to tekst bardziej przejrzystym.<br />
Zasady te dotyczą terenowych prac epidemiologicznych<br />
lub prac klinicznych, laboratoryjnych prac<br />
doświadczalnych. Inne rodzaje artykułów, takie jak<br />
opisy przypadków klinicznych, prace poglądowe czy<br />
sprawozdania mogą mieć odrębne formy.<br />
WSTĘP – należy uzasadnić cel podjęcia badań i wyraźnie<br />
go sprecyzować. Cytowane we wstępie piśmiennictwo<br />
należy ograniczyć tylko do pozycji mających<br />
bezpośredni związek z treścią wstępu. We wstępie nie<br />
podaje się wyników ani wniosków z przeprowadzonych<br />
badań.<br />
MATERIAŁ I METODY – należy podać informacje<br />
dotyczące przedmiotu badań, zastosowanych metod i<br />
użytych materiałów w sposób na tyle wyczerpujący,<br />
aby umożliwić czytelnikowi powtórzenie doświadczenia<br />
czy obserwacji. Należy precyzyjnie opisać leki,<br />
szczepionki, odczynniki czy substancje stosowane<br />
w pracy. Dla powszechnie znanych metod należy<br />
podać pozycję piśmiennictwa, łącznie z metodami<br />
statystycznymi stosowanymi w pracy, dla metod już<br />
opublikowanych ale powszechnie nieznanych, podać<br />
krótki opis z pozycjami piśmiennictwa, na<strong>tom</strong>iast dla<br />
nowych lub istotnie zmodyfikowanych metod – podać<br />
ich pełny opis. W pracach epidemiologicznych należy<br />
podać informacje o planie (protokole) badania obejmującym<br />
badaną populację (wiek, płeć, historię szczepień<br />
ochronnych i inne ważne cechy), metody randomizacji,<br />
czy przydziału do poszczególnych grup.<br />
WYNIKI – należy podać w logicznej sekwencji<br />
w tekście, tabelach i rycinach. Danych z tabel i rycin<br />
nie należy powtarzać w tekście, gdzie powinny być<br />
podsumowane najważniejsze informacje.<br />
DYSKUSJA – należy podkreślić nowe lub ważne<br />
aspekty wyników badań i omówić ich implikacje oraz<br />
podać ich ograniczenia. Wyniki własnych badań powinny<br />
być ocenione na tle piśmiennictwa wykorzystywanego<br />
przez autorów artykułu. Nie należy powtarzać<br />
szczegółowych danych przedstawionych w poprzednich<br />
częściach artykułu.<br />
WNIOSKI – należy sprecyzować w punktach lub podać<br />
krótko w formie opisowej. Wnioski powinny łączyć się<br />
logicznie z celami pracy przedstawionymi we wstępie.<br />
Należy unikać stwierdzeń i wniosków niewynikających<br />
z własnej obserwacji. Autorzy powinni wystrzegać się<br />
stwierdzeń na temat kosztów lub korzyści, jeżeli ich<br />
praca nie zawiera ekonomicznych danych i ich analizy.<br />
Jeżeli proponuje się hipotezę, należy jasno podać, że<br />
jest to hipoteza. Nie należy we wnioskach zamieszczać<br />
wyników!<br />
PIŚMIENNICTWO – należy ograniczyć tylko do<br />
pozycji cytowanych w tekście i mających bezpośredni<br />
związek z tematem pracy – nie więcej niż 25 pozycji.<br />
Pozycje piśmiennictwa powinny być ułożone w kolejności<br />
ich cytowania.<br />
Przy cytowaniu prac w tekście należy podawać<br />
w nawiasach okrągłych tylko liczbę porządkową odnośnej<br />
publikacji w spisie piśmiennictwa. Należy również<br />
podać pozycje cytowane w tabelach lub w legendzie<br />
rycin oraz unikać cytowania streszczeń i niepublikowanych<br />
prac i sprawozdań.<br />
Prace akceptowane do druku, ale jeszcze niepublikowane<br />
powinny być oznaczone jako: „w druku”;<br />
autorzy powinni uzyskać pisemną zgodę na zacytowanie<br />
takiej pracy, jak też potwierdzenie, że cytowana praca<br />
została zaakceptowana do druku. Informacje pochodzące<br />
z manuskryptów przesłanych do redakcji, ale nie<br />
akceptowanych do druku powinny być cytowane jako<br />
„niepublikowana praca” w tekście, a nie w wykazie<br />
piśmiennictwa – po uzyskaniu pisemnego pozwolenia<br />
od autora. Należy unikać cytowania „informacja własna”<br />
lub „informacja osobista” chyba, że dane takie<br />
dostarczają istotnych informacji niedostępnych z publikowanych<br />
źródeł. W takich przypadkach nazwisko<br />
osoby i data uzyskania informacji powinny być cytowane<br />
w tekście.<br />
W wykazie piśmiennictwa należy zachować następującą<br />
kolejność:<br />
a) nazwisko autora (-ów) i pierwsze litery ich imion.<br />
Jeżeli liczba autorów nie przekracza trzech należy<br />
zacytować wszystkich, jeżeli autorów jest więcej niż<br />
trzech, należy zacytować trzech i dodać „i in.<br />
b) tytuł pracy w pełnym brzmieniu;<br />
c) tytuł czasopisma w uznanym skrócie (według The<br />
List of Journal Indexed in Index Medicus);<br />
d) rok;
Nr 2<br />
Instrukcja dla autorów 331<br />
e) <strong>tom</strong>;<br />
f) pierwsza i ostatnia strona pracy<br />
Dla wydawnictw nieperiodycznych (np. książek)<br />
należy podać autora (-ów), tytuł rozdziału w pracach<br />
zbiorowych, tytuł książki, nazwisko i inicjały jej redaktora,<br />
miejsce wydania, wydawcę i rok wydania oraz<br />
strony od – do cytowanego rozdziału.<br />
PRZYKŁADY:<br />
Artykuły z obcojęzycznego czasopisma medycznego:<br />
Schmitt-Grohe S, Cherry JD, Heininger U, i in. Pertussis<br />
in German adult. Clin Infect Dis 1995;21:860–6.<br />
Vega KJ, Pina J, Krevsky B. Heart transplantation is<br />
associated with an increased risk for pancreatobiliary<br />
disease. Ann Intern Med 1996;124(11):980–3.<br />
Pozycje bez autora należy cytować jako: Anonimowe<br />
lub Editorial. Np.: Cancer in South Africa [editorial].<br />
S Afr Med J 1994;84:15.<br />
Artykuły z polskojęzycznego czasopisma medycznego:<br />
Kostrzewski J. Postępy wykorzenienia poliomyelitis w<br />
świecie. Przegl Epidemiol 1994;48:355–60.<br />
Naruszewicz-Lesiuk D, Wieczorkiewicz N, Iwińska-<br />
Buksowicz B, i in. Podostre stwardniające zapalenie<br />
mózgu (SSPE) w Polsce w latach 1990–1993. V<br />
etap badań epidemiologicznych. Przegl Epidemiol<br />
1995;49:261–6.<br />
Książki i monografie<br />
Uwaga! Należy koniecznie podawać strony, na które<br />
powołuje się Autor.<br />
1. Juszczyk J, Gładysz A. Diagnostyka różnicowa<br />
chorób zakaźnych. Wyd 2. Warszawa: Wydaw. Lek.<br />
PZWL; 1996: strona od – do.<br />
2. Jeśli autorem jest organizacja to: World Health Organization<br />
/ United Nations Children’s Fund. State<br />
of the world’s vaccines and immunization. Geneva:<br />
WHO; 1996: strona od – do.<br />
3. Jeśli rozdział w książce to: Krotochwil-Skrzypkowa<br />
M. Odczyny i powikłania poszczepienne. W: Dębiec<br />
B, Magdzik W, red. Szczepienia ochronne. Wyd 2.<br />
Warszawa: PZWL;1991:76–81.<br />
4. Jeśli doniesienie z konferencji to: Bengtsson S, Solheim<br />
BG. Enforcement of data protection, privacy<br />
and security in medical informatics. In: Lun KC, Degoulet<br />
P, Piemme TE, Rienhoff O, editors. MEDIN-<br />
FO 92. Proceedings of the 7th World Congress on<br />
Medical Informatics; 1992 Sep 6–10; Geneva, Switzerland.<br />
Amsterdam: North-Holland;1992,1561–5.<br />
5. Cytowanie artykułów rozpowszechnianych w formie<br />
elektronicznej przez internet może być dokonywane<br />
przez podanie ich adresu internetowego oraz danych<br />
bibliograficznych ich wersji drukowanej, jeśli taka<br />
istnieje, np.Outbreak of Bacterial Conjunctivitis at a<br />
College –New Hampshire. MMWR 2002;51:205-7.<br />
http://www.cdc.gov./mmwr/.<br />
Adres do korespondencji – należy podawać nazwę i<br />
adres miejsca pracy lub prywatny autora (autorów) oraz<br />
podać numery telefonów i adres e-mail).<br />
Tabele – należy pisać na oddzielnych stronach i ponumerować<br />
kolejno cyframi rzymskimi. Numeracja<br />
tabel powinna odpowiadać chronologii lub pojawianiu<br />
się w tekście. Tabele powinny być zaopatrzone<br />
w tytuły (u góry) w języku polskim i angielskim.<br />
Każda kolumna tabeli powinna posiadać krótki<br />
nagłówek, a szersze wyjaśnienia powinny być zamieszczone<br />
w odnośnikach pod tabelą, a nie w nagłówku.<br />
W wyjaśnieniach należy wyraźnie opisać statystyczne<br />
miary zmienności, takie np. jak standardowe<br />
odchylenie czy standardowy błąd średnich. Liczbę<br />
tabel należy ograniczyć tylko do istotnie niezbędnych<br />
dla dokumentacji uzyskanych wyników.<br />
Ryciny – na odwrocie każdej ryciny podać: nazwisko<br />
autora, tytuł pracy, kolejny numer ryciny<br />
oraz oznaczyć jej dół i górę. Fotografie powinny być<br />
czytelne, wykonane na błyszczącym papierze. Ryciny<br />
mogą być wykonane techniką komputerową. Należy je<br />
dostarczać wraz z wydrukiem, w formacie TIF, Corel,<br />
jpg (w odpowiedniej rozdzielczości).<br />
Ryciny powinny być zaopatrzone w podpisy w języku<br />
polskim i angielskim.<br />
Na oddzielnej kartce należy zamieścić podpisy pod<br />
ryciny w języku polskim i angielskim.<br />
W odpowiednim miejscu tekstu należy podać<br />
w nawiasach kolejne numery rycin lub tabel np. (ryc. 1)<br />
lub (tab. I). Miejsca włączenia materiału ilustracyjnego<br />
powinny być zaznaczone ołówkiem na marginesie<br />
maszynopisu.<br />
Objętość artykułów – oryginalna praca naukowa nie<br />
może przekraczać 10 stron maszynopisu włączając<br />
tabele, ryciny, piśmiennictwo i streszczenie w języku<br />
angielskim. Krótkie komunikaty, doniesienia tymczasowe<br />
i doniesienia kazuistyczne z zakresu chorób<br />
zakaźnych nie mogą przekraczać 3 stron maszynopisu<br />
wraz z piśmiennictwem i streszczeniem. Prace poglądowe<br />
nie mogą przekraczać 12 stron maszynopisu<br />
włączając streszczenie i abstrakt, ryciny, tabele i piśmiennictwo.<br />
Zasady ogólne – każda praca jest poddawana ocenie<br />
przez niezależnych recenzentów.<br />
Redakcja zastrzega sobie prawo poprawiania usterek<br />
stylistycznych i mianownictwa oraz dokonywania
332 Instrukcja dla autorów<br />
Nr 2<br />
koniecznych skrótów, bez porozumienia z autorem.<br />
Autorzy prac oryginalnych i poglądowych otrzymują<br />
bezpłatnie 15 odbitek artykułu.<br />
Wydawca zastrzega sobie prawo przeznaczenia<br />
niektórych odbitek do handlu księgarskiego.<br />
PIŚMIENNICTWO<br />
1. Uniform Requirements for Manuscripts Submitted<br />
to Biomedical Journals [editorial]. New Engl J Med<br />
1997;336:309–15.