Program Ochrony Przyrody na lata 2010-2019 - PaÅstwowe ...
Program Ochrony Przyrody na lata 2010-2019 - PaÅstwowe ...
Program Ochrony Przyrody na lata 2010-2019 - PaÅstwowe ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
REGIONALNA DYREKCJA LASÓW PAŃSTWOWYCH W GDAŃSKU<br />
<strong>Program</strong> <strong>Ochrony</strong> <strong>Przyrody</strong><br />
<strong>na</strong> <strong>lata</strong> <strong>2010</strong>-<strong>2019</strong><br />
Nadleśnictwo Starogard<br />
BIURO URZĄDZANIA LASU I GEODEZJI LEŚNEJ<br />
ODDZIAŁ W GDYNI
3<br />
SPIS TREŚCI:<br />
1. WSTĘP ................................................................................................................................... 5<br />
2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA NADLEŚNICTWA ..................................................... 7<br />
2.1. Położenie Nadleśnictwa ................................................................................................... 7<br />
2.2. Położenie Nadleśnictwa w przestrzeni przyrodniczo-leśnej ......................................... 10<br />
2.3. Klimat obszaru Nadleśnictwa ........................................................................................ 14<br />
2.4. Rzeźba terenu i budowa geologicz<strong>na</strong> ............................................................................ 14<br />
2.5. Gleby Nadleśnictwa ....................................................................................................... 15<br />
2.6. Typy siedliskowe lasu ................................................................................................... 16<br />
2.7. Potencjal<strong>na</strong> roślinność <strong>na</strong>tural<strong>na</strong> ................................................................................... 17<br />
2.8. Struktura użytkowania gruntów .................................................................................... 19<br />
2.9. Charakterystyka kompleksów leśnych .......................................................................... 20<br />
3. FORMY OCHRONY PRZYRODY ..................................................................................... 21<br />
3.1. Formy ochrony przyrody ............................................................................................... 21<br />
3.2. Rezerwaty <strong>Przyrody</strong> ...................................................................................................... 23<br />
3.3. Parki krajobrazowe ........................................................................................................ 33<br />
3.4. Obszary Natura 2000 ..................................................................................................... 36<br />
3.5. Obszary chronionego krajobrazu ................................................................................... 44<br />
3.6. Pomniki przyrody .......................................................................................................... 48<br />
3.7. Użytki ekologiczne ........................................................................................................ 58<br />
3.8. Chronione gatunki roślin i zwierząt............................................................................... 59<br />
3.9. Strefy ochrony ............................................................................................................... 85<br />
3.10. Projektowane i proponowane formy ochrony przyrody .............................................. 86<br />
3.10.1. Postulowane Rezerwaty <strong>Przyrody</strong> ........................................................................ 86<br />
3.10.2. Postulowane Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe ............................................... 87<br />
3.10.3. Projektowane pomniki przyrody .......................................................................... 87<br />
4. WALORY PRZYRODNICZO-LEŚNE ............................................................................... 90<br />
4.1. Wody ............................................................................................................................. 90<br />
4.2. Ekosystemy wodno-błotne ............................................................................................ 92<br />
4.3. Siedliska przyrodnicze ................................................................................................... 94<br />
4.3.1. Zespoły leśne. ......................................................................................................... 94<br />
4.3.2. Porosty. ................................................................................................................... 96<br />
4.3.3. Mchy ....................................................................................................................... 96<br />
4.3.4. Rośliny <strong>na</strong>czyniowe ................................................................................................ 96<br />
4.3.5. Grzyby .................................................................................................................... 97<br />
4.3.6. Fau<strong>na</strong> ...................................................................................................................... 97<br />
4.4. Zbiorowiska roślinne ..................................................................................................... 99<br />
4.5. Drzewostany ................................................................................................................ 105<br />
4.5.1. Gatunki drzew i krzewów występujące w lasach Nadleśnictwa .......................... 105<br />
4.5.2. Charakterystyka drzewostanów ............................................................................ 105<br />
4.5.3. Cenne drzewostany ............................................................................................... 111<br />
4.5.4. Lasy ochronne ...................................................................................................... 111<br />
5. WALORY HISTORYCZNO-KULTUROWE ................................................................... 112<br />
5.1. Obiekty wpisane do rejestru zabytków ........................................................................ 112<br />
5.2. Stanowiska archeologiczne.......................................................................................... 123<br />
5.3. Parki wiejskie .............................................................................................................. 124<br />
5.4. Miejsca pamięci ........................................................................................................... 126<br />
6. ZAGROŻENIA I PRZEKSZTAŁCENIA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ......... 128<br />
6.1. Formy przekształcenia ekosystemów leśnych ............................................................. 128<br />
6.1.1. Borowacenie ......................................................................................................... 128<br />
6.1.2. Monotypizacja ...................................................................................................... 129<br />
6.1.3. Neofityzacja .......................................................................................................... 129
4<br />
6.1.4. Formy aktualnego stanu siedliska ........................................................................ 130<br />
6.1.5. Zgodność składu gatunkowego drzewostanów z siedliskiem .............................. 132<br />
6.2. Zagrożenia abiotyczne ................................................................................................ 134<br />
6.3. Zagrożenia biotyczne .................................................................................................. 135<br />
6.3.1. Owady .................................................................................................................. 135<br />
6.3.2. Szkody powodowane przez ssaki ......................................................................... 136<br />
6.3.3. Szkody powodowane przez patogeniczne grzyby ............................................... 137<br />
6.4. Zagrożenia antropogeniczne ....................................................................................... 138<br />
6.4.1. Stan, zanieczyszczenie i zagrożenia powierzchni ziemi ...................................... 139<br />
6.4.2. Stan i zanieczyszczenie powietrza ....................................................................... 139<br />
6.4.3. Stan i zanieczyszczenie wód ................................................................................ 139<br />
6.4.4. Inne zniekształcenia i zagrożenia środowiska leśnego ........................................ 141<br />
7. TURYSTYKA I EDUKACJA ........................................................................................... 143<br />
7.1. Edukacja przyrodnicza <strong>na</strong> terenie Nadleśnictwa ........................................................ 143<br />
7.1.1. Poz<strong>na</strong>nie i prezentacja programu ......................................................................... 145<br />
7.1.2. Z doświadczeń Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i<br />
Nadwiślańskiego ................................................................................................. 146<br />
7.1.3. Ścieżki dydaktyczne ............................................................................................. 147<br />
7.2. Turystyka .................................................................................................................... 148<br />
7.2.1. Zabytki <strong>na</strong> terenie Nadleśnictwa .......................................................................... 148<br />
7.2.2. Szlaki turystyczne ................................................................................................ 150<br />
8. PLAN DZIAŁAŃ .............................................................................................................. 152<br />
8.1. Ogólne wytyczne i zalecenia prowadzenia racjo<strong>na</strong>lnej gospodarki leśnej ................. 152<br />
8.2. Kształtowanie stref ekotonowych ............................................................................... 152<br />
8.3. Kształtowanie stosunków wodnych ............................................................................ 153<br />
8.4. Postępowanie w obiektach objętych różnymi formami ochrony ................................ 153<br />
8.5. Ochro<strong>na</strong> różnorodności biologicznej .......................................................................... 154<br />
8.6. Propozycje ochrony i metody ochrony rzadkich i chronionych gatunków ................. 154<br />
8.7. Ochro<strong>na</strong> siedlisk przyrodniczych ................................................................................ 155<br />
8.9. Inne zagadnienia ......................................................................................................... 155<br />
8.9.1. Odnowienia gruntów leśnych............................................................................... 155<br />
8.9.2. Zwiększanie lesistości regionu............................................................................. 155<br />
8.9.3. Przebudowa drzewostanów <strong>na</strong> gruntach porolnych ............................................. 156<br />
8.9.4. Pozostawianie drzew do <strong>na</strong>turalnego rozkładu .................................................... 156<br />
8.9.5. Gospodarka łowiecka ........................................................................................... 156<br />
8.9.6. Szkolenia personelu z zakresu ochrony przyrody ................................................ 157<br />
9. Literatura ............................................................................................................................ 158<br />
Spis tabel: ............................................................................................................................... 159<br />
Spis ilustracji: ......................................................................................................................... 160<br />
Kronika: ................................................................................................................................. 161
1. WSTĘP<br />
5<br />
<strong>Program</strong> ochrony przyrody w Nadleśnictwie Starogard został sporządzony zgodnie<br />
z „Instrukcją sporządzania programu ochrony przyrody w <strong>na</strong>dleśnictwie” – dla lasów<br />
stanowiących własność Skarbu Państwa.<br />
Sporządza się go w formie aneksu do „Planu urządzenia lasu Nadleśnictwa<br />
Starogard” opracowanego według stanu <strong>na</strong> 01.01.<strong>2010</strong> roku.<br />
<strong>Program</strong> ochrony przyrody został opracowany w celu:<br />
zinwentaryzowania i przedstawienia walorów przyrodniczych terenu <strong>na</strong>dleśnictwa<br />
oraz zagrożeń przyrody<br />
poprawy warunków ochrony i w miarę możliwości wzbogacania zasobów<br />
przyrodniczych ekosystemów leśnych, a w szczególności zachowania różnorodności<br />
biologicznej<br />
dosko<strong>na</strong>lenia gospodarki leśnej i sprawowania ochrony przyrody z pełnym<br />
wykorzystaniem prac glebowo-siedliskowych<br />
ochrony obiektów kultury materialnej w lasach<br />
wskazania kolejnych obiektów do objęcia szczególnymi formami ochrony<br />
przedstawienia planu działania, którego realizacja umożliwi zachowanie oraz wzrost<br />
walorów przyrodniczych terenu <strong>na</strong>dleśnictwa<br />
umożliwienia wyko<strong>na</strong>nia w przyszłości szeregu a<strong>na</strong>liz porów<strong>na</strong>wczych wybranych<br />
charakterystyk stanu lasu<br />
<strong>Program</strong> <strong>Ochrony</strong> <strong>Przyrody</strong> powstał w oparciu o dostępne akty prawne (ustawy,<br />
rozporządzenia, Dyrektywy UE, Konwencje między<strong>na</strong>rodowe), dokumenty planistyczne<br />
i instrukcje. Są to przede wszystkim:<br />
Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 92, poz. 880<br />
z późniejszymi zmia<strong>na</strong>mi),<br />
Ustawa o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz niektórych innych ustaw z dnia<br />
3 października 2008 r. (Dz.U. Nr 201, poz. 1237),<br />
Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale<br />
społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o oce<strong>na</strong>ch oddziaływania <strong>na</strong> środowisko<br />
z dnia 3 października 2008 r. (Dz.U. Nr 199, poz. 1227),<br />
Ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 r. (Dz.U. Nr 101 poz. 444 z późniejszymi<br />
zmia<strong>na</strong>mi),<br />
Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 3 lutego 1995 r. (Dz.U. Nr 16<br />
poz. 78 z późniejszymi zmia<strong>na</strong>mi),<br />
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 w sprawie gatunków<br />
dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. Nr 220, poz. 2237),<br />
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 w sprawie gatunków dziko<br />
występujących roślin objętych ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1764),<br />
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 w sprawie gatunków dziko<br />
występujących grzybów objętych ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1765),<br />
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 października 2008 r. zmieniające<br />
rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U.<br />
Nr 198 poz. 1226),<br />
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk<br />
przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie<br />
wyz<strong>na</strong>czenia obszarów Natura 2000 (Dz. U. 2005 nr 94 poz. 795),
6<br />
Polityka ekologicz<strong>na</strong> państwa <strong>na</strong> <strong>lata</strong> 2007-<strong>2010</strong> z uwzględnieniem perspektywy <strong>na</strong><br />
<strong>lata</strong> 2011-2014,<br />
Krajowa strategia ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej,<br />
zatwierdzonej przez Radę Ministrów 25 lutego 2003 r.,<br />
Strategia ochrony obszarów wodno-błotnych w Polsce wraz z planem działań <strong>na</strong> <strong>lata</strong><br />
2006-2013, zatwierdzonej przez Ministra Środowiska w 2006 r.<br />
Krajowy program zwiększania lesistości. Aktualizacja w 2003 r.<br />
Konwencja o między<strong>na</strong>rodowym handlu dzikimi zwierzętami i rośli<strong>na</strong>mi gatunków<br />
zagrożonych wyginięciem (Konwencja Waszyngtońska – CITES) ratyfikowa<strong>na</strong> przez<br />
Polskę w 1989 r.,<br />
Konwencja o różnorodności biologicznej (Konwencja z Rio de Janeiro) ratyfikowa<strong>na</strong><br />
przez Polskę w 1995 roku,<br />
Konwencja o obszarach wodno-błotnych (Konwencja Ramsarska) ratyfikowa<strong>na</strong> przez<br />
Polskę w 1977 r.;<br />
Konwencja o ochronie gatunków europejskich dzikich zwierząt i roślin oraz siedlisk<br />
<strong>na</strong>turalnych (Konwencja Berneńska) ratyfikowa<strong>na</strong> przez Polskę w 1995 roku;<br />
Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt (Konwencja Bońska)<br />
ratyfikowa<strong>na</strong> przez Polskę w 1995 r.; <strong>na</strong> podstawie tej konwencji podjęto m.in.<br />
porozumienie o ochronie nietoperzy w Europie,<br />
Konwencja o ochronie światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego<br />
(Konwencja Paryska),<br />
Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony<br />
dzikich ptaków, (Dyrektywa Ptasia),<br />
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk<br />
<strong>na</strong>turalnych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedliskowa).<br />
Instrukcja urządzania lasu (2003 r.),<br />
Instrukcja sporządzania programu ochrony przyrody w <strong>na</strong>dleśnictwie (1996 r.).<br />
Przy opracowaniu <strong>Program</strong>u zostały wykorzystane dane i materiały udostępnione<br />
przez Nadleśnictwo Starogard, Regio<strong>na</strong>lną Dyrekcję Lasów Państwowych w Gdańsku,<br />
Regio<strong>na</strong>lną Dyrekcją <strong>Ochrony</strong> Środowiska, Dyrekcję Zespołu Parków Krajobrazowych<br />
Chełmińskiego i Nadwiślańskiego, Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, prace terenowe<br />
wyko<strong>na</strong>ne przez BULiGL Oddział w Gdyni (zarówno inwentaryzacja drzewostanów jak<br />
i siedlisk) oraz dostęp<strong>na</strong> literatura.
2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA NADLEŚNICTWA<br />
2.1. Położenie Nadleśnictwa<br />
7<br />
Nadleśnictwo Starogard położone jest w części południowej województwa<br />
pomorskiego w powiatach: tczewskim, starogardzkim i kościerskim oraz w północnej części<br />
województwa kujawsko-pomorskiego w powiecie świeckim. Lokalizacja zasięgu<br />
administracyjnego przedstawia zamieszczo<strong>na</strong> mapka:<br />
Rysunek 1. Mapa zasięgu administracyjnego
8<br />
Strukturę użytkowania gruntów w gmi<strong>na</strong>ch przedstawia tabela 1 sporządzo<strong>na</strong> <strong>na</strong> podstawie Tabeli nr 1 zamieszczonej w Elaboracie.<br />
Tabela 1. Struktura użytkowania gruntów<br />
Rodzaj użytku<br />
Województwo kujawsko-pomorskie pomorskie<br />
Powiat<br />
Gmi<strong>na</strong><br />
Nowe<br />
świecki<br />
razem<br />
powiat<br />
razem<br />
woj.<br />
Liniewo<br />
kościerski<br />
Stara<br />
Kiszewa<br />
razem<br />
powiat<br />
Miasto<br />
Starogard<br />
Gd.<br />
Bobowo<br />
Lubichowo<br />
starogardzki<br />
Miasto<br />
Skarszewy<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15<br />
1. Lasy 226,9700 226,9700 226,9700 2168,3248 393,8225 2562,1473 173,1277 423,6167 120,7600 140,2501 2689,5520 33,3500 235,3800<br />
Skarszewy<br />
2. Grunty zadrzewione i zakrzewione 0,1700 0,1700 0,5300<br />
3. Użytki rolne 4,9100 4,9100 4,9100 49,4719 3,3615 52,8334 4,2700 4,1559 46,8689 0,6100<br />
4. Grunty pod wodami 8,7900 0,9300 9,7200 3,9600 1,9200 0,4300<br />
5. Użytki ekologiczne<br />
6. Tereny różne<br />
7. Grunty zabudowane i zurbanizowane 8,9849 1,5300 10,5149 0,7904 0,0701 0,5700 4,8514<br />
8. Nieużytki 64,3183 6,2400 70,5583 0,2900 8,4826 2,3300 0,0315 91,6048 0,7200<br />
OGÓŁEM 231,8800 231,8800 231,8800 2300,0599 405,8840 2705,9439 178,4781 436,3253 127,0500 140,8516 2835,3271 33,7800 236,7100<br />
Skórcz<br />
Smętowo<br />
Graniczne<br />
Rodzaj użytku<br />
Województwo<br />
pomorskie<br />
Powiat starogardzki tczewski<br />
Starogard<br />
razem Miasto<br />
Gmi<strong>na</strong><br />
Zblewo<br />
Gniew Morzeszczyn Pelplin Subkowy Tczew<br />
Gdański<br />
powiat Gniew<br />
razem woj.<br />
1 2 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27<br />
1. Lasy 4794,3116 264,3861 8874,7342 38,0789 3604,5746 1185,8828 1301,0940 784,0197 2128,5623 9042,2123 20479,0938 20706,0638<br />
2. Grunty zadrzewione i zakrzewione 1,9000 2,4300 13,0200 2,8244 10,3600 0,5200 26,7244 29,3244 29,3244<br />
3. Użytki rolne 102,8104 7,6809 166,3961 3,2677 59,7309 35,1021 62,4144 12,6474 38,2732 211,4357 430,6652 435,5752<br />
4. Grunty pod wodami 4,0100 10,3200 0,4900 0,4900 20,5300 20,5300<br />
5. Użytki ekologiczne<br />
6. Tereny różne 0,2404 0,2404 0,2404 0,2404<br />
7. Grunty zabudowane i zurbanizowane 0,8221 7,1040 0,2226 6,7747 0,0500 1,9323 1,1900 3,4080 13,5776 31,1965 31,1965<br />
8. Nieużytki 122,9600 14,5708 240,9897 0,1400 35,5500 15,2386 6,5400 11,1900 26,0400 94,6986 406,2466 406,2466<br />
OGÓŁEM 5026,8141 286,6378 9301,9740 41,9496 3719,6502 1236,2735 1374,8051 819,4071 2197,2935 9389,3790 21397,2969 21629,1769<br />
razem<br />
powiat<br />
Ogółem
9<br />
Rysunek 2. Położenie N-ctwa w RDLP Gdańsk
2.2. Położenie Nadleśnictwa w przestrzeni przyrodniczo-leśnej<br />
10<br />
Zgodnie z regio<strong>na</strong>lizacją przyrodniczo-leśną obszary administrowane przez<br />
Nadleśnictwo Starogard leżą w I Krainie Bałtyckiej, dzielnicy Pojezierza Drawsko-<br />
Kaszubskiego, mezoregionie Pojezierza Kaszubskiego i mezoregionie Pojezierza<br />
Starogardzkiego; w dzielnicy Żuław Wiślanych oraz dzielnicy Pojezierza Iławsko-<br />
Brodnickiego mezoregionie Doliny Kwidzyńskiej.<br />
Według podziału kraju <strong>na</strong> mezoregiony fizyczno-geograficzne (J. Kondracki 1994)<br />
teren Nadleśnictwa z<strong>na</strong>jduje się w Prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, podprowincji<br />
Pojezierza Południowobałtyckiego makroregionie Wschodniopomorskim, mezoregio<strong>na</strong>ch<br />
Pojezierza Kaszubskiego i Pojezierza Starogardzkiego; makroregionie Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
mezoregionie Doliny Kwidzyńskiej oraz w podprowincji Pobrzeża Południowobałtyckiego<br />
makroregionie Pobrzeża Gdańskiego, mezoregionie Żuław Wiślanych.<br />
Podstawą podziału <strong>na</strong> regiony geobotaniczne i krajobrazy roślinne jest mapa<br />
przeglądowa potencjalnej roślinności <strong>na</strong>turalnej. Regiony podstawowe zostały wydzielone <strong>na</strong><br />
podstawie a<strong>na</strong>lizy krajobrazowego zróżnicowania roślinności <strong>na</strong>turalnej, tj. odrębności<br />
zestawów zbiorowisk, a <strong>na</strong>stępnie scharakteryzowania przestrzennych udziałów siedlisk<br />
<strong>na</strong>turalnych zbiorowisk roślinnych. Mapa krajobrazów roślinnych jest efektem<br />
przeprowadzonej typologii jednostek podstawowych, przy której uwzględniono zestaw<br />
zbiorowisk <strong>na</strong>turalnych waloryzowanych udziałem powierzchniowym. Przy wyróżnianiu<br />
podstawowych typów pominięto drobne różnice syntaksonomiczne o charakterze<br />
regio<strong>na</strong>lnym pomiędzy zbiorowiskami (J. Matuszkiewicz 1993).<br />
Pod względem geobotanicznym tereny te z<strong>na</strong>jdują się w: Prowincji<br />
Środkowoeuropejskiej, Podprowincji Południowobałtyckiej, Dział Pomorski (A), Krai<strong>na</strong><br />
Pojezierzy Środkowopomorskich (A.4), Okręg Pojezierza Kaszubskiego (A.4.5.), Krai<strong>na</strong><br />
Wschodniopomorska (A. 6), Podkrai<strong>na</strong> Wschodniopomorska właściwa (A.6.a.), Okręg<br />
Starogardzki (A.6.a.1.), Dział Mazowiecko-Poleski – Poddział Mazowiecki (E), Krai<strong>na</strong><br />
Chełmińsko Dobrzyńska (E.1), Okręg Wysoczyzny Świeckiej (E.1.1.), Okręg Doliny Dolnej<br />
Wisły (E.1.2.). Powierzchnia Nadleśnictwa położo<strong>na</strong> jest głównie w Okręgach Starogardzkim<br />
i Pojezierza Kaszubskiego.<br />
Omawiane tereny z<strong>na</strong>jdują się (w przewadze) w strefie ekoklimatycznej Bałtyckiej,<br />
w makroregionie Wybrzeża Południowobałtyckiego i częściowo Żuław Wiślanych oraz<br />
w strefie Środkowoeuropejskiej, w makroregionie Pojezierza Pomorskiego Południowego<br />
(według Regio<strong>na</strong>lizacji przyrodniczo-leśnej T. Trampler i inni 1990 r.), <strong>na</strong>tomiast w Atlasie<br />
Rzeczpospolitej Polskiej (1994 r. – Alojzy Woś) są one w regionie Klimatycznym Dolnej<br />
Wisły, a ich część zachodnia w regionie Wschodniopomorskim. Jedną z cech<br />
charakterystycznych panującego tu klimatu są niskie roczne opady w strefie rzeki Wisły.
11<br />
Rysunek 3. Podział Nadleśnictwa <strong>na</strong> Mezoregiony
12<br />
Rysunek 4. Mapa podziału <strong>na</strong> regiony geobotaniczne
13<br />
Rysunek 5. Mapa podziału <strong>na</strong> krajobrazy roślinne
2.3. Klimat obszaru Nadleśnictwa<br />
14<br />
Dane dotyczące warunków klimatycznych zostały przedstawione szczegółowo w Elaboracie.<br />
2.4. Rzeźba terenu i budowa geologicz<strong>na</strong><br />
Rzeźba terenu<br />
Obręby leśne Pelplin i Starogard leżą <strong>na</strong> Pojezierzu Starogardzkim, <strong>na</strong>tomiast Obręb<br />
Mestwinowo leży <strong>na</strong> Pojezierzu Kaszubskim, a jedynie jego południowa część (Leśnictwo<br />
Mestwinowo) leżą <strong>na</strong> Pojezierzu Starogardzkim.<br />
Rzeźba pojezierzy Starogardzkiego i Kaszubskiego ma charakter wybitnie<br />
młodoglacjalny i została ukształtowa<strong>na</strong> w późnym plejstocenie (zlodowacenie bałtyckie,<br />
stadiał pomorski) i w holocenie.<br />
Na badanym terenie przeważają faliste wysoczyzny sandrowe i dennomorenowe<br />
urozmaicone ciągami wzgórz czołowomorenowych (wzgórza Liniewskie, Szczodrowskie,<br />
Kleszczewskie i Rokickie).<br />
Wysoczyzny sandrowe i morenowe mają ogólny skłon południowy i zachodni.<br />
Najwyżej położone <strong>na</strong> północnym zachodzie tereny Obrębu Mestwinowo osiągają kulmi<strong>na</strong>cje<br />
rzędu 170 m n.p.m. i opadają stopniowo w kierunku południowym i wschodnim do ok. 40 m.<br />
n.p.m. w Obrębie Pelplin. Przeważają obszary położone <strong>na</strong> wysokości 60 – 140 m n.p.m.<br />
Powszechnie dominujące faliste wysoczyzny polodowcowe urozmaicają głęboko<br />
wcięte rynny glacjalne, obniżenia wytopiskowe i rozcięcia erozyjne (wąwozy, parowy).<br />
Rynny glacjalne wypełniają wody jezior, jed<strong>na</strong>k większość z nich została<br />
przekształco<strong>na</strong> w doliny rzeczne. Doliny rzeczne w tym: Piesienicy, Wietcisy i Wierzycy oraz<br />
ich dopływów są przewodnim elementem rzeźby terenów Nadleśnictwa.<br />
Zbocza dolin są strome a ich wysokości względne wynoszą od kilku<strong>na</strong>stu do<br />
kilkudziesięciu metrów.<br />
Do <strong>na</strong>jbardziej urozmaiconych morfologicznie <strong>na</strong>leżą tereny położone w sąsiedztwie<br />
doliny Wisły i dolnej Wierzycy. Strefę krawędziową dolin wymienionych rzek urozmaicają<br />
liczne wąwozy, parowy i rozcięcia erozyjne o stromych lub urwistych zboczach. Deniwelacje<br />
względne wąwozów i parowów schodzących do d<strong>na</strong> doliny Wisły i Wierzycy sięgają<br />
kilkudziesięciu metrów.<br />
Budowa geologicz<strong>na</strong><br />
Utwory geologiczne <strong>na</strong> badanym obszarze <strong>na</strong>leżą do czwartorzędu. Starsze z nich<br />
pochodzą z zasypania glacjalnego, młodsze są efektem akumulacji biologicznej (torfy)<br />
i akumulacji rzecznej (piaski rzeczne i mady rzeczne).<br />
Wierzchnie warstwy osadów polodowcowych zostały <strong>na</strong>gromadzone w stadiale<br />
pomorskim zlodowacenia bałtyckiego, a ich miąższość wynosi od ok. 150 m <strong>na</strong> północy<br />
i zachodzie (obręb Mestwinowo) do około 50 m <strong>na</strong> południu i wschodzie (obręb Pelplin).<br />
Wśród utworów plejstoceńskich przeważają piaski akumulacji wodno-lodowcowej,<br />
<strong>na</strong>stępnie gliny i piaski akumulacji lodowcowej. W mniejszej ilości występują utwory pyłowe<br />
i ilaste.<br />
Wśród utworów holoceńskich przeważają torfy i mursze, w niewielkiej ilości<br />
występują piaski i mady rzeczne oraz piaski eoliczne.
2.5. Gleby Nadleśnictwa<br />
15<br />
Zmienność warunków glebowych w Nadleśnictwie Starogard jest duża i determinują<br />
ją głównie budowa geologicz<strong>na</strong> i uwilgotnienie gleby. Nadleśnictwo Starogard posiada operat<br />
glebowo-siedliskowy opracowany w <strong>lata</strong>ch 1972–1975. W trakcie IV rewizji urządzania lasu<br />
zaktualizowano mapy glebowo-siedliskowe zgodnie z obowiązującym <strong>na</strong>zewnictwem oraz<br />
symboliką a także wyko<strong>na</strong>no prace glebowo-siedliskowe <strong>na</strong> gruntach nie posiadających<br />
dotychczas takiego opracowania oraz zweryfikowano siedliska wilgotne i bagienne oraz <strong>na</strong><br />
gruntach porolnych. Ponownie przeprowadzono prace glebowo-siedliskowe <strong>na</strong> obrębie<br />
Pelplin.<br />
Omawiane tereny ukształtowane zostały podczas plejstoceńskich zlodowaceń,<br />
a głównie ostatniego zlodowacenia bałtyckiego oraz w holocenie. Przeważają faliste<br />
wysoczyzny dennomorenowe i sandrowe z występującymi wzgórzami czołowomorenowymi<br />
(Liniewskie, Szczodrowskie, Kleszczewskie i Rokickie) oraz ryn<strong>na</strong>mi glacjalnymi<br />
i obniżeniami wytopiskowymi. Najwyżej położonymi są tereny <strong>na</strong> północnym zachodzie,<br />
gdzie wzniesienia dochodzą do 170 m n.p.m. i obniżają się one stopniowo w kierunku<br />
południowym i wschodnim osiągając przy krawędzi doliny Wisły około 40 - 80 m n.p.m.<br />
Wierzchnia pokrywa to warstwy osadów polodowcowych o miąższości od około50 m<br />
<strong>na</strong> wschodzie i południu do 150 m <strong>na</strong> północy i zachodzie. Wśród utworów plejstoceńskich<br />
przeważają piaski akumulacji wodno-lodowcowej, <strong>na</strong>stępnie gliny i piaski akumulacji<br />
lodowcowej. Zaz<strong>na</strong>cza się także występowanie utworów pyłowych i ilastych.<br />
Najmłodszymi utworami są utwory holoceńskie i przeważają tu torfy i mursze,<br />
a spotyka się także w niewielkich ilościach piaski i mady rzeczne oraz piaski eoliczne.<br />
Z utworów tych wykształciły się <strong>na</strong>stępujące gleby:<br />
- bru<strong>na</strong>tnoziemne,<br />
- bielicoziemne,<br />
- czarne ziemie,<br />
- bagienne,<br />
- pobagienne,<br />
- aluwialne.<br />
Największe obszary zajmują gleby bielicoziemne obejmujące typy gleb rdzawych<br />
i bielicowych oraz bru<strong>na</strong>tnoziemne z typami gleb bru<strong>na</strong>tnych właściwych i bru<strong>na</strong>tnych<br />
kwaśnych. Z gleb bagiennych <strong>na</strong> z<strong>na</strong>cznym obszarze występują gleby torfowe,<br />
a z pobagiennych występują murszowe i murszowate.
2.6. Typy siedliskowe lasu<br />
16<br />
Powierzchnie poszczególnych siedliskowych typów lasu z uwzględnieniem obrębów<br />
i łącznie zamieszczono w tabeli nr II elaboratu. Syntetycznie dla Nadleśnictwa poszczególne<br />
udziały przedstawia diagram:<br />
LMw<br />
0,58%<br />
LMb<br />
1,05%<br />
Lśw<br />
37,91%<br />
Lw<br />
0,67% Ol<br />
2,58% Lł<br />
0,49%<br />
Bb<br />
0,20%<br />
Bśw<br />
0,19%<br />
LMśw<br />
42,43%<br />
BMw<br />
0,10%<br />
BMb<br />
2,03%<br />
BMśw<br />
11,29%<br />
Bśw Bb BMśw BMw BMb LMśw LMw LMb Lśw Lw Ol OlJ Lł<br />
Rysunek 6. Zestawienie poszczególnych typów siedliskowych w Nadleśnictwie<br />
Objaśnienie skrótów:<br />
Bśw bór świeży<br />
Bw bór wilgotny<br />
Bb bór bagienny<br />
BMśw bór mieszany świeży<br />
BMw bór mieszany wilgotny<br />
BMb bór mieszany bagienny<br />
LMśw las mieszany świeży<br />
LMw las mieszany wilgotny<br />
LMb las mieszany bagienny mokry<br />
Lśw las świeży<br />
Lw las wilgotny<br />
Ol ols<br />
OlJ ols jesionowy<br />
W Nadleśnictwie przeważają siedliska lasowe zajmując po<strong>na</strong>d 81% powierzchni.<br />
Siedliska wilgotne i bagienne zajmują 6,9% powierzchni.<br />
Przecięt<strong>na</strong> zasobność <strong>na</strong> 1 ha wynosi 291 m 3 , a spodziewany bieżący przyrost<br />
drzewostanów po<strong>na</strong>d 7 m 3 .
2.7. Potencjal<strong>na</strong> roślinność <strong>na</strong>tural<strong>na</strong><br />
17<br />
Pojęcie potencjalnej roślinności <strong>na</strong>turalnej odnosi się do siedliska. Potencjal<strong>na</strong><br />
roślinność <strong>na</strong>tural<strong>na</strong> jest to typ roślinności, jaki powstałby spontanicznie w danych<br />
warunkach, po zaprzestaniu działalności człowieka. Jest to teoretycz<strong>na</strong> granica sukcesji <strong>na</strong><br />
danym siedlisku.<br />
Na tere<strong>na</strong>ch Nadleśnictwa dominuje potencjal<strong>na</strong> roślinność <strong>na</strong>tural<strong>na</strong> kompleksu<br />
lasów dębowo-grabowych z suboceaniczny grądem typu pomorskiego (Stellario-<br />
Carpinetum). Pozostałe zajmują niewielkie obszary, a są to:<br />
Kompleksy łęgowe i bagienne: roślinność łęgowa niezabagnionych niżowych siedlisk<br />
aluwialnych, głównie dolin rzecznych: łegi wierzbowo-topolowe i jesionowo-wiązowe<br />
(Salici-Populetum, Ficario-Ulmetum et all.) oraz zbiorowiska łęgowe niżowych<br />
siedlisk umiarkowanie zabagnionych: łęgi jesionowo-olszowe (Ciraeo-Alnetum et all.)<br />
Kompleksy zbiorowisk w typie boru mieszanego: subatlantycki wilgotne lasy<br />
brzozowo-dębowe z dębem szypułkowym (Betulo-Quercetum roboris) oraz<br />
subkontynentalne bory mieszane dębowo-sosnowe, zwykle bez buka, regio<strong>na</strong>lnie<br />
z udziałem świerka (Quercetum-Pinetum, Serratulo-Pinetum et all.)<br />
Kompleks lasów bukowych z żyznymi buczy<strong>na</strong>mi niżowymi typu pomorskiego<br />
(Malicio-Fagetum)<br />
Rysunek 7. Roślinność grądu [Jan Ba<strong>na</strong>cki]
18<br />
Rysunek 8. Mapa potencjalnej roślinności <strong>na</strong>turalnej (<strong>na</strong> podstawie Atlasu Rzeczpospolitej)<br />
Zamieszczonej powyżej mapy potencjalnej roślinności <strong>na</strong>turalnej nie moż<strong>na</strong> traktować<br />
jako źródła informacji o występowaniu siedlisk przyrodniczych, a co <strong>na</strong>jwyżej jako bardzo<br />
ogólne źródło orientacji co do typów siedlisk w ogóle mogących występować <strong>na</strong> terenie<br />
Nadleśnictwa.
19<br />
2.8. Struktura użytkowania gruntów<br />
Tabela 2 Rozmieszczenie lasów różnych własności w gmi<strong>na</strong>ch w zasięgu terytorialnego działania Nadleśnictwa Starogard<br />
Województwo<br />
Gmi<strong>na</strong><br />
(częśd gminy)<br />
Powierzchnia<br />
ogól<strong>na</strong><br />
Lasy stanowiące własnośd Skarbu Paostwa<br />
w zarządzie LP<br />
pozostała<br />
urządzane sąsiednie<br />
razem<br />
parki inne<br />
<strong>na</strong>dleśnictwo <strong>na</strong>dleśnictwa<br />
Lasy nie stanowiące własności Skarbu Paostwa<br />
stan. własn.<br />
stan. własn.<br />
osób razem<br />
osób fiz.<br />
prawnych<br />
Lasy współwłasności<br />
Skarbu<br />
Paostwa i osób<br />
fiz.<br />
Ogółem<br />
(7+10+11)<br />
w km 2 powierzchnia - ha %<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13<br />
woj. pomorskie 1356,9 20508 20508 3919 148 4067 24575 18,1<br />
powiat kościerski 111,6 2562 2562 281 281 2843 25,5<br />
gm. Liniewo 82,8 2168 2168 232 232 2240 27,1<br />
gm.Stara Kiszewa 28,8 394 394 49 49 443 15,4<br />
Powiat.starogardzki 528,1 8877 8877 2326 131 2457 11334 21,5<br />
m.Starogard 25,3 173 173 21 21 194 7,7<br />
m.Skarszewy 10,6 140 140 140 13,2<br />
gm.Bobowo 51,8 424 424 204 4 208 632 12,2<br />
gm.Lubichowo 9,5 121 121 152 152 273 28,9<br />
gm.Skarszewy 154,5 2690 2690 948 114 1062 3752 24,3<br />
gm.Skórcz 14,4 33 33 107 107 140 9,7<br />
gm.Smętowo Graniczne 36,7 235 235 23 23 258 7,0<br />
gm.Starogard 195,0 4797 4797 850 13 863 5660 29,0<br />
gm.Zblewo 30,3 264 264 21 21 285 9,4<br />
powiat.tczewski 717,2 9069 9069 1312 17 1329 10398 14,5<br />
m.Gniew. 6,1 38 38 4 42 42 6,9<br />
m.Pelplin 4,5<br />
m.Tczew 22,4<br />
gm.Gniew 181,9 3618 3618 325 325 3943 21,7<br />
gm.Morzeszczyn 91,4 1186 1186 435 435 1621 17,7<br />
gm.Pelplin 162,5 1304 1304 165 165 1469 9,0<br />
gm.Subkowy 78,2 794 794 70 70 864 11,0<br />
gm. Tczew 170,2 2129 2129 317 13 330 2459 14,4<br />
woj.kujawsko-pomorskie 12,4 227 227 227 27,2<br />
powiat świecki 12,4 227 227 227 18,3<br />
gm.Nowe 3,5 227 227 227 64,9<br />
m.Nowe 8,9<br />
Razem 1369,3 20735 20735 3919 148 4067 24802 18,1<br />
Lesistośd<br />
(12:2)
20<br />
Zgodnie z tabelą 2 tereny leśne zajmują 18,1% zasięgu terytorialnego Nadleśnictwa,<br />
<strong>na</strong>tomiast lesistość województwa pomorskiego wynosi 37,2%, a całego kraju jest 28,9%<br />
(Rocznik statystyczny 2008 rok).<br />
Powierzchnia gruntów własności Skarbu Państwa zarządzanych przez Nadleśnictwo<br />
Starogard wynosi 21630,78 ha.<br />
2.9. Charakterystyka kompleksów leśnych<br />
Lasy <strong>na</strong>dleśnictwa składają się z 353 kompleksów. Część tych kompleksów przylega<br />
do lasów prywatnych, ale większość ich granic styka się z gruntami nieleśnymi. W większych<br />
kompleksach leśnych z<strong>na</strong>jdują się enklawy i półenklawy obcej własności, linie kolejowe, linie<br />
energetyczne, szosy, zabudowania powstałe w ślad za osadnictwem, i zagospodarowaniem<br />
tych ziem kosztem lasu.<br />
Do granic lasów państwowych przylegają w bardzo wielu miejscach lasy stanowiące<br />
własność prywatną. W granicach zasięgu administracyjnego z<strong>na</strong>jduje się około 3,5 tys. ha<br />
lasów prywatnych. Z<strong>na</strong>czne rozproszenie części terenów leśnych, zawiłe granice, trudne<br />
niekiedy dojazdy sprzyjają różnym formom szkodnictwa oraz utrudniają ich ochronę przez<br />
służby leśne.<br />
Liczba i wielkość kompleksów leśnych<br />
Nadleśnictwo<br />
Starogard<br />
Wielkość kompleksu ha<br />
Liczba<br />
kompleksów<br />
Łącz<strong>na</strong> powierzchnia ha<br />
do 1,00 67 31,42<br />
1,01 - 5,00 126 318,98<br />
5,01 - 20,00 87 886,17<br />
20,01 - 100,00 51 2486,69<br />
100,01 - 500,00 14 2947,13<br />
500,01 - 2000,00 5 5596,46<br />
powyżej 2000,00 3 9363,93<br />
Razem 353 21630,78<br />
Jako kompleks leśny traktujemy zwarty obszar lasów, nie podzielony obszarami<br />
bezleśnymi. Elementów liniowych – drogi, rzeki, linie energetyczne nie traktujemy jako<br />
granic kompleksów, chyba że stanowią one istotne bariery dla przemieszczania się zwierząt<br />
i stanowią granice o charakterze „ekologicznym” (duże rzeki, autostrady itp.)
21<br />
3. FORMY OCHRONY PRZYRODY<br />
3.1. Formy ochrony przyrody<br />
Szczególnie cennymi obszarami podlegającymi prawnej ochronie (Ustawa z 2004<br />
roku o ochronie przyrody) <strong>na</strong> terenie Nadleśnictwa Starogard są:<br />
— rezerwaty przyrody,<br />
— Zespół Parków Krajobrazowych,<br />
— obszary chronionego krajobrazu,<br />
— obszary Natura 2000,<br />
— gatunki chronione,<br />
— pomniki przyrody,<br />
— użytki ekologiczne.<br />
Ilość i powierzchnie obiektów chronionych <strong>na</strong> terenie Nadleśnictwa przedstawia<br />
poniższe zestawienie:<br />
Tabela 3. Obiekty chronione w Nadleśnictwie<br />
Ilość<br />
Powierzchnia(ha)<br />
Rodzaj obiektu<br />
poza<br />
poza<br />
N-ctwo gruntami N-ctwo gruntami<br />
Uwagi<br />
N-ctwa<br />
N-ctwa<br />
1 2 3 4 5 6<br />
Rezerwaty: 6 81,54 0,64<br />
1. Orle <strong>na</strong>d Jeziorem Dużym 1,56 nie posiada planu<br />
ochrony<br />
2. Brzęczek 25,49 posiada plan ochrony<br />
3. Opalenie Dolne 1,33 0,42 nie posiada planu<br />
ochrony<br />
4. Opalenie Górne 1,40 0,22 nie posiada planu<br />
ochrony<br />
5. Wiosło Duże 21,88 nie posiada planu<br />
ochrony<br />
6. Wiosło Małe 29,88 nie posiada planu<br />
ochrony<br />
Projektowane rezerwaty 1 71,91 Jeziorka<br />
Zespół Parków Krajobrazowych<br />
231,90 55410,60 nie posiada planu<br />
ochrony<br />
Chełmińskiego i Nadwiślańskiego<br />
Obszary Natura 2000 7 1462,73<br />
1. Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły 19,74 33539,30 OSO<br />
2. Doli<strong>na</strong> Środkowej Wietcisy 5,42 425,46 SOO<br />
3. Waćmierz 12,01 375,99 SOO<br />
4. Dol<strong>na</strong> Wisła 375,32 9949,28 SOO<br />
5. Doli<strong>na</strong> Wierzycy 816,27 3929,25 SOO<br />
6. Szczodrowo 76,72 146,88 SOO<br />
7. Grąd <strong>na</strong>d jeziorem Zduńskim<br />
176,99 59,01 SOO<br />
i Szpęgawskim<br />
Obszar chronionego Krajobrazu –<br />
48 65732<br />
Borów Tucholskich<br />
Obszar chronionego Krajobrazu –<br />
722 2630<br />
Doliny Wietcisy<br />
Obszar chronionego Krajobrazu –<br />
292 2156<br />
Polaszkowski<br />
Obszar chronionego Krajobrazu –<br />
2690 8094<br />
Doliny Wierzycy<br />
Obszar chronionego Krajobrazu –<br />
Gniewski<br />
1165 1171
Ilość<br />
Powierzchnia(ha)<br />
Rodzaj obiektu<br />
poza<br />
poza<br />
N-ctwo gruntami N-ctwo gruntami<br />
Uwagi<br />
N-ctwa<br />
N-ctwa<br />
1 2 3 4 5 6<br />
Obszar chronionego Krajobrazu –<br />
2249 2427<br />
Nadwiślański<br />
Obszar chronionego Krajobrazu –<br />
30092<br />
Żuław Gdańskich<br />
Pomniki przyrody 41 106<br />
Projektowane pomniki przyrody 103<br />
Użytki ekologiczne 2 12,46<br />
Stanowiska archeologiczne: 29<br />
cmentarzyska 8<br />
punkty osadnictwa 7<br />
grodziska 7<br />
osady 7<br />
Gatunki roślin ochroną ścisłą 110<br />
Gatunki roślin ochroną częściową 20<br />
Krągłouste – gatunki chronione 2<br />
Ryby – gatunki chronione 12<br />
Płazy – gatunki chronione 13<br />
Gady – gatunki chronione 6<br />
Ptaki – gatunki chronione 185<br />
Miejsca gniazdowania: 9<br />
orła bielika 2<br />
bocian czarny 7<br />
Ssaki – gatunki chronione 24<br />
22<br />
Załącznikiem do programu ochrony przyrody jest mapa istniejących form ochrony przyrody<br />
w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Starogard.
3.2. Rezerwaty <strong>Przyrody</strong><br />
23<br />
Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie <strong>na</strong>turalnym lub mało<br />
zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska<br />
zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się<br />
szczególnymi wartościami przyrodniczymi, <strong>na</strong>ukowymi, kulturowymi lub walorami<br />
krajobrazowymi (art. 13 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody). W Polsce<br />
wyodrębniono 1407 rezerwatów o powierzchni 166901 ha (według stanu <strong>na</strong> 31 grudnia 2006<br />
roku).<br />
Na terenie województwa pomorskiego odnotowano 120 rezerwatów o powierzchni<br />
7429 ha (stan <strong>na</strong> 31 grudnia 2006 roku) stanowi to 8,53% ilości i 4,45% powierzchni<br />
rezerwatów w skali kraju. Rezerwaty położone w obwodzie <strong>na</strong>dzorczym Nadleśnictwa<br />
Starogard (82,18 ha) stanowią 1,1% powierzchni rezerwatów w województwie pomorskim.<br />
Grunty objęte ochroną rezerwatową w Nadleśnictwie Starogard stanowią 0,4% powierzchni<br />
ogólnej Nadleśnictwa.<br />
W obwodzie <strong>na</strong>dzorczym Nadleśnictwa Starogard istnieje 6 rezerwatów przyrody.<br />
1. Rezerwat częściowy Orle <strong>na</strong>d Jeziorem Dużym położony jest w obrębie Mestwinowo,<br />
leśnictwo Orle <strong>na</strong> powierzchni 1,56 ha.<br />
Według fizyczno-geograficznej regio<strong>na</strong>lizacji Polski, z<strong>na</strong>jduje się w makroregionie<br />
Pojezierze Wschodniopomorskie w południowo zachodniej części mezoregionu Pojezierze<br />
Kaszubskie. Obejmuje niewielki fragment lasu porastającego wzniesienia morenowego<br />
(136 m n.p.m.) <strong>na</strong>d Jeziorem Dużym, wyróżniającego się okazałym starodrzewem dębowym.<br />
W formie domieszkowej występują także jawor, buk, modrzew, świerk, brzoza, grab,<br />
akacja i jesion. Z<strong>na</strong>jdował się tu niegdyś niewielki cmentarz, ale ślady po nim zatarł czas<br />
i ludzie.<br />
Na całej powierzchni występuje siedlisko lasu świeżego.<br />
Do czasu utworzenia rezerwatu prowadzono zabiegi gospodarcze zgodnie<br />
z obowiązującymi zasadami hodowlanymi, przy czym wykonywano je w niewielkim zakresie<br />
w miarę zachodzących potrzeb sanitarnych drzewostanu. Zbiorowiska roślinne są tutaj<br />
miejscami zniekształcone, co pozostaje w związku z bliskością zabudowań oraz przebiegającą<br />
obok rezerwatu szosą.<br />
Rysunek 9. Widok <strong>na</strong> rezerwat od strony szosy
24<br />
2. Rezerwat częściowy Brzęczek położony jest w Obrębie Mestwinowo, Leśnictwo<br />
Jastrzębce i obejmuje powierzchnię 25,49 ha.<br />
Teren ten z<strong>na</strong>jduje się około 6 km <strong>na</strong> wschód od rezerwatu wyżej opisanego, także<br />
w mezoregionie Pojezierze Kaszubskie, a przeważająca jego część to zbocze ciągnące się<br />
wzdłuż jeziora oraz cieku. Różnica poziomów lustra jeziora i <strong>na</strong>jwyższych wzniesień (około<br />
150 m n.p.m.) wynosi około 30 m. Część południowa to około 600 metrowa smuga<br />
o szerokości do 75 m otoczo<strong>na</strong> użytkami rolnymi, pozostała część łączy się z lasami<br />
Nadleśnictwa.<br />
Są tu zbiorowiska buczyny pomorskiej z okazałymi fragmentami starodrzewu<br />
bukowego 170 letniego, który jest coraz mniej odporny <strong>na</strong> podmuchy silnych wiatrów.<br />
Rezerwat zatwierdzono w 1983 r., przy czym starodrzew występujący w dwu płatach<br />
wyłączono z użytkowania dużo wcześniej, a sugestie o ochronie rezerwatowej z<strong>na</strong>jdują się<br />
w planie z 1966 roku.<br />
Rezerwat posiada aktualny plan ochrony rezerwatu opracowany przez zespół w skład<br />
którego wchodzili: prof. dr hab. Jacek Herbich, dr Ryszard Markowski, prof. dr hab. Maciej<br />
Gromadzki oraz BULiGL Oddział w Gdyni. Plan zatwierdzony został Rozporządzeniem<br />
Wojewody Pomorskiego Nr 1/08 z dnia 9 stycznia 2008 r. (Dziennik Urzędowy Nr 5, poz.<br />
143) <strong>na</strong> <strong>lata</strong> 2008 – 2027.<br />
Plan ochrony wskazał przedmiot ochrony, cel ochrony, oraz potencjalne zagrożenia.<br />
Rysunek 10. Rezerwat Brzęczek [Andrzej Schleser]<br />
3. Rezerwat częściowy Opalenie Dolne położony jest w Obrębie Pelplin, Leśnictwo Opalenie<br />
i obejmuje niewielki fragment d<strong>na</strong> doliny Struga Młyńska i podnóża zboczy tej doliny<br />
o łącznej powierzchni 1,75 ha (z czego lasy będące w stanie posiadania LP stanowią 1,33 ha).<br />
Według podziału fizyczno-geograficznego usytuowany jest w mezoregionie<br />
Pojezierze Starogardzkie. Jest to rezerwat florystyczny utworzony dla ochrony rzadkich<br />
gatunków leśno-stepowych, które wypierane są przez obficie tu występujące podszyty.<br />
Spośród bardzo rzadkich roślin występował w rezerwacie groszek wielkoprzylistkowy,
25<br />
z<strong>na</strong>jdujący się w „Polskiej Czerwonej Księdze”, aktualnie występujący w sąsiedztwie<br />
rezerwatu <strong>na</strong> skarpie przy szosie (Mieńko 1999 r.).<br />
Zabiegi ochronne polegające <strong>na</strong> usuwaniu z podszytów berberysu i derenia,<br />
oddziaływały korzystnie <strong>na</strong> inne występujące tu rośliny chronione. Trudno przewidzieć czy<br />
groszek wielkoprzylistkowy (Lathyrus pisiformis) powróci <strong>na</strong> dawne swoje stanowiska i czy<br />
czynione przez człowieka zabiegi są dla niego sprzyjające.<br />
Występuje tu tylko siedlisko lasu łęgowego. Niekorzystny wpływ <strong>na</strong> zbiorowiska<br />
roślinne tu istniejące miało wprowadzenie gatunków iglastych, budowa przejazdu przez<br />
strumień <strong>na</strong> granicy z oddziałem sąsiednim, budowa szosy oraz wyżej położonej linii<br />
kolejowej.<br />
Rysunek 11. Groszek wielkoprzylistkowy (Lathyrus pisiformis) [Andrzej Schleser]
26<br />
4. Rezerwat częściowy Opalenie Górne o powierzchni 1,62 ha (z czego lasy będące w stanie<br />
posiadania LP stanowią 1,40 ha). Utworzony został z tych samych względów co Opalenie<br />
Dolne i występują tu podobne problemy z zachowaniem i ochroną roślinności. W składzie<br />
gatunkowym drzewostanów zaz<strong>na</strong>cza się tu większy udział iglastych, a siedlisko to głównie<br />
las świeży z niewielkimi fragmentami łęgów w okolicach strumienia, których nie wyłączono<br />
ze względu <strong>na</strong> małą powierzchnię. Starodrzew jest tu młodszy, ale nie ustępuje rozmiarami<br />
zarówno pod względem wysokości jak i pierśnic. Wykonywano w nim podobne zabiegi<br />
ochronne.<br />
W wyłączeniu 234i występuje drzewo doborowe sosny (nr 909).<br />
Cały rezerwat zajmuje siedlisko lasu świeżego z fragmentami lasu łęgowego wzdłuż<br />
strumienia, którego to siedliska z uwagi <strong>na</strong> małe powierzchnie nie wyłączono.<br />
5. Rezerwat częściowy Wiosło Małe położony jest w Obrębie Pelplin, Leśnictwo Dębiny,<br />
a jego powierzchnia wynosi 21,88 ha (do powierzchni rezerwatu nie dołączono powierzchni<br />
wydzieleń liniowych przebiegających przez wyłączenia zaliczone do rezerwatu np. linie<br />
drogi).<br />
Z<strong>na</strong>jduje się on <strong>na</strong> granicy dwóch mezoregionów:<br />
Doli<strong>na</strong> Kwidzyńska – wchodząca w skład makroregionu Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
Pojezierze Starogardzkie – wchodzące w skład makroregionu Pojezierze<br />
Wschodniopomorskie.<br />
Jest to rezerwat florystyczny utworzony dla ochrony rzadkich gatunków stepowoleśnych,<br />
które wypierane są przez roślinność krzewiastą i drzewiastą oraz inną roślinność<br />
zielną. Teren rezerwatu od daw<strong>na</strong> zaliczany był do <strong>na</strong>jbardziej interesujących fragmentów<br />
leśnych <strong>na</strong> Pomorzu Zachodnim. Już w 1926 roku prof. Adam Wodziczko zaproponował<br />
utworzenie <strong>na</strong> stromej skarpie wiślanej rezerwatu, który stanowiłby formę unikalnych<br />
zbiorowisk leśnych oraz ciepłolubnych elementów flory. W roku 1938 utworzono <strong>na</strong> południe<br />
od miejscowości Opalenie rezerwat o powierzchni około 200 ha. Rezerwat uległ zniszczeniu<br />
podczas II Wojny Światowej. Część drzewostanu została wycięta, brzeg wierzchowiny skarpy<br />
pokryty do dziś widocznymi okopami. Ponownie w roku 1963 Sulma i Wales zwrócili uwagę<br />
<strong>na</strong> walory przyrodnicze tego terenu. Szczegółowe opracowanie rezerwatu wyko<strong>na</strong>ł Herbich<br />
w roku 1971. Współczesny stan szaty roślinnej z<strong>na</strong>cznie odbiega od pierwotnego. Pierwotnie<br />
skarpa <strong>na</strong>dwiślańska była bezleś<strong>na</strong>, co stwarzało bardzo korzystne warunki dla licznych<br />
gatunków ciepłolubnych. W okresie regulacji Wisły <strong>na</strong> przełomie XIX i XX wieku zalesiono<br />
to czego nie doko<strong>na</strong>ła ekspansja gatunków lekko<strong>na</strong>siennych. Rozrost drzewostanów<br />
i krzewów spowodował zanikanie mezofilnych zbiorowisk roślinnych w tym licznych<br />
gatunków kserotermicznych oraz zaniknięcie nieleśnych zbiorowisk murawowych.<br />
Na terenie rezerwatu istnieje ścieżka dydaktycz<strong>na</strong> (zatwierdzo<strong>na</strong> Zarządzeniem<br />
Wojewody Pomorskiego Nr 121/2006 z dnia 6 lipca 2006 r. w sprawie wyz<strong>na</strong>czenia szlaku<br />
udostępnionego dla ruchu pieszego w rezerwacie przyrody Wiosło Małe [Dziennik Urzędowy<br />
Nr 77, poz. 1599]), pomnik przyrody (oddz. 285b lipa) oraz obelisk poświęcony autorowi<br />
planu zagospodarowania Dolnej Wisły.<br />
Istnieje potrzeba opracowania planu, który określi szczegółowo sposoby ochrony<br />
rezerwatu.<br />
6. Rezerwat częściowy Wiosło Duże pod względem administracyjnym i fizycznogeograficznym<br />
jest <strong>na</strong> tym samym obszarze co Wiosło Małe, z tym, że jego niewielki<br />
fragment z<strong>na</strong>jduje się w Dolinie Dolnej Wisły. Jego powierzchnia wynosi 29,88 ha.<br />
Podobnie jak w rezerwacie Wiosło Małe występują tu problemy z zachowaniem<br />
stanowisk roślin kserotermicznych wypieranych przez roślinność krzewiastą i zielną.<br />
Rezerwat nie ma także opracowanego planu ochrony.
27<br />
W roku 1985 został opracowany „<strong>Program</strong> zabiegów ochronnych w rezerwatach<br />
Wiosło Duże, Wiosło Małe, Opalenie Górne i Opalenie Dolne”. Autorem opracowania był<br />
Jacek Herbich. <strong>Program</strong> wykazał z<strong>na</strong>czne zniekształcenia wynikające z gospodarki ludzkiej<br />
oraz jak <strong>na</strong>jszybsze podjęcie zabiegów korekcyjnych. Głównym zadaniem było usunięcie<br />
większości krzewów z ru<strong>na</strong> i podszytu oraz glistnika i czos<strong>na</strong>czka. Następnie projektowano<br />
przebudowę drzewostanów. Projektowane zabiegi miały powstrzymać proces ustępowania<br />
i umożliwić powrót gatunków (<strong>na</strong>wet sztuczną reintrodukcją), które wyginęły lub ograniczyły<br />
swój zasięg <strong>na</strong> terenie rezerwatów.<br />
Rysunek 12. Pomnik Gottlieba Schmid’a w rezerwacie Wiosło Małe [Jan Ba<strong>na</strong>cki]
28<br />
Tabela 4. (Wzór nr 3) Ogól<strong>na</strong> charakterystyka rezerwatów<br />
Lp<br />
Nr<br />
rej.<br />
woj.<br />
Nazwa<br />
rezerwatu<br />
Obr. MESTWINOWO<br />
1 28 Orle <strong>na</strong>d<br />
Jeziorem<br />
Dużym<br />
Monitor<br />
Polski<br />
Nr poz.<br />
13<br />
poz. 74<br />
1963 r.<br />
2 73 Brzęczek 39<br />
poz. 230<br />
z 1983 r.<br />
Obr. PELPLIN<br />
3 31 Opalenie<br />
Dolne<br />
4 32 Opalenie<br />
Górne<br />
35<br />
poz. 200<br />
1965 r.<br />
34<br />
poz. 194<br />
1965 r.<br />
oddz.<br />
poddz.<br />
201l<br />
149a, b,<br />
~g,~i,<br />
~j,<br />
163c, d,<br />
j, k, m,<br />
~d, ~f<br />
Położenie<br />
Gmi<strong>na</strong><br />
Leśnictwo<br />
Gm. Liniewo<br />
L-ctwo Orle<br />
Gm.Liniewo<br />
Skarszewy<br />
L-ctwo<br />
Jastrzębce<br />
231k, l Gm. Gniew<br />
L-ctwo<br />
Opalenie<br />
234f, i Gm.Gniew<br />
L-ctwo<br />
Opalenie<br />
Typ i podtyp rezerwatu<br />
wg dominującego<br />
przedmiotu<br />
ochrony<br />
Typ:<br />
Fitocenotyczny<br />
podtyp:<br />
zbiorowisk<br />
leśnych<br />
Typ:<br />
Fitocenotyczny<br />
podtyp:<br />
zbiorowisk<br />
leśnych<br />
Typ:<br />
Florystyczny<br />
podtyp:<br />
roślin zielnych<br />
i krzewinek,<br />
krzewów i<br />
drzew<br />
Typ:<br />
florystyczny<br />
podtyp:<br />
roślin zielnych<br />
i krzewinek,<br />
krzewów<br />
i drzew<br />
typu<br />
środowiska<br />
Typ: Lasów<br />
i borów<br />
podtyp:<br />
Lasów<br />
nizinnych<br />
Typ: Lasów<br />
i borów<br />
podtyp:<br />
Lasów<br />
nizinnych<br />
Typ: Lasów<br />
i borów<br />
podtyp:<br />
Lasów<br />
nizinnych<br />
Typ:<br />
Lasów<br />
i borów<br />
podtyp:<br />
lasów<br />
nizinnych<br />
Powierzchnia (ha)<br />
według<br />
Monitora<br />
Polskiego<br />
planu<br />
ochrony<br />
Powierzchnia (ha)<br />
objęta ochroną<br />
ścisłą<br />
częścio<br />
wą<br />
zbiorowiska,<br />
zespoły<br />
roślinne<br />
Ważniejsze<br />
1,56 1,56 Stellario<br />
Carpinetum<br />
(grąd pomorski)<br />
25,49 25,49 25,49 Stellario<br />
Carpinetum<br />
1,75 1,33 Stellario<br />
Carpinetum<br />
1,62 1,40 Stellario<br />
Carpinetum<br />
grupy<br />
zwierząt<br />
Brak charakterystycznych<br />
grup<br />
Brak charakterystycznych<br />
grup<br />
Brak<br />
charakterystycznych<br />
grup<br />
Brak<br />
charakterystycznych<br />
grup<br />
Powierzchnia<br />
(ha)<br />
kon<br />
badaw<br />
trol<br />
cza<br />
<strong>na</strong><br />
Uwagi<br />
0,42 ha –<br />
wody,<br />
gr. nie<br />
będące<br />
własn. LP<br />
0,22 ha –<br />
wody,<br />
gr. nie<br />
będące<br />
własn. LP
29<br />
Lp<br />
Nr<br />
rej.<br />
woj.<br />
Nazwa<br />
rezerwatu<br />
5 33 Wiosło<br />
Małe<br />
6 43 Wiosło<br />
Duże<br />
Monitor<br />
Polski<br />
Nr poz.<br />
35<br />
poz. 202<br />
1965 r.<br />
53<br />
poz. 283<br />
1972 r.<br />
oddz.<br />
poddz.<br />
285b, c,<br />
286h, i,<br />
287d, f,<br />
288d<br />
302,<br />
303d, g,<br />
~a<br />
Położenie<br />
Gmi<strong>na</strong><br />
Leśnictwo<br />
Gm.Gniew<br />
L-ctwo<br />
Dębiny<br />
Gm.Gniew<br />
Gm.Nowe<br />
L-ctwo<br />
Dębiny<br />
Typ i podtyp rezerwatu<br />
wg dominującego<br />
przedmiotu<br />
ochrony<br />
Typ:<br />
florystyczny<br />
podtyp:<br />
roślin zielnych<br />
i krzewinek,<br />
krzewów<br />
i drzew<br />
Typ:<br />
florystyczny<br />
podtyp:<br />
roślin zielnych<br />
i krzewinek;<br />
krzewów<br />
i drzew<br />
typu<br />
środowiska<br />
Typ:<br />
Lasów<br />
i borów<br />
podtyp:<br />
Lasów<br />
nizinnych<br />
i lasów<br />
mieszanych<br />
nizinnych<br />
Typ:<br />
Lasów<br />
i borów<br />
podtyp:<br />
Lasów<br />
mieszanych<br />
nizinnych<br />
i lasów<br />
nizinnych<br />
Powierzchnia (ha)<br />
według<br />
Monitora<br />
Polskiego<br />
planu<br />
ochrony<br />
Powierzchnia (ha)<br />
objęta ochroną<br />
ścisłą<br />
częścio<br />
wą<br />
zbiorowiska,<br />
zespoły<br />
roślinne<br />
21,88 21,88 Tilio-<br />
Carpinetum<br />
Quercetaliapubescentis<br />
29,88 29,88 Tilio-<br />
Carpinetum<br />
Quercetaliapubescentis<br />
Ważniejsze<br />
grupy<br />
zwierząt<br />
Brak<br />
charakterystycznych<br />
grup<br />
Brak<br />
charakterystycznych<br />
grup<br />
Powierzchnia<br />
(ha)<br />
kon<br />
badaw<br />
trol<br />
cza<br />
<strong>na</strong><br />
Uwagi
30<br />
Tabela 5. (Wzór nr 4) Możliwości realizacji celów ochrony w rezerwatach częściowych<br />
Lp<br />
Główny<br />
Zachodzące<br />
Możliwość<br />
Metody ochrony<br />
Nazwa<br />
przedmiot Cel ochrony procesy Zagrożenia realizacji celu<br />
proponowane<br />
rezerwatu<br />
dotychczasowe<br />
ochrony<br />
sukcesji<br />
ochrony<br />
Uwagi<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10<br />
Obręb MESTWINOWO<br />
1 Orle <strong>na</strong>d<br />
Niewielkie. Miejscami W ograniczonym<br />
Rezerwat nie<br />
Jeziorem<br />
Dużym<br />
występuje zaśmiecanie zakresie<br />
terenu.<br />
posiada planu<br />
ochrony.<br />
Fitocenozy<br />
zbiorowisk<br />
leśnych lasów<br />
nizinnych<br />
2 Brzęczek Fitocenozy<br />
zbiorowisk<br />
leśnych lasów<br />
nizinnych.<br />
Obręb PELPLIN<br />
3 Opalenie<br />
Dolne<br />
4 Opalenie<br />
Górne<br />
Fitocenozy<br />
zbiorowisk<br />
leśnych lasów<br />
nizinnych<br />
Fitocenozy<br />
zbiorowisk<br />
leśnych lasów<br />
nizinnych<br />
Zachowanie<br />
starodrzewu<br />
dębowego<br />
liczącego około 230<br />
lat.<br />
Zachowanie<br />
<strong>na</strong>turalnych<br />
zbiorowisk leśnych,<br />
a zwłaszcza<br />
buczyny<br />
pomorskiej<br />
Zachowanie ze<br />
względów<br />
<strong>na</strong>ukowych<br />
i dydaktycznych<br />
zespołu roślinności<br />
leśno-stepowej<br />
Zachowanie<br />
zespołu roślinności<br />
leśno-stepowej.<br />
Wypełnianie<br />
d<strong>na</strong> lasu przez<br />
klon i jawor<br />
oraz krzewy<br />
leszczyny i bzu.<br />
Bardzo<br />
powolne<br />
od<strong>na</strong>wianie się<br />
starodrzewu<br />
bukowego.<br />
Nadmierne<br />
pokrycie d<strong>na</strong><br />
lasu krzewami<br />
podszytowymi<br />
Powolne<br />
od<strong>na</strong>wianie się<br />
buka, lipy,dębu.<br />
Nadmierne<br />
pokrycie d<strong>na</strong><br />
lasu przez<br />
podszyty.<br />
Starodrzew bukowy<br />
wywalany i łamany<br />
przez wiatry<br />
Wypieranie<br />
roślinności leśnostepowej<br />
przez<br />
podszyty.<br />
Wypieranie<br />
roślinności leśnostepowej<br />
przez<br />
podszyty.<br />
W pełnym zakresie<br />
W ograniczonym<br />
zakresie<br />
W ograniczonym<br />
zakresie.<br />
Stopniowe<br />
usuwanie akacji<br />
i brzozy. Ustawienie<br />
tablicy<br />
informacyjnej,<br />
ogrodzenie płotem z<br />
żerdzi<br />
Ustawianie tablic<br />
informacyjnych<br />
Ustawienie tablic<br />
informacyjnych.<br />
Oz<strong>na</strong>czenie granic,<br />
usuwanie berberysu<br />
i derenia<br />
Ustawienie tablic<br />
informacyjnych.<br />
Oz<strong>na</strong>czenie granic,<br />
usuwanie derenia<br />
i akacji.<br />
Rezerwat<br />
posiada plan<br />
ochrony <strong>na</strong> <strong>lata</strong><br />
2008 – <strong>2019</strong><br />
Rezerwat nie<br />
posiada planu<br />
ochrony.<br />
-jak wyżej -
31<br />
Lp<br />
Główny<br />
Zachodzące<br />
Możliwość<br />
Metody ochrony<br />
Nazwa<br />
przedmiot Cel ochrony procesy Zagrożenia realizacji celu<br />
proponowane<br />
rezerwatu<br />
dotychczasowe<br />
ochrony<br />
sukcesji<br />
ochrony<br />
Uwagi<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10<br />
5 Wiosło Małe Fitocenozy<br />
zbiorowisk<br />
leśnych lasów<br />
i lasów<br />
mieszanych<br />
nizinnych<br />
Zachowanie dużego<br />
skupienia roślin<br />
stepowo-leśnych,<br />
rzadkich w <strong>na</strong>szej<br />
florze.<br />
Niemal w pełni<br />
pokrycie d<strong>na</strong><br />
lasu warstwą<br />
podszytu.<br />
Wypieranie<br />
roślinności leśnostepowej<br />
przez<br />
warstwy podszytów.<br />
W ograniczonym<br />
zakresie<br />
Ustawienie tablic<br />
informacyjnych.<br />
Oz<strong>na</strong>czenie farbą<br />
granic, usuwanie<br />
czos<strong>na</strong>czka<br />
-jak wyżej -<br />
6 Wiosło Duże Fitocenozy<br />
zbiorowisk<br />
leśnych lasów<br />
i lasów<br />
mieszanych<br />
nizinnych<br />
Zachowanie<br />
stanowiska roślin<br />
kserotermicznych<br />
oraz fragmentów<br />
<strong>na</strong>turalnych<br />
zespołów leśnych.<br />
W warstwie<br />
podszytu<br />
wypełnianie<br />
wolnych<br />
przestrzeni.<br />
Wypieranie<br />
roślinności<br />
kserotermicznej przez<br />
warstwy podszytów.<br />
W ograniczonym<br />
zakresie<br />
Ustawienie tablic<br />
informacyjnych,<br />
oz<strong>na</strong>czenie farbą<br />
granic, usuwanie<br />
czos<strong>na</strong>czka<br />
- jak wyżej -
32<br />
Zgodnie z art. 15 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody,<br />
w rezerwatach przyrody zabrania się:<br />
1) budowy lub rozbudowy obiektów budowlanych i urządzeń technicznych, z wyjątkiem<br />
obiektów i urządzeń służących celom parku <strong>na</strong>rodowego albo rezerwatu przyrody;<br />
2) uchylony;<br />
3) chwytania lub zabijania dziko występujących zwierząt, zbierania lub niszczenia jaj,<br />
postaci młodocianych i form rozwojowych zwierząt, umyślnego płoszenia zwierząt<br />
kręgowych, zbierania poroży, niszczenia nor, gniazd, legowisk i innych schronień<br />
zwierząt oraz ich miejsc rozrodu;<br />
4) polowania, z wyjątkiem obszarów wyz<strong>na</strong>czonych w planie ochrony lub zadaniach<br />
ochronnych ustanowionych dla rezerwatu przyrody;<br />
5) pozyskiwania, niszczenia lub umyślnego uszkadzania roślin oraz grzybów;<br />
6) użytkowania, niszczenia, umyślnego uszkadzania, zanieczyszczania i dokonywania zmian<br />
obiektów przyrodniczych, obszarów oraz zasobów, tworów i składników przyrody;<br />
7) zmiany stosunków wodnych, regulacji rzek i potoków, jeżeli zmiany te nie służą ochronie<br />
przyrody;<br />
8) pozyskiwania skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin<br />
i zwierząt, minerałów i bursztynu;<br />
9) niszczenia gleby lub zmiany przez<strong>na</strong>czenia i użytkowania gruntów;<br />
10) palenia ognisk i wyrobów tytoniowych oraz używania źródeł światła o otwartym<br />
płomieniu, z wyjątkiem miejsc wyz<strong>na</strong>czonych przez dyrektora parku <strong>na</strong>rodowego, a w<br />
rezerwacie przyrody – przez organ uz<strong>na</strong>jący obszar za rezerwat przyrody;<br />
11) prowadzenia działalności wytwórczej, handlowej i rolniczej, z wyjątkiem miejsc<br />
wyz<strong>na</strong>czonych w planie ochrony;<br />
12) stosowania chemicznych i biologicznych środków ochrony roślin i <strong>na</strong>wozów;<br />
13) zbioru dziko występujących roślin i grzybów oraz ich części, z wyjątkiem miejsc<br />
wyz<strong>na</strong>czonych przez dyrektora parku <strong>na</strong>rodowego, a w rezerwacie przyrody – przez organ<br />
uz<strong>na</strong>jący obszar za rezerwat przyrody;<br />
14) połowu ryb i innych organizmów wodnych, z wyjątkiem miejsc wyz<strong>na</strong>czonych w planie<br />
ochrony lub zadaniach ochronnych;<br />
15) ruchu pieszego, rowerowego, <strong>na</strong>rciarskiego i jazdy konnej wierzchem, z wyjątkiem<br />
szlaków i tras <strong>na</strong>rciarskich wyz<strong>na</strong>czonych przez dyrektora parku <strong>na</strong>rodowego, a w<br />
rezerwacie przyrody – przez organ uz<strong>na</strong>jący obszar za rezerwat przyrody;<br />
16) wprowadzania psów <strong>na</strong> obszary objęte ochroną ścisłą i czynną, z wyjątkiem miejsc<br />
wyz<strong>na</strong>czonych w planie ochrony oraz psów pasterskich wprowadzanych <strong>na</strong> obszary objęte<br />
ochroną czynną, <strong>na</strong> których plan ochrony albo zadania ochronne dopuszczają wypas;<br />
17) wspi<strong>na</strong>czki, eksploracji jaskiń lub zbiorników wodnych, z wyjątkiem miejsc<br />
wyz<strong>na</strong>czonych przez dyrektora parku <strong>na</strong>rodowego, a w rezerwacie przyrody – przez organ<br />
uz<strong>na</strong>jący obszar za rezerwat przyrody;<br />
18) ruchu pojazdów poza drogami publicznymi oraz poza drogami położonymi <strong>na</strong><br />
nieruchomościach będących w trwałym zarządzie parku <strong>na</strong>rodowego, wskazanymi przez<br />
dyrektora parku <strong>na</strong>rodowego, a w rezerwacie przyrody – przez organ uz<strong>na</strong>jący obszar za<br />
rezerwat przyrody;<br />
19) umieszczania tablic, <strong>na</strong>pisów, ogłoszeń reklamowych i innych z<strong>na</strong>ków niezwiązanych<br />
z ochroną przyrody, udostępnianiem parku albo rezerwatu przyrody, edukacją<br />
ekologiczną, z wyjątkiem z<strong>na</strong>ków drogowych i innych z<strong>na</strong>ków związanych z ochroną<br />
bezpieczeństwa i porządku powszechnego;<br />
20) zakłócania ciszy;<br />
21) używania łodzi motorowych i innego sprzętu motorowego, uprawiania sportów wodnych<br />
i motorowych, pływania i żeglowania, z wyjątkiem akwenów lub szlaków wyz<strong>na</strong>czonych<br />
przez dyrektora parku <strong>na</strong>rodowego, a w rezerwacie przyrody - przez organ uz<strong>na</strong>jący<br />
obszar za rezerwat przyrody;
33<br />
22) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu;<br />
23) biwakowania, z wyjątkiem miejsc wyz<strong>na</strong>czonych przez dyrektora parku <strong>na</strong>rodowego,<br />
a w rezerwacie przyrody - przez organ uz<strong>na</strong>jący obszar za rezerwat przyrody;<br />
24) prowadzenia badań <strong>na</strong>ukowych – w parku <strong>na</strong>rodowym bez zgody dyrektora parku,<br />
a w rezerwacie przyrody – bez zgody organu uz<strong>na</strong>jącego obszar za rezerwat przyrody;<br />
25) wprowadzania gatunków roślin, zwierząt lub grzybów, bez zgody ministra właściwego do<br />
spraw środowiska;<br />
26) wprowadzania organizmów genetycznie zmodyfikowanych;<br />
27) organizacji imprez rekreacyjno-sportowych – w parku <strong>na</strong>rodowym bez zgody dyrektora<br />
parku <strong>na</strong>rodowego, a w rezerwacie przyrody bez zgody organu uz<strong>na</strong>jącego obszar za<br />
rezerwat przyrody.<br />
Powyższe zakazy nie dotyczą:<br />
1) wykonywania zadań wynikających z planu ochrony lub zadań ochronnych;<br />
2) uchylony;<br />
3) prowadzenia akcji ratowniczej oraz działań związanych z bezpieczeństwem<br />
powszechnym;<br />
4) wykonywania zadań z zakresu obronności kraju w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa<br />
państwa;<br />
5) obszarów objętych ochroną krajobrazową w trakcie ich gospodarczego wykorzystywania<br />
przez jednostki organizacyjne, osoby prawne lub fizyczne oraz wykonywania prawa<br />
własności, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego.<br />
3.3. Parki krajobrazowe<br />
Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu <strong>na</strong> wartości przyrodnicze,<br />
historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych<br />
walorów w warunkach zrównoważonego rozwoju (ark. 16 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r.<br />
o ochronie przyrody).<br />
Na terenie Nadleśnictwa Starogard położony jest jeden Park Krajobrazowy.<br />
W 1993 roku w Dolinie Dolnej Wisły utworzono pierwszy park krajobrazowy, który<br />
nosił <strong>na</strong>zwę Zespół Nadwiślańskich Parków Krajobrazowych (Rozporządzenie nr 142/93<br />
Wojewody Bydgoskiego z dnia 6 maja 1993 r., Dz. Urz. nr 11 z dn. 9 sierpnia 1993 r.). Park<br />
obejmował wtedy ochroną lewy brzeg Wisły. W 1998 r. <strong>na</strong> prawym brzegu Wisły, w<br />
ówczesnym województwie toruńskim, powołano Chełmiński Park Krajobrazowy<br />
(Rozporządzenie nr 11/98 Wojewody Toruńskiego, Dz. Urz. nr 16 z 1998 r., póz. 89). W tym<br />
samym roku zmieniono <strong>na</strong>zwę Zespołu Nadwiślańskich Parków Krajobrazowych <strong>na</strong><br />
Nadwiślański Park Krajobrazowy (Rozporządzenie nr 33/98 Wojewody Bydgoskiego z dnia<br />
31 sierpnia 1998 r., Dz. Urz. nr 54 z dn. 11 września 1998 r., póz. 256).<br />
W marcu 1999 roku, po reformie administracyjnej, <strong>na</strong>stępuje połączenie dwóch<br />
parków (prawobrzeżnego i lewobrzeżnego) w Park Krajobrazowy Doliny Dolnej Wisły<br />
(Rozporządzenie nr 50/99 Wojewody Kujawsko-pomorskiego, Dz. Urz. nr 24 z dnia<br />
13 kwietnia 1999 r., póz. 142). W dniu 21 maja 2003 roku Park Krajobrazowy Doliny Dolnej<br />
Wisły zmienia swoją <strong>na</strong>zwę <strong>na</strong> Zespół Parków Krajobrazowych Chełmińskiego<br />
i Nadwiślańskiego (Zarządzenie nr. 144/03 Wojewody Kujawsko-Pomorskiego z dnia<br />
21 maja 2003 r.), pozostając formalnie jednym parkiem.<br />
8 września 2005 roku Zespół Parków Krajobrazowych Chełmińskiego<br />
i Nadwiślańskiego zostaje podzielony <strong>na</strong> dwa oddzielne parki: Chełmiński Park<br />
Krajobrazowy i Nadwiślański Park Krajobrazowy (Rozporządzenie nr 19/2005 i 20/2005<br />
Wojewody Kujawsko-pomorskiego, Dz. Urz. nr 108, poz. 1873 i 1874) i tego samego dnia<br />
parki te zostają połączone w zespół <strong>na</strong>zwany identycznie jak poprzednio Zespół Parków<br />
Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego, będącym jed<strong>na</strong>k obecnie zespołem
34<br />
parków, a nie jak wcześniej jednym parkiem (Zarządzenie nr 349/2005 Wojewody Kujawskopomorskiego).<br />
Całkowita powierzchnia wynosi 55 642,50 ha. Z gruntów Nadleśnictwa w skład parku<br />
wchodzą wszystkie z<strong>na</strong>jdujące się w woj. kujawsko-pomorskim (231,90 ha).<br />
W środowisku przyrodniczym Zespołu Parków moż<strong>na</strong> wyróżnić trzy podstawowe<br />
typy krajobrazu <strong>na</strong>turalnego: dno doliny, strefę zboczową i wysoczyznę morenową. Dno<br />
doliny Wisły to głównie terasy zalewowe i <strong>na</strong>dzalewowe, położone 2 – 5 m po<strong>na</strong>d średnim<br />
poziomem Wisły. Zbudowane są z osadów rzecznych: mułków, piasków drobnoziarnistych<br />
i średnoziarnistych, z przewarstwieniami żwirów. Na tym podłożu rozwinęły się w większości<br />
żyzne gleby, typu mad; lokalnie występują osady organiczne i mineralnoorganiczne. Tereny<br />
te zagospodarowane są jako użytki zielone, w mniejszym stopniu jako grunty orne.<br />
Dno doliny zróżnicowane jest od czasu wyko<strong>na</strong>nia prac regulacyjnych w końcu XIX<br />
wieku. Obwałowanie Wisły spowodowało ograniczenie wylewów do strefy międzywala.<br />
Zmieniły się stosunki wodne w obu częściach doliny. W ślad za tym zróżnicowaniu podlegają<br />
pozostałe elementy środowiska ( gleby, roślinność). Bardzo ważne jest występowanie <strong>na</strong> dnie<br />
doliny licznych starorzeczy – zarówno ze względów hydrograficznych, jak roślinnych<br />
i faunistycznych. Niewielkie fragmenty d<strong>na</strong> doliny uległy przekształceniu przez procesy<br />
eoliczne, stąd występują tu liczne pagórki eoliczne (<strong>na</strong>jwyższe w rejonie wsi Bruki). U ujścia<br />
wielu dolinek powstały stożki <strong>na</strong>pływowe (rejon Grucz<strong>na</strong>, Unisławia, Warlubia, Chełm<strong>na</strong>).<br />
Wysoczyz<strong>na</strong> morenowa (100 – 120 m n.p.m.) ma <strong>na</strong>jczęściej charakter płaski, lokalnie<br />
lekko falisty. Zbudowa<strong>na</strong> jest z osadów gliniastych i gliniasto-piaszczystych. Dominującą<br />
formą użytkowania jest rolnictwo (grunty orne). W okolicy Ostromecka występują również<br />
wyższe poziomy terasowe, silnie przekształcone eoliczne, z charakterystycznymi wydmami<br />
śródlądowymi o względnie dużej wysokości.<br />
Teren Parku z<strong>na</strong>jduje się <strong>na</strong> terenie Obszaru Specjalnej <strong>Ochrony</strong> Ptaków Natura 2000<br />
Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły PLB040003.<br />
Następujące rezerwaty z<strong>na</strong>jdują się w zasięgu Zespołu Parków Krajobrazowych:<br />
rezerwat roślinności kserotermicznej Zbocza Płutowskie;<br />
Góra św. Wawrzyńca – stepowy, ochroną objęty jest wał obronny dawnego<br />
grodziska w Kałdusie koło Chełm<strong>na</strong>, który porasta roślinność ciepłolub<strong>na</strong><br />
(kserotermicz<strong>na</strong>);<br />
Grabowiec – leśny, położony <strong>na</strong> północny zachód od Sartowic, utworzony w celu<br />
ochrony <strong>na</strong>turalnego lasu liściastego z przewagą grabu; posiada liczne wąwozy<br />
i wzniesienia o dużych walorach krajobrazowych;<br />
Jezioro Fletnowskie – geomorfologiczny, obejmuje polodowcowe jezioro rynnowe<br />
z osadami, które pozwalają badać zmiany rozwoju doliny Wisły;<br />
Las Mariański – leśny, położony <strong>na</strong> północ od Ostromecka, <strong>na</strong> zboczach<br />
poprzeci<strong>na</strong>nych jarami i strumieniami Doliny Dolnej Wisły; chroni grąd zboczowy.<br />
W rezerwacie występują liczne źródliska, z których Źródło Marii jest eksploatowane;<br />
Linje – torfowiskowy, obejmuje śródleśne torfowisko ze stanowiskiem brzozy<br />
karłowatej;<br />
Łęgi <strong>na</strong> Ostrowiu Panieńskim – leśny, położony <strong>na</strong> północny wschód od rezerwatu<br />
Ostrów Panieński z a<strong>na</strong>logicznym lasem łęgowym;<br />
Ostnicowe Parowy Grucz<strong>na</strong> – stepowy, obejmuje fragment zboczy Doliny Dolnej<br />
Wisły między Topolinkiem i Grucznem; chroni murawy kserotermiczne z roślinnością<br />
ciepłolubną;<br />
Ostrów Panieński – leśny, położony przy Wiśle koło Chełm<strong>na</strong>; ochroną objęty jest<br />
unikalny łęg wiązowo-jesionowy;<br />
Płutowo – leśny, ścisły rezerwat przyrody, w którym ochroną objęty jest grąd<br />
subkontynentalny; zajmuje głęboki parów ze strumieniem w okolicach wsi Płutowo;
35<br />
Reptowo – faunistyczny, położony przy wsi o tej samej <strong>na</strong>zwie, <strong>na</strong> północ od<br />
Ostromecka; powstał w celu ochrony siedlisk czapli siwej;<br />
Śnieżynka – leśny, obejmuje śródpolny parów z przepływającym przez niego<br />
strumykiem; zbocza wąwozu porasta las liściasty;<br />
Wielka Kępa Ostromecka – leśny, położony <strong>na</strong> prawym brzegu Wisły <strong>na</strong>przeciw<br />
Fordonu (dzielnicy Bydgoszczy), chroni dobrze zachowany fragment lasu łęgowego;<br />
Wiosło Duże – leśno-stepowy, obejmuje fragment zalesionych stromych zboczy<br />
Doliny Dolnej Wisły leżących <strong>na</strong> północ od Nowego;<br />
Zbocza Płutowskie – stepowy, założony w celu ochrony roślinności ciepłolubnej<br />
(kserotermicznej); położony pomiędzy Starogrodem a Płutowem.<br />
Zespół Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego posiada duże<br />
walory turystyczne wynikające z faktu, że <strong>na</strong> jego terenie lub w jego okolicach z<strong>na</strong>jdują się<br />
liczne zabytki; i tak <strong>na</strong>jważniejszymi są:<br />
zespół parkowo-pałacowy w Ostromecku, w którego skład wchodzi barokowy pałac<br />
stary i klasycystyczny pałac nowy;<br />
drewniany barokowy kościółek we Włókach;<br />
barokowy kościół w Topolnie;<br />
pomenonicka chata w Chrystkowie z 1770 r.;<br />
młyn w Grucznie, w którym mieści się ośrodek muzealny i mini skansen uli;<br />
barokowy kościół w Starogrodzie;<br />
zespół zabytków Chełm<strong>na</strong>, w którego skład wchodzą średniowieczne kościoły, mury<br />
miejskie, baszty i bramy oraz zabytki z późniejszego okresu;<br />
średniowieczne i barokowe zabytki Świecia, w tym zamek krzyżacki, mury miejskie,<br />
kościół starofarny, zespół poklasztorny Ber<strong>na</strong>rdynów;<br />
zespół parkowy w Sartowicach;<br />
średniowieczne zabytki Nowego: dwa kościoły, zamek krzyżacki, mury;<br />
liczne pomenonickie domostwa w miejscowościach: Wielki Lubień, Mątawy,<br />
Bratwin, Wielkie Zajączkowo i inne;<br />
liczne menonickie cmentarze.<br />
Tereny ZPKChiN są miejscem uprawiania paralotniarstwa, turystyki rowerowej<br />
i pieszej. Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły we współpracy z Parkiem wytyczyło w 2001,<br />
a w 2006 roku odnowiło, czarny szlak rowerowy po Dolinie Dolnej Wisły: Cierpice – Solec<br />
Kujawski – Bydgoszcz – Świecie – Nowe – Gniew – Tczew – Kwidzyn – Grudziądz –<br />
Chełmno – Ostromecko – Zamek Bierzgłowski (447 km).<br />
Przez tereny ZPKChiN przebiega lub o nie zahacza wiele szlaków rowerowych<br />
i pieszych, którymi opiekują się: Regio<strong>na</strong>lny Oddział PTTK „Szlak Brdy”, Miejski Oddział<br />
PTTK w Bydgoszczy, Miejski Oddział PTTK w Toruniu, Oddział PTTK w Grudziądzu,<br />
Oddział PTTK w Kwidzynie, Pomorskie Porozumienie Oddziałów PTTK w Gdańsku,<br />
Bydgoskie Towarzystwo Cyklistów i urzędy gmin.<br />
Atrakcjami turystycznymi <strong>na</strong> terenie ZPKChiN są również liczne obiekty<br />
przyrodnicze jak: jaskinia Bajka koło Gądecza, Czarcie Góry i osuwiska sartowickie koło<br />
Świecia oraz liczne starorzecza.<br />
W parku obowiązują <strong>na</strong>stępujące zakazy:<br />
budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów<br />
rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem obiektów służących turystyce<br />
wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej<br />
likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych, starorzeczy oraz<br />
obszarów wodno-błotnych<br />
wylewania gnojowicy, z wyjątkiem <strong>na</strong>wożenia własnych gruntów rolnych<br />
prowadzenia chowu i hodowli zwierząt metodą bezściółkową
36<br />
likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i <strong>na</strong>dwodnych,<br />
jeżeli nie wynikają z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia<br />
bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania,<br />
remontów lub <strong>na</strong>prawy urządzeń wodnych<br />
pozyskiwania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym<br />
kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu<br />
wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem<br />
prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub<br />
przeciwosuwiskowym lub budową, odbudową, utrzymaniem, remontem lub <strong>na</strong>prawą<br />
urządzeń wodnych<br />
dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody<br />
lub racjo<strong>na</strong>lnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej<br />
utrzymywania otwartych rowów ściekowych i zbiorników ściekowych<br />
organizowania rajdów motorowych i samochodowych<br />
używania łodzi motorowych i innego sprzętu motorowego <strong>na</strong> otwartych zbiornikach<br />
wodnych<br />
umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk,<br />
innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem<br />
amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności w ramach racjo<strong>na</strong>lnej<br />
gospodarki rolnej, leśnej, rybackiej i łowieckiej<br />
realizacji przedsięwzięć mogących z<strong>na</strong>cząco oddziaływać <strong>na</strong> środowisko<br />
w rozumieniu art 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska<br />
(Dz. U. Nr 62., poz. 627, z późn. zm.)<br />
Po<strong>na</strong>dto <strong>na</strong> obszarach pokrywających się z obszarami Natura 2000 obowiązuje Art. 33<br />
3.4. Obszary Natura 2000<br />
Europejska Sieć Ekologicz<strong>na</strong> NATURA 2000 jest systemem ochrony zagrożonych<br />
składników różnorodności biologicznej kontynentu europejskiego, wdrażanym od 1992 roku,<br />
w sposób spójny pod względem metodycznym i organizacyjnym <strong>na</strong> terytorium wszystkich<br />
państw członkowskich Unii Europejskiej.<br />
Według ustawy o ochronie przyrody (Art.25, ust.1) sieć obszarów Natura 2000 obejmuje:<br />
1) obszary specjalnej ochrony ptaków – Obszary specjalnej ochrony (OSO) –<br />
(Special Protection Areas – SPA) zidentyfikowane <strong>na</strong> podstawie kryteriów<br />
określonych w Dyrektywie Rady 79/409/EWG tzw. „Ptasiej”,<br />
2) specjalne obszary ochrony siedlisk – Specjalne obszary ochrony (SOO) – (Special<br />
Areas of Conservation – SAC) zidentyfikowane <strong>na</strong> podstawie kryteriów określonych<br />
w Dyrektywie Rady 92/43/EWG tzw. „Siedliskowej”.<br />
Każde państwo członkowskie określa zasięg obszarów <strong>na</strong> swoim terytorium, ustalając<br />
dla nich takie metody zarządzania, które zagwarantują spełnienie celu Dyrektywy –<br />
zachowanie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków dzikiej fauny i flory, będących<br />
przedmiotem zainteresowania Wspólnoty.<br />
W 2004 roku Ministerstwo Środowiska, w wyniku uzgodnień międzyresortowych oraz<br />
konsultacji społecznych, opracowało listę obszarów specjalnej ochrony ptaków oraz listę<br />
proponowanych obszarów o z<strong>na</strong>czeniu wspólnotowym (OZW) wymagających objęcia ich<br />
ochroną w formie specjalnych obszarów ochrony siedlisk.
37<br />
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21.07.2004 r. w sprawie obszarów<br />
specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 229, poz.2313) zawierało listy, <strong>na</strong> których<br />
z<strong>na</strong>jdowały się:<br />
72 obszary specjalnej ochrony ptaków o łącznej powierzchni 3312,8 tys. ha<br />
(w tym obszary lądowe – 2433,4 tys. ha, co stanowi 7,8 % pow. kraju) –<br />
z<strong>na</strong>jdują się w rozporządzeniu MŚ z dnia 21.07.2004 r.<br />
184 projektowane specjalne obszary ochrony siedlisk o łącznej powierzchni<br />
1171,6 tys. ha, co stanowi 3,6 % pow. kraju.<br />
Obie listy zostały przesłane do Komisji Europejskiej, która zaakceptowała je decyzją z dnia<br />
13.11.2007r.<br />
W 2006 roku Polska zgłosiła do Komisji Europejskiej nowe specjalne obszary<br />
ochrony siedlisk. Nowe obszary specjalnej ochrony ptaków zgłoszono do konsultacji<br />
społecznych.<br />
Aktualnie ukazało się Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 października<br />
2008 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura<br />
2000. Rozporządzenie to wyz<strong>na</strong>czyło 141 obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000.<br />
„Dla obszaru Natura 2000 minister właściwy do spraw środowiska usta<strong>na</strong>wia,<br />
w drodze rozporządzenia, plan ochrony <strong>na</strong> okres 20 lat, uwzględniający ekologiczne<br />
właściwości siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony<br />
obszar ten został wyz<strong>na</strong>czony, wykorzystując, obejmujące obszar Natura 2000, plany ochrony<br />
ustanowione dla parku <strong>na</strong>rodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego oraz plany<br />
urządzenia lasu. Plan ochrony może być zmieniony, jeżeli wynika to z potrzeb ochrony<br />
siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt” (Ustawa o ochronie przyrody art.29,<br />
ust.1).<br />
Zasady funkcjonowania obszarów Natura 2000, reguluje Ustawa o ochronie przyrody,<br />
której fragment przedstawiono poniżej:<br />
Art. 32. 1. Minister właściwy do spraw środowiska <strong>na</strong>dzoruje funkcjonowanie obszarów<br />
Natura 2000, prowadząc ewidencję danych niezbędnych do podejmowania działań<br />
w zakresie ich ochrony.<br />
2. Nadzór, o którym mowa w ust. 1, polega <strong>na</strong>:<br />
1) wydawaniu zaleceń i wytycznych w zakresie ochrony i funkcjonowania obszarów<br />
Natura 2000;<br />
2) określaniu zakresu i żądaniu informacji dotyczących ochrony i funkcjonowania<br />
obszarów Natura 2000;<br />
3) kontroli realizacji ustaleń planów ochrony obszarów Natura 2000.<br />
3. Wojewoda koordynuje funkcjonowanie obszarów Natura 2000 <strong>na</strong> obszarze swojego<br />
działania.<br />
4. Na terenie zarządzanym przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe<br />
z<strong>na</strong>jdującym się <strong>na</strong> obszarze Natura 2000 zadania w zakresie ochrony przyrody wykonuje<br />
samodzielnie miejscowy <strong>na</strong>dleśniczy, zgodnie z ustaleniami planu ochrony obszaru Natura<br />
2000 uwzględnionym w planie urządzenia lasu.<br />
Art. 33. 1. Zabrania się podejmowania działań mogących w istotny sposób pogorszyć stan<br />
siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt, a także w istotny sposób<br />
wpłynąć negatywnie <strong>na</strong> gatunki, dla których ochrony został wyz<strong>na</strong>czony obszar Natura<br />
2000, z zastrzeżeniem art. 34.<br />
2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do projektowanych obszarów Natura 2000,<br />
z<strong>na</strong>jdujących się <strong>na</strong> liście, o której mowa w art. 27 ust. 1, do czasu odmowy zatwierdzenia<br />
albo zatwierdzenia tych obszarów przez Komisję Europejską jako obszary Natura 2000<br />
i ich wyz<strong>na</strong>czenia w trybie przepisów, o których mowa w art. 28.<br />
3. Projekty planów i projekty zmian do przyjętych planów oraz planowane przedsięwzięcia,<br />
które nie są bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000 lub obszarów o których<br />
mowa w ust. 2, lub nie wynikają z tej ochrony, a które mogą <strong>na</strong> te obszary z<strong>na</strong>cząco
38<br />
oddziaływać, wymagają przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania <strong>na</strong><br />
środowisko, <strong>na</strong> zasadach określonych w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo<br />
ochrony środowiska.<br />
12 grudnia 2008 roku Komisja Europejska uz<strong>na</strong>ła jako „tereny mające z<strong>na</strong>czenie dla<br />
Wspólnoty” 177 obszarów z Polski i dodała do przyjętych wykazów będących załącznikami<br />
do Dyrektywy 92/43/EWG. Procedura ta potwierdza formalny status obszarów oraz jest<br />
podstawą zobowiązania do ich ochrony. W październiku 2009 roku kolej<strong>na</strong> grupa obszarów<br />
została zgłoszo<strong>na</strong> do Komisji Europejskiej do uz<strong>na</strong>nia.<br />
Poza wyżej wymienionymi obszarami organizacje pozarządowe <strong>na</strong> tzw. „Shadow List”<br />
zgłosiły do Komisji Europejskiej 169 potencjalnych specjalnych obszarów ochrony siedlisk,<br />
w tym 13 to propozycje powiększenia obszarów oficjalnych oraz 69 obszarów specjalnej<br />
ochrony ptaków. Zgodnie ze stanowiskiem Komisji Europejskiej dla wszystkich tych<br />
obszarów <strong>na</strong>leży stosować postępowanie w sprawie oddziaływania przedsięwzięcia lub planu<br />
<strong>na</strong> obszar Natura 2000 i <strong>na</strong>leży uzyskać zezwolenie wojewody zgodnie z art. 33 Ustawy o<br />
ochronie przyrody.<br />
W kwietniu 2008 r. Klub Przyrodników i PTOP „Salamandra” opracowały kolejne<br />
uaktualnienie Shadow List obszarów siedliskowych. Konieczność uaktualnienia Shadow List<br />
wynika z postępu w rozpoz<strong>na</strong>niu polskich zasobów siedlisk przyrodniczych i gatunków<br />
z załączników Dyrektyw. Od czasu ostatniego uaktualnienia Shadow List w 2006 r. przybyły<br />
m. in. <strong>na</strong>stępujące informacje:<br />
1. W ramach „raportu z art 17 dyrektywy siedliskowej” doko<strong>na</strong>no zestawienia wiedzy<br />
o występowaniu siedlisk i gatunków, w tym doko<strong>na</strong>no próby skartowania ich zasięgu<br />
i rozmieszczenia w Polsce. Zgromadzone w ten sposób dane polepszają podstawy do<br />
wyz<strong>na</strong>czenia prawidłowej sieci obszarów dla każdego gatunku i typu siedliska.<br />
2. Wyko<strong>na</strong>no „inwentaryzację gatunków i siedlisk <strong>na</strong>turowych” w Lasach Państwowych.<br />
Jakkolwiek jej wyniki mają nierównomierną jakość, nie moż<strong>na</strong> zaprzeczyć, że niektóre<br />
z nich to nowe, bardzo interesujące informacje o występowaniu siedlisk i gatunków<br />
<strong>na</strong>turowych w Polsce – czasami istotnie zmieniające dotychczasową wiedzę (także<br />
odkrycia nowych stanowisk bardzo rzadkich gatunków). Wiele elementów tej<br />
inwentaryzacji (zwłaszcza inwentaryzacja „trudnych” grup – bezkręgowców, mchów,<br />
siedlisk nieleśnych) zostało <strong>na</strong> zamówienie Lasów Państwowych wyko<strong>na</strong>nych przez<br />
ekspertów!<br />
3. W wyniku prac <strong>na</strong>d „programami lokalnej współpracy” w ramach projektu Transition<br />
Facility, a także niekiedy przy okazji „inwentaryzacji BULiGL” oraz „inwentaryzacji<br />
w Lasach Państwowych” zidentyfikowano w niektórych przypadkach potrzeby korekt<br />
granic (powiększenia) niektórych obszarów Natura 2000.<br />
4. Pojawiły się wyniki nowych badań <strong>na</strong>ukowych i nowych obserwacji dotyczących<br />
niektórych gatunków i siedlisk, a także udostępniono do tej pory niepublikowane wyniki<br />
badań starszych.<br />
Obec<strong>na</strong> aktualizacja Shadow List wynika z nowych informacji uzyskanych z wyżej<br />
wymienionych źródeł, a także z pogłębionych a<strong>na</strong>liz „reprezentatywności ujęcia”<br />
poszczególnych siedlisk i gatunków.<br />
Aktual<strong>na</strong> propozycja sieci wypełnia większość – ale nie wszystkie – luk w ujęciu<br />
siedlisk i gatunków. Jed<strong>na</strong>k w przypadku niektórych luk nie udało <strong>na</strong>m się zaproponować<br />
wypełniających je obszarów, musi więc to być zadaniem np. zespołów wojewódzkich.<br />
Zaktualizowa<strong>na</strong> Shadow List zawiera 365 obszarów o powierzchni 11 296 km 2 .<br />
Dodatkowo dla 63 obszarów proponuje się modyfikację ich granic.<br />
Wraz z aktualnie proponowaną Shadow List, powierzchnia siedliskowej sieci Natura<br />
2000 w Polsce wyniosłaby ok. 11,74% terytorium kraju (średnia unij<strong>na</strong> wynosi 13,2% a stan<br />
obecny w Polsce – 8,08 %).
39<br />
We wrześniu 2009 roku po konsultacjach społecznych przekazano do Komisji<br />
Europejskiej listę nowych obszarów Specjalnej <strong>Ochrony</strong> Siedlisk. Lista oprócz nowych<br />
obszarów zawiera korekty istniejących Obszarów.<br />
W zasięgu terytorialnego działania Nadleśnictwa Starogard występują <strong>na</strong>stępujące<br />
obszary ekologicznej sieci Natura 2000 – przedstawia je poniższa tabela:<br />
Tabela 6. Obszary Natura 2000 występujące w zasięgu Nadleśnictwa Starogard<br />
Kod Nazwa Typ<br />
Powierzchnia<br />
Powierzchnia<br />
<strong>na</strong> terenie<br />
[ha]<br />
LP[ha]<br />
PLB040003 Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły ostoja ptasia OSO 33559,04 19,74<br />
PLH220009 Doli<strong>na</strong> Środkowej Wietcisy ostoja siedliskowa SOO 430,88 5,42<br />
PLH220031 Waćmierz ostoja siedliskowa SOO 388,00 12,01<br />
PLH220033 Dol<strong>na</strong> Wisła ostoja siedliskowa SOO 10324,60 375,32<br />
PLH220067 Grąd <strong>na</strong>d jeziorem Zduńskim ostoja siedliskowa SOO<br />
i Szpęgawskim<br />
236,00 176,99<br />
PLH220094 Doli<strong>na</strong> Wierzycy ostoja siedliskowa SOO 4745,52 816,27<br />
PLH2<strong>2010</strong>1 Szczodrowo ostoja siedliskowa SOO 223,60 76,72<br />
Sumarycz<strong>na</strong> powierzchnia obszarów Natura 2000 <strong>na</strong> gruntach Nadleśnictwa Starogard<br />
wynosi 1462,73 ha. Powierzchnia OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły <strong>na</strong> gruntach Nadleśnictwa<br />
zawiera się w SOO Dol<strong>na</strong> Wisła.<br />
Rysunek 13. Korekta granicy SOO Waćmierz
40<br />
Rysunek 14. Zasięgi obszarów Natura 2000
41<br />
W ostojach wymogiem jest utrzymanie tzw. właściwego stanu ochrony. Oz<strong>na</strong>cza on<br />
zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody:<br />
właściwy stan ochrony gatunku – to stan, w którym dane o dy<strong>na</strong>mice liczebności<br />
populacji tego gatunku wskazują, że gatunek jest trwałym składnikiem właściwego dla<br />
niego siedliska, <strong>na</strong>turalny zasięg gatunku nie zmniejsza się ani nie ulegnie zmniejszeniu<br />
w dającej się przewidzieć przyszłości oraz odpowiednio duże siedlisko dla utrzymania się<br />
populacji tego gatunku istnieje i prawdopodobnie <strong>na</strong>dal będzie istniało;<br />
właściwy stan ochrony siedliska przyrodniczego – to stan, w którym <strong>na</strong>turalny zasięg<br />
siedliska przyrodniczego i obszary zajęte przez to siedlisko w obrębie jego zasięgu nie<br />
zmieniają się lub zwiększają się, struktura i funkcje, które są konieczne do długotrwałego<br />
utrzymania się siedliska, istnieją i prawdopodobnie <strong>na</strong>dal będą istniały oraz typowe dla<br />
tego siedliska gatunki z<strong>na</strong>jdują się we właściwym stanie ochrony.<br />
Na podstawie skompletowanych danych o przedmiotach ochrony, <strong>na</strong>leży dla każdego<br />
z nich określić, w formie konkretnych kryteriów, co <strong>na</strong>leży rozumieć jako „właściwy stan<br />
ochrony” w konkretnym, rozpatrywanym obszarze. Jest to określenie docelowej wizji<br />
właściwego stanu ochrony gatunków/siedlisk przyrodniczych.<br />
Konstruując kryteria „właściwego stanu ochrony” <strong>na</strong>leży w pierwszym rzędzie<br />
wykorzystać informacje podane w opracowaniach dotyczących <strong>Ochrony</strong> Siedlisk i Gatunków<br />
– szczególnie w rozdziałach „Uprzywilejowany stan ochrony”. W tym celu <strong>na</strong>leży doko<strong>na</strong>ć<br />
porów<strong>na</strong>nia lokalnego stanu siedlisk (fizjonomii, składu i innych cech) ze „sta<strong>na</strong>mi<br />
uprzywilejowanymi”, przedstawionymi w tych opracowaniach. Stopień rozbieżności pozwala<br />
<strong>na</strong> ocenę stanu ochrony stanowisk danego siedliska <strong>na</strong> obszarze: od dobrej – jeśli rozbieżności<br />
nie ma lub jest niewielka, do złej – jeśli rozbieżność jest poważ<strong>na</strong>.<br />
Porów<strong>na</strong>nia tego <strong>na</strong>leży doko<strong>na</strong>ć w porozumieniu z lokalnymi lub krajowymi<br />
konsultantami <strong>na</strong>ukowymi. Nie powinno ono być automatyczne. Poradniki opisują tylko<br />
<strong>na</strong>jbardziej typowe sytuacje. Należy uwzględnić lokalną specyfikę, konkretne kryteria mogą<br />
być różne w różnych obszarach.<br />
Kryteria „właściwego stanu ochrony siedliska przyrodniczego” powinny odnosić się<br />
do:<br />
zasobów ilościowych siedliska przyrodniczego, tj. jego powierzchni;<br />
struktury ekosystemu, np. właściwego składu gatunkowego;<br />
jakości siedliska przyrodniczego, np. różnorodności gatunkowej łąki, lasu;<br />
braku elementów ekologicznie obcych oraz braku wskaźników degeneracji;<br />
procesów gwarantujących funkcjonowanie ekosystemu; ich ciągłości i nie zaburzonego<br />
przebiegu.<br />
Kryteria „właściwego stanu ochrony gatunku” powinny odnosić się do:<br />
zasobów ilościowych, tj. liczebności populacji gatunku<br />
cech populacji gatunku, np. rozrodczości, śmiertelności, struktury wieku i płci;<br />
zasobów ilościowych i cech jakościowych siedliska gatunku.<br />
Ostoja ptasia ma zapewnić ochronę i zachowanie populacji ptaków <strong>na</strong>turalnie<br />
występujących w stanie dzikim. O wyodrębnieniu obszarów służących ochronie ptaków<br />
w oddzielną kategorię zadecydowały przede wszystkim cechy biologii ptaków, zwłaszcza ich<br />
niezwykle silnie rozwinięta wędrowność. O ile chroniąc inne organizmy koncentrujemy się<br />
zazwyczaj <strong>na</strong> lokalnej populacji, to chroniąc ptaki nie moż<strong>na</strong> się ograniczać tylko do<br />
populacji lęgowych. Należy też pamiętać o ptakach okresu pozalęgowego, czyli<br />
przebywającego <strong>na</strong> danym obszarze w czasie wędrówek i zimą. Dlatego właśnie OSO<br />
zajmują tak duże powierzchnie.<br />
Szczegółowy opis poszczególnych obszarów Natura 2000 z<strong>na</strong>jduje się w tzw.<br />
„standardowych formularzach danych” dostępnych dla każdego obszaru <strong>na</strong> stronie<br />
internetowej Ministerstwa Środowiska – http://<strong>na</strong>tura2000.mos.gov.pl/<strong>na</strong>tura2000/pl.<br />
Zawierają one m. in. informacje <strong>na</strong> temat chronionych w nich siedlisk, zwierząt itp.
42<br />
PLB040003 – Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły – Odcinek doliny Wisły w jej dolnym biegu,<br />
od Włocławka do Przegaliny, zachowujący <strong>na</strong>turalny charakter i dy<strong>na</strong>mikę rzeki swobodnie<br />
płynącej. Rzeka płynie w dużym stopniu <strong>na</strong>turalnym korytem, z <strong>na</strong>muliskami, łachami<br />
piaszczystymi i wysepkami, w dolinie zachowane są starorzecza i niewielkie torfowiska<br />
niskie; brzegi pokryte są mozaiką zarośli wierzbowych i lasów łęgowych, a także pól<br />
uprawnych i pastwisk. Miejscami dolinę Wisły ograniczają wysokie skarpy, <strong>na</strong> których<br />
utrzymują się murawy kserotermiczne i grądy zboczowe. Wisła przepływa w granicach<br />
obszaru przez kilka dużych miast, jak: Toruń, Bydgoszcz, Grudziądz, Tczew. Planowa<strong>na</strong> jest<br />
budowa nowej zapory – stopień wodny w Nieszawie. Występują <strong>na</strong>stępujące formy ochrony:<br />
Rezerwat <strong>Przyrody</strong>: Las łęgowy <strong>na</strong>d Nogatem (33,0 ha), Łęgi <strong>na</strong> Ostrowiu Panieńskim<br />
(34,4 ha), Las Mątawski (231,8 ha), Wielka Kępa (Ostromecka) (27,8 ha), Wiosło Małe<br />
(21,9 ha), Kępa Bazarowa (32,4 ha), Rzeka Drwęca (18888,0 ha). Park Krajobrazowy Doli<strong>na</strong><br />
Dolnej Wisły (55643,0 ha). Obszar Chronionego Krajobrazu: Białej Góry (3841,0 ha), Doliny<br />
Kwidzyńskiej (1977,0 ha), Gniewski (2336,0 ha), Nadwiślański, Ujścia Nogatu,<br />
Środkowożuławski (2870,0 ha), Doliny Drwęcy Doliny Osy i Gardęgi, Na Południe od<br />
Torunia, Nizi<strong>na</strong> Ciechocińska, Rzeki Szkarpawy, Żuław Gdańskich, Strefy Krawędziowej<br />
Doliny Wisły, Wydm Śródlądowych <strong>na</strong> Południe od Torunia. Użytki Ekologiczne: Mopkowy<br />
Most (0,2 ha) i Parowa (4,0 ha). Projektowane są 4 rezerwaty.<br />
PLH220009 – Doli<strong>na</strong> Środkowej Wietcisy.<br />
Obszar obejmuje środkowy odcinek doliny Wietcisy, obejmujący jej przełomy. Fragment<br />
doliny charakteryzuje się dużym spadkiem (ok. 30 m) i z<strong>na</strong>cznymi różnicami w wysokości<br />
względnej między dnem doliny a otaczającymi ją kulmi<strong>na</strong>cjami terenu (50-60 m). Dno doliny<br />
porośnięte jest głównie przez wilgotne łąki oraz lasy łęgowe. Zbocze doliny zajmują głównie<br />
lasy grądowe, u ich podnóży występują liczne wysięki wód. Obszar w większości położony<br />
<strong>na</strong> terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu Doli<strong>na</strong> Wietcisy (3523,1 ha; 1994), niewielka<br />
część <strong>na</strong> terenie Przywidzkiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (10888,0 ha).<br />
PLH220031 – Waćmierz<br />
Falisty teren, zagospodarowany rolniczo, gdzie wśród pól rozrzucone są zagłębienia<br />
z torfowiskami, eksploatowanymi w przeszłości. Występują <strong>na</strong> nich zbiorniki o charakterze<br />
dystroficznym z obecnością strzebli błotnej. Teren jest wydłużony w kierunku północpołudnie,<br />
przecięty równoleżnikowo odcinkiem szosy do Waćmierza. Pojedynczo rozrzucone<br />
gospodarstwa z<strong>na</strong>jdują się przy granicy lub <strong>na</strong> obrzeżach obszaru.<br />
PLH220033 – Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
Obszar obejmuje fragment doliny Wisły w jej dolnym biegu, od południowej granicy woj.<br />
pomorskiego do Mostu Knybawskiego <strong>na</strong> południe od Tczewa. Poza tym w granicach ostoi<br />
z<strong>na</strong>jduje się również górny odcinek Nogatu od śluzy w Białej Górze do śluzy pod<br />
Wielbarkiem. Wisła w granicach ostoi płynie szerokim korytem, niemal w całości ujętym<br />
w obwałowania. Jedynie <strong>na</strong> kilku odcinkach lewy brzeg pozbawiony jest sztucznych<br />
ograniczeń przeciwpowodziowych, tj. <strong>na</strong> północy w rejonie Subków, w okolicy Gniewa<br />
i Jaźwisk oraz <strong>na</strong> południe od wsi Opalenie. Naturalny pozostał również prawy brzeg Nogatu<br />
w pobliżu wsi Węgry. W pozostałych miejscach doliny Wisły wybudowano wysokie wały<br />
przeciwpowodziowe, oddzielające koryto rzek od miejscami szerokiego d<strong>na</strong> doliny. Obecnie,<br />
jedynie <strong>na</strong> obszarze międzywala zachodzą współczesne procesy rzeczne, dlatego zachowało<br />
się tu wiele różnej wielkości starorzeczy, otoczonych zaroślami wierzbowymi oraz<br />
pozostałościami rozległych niegdyś lasów łęgowych. Poza tym dno doliny jest zmeliorowane<br />
i poddane pod uprawę. Na odcinkach pozbawionych umocnień przeciwpowodziowych zbocza<br />
doliny tworzą niekiedy wysokie skarpy, <strong>na</strong> których utrzymują się ciepłolubne murawy oraz<br />
grądy. Oprócz wciąż wysokich wartości przyrodniczych, cały omawiany rejon ma duże<br />
z<strong>na</strong>czenie zarówno krajobrazowe, ze względu <strong>na</strong> rozległe formy terenowe, jak i kulturowe,
43<br />
ponieważ zachowało się tu wiele zabytków związanych z działalnością człowieka, takich jak<br />
zamki krzyżackie, obiekty hydrotechniczne, zabudowa i cmentarze mennonickie oraz liczne<br />
grodziska<br />
PLH220067 – Grądy <strong>na</strong>d Jeziorami Zduńskim i Szpęgawskim<br />
Wyz<strong>na</strong>czony obszar odz<strong>na</strong>cza się urozmaiconą rzeźbą terenu. Obejmuje on zbocza rynny<br />
szpęgawsko-rywałdzkiej, o zróżnicowanym <strong>na</strong>chyleniu (miejscami bardzo strome) oraz<br />
fragmenty falistej wierzchowiny morenowej z doli<strong>na</strong>mi kilku niedużych cieków, uchodzących<br />
do Jeziora Zduńskiego oraz kilka małych, zabagnionych zagłębień wytopiskowych.<br />
Projektowany obszar Natura 2000 ma kształt pasa (o zróżnicowanej szerokości) otaczającego<br />
bezpośrednio całe Jezioro Zduńskie oraz dużą część zachodniego i wschodniego obrzeża<br />
Jeziora Szpęgawskiego Północnego. Granice obszaru są jasne i czytelne. Przebiegają drogami<br />
leśnymi i widocznymi w terenie liniami oddziałowymi oraz miejscami granicą własności<br />
gruntów. Około 90% całego obszaru zajmuje siedlisko subatlantyckiego grądu. Blisko 14%<br />
ostoi zajmuje postać grądowego siedliska, którą uz<strong>na</strong>ć moż<strong>na</strong> za dosko<strong>na</strong>łą i około 70% –<br />
o dobrym stanie zachowania funkcji i struktury. W aspekcie fitosocjologicznym występujące<br />
tu fitocenozy <strong>na</strong>leżą do dwu podzespołów subatlantyckiego grądu: typowego i acydofilnego<br />
(Stellario-Carpinetum typicum i deschampsietosum, ze słabo wyrażonymi <strong>na</strong>wiązaniami do<br />
grądu subkontynentalnego Tilio-Carpinetum). Na prawie całym obszarze występują<br />
drzewostany dojrzałe i stare w wieku 90 – 160 lat. Mimo obecności sosny – gatunku<br />
siedliskowo obcego w grądzie, drzewostan jest wielogatunkowy, o pełnoskładowej strukturze<br />
wiekowej, o dy<strong>na</strong>micznie od<strong>na</strong>wiających się składnikach. Runo cechuje się bogatym<br />
zestawem gatunków lasów liściastych (z rzędu Fagetalia i klasy Querco-Fagetea).<br />
W granicach obszaru występują też płaty siedliska łęgu jesionowo-olszowego <strong>na</strong>d ciekami<br />
uchodzącymi do jeziora oraz fragment łąki ziołoroślowej <strong>na</strong>d Szpęgawą wypływającą<br />
z Jeziora Zduńskiego. Z<strong>na</strong>jduje się tu również wyżynne grodzisko średniowieczne, pokryte<br />
lasem, z zestawem interesujących gatunków roślin <strong>na</strong>czyniowych.<br />
PLH220094 – Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
Obszar obejmuje odcinek doliny Wierzycy w środkowym biegu tej rzeki – od Starej Kiszewy<br />
po Starogard Gdański, wraz z przyujściowym fragmentem doliny dopływu – Wietcisy.<br />
W odcinkach basenowych doliny występują m.in. torfowiska (w tym zasadowe) i szuwarowe<br />
łąki, w odcinku przełomowym – pasy łęgu <strong>na</strong>d ciekiem oraz dobrze wykształcone fitocenozy<br />
grądu subatlantyckiego <strong>na</strong> stromych zboczach. Doli<strong>na</strong>, mimo obecnego w wielu miejscach<br />
zagospodarowania przez człowieka utrzymuje bogactwo szaty roślinnej oraz fauny i cechuje<br />
się wysokimi walorami krajobrazowymi. Na bardzo wysoką różnorodność biologiczną składa<br />
się występowanie co <strong>na</strong>jmniej 7 siedlisk programu Natura 2000 oraz wielu rzadkich,<br />
chronionych gatunków, zarówno roślin, m.in. z leńcem bezpodkwiatkowym, jak i zwierząt.<br />
PLH2<strong>2010</strong>1 – Szczodrowo<br />
Obszar obejmuje rozległą nieckę torfowiskową o powierzchni przekraczającej 90 ha, wraz<br />
z otaczającymi ją przyległymi zboczami. Dawne torfowisko wysokie jest dość silnie,<br />
szczególnie w części południowej, wyeksploatowane. Tu aktualnie dominuje roślinność<br />
przejściowotorfowiskowa. W części północnej zlokalizowane są stadia regeneracyjne<br />
torfowiska wysokiego. W północno-wschodniej części z<strong>na</strong>jduje się mezotroficzny (pierwotnie<br />
zapewne dystroficzny) zbiornik wodny – Jezioro Czarne o powierzchni 6,7 ha. W części<br />
południowej i w północnej zarejestrowano <strong>na</strong>tomiast szereg mniejszych jeziorek<br />
o charakterze dystroficznym. Pod względem siedlisk przyrodniczych w ostoi dominują<br />
rozległe płaty borów i brzezin bagiennych o relatywnie dobrym stanie zachowania. Otoczenie<br />
torfowiska oraz mineralne wyspy i półwyspy w jego obrębie zajmują płaty kwaśnych dąbrów<br />
i buczyn.
44<br />
Żaden z obszarów Natura 2000 występujących <strong>na</strong> terenie Nadleśnictwa Starogard nie<br />
posiada planu ochrony oraz planu zadań ochronnych.<br />
3.5. Obszary chronionego krajobrazu<br />
Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu <strong>na</strong><br />
wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu <strong>na</strong><br />
możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną<br />
funkcją korytarzy ekologicznych (art. 23 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie<br />
przyrody).<br />
Na terenie województwa pomorskiego wyz<strong>na</strong>czono 43 OChK o łącznej powierzchni<br />
392713 ha. Nadzór <strong>na</strong>d tymi obszarami sprawuje w imieniu Wojewody Pomorskiego –<br />
Wojewódzki Konserwator <strong>Przyrody</strong> (od 1.01.2009 r. Regio<strong>na</strong>lny Dyrektor <strong>Ochrony</strong><br />
Środowiska). W odniesieniu do obszarów chronionego krajobrazu, wyz<strong>na</strong>czonych <strong>na</strong> terenie<br />
województwa pomorskiego <strong>na</strong>zwy, położenie, obszar oraz ustalenia dotyczące czynnej<br />
ochrony ekosystemów określa Rozporządzenie Nr 5/05 Wojewody Pomorskiego z dnia<br />
24 marca 2005 roku oraz Rozporządzenie Nr 23/07 Wojewody Pomorskiego z dnia 6 lipca<br />
2007 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie obszarów chronionego krajobrazu<br />
w województwie pomorskim.<br />
W granicach wszystkich obszarów chronionego krajobrazu z<strong>na</strong>jduje się 7166 ha<br />
gruntów Nadleśnictwa Starogard.<br />
W dawnym województwie gdańskim zostały wyz<strong>na</strong>czone Rozporządzeniem Nr 5/94<br />
Wojewody Gdańskiego z 8 listopada 1994 roku. Lasy Państwowe Nadleśnictwa Starogard<br />
wchodzą w skład <strong>na</strong>stępujących Obszarów Chronionego Krajobrazu:<br />
Obszar chronionego Krajobrazu Borów Tucholskich o powierzchni ogólnej 65780 ha<br />
Obejmuje on kompleksy leśne w południowo zachodniej części obrębu Starogard<br />
w obrębie jezior Sumińskie, Borzechowskie Wielkie i Szteklin, położone przy jego<br />
wschodniej granicy. Drzewostany zajmują tu żyzne siedliska i nie przypomi<strong>na</strong>ją swoją<br />
budową właściwych temu obszarowi borów.<br />
Obszar chronionego Krajobrazu Doliny Wietcisy o powierzchni ogólnej 3352 ha.<br />
Obejmuje on środkowy odcinek doliny rzeki Wietcisy i dolny odcinek rzeki<br />
Rutkownicy wraz z przyległymi lasami.<br />
Chroni się tu urozmaicony krajobraz oraz doliny rzek z cenną roślinnością. Z gruntów<br />
<strong>na</strong>dleśnictwa wchodzą do tego obszaru lasy w obrębie wsi Wolny Dwór, Szczodrowo, Stary<br />
Wiec, Junkrowy, Głodowo, Iłownica, Wysin. Występują tu drzewostany w przewadze<br />
sosnowe <strong>na</strong> gruntach porolnych. W doli<strong>na</strong>ch rzek, głównie Rutkownicy spotyka się<br />
zabagnienia oraz olszyny. Fragment tego obszaru przechodzi <strong>na</strong> teren zasięgu terytorialnego<br />
Nadleśnictwa Kościerzy<strong>na</strong>.<br />
Polaszkowski obszar chronionego krajobrazu o powierzchni ogólnej 2448 ha.<br />
Wyodrębniono go w centralnej części Pojezierza Polaszkowsko – Grabowskiego<br />
z rynnowymi jeziorami: Polaszkowskie, Hutowe, Gatno, Średnik, Wierzchołek, Sobąckie,<br />
Orle, Długie, Piaseczno, Wykowo wraz z otaczającymi je pagórkami morenowymi. Położony<br />
jest w zasięgu terytorialnym <strong>na</strong>dleśnictw Starogard i Kościerzy<strong>na</strong>. Lasów jest tu niewiele,<br />
a z terenu Nadleśnictwa Starogard wchodzą fragmenty leśnictwa Orle z obrębu Mestwinowo.<br />
Siedliska są tu żyzne z drzewosta<strong>na</strong>mi w przewadze liściastymi, a <strong>na</strong>jstarsze z nich spotkać<br />
moż<strong>na</strong> zwłaszcza w sąsiedztwie jezior. Z<strong>na</strong>jduje się tutaj rezerwat „Orle <strong>na</strong>d jeziorem<br />
Dużym” oraz gnieżdżą się ptaki drapieżne. Obszar ten poddano ochronie głównie ze
45<br />
względów krajobrazowych i rekreacyjnych, a istotne z<strong>na</strong>czenie ma tutaj ochro<strong>na</strong> wód i stref<br />
przybrzeżnych jezior.<br />
Obszar chronionego krajobrazu Doliny Wierzycy o powierzchni ogólnej 10784 ha.<br />
Obszar ten obejmuje kilkudziesięciokilometrowy odcinek rzeki Wierzycy z jej doliną,<br />
wieloma jeziorami, z których <strong>na</strong>jbardziej z<strong>na</strong>czące to Godziszewskie, Krąg i Przywłoczno<br />
wraz z przylegającymi do nich gruntami. Charakteryzuje się on urozmaiconą rzeźbą terenu<br />
oraz interesującą florą i fauną. Z<strong>na</strong>jduje się tu rezerwat „Brzęczek” oraz projektowany<br />
rezerwat „Jeziorka”. Gnieździ się tu między innymi bocian czarny, żuraw, gągoł i wiele<br />
innych gatunków ptaków.<br />
Z gruntów <strong>na</strong>dleśnictwa wchodzą z<strong>na</strong>czne obszary z Obrębu Mestwinowo i niewielkie<br />
kompleksy <strong>na</strong>d jeziorem Godziszewskim z Obrębu Starogard. Siedliska są tu zróżnicowane,<br />
podobnie także i drzewostany.<br />
Ograniczenia i zalecenia dotyczą ochrony wód i brzegów, rzek i jezior, uregulowania<br />
gospodarki wodno ściekowej w miejscowościach Stara Kiszewa, Pogódki, zabezpieczenia<br />
stoków doliny przed erozją.<br />
Gniewski obszar chronionego krajobrazu o powierzchni ogólnej 2336 ha.<br />
Położony jest <strong>na</strong> terenie Obrębu Pelplin i obejmuje dolny odcinek doliny rzeki<br />
Wierzycy (od około 1 km powyżej Kulic do jej ujścia do Wisły) oraz otaczające ją lasy.<br />
Wierzyca tworzy tu urozmaiconą pod względem morfologicznym dolinę z interesującymi<br />
zboczami. Dolinę otacza falista more<strong>na</strong> den<strong>na</strong> z występującymi zagłębieniami<br />
bezodpływowymi. Przeważają tu drzewostany sosnowe, <strong>na</strong>d rzeką spotyka się olszyny.<br />
Z<strong>na</strong>czny odsetek drzewostanów występuje <strong>na</strong> gruntach porolnych.<br />
Obszar ten utworzono ze względu <strong>na</strong> walory estetyczne i widokowe oraz potrzebę<br />
ochrony dolnej Wierzycy i fragmentów lasów w jej otoczeniu. Ochro<strong>na</strong> wód i brzegów oraz<br />
stoków doliny przed erozją to <strong>na</strong>jważniejsze zalecenia Rozporządzenia zatwierdzającego<br />
obszar chronionego krajobrazu.<br />
Nadwiślański obszar chronionego krajobrazu o powierzchni ogólnej 4676 ha.<br />
Obszar położony jest w zasięgu terytorialnym <strong>na</strong>dleśnictwa w Obrębie Pelplin<br />
i obejmuje część doliny Wisły oraz leżące wyżej tereny pojezierne. Występują tu z<strong>na</strong>czne<br />
deniwelacje, rozcięcia erozyjne urozmaicające rzeźbę terenu. Większość obszaru pokrywają<br />
lasy w przewadze sosnowe, często w zmieszaniu z innymi gatunkami zarówno iglastymi jak<br />
i liściastymi. Gatunki liściaste występują rzadziej. Z<strong>na</strong>jdują się tutaj cztery rezerwaty:<br />
Opalenie Górne, Opalenie Dolne, Wiosło Duże i Wiosło Małe oraz Zbocza Płutowskie.<br />
Spotkać tu moż<strong>na</strong> roślinność stepową o charakterze kserotermicznym wskazującą <strong>na</strong><br />
wyjątkowe warunki klimatyczne tego obszaru.<br />
Ograniczenia i zalecenia sprowadzają się do podjęcia odpowiedniej ochrony czynnej<br />
szaty roślinnej rezerwatów, ochro<strong>na</strong> stoków doliny Wisły i dolinek erozyjnych przed erozją<br />
oraz uporządkowanie gospodarki wodnościekowej w rejonie wsi Tymawa.<br />
Obszar chronionego krajobrazu Żuław Gdańskich o powierzchni ogólnej 30092 ha.<br />
Obejmuje on niewielki fragment zasięgu terytorialnego <strong>na</strong> północnym wschodzie, ale<br />
nie ma tam gruntów Nadleśnictwa. Obszar ten charakteryzuje się tym, że jest <strong>na</strong>jniżej<br />
położonym w Polsce i powstał w wyniku procesów akumulacji osadów rzecznych. O jego<br />
walorach krajobrazowych decyduje także gęsta sieć rowów melioracyjnych regulujących<br />
stosunki wodne.
46<br />
Na przedstawionych powyżej obszarach Chronionego Krajobrazu obowiązują <strong>na</strong>stępujące<br />
zakazy (art.24 ust.1):<br />
zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień<br />
i miejsc rozrodu oraz tarlisk, złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz<br />
wykonywania czynności związanych z racjo<strong>na</strong>lną gospodarką rolną, leśną, rybacką<br />
i łowiecką<br />
realizacji przedsięwzięć mogących z<strong>na</strong>cząco oddziaływać <strong>na</strong> środowisko w rozumieniu<br />
art. 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska<br />
likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i <strong>na</strong>dwodnych, jeżeli nie<br />
wynikają one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpieczeństwa ruchu<br />
drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub <strong>na</strong>prawy<br />
urządzeń wodnych<br />
wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym<br />
kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu<br />
wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac<br />
związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub<br />
przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, budową, odbudową, <strong>na</strong>prawą lub remontem<br />
urządzeń wodnych<br />
dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli służą innym celom niż ochro<strong>na</strong> przyrody<br />
lub zrównoważone wykorzystanie użytków rolnych i leśnych oraz racjo<strong>na</strong>l<strong>na</strong> gospodarka<br />
wod<strong>na</strong> lub rybacka<br />
likwidowania <strong>na</strong>turalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno-błotnych<br />
lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek,<br />
jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych oraz obiektów<br />
służących prowadzeniu racjo<strong>na</strong>lnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej<br />
lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 200 m od linii brzegów klifowych<br />
oraz w pasie technicznym brzegu morskiego<br />
Zakazy, o których mowa w ust. 1, nie dotyczą:<br />
1) wykonywania zadań <strong>na</strong> rzecz obronności kraju i bezpieczeństwa państwa;<br />
2) prowadzenia akcji ratowniczej oraz działań związanych z bezpieczeństwem<br />
powszechnym;<br />
3) realizacji inwestycji celu publicznego.<br />
Zakaz, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, nie dotyczy realizacji przedsięwzięć mogących<br />
z<strong>na</strong>cząco oddziaływać <strong>na</strong> środowisko, dla których przeprowadzo<strong>na</strong> oce<strong>na</strong> oddziaływania <strong>na</strong><br />
środowisko wykazała brak z<strong>na</strong>cząco niekorzystnego wpływu <strong>na</strong> przyrodę obszaru<br />
chronionego krajobrazu.
47<br />
Rysunek 15. Zasięg Obszarów Chronionego Krajobrazu <strong>na</strong> terenie Nadleśnictwa Starogard
3.6. Pomniki przyrody<br />
48<br />
Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich<br />
skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, <strong>na</strong>ukowej, kulturowej, historycznej lub<br />
krajobrazowej oraz odz<strong>na</strong>czające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród<br />
innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych,<br />
źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy <strong>na</strong>rzutowe oraz jaskinie (art. 40 ustawy<br />
z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody). Szczegółowe zestawienie pomników<br />
przyrody <strong>na</strong> gruntach Nadleśnictwa Starogard oraz w obwodzie <strong>na</strong>dzorczym podano poniżej.<br />
Rysunek 16. Dąb pomnikowy (l-ctwo Boroszewo oddz. 22j) [Małgorzata Gass-Pięta]
49<br />
Tabela 7. (Wzór nr 5a) Wykaz istniejących pomników przyrody<br />
Lp.<br />
Numer<br />
Położenie<br />
Opis obiektu<br />
Data Dziennik<br />
rejestru<br />
zatwierdzenia Woj. [nr] Oddz., Gmi<strong>na</strong><br />
obwód wysokość<br />
wojew.<br />
rodzaj gatunek wiek<br />
pododdz. Leśnictwo<br />
[m] [m]<br />
Uwagi<br />
1 23(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 23 154a Liniewo<br />
głaz 7,80<br />
L.Orle<br />
2 24(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 24 Skarszewy drzewo dąb szypułkowy 4,50 Szczodrowo, przy drodze<br />
3 25(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 25 10g Skarszewy<br />
głaz 9,75<br />
L.Zapowiednik<br />
4 26(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 26 132b Skarszewy<br />
L.Jastrzębce<br />
głaz 2,45 0,90 „Babunia”, 300m od zabudowań<br />
leśniczówki<br />
5 27(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 27 6a Skarszewy<br />
głaz 9,25 0,50 „Kamień Skarbów”<br />
L.Zapowiednik,<br />
6 28(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 28 130h Skarszewy<br />
głaz 5,50 1,00<br />
L.Jastrzębce<br />
7 29(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 29 192a Skarszewy<br />
głaz 8,90 0,60<br />
L.Orle<br />
8 30(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 30 53d Skarszewy<br />
głaz 6,90 0,60<br />
L.Mestwinowo<br />
9 63(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 63 156d Morzeszczyn<br />
L.Borkowo<br />
drzewo dąb szypułkowy 220 5,30 23 „Dąb Napoleno<strong>na</strong>” – przewrócony<br />
w roku 2009<br />
10 64(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 64 Pelplin m. głaz 8,00 Pelplin, koryto rz.Wierzycy<br />
11 65(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 65 9d Subkowy<br />
L.Bukowiec<br />
grupa<br />
drzew<br />
lipa<br />
drobnolist<strong>na</strong><br />
12 66(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 66 9d Subkowy<br />
L.Bukowiec<br />
grupa<br />
drzew<br />
160 3,80<br />
3,80<br />
2,65<br />
2,40<br />
buk zwyczajny 160 3,32<br />
3,13<br />
3,00<br />
2,80<br />
13 67(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 67 245i Gniew<br />
drzewo dąb szypułkowy 260 2,15 25 w rejestrze jest grab zwyczajny<br />
L.Opalenie<br />
14 68(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 68 250k Gniew<br />
drzewo dąb szypułkowy 410 5,80 24<br />
L.Dębowo<br />
15 69(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 69 285b Gniew<br />
drzewo lipa<br />
210 4,80 18<br />
L.Dębiny<br />
szerokolist<strong>na</strong><br />
16 149(G) 1966-10-21 Orzecz.nr149 122a Liniewo<br />
drzewo buk zwyczajny 230 3,80 37<br />
L.Jastrzębce<br />
17 152(G) 1966-10-21 Orzecz.nr152 181f Liniewo<br />
głaz 6,20 0,90<br />
L.Orle<br />
18 153(G) 1966-10-21 Orzecz.nr153 4i Skarszewy<br />
głaz 6,20<br />
L.Zapowiednik<br />
19 154(G) 1966-10-21 Orzecz.nr154 5h Skarszewy<br />
głaz 6,50<br />
L.Zapowiednik<br />
20 192(G) 1967-07-18 Orzecz.nr192 Morzeszczyn głaz 4,00 Dzierżążno<br />
28<br />
28<br />
29<br />
28<br />
30<br />
30<br />
30<br />
30
50<br />
Lp.<br />
Numer<br />
Położenie<br />
Opis obiektu<br />
Data Dziennik<br />
rejestru<br />
zatwierdzenia Woj. [nr] Oddz., Gmi<strong>na</strong><br />
obwód wysokość<br />
wojew.<br />
rodzaj gatunek wiek<br />
pododdz. Leśnictwo<br />
[m] [m]<br />
Uwagi<br />
21 193(G) 1967-07-18 Orzecz.nr193 Morzeszczyn głaz 6,00 Dzierżążno<br />
22 258(G) 1970-04-17 Orzecz.nr258 Subkowy drzewo jesion wyniosły 3,50 Mały Garc, park<br />
23 259(G) 1970-04-17 Orzecz.nr259 Subkowy drzewo lipa<br />
4,40 Mały Garc, park<br />
drobnolist<strong>na</strong><br />
24 260(G) 1970-04-17 Orzecz.nr260 Subkowy drzewo p<strong>lata</strong>n<br />
4,70 Mały Garc, park<br />
klonolistny<br />
25 261(G) 1970-04-17 Orzecz.nr261 Gniew grupa dąb szypułkowy 4,19<br />
Rakowiec<br />
drzew<br />
3,70<br />
3,39<br />
26 361(G) 1978-08-22 Orzecz.nr361 Starogard Gdański drzewo dąb szypułkowy 3,80 Sumin, 3m od ogrodzenia boiska<br />
szkolnego<br />
27 362(G) 1978-08-22 Orzecz.nr362 Starogard Gdański drzewo sos<strong>na</strong><br />
3,95 Sumin, teren szkoły podstawowej<br />
28 374(G) 1979-02-19 Orzecz.nr374 9b Skarszewy<br />
L.Zapowiednik<br />
grupa<br />
głazów<br />
zwyczaj<strong>na</strong><br />
29 375(G) 1979-02-19 Orzecz.nr375 55b Skarszewy<br />
drzewo dąb szypułkowy 280 4,55 24<br />
L.Mestwinowo<br />
30 376(G) 1979-02-19 Orzecz.nr376 56d Skarszewy<br />
grupa buk zwyczajny 230 3,20 26 w rejestrze 4 sztuki<br />
L.Mestwinowo drzew<br />
3,86 12<br />
31 377(G) 1979-02-19 Orzecz.nr377 Skarszewy drzewo lipa<br />
4,40 Kamirowskie Piece<br />
drobnolist<strong>na</strong><br />
32 378(G) 1979-02-19 Orzecz.nr378 Skarszewy drzewo lipa<br />
4,45 Krawusin<br />
drobnolist<strong>na</strong><br />
33 379(G) 1979-02-19 Orzecz.nr379 10a Skarszewy<br />
drzewo buk zwyczajny 210 2,20 36<br />
L.Zapowiednik<br />
(335)?<br />
34 380(G) 1979-02-19 Orzecz.nr380 87Ah Skarszewy<br />
drzewo dąb szypułkowy 2,80 Boże Pole Królewskie<br />
L.Szczodrowo<br />
35 418(G) 1981-07-30 Orzecz.nr418 Pelplin m. drzewo dąb szypułkowy 4,40 Pelplin, teren Kurii Biskupiej<br />
36 420(G) 1981-07-30 Orzecz.nr420 Pelplin m. drzewo lipa<br />
3,50 Pelplin, pl.Mariacki 2<br />
drobnolist<strong>na</strong><br />
37 421(G) 1981-07-30 Orzecz.nr421 Pelplin m. drzewo dąb szypułkowy 3,90 Pelplin, ul.Mestwi<strong>na</strong> 1<br />
38 435(G) 1982-09-30 Orzecz.nr435 22j<br />
22i<br />
22j<br />
Tczew<br />
L.Boroszewo<br />
grupa<br />
drzew<br />
dąb szypułkowy 310 4,90<br />
4,40<br />
3,60<br />
31<br />
28<br />
29<br />
39 436(G) 1982-09-30 Orzecz.nr436 130d Starogard Gdański<br />
L.Szpęgawsk<br />
grupa<br />
drzew<br />
8,00<br />
7,00<br />
5,70<br />
dąb szypułkowy 210 5,70<br />
4,80<br />
4,40<br />
4,00<br />
3,90<br />
40 520(G) 1986-11-25 Zarz. 42/86 Morzeszczyn drzewo klon jawor 2,50 Morzeszczyn, w pobliżu budynku<br />
Urzędu Gminy<br />
41 522(G) 1986-11-25 Zarz. 42/86 Tczew drzewo jesion wyniosły 4,13 Tczew, Zajączkowo, park<br />
42 542(G) 1986-11-25 Zarz. 42/86 Liniewo drzewo dąb szypułkowy 5,90 Orle, <strong>na</strong> pd.-zach.od pałacu<br />
26<br />
26<br />
26<br />
26<br />
26
51<br />
Lp.<br />
Numer<br />
Położenie<br />
Opis obiektu<br />
Data Dziennik<br />
rejestru<br />
zatwierdzenia Woj. [nr] Oddz., Gmi<strong>na</strong><br />
wojew.<br />
rodzaj gatunek wiek<br />
pododdz. Leśnictwo<br />
43 543(G) 1986-11-25 Zarz. 42/86 Skarszewy drzewo modrzew<br />
europejski<br />
44 560(G) 1987-10-06 Zarz. 23/87 Liniewo grupa<br />
drzew<br />
dąb szypułkowy 5,72<br />
3,90<br />
3,70<br />
3,44<br />
obwód wysokość<br />
Uwagi<br />
[m] [m]<br />
2,12 Barka, przy dawnym dworku<br />
Orle, <strong>na</strong> pn.-zach.od pałacu<br />
45 592(G) 1988-02-17 Zarz. 8/88 Gniew m. drzewo jesion wyniosły 2,60 Gniew, b.cmentarz ewangelicki<br />
46 602(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Gniew m. grupa<br />
Gniew, b.cmentarz przy kościele<br />
drzew<br />
47 605(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Pelplin m. grupa<br />
drzew<br />
48 606(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Pelplin m. grupa<br />
drzew<br />
lipa szerokolist<strong>na</strong><br />
klon zwyczajny<br />
klon jawor<br />
lipa szerokolist<strong>na</strong><br />
lipa<br />
drobnolist<strong>na</strong><br />
lipa<br />
drobnolist<strong>na</strong><br />
49 629(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Gniew drzewo lipa<br />
drobnolist<strong>na</strong><br />
50 630(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Gniew grupa lipa<br />
drzew drobnolist<strong>na</strong><br />
51 631(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Gniew grupa<br />
drzew<br />
52 632(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Gniew drzewo kasztanowiec<br />
biały<br />
53 633(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Gniew drzewo lipa<br />
drobnolist<strong>na</strong><br />
54 634(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Gniew drzewo kasztanowiec<br />
biały<br />
55 635(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Gniew grupa lipa<br />
drzew drobnolist<strong>na</strong><br />
56 663(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Liniewo grupa<br />
drzew<br />
3,06<br />
3,05<br />
2,74<br />
2,58<br />
3,90<br />
3,65<br />
3,20<br />
3,10<br />
3,00<br />
3,00<br />
3,50<br />
3,15<br />
klon zwyczajny 3,45<br />
3,10<br />
3,00<br />
2,30<br />
klon zwyczajny<br />
brzoza<br />
brodawkowata<br />
lipa drobnolist<strong>na</strong><br />
klon zwyczajny<br />
Pelplin, pl.Mariacki<br />
Pelplin, ul.Kanonicz<strong>na</strong><br />
3,60 Tymanowo, przy kościele<br />
Tymanowo, przy kościele<br />
Gronowo Polskie, przy kaplicy<br />
3,00 Pieniążkowo, obok cmentarza<br />
3,23 Piaseczno, były cmentarz<br />
3,02 Kotło, b.cmentarz ewangelicki<br />
4,65<br />
3,60<br />
3,32<br />
3,06<br />
2,93<br />
1,90<br />
Jačwiska, b.cmentarz ewangelicki<br />
Głodowo, b.cmentarz 600m od wsi<br />
57 665(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Liniewo grupa<br />
drzew<br />
3,05<br />
2,65<br />
skrzyżowanie dróg Chrztowo-Rowy<br />
58 689(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Pelplin drzewo klon zwyczajny 2,23 droga do Or<strong>na</strong>sowa, b.cmentarz<br />
59 690(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Pelplin drzewo lipa<br />
4,39 droga do Or<strong>na</strong>sowa, b.cmentarz<br />
drobnolist<strong>na</strong>
52<br />
Lp.<br />
Numer<br />
Położenie<br />
Opis obiektu<br />
Data Dziennik<br />
rejestru<br />
zatwierdzenia Woj. [nr] Oddz., Gmi<strong>na</strong><br />
obwód wysokość<br />
wojew.<br />
rodzaj gatunek wiek<br />
pododdz. Leśnictwo<br />
[m] [m]<br />
Uwagi<br />
60 691(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Pelplin grupa jesion wyniosły 3,22<br />
Kulice, b.cmentarz<br />
drzew<br />
3,00<br />
2,90<br />
61 692(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Pelplin drzewo klon zwyczajny 2,92 Wielki Garc, b.cmentarz<br />
62 693(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Pelplin drzewo kasztanowiec<br />
2,85 Wielki Garc, b.cmentarz<br />
biały<br />
63 706(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Skarszewy drzewo kasztanowiec<br />
3,05 Godziszewo, cmentarz<br />
biały<br />
64 707(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Skarszewy drzewo lipa<br />
4,20 Jaroszewy, b.cmentarz<br />
drobnolist<strong>na</strong><br />
65 708(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Skarszewy grupa brzoza<br />
2,30<br />
Jaroszewy, b.cmentarz<br />
drzew brodawkowata<br />
2,25<br />
2,20<br />
2,10<br />
66 709(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Skarszewy drzewo jesion wyniosły 3,20 Skarszewy, przy drodze do<br />
Bolesławowa<br />
67 715(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Smętowo Graniczne drzewo lipa<br />
3,05 Smętowo, 200m od wiaduktu<br />
drobnolist<strong>na</strong><br />
68 725(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Subkowy drzewo dąb szypułkowy 3,90 Subkowy, 500m <strong>na</strong> pd. od kościoła<br />
69 731(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Tczew drzewo jesion wyniosły 2,76 Bałdowo, część południowa<br />
70 748(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 6g Skarszewy<br />
głaz 8,50<br />
L.Zapowiednik<br />
71 763(G) 1990-04-02 Zarz. 25/90 Subkowy drzewo klon zwyczajny 3,00 Subkowy, w parku przy szkole<br />
72 764(G) 1990-04-02 Zarz. 25/90 Subkowy drzewo topola biała 5,00 Subkowy, plac zabaw przy szkole<br />
73 765(G) 1990-04-02 Zarz. 25/90 Subkowy drzewo lipa<br />
3,20 Subkowy, plac zabaw przy szkole<br />
drobnolist<strong>na</strong><br />
74 766(G) 1990-04-02 Zarz. 25/90 Subkowy drzewo miłorząb<br />
1,75 Mały Garc, park<br />
dwuklapowy<br />
75 770(G) 1991-02-25 Rozp. 3/91 Pelplin m. drzewo kasztanowiec<br />
2,70 Pelplin, ul.Mickiewicza 14<br />
biały<br />
76 792(G) 1991-02-25 Rozp. 3/91 Subkowy grupa lipa<br />
3,80<br />
Gorzędziej Mały, park<br />
drzew drobnolist<strong>na</strong><br />
3,26<br />
77 875(G) 1993-04-06 Rozp. 3/93 231m Gniew<br />
drzewo lipa<br />
3,52<br />
L.Opalenie<br />
drobnolist<strong>na</strong><br />
78 882(G) 1993-04-06 Rozp. 3/93 Pelplin m. drzewo dąb<br />
bezszypułkowy<br />
3,66 Pelplin,ul.Dworcowa, przed budynkiem<br />
dworca PKP<br />
79 890(G) 1993-04-06 Rozp. 3/93 Skarszewy drzewo buk zwyczajny 3,05 Bolesławowo, teren Zespołu Szkół<br />
Rolniczych<br />
80 891(G) 1993-04-06 Rozp. 3/93 Skarszewy drzewo buk zwyczajny 4,00 Bolesławowo, teren Zespołu Szkół<br />
Rolniczych<br />
81 892(G) 1993-04-06 Rozp. 3/93 Skarszewy drzewo buk zwyczajny 3,05 Bolesławowo, teren Zespołu Szkół<br />
Rolniczych<br />
82 893(G) 1993-04-06 Rozp. 3/93 Skarszewy drzewo buk zwyczajny 3,03 Bolesławowo, teren Zespołu Szkół<br />
Rolniczych
53<br />
Lp.<br />
Numer<br />
Położenie<br />
Opis obiektu<br />
Data Dziennik<br />
rejestru<br />
zatwierdzenia Woj. [nr] Oddz., Gmi<strong>na</strong><br />
obwód wysokość<br />
wojew.<br />
rodzaj gatunek wiek<br />
pododdz. Leśnictwo<br />
[m] [m]<br />
Uwagi<br />
83 894(G) 1993-04-06 Rozp. 3/93 Skarszewy drzewo buk zwyczajny 4,00 Bolesławowo, teren Zespołu Szkół<br />
Rolniczych<br />
84 937(G) 1995-12-15 Rozp. 5/95 Gniew grupa<br />
drzew<br />
dąb<br />
bezszypułkowy<br />
4,80<br />
3,80<br />
Wyręby Wielkie, Dom Pomocy<br />
Społecznej, park<br />
3,50<br />
3,30<br />
85 968(G) 1995-12-15 Rozp. 5/95 Tczew drzewo p<strong>lata</strong>n<br />
3,26 Turze, teren kościoła<br />
klonolistny<br />
86 969(G) 1995-12-15 Rozp. 5/95 Tczew drzewo cis pospolity 2,85 Szczerbięcin, park podworski<br />
87 970(G) 1995-12-15 Rozp. 5/95 Tczew drzewo buk zwyczajny 3,65 Szczerbięcin, park podworski<br />
88 971(G) 1995-12-15 Rozp. 5/95 Tczew drzewo buk zwyczajny 3,25 Szczerbięcin, park podworski<br />
89 1107(G) 2000-12-15 Zarz. ?/2000 Gniew drzewo jesion wyniosły 4,57 Wielkie Walichnowy, teren kościelny<br />
90 1108(G) 2000-12-15 Zarz. ?/2000 Gniew drzewo jesion wyniosły 2,75 Wielkie Walichnowy, teren kościelny<br />
91 1109(G) 2000-12-15 Zarz. ?/2000 Gniew drzewo jesion wyniosły 3,23 Wielkie Walichnowy, teren przedszkola<br />
92 1115(G) 2000-12-15 Zarz. ?/2000 Pelplin drzewo dąb szypułkowy 4,26 Małe Walichnowy<br />
93 1116(G) 2000-12-15 Zarz. ?/2000 Pelplin drzewo dąb czerwony 3,06 Małe Walichnowy<br />
94 1117(G) 2000-12-15 Zarz. ?/2000 Pelplin grupa dąb szypułkowy 2,35<br />
Małe Walichnowy<br />
drzew<br />
95 1125(G) 2000-12-15 Zarz. ?/2000 Starogard Gdański m. drzewo lipa<br />
drobnolist<strong>na</strong><br />
Kolor zielony – pomniki przyrody <strong>na</strong> gruntach Nadleśnictwa<br />
1,98<br />
3,43 Starogard Gd., ul.Szwoleżerów 3,<br />
<strong>na</strong>przeciw Gim<strong>na</strong>zjum nr 3
54<br />
Pomniki przyrody w Nadleśnictwie Starogard oraz w obwodzie <strong>na</strong>dzorczym<br />
przedstawia poniższa tabela (według danych Wojewódzkiego Konserwatora <strong>Przyrody</strong><br />
w Gdańsku – stan <strong>na</strong> 1.I.2008 r.)<br />
Tabela 8. Zestawienie istniejących pomników przyrody<br />
Obręb Mestwinowo Pelplin Starogard N-ctwo<br />
Poza gruntami<br />
Nadleśnictwa<br />
w obwodzie<br />
<strong>na</strong>dzorczym<br />
Liczba pomników 41 106<br />
Drzewa według gatunków<br />
i liczby osobników:<br />
sos<strong>na</strong> pospolita 1<br />
modrzew europejski 1<br />
miłorząb dwuklapowy 1<br />
cis pospolity 1<br />
buk zwyczajny 7 1 8 7<br />
dąb 2 3 8 13 22<br />
jesion wyniosły 11<br />
klon zwyczajny 9<br />
klon jawor 2<br />
lipa drobnolist<strong>na</strong> 5 5 26<br />
lipa szerokolist<strong>na</strong> 1 1 2<br />
brzoza brodawkowata 5<br />
p<strong>lata</strong>n klonolistny 2<br />
topola biała 1<br />
kasztanowiec 5<br />
Razem 9 10 8 27 103<br />
Głazy 14 14 3<br />
Ochroną w Nadleśnictwie objęto 27 drzew oraz 14 głazów <strong>na</strong>rzutowych.<br />
O uz<strong>na</strong>niu za pomnik przyrody decydowały odpowiednie wymiary, walory estetyczne<br />
(wygląd całego drzewa, pokrój korony, pnia) oraz miejsca występowania. Obecnie<br />
wprowadzone nowe zasady gospodarki w lasach z pewnością przyczynią się do zwiększenia<br />
ilości różnorodności gatunków drzew chronionych. Lista gatunków drzew pomników<br />
przyrody jest ciągle otwarta.<br />
Według stanu <strong>na</strong> 31 grudnia 2006 roku w województwie pomorskim<br />
zainwentaryzowano ogółem 2653 pomników przyrody w tym: 1996 pojedynczych drzew, 407<br />
grup drzew, 167 głazów <strong>na</strong>rzutowych, 49 skałek, grot, jaskiń i innych oraz 34 aleje.
55<br />
Rysunek 17. Głaz (l-ctwo Jastrzębce oddz.132b) [Małgorzata Gass-Pięta]<br />
Rysunek 18. Głaz (l-ctwo Mestwinowo oddz.53d) [Małgorzata Gass-Pięta]
56<br />
Rysunek 19. Lipa pomnikowa (l-ctwo Dębiny oddz.285b) [Małgorzata Gass-Pięta]
57<br />
Rysunek 20. Dąb pomnikowy (l-ctwo Mestwinowo oddz.55b) [Małgorzata Gass-Pięta]
3.7. Użytki ekologiczne<br />
58<br />
Użytkami ekologicznymi są zasługujące <strong>na</strong> ochronę pozostałości ekosystemów<br />
mających z<strong>na</strong>czenie dla zachowania różnorodności biologicznej – <strong>na</strong>turalne zbiorniki wodne,<br />
śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bag<strong>na</strong>, torfowiska, wydmy, płaty<br />
nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska<br />
przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów,<br />
ich ostoje oraz miejsca rozm<strong>na</strong>żania lub miejsca sezonowego przebywania (art. 42 ustawy<br />
z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody). Na gruntach <strong>na</strong>dleśnictwa nie zostały<br />
dotychczas wyodrębnione.<br />
W zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa istnieją <strong>na</strong>stępujące użytki ekologiczne<br />
zatwierdzone przez Wojewodę Pomorskiego:<br />
Pozycja<br />
w rejestrze<br />
wojewody<br />
Data<br />
zatwierdz.<br />
Numer<br />
rozporządz.<br />
Nazwa obiektu<br />
Położenie<br />
343 2008-11-07 25/08 Jezioro Trzciniec<br />
Bolesławowo<br />
347 2008-11-07 25/08 Strzelnica<br />
w Gniewie<br />
Cel ochrony<br />
zachowanie eutroficznego zbiornika wodnego<br />
wraz z kompleksem fitocenoz szuwarowych,<br />
wodnych i łąkowych oraz cennymi gatunkami<br />
roślin i zwierząt<br />
zachowanie jednego z ważniejszych<br />
w województwie pomorskim zimowisk<br />
nietoperzy<br />
Pow.<br />
[ha]<br />
12,35<br />
0,11<br />
Gmi<strong>na</strong> Gniew <strong>na</strong> swoim terenie uz<strong>na</strong>ła <strong>na</strong>stępujące użytki ekologiczne:<br />
Trzcinowisko – użytek ekologiczny o powierzchni 16 ha, utworzony 31.07.2001<br />
roku, położony w gminie Gniew, we wsi Ciepłe; będący własnością Skarbu Państwa<br />
i pozostający we władaniu AWRSP w Gdańsku oraz Gospodarstwa Rolnego<br />
MADROL sp. z o.o.; w obrębie użytku ochronie podlegają:<br />
• roślinność wod<strong>na</strong> (trzci<strong>na</strong> pospolita, pałka wąskolist<strong>na</strong>, grążel żółty, kmieć<br />
błot<strong>na</strong>, rdestnica pływająca, sit siny, turzyca zaostrzo<strong>na</strong>, wierzba);<br />
• płazy z rodzaju Ra<strong>na</strong> i Bufo;<br />
• ssaki (dzik, lis, karczownik, piżmak, sar<strong>na</strong>);<br />
• ptaki (gatunki lęgowe: bąk, łabędź niemy, kaczka krzyżówka, cyranka,<br />
błotniak stawowy, wodnik, łyska, żuraw, pokląskwa, brzęczka, rokitniczka,<br />
trzciniak, trzciniaczek, dzzierzba gąsiorek, trz<strong>na</strong>del, potrzos, kukułka oraz<br />
gatunki żerujące: bociany białe, myszołowy zwyczajne, krogulce, kszyk, mewa<br />
śmieszka, rybitwa czar<strong>na</strong>, dzięciołek, pliszka żółta, sikora modra, sikora<br />
bogatka, sroka).<br />
Parowa – użytek ekologiczny o powierzchni 4 ha, utworzony 31.07.2001 roku,<br />
położony w gminie Gniew, we wsi Ciepłe; będący własnością Skarbu Państwa<br />
i pozostający we władaniu AWRSP w Gdańsku oraz Gospodarstwa Rolnego<br />
MADROL sp. z o.o.; w obrębie użytku ochronie podlegają:<br />
• drzewa i krzewy (głóg, jabłoń dzika, śliwa domowa, klon pospolity, wiąz,<br />
wierzba biała, wierzba niciowa, wierzba szara, topola biała, brzoza<br />
brodawkowata, leszczy<strong>na</strong> pospolita, grab pospolity, bez czarny, jesion<br />
wyniosły, olsza czar<strong>na</strong>);<br />
• gady (zaskroniec, jaszczurka zwinka);<br />
• płazy z rodzaju Ra<strong>na</strong> i Bufo;<br />
• ssaki (kret, zając szarak, wiewiórka, ku<strong>na</strong> leś<strong>na</strong>, lis, sar<strong>na</strong>);<br />
• ptaki (gatunki lęgowe: turkawka, grzywacz, kukułka, zaganiacz, cierniówka,<br />
piegża, pokrzewka czarnołbista, piecuszek, pierwiosnek, muchołówka żałob<strong>na</strong>,<br />
rudzik, słowik szary, kos, drozd śpiewak, sikora bogatka, sikora modra, sikora<br />
czarnogłówka, strzyzyk, trz<strong>na</strong>del, zięba, gil, dziwonia, dzwoniec, szczygieł,
59<br />
czyż, sroka oraz gatunki żerujce i zimujące: krogulec, jastrząb, dzięcioł duży,<br />
dzięciołek, droździk, raniuszek, pełzacz leśny).<br />
Borawa – użytek ekologiczny o powierzchni 20 ha, utworzony 29.06.2007 r.,<br />
położony w gminie Gniew w miejscowości Kuchnia. Teren ten to bardzo cenny obszar<br />
starorzecza Borawy, rzeki, która niegdyś okalała dawną wyspę, obecnie obszar wokół<br />
miejscowości Kuchnia. Obszar ten obecnie stanowi rozległe trzcinowisko i jest<br />
niezwykle wartościowym pod względem przyrodniczym siedliskiem. Z<strong>na</strong>jduje się<br />
w okolicy Doliny Wisły – obszaru chronionego – Natura 2000. Teren jest siedliskiem<br />
lęgowym rzadkich gatunków ptaków, wymienionych w Dyrektywie Ptasiej tj.: bączek,<br />
bąk czy kropiatka.<br />
Nie proponuje się aktualnie zaliczenia podobnych gruntów do ochrony.<br />
3.8. Chronione gatunki roślin i zwierząt<br />
Na podstawie prac inwentaryzacyjnych oraz planów ochrony rezerwatów, parków<br />
krajobrazowych, standardowych formularzach danych obszarów Natura 2000, danych<br />
z Nadleśnictwa, opracowań i publikacji <strong>na</strong>ukowych została sporządzo<strong>na</strong> lista gatunków<br />
chronionych oraz zagrożonych występujących <strong>na</strong> terenie Nadleśnictwa Starogard.<br />
Rysunek 21. Grubodziób zwyczajny (Coccothraustes coccothraustes) [Małgorzata Gass-Pięta]
60<br />
Tabela 9. (Wzór nr 11 i 12 – zmodyfikowany) Wykaz chronionych gatunków roślin i zwierząt zainwentaryzowanych podczas prac urządzeniowych, inwentaryzacji<br />
przyrodniczej Natura 2000 lub odnotowanych w opracowaniach dla obszarów chronionych <strong>na</strong> terenie Nadleśnictwa<br />
Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska<br />
Kategoria<br />
ochronności<br />
Czerwo<strong>na</strong> Księga<br />
Gatunków Zagrożonych<br />
/Polska<br />
Natura<br />
2000<br />
Występowanie i stan gatunku<br />
1 3 2 4 5 6 7<br />
ROŚLINY<br />
BRYOPHYTA<br />
MCHY<br />
1. Leucobryum glaucum bielistka siwa częściowa SOO Szczodrowo<br />
2. Pleurozium schreberi rokietnik pospolity częściowa SOO Szczodrowo<br />
3. Polytrichum commune płonnik pospolity częściowa SOO Szczodrowo<br />
4. Sphagnum sp. torfowiec ścisła bez rozpoz<strong>na</strong>nia gatunku: OSO Doli<strong>na</strong><br />
Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, obr.<br />
Mestwinowo 87Dc,d,f, 87Fb,f,l,m,n,p,<br />
r,s,t,w,y, 151c, 152i, 198c, obr. Pelplin<br />
150a<br />
5. Sphagnum capillifolium torfowiec ostrolistny ścisła SOO Szczodrowo<br />
6. Sphagnum compactum torfowiec szorski ścisła SOO Szczodrowo<br />
7. Sphagnum cuspidatum torfowiec spiczastolistny ścisła SOO Szczodrowo<br />
8. Sphagnum fallax torfowiec kończysty ścisła SOO Szczodrowo<br />
9. Sphagnum fimbratum torfowiec frędzelowaty ścisła SOO Szczodrowo<br />
10. Sphagnum magellanicum torfowiec magellański ścisła SOO Szczodrowo<br />
11. Sphagnum palustre torfowiec błotny ścisła SOO Szczodrowo<br />
12. Sphagnum rubellum torfowiec ścisła SOO Szczodrowo<br />
13. Sphagnum russowi torfowiec Russowa ścisła SOO Szczodrowo<br />
14. Sphagnum squarrosum torfowiec <strong>na</strong>stroszony częściowa SOO Szczodrowo<br />
PTERIDOPHYTA<br />
PAPROTNIKI<br />
15. Equisetum telmateia skrzyp olbrzymi ścisła rezerwat Wiosło Małe, ZPKChiN, OSO<br />
Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła,<br />
obr. Pelplin 317a<br />
16. Huperzia selago widłak wroniec ścisła ZPKChiN<br />
17. Lycopodium spp widłak ścisła bez określenia gatunku obr. Mestwinowo<br />
87Dc,d,f,h, 87Fg,i,l,m,w,x,y, 136k, 139b,<br />
140b, 141g, 151a, 152c,g,i, 154a, obr.<br />
Starogard 121h, 137h, 171n, 178d, 210h,<br />
218c
61<br />
Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska<br />
Kategoria<br />
ochronności<br />
Czerwo<strong>na</strong> Księga<br />
Gatunków Zagrożonych<br />
/Polska<br />
Natura<br />
2000<br />
Występowanie i stan gatunku<br />
1 3 2 4 5 6 7<br />
18. Lycopodium annotinum widłak jałowcowaty ścisła ZPKChiN, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO<br />
Szczodrowo, obr. Mestwinowo 46g,i, 47d,<br />
48i, 52a, 53i, 58At, 66a,c, 67d, 72i,<br />
73c,h,i, 74b, 75i, 79b, 85a, obr. Pelplin<br />
25h, 281a, 282c, obr. Starogard 137a, 171i,<br />
195r<br />
19. Lycopodium clavatum widłak goździsty ścisła ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Szczodrowo, obr.<br />
Mestwinowo 9d, 15d,f, 19y, 26b, 27a,g,<br />
44b, 55a, 83a, obr. Pelplin 149a<br />
20. Lycopodium compla<strong>na</strong>tum widłak spłaszczony ścisła ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
21. Lycopodiella inundata widłaczek torfowy ścisła /V ZPKChiN<br />
22. Matteuccia struthiopteris pióropusznik strusi ścisła ZPKChiN<br />
23. Osmunda regalis długosz królewski ścisła /V ZPKChiN<br />
24. Polypodium vulgare paprotka zwyczaj<strong>na</strong> ścisła rezerwat Wiosło Małe, ZPKChiN, OSO<br />
Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Doli<strong>na</strong><br />
Środkowej Wietcisy, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła,<br />
SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy, obr. Mestwinowo<br />
31k, obr. Pelplin 19b, 48c,d,h, 51b,c, 52a,<br />
191g, 232o, 276d,j, 285c, 286i, 301g,<br />
302b,c, 303d, 309i, 310f, 320a<br />
25. Salvinia <strong>na</strong>tans salwinia pływająca ścisła /V ZPKChiN, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
SPERMATOPHYTA<br />
NASIENNE<br />
26. Aconitum variegatum tojad pstry ścisła ZPKChiN, obr. Pelplin 244<br />
27. Adonis ver<strong>na</strong>lis miłek wiosenny ścisła /V ZPKChiN<br />
28. Allium ursinum czosnek niedźwiedzi ścisła /V obr. Starogard 51k,71a<br />
29. Anemone sylvestris zawilec wielkokwiatowy (zawilec<br />
leśny) (2)<br />
ścisła<br />
ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
30. Angelica archangelica dzięgiel litwor ścisła ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
31. Angelica palustris starodub łąkowy ścisła /EN SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
32. Arctostaphylos uva-ursi mącznica lekarska ścisła OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
33. Aruncus sylvestris parzydło leśne ścisła obr. Pelplin 302b,c,g
62<br />
Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska<br />
Kategoria<br />
ochronności<br />
Czerwo<strong>na</strong> Księga<br />
Gatunków Zagrożonych<br />
/Polska<br />
Natura<br />
2000<br />
Występowanie i stan gatunku<br />
1 3 2 4 5 6 7<br />
34. Aquilegia vulgaris orlik pospolity ścisła rezerwat Wiosło Małe, ZPKChiN, obr.<br />
Pelplin 225d, 278b ( 240, 243, 286, 288 )<br />
35. Asarum europaeum kopytnik pospolity częściowa ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Środkowej<br />
Wietcisy, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Doli<strong>na</strong><br />
Wierzycy, SOO Grądy <strong>na</strong>d Jeziorami<br />
Zduńskim i Szpęgawskim, obr.<br />
Mestwinowo 25l,n, 26h,l,p, 28f,i, 29a,c,<br />
30k, 37b, 45g,i,k,m,p,s,t, 74d, obr. Pelplin<br />
15g, 22c, 24a,b, 31c, 32c, 38a,c,g, 117Aa,<br />
148c,g,h, 149g,l, 155b, 219x,bx,fx, 222g,<br />
223g, 247b,h, 248a,k,l,n, 285b,c, 286h,i,<br />
287c,d,f,h, 288b,c,d, 289c,d,f, 290c, 300c,<br />
obr. Starogard 198c,g,i, 199Bd, 200Aa<br />
36. Aster amellus aster gawędka ścisła rezerwat Wiosło Małe, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej<br />
Wisły, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
37. Bromus racemosus stokłosa groniasta /V SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
38. Carex are<strong>na</strong>ria turzyca piaskowa częściowa ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
39. Carex limosa turzyca bagien<strong>na</strong> ścisła /LR OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła, SOO Szczodrowo<br />
40. Carli<strong>na</strong> acaulis dziewięćsił bezłodygowy ścisła ZPKChiN, obr. Mestwinowo 83d<br />
41. Centaurium umbellatum centuria pospolita częściowa ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły<br />
42. Cephalanthera rubra buławik czerwony (2) ścisła /EN ZPKChiN<br />
43. Cerastium brachypetalum rogownica drobnokwiatowa /E OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
44. Cerasus fruticosa wiśnia karłowata ścisła /VU OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
45. Chimaphila umbel<strong>lata</strong> pomocnik baldaszkowy ścisła rezerwat Wiosło Małe, ZPKChiN, OSO<br />
Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła,<br />
obr. Mestwinowo 86g, obr. Pelplin 134<br />
46. Cimicifuga europaea pluskwica europejska ścisła rezerwat Wiosło Małe, ZPKChiN, SOO<br />
Dol<strong>na</strong> Wisła
63<br />
Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska<br />
Kategoria<br />
ochronności<br />
Czerwo<strong>na</strong> Księga<br />
Gatunków Zagrożonych<br />
/Polska<br />
Natura<br />
2000<br />
Występowanie i stan gatunku<br />
1 3 2 4 5 6 7<br />
47. Convallaria majalis konwalia majowa częściowa rezerwat Brzęczek, rezerwat Wiosło Małe,<br />
ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Środkowej<br />
Wietcisy, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO<br />
Szczodrowo, obr. Pelplin 22c, 25f, 27b,<br />
29b, 31c, 115h,j,l, 116m, 117a,b, 126f,<br />
134d,f,g,h, 143f,g,r, 144h,k, 155f, 197f,<br />
223a,b, 285b,c, 286h,i, 287f<br />
48. Corallorhiza trifida żłobik koralowy (2) ścisła /V ZPKChiN<br />
49. Cypripedium calceolus obuwik pospolity (2) ścisła /VU SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
50. Dactylorhiza incar<strong>na</strong>ta kukułka krwista (2) ścisła ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
51. Dactylorhiza macu<strong>lata</strong> kukułka plamista (2) ścisła OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
52. Dactylorhiza majalis kukułka szerokolist<strong>na</strong> (2) ścisła ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Doli<strong>na</strong> Środkowej Wietcisy, SOO<br />
Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
53. Dactylorhiza rusowi storczyk Rusowa (2) ścisła storczyk<br />
54. Dactylorhiza traunsteineri storczyk Traunsteinera (2) ścisła ZPKChiN<br />
55. Daphne mezereum wawrzynek wilczełyko ścisła rezerwat Wiosło Małe, ZPKChiN, OSO<br />
Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła,<br />
SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy, SOO Grądy <strong>na</strong>d<br />
Jeziorami Zduńskim i Szpęgawskim, obr.<br />
Mestwinowo 11d, 13a, 31g, 45c, 52Ai,r,<br />
59d, 70a,c,d, 71c, 90d, 93a, 94h, 100f,<br />
108Ci, 129d, 196b, 208d,f, obr. Pelplin<br />
76fx,gx, 272c,g, 282a, 283n, 286h,i, 287h,<br />
288b, 289a, 290b,d, 291a, 292a,b,c,d,f,g,<br />
293a,h, 297g,i, 298a,c,f, 299f, 300a, obr.<br />
Starogard 19k, 25i, 60c, 65c, 116c,g,h,<br />
118g, 157a, 192a,b, 204f, 205i, 206k,<br />
214b, 225d, 252g<br />
56. Dianthus are<strong>na</strong>rius goździk piaskowy ścisła ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, obr. Pelplin 286i<br />
57. Dianthus armeria goździk kosmaty ścisła ZPKChiN, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła
64<br />
Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska<br />
Kategoria<br />
ochronności<br />
Czerwo<strong>na</strong> Księga<br />
Gatunków Zagrożonych<br />
/Polska<br />
Natura<br />
2000<br />
Występowanie i stan gatunku<br />
1 3 2 4 5 6 7<br />
58. Dianthus carthusianorum goździk kartuzek ścisła rezerwat Wiosło Małe, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła,<br />
obr. Pelplin 285b,c, 286h,i, 287f, 288c,d,<br />
297j,k, 298d,f, 299b, 300c<br />
59. Dianthus superbus goździk pyszny (2) ścisła /R ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
60. Dictamnus albus dyptam jesionolistny ścisła SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
61. Digitalis grandiflora <strong>na</strong>parstnica zwyczaj<strong>na</strong> ścisła rezerwat Wiosło Małe, ZPKChiN, OSO<br />
Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła,<br />
SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy, obr. Mestwinowo<br />
87n, 108Aa, obr. Pelplin 234b, 251a,<br />
259h,k, 266a, 267a, 285c, 286h,i, 303c<br />
62. Dracocephalum ruyschia<strong>na</strong> pszczelnik wąskolistny ścisła /E SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
63. Drosera anglica rosiczka długolist<strong>na</strong> ścisła SOO Szczodrowo<br />
64. Drosera rotundifolia rosiczka okrągłolist<strong>na</strong> ścisła ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy,<br />
SOO Szczodrowo, obr. Mestwinowo 191i,<br />
obr. Starogard 230r, 231c<br />
65. Drosera x obovata rosiczka ścisła obr. Mestwinowo 87Dc,d,f,h,<br />
87Fg,i,l,m,w,x,y, 191i, obr. Starogard<br />
121h, 208Ar, 210c<br />
66. Epipactis atrorubens kruszczyk rdzawoczerwony (2) ścisła ZPKChiN<br />
67. Epipactis helleborine kruszczyk szerokolistny (2) ścisła rezerwat Wiosło Małe, ZPKChiN, OSO<br />
Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła,<br />
obr. Pelplin 285b,c, 286h<br />
68. Epipactis palustris kruszczyk błotny (2) ścisła /V ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
69. Frangula alnus kruszy<strong>na</strong> pospolita częściowa ZPKChiN, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO<br />
Waćmierz<br />
obr. Mestwinowo – 608 stanowisk,<br />
obr. Pelplin – 775 stanowisk,<br />
obr. Starogard – 614 staniowisk<br />
70. Galanthus nivalis śnieżyczka przebiśnieg ścisła ZPKChiN
65<br />
Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska<br />
Kategoria<br />
ochronności<br />
Czerwo<strong>na</strong> Księga<br />
Gatunków Zagrożonych<br />
/Polska<br />
Natura<br />
2000<br />
Występowanie i stan gatunku<br />
1 3 2 4 5 6 7<br />
71. Galium odoratum przytulia (marzanka) won<strong>na</strong> częściowa rezerwat Brzęczek, rezerwat Wiosło Małe,<br />
ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Środkowej<br />
Wietcisy, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO<br />
Waćmierz, obr. Mestwinowo 5a,b,d,g,l,<br />
6a,b,c,d, 9g, 10a,b,f,g,j,k, 11a,c,d,h,<br />
12a,c,d,n, 13a,b, 14b,c, 20c, 29d, 45s, obr.<br />
Pelplin 6l, 9b,f,h, 10a,c,d, 17a,b,d, 18d,<br />
20a,i, 21c,f, 22a,b,c,d, 23a,c,d,<br />
24a,b,f,g,h,i, 25a,d,g, 26b, 27c, 28b,d,f,g,h,<br />
29a,c,d,g, 30b, 31a,b,d, 32c,d,g, 38a,b,<br />
148b,d, 149l, 247a,b,c,d,h, 248k, 277f,<br />
282d, 283l,n,r, 285c, 286i, 287c,d,f,h,<br />
288a,b,c,d, 289b,c,d,f, 291b, 292a,b,c,f,<br />
293a, 298a,c, 299a<br />
72. Gentia<strong>na</strong> amarella goryczka gorzkawa (2) ścisła /V ZPKChiN<br />
73.<br />
Gentia<strong>na</strong> cruciata goryczka krzyżowa (2)<br />
ścisła<br />
ZPKChiN, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, obr. Pelplin<br />
302, 303<br />
74. Gentia<strong>na</strong> pneumo<strong>na</strong>nthe goryczka wąskolist<strong>na</strong> (2) ścisła /V ZPKChiN<br />
75. Gentia<strong>na</strong> uliginosa goryczka błot<strong>na</strong> (2) ścisła /E ZPKChiN<br />
76. Gentianella uliginosa goryczuszka błot<strong>na</strong> ścisła OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
77. Gypsophila panicu<strong>lata</strong> łyszczec wiechowaty ścisła ZPKChiN<br />
78. Hedera helix bluszcz pospolity częściowa ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Środkowej<br />
Wietcisy, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, obr.<br />
Mestwinowo 58Ac, 87Ar, 93a, 94h, 201l,<br />
obr. Pelplin 2Ad, 17a, 155d, 191g,<br />
219x,fx, 220d,f,g,i, 221c, 222l, 223a,b,<br />
288d, 289d, 321b, obr. Starogard 135m,<br />
157a, 179b, 192a, 199Bd, 201j, 213m,<br />
219d, 237l,m<br />
79. Helichrysum are<strong>na</strong>rium kocanki piaskowe częściowa ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Środkowej<br />
Wietcisy, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła
66<br />
Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska<br />
Kategoria<br />
ochronności<br />
Czerwo<strong>na</strong> Księga<br />
Gatunków Zagrożonych<br />
/Polska<br />
Natura<br />
2000<br />
Występowanie i stan gatunku<br />
1 3 2 4 5 6 7<br />
80. Hepatica nobilis przylaszczka pospolita (przelaszczka ścisła<br />
trojanek)<br />
rezerwat Brzęczek, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej<br />
Wisły, SOO Doli<strong>na</strong> Środkowej Wietcisy,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy,<br />
SOO Grądy <strong>na</strong>d Jeziorami Zduńskim<br />
i Szpęgawskim, obr. Pelplin 272a,c,d,f,g,<br />
273a, 275k, 276d, 277f, 279d, 280c,<br />
283l,n,r, 284i, 285a,b,c, 286h,i, 287c,d,f,h,<br />
288a,b,c,d, 289a,c,d,f, 290a,b,c,d,<br />
291a,b,c,d, 292a,c,d,f,g,h, 293a,d,f,g,h,<br />
294c, 297c,g,i,j,k, 298a,b,c,d, 299a,b,c,d,f,<br />
300b,c, 301d,g,h,i, obr. Starogard 198c,g,i,<br />
199Bd<br />
81. Hierochloe australis turówka leś<strong>na</strong> częściowa /V ZPKChiN, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Grądy<br />
<strong>na</strong>d Jeziorami Zduńskim i Szpęgawskim<br />
82. Hierochloe odorata turówka won<strong>na</strong> ścisła /V ZPKChiN, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
83. Hippophae rhamnoides rokitnik zwyczajny ścisła ZPKChiN, obr. Mestwinowo 112Bb, obr.<br />
Pelplin 115t, obr. Starogard 22a<br />
84. Iris sibirica kosaciec syberyjski ścisła /V ZPKChiN<br />
85. Jovibarba sobolifera rojnik pospolity ścisła ZPKChiN<br />
86. Lathyrus palustris groszek błotny /V OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
87. Lathyrus pisiformis groszek wielkoprzylistkowy ścisła /VU /R rezerwat Wiosło Małe<br />
88. Ledum palustre bagno zwyczajne ścisła ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Szczodrowo, obr.<br />
Mestwinowo 58m, 58At, 66h, 73c,i,<br />
87Dc,d,f,h, 87Fb,g,i,l,m,n,p,r,s,w,x,y,<br />
151c,198c,218g, obr. Starogard 121h,<br />
171i, 208Ar, 210c,213f,230r,252o,<br />
89. Lilium martagon lilia złotogłów ścisła ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy,<br />
SOO Grądy <strong>na</strong>d Jeziorami Zduńskim<br />
i Szpęgawskim, obr. Pelplin 217i, 224f,i,<br />
235b, 267d, 295m, 297g, 302c, 303a, obr.<br />
Starogard 29g,139d, 170i, 191d<br />
90. Listera cordata listera sercowata ścisła /V ZPKChiN
67<br />
Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska<br />
Kategoria<br />
ochronności<br />
Czerwo<strong>na</strong> Księga<br />
Gatunków Zagrożonych<br />
/Polska<br />
Natura<br />
2000<br />
Występowanie i stan gatunku<br />
1 3 2 4 5 6 7<br />
91. Listera ovata listera jajowata ścisła rezerwat Wiosło Małe, ZPKChiN, OSO<br />
Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła,<br />
SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
92. Lonicera periclymenum wiciokrzew pomorski ścisła obr. Pelplin 9b<br />
93. Lythrum hyssopifolia krwawnica wąskolist<strong>na</strong> /LR OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
94. Menyanthea trifoliata bobrek trójlistkowy ścisła SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
95. Najas minor jezierza mniejsza ścisła /V OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
96. Neottia nidus-avis gnieźnik leśny ścisła rezerwat Wiosło Małe, ZPKChiN, SOO<br />
Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
97. Nuphar lutea grążel żółty częściowa ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Szczodrowo, obr.<br />
Mestwinowo 89i, 100m, 105h<br />
98. Nymphaea alba grzybienie białe częściowa ZPKChiN, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, obr.<br />
Mestwionowo 76c<br />
99. Nymphaea candida grzybienie północne (grzybienie<br />
ścisła /VU ZPKChiN<br />
zapoz<strong>na</strong>ne)<br />
100. Ononis spinosa wilży<strong>na</strong> ciernista częściowa ZPKChiN<br />
101. Orchis coriophora storczyk cuchnący (2) ścisła ZPKChiN<br />
102. Orchis militaris storczyk kukawka (2) ścisła /VU ZPKChiN<br />
103. Orchis morio storczyk samiczy (2) ścisła /EN ZPKChiN<br />
104. Orchis ustu<strong>lata</strong> storczyk drobnokwiatowy (2) ścisła /EN ZPKChiN<br />
105. Ornithogalum umbellatum śniadek baldaszkowy ścisła ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Środkowej<br />
Wietcisy, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
106. Oxytropis pilosa ostrołódka kosmata (2) ścisła ZPKChiN<br />
107. Pedicularis sceptrum-carolinum gnidosz królewski ścisła /E obr. Pelplin 260n<br />
108. P<strong>lata</strong>nthera bifolia podkolan biały (2) ścisła ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Grądy <strong>na</strong>d<br />
Jeziorami Zduńskim i Szpęgawskim<br />
109. P<strong>lata</strong>nthera chlorantha podkolan zielo<strong>na</strong>wy (2) ścisła ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły
68<br />
Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska<br />
Kategoria<br />
ochronności<br />
Czerwo<strong>na</strong> Księga<br />
Gatunków Zagrożonych<br />
/Polska<br />
Natura<br />
2000<br />
Występowanie i stan gatunku<br />
1 3 2 4 5 6 7<br />
110. Primula elatior pierwiosnek (pierwiosnka) wyniosła częściowa obr. Mestwinowo 1a,b,c,f,h,j.k,l, 2a,b,g,<br />
30g,k, 35 k,m, 74g, 79c, 87Am, obr.<br />
Pelplin 213k, 225d, 226f, 228a, 271a,<br />
302b,c, 308a, 310a, obr. Starogard 253d<br />
111. Primula veris pierwiosnek (pierwiosnka) lekarski częściowa ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Środkowej<br />
Wietcisy, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, obr. Pelplin<br />
(230, 232, 234, 240, 267, 295, 296, 302)<br />
112. Pulsatilla patens sasanka otwarta ścisła /EN ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
113. Pulsatilla pratensis sasanka łąkowa ścisła /V rezerwat Wiosło Małe, ZPKChiN, OSO<br />
Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
114. Ribes nigrum porzeczka czar<strong>na</strong> częściowa ZPKChiN, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Grądy<br />
<strong>na</strong>d Jeziorami Zduńskim i Szpęgawskim,<br />
0br. Mestwinowo 30k, 83b, 86f, 96a,<br />
100c,d, 101a,b, obr. Pelplin 42g, 44b,r,<br />
47Ag, 48a,b,c,d, 49b, 72a, 117Bs,<br />
117Co,p, 192i, 196o,207b, 223g, 231l,<br />
234f, obr. Starogard 3i 18bx, 69d,f, 70b,c,<br />
102g,h, 103h,j, 107i,m, 110c,i, 180b<br />
115. Salix myrtilloides wierzba borówkolist<strong>na</strong> ścisła ZPKChiN<br />
116. Scheuchzeria palustris bagnica torfowa ścisła /E SOO Szczodrowo<br />
117. Scorzonera purpurea wężymord stepowy ścisła /V ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
118. Sorbusintermedia jarząb szwedzki ścisła ZPKChiN<br />
119. Sorbus tormi<strong>na</strong>lis jarząb brekinia ścisła rezerwat Wiosło Małe, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła,<br />
obr. Pelplin 183s, 228g,h, 229g, 232g,<br />
236j, 237n,p, 238a,f, 251a, 269h (254, 285,<br />
288,)<br />
120. Stipa capil<strong>lata</strong> ostnica włosowata ścisła /V ZPKChiN<br />
121. Stipa joannis ostnica Ja<strong>na</strong> ścisła /VU ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
122. Taxus baccata cis pospolity ścisła ZPKChiN<br />
123. Thesium ebracteatum leniec bezpodkwiatkowy ścisła /VU OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy
69<br />
Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska<br />
Kategoria<br />
ochronności<br />
Czerwo<strong>na</strong> Księga<br />
Gatunków Zagrożonych<br />
/Polska<br />
Natura<br />
2000<br />
Występowanie i stan gatunku<br />
1 3 2 4 5 6 7<br />
124. Trollius europaeus pełnik europejski (2) ścisła ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
125. Veratrum album ciemiężyca biała ścisła obr. Pelplin 2Ac, 182a,c,j, 191At, 217h<br />
126. Viburnum opulus kali<strong>na</strong> koralowa częściowa rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła, obr. Mestwinowo 29a,c,d, 45m,<br />
59d, 85c, obr. Pelplin 285c, 287f, 298f,<br />
obr. Starogard 139b, 199Bg<br />
127. Vinca minor barwinek pospolity częściowa ZPKChiN, obr. Mestwinowo 21b, 52a,f,<br />
85c, obr. Pelplin 2Ac,d, 117Cg, 119g,<br />
203a, 226a, 261i, 276c, 287f, 289d, 302b,<br />
303g, 317a, obr. Starogard 21b, 135m,<br />
180b,d, 198a, 237m, 259i<br />
FUNGI<br />
GRZYBY<br />
128. Langermannia gigantea purchawica olbrzymia ścisła ZPKChiN<br />
129. Morchellaceae smardzowate ścisła ZPKChiN<br />
130. Phallaceae sromotnikowate ścisła ZPKChiN<br />
131. Sparassis spp. szmaciak ścisła obr. Mestwinowo 33a<br />
LICHENES<br />
POROSTY<br />
132. Cladonia spp. chrobotki częściowa ZPKChiN, obr. Mestwinowo 16g,h,j,k,<br />
17g,i, 19cx,dx, obr. Pelplin 155j<br />
ZWIERZĘTA<br />
CYKLOSTOMATA<br />
KRĄGŁOUSTE<br />
1. Lampetra fluviatilis minóg rzeczny (2) ścisła /VU OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
2. Lampetra planeri minóg strumieniowy ścisła /NT SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
PISCES<br />
RYBY<br />
1. Aspius aspius boleń ścisła OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
2. Barbus peloponnesius brzanka ścisła SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
3. Barbatula barbatula śliz ścisła SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
4. Cobitis taenia koza ścisła /EN ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
5. Cottus gobio głowacz białopłetwy (2) ścisła OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy
70<br />
Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska<br />
Kategoria<br />
ochronności<br />
Czerwo<strong>na</strong> Księga<br />
Gatunków Zagrożonych<br />
/Polska<br />
Natura<br />
2000<br />
Występowanie i stan gatunku<br />
1 3 2 4 5 6 7<br />
6. Misgurnus fossilis piskorz ścisła /NT ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
7. Noemacheilus barbatulus śliz ścisła /LC ZPKChiN<br />
8. Pelecus cultratus ciosa ścisła /NT OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
9. Phoxinus percunurus strzebla błot<strong>na</strong> ścisła SOO Waćmierz<br />
10. Phoxinus phoxinus strzebla potokowa ścisła SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
11. Rhodeus sericeus różanka ścisła ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
12. Salmo salar łosoś szlachetny ścisła LC/CR SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
AMPHIBIA PŁAZY - wszystkie gatunki (2)<br />
1. Bombi<strong>na</strong> bombi<strong>na</strong> kumak nizinny ścisła ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Waćmierz<br />
2. Bufo bufo ropucha szara ścisła rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, OSO<br />
Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Doli<strong>na</strong><br />
Wierzycy, SOO Szczodrowo, SOO<br />
Waćmierz<br />
3. Bufo calamita ropucha paskówka ścisła ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły<br />
4. Bufo viridis ropucha zielo<strong>na</strong> ścisła ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły<br />
5. Hyla arborea rzekotka drzew<strong>na</strong> ścisła rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, OSO<br />
Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Doli<strong>na</strong><br />
Wierzycy, SOO Waćmierz<br />
6. Pelobates fuscus grzebiuszka ziem<strong>na</strong>, huczek ścisła ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły<br />
7. Ra<strong>na</strong> arvalis żaba moczarowa ścisła rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy, SOO Waćmierz<br />
8. Ra<strong>na</strong> esculenta żaba wod<strong>na</strong> ścisła rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, OSO<br />
Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Doli<strong>na</strong><br />
Wierzycy, SOO Waćmierz<br />
9. Ra<strong>na</strong> lesso<strong>na</strong>e żaba jeziorkowa ścisła ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy, SOO Szczodrowo,<br />
SOO Waćmierz<br />
10. Ra<strong>na</strong> ridibunda żaba śmieszka ścisła ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły
71<br />
Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska<br />
Kategoria<br />
ochronności<br />
Czerwo<strong>na</strong> Księga<br />
Gatunków Zagrożonych<br />
/Polska<br />
Natura<br />
2000<br />
Występowanie i stan gatunku<br />
1 3 2 4 5 6 7<br />
11. Ra<strong>na</strong> temporaria żaba traw<strong>na</strong> ścisła rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, OSO<br />
Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Doli<strong>na</strong><br />
Wierzycy, SOO Szczodrowo, SOO<br />
Waćmierz<br />
12. Triturus cristatus traszka grzebieniasta ścisła /NT ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
13. Triturus vulgaris traszka zwyczaj<strong>na</strong> ścisła ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
REPTILIA<br />
GADY<br />
1. Anguis fragilis padalec ścisła rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
2. Lacerta agilis jaszczurka zwinka ścisła rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy, SOO Szczodrowo<br />
3. Lacerta vivipara jaszczurka żyworod<strong>na</strong> ścisła ZPKChiN<br />
4. Natrix <strong>na</strong>trix zaskroniec zwyczajny ścisła rezerwat Brzęczek, ZPKChiN<br />
5. Vipera berus żmija zygzakowata (2) ścisła ZPKChiN<br />
6. Zootoca vivipara jaszczurka żyworod<strong>na</strong> ścisła LC SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
AVES<br />
PTAKI<br />
1. Accipiter gentilis jastrząb ścisła LC ZPKChiN<br />
2. Accipiter nisus krogulec ścisła LC ZPKChiN<br />
3. Acrocephalus arundi<strong>na</strong>ceus trzciniak ścisła LC ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
4. Acrocephalus palustris łozówka ścisła LC ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
5. Acrocephalus schoenobaenus rokitniczka ścisła LC ZPKChiN<br />
6. Acrocephalus scirpaceus trzcinniczek ścisła LC ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
7. Actitis hypoleucos brodziec piskliwy ścisła LC ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
8. Aegithalos caudatus raniuszek ścisła LC ZPKChiN<br />
9. Alauda arvensis skowronek ścisła LC ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
10. Alcedo atthis zimorodek (2) ścisła LC ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Doli<strong>na</strong> Środkowej Wietcisy, SOO<br />
Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
11. A<strong>na</strong>s acuta rożeniec ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła
72<br />
Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska<br />
Kategoria<br />
ochronności<br />
Czerwo<strong>na</strong> Księga<br />
Gatunków Zagrożonych<br />
/Polska<br />
Natura<br />
2000<br />
Występowanie i stan gatunku<br />
1 3 2 4 5 6 7<br />
12. A<strong>na</strong>s clypeata płaskonos (2) ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
13. A<strong>na</strong>s crecca cyraneczka LC ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
14. A<strong>na</strong>s penelope świstun ścisła LC/CR OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
15. A<strong>na</strong>s querquedula cyranka (2) ścisła LC ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
16. A<strong>na</strong>s strepera krakwa ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
17. Anser albifrons gęś białoczel<strong>na</strong> ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
18. Anser fabalis gęś zbożowa ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły<br />
19. Anthus campestris świergotek polny ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
20. Anthus pratensis świergotek łąkowy ścisła LC ZPKChiN<br />
21. Anthus trivialis świergotek drzewny ścisła LC ZPKChiN, rezerwat Brzęczek, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
22. Apus apus jerzyk ścisła LC ZPKChiN<br />
23. Aquila pomari<strong>na</strong> orlik krzykliwy (1) ścisła LC/LC ZPKChiN<br />
24. Ardea cinerea czapla siwa częściowa LC/LC ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
25. Asio otus sowa uszata ścisła LC ZPKChiN<br />
26. Aythya fuligula czernica ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
27. Aythya marila ogorzałka ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
28. Botaurus stellaris bąk ścisła LC/LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
29. Branta ca<strong>na</strong>densis bernikla ka<strong>na</strong>dyjska ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły<br />
30. Branta leucopsis bernikla białolica ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
31. Bucephala clangula gągoł (2) ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła
73<br />
Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska<br />
Kategoria<br />
ochronności<br />
Czerwo<strong>na</strong> Księga<br />
Gatunków Zagrożonych<br />
/Polska<br />
Natura<br />
2000<br />
Występowanie i stan gatunku<br />
1 3 2 4 5 6 7<br />
32. Buteo buteo myszołów ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
33. Calidris alpi<strong>na</strong> biegus zmienny (1) (2) ścisła LC/EN OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
34. Calidris canutus biegus rdzawy ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
35. Calidris falcinellus biegus płaskodzioby ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
36. Calidris ferruginea biegus krzywodzioby ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
37. Calidris minuta biegus malutki ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
38. Calidris temminckii biegus mały ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
39. Carduelis can<strong>na</strong>bi<strong>na</strong> makolągwa ścisła LC ZPKChiN<br />
40. Carduelis carduelis szczygieł ścisła LC ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
41. Carduelis chloris dzwoniec ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
42. Carduelis spinus czyż ścisła LC ZPKChiN<br />
43. Carpodacus erythrinus dziwonia ścisła LC ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
44. Certhia familiaris pełzacz leśny ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
45. Charadrius dubius sieweczka rzecz<strong>na</strong> ścisła LC ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
46. Charadrius hiaticula sieweczka obroż<strong>na</strong> ścisła LC ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
47. Chlidonias albifrons rybitwa białoczel<strong>na</strong> (2) ścisła LC ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
48. Chlidonias hybridus rybitwa białowąsa (2) ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
49. Chlidonias niger rybitwa czar<strong>na</strong> (2) ścisła LC ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Waćmierz
74<br />
Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska<br />
Kategoria<br />
ochronności<br />
Czerwo<strong>na</strong> Księga<br />
Gatunków Zagrożonych<br />
/Polska<br />
Natura<br />
2000<br />
Występowanie i stan gatunku<br />
1 3 2 4 5 6 7<br />
50. Ciconia ciconia bocian biały (2) ścisła LC ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Doli<strong>na</strong> Środkowej Wietcisy, SOO<br />
Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
51. Ciconia nigra bocian czarny (1) (2) ścisła LC ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
52. Circus aeruginosus błotniak stawowy (2) ścisła LC ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Doli<strong>na</strong> Środkowej Wietcisy, SOO<br />
Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
53. Circus cyaneus błotniak zbożowy (2) ścisła LC/VU OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
54. Circus pygargus błotniak łąkowy (2) ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
55. Clangula hyemalis lodówka ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
56. Coccothraustes coccothraustes grubodziób ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN<br />
57. Columba oe<strong>na</strong>s siniak ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN<br />
58. Coracias garrulus kraska ścisła NC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
59. Corvus corax kruk częściowa LC ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
60. Corvus corone wro<strong>na</strong> siwa częściowa LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
61. Corvus monedula kawka ścisła LC ZPKChiN<br />
62. Coturnix coturnix przepiórka ścisła LC SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
63. Crex crex derkacz (2) ścisła NT ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Doli<strong>na</strong> Środkowej Wietcisy, SOO<br />
Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
64. Cuculus canorus kukułka ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
65. Cyanistes caeruleus sikora modra ścisła LC rezerwat Brzęczek<br />
66. Cygnus columbianus łabędź czarnodzioby ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
67. Cygnus cygnus łabędź krzykliwy ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła, SOO Waćmierz<br />
68. Cygnus olor łabędź niemy ścisła LC ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy
75<br />
Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska<br />
Kategoria<br />
ochronności<br />
Czerwo<strong>na</strong> Księga<br />
Gatunków Zagrożonych<br />
/Polska<br />
Natura<br />
2000<br />
Występowanie i stan gatunku<br />
1 3 2 4 5 6 7<br />
69. Delichon urbica jaskółka oknówka ścisła LC ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
70. Dendrocopos major dzięcioł duży ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
71. Dendrocopos medius dzięcioł średni (2) ścisła LC ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
72. Dendrocopos minor dzięciołek ścisła LC ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
73. Dryocopus martius dzięcioł czarny (2) ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, OSO<br />
Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła,<br />
SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
74. Egretta alba czapla biała ścisła LC/LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
75. Egretta garzetta czapla <strong>na</strong>dob<strong>na</strong> ścisła LC/LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
76. Emberiza citrinella trz<strong>na</strong>del ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
77. Emberiza hortula<strong>na</strong> ortolan ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
78. Emberiza schoeniclus potrzos ścisła LC ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
79. Erithacus rubecula rudzik ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
80. Falco columbarius drzemlik ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
81. Falco <strong>na</strong>umanni pustułeczka ścisła VU OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
82. Falco subbuteo kobuz (2) ścisła LC ZPKChiN<br />
83. Falco tinunculus pustułka (2) ścisła LC ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
84. Ficedula hypoleuca muchołówka żałob<strong>na</strong> ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
85. Ficedula parva muchołówka mała ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN<br />
86. Fringilla coelebs zięba ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
87. Galli<strong>na</strong>go galli<strong>na</strong>go kszyk (2) ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
88. Gallinula chloropus kokoszka ścisła LC ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy
76<br />
Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska<br />
Kategoria<br />
ochronności<br />
Czerwo<strong>na</strong> Księga<br />
Gatunków Zagrożonych<br />
/Polska<br />
Natura<br />
2000<br />
Występowanie i stan gatunku<br />
1 3 2 4 5 6 7<br />
89. Garrulus glandarius sójka ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
90. Gavia arctica nur czarnoszyi ścisła LC/EXP OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
91. Gavia stel<strong>lata</strong> nur rdzawoszyi ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
92. Grus grus żuraw (2) ścisła LC ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy,<br />
SOO Szczodrowo, SOO Waćmierz<br />
93. Haematopus ostralegus ostrygojad ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
94. Haliaeetus albicilla bielik (1) ścisła LC/LC ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
95. Hippolais icteri<strong>na</strong> zaganiacz ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN<br />
96. Hirundo rustica jaskółka dymówka ścisła LC ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
97. Jynx torquilla krętogłów ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN<br />
98. Lanius collurio gąsiorek (dzierzba gąsiorek) ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, OSO<br />
Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Doli<strong>na</strong><br />
Środkowej Wietcisy, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła,<br />
SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
99. Larus fuscus mewa żółtonoga ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
100. Larus marinus mewa siodłata ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
101. Larus melanocephalus mewa czarnogłowa ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
102. Larus minutus mewa mała (2) ścisła LC/LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
103. Larus ridibundus mewa śmieszka ścisła LC SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
104. Limosa lapponica szlamik ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
105. Limosa limosa rycyk ścisła NT SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
106. Locustella fluviatilis strumieniówka ścisła LC ZPKChiN<br />
107. Locustella <strong>na</strong>evia świerszczak ścisła LC ZPKChiN
77<br />
Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska<br />
Kategoria<br />
ochronności<br />
Czerwo<strong>na</strong> Księga<br />
Gatunków Zagrożonych<br />
/Polska<br />
Natura<br />
2000<br />
Występowanie i stan gatunku<br />
1 3 2 4 5 6 7<br />
108. Lullula arborea lerka (skowronek borowy) ścisła LC ZPKChiN<br />
109. Luscinia luscinia słowik ścisła LC ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
110. Lymnocryptes minimus bekasik ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
111. Melanitta fusca uhla ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
112. Melanitta nigra markaczka ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
113. Mergellus albellus bielaczek ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
114. Mergus merganser nurogęś (2) ścisła LC ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
115. Mergus serrator szlachar (1) (2) ścisła LC/EN OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
116. Milvus migrans kania czar<strong>na</strong> (1) ścisła LC/NT OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
117. Milvus milvus kania ruda (1) ścisła NT/NT OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
118. Motacilla alba pliszka siwa ścisła LC ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
119. Motacilla cinerea pliszka górska ścisła LC ZPKChiN<br />
120. Motacilla flava pliszka żółta ścisła LC ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
121. Muscicapa striata muchołówka szara ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN<br />
122. Numenius arquata kulik wielki ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
123. Numenius phaeopus kulik mniejszy ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
124. Oe<strong>na</strong>nthe oe<strong>na</strong>nthe białorzytka ścisła LC ZPKChiN<br />
125. Oriolus oriolus wilga ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN<br />
126. Pandion haliaetus rybołów(1)(2) ścisła LC/VU ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
127. Parus ater sikora sosnówka ścisła LC ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
128. Parus caeruleus sikora modra ścisła LC ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
129. Parus cristatus sikora czubatka ścisła LC SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy
78<br />
Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska<br />
Kategoria<br />
ochronności<br />
Czerwo<strong>na</strong> Księga<br />
Gatunków Zagrożonych<br />
/Polska<br />
Natura<br />
2000<br />
Występowanie i stan gatunku<br />
1 3 2 4 5 6 7<br />
130. Parus major sikora bogatka ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
131. Parus montanus sikora czarnogłówka ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
132. Parus palustris sikora uboga ścisła LC ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
133. Passer domesticus wróbel domowy ścisła LC ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
134. Passer montanus mazurek ścisła LC ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
135. Perdix perdix kuropatwa LC ZPKChiN<br />
136. Pernis apivorus trzmielojad ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
137. Philomachus pug<strong>na</strong>x batalion ścisła LC/LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
138. Phoenicurus ochruros kopciuszek ścisła LC ZPKChiN<br />
139. Phoenicurus phoenicurus pleszka ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN<br />
140. Phylloscopus collybita pierwiosnek ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
141. Phylloscopus sibilatrix świstunka leś<strong>na</strong> ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
142. Phylloscopus trochilus piecuszek ścisła LC ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
143. Pica pica sroka częściowa LC ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
144. Pluvialis apricaria siewka złota ścisła LC/EXP OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
145. Pluvialis squatarola siewnica ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
146. Podiceps cristatus perkoz dwuczuby ścisła LC ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
147. Podiceps nigricollis zausznik ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
148. Porza<strong>na</strong> parva zielonka (kureczka zielonka) ścisła LC/NT OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
149. Porza<strong>na</strong> porza<strong>na</strong> kropiatka (2) ścisła LC ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły<br />
150. Prunella modularis pokrzywnica ścisła LC ZPKChiN<br />
151. Pyrrhula pyrrhula gil ścisła LC SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
152. Rallus aquaticus wodnik ścisła LC ZPKChiN
79<br />
Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska<br />
Kategoria<br />
ochronności<br />
Czerwo<strong>na</strong> Księga<br />
Gatunków Zagrożonych<br />
/Polska<br />
Natura<br />
2000<br />
Występowanie i stan gatunku<br />
1 3 2 4 5 6 7<br />
153. Recurvirostra avosetta szablodziób ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
154. Regulus regulus mysikrólik ścisła LC ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
155. Remiz pendulinus remiz ścisła LC ZPKChiN<br />
156. Saxicola rubetra pokląskwa ścisła LC ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
157. Serinus serinus kulczyk ścisła LC ZPKChiN<br />
158. Sitta europaea kowalik ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
159. Ster<strong>na</strong> caspia rybitwa wielkodzioba (2) ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
160. Ster<strong>na</strong> hirundo rybitwa rzecz<strong>na</strong> (2) ścisła LC ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
161. Streptopelia decaocto sierpówka ścisła LC ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
162. Streptopelia turtur turkawka ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN<br />
163. Strix aluco puszczyk ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
164. Sturnus vulgaris szpak ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
165. Sylvia atricapilla kapturka (pokrzewka czarnołbista) ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
166. Sylvia borin gajówka (pokrzewka ogrodowa) ścisła LC ZPKChiN<br />
167. Sylvia communis cierniówka ścisła LC ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
168. Sylvia curruca piegża ścisła LC ZPKChiN,<br />
169. Sylvia nisoria jarzębatka ścisła LC ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
170. Tachybaptus ruficollis perkozek ścisła LC ZPKChiN<br />
171. Tador<strong>na</strong> tador<strong>na</strong> ohar ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
172. Tringa erythropus brodziec śniady ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
173. Tringa glareola łęczak ścisła LC/CR OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła
80<br />
Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska<br />
Kategoria<br />
ochronności<br />
Czerwo<strong>na</strong> Księga<br />
Gatunków Zagrożonych<br />
/Polska<br />
Natura<br />
2000<br />
Występowanie i stan gatunku<br />
1 3 2 4 5 6 7<br />
174. Tringa nebularia kwokacz ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
175. Tringa ochropus samotnik (2) ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy, SOO<br />
Waćmierz<br />
176. Tringa stag<strong>na</strong>tilis brodziec pławny ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
177. Tringa totanus brodziec krwawodzioby ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
178. Troglodytes troglodytes strzyżyk ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
179. Turdus merula kos ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
180. Turdus philomelos drozd śpiewak ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
181. Turdus pilaris kwiczoł ścisła LC SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
182. Turdus viscivorus paszkot ścisła LC ZPKChiN<br />
183. Upupa epops dudek (2) ścisła LC ZPKChiN<br />
184. Vanellus vanellus czajka (2) ścisła LC ZPKChiN<br />
185. Xenus cinereus terekia ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
MAMMALIA<br />
SSAKI<br />
1. Barbastella barbastellus mopek (2) ścisła VU OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
2. Canis lupus wilk ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong><br />
Wisła<br />
3. Castor fiber bóbr europejski częściowa NT ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły,<br />
SOO Dol<strong>na</strong> Wisła, SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
4. Crocidura suaveolens zębiełek karliczek ścisła LC<br />
5. Eptesicus serotinus mroczek późny (2) ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, OSO<br />
Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły<br />
6. Eri<strong>na</strong>ceus europaeus e jeż (2) ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN
81<br />
Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska<br />
Kategoria<br />
ochronności<br />
Czerwo<strong>na</strong> Księga<br />
Gatunków Zagrożonych<br />
/Polska<br />
Natura<br />
2000<br />
Występowanie i stan gatunku<br />
1 3 2 4 5 6 7<br />
7. Lutra lutra wydra częściowa NT rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, OSO<br />
Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła,<br />
SOO Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
8. Mustela erminea gronostaj ścisła LC ZPKChiN<br />
9. Mustela nivalis łasica ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN<br />
10. Myotis bechsteini nocek Bechstei<strong>na</strong> ścisła VU/NT rezerwat Brzęczek<br />
11. Myotis daubentoni nocek rudy ścisła LC ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły<br />
12. Myotis myotis nocek duży ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, OSO<br />
Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły, SOO Dol<strong>na</strong> Wisła<br />
13. Myotis <strong>na</strong>ttereri nocek Natterera ścisła LC ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły<br />
14. Neomys anomalus rzęsorek mniejszy ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN<br />
15. Neomys fodiens rzęsorek rzeczny ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN<br />
16. Nyctalus <strong>na</strong>ctula borowiec wielki (2) ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, OSO<br />
Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły<br />
17. Pipistrellus <strong>na</strong>thusii karlik większy (2) ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, OSO<br />
Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły<br />
18. Pipistrellus pipistrellus karlik malutki (2) ścisła LC ZPKChiN, OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły<br />
19. Plecotus auritus gacek bru<strong>na</strong>tny (2) ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, OSO<br />
Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły<br />
20. Plecotus austriacus gacek szary (2) ścisła LC OSO Doli<strong>na</strong> Dolnej Wisły<br />
21. Sciurus vulgaris wiewiórka pospolita ścisła NT rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy, SOO Szczodrowo<br />
22. Sorex araneus ryjówka aksamit<strong>na</strong> ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy, SOO Szczodrowo<br />
23. Sorex minutus ryjówka malutka ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
24. Talpa europaea kret częściowa LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO<br />
Doli<strong>na</strong> Wierzycy<br />
(1) – gatunki, dla których nie stosuje się określonych w § 7 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 roku w sprawie<br />
gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną odstępstw od zakazów;<br />
(2) – gatunki wymagające ochrony czynnej.
82<br />
Dane dotyczące lokalizacji pochodzą z opracowanych programów ochrony<br />
rezerwatów, standardowych formularzy danych dotyczących Obszarów Natura 2000,<br />
z projektu planu ochrony Parku Krajobrazowego Doliny Dolnej Wisły (ZPKChiN), <strong>na</strong><br />
podstawie obserwacji terenowych taksatorów podczas prac terenowych oraz informacji<br />
z corocznej waloryzacji przyrodniczej Nadleśnictwa wykonywanej przez pracowników<br />
Nadleśnictwa Starogard.<br />
Czerwo<strong>na</strong> Księga Gatunków Zagrożonych – publikowa<strong>na</strong> przez Między<strong>na</strong>rodową<br />
Unię <strong>Ochrony</strong> <strong>Przyrody</strong> i Jej Zasobów (IUCN) to lista zagrożonych wyginięciem gatunków<br />
organizmów. Ukazała się po raz pierwszy w 1963 roku. Ostatnia edycja Czerwonej Księgi<br />
(rok 2007) zawiera spis 41415 gatunków, z których 16306 jest zagrożonych wyginięciem.<br />
Liczba gatunków uz<strong>na</strong>nych za wymarłe wzrosła w porów<strong>na</strong>niu z edycją 2006 do 785,<br />
a wymarłych <strong>na</strong> wolności – do 65.<br />
Edycja 2006 zawierała spis 7 700 gatunków zwierząt, około 8 400 gatunków roślin<br />
oraz 3 gatunki grzybów, co łącznie daje po<strong>na</strong>d 16 tysięcy gatunków zagrożonych. Większość<br />
z nich uzyskała status zagrożonych w wyniku działalności człowieka.<br />
Informacje gromadzone w systemie IUCN są grupowane w kategoriach określających<br />
stopień zagrożenia wyginięciem danego gatunku. Kryteria zaliczenia gatunku do danej<br />
kategorii w roku 2001 określono w dokumencie 2001 Categories & Criteria (version 3.1).<br />
oszacowane<br />
rozpoz<strong>na</strong>ne<br />
niedostatecznie<br />
rozpoz<strong>na</strong>ne<br />
zagrożone<br />
wyginięciem<br />
nie oszacowane według kryteriów<br />
IUCN<br />
Statystyki IUCN:<br />
EX wymarłe (extinct), oz<strong>na</strong>czane z<strong>na</strong>kiem †<br />
EW<br />
CR<br />
EN<br />
VU<br />
NT<br />
Liczba gatunków<br />
wymarłe <strong>na</strong> wolności (extinct in the wild) – wymarłe w stanie<br />
dzikim - klasyfikuje się jako wymarłe <strong>na</strong> wolności, co oz<strong>na</strong>cza, że<br />
pojedyncze okazy, czy <strong>na</strong>wet populacje mogą żyć jeszcze w<br />
hodowlach i ogrodach zoologicznych<br />
krytycznie zagrożone (critically endangered) – <strong>na</strong>jbardziej<br />
zagrożone gatunki<br />
zagrożone (endangered) – przypisuje się im wysokie ryzyko<br />
wymarcia w niedalekiej przyszłości<br />
<strong>na</strong>rażone (vulnerable) – gatunki, które mogą wymrzeć stosunkowo<br />
niedługo, choć nie tak szybko jak zagrożone<br />
bliskie zagrożenia (near threatened) – gatunki bliskie zaliczenia do<br />
poprzedniej kategorii, ale jeszcze się do niej nie kwalifikujące<br />
LC <strong>na</strong>jmniejszej troski (least concern)<br />
DD (data deficient) – taksony o nieokreślonym stopniu zagrożenia,<br />
wymagającym dokładniejszych danych.<br />
NE (not evaluated)<br />
W tym w kategorii<br />
opisanych oszacowanych zagrożonych EX EW CR EN VU<br />
Ssaki 5416 4856 90% 1093 23% 70 4 162 348 583<br />
Ptaki 9934 9934 100% 1206 12% 135 4 181 351 674<br />
Gady 8240 664 8% 341 51% 22 1 73 101 167<br />
Płazy 5918 5918 100% 1811 31% 34 1 442 738 631<br />
Ryby 29300 2914 10% 1173 40% 80 13 232 212 614
83<br />
Polska Czerwo<strong>na</strong> Księga zawiera dla zwierząt: EX – gatunki wymarłe (2 gatunki),<br />
EXP – gatunki zanikłe lub prawdopodobnie zanikłe w Polsce (14 gatunków), CR – gatunki<br />
skrajnie zagrożone (22 gatunki), EN – gatunki bardzo wysokiego ryzyka, silnie zagrożone (24<br />
gatunki), VU – gatunki wysokiego ryzyka, <strong>na</strong>rażone <strong>na</strong> wyginięcie (15 gatunków), NT –<br />
gatunki niższego ryzyka, ale bliskie zagrożenia (30 gatunków), LC – gatunki <strong>na</strong> razie nie<br />
zagrożone wymarciem, z różnych powodów wpisane do Czerwonej Księgi (23 gatunki). Dla<br />
roślin przedstawia się wykaz <strong>na</strong>stępująco: EX (extinct) – w Polsce całkowicie wymarłe lub<br />
EW (extinct in wild) – wymarłe w <strong>na</strong>turze (38 gatunków), CR (critical) – krytycznie<br />
zagrożone (74), EN (endangered) – zagrożone (59), VU (vulnerable) – <strong>na</strong>rażone (102), LR<br />
(low risk) – gatunki niskiego ryzyka (21), DD (data deficient) – stopień zagrożenia trudny do<br />
określenia z braku danych (2).<br />
Czerwo<strong>na</strong> lista roślin i grzybów Polski – lista taksonów (w ogromnej większości<br />
w randze gatunków) zagrożonych <strong>na</strong> terenie Polski wyginięciem, a także tych, które już<br />
wyginęły. Obejmuje takie grupy organizmów, jak: rośliny <strong>na</strong>czyniowe, mchy, wątrobowce<br />
i glewiki, porosty, glony, grzyby (wielkoowocnikowe) i śluzowce występujące w XIX i XX<br />
wieku <strong>na</strong> terenie Polski w jej obecnych granicach. Jest to pełny rejestr gatunków<br />
zagrożonych, wraz z ich klasyfikacją do odpowiednich kategorii zagrożenia opracowany<br />
przez Instytut Botaniki im. prof. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. W trzecim<br />
wydaniu brak listy zagrożonych mchów. Opracowanie <strong>na</strong>pisane jest w języku polskim<br />
i angielskim.<br />
W trzecim wydaniu z 2006 wprowadzono <strong>na</strong>stępujące kategorie zagrożenia:<br />
Ex – Wymarłe i zaginione – gatunki, które nie występują już w Polsce <strong>na</strong> z<strong>na</strong>nych<br />
dawniej stanowiskach i nie z<strong>na</strong>leziono nowych ich stanowisk.<br />
EW – Wymarłe i zaginione – gatunki wymarłe <strong>na</strong> stanowiskach <strong>na</strong>turalnych, istniejące<br />
w uprawie lub <strong>na</strong> stanowiskach zastępczych.<br />
E – Wymierające – krytycznie zagrożone – gatunki mocno zagrożone wymarciem,<br />
przetrwanie których jest mało prawdopodobne, jeśli będą się utrzymywać istniejące<br />
czynniki zagrożenia. Zaliczono tu gatunki określone jako CR, czyli krytycznie<br />
zagrożone.<br />
|E| – Wymierające krytycznie zagrożone – gatunki silnie zagrożone wymarciem <strong>na</strong><br />
izolowanych stanowiskach poza głównym obszarem swojego występowania.<br />
V – Narażone- zagrożone wyginięciem – jeżeli nie znikną czynniki ich zagrożenia, to<br />
w <strong>na</strong>jbliższej przyszłości gatunki te przesunięte zostaną do kategorii wymierających.<br />
|V| – Narażone – zagrożone <strong>na</strong> izolowanych stanowiskach poza głównym obszarem<br />
swojego występowania.<br />
R – Rzadkie (potencjalnie zagrożone) – występujące <strong>na</strong> małych obszarach oraz<br />
występujące w dużym rozproszeniu. Zaliczono tu gatunki o małym zagrożeniu,<br />
określane jako LR.<br />
I – O nieokreślonym zagrożeniu – gatunki, dla których brak jest pewnych źródeł<br />
informacji, by zaliczyć je do określonej kategorii, z różnych informacji jed<strong>na</strong>k<br />
wiadomo, że są zagrożone, wymierające lub już wymarłe.<br />
Liczby gatunków w poszczególnych grupach organizmów wg autorów opracowania:<br />
rośliny <strong>na</strong>czyniowe: Ex – 44, EW – 3, E – 144, V – 183, R – 107, |E| – 25. Razem 506<br />
gatunków, co stanowi 21% rodzimej flory Polski.<br />
wątrobowce i glewiki: Ex – 2, E – 21, V – 16, R – 38, I – 15. Razem 92 gatunki, co<br />
stanowi 38,7% wszystkich gatunków rodzimej flory Polski.<br />
grzyby (wielkoowocnikowe): Ex – 53, E – 425, V – 175, R – 270, I – 40. Razem 963<br />
gatunki.
84<br />
glony : 594 gatunki. Lista ma charakter tylko orientacyjny i prowizoryczny,<br />
w z<strong>na</strong>cznym stopniu jest niepeł<strong>na</strong>.<br />
porosty: 886 taksonów. Zastosowano do ich podziału inne kryteria zagrożenia.<br />
śluzowce: 82 gatunki. Lista oparta jest <strong>na</strong> niewielkiej ilości danych.<br />
Łącznie lista zawiera 3123 taksony.<br />
Liczby te oczywiście nie są ostateczne. W miarę opracowywania danych <strong>na</strong> temat<br />
kolejnych gatunków zagrożonych i upływu czasu powodującego zmiany stopnia zagrożenia<br />
i stanu wiedzy zasobach roślin w środowisku – spodziewać się <strong>na</strong>leży, że kolejne wydania<br />
księgi będą coraz bardziej obszerne. Tworzenie i aktualizowanie księgi ma duże z<strong>na</strong>czenie nie<br />
tylko w zakresie związanym z porządkowaniem wiedzy <strong>na</strong>ukowej o florze Polski, ale jest<br />
przydatne w działaniach związanych z ochroną przyrody oraz w szeroko pojętej edukacji<br />
przyrodniczej.<br />
Czerwo<strong>na</strong> lista grzybów wielkoowocnikowych w Polsce obejmuje 963 gatunków,<br />
tj. ok. ¼ wszystkich gatunków grzybów wielkoowocnikowych jakie prawdopodobnie<br />
występują w Polsce. W stosunku do wcześniejszej listy z roku 1992 zawierającej 1013<br />
gatunki, usunięto gatunki pospolite, częste i niezagrożone, a dodano liczne nowe, rzadkie lub<br />
zagrożone gatunki, oraz wprowadzono zmiany kategorii zwykle uściślające przyczynę<br />
zagrożenia gatunku.<br />
Kategorie zagrożenia są spójne z tymi stosowanymi w stosunku do roślin.<br />
Na terenie Nadleśnictwa występuje dużo gatunków chronionych, rzadkich roślin oraz<br />
zwierząt. Liczebność wybranych grup organizmów w Nadleśnictwie przedstawia poniższa<br />
tabela.<br />
Tabela 10. Zestawienie liczbowe fauny i flory<br />
Grupa<br />
systematycz<strong>na</strong><br />
Gatunki objęte<br />
ochroną<br />
Gatunki<br />
Natura 2000<br />
Gatunki<br />
zapisane<br />
w Polskiej<br />
Czerwonej<br />
Księdze<br />
Mchy 14<br />
Paprotniki 10 2<br />
Rośliny <strong>na</strong>czyniowe 102 4 36<br />
Grzyby 4<br />
Porosty 1<br />
Krągłouste 2 2 2<br />
Ryby 12 10 4<br />
Płazy 13 1 1<br />
Gady 6<br />
Ptaki 185* 53 18<br />
Ssaki 24 6 1<br />
* w tym niektóre okresowo
85<br />
3.9. Strefy ochrony<br />
Na terenie Nadleśnictwa Starogard istnieje dziewięć strefy ochrony gatunków.<br />
Dotyczą miejsc rozrodu i regularnego przebywania <strong>na</strong>stępujących gatunków chronionych:<br />
dwie strefy orła bielika (Decyzja Regio<strong>na</strong>lnej Dyrekcji <strong>Ochrony</strong> Środowiska w Gdańsku<br />
RDOŚ-22-PN.II-6631-6-9/2009ek oraz Decyzja Wojewody Pomorskiego ŚR.VII.EK./6631-6-<br />
22/2008) oraz siedem stref ochrony bocia<strong>na</strong> czarnego (dwie zatwierdzone zarządzeniem<br />
wojewody pomorskiego nr 5/2008, jed<strong>na</strong> zarządzeniem wojewody pomorskiego nr 5/2003<br />
oraz pojedyncze zatwierdzone Decyzjami Wojewody Pomorskiego ŚR/Ś.VII.EK./6631-6-<br />
12/2006, ŚR/Ś.VII.EK./6631-6-13/2006, ŚR/Ś.VII.EK./6631-4-30/2007, ŚR/Ś.VII.EK./6631-<br />
6-13/2007). Powierzchnia stref ochrony wynosi: ścisła – 111,57 ha, okresowa – 369,75 ha.<br />
Rysunek 22. Bielik – Haliaeetus albicilla [Andrzej Schleser]
86<br />
Rysunek 23. Bocian czarny – Ciconia nigra [Małgorzata Gass-Pięta]<br />
3.10. Projektowane i proponowane formy ochrony przyrody<br />
3.10.1. Postulowane Rezerwaty <strong>Przyrody</strong><br />
Jest to projektowany przez Włodzimierza Mieńkę, jednego z autorów opracowania<br />
„Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza” Gminy Bobowo, rezerwat „Grąd w Mysinku”<br />
o łącznej powierzchni około 6 ha. Powinien on obejmować <strong>na</strong>jlepiej zachowane płaty grądu<br />
zlokalizowane <strong>na</strong> skarpie doliny Węgiermucy, gdzie występuje wielogatunkowy<br />
i wielowarstwowy drzewostan z rośli<strong>na</strong>mi chronionymi i rzadkimi, między innymi z licznie<br />
występującą lilią złotogłów.<br />
Przeważająca część powierzchni tego projektowanego rezerwatu z<strong>na</strong>jduje się w oddz.<br />
69Cc obrębu Pelplin, leśnictwo Bielawki, reszta <strong>na</strong>tomiast to grunty leśne innych właścicieli<br />
z miejscowości Grabowiec.<br />
Również tego autorstwa jest rezerwat projektowany „Potłowskie zbocza”, który<br />
obejmuje strefę krawędziową Pojezierza z występującymi jarami. Jest to rozległy teren<br />
zboczy ciągnących się wzdłuż doliny Wisły nie będących własnością Nadleśnictwa.<br />
Położony jest <strong>na</strong> terenie gminy Gniew, a jego północ<strong>na</strong> granica przylega do oddz. 180<br />
w obrębie Pelplin (<strong>na</strong> wysokości wsi Tymawa), a południowa z<strong>na</strong>jduje się około 0,6 km <strong>na</strong><br />
północ od miejscowości Jaźwiska. Zbocza wytypowane <strong>na</strong> rezerwat składają się z dwu części,<br />
a ich łącz<strong>na</strong> długość przekracza 1,5 km.
87<br />
3.10.2. Postulowane Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe<br />
Zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody wyz<strong>na</strong>cza się je dla ochrony i zachowania<br />
cennych fragmentów krajobrazu <strong>na</strong>turalnego i kulturowego. Na omawianym terenie nie ma<br />
zatwierdzonych tego rodzaju obiektów. W „Inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej” gmin<br />
Skórcz, Morzeszczyn, Bobowo i Smętowo autor proponuje utworzenie <strong>na</strong>stępujących<br />
Zespołów przyrodniczo-krajobrazowych:<br />
Doli<strong>na</strong> Węgiermucy – obejmuje tereny w gmi<strong>na</strong>ch Bobowo i Morzeszczyn o łącznej<br />
powierzchni 1368 ha, a z gruntów Nadleśnictwa wchodzą: część oddz.147, część 150,<br />
cały 151, cały 151A, część 154, część 155 o łącznej powierzchni około 63 ha.<br />
Ostateczny kształt tego Zespołu ustalony zostanie po przeprowadzeniu waloryzacji<br />
gminy Pelplin.<br />
Kociołek – w gminie Skórcz o powierzchni około 60 ha i obejmuje on fragmenty<br />
oddziału 168A o powierzchni około 4 ha.<br />
Kulmaga – w gminie Smętowo i obejmuje powierzchnię około 267 ha. Z gruntów<br />
Nadleśnictwa wchodzi tylko fragmencik oddziału 249 leżący w granicach tej gminy –<br />
około 1 ha.<br />
Zespoły te oprócz walorów krajobrazowych posiadają także pewne walory<br />
przyrodnicze.<br />
3.10.3. Projektowane pomniki przyrody<br />
Na terenie Nadleśnictwa Starogard zostały zainwentaryzowane <strong>na</strong>stępujące<br />
pojedyncze drzewa i grupy drzew, które spełniają parametry pozwalające uz<strong>na</strong>ć je za pomniki<br />
przyrody:<br />
Tabela 11. Wykaz projektowanych pomników przyrody<br />
Lp. Leśnictwo<br />
Oddział,<br />
stan<br />
Gmi<strong>na</strong> gatunek obwód wysokość wiek<br />
pododdział<br />
zdrowotny<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9<br />
1 Borkowo 160-a Morzeszczyn Lp 346 26 140 1<br />
2 Borkowo 160-a Morzeszczyn Md 315 27 140 1<br />
3 Borkowo 152-a Morzeszczyn Md 280 39 150 1<br />
4 Borkowo 152-m Morzeszczyn So 259 29 150 1<br />
5 Borkowo 150-d Morzeszczyn Dg 272 38 115 1<br />
6 Borkowo 150-d Morzeszczyn Dg 275 34 115 1<br />
7 Borkowo 150-d Morzeszczyn Dg 261 38 115 1<br />
8 Dębiny 308-d Gniew Db 320 29 1<br />
9 Dębiny 316-a Nowe Db 380 28 1<br />
10 Dębiny 316-a Nowe Db 345 27 1<br />
11 Dębiny 316-a Nowe Db 427 26 1<br />
12 Dębiny 316-c Nowe Db 414 27 1<br />
13 Jastrzębce 146-c Skarszewy Db. sz. 480 28 210 1<br />
14 Jastrzębce 146-f Skarszewy Db. sz. 407 31 210 2<br />
15 Jastrzębce 146-f Skarszewy Db. sz. 510 31 210 1<br />
16 Swarożyn 108-a Tczew Bk 314 32 200 1<br />
17 Swarożyn 108-d Tczew Db. sz. 390 28 200 3<br />
18 Swarożyn 50-c Tczew So 315 28 150 3<br />
19 Swarożyn 109-h Tczew Db. sz. 308 28 160 2<br />
20 Swarożyn 109-h Tczew Db. sz. 195 26 160 2<br />
21 Swarożyn 109-h Tczew Db. sz. 245 27 160 2
88<br />
Lp. Leśnictwo<br />
Oddział,<br />
stan<br />
Gmi<strong>na</strong> gatunek obwód wysokość wiek<br />
pododdział<br />
zdrowotny<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9<br />
22 Swarożyn 109-h Tczew Db. sz. 260 25 160 2<br />
23 Swarożyn 109-h Tczew Db. sz. 208 26 160 2<br />
24 Swarożyn 109-h Tczew Db. sz. 195 25 160 2<br />
25 Swarożyn 109-h Tczew Db. sz. 208 25 160 2<br />
26 Swarożyn 109-h Tczew Db. sz. 240 27 160 2<br />
27 Swarożyn 109-h Tczew Db. sz. 342 27 160 2<br />
28 Swarożyn 109-h Tczew Db. sz. 240 27 160 2<br />
29 Swarożyn 109-h Tczew Db. sz. 275 24 160 2<br />
30 Swarożyn 109-h Tczew Db. sz. 205 25 160 2<br />
31 Swarożyn 109-h Tczew Db. sz. 275 26 160 2<br />
32 Swarożyn 109-h Tczew Db. sz. 225 25 160 2<br />
33 Swarożyn 109-h Tczew Db. sz. 232 24 160 2<br />
34 Swarożyn 109-h Tczew Db. sz. 268 27 160 2<br />
35 Swarożyn 109-h Tczew Db. sz. 187 24 160 2<br />
36 Swarożyn 109-h Tczew Db. sz. 366 160 2<br />
37 Swarożyn 109-h Tczew Db. sz. 267 160 2<br />
38 Swarożyn 109-h Tczew Db. sz. 295 160 2<br />
39 Kochanki 137-a Starogard Db. sz. 370 27 150 1<br />
40 Kochanki 138-d Starogard Db. sz. 350 25 110 1<br />
41 Kochanki 173-d Starogard Db. sz. 370 30 250 1<br />
42 Kochanki 181-w Starogard Db. sz. 410 26 150 1<br />
43 Kochanki 200A-s Starogard Db. sz. 360 24 170 1<br />
44 Bielawki 65-f Starogard Db. sz. 405 25 260 1<br />
45 Bielawki 74-s Pelplin Db. sz. 365 28 200 2<br />
46 Orle 178-b Liniewo Db. sz. 490 32 300 2<br />
47 Orle 178-h Liniewo Db.bszcz. 335 30 250 2<br />
48 Orle 177-i Liniewo Db. sz. 433 33 300 2<br />
49 Orle 201-j Liniewo Db. sz. 432 30 240 3<br />
50 Orle 201-j Liniewo Db. sz. 381 30 240 2<br />
51 Orle 201-j Liniewo Db. sz. 416 30 240 3<br />
52 Orle 201-j Liniewo Db. sz. 422 31 240 2<br />
53 Orle 201-j Liniewo Bk 314 33 130 2<br />
54 Orle 179-k Liniewo Robinia akacj 347 27 140 1<br />
55 Bukowiec 9-d Subkowy Db 300 160 1<br />
56 Bukowiec 9-d Subkowy Db 370 160 1<br />
57 Bukowiec 9-d Subkowy Db 400 160 1<br />
58 Bukowiec 9-d Subkowy Orzesznik 160 1<br />
59 Bukowiec 9-f Subkowy Choi<strong>na</strong> 160 1<br />
ka<strong>na</strong>dyjska<br />
60 Bukowiec 9-f Subkowy Choi<strong>na</strong> 140 1<br />
ka<strong>na</strong>dyjska<br />
61 Bukowiec 9-f Subkowy Choi<strong>na</strong> 90 1<br />
ka<strong>na</strong>dyjska<br />
62 Bukowiec 9-f Subkowy Choi<strong>na</strong> 110 1<br />
ka<strong>na</strong>dyjska<br />
63 Bukowiec 9-f Subkowy Choi<strong>na</strong> 120 1<br />
ka<strong>na</strong>dyjska<br />
64 Bukowiec 9-f Subkowy Choi<strong>na</strong> 190 1<br />
ka<strong>na</strong>dyjska<br />
65 Bukowiec 8-h Subkowy Dg 310 105 1<br />
66 Bukowiec 9-k Subkowy Dg 300 110 1
89<br />
Lp. Leśnictwo<br />
Oddział,<br />
stan<br />
Gmi<strong>na</strong> gatunek obwód wysokość wiek<br />
pododdział<br />
zdrowotny<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9<br />
67 Bukowiec 9-k Subkowy Dg 210 110 1<br />
68 Bukowiec 9-k Subkowy Dg 240 110 1<br />
69 Bukowiec 9-k Subkowy Dg 190 110 1<br />
70 Bukowiec 9-k Subkowy Dg 270 110 1<br />
71 Bukowiec 9-k Subkowy Dg 220 110 1<br />
72 Bukowiec 9-k Subkowy Dg 200 110 1<br />
73 Bukowiec 9-k Subkowy Dg 220 110 1<br />
74 Bukowiec 9-k Subkowy Dg 280 110 1<br />
75 Bukowiec 9-k Subkowy Dg 260 110 1<br />
76 Bukowiec 9-k Subkowy Dg 260 110 1<br />
77 Bukowiec 9-k Subkowy Dg 280 110 1<br />
78 Bukowiec 9-k Subkowy Dg 240 110 1<br />
79 Bukowiec 24-a Subkowy Dg 210 100 1<br />
80 Bukowiec 24-a Subkowy Dg 230 100 1<br />
81 Bukowiec 24-a Subkowy Dg 220 100 1<br />
82 Bukowiec 24-a Subkowy Dg 290 100 1<br />
83 Bukowiec 24-a Subkowy Dg 280 100 1<br />
84 Bukowiec 24-a Subkowy Dg 200 100 1<br />
85 Bukowiec 24-a Subkowy Dg 220 100 1<br />
86 Bukowiec 24-f Subkowy Dg 200 100 1<br />
87 Dębowo 216-a Gniew Db 400 26 260 1<br />
88 Dębowo 216-a Gniew Db 340 27 260 2<br />
89 Dębowo 216-a Gniew Db 380 25 260 2<br />
90 Dębowo 221-i Gniew Db 330 26 250 1<br />
91 Dębowo 221-i Gniew Db 380 27 250 2<br />
92 Dębowo 221-i Gniew Db 350 25 250 1<br />
93 Dębowo 221-i Gniew Db 360 26 250 2<br />
94 Dębowo 221-c Gniew Db 330 27 200 2<br />
95 Dębowo 207-j Smętowo Db 200 26 150 1<br />
96 Dębowo 183-s Gniew Jrz 100 25 90 2<br />
97 Opalenie 235-f Gniew Db. sz. 290 35 200 2<br />
98 Mestwinowo 58-i Skarszewy Bk 327 30 2<br />
99 Mestwinowo 58-i Skarszewy Bk 303 30 2<br />
100 Mestwinowo 58-i Skarszewy Bk 300 27 2<br />
101 Mestwinowo 58-i Skarszewy Bk 338 29 2<br />
102 Mestwinowo 78-i Starogard Bk 464 23 3<br />
103 Mestwinowo 78-i Starogard Bk 480 21 3
90<br />
4. WALORY PRZYRODNICZO-LEŚNE<br />
Poszczególne komponenty przyrodnicze Nadleśnictwa są rozpoz<strong>na</strong>ne w różnym<br />
stopniu. Dużo informacji moż<strong>na</strong> otrzymać z a<strong>na</strong>lizy planów urządzenia lasu oraz licznych<br />
publikacji <strong>na</strong>ukowych i popularno<strong>na</strong>ukowych wydawanych w różnym okresie czasu.<br />
W programie podane zostały jedynie informacje już istniejące, które będę weryfikowane<br />
w kolejnych pracach urządzeniowych.<br />
Informacje o rzeźbie terenu, budowie geologicznej, opisie gleb, klimacie w zasięgu<br />
terytorialnym Nadleśnictwa Starogard zawarte są w elaboracie.<br />
4.1. Wody<br />
Będące w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa grunty z<strong>na</strong>jdują się w obszarze<br />
dorzecza Wisły. Główną rzeką, która odprowadza większość wód z omawianego terenu jest<br />
Wierzyca. Uchodzą do niej rzeki: Wietcisa, Piesienica, Węgiermuca, Janka. Część terenów<br />
z<strong>na</strong>jduje się w zlewni Szpęgawy, część bezpośrednio w zlewni Wisły.<br />
Sieć tych rzek uzupełnia niezliczo<strong>na</strong> ilość mniejszych bądź większych cieków<br />
<strong>na</strong>turalnych, jeziora, spośród których wyróżniają się Zduńskie i Szpęgawskie, Godziszewskie,<br />
Rokitki Duże i Małe, Płaczewo, Sumińskie, Orle, Piaseczno, Starowieckie, Jastrzębce,<br />
Borówno Małe i Wielkie, Smarzewskie i Rakowieckie, a po<strong>na</strong>dto większość terenów<br />
z wysokim poziomem wód gruntowych posiada sztuczną sieć rowów melioracyjnych, które<br />
pozwalają <strong>na</strong> ich użytkowanie (łąki, pastwiska, siedliska wilgotne leśne i inne). Rzeki tutaj<br />
przepływające charakteryzują się dość wartkim nurtem i z reguły zimą nie zamarzają.<br />
Wody powierzchniowe odgrywają ważną rolę w środowisku przyrodniczym, a także<br />
krajobrazowym. W stanie posiadania Nadleśnictwa zainwentaryzowano 20,36 ha wód jako<br />
grunty nieleśne i 21,91 ha jako grunty związane z gospodarką leśną i są to:<br />
• <strong>na</strong> gruntach nieleśnych:<br />
wody płynące<br />
- 1,80 ha<br />
wody stojące<br />
- 18,56 ha<br />
• <strong>na</strong> gruntach związanych z gospodarką leśną:<br />
rowy<br />
- 21,91 ha<br />
Rysunek 24. Przykład wody stojącej [Andrzej Schleser]
91<br />
Rysunek 25. Zasięg zlewni w Nadleśnictwie
92<br />
4.2. Ekosystemy wodno-błotne<br />
Ekosystemy wodno-błotne to bardzo swoiste układy ekologiczne reprezentujące przez<br />
szerokie spektrum bioróżnorodności. Ekosystemy te posiadają wybitne właściwości<br />
akumulacyjne gdyż w swoim wnętrzu gromadzą przez siebie wytworzone utwory geologiczne<br />
– torfy. Torfy zdolne są do magazynowania z<strong>na</strong>cznej ilości wody, która wieledziesiąt razy<br />
przekracza ciężar masy <strong>na</strong>gromadzonych torfów. Potrafią też przechowywać łatwo czytelne<br />
informacje o genezie powstania oraz ekologicznej przeszłości poszczególnych obiektów<br />
torfowiskowych.<br />
W lasach Nadleśnictwa Starogard zainwentaryzowano 432 pododdziałów bagien<br />
i mokradeł o łącznej powierzchni 409,74 ha w tym odpowiednio w:<br />
obrębie Mestwinowo 158 sztuk 156,17 ha<br />
obrębie Pelplin 99 sztuk 81,57 ha<br />
obrębie Starogard 175 sztuk 172,00 ha<br />
Jako powierzchnie nie stanowiące wydzieleń bag<strong>na</strong> zajmują łącznie 122,70 ha, w tym<br />
odpowiednio w:<br />
obrębie Mestwinowo 703 sztuk 70,41 ha<br />
obrębie Pelplin 208 sztuk 22,00 ha<br />
obrębie Starogard 284 sztuk 30,29 ha<br />
Jako grunty podlegające szczególnej ochronie <strong>na</strong> terenie Nadleśnictwa występują<br />
również grunty do <strong>na</strong>turalnej sukcesji. Ogólnie zainwentaryzowano 121 takich pododdziałów<br />
o łącznej powierzchni 178,33 ha, w tym odpowiednio w:<br />
obrębie Mestwinowo 39 sztuk 35,58 ha<br />
obrębie Pelplin 48 sztuk 88,98 ha<br />
obrębie Starogard 40 sztuk 53,77 ha<br />
Natural<strong>na</strong> sukcesja roślinności to rozciągnięty w czasie proces spontanicznego<br />
pojawiania się kolejnych, <strong>na</strong>stępujących po sobie stadiów rozwojowych roślinności.<br />
Końcowym etapem sukcesji <strong>na</strong>turalnej w <strong>na</strong>szych warunkach klimatycznych jest zbiorowisko<br />
leśne.<br />
Na utworach organogenicznych – torfach, rzadziej murszach wyodrębniono w trakcie<br />
prac terenowych siedliska bagienne (Bb, BMb, LMb, Ol, OlJ) różnych stopni żyzności.<br />
Występują w pradoli<strong>na</strong>ch, ryn<strong>na</strong>ch i obniżeniach wytopiskowych, przeważnie<br />
bezodpływowych. Stanowią 1271,47 ha, to jest 6,3% powierzchni leśnej Nadleśnictwa.<br />
Poza gruntami Nadleśnictwa <strong>na</strong>jwiększe torfowiska położone są w obniżeniach<br />
pradolin rzek.<br />
Swoistość hydrologicz<strong>na</strong> torfowisk tworzy z nich specyficzne zbiorniki retencyjne<br />
dosko<strong>na</strong>le funkcjonujące, korzystnie zlokalizowane, modyfikujące klimat.<br />
Fitocenozy oraz powstałe z nich osady biogeniczne odz<strong>na</strong>czają się zdolnościami<br />
filtracyjnymi i umiejętnością związania z<strong>na</strong>cznych ilości dwutlenku węgla.<br />
Ekosystemy wodno-błotne to obiekty niezwykłe pod względem geologicznohydrologicznym.<br />
Świadomość istnienia tego faktu musi zostać włączo<strong>na</strong> do strategii ochrony<br />
tej grupy ekosystemów.<br />
Dnia 6 stycznia 1977 roku Polska przystąpiła do Konwencji ramsarskiej (Ramsar<br />
Convention on Wetlands) układu między<strong>na</strong>rodowego dotyczącego ochrony przyrody, który<br />
został podpisany 2 lutego 1971 roku podczas konferencji w irańskim kurorcie Ramsar <strong>na</strong>d<br />
brzegiem Morza Kaspijskiego. Konwencja weszła w życie 21 grudnia 1975 roku. Peł<strong>na</strong><br />
<strong>na</strong>zwa tego aktu prawnego brzmi: Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających<br />
z<strong>na</strong>czenie między<strong>na</strong>rodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego.<br />
Celem porozumienia jest ochro<strong>na</strong> i utrzymanie w niezmienionym stanie obszarów<br />
określanych jako „wodno-błotne”. Szczególnie chodzi o populacje ptaków wodnych<br />
zamieszkujących te tereny lub okresowo w nich przebywające.
93<br />
Konwencja obejmuje 40 typów obszarów bagien, błot, torfowisk lub zbiorników<br />
wodnych; <strong>na</strong>turalnych lub sztucznych, stałych lub okresowych, o wodach stojących lub<br />
płynących, słodkich, sło<strong>na</strong>wych lub słonych, wraz z wodami morskimi.<br />
W lutym 2006 roku objęte konwencją ramsarską są 1634 obszary o łącznej<br />
powierzchni po<strong>na</strong>d 145 mln hektarów. Do tej pory podpisały ją 154 kraje, a początkowymi<br />
syg<strong>na</strong>tariuszami w 1971 roku było 18 państw. Najwięcej obszarów wykazanych w spisie<br />
konwencji ma Wielka Brytania, a <strong>na</strong>jwiększą powierzchnię tych obszarów - Ka<strong>na</strong>da.<br />
Co trzy <strong>lata</strong> odbywają się spotkania uczestniczących w konwencji państw, a siedziba<br />
organizacji mieści się w Szwajcarii w mieście Gland.<br />
W Polsce jest 13 obszarów przyrody chronionej (łącznie po<strong>na</strong>d 125 tys. ha) wpisanych<br />
<strong>na</strong> listę konwencji ramsarskiej.<br />
Rysunek 26. Fragment mokradła <strong>na</strong> terenie leśnictwa Orle
94<br />
4.3. Siedliska przyrodnicze<br />
4.3.1. Zespoły leśne<br />
Obszary leśne Nadleśnictwa Starogard charakteryzują się bardzo zróżnicowaną<br />
konfiguracją, różnorodnością utworów geologicznych i gleb oraz obfitością cieków<br />
i zbiorników wodnych. Czynniki te wpływają <strong>na</strong> mozaikową kompozycję szaty roślinnej oraz<br />
bogactwo flory. Nagromadzenie różnorodnych siedlisk, przy stosunkowo niezłym stanie<br />
zachowania siedlisk żyznych i bagiennych pozwoliło przetrwać wielu rzadkim gatunkom.<br />
W obrębach Mestwinowo i Pelplin stosunkowo licznie występują fitocenozy bukowe<br />
i grądowe w stanie zbliżonym do <strong>na</strong>turalnych.<br />
W ramach prowadzonych prac siedliskoz<strong>na</strong>wczych scharakteryzowano roślinność<br />
ru<strong>na</strong> i drzewostanu w poszczególnych typach siedliskowych lasu. Florystycz<strong>na</strong><br />
inwentaryzacja siedliskowa pozwala <strong>na</strong> określenie zakresu występowania zespołów<br />
i podzespołów fitosocjologicznych w poszczególnych siedliskowych typach lasu. Określenie<br />
zbiorowiska roślinnego w randze zespołu lub podzespołu, a <strong>na</strong>stępnie powiązanie z typem<br />
siedliskowym lasu ma szczególne z<strong>na</strong>czenie przy ustalaniu docelowych hodowlanych typów<br />
drzewostanów.<br />
Na badanym terenie jednostkom siedliskowym w randze typu odpowiadają<br />
<strong>na</strong>stępujące jednostki fitosocjologiczne w randze podzespołu.<br />
Bśw - Leucobryo-Pinetum suboceaniczny bór świeży; acydofilne, oligotroficzne<br />
zbiorowiska borowe z przewagą sosny w drzewostanie.<br />
Bw - Leucobryo-Pinetum postać wilgot<strong>na</strong> suboceanicznego boru – sosnowego<br />
z udziałem trzęślicy jednokolankowej (Molinia coerulea) w runie i brzozy<br />
omszonej (Betula pubescens) w drzewostanie.<br />
BMśw - Leucobryo-Pinetum postać mezotroficz<strong>na</strong> zbiorowiska borowego z przewagą<br />
sosny w drzewostanie i z udziałem buka w warstwie krzewów.<br />
- Fago-Quercetum petraeae – acydofilne oligo-mezotroficzne zbiorowisko<br />
z udziałem dębu bezszypułkowego, buka i sosny.<br />
BMw - Fago-Quercetum petraeae – postać wilgot<strong>na</strong> acydofilnego lasu dębowobukowo-sosnowego<br />
często z udziałem świerka we wszystkich warstwach<br />
zbiorowiska oraz trzęślicy jednokolankowej (Molinia coerulea) w warstwie ru<strong>na</strong>.<br />
LMśw - Fago-Quercetum petraeae – mezotroficzne zbiorowisko lasu dębowobukowego<br />
z udziałem sosny.<br />
- Luzulo pilosae-Fagetum – kwaś<strong>na</strong> buczy<strong>na</strong> niżowa, ubogie florystycznie<br />
zbiorowisko z bezwzględną domi<strong>na</strong>cją buka.<br />
- Stellario holosteae-Carpinetum betuli – subatlantycki niżowy las dębowograbowy<br />
– stosunkowo suchy i mezotroficzny las dębowo-grabowy z udziałem<br />
buka i domieszką sosny, z obfitym występowaniem leszczyny w podszyciu, oraz<br />
acydofilnych krzewinek i trzcinnika leśnego (Calamagrostis arundi<strong>na</strong>cea)<br />
w runie.<br />
- Tilio cordatae-Carpinetum betuli – subkontynentalny grąd mezotroficzny las<br />
lipowo-dębowo-grabowy z udziałem sosny. Reprezentuje wschodnio-europejską<br />
postać grądu i występuje głównie w południowej części obrębu Pelplin (leśnictwa<br />
Dębiny i Opalenie).<br />
- Potentillo albae-Quercetum – świetlista dąbrowa. Zbiorowisko mezo<br />
i eutroficzne z domi<strong>na</strong>cją dębów i stałą domieszką sosny. Występuje<br />
fragmentarycznie w południowej części obrębu Pelplin (leśnictwo Dębiny).<br />
LMw1 - Stellario holosteae-Carpinetum betuli postać wilgot<strong>na</strong> – degeneracyjne, silnie<br />
antropogenicznie zmienione zbiorowiska grądowe.
95<br />
LMw2 - Fraxino-Alnetum – ubogie postacie silnie zdegenerowanych łęgów jesionowoolszowych.<br />
Lśw - Stellario holosteae-Carpinetum betuli – subatlantycki niżowy las dębowograbowy<br />
<strong>na</strong> świeżych glebach eutroficznych; nizinny las dębowo-grabowy<br />
z udziałem buka.<br />
- Tilio cordatae-Carpinetum betuli – grąd subkontynentynentalny.<br />
Wielogatunkowy eutroficzny las lipowo-dębowo-grabowy występuje w obrębie<br />
Pelplin w kompleksach sąsiadujących z dolinę Wisły (leśnictwa: Dębiny,<br />
Dębowo, Opalenie, Borkowo, Brody).<br />
- Aceri p<strong>lata</strong>noides-Tilia cordata – niżowe lasy zboczowe klonowo-lipowe –<br />
wielogatunkowy las klonowo-lipowy występuje fragmentarycznie <strong>na</strong> skarpach<br />
doliny Wisły.<br />
- Luzulo pilosae-Fagetum – postać żyz<strong>na</strong> kwaśnej buczyny.<br />
- Galio odorati-Fagenion – żyz<strong>na</strong> buczy<strong>na</strong> niżowa typu pomorskiego z przewaga<br />
buka i udziałem dębu szypułkowego w drzewostanie, z mezo i eutroficznym<br />
runem z perłówką jednokwiatową (Melica uniflora), kostrzewą leśną (Festuca<br />
silvatica) i żywcem cebulkowym (Dentaria bulbifera).<br />
Lw - Stellario holosteae-Carpinetum betuli – subatlantycki niżowy las dębowograbowy<br />
<strong>na</strong> wilgotnych żyznych glebach z udziałem jesionu, wiązu i olszy czarnej<br />
(<strong>na</strong>wiązujący do łęgów).<br />
Lw2 - Fraxino-Alnetum – łęg jesionowo-olszowy odwodnionych dolin <strong>na</strong>wiązujący<br />
do łęgu wiązowo-jesionowego Ficario-Ulmetum minoris. Wielogatunkowy las<br />
z przewagą olszy czarnej i jesionu oraz z udziałem dębu szypułkowego.<br />
Bb1-2 - Vaccinio uliginosi-Pinetum sylvestris – sosnowy bór bagienny. Zbiorowisko <strong>na</strong><br />
glebach torfowych i torfiastych z drzewostanem sosnowym niskiej bonitacji<br />
z masowym udziałem bag<strong>na</strong> zwyczajnego (Ledum palustre) i borówki bagiennej<br />
(Vaccinium uliginosum) oraz mchów torfowców (Sphagnum) i wełnianek<br />
(Eriophorum vagi<strong>na</strong>tum, Eriophorum angustifolium).<br />
Bb3 - Ledo-Sphagnetum magellanici.<br />
BMb1 - Degeneracyj<strong>na</strong> (odwodnio<strong>na</strong>) postać Vaccinio uliginosi-Pinetum sylvestris –<br />
<strong>na</strong>wiązująca do mezotroficznych brzezin bagiennych.<br />
- Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis – brzezi<strong>na</strong> bagien<strong>na</strong>. Zbiorowisko<br />
mezotroficzne z potencjalnie panującą brzozą omszoną (Betula pubescens)<br />
z udziałem sosny. Warstwy podszytowe wypełnia kruszy<strong>na</strong> i podrosty brzóz,<br />
<strong>na</strong>tomiast w runie licznie występują gatunki charakterystyczne zespołu jak:<br />
<strong>na</strong>recznica szerokolist<strong>na</strong> (Dryopteris di<strong>lata</strong>ta), widłak jałowcowaty (Lycopodium<br />
annotinum).<br />
BMb2 - Vaccinio uliginosi-Pinetum sylvestris – sosnowy bór bagienny. Żyźniejsza<br />
postać zbiorowiska <strong>na</strong> glebach torfowych z drzewostanem sosnowym bonitacji<br />
III-II i domieszką brzóz (Betula pendula, Betula pubescens). Warstwy<br />
podszytowe dość licznie wypełnia kruszy<strong>na</strong> (Frangula alnus). W runie obok<br />
gatunków typowych boru bagiennego występują gatunki charakterystyczne<br />
brzeziny bagiennej, jak: <strong>na</strong>recznica szerokolist<strong>na</strong> (Dryopteris di<strong>lata</strong>ta) i widłak<br />
jałowcowaty (Lycopodium annotinum).<br />
LMb1 - Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis – brzezi<strong>na</strong> bagien<strong>na</strong>. Zbiorowisko<br />
mezotroficzne <strong>na</strong> odwodnionych glebach torfowych i murszowych z panującą<br />
brzozą omszoną (Betula pubescens) oraz z udziałem sosny i domieszką olszy<br />
czarnej.<br />
LMb2-3 - Sphagno squarrosi-Alnetum – ols torfowcowy. Ubogie mezotroficzne<br />
zbiorowiska leśne <strong>na</strong> glebach torfowych torfowisk niskich i przejściowych
96<br />
Ol1<br />
Ol2-3<br />
OlJ1-2<br />
Lł<br />
z panującą olszą czarną, z stałym udziałem brzozy omszonej i brodawkowatej<br />
oraz domieszką sosny.<br />
- Fraxino-Alnetum – łęg jesionowo-olszowy. Dość ubogie zbiorowisko łęgu<br />
jesionowo-olszowego tworzące się <strong>na</strong> zdegenerowanych odwodnieniem dawnych<br />
siedliskach olsu porzeczkowego (Ribo nigri-Alnetum).<br />
- Ribeso nigri-Alnetum – ols porzeczkowy. Mezo i eutroficzne zbiorowisko leśne<br />
z bezwzględną domi<strong>na</strong>cją olszy czarnej i mozaikowo-kępkową strukturą ru<strong>na</strong>.<br />
- Fraxino-Alnetum – łęg jesionowo-olszowy. Eutroficzne i nitrofilne zbiorowiska<br />
lasów jesionowo-olszowych <strong>na</strong> siedliskach zajmujących ogniwa pośrednie między<br />
typowo łęgowymi i olsowymi.<br />
- Ficario-Ulmetum minoris – łęg wiązowo-jesionowy. Wybitnie eutroficzne<br />
zbiorowisko wielogatunkowych lasów wiązowo-jesionowych <strong>na</strong> tarasach<br />
zalewowych dolin rzecznych.<br />
- Fraxino-Alnetum – łęg jesionowo-olszowy.<br />
Lasy Nadleśnictwa Starogard leżą w strefie dominujących wpływów suboceanicznych.<br />
Jed<strong>na</strong>k południowa część Nadleśnictwa w tym głównie obręb Pelplin leży w strefie<br />
przenikania wpływów subkontynentalnych. Z<strong>na</strong>jduje to potwierdzenie w obecności zespołów<br />
z bezwzględną domi<strong>na</strong>cją buka <strong>na</strong> północy (obręb Mestwinowo) oraz w obecności zbiorowisk<br />
subkontynentalnych, w tym grądów i świetlistych dąbrów w południowej części obrębu<br />
Pelplin.<br />
4.3.2. Porosty<br />
Porosty spotkać moż<strong>na</strong> <strong>na</strong> różnych siedliskach, ale ustalenie gatunków wymaga<br />
odpowiedniego przygotowania <strong>na</strong>ukowego i dla przeciętnego człowieka jest to niewyko<strong>na</strong>lne.<br />
Nie były one przedmiotem badań <strong>na</strong> tym terenie.<br />
Najbardziej widocznymi są tu występujące <strong>na</strong> ziemi (epigeiczne) chrobotki (Cladi<strong>na</strong>),<br />
zajmujące <strong>na</strong>juboższe tereny sandrowe oraz <strong>na</strong> korze drzew (epifity) – obrostnice<br />
(A<strong>na</strong>ptychia), włostka (Bryoria), liszajecznik (Candelariella), trzonecznica (Chaenotheka),<br />
złociszek (Chrysothrix), złotorost (Xanthoria), brodaczka (Usnea), odnożyca (Ramali<strong>na</strong>),<br />
otwornica (Petrusaria).<br />
Występujące <strong>na</strong> terenie Nadleśnictwa głazy oraz słupy oddziałowe stanowią podłoże<br />
dla porostów <strong>na</strong>skalnych (epility) gdzie <strong>na</strong>jliczniej występują: liszajec (Lepraria), misecznica<br />
(Lecanora), liszajecznik (Candelariella).<br />
4.3.3. Mchy<br />
Nie istnieje opracowanie pozwalające <strong>na</strong> stworzenie listy mchów <strong>na</strong> omawianym<br />
terenie.<br />
4.3.4. Rośliny <strong>na</strong>czyniowe<br />
Dla omawianych terenów nie ma szczegółowych opracowań florystycznych,<br />
a istniejące dotyczą rezerwatu oraz Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego<br />
i Nadwiślańskiego. Pewien zasób informacji zawierają opracowania „Inwentaryzacja<br />
i waloryzacja przyrodnicza” gmin: Smętowo Graniczne, Skórcz, Bobowo, Morzeszczyn,<br />
Gniew wyko<strong>na</strong>ne w <strong>lata</strong>ch 1994 – 1999 przez zespół: Włodzimierz Mieńko, Małgorzata<br />
Grechuta, Dorota Siemion, Jacek Błażuk, Krzysztof Kowalski, Rafał Knitter z Wydziału<br />
<strong>Ochrony</strong> Środowiska Urzędu Wojewódzkiego, Operat glebowo siedliskowy wyko<strong>na</strong>ny<br />
w <strong>lata</strong>ch 1972 – 1975 oraz operat urządzania lasu.
97<br />
W oparciu o sporządzony wykaz roślin <strong>na</strong>czyniowych, <strong>na</strong>leży stwierdzić, że <strong>na</strong> terenie<br />
Nadleśnictwa występują 102 gatunki objęte ochroną. Z drzew ochroną ścisłą objęto<br />
1 gatunek: cis pospolity – Taxus baccata występujący tylko z sadzenia. Wykaz chronionych<br />
i rzadkich gatunków roślin, ich lokalizacja, sposób występowania, rodzaj ochrony, kategorię<br />
zagrożenia zawarto w tabeli 9.<br />
Gatunków wpisanych do „Czerwonej Księgi roślin polskich” jest 36.<br />
W projekcie planu ochrony opracowanym dla Parku Krajobrazowego Doliny Dolnej<br />
Wisły według stanu <strong>na</strong> wrzesień 2000 roku stwierdzono występowanie 67 gatunków roślin<br />
pod całkowitą ochroną i 14 pod częściową. Oprócz gatunków chronionych stwierdzono<br />
występowanie 204 gatunków roślin <strong>na</strong>czyniowych.<br />
4.3.5. Grzyby<br />
Jako rośliny bezzieleniowe są one roztoczami lub pasożytami. Stanowią one bardzo<br />
liczną grupę organizmów szacowaną <strong>na</strong> po<strong>na</strong>d 300000, z czego po<strong>na</strong>d 100000 gatunków już<br />
opisano.<br />
Większość grzybów to organizmy niedostrzegalne gołym okiem, a tych, które<br />
wytwarzają widoczne owocniki jest w Europie po<strong>na</strong>d 5000 gatunków (B. Gumińska, Wł.<br />
Wojewoda). Wiele z nich występuje w <strong>na</strong>szym kraju. Część grzybów <strong>na</strong>leży do zagrożonych,<br />
ich stanowiska są coraz rzadziej spotykane i dlatego objęto je ochroną całkowitą. Zaliczono<br />
do nich rodziny smardzowatych i sromotnikowatych, wszystkie z rodzajów: szmaciak,<br />
soplówka oraz modrzewnik lekarski, flagowiec olbrzymi, żagiew okółkowa, żagwica<br />
listkowata, szyszkowiec łuskowaty, podgrzybek pasożytniczy i purchawica olbrzymia,<br />
pozostałe grzyby objęto ochroną częściową dopuszczając do zbioru grzyby konsumpcyjne<br />
oraz usuwanie grzybów szkodliwych gospodarczo i zagrażających zdrowiu.<br />
Na tere<strong>na</strong>ch Nadleśnictwa nie prowadzono badań mikologicznych, stąd brak ścisłych<br />
danych dotyczących stanowisk grzybów objętych ochroną ścisłą. Z obserwacji terenowych<br />
wynika, że w różnorodnym środowisku leśnym wraz ze wzrostem żyzności siedlisk<br />
i różnorodności gatunkowej drzewostanów wzrasta liczebność gatunków grzybów.<br />
Wstęp<strong>na</strong> lista grzybów została opisa<strong>na</strong> w poprzednim <strong>Program</strong>ie <strong>Ochrony</strong> <strong>Przyrody</strong>.<br />
4.3.6. Fau<strong>na</strong><br />
Tereny zasięgu terytorialnego charakteryzują się zróżnicowanym układem szaty<br />
roślinnej i wód, przy czym dominującymi są tu zbiorowiska roślinne rolnicze i lasy.<br />
Występujące gatunki zwierząt oraz ich liczebność i rozmieszczenie pozostają w ścisłym<br />
związku z tutejszymi warunkami panującymi <strong>na</strong> tere<strong>na</strong>ch rolniczych, leśnych,<br />
zurbanizowanych, wodnych czy też innych.<br />
Stan fauny nie jest w pełni rozpoz<strong>na</strong>ny. Występujące tutaj gatunki zwierząt<br />
chronionych przedstawia się korzystając z opracowania „Inwentaryzacja i waloryzacja<br />
przyrodnicza gmin: Bobowo, Skórcz, Smętowo Graniczne, Morzeszczyn, Gniew z lat 1995–<br />
1999”, którego autorami są Włodzimierz Mieńko (koordy<strong>na</strong>tor), Jacek Błażuk, Rafał Knitter,<br />
Joan<strong>na</strong> Jarosik, Małgorzata Grechuta, Dorota Siemion i Krzysztof Kowalski oraz informacji<br />
uzyskanych w Nadleśnictwie i własnych.
98<br />
4.3.6.1. Płazy i gady<br />
Płazy i gady w lasach Nadleśnictwa Starogard podano w tabeli 9. Brak jest <strong>na</strong>tomiast<br />
konkretnych danych o wielkości populacji i rozmieszczeniu poszczególnych gatunków.<br />
Wszystkie gatunki płazów i gadów podlegają ochronie ścisłej. Na terenie Nadleśnictwa<br />
Starogard stwierdzono występowanie 13 z 18 krajowych gatunków płazów i 6 z 8 gatunków<br />
gadów.<br />
4.3.6.2. Ptaki<br />
Ptaki nie uz<strong>na</strong>ją granic wyz<strong>na</strong>czonych przez człowieka. Przemieszczają się<br />
z kontynentu <strong>na</strong> kontynent, zamieszkują niemal wszystkie siedliska, jakie istnieją <strong>na</strong> kuli<br />
ziemskiej.<br />
Z<strong>na</strong>czne bogactwo awifauny w Nadleśnictwie Starogard związane jest<br />
z różnorodnością występujących tu siedlisk takich jak wody, bag<strong>na</strong>, pobrzeża, lasy.<br />
Według dostępnych danych w zasięgu administracyjnym Nadleśnictwa Starogard<br />
stwierdzono występowanie 191 gatunków ptaków w tym chronionych 185.<br />
Do „Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt” wpisanych jest 18 gatunków.<br />
Szczegółowe dane lokalizacji gniazd są poufne i zawarte w okresowych spisach<br />
gniazd ptaków chronionych sporządzonych przez ornitologów.<br />
Uzupełnieniem tabeli 9 zawierającej wykaz występujących gatunków chronionych<br />
(w tym ptaków) jest zestawienie zestawiające gatunki łowne ptaków występujących <strong>na</strong> terenie<br />
Nadleśnictwa Starogard.<br />
Tabela 12. Wykaz ptaków łownych występujących <strong>na</strong> terenie Nadleśnictwa<br />
Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa łacińska Uwagi<br />
1. Bażant Phasianus colchicus ZPKChiN<br />
2. Czernica Aythya fuligula ZPKChiN, SOO<br />
Waćmierz<br />
3. Grzywacz Columba palumbus ZPKChiN<br />
4. Krzyżówka A<strong>na</strong>s platyrhynchos ZPKChiN, SOO<br />
Szczodrowo<br />
5. Łyska Fulica atra ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong><br />
Wierzycy<br />
6. Słonka Scolopax rusticola ZPKChiN, SOO Doli<strong>na</strong><br />
Wierzycy
99<br />
4.3.6.3. Ssaki<br />
Fau<strong>na</strong> ssaków w obwodzie <strong>na</strong>dzorczym Nadleśnictwa Starogard jest bardzo<br />
urozmaico<strong>na</strong> gatunkowo.<br />
Na podstawie dostępnych materiałów określono 50 gatunków w tym chronionych 24<br />
gatunków. Do zwierząt łownych zaliczono 13 gatunków.<br />
Wykaz ssaków potencjalnie występujących w lasach Nadleśnictwa podano w tabeli 13<br />
<strong>na</strong> podstawie pracy zbiorowej pod redakcją M. Przewoźniaka „Ochro<strong>na</strong> przyrody w regionie<br />
gdańskim”. Gatunki chronione ujęto w tabeli 9.<br />
Tabela 13. Wykaz ssaków<br />
Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa łacińska<br />
1. Badylarka Micromys minutus<br />
2. Borsuk Meles meles<br />
3. Darniówka zwyczaj<strong>na</strong> Pitymys subterraneus<br />
4. Dzik Sus scrofa<br />
5. Jeleń Cervus elaphus<br />
6. Jenot Nctereutes procyonoides<br />
7. Karczownik Arvicola terrestris<br />
8. Królik Oryctalagus caniculus<br />
9. Ku<strong>na</strong> domowa (kamionka) Martes foi<strong>na</strong><br />
10. Ku<strong>na</strong> leś<strong>na</strong>(tumak) Martes martes<br />
11. Lis Vulpes vulpes<br />
12. Łoś Alces alces<br />
13. Mysz domowa Mus musculus<br />
14. Mysz leś<strong>na</strong> Apodemus flavicollis<br />
15. Mysz pol<strong>na</strong> Apodemus agrarius<br />
16. Mysz zaroślowa Apodemus silvaticus<br />
17. Nornica ruda Clethrionomys glareolus<br />
18. Nornik bury Microtus agrestis<br />
19. Nornik północny Microtus oeconomus<br />
20. Nornik zwyczajny(Polnik) Microtus arvalis<br />
21. Piżmak Ondatra zibethicus<br />
22. Sar<strong>na</strong> Capreolus capreolus<br />
23. Szczur śniady Rattus rattus<br />
24. Szczur wędrowny Rattus norvegicus<br />
25. Tchórz zwyczajny Mustela putorius<br />
26. Zając szarak Lapus capensis<br />
4.4. Zbiorowiska roślinne<br />
Typologia leś<strong>na</strong>, która zajmuje się wyróżnianiem typów siedliskowych lasu jest jedną<br />
z metod podziału szaty roślinnej. Inną, biorącą pod uwagę więcej elementów siedliska<br />
przyrodniczego jest fitosocjologia, która wyróżnia i bada tzw. zbiorowiska roślinne, a w lesie<br />
zbiorowiska (zespoły) leśne.<br />
Zbiorowisko roślinne, zwane też fitocenozą, moż<strong>na</strong> zdefiniować jako zorganizowany<br />
płat roślin, skupienie wielu gatunków występujących <strong>na</strong> jednej powierzchni, tworzących<br />
skomplikowaną strukturę osobników współżyjących ze sobą i oddziaływujących <strong>na</strong> siebie<br />
wzajemnie oraz <strong>na</strong> siedlisko w którym żyją. Ma ono określone właściwości, a mianowicie<br />
swoistą fizjonomię, wewnętrzną strukturę przestrzenną, specyficzną rytmikę sezonową,<br />
określoną różnorodność gatunków roślin czy pewną wielkość zajmowanej powierzchni.<br />
Cechą roślin wpływającą <strong>na</strong> ich wzajemne grupowanie się w zbiorowiska są ich<br />
predyspozycje socjalne. Jest to wynikiem złożonych interakcji, jakie pojawiają się między<br />
rośli<strong>na</strong>mi, kiedy występują one obok siebie.
100<br />
Wysoko zorganizowane zbiorowisko organizmów, jakim jest las zmienia swoje<br />
podłoże, kształtuje jego wierzchnią warstwę oraz wpływa <strong>na</strong> mikroklimat (fitoklimat). Grupa<br />
organizmów roślinnych tworząca zespół leśny ma też mechanizmy regulujące własny przyrost<br />
<strong>na</strong>turalny. Ograniczają one zawczasu <strong>na</strong>dmierny wzrost populacji. Jest to spowodowane<br />
zacieśnianiem wewnętrznych więzi i konkurencji między organizmami. Drzewa stwarzają<br />
młodym siewkom odpowiednie warunki mikroklimatyczne i siedliskowe do wzrostu.<br />
Jednocześnie jed<strong>na</strong>k korony drzew ograniczają dostęp światła do d<strong>na</strong> lasu, a ich korzenie<br />
konkurują z młodym pokoleniem o wodę w wierzchniej warstwie gleby. W rezultacie tylko<br />
nieliczne młode rośliny przechodzą ten etap rozwoju.<br />
Wykorzystując informację o typie siedliskowym lasu moż<strong>na</strong> próbować określić<br />
potencjalne <strong>na</strong>turalne zbiorowisko roślinne. Istnieją bowiem relacje pomiędzy typem<br />
siedliskowym lasu a zbiorowiskiem roślinnym, ale nigdy nie są one jednoz<strong>na</strong>czne. Jest to<br />
spowodowane tym, że <strong>na</strong> jednym typie siedliskowym lasu spotykamy często więcej niż jedno<br />
zbiorowisko leśne, także to samo zbiorowisko może występować <strong>na</strong> więcej niż jednym typie<br />
siedliskowym lasu.<br />
Każde zbiorowisko roślinne jest wyróżniane w oparciu o zestaw tzw. roślin<br />
charakterystycznych, wyróżniających i towarzyszących. Uogólniając – gatunki<br />
charakterystyczne cechują się <strong>na</strong>jmniejszą amplitudą ekologiczną, czyli z dużą stałością<br />
występują w danym zbiorowisku. Gatunki wyróżniające pozwalają odróżnić dwa blisko<br />
spokrewnione zespoły od siebie. Gatunki towarzyszące mają <strong>na</strong>jwiększą zmienność<br />
występowania.<br />
Brak jest szczegółowych opracowań fitosocjologicznych dla całego Nadleśnictwa,<br />
istnieją <strong>na</strong>tomiast opisy zbiorowisk roślinnych dla szczególnie cennych fragmentów lasów np.<br />
rezerwatów przyrody.<br />
Ponieważ istnieje pew<strong>na</strong> korelacja pomiędzy typem siedliskowym lasu,<br />
a zbiorowiskami roślinnymi, poniżej – w sposób uproszczony – podaje się te zależności.<br />
Należy pamiętać, że korelacja pomiędzy zbiorowiskiem roślinnym, a siedliskowym typem<br />
lasu nie jest ścisła, podajemy <strong>na</strong>jczęściej występujące zbiorowiska <strong>na</strong> danym typie<br />
siedliskowym lasu.<br />
Wśród leśnych zbiorowisk roślinnych wyróżniono <strong>na</strong>stępujące zespoły:<br />
KLASA: QUERCO-FAGETEA<br />
Rząd: Fagetalia sylvaticae<br />
Związek: Alno-Ulmion – lasy łęgowe<br />
Podzwiązek: Alnenion glutinoso-inca<strong>na</strong>e – łęgi olszowe<br />
Grupa zespołów: Alnenion glutinoso-inca<strong>na</strong>e – łęgi olszowe niżowe<br />
Zespół: Fraxino-Alnetum W.Mat (1952) – łęg jesionowo-olszowy<br />
Zespół: Stellario nemorum-Alnetum glutinosae Lohm. (1957) – łęg<br />
olszowy gwiazdnicowy<br />
Podzwiązek: Ulmenion minoris<br />
Zespół: Ficario-Ulmetum minoris K<strong>na</strong>pp 1942 em. J.Mat. 1976 – łęg<br />
wiązowo-jesionowy<br />
Związek: Carpinion betuli<br />
Grupa zespołów: Querco-Carpinetum – lasy dębowo-grabowe dawniej grądy<br />
Zespół: Stellario holosteae-Carpinetum betuli Oberd. 1957 – subatlantycki<br />
nizinny las dębowo-grabowy<br />
Zespół: Tilio cordatae-Carpinetum betuli Tracz. 1962 – grąd<br />
subkontynentalny
101<br />
Grupa zespołów: Aceri-Tilietum – grądowe zespoły zboczowe<br />
Zespół: Acer p<strong>lata</strong>noides-Tilia cordata Jutrz.-Trzeb. 1993 – niżowe lasy<br />
zboczowe klonowo-lipowe<br />
Związek: Fagion sylvaticae<br />
Podzwiązek: Luzulo-Fagenion – kwaśne buczyny<br />
Zespół: Luzulo pilosae-Fagetum W. Mat. et A. Mat 1973 – kwaś<strong>na</strong><br />
buczy<strong>na</strong> niżowa<br />
Podzwiązek: Galio odorati-Fagenion – żyzne buczyny niżowe<br />
Zespół: Galio odorati-Fagetum Ruebel (1930) ex Sougnez et Thill (1959) –<br />
żyz<strong>na</strong> buczy<strong>na</strong> niżowa typu pomorskiego<br />
KLASA: QUERCETEA ROBORI-PETRAEAE – acydofilne, oligotroficzne i mezotroficzne<br />
lasy liściaste z przewagą dębów, <strong>na</strong> ubogich, często piaszczystych<br />
glebach<br />
Rząd: Quercetalia roboris<br />
Związek: Quercion robori-petraeae – dąbrowy acydofilne<br />
Grupa zespołów: dąbrowy niżowe <strong>na</strong> glebach wilgotnych i mokrych –<br />
zbiorowiska wilgotne i mokre <strong>na</strong> oglejonych glebach<br />
wodogruntowych; runo z obfitym udziałem krzewinek<br />
Zespół: Betulo pendulae-Quercetum roboris R. Tx. 1930 – drzewostan<br />
dębowy<br />
Zespół: Molinio caeruleae-Quercetum roboris (R. Tx. 1937) Scam. et<br />
Pass. 1959 – środkowoeuropejska mokra dąbrowa trzęślicowa<br />
Grupa zespołów: dąbrowy niżowe <strong>na</strong> glebach świeżych – zbiorowiska <strong>na</strong><br />
glebach świeżych, bez procesów glejowych; runo z obfitym<br />
udziałem krzewinek<br />
Zespół: Fago-Quercetum petraeae R. Tx. 1955 – subatlantycka<br />
mezotroficz<strong>na</strong> kwaś<strong>na</strong> dąbrowa typu pomorskiego, drzewostan<br />
bukowo-dębowy<br />
KLASA: VACCINIO-PICEETEA – acydofilne, oligotroficzne i mezotroficzne zbiorowiska<br />
z przewagą drzew szpilkowych, krzewinek i mezofilnych mszaków<br />
Rząd: Cladonio-Vaccinietalia<br />
Związek: Dicrano-Pinion<br />
Podzwiązek: Dicrano-Pinion<br />
Grupa zespołów: bory sosnowe <strong>na</strong> glebach mineralnych<br />
Zespół: Leucobryo-Pinetum W.Mat. (1962) 1973 – suboceaniczny bór<br />
świeży<br />
Grupa zespołów: bory mieszane<br />
Zespół: Querco roboris-Pinetum (W.Mat. 1981) J.Mat. 1988 –<br />
kontynentalny bór mieszany<br />
Podzwiązek: Piceo-Vaccinienion uliginosi<br />
Zespół: Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis Libbert 1933 – brzezi<strong>na</strong><br />
bagien<strong>na</strong><br />
Zespół: Vaccinio uliginosi-Pinetum sylvestris Kleist 1929 – sosnowy bór<br />
bagienny
102<br />
KLASA: ALNETEA GLUTINOSAE – lasy z panującą olszą czarną (Alnus glutinosa) lub<br />
zarośla szerokolistnych wierzb z udziałem olszy; głównie <strong>na</strong> niżu<br />
w zagłębieniach o utrudnionym odpływie, <strong>na</strong> mokrych glebach<br />
torfowych i torfowo-mineralnych<br />
Rząd: Alnetalia glutinosae<br />
Związek: Alnion glutinosae<br />
Grupa zespołów: Alnion glutinosae zbiorowiska leśne – olsy, drzewostan<br />
olszowy, brzozowo-olszowy lub brzozowy, czasem ze z<strong>na</strong>czną<br />
domieszką sosny<br />
Zespół: Sphagno squarrosi-Alnetum Sol.-Górn. (1975) 1987 – ols<br />
torfowcowy<br />
Zespół: Ribeso nigri-Alnetum Sol.-Górn. (1975) 1987 – ols porzeczkowy<br />
Poszerzoną tabelę zbiorowisk roślinnych w odniesieniu do typu siedliskowego lasu<br />
z uwzględnieniem jednostki geologiczno-glebowej i pożądanego składu gatunkowego<br />
drzewostanów zamieszcza się w aktualnym elaboracie urządzeniowym.<br />
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 sierpnia 2001 roku,<br />
w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie (Dz. U.<br />
Nr 92, poz. 1029, z 03.09.2001 r.) część zbiorowisk roślinnych podlega ochronie prawnej.<br />
Wyżej wymienione rozporządzenie nie precyzuje jed<strong>na</strong>k, <strong>na</strong> czym ta ochro<strong>na</strong> ma polegać<br />
i czy ochronie podlegają tylko <strong>na</strong>turalne fragmenty, czy wszystkie płaty wymienionych<br />
w rozporządzeniu siedlisk.<br />
Inwentaryzacja przyrodnicza Natura 2000 wyko<strong>na</strong><strong>na</strong> w Nadleśnictwie w <strong>lata</strong>ch<br />
2006/2007<br />
Zgodnie z Decyzją nr 61 z dnia 25 lipca 2006 roku oraz Decyzją nr 63<br />
z 7 sierpnia 2006 roku Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych (Biuletyn Informacyjny<br />
Lasów Państwowych) <strong>na</strong> terenie Nadleśnictwa Starogard przeprowadzono w <strong>lata</strong>ch 2006 –<br />
2007 inwentaryzacje przyrodniczą. Na omawianym terenie zinwentaryzowano 2345 ha<br />
<strong>na</strong>stępujących zbiorowisk leśnych podlegających ochronie:<br />
a) Bory i lasy bagienne - 3 ha<br />
b) Bory bagienne <strong>na</strong> płytkich torfach i murszach - 1 ha<br />
c) Brzeziny bagienne - 235 ha<br />
d) Grąd subatlantycki - 1018 ha<br />
e) Grąd subkontynentalny - 328 ha<br />
f) Kwaśne buczyny niżowe - 49 ha<br />
g) Łęgi olszowe, olszowo-jesionowe, jesionowe - 250 ha<br />
h) Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe - 8 ha<br />
i) Łęgi wierzbowe i topolowe - 14 ha<br />
j) Łęgowe lasy wiązowo-dębowo-jesionowe - 30 ha<br />
k) Pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy - 3 ha<br />
l) Sosnowe bory bagienne typowe - 119 ha<br />
m) Śródlądowe kwaśne dąbrowy - 103 ha<br />
n) Żyzne buczyny niżowe - 92 ha<br />
o) nieleśne - 91 ha
103<br />
W trakcie inwentaryzacji przyrodniczej <strong>na</strong> terenie Nadleśnictwa Starogard<br />
odnotowano po<strong>na</strong>dto występowanie gatunków chronionych, rzadkich roślin oraz zwierząt.<br />
Zarejestrowano 8 miejsc lęgu bocia<strong>na</strong> czarnego, 74 miejsca bytowania i lęgu żurawia<br />
pospolitego, 24 – nietoperza, 78 stanowisk kumaka nizinnego, 3 wydry oraz 20 stanowisk<br />
i miejsc żerowania bobrów.<br />
Rysunek 27. Kwaś<strong>na</strong> buczy<strong>na</strong> niżowa [Andrzej Schleser]<br />
Rysunek 28. Brzezi<strong>na</strong> bagien<strong>na</strong> [Małgorzata Gass-Pięta]
104<br />
Rysunek 29. Kumak nizinny Bombi<strong>na</strong> bombi<strong>na</strong> [Małgorzata Gass-Pięta]<br />
Rysunek 30. Bóbr europejski Castor fiber [Andrzej Schleser]
105<br />
4.5. Drzewostany<br />
Obec<strong>na</strong> struktura gatunkowa drzewostanów jest w z<strong>na</strong>cznej mierze wynikiem<br />
gospodarczej działalności człowieka, zorganizowanej w lasach w końcu XVIII wieku.<br />
Spośród różnych poglądów <strong>na</strong> sposoby zagospodarowania lasów przeważyły<br />
zapewniające jak <strong>na</strong>jwiększe dochody, a więc względy ekonomiczne, spychając <strong>na</strong> plan<br />
dalszy aspekty przyrodnicze. Protegowano więc gatunki <strong>na</strong>jbardziej <strong>na</strong> rynku potrzebne oraz<br />
dające duży przyrost masy. Warunki te spełniały sos<strong>na</strong> i świerk, dlatego gatunki te<br />
wprowadzano powszechnie. Sprowadzano również gatunki obce także głównie ze względów<br />
ekonomicznych. W Nadleśnictwie przeważają drzewostany mieszane, ale <strong>na</strong>jwiększy w nich<br />
udział mają gatunki iglaste, głównie sos<strong>na</strong>. Jest również wiele drzewostanów<br />
jednogatunkowych i to nie tylko <strong>na</strong> siedliskach <strong>na</strong>jsłabszych, dotyczy to zwłaszcza zalesień<br />
porolnych. Spotyka się coraz więcej drzewostanów młodszych klas wieku o bardzo<br />
zróżnicowanym składzie gatunkowym, co świadczy o postępującej przebudowie<br />
starodrzewów.<br />
4.5.1. Gatunki drzew i krzewów występujące w lasach Nadleśnictwa<br />
Na terenie Nadleśnictwa Starogard występują <strong>na</strong>stępujące gatunki drzew: sos<strong>na</strong>, sos<strong>na</strong><br />
banksa, modrzew, świerk, jodła, daglezja, buk, dąb, dąb czerwony, klon, jawor, wiąz, jesion,<br />
grab, brzoza, olsza, olsza szara, akacja, topola, osika, wierzba, kasztanowiec, lipa.<br />
Pojedynczo, miejscami oraz jako przestoje i zadrzewienia zainwentaryzowano również sosnę<br />
czarną i wejmutkę, gruszę, wierzbę iwę, jabłoń, śliwę, czereśnię, cisa, wierzbę, wiąz, głóg<br />
i żywotnik zachodni.<br />
Poza zasięgiem występowania z gatunków lasotwórczych jest świerk, gatunkami<br />
obcymi: sos<strong>na</strong> banksa, czar<strong>na</strong> i wejmutka, daglezja, dąb czerwony i akacja.<br />
W niższych warstwach drzewostanu występuje również berberys, bez czarny<br />
i koralowy, czeremcha, dereń, głóg, jałowiec, jarzębi<strong>na</strong>, kali<strong>na</strong> koralowa, kruszy<strong>na</strong>, leszczy<strong>na</strong>,<br />
ligustr, porzeczka, tarni<strong>na</strong>, śnieguliczka, trzmieli<strong>na</strong>.<br />
Jest to lista gatunków ujętych w opisie taksacyjnym.<br />
4.5.2. Charakterystyka drzewostanów<br />
Głównym gatunkiem panującym jest sos<strong>na</strong> zajmująca 76,4% powierzchni i mająca<br />
76,2% udziału w miąższości drzewostanów Nadleśnictwa. Kolejne gatunki panujące to buk<br />
(7,6% powierzchni i 5,9% miąższości), dąb (7,1% powierzchni i 5,5% miąższości), brzoza<br />
(6,1% powierzchni i 5,0% miąższości), olsza (3,8% powierzchni i 2,4% miąższości),<br />
modrzew (2,9% powierzchni i 2,2% miąższości), świerk (1,6% powierzchni i 1,4%<br />
miąższości) pozostałe gatunki zajmują poniżej 1%.<br />
Według gatunków rzeczywistych (rzeczywistego udziału w drzewostanie) <strong>na</strong>jwięcej<br />
jest sosny – 65,8% masy drzewostanów, buk – 8,1%, brzoza – 7,3%, dąb – 6,7%, modrzew –<br />
3,2%, świerk – 2,6%, olsza – 2,5% i grab po<strong>na</strong>d 1,0%, pozostałe gatunki mają poniżej 1%<br />
udziału w masie.
106<br />
Tabela 14 (Wzór nr 1a) Porów<strong>na</strong>nie wybranych cech taksacyjnych drzewostanów Nadleśnictwa<br />
Jednostka<br />
Średni wiek<br />
[lat]<br />
Przeciętny<br />
zapas [m 3 /ha]<br />
Przeciętny<br />
przyrost<br />
[m 3 /ha]<br />
Udział %<br />
siedlisk<br />
borowych<br />
Udział %<br />
gatunków<br />
iglastych<br />
1 2 4 5 6 7<br />
Mestwinowo 64 270 7,3 19,7 53,16<br />
Pelplin 66 301 7,2 10,86 68,64<br />
Starogard 64 296 7,8 11,76 59,63<br />
Nadleśnictwo 65 291 7,4 13,59 61,25<br />
RDLP 64 246 73,70<br />
Województwo pomorskie 61,5 79,40<br />
Lasy Państwowe 60 234 54,69 76,43<br />
Przeciętny wiek i zasobność jest większy od średniej w Lasach Państwowych, udział<br />
siedlisk borowych i udział gatunków iglastych jest zdecydowanie mniejszy od średniej w LP.<br />
Rysunek 31. Drzewostan <strong>na</strong>sienny w L-ctwie Dębiny [Jan Ba<strong>na</strong>cki]
107<br />
Tabela 15 (Wzór nr 1b) Porów<strong>na</strong>nie wybranych cech taksacyjnych w ramach grup funkcji lasu<br />
Obiekt, <strong>na</strong>zwa:<br />
rezerwatu,<br />
obrębu,<br />
<strong>na</strong>dleśnictwa<br />
Grupa funkcji<br />
Przeciętny<br />
wiek<br />
[lat]<br />
Przeciętny<br />
zapas<br />
[m 3 /ha]<br />
Bieżący<br />
przyrost<br />
tablicowy<br />
[m 3 /ha]<br />
Udział<br />
gatunków<br />
liściastych<br />
[%]<br />
Udział<br />
gatunków<br />
iglastych<br />
[%]<br />
1 2 3 4 5 6 7<br />
Rezerwat Brzęczek<br />
110 441,5 6,9 93,91 6,09<br />
Rezerwat Orle <strong>na</strong>d Obręb Mestwinowo<br />
150 596 6,0 100<br />
Jeziorem Dużym<br />
Rezerwat Opalenie<br />
150 404,9 2,8 90 10<br />
Dolne<br />
Rezerwat Opalenie<br />
150 524,9 4,2 70 30<br />
Górne<br />
Obręb Pelplin<br />
Rezerwat Wiosło<br />
115 393,1 5,7 31,59 68,41<br />
Duże<br />
Rezerwat Wiosło<br />
114 388,2 4,2 55,69 44,31<br />
Małe<br />
Ogółem rezerwaty 115 414,8 5,6 62,74 37,26<br />
lasy ochronne ogólnego<br />
przez<strong>na</strong>czenia<br />
Obręb Mestwinowo<br />
lasy ochronne specjalnego 68 293,2 7,2 46,85 53,15<br />
przez<strong>na</strong>czenia<br />
lasy wielofunkcyjne 58 262,8 7,3 46,44 53,56<br />
Obręb Pelplin<br />
Obręb Starogard<br />
Ogółem obręb 64 270,0 7,3 46,84 53,16<br />
lasy ochronne ogólnego<br />
przez<strong>na</strong>czenia<br />
lasy ochronne specjalnego 67 314,7 6,9 35,27 64,73<br />
przez<strong>na</strong>czenia<br />
lasy wielofunkcyjne 61 302,1 7,6 27,92 72,08<br />
Ogółem obręb 66 301,0 7,2 31,36 68,64<br />
lasy ochronne ogólnego<br />
przez<strong>na</strong>czenia<br />
lasy ochronne specjalnego 64 307,5 7,8 40,29 59,71<br />
przez<strong>na</strong>czenia<br />
lasy wielofunkcyjne 18 200,8 4,6 52,48 47,52<br />
Ogółem obręb 64 295,0 7,8 40,37 59,63<br />
Najwyższy przeciętny wiek i zasobność jest w obrębie Pelplin.<br />
Bogactwo gatunkowe drzewostanów a<strong>na</strong>lizowano pod kątem pochodzenia, ilości<br />
gatunków w składzie gatunkowym warstwy górnej (zapisanych w składzie gatunkowym<br />
I piętra) oraz budowy pionowej z podziałem <strong>na</strong> jedno, dwu, wielopiętrowe oraz w klasie<br />
odnowienia i do odnowienia. Szczegółowe dane dla poszczególnych obrębów i Nadleśnictwa<br />
podane są w tabelach 15, 16, 17, 18.
108<br />
Tabela 16. (Wzór nr 15) Zestawienie powierzchni [ha] i miąższości [m 3 ] drzewostanów według rodzajów i<br />
pochodzenia drzewostanów oraz grup wiekowych<br />
Obręb, Struktura drzewostanów,<br />
Wiek [<strong>lata</strong>]<br />
Nadleśnictwo drzewostany do 40 41 do 80 powyżej 80<br />
Ogółem %<br />
1 2 3 4 5 6 7<br />
obręb<br />
plantacje drzew<br />
81,27 81,27 1,5<br />
Mestwinowo szybkorosnących<br />
19164 19164 1,3<br />
odroślowe<br />
9,79 1,11 10,90 0,2<br />
2472 501 2973 0,2<br />
z samosiewu<br />
89,72 84,70 61,33 235,75 4,3<br />
4629 22011 19144 45784 3,1<br />
z sadzenia<br />
1354,81 1481,95 1082,81 3919,57 71,2<br />
188525 491442 396300 1076267 71,9<br />
brak informacji<br />
204,38 529,24 607,89 1341,51 24,4<br />
23859 143985 204312 372156 24,9<br />
obręb Pelplin plantacje drzew<br />
66,11 18,74 84,85 1,1<br />
szybkorosnących<br />
18732 4665 23397 1,0<br />
odroślowe<br />
1,12 10,49 2,59 14,20 0,2<br />
319 3043 518 3880 0,2<br />
z samosiewu<br />
38,55 57,95 84,28 180,78 2,2<br />
4414 18877 30245 53536 2,2<br />
z sadzenia<br />
271,86 485,56 365,56 1122,98 13,9<br />
36629 161487 134847 332962 13,5<br />
brak informacji<br />
1344,20 3198,89 2192,93 6736,02 83,6<br />
205304 1012588 851685 2069578 84,1<br />
obręb Starogard plantacje drzew<br />
2,78 2,78 0,0<br />
szybkorosnących<br />
751 751 0,0<br />
odroślowe<br />
2,00 28,26 30,26 0,5<br />
222 8689 8911 0,5<br />
z samosiewu<br />
124,73 166,73 80,98 372,44 5,9<br />
14922 48429 31676 95027 5,0<br />
z sadzenia<br />
802,66 1598,70 954,09 3355,45 52,9<br />
112024 556963 376090 1045077 55,3<br />
brak informacji<br />
683,22 1149,68 755,76 2588,66 40,8<br />
85281 392336 262334 739951 39,2<br />
Razem<br />
plantacje drzew<br />
150,16 18,74 168,90 0,8<br />
Nadleśnictwo szybkorosnących<br />
38647 4665 43312 0,7<br />
Starogard<br />
3,12 48,54 3,70 55,36 0,3<br />
odroślowe<br />
541 14204 1019 15764 0,3<br />
z samosiewu<br />
253,00 309,38 226,59 788,97 4,0<br />
23964 89318 81066 194348 3,3<br />
z sadzenia<br />
2429,33 3566,21 2402,46 8398,00 42,2<br />
337177 1209892 907237 2454306 42,0<br />
brak informacji<br />
2231,80 4877,81 3556,58 10666,19 53,6<br />
314445 1548909 1318331 3181685 54,4<br />
W lasach Nadleśnictwa jest stosunkowo niewiele drzewostanów o charakterze<br />
<strong>na</strong>turalnym bądź zbliżonym do <strong>na</strong>turalnych, a do tego większość z tych, które powstały<br />
z odnowień <strong>na</strong>turalnych uzupełniono poprzez sadzenie gatunkami iglastymi. Pochodzenia<br />
<strong>na</strong>turalnego są zasadniczo drzewostany bukowe, częściowo brzozowe (powstałe przeważnie<br />
wbrew oczekiwaniom), nieliczne sosnowe <strong>na</strong> siedliskach zwłaszcza bagiennych oraz olszowe.<br />
Naturalnego pochodzenia są także domieszki lipy, graba, osiki, świerka, jaworu. Wyjaśnić<br />
<strong>na</strong>leży, że według istniejącej dokumentacji historycznej z 1858 r. nie notowano buka <strong>na</strong><br />
terenie dawnego Nadleśnictwa Dębowo, a więc istniejące tam drzewostany tego gatunku są<br />
z sadzenia.
109<br />
Tabela 17. (Wzór nr 13) Zestawienie powierzchni [ha] i miąższości [m 3 ] drzewostanów według grup<br />
wiekowych i bogactwa gatunkowego<br />
Obręb, <strong>na</strong>dleśnictwo<br />
Bogactwo gatunkowe,<br />
drzewostany<br />
Powierzchnia [ha]/ miąższość [m 3 ]<br />
Wiek<br />
Ogółem<br />
80 lat<br />
Ogółem<br />
[%]<br />
Obręb Mestwinowo jednogatunkowe 234,24 281,06 268,98 784,28 14,2<br />
42901 89064 98523 230488 15,4<br />
dwugatunkowe 376,56 576,05 517,81 1470,42 26,7<br />
58790 171231 200152 430174 28,7<br />
trzygatunkowe 468,94 551,35 549,87 1570,16 28,5<br />
57755 173021 192065 422840 28,2<br />
czter- i więcej gatunkowe 569,17 697,22 416,48 1682,87 30,6<br />
57566 226594 129518 413678 27,6<br />
Obręb Pelplin jednogatunkowe 273,03 902,79 346,70 1522,52 18,9<br />
53507 287725 142816 484048 19,7<br />
dwugatunkowe 397,56 988,51 785,53 2171,60 27,0<br />
62884 313346 338528 714759 29,1<br />
trzygatunkowe 483,44 1027,68 894,33 2405,45 29,9<br />
68639 336711 317932 723282 29,4<br />
czter- i więcej gatunkowe 501,70 833,91 618,80 1954,41 24,3<br />
61635 258213 218019 537867 21,9<br />
Obręb Starogard jednogatunkowe 208,35 504,50 135,51 848,36 13,4<br />
41726 172518 50313 264557 14,0<br />
dwugatunkowe 372,29 629,02 370,26 1371,57 21,6<br />
54396 209476 141964 405836 21,5<br />
trzygatunkowe 447,25 752,09 625,65 1824,99 28,8<br />
51213 261786 231679 544678 28,8<br />
czter- i więcej gatunkowe 584,72 1057,76 659,41 2301,89 36,3<br />
65113 362638 246145 673896 35,7<br />
Nadleśnictwo Starogard jednogatunkowe 715,62 1688,35 751,19 3155,16 15,8<br />
138134 549308 291651 979093 16,7<br />
dwugatunkowe 1146,41 2193,58 1673,60 5013,59 25,2<br />
176071 694053 680644 1550768 26,5<br />
trzygatunkowe 1399,63 2331,12 2069,85 5800,60 29,1<br />
177608 771518 741675 1690800 28,9<br />
czter- i więcej gatunkowe 1655,59 2588,89 1694,69 5939,17 29,8<br />
184315 847444 593682 1625441 27,8<br />
Dominują drzewostany wielogatunkowe w III i IV klasie wieku. Najbardziej<br />
zróżnicowanym pod względem bogactwa gatunkowego jest obręb Starogard.
110<br />
Tabela 18. (Wzór nr 14) Zestawie powierzchni [ha[ i miąższości [m 3 ] drzewostanów według grup<br />
wiekowych i struktury<br />
Obręb, <strong>na</strong>dleśnictwo<br />
Struktura drzewostanów,<br />
drzewostany<br />
Powierzchnia [ha]/ miąższość [m 3 ]<br />
Wiek<br />
Ogółem<br />
80 lat<br />
Ogółem<br />
[%]<br />
Obręb Mestwinowo jednopiętrowe 1627,01 1880,93 906,40 4414,34 80,1<br />
213242 581396 342973 1137611 76,0<br />
dwupiętrowe 189,08 290,30 479,38 8,7<br />
70282 139250 209532 14,0<br />
wielopiętrowe<br />
o budowie przerębowej<br />
w KO i KDO 21,90 35,67 556,44 614,01 11,1<br />
3770 8233 138034 150037 10,0<br />
Obręb Pelplin jednopiętrowe 1638,11 3720,86 1732,73 7091,70 88,1<br />
243322 1186733 754566 2184621 88,8<br />
dwupiętrowe 11,22 157,67 168,89 2,1<br />
4783 80657 85441 3,5<br />
wielopiętrowe<br />
o budowie przerębowej<br />
w KO i KDO 17,62 20,81 754,96 793,39 9,9<br />
3344 4479 182072 189894 7,7<br />
Obręb Starogard jednopiętrowe 1607,67 2375,94 585,69 4569,30 72,0<br />
211026 799133 228913 1239072 65,6<br />
dwupiętrowe 4,94 270,56 544,36 819,86 12,9<br />
1423 127514 257159 386096 20,4<br />
wielopiętrowe<br />
o budowie przerębowej<br />
w KO i KDO 296,87 660,78 957,65 15,1<br />
79770 184029 263799 14,0<br />
Nadleśnictwo jednopiętrowe 4872,79 7977,73 3224,82 16075,34 80,7<br />
Starogard 667590 2567262 1326452 4561304 78,0<br />
dwupiętrowe 4,94 470,86 992,33 1468,13 7,4<br />
1423 202579 477066 681068 11,6<br />
wielopiętrowe<br />
o budowie przerębowej<br />
w KO i KDO 39,52 353,35 1972,18 2365,05 11,9<br />
7114 92482 504134 603730 10,3<br />
Dominującymi są drzewostany jednopiętrowe z występującymi często formami<br />
okapowymi oraz podrostami o charakterze dolnego piętra w różnej fazie rozwoju pochodzenia<br />
<strong>na</strong>turalnego i sztucznego, które z upływem czasu stanowić będą dolne piętro. Jest tutaj wiele<br />
powierzchni z podsadzeniami produkcyjnymi wykonywanymi z myślą o stworzeniu drugiego<br />
piętra w drzewosta<strong>na</strong>ch przeważnie sosnowych <strong>na</strong> żyznych siedliskach. Nie spotyka się<br />
drzewostanów wielopiętrowych, dwupiętrowe <strong>na</strong>jliczniej występują w obrębie Starogard<br />
i Mestwinowo. W dolnym piętrze <strong>na</strong>jczęściej spotyka się lipę, klon, jawor, rzadziej dąb, buk,<br />
grab i niekiedy jesion, świerk.
111<br />
Z<strong>na</strong>czny odsetek stanowią drzewostany w klasach odnowienia i do odnowienia,<br />
w których procesy przebudowy rozłożone są <strong>na</strong> dłuższy okres czasu.<br />
W wielu wyłączeniach spotyka się przestoje różnych gatunków drzew, które wpływają<br />
bardzo korzystnie nie tylko <strong>na</strong> krajobraz, ale także <strong>na</strong> otaczające środowisko przyrodnicze.<br />
4.5.3. Cenne drzewostany<br />
Do cennych fragmentów lasów możemy zaliczyć wyłączone drzewostany <strong>na</strong>sienne<br />
zlokalizowane w obrębie Pelplin o powierzchni 5,50 ha w oddz. 152g, 262c (drzewostan<br />
został usunięty, pozostał młodnik po rębni złożonej), 283n, r oraz drzewostany doświadczalne<br />
zlokalizowane w obrębie Pelplin o powierzchni 370,96 ha w oddz. 46b, d, h, 73o, 268b, d, g,<br />
272 – 275, 280 – 284, 289 – 293.<br />
Lista cennych drzewostanów obejmuje również drzewostany po<strong>na</strong>d 100-letnie bez<br />
drzewostanów w KO i KDO (które zajmują powierzchnię 2374,81 ha). Według stanu <strong>na</strong><br />
1.01.<strong>2010</strong> roku powierzchnia tych drzewostanów wynosi 1529,53 ha, w tym:<br />
— dla obrębu Mestwinowo – 428,53 ha;<br />
— dla obrębu Pelplin – 671,14 ha;<br />
— dla obrębu Starogard – 429,86 ha.<br />
Najwięcej drzewostanów po<strong>na</strong>d 100-letnich jest w obrębie Pelplin. Jedną z przyczyn<br />
takiego rozkładu jest duża powierzchnia drzewostanów w lasach ochronnych.<br />
Rozmieszczenie ich zostanie przedstawione <strong>na</strong> mapie będącej załącznikiem do <strong>Program</strong>u<br />
ochrony przyrody.<br />
4.5.4. Lasy ochronne<br />
Tabela 19. Podział <strong>na</strong> kategorie ochronności<br />
Lp. Kategorie lasu<br />
Powierzchnia leś<strong>na</strong> ha<br />
Mestwinowo Pelplin Starogard Nadleśnictwo<br />
1 Rezerwaty 26,47 47,94 74,41 0,4<br />
2 lasy glebochronne 29,57 208,35 7,96 245,88 1,2<br />
3 lasy wodochronne 907,38 599,14 1147,71 2654,23 13,2<br />
4 lasy ochronne <strong>na</strong>sienne 6,07 6,07<br />
5 lasy stanowiące ostoję<br />
zwierzyny chronionej<br />
140,05 140,05 0,7<br />
6 lasy <strong>na</strong> stałych pow.<br />
badawczych<br />
374,07 374,07 1,9<br />
7 lasy wokół miast 1580,86 2527,58 5190,70 9299,14 46,3<br />
8 Lasy ochronne<br />
(razem 2, 3, 4, 5, 6,7)<br />
2657,86 3715,21 6346,37 12719,44 63,3<br />
9 Lasy gospodarcze 2866,34 4386,88 58,45 7311,67 36,3<br />
Razem 5550,67 8150,03 6404,82 <strong>2010</strong>5,52 100<br />
Lasy ochronne w Nadleśnictwie Starogard zajmują po<strong>na</strong>d 63% powierzchni<br />
Nadleśnictwa, rezerwaty 0,4%, 36,4% stanowią lasy gospodarcze. Największy procent<br />
stanowią lasy ochronne w obrębie Starogard, <strong>na</strong>jmniejszy w obrębie Pelplin. Główną<br />
kategorię ochronności stanowią lasy wokół miast Tczew i Starogard. Szczegółowa lokalizacja<br />
z<strong>na</strong>jduje się w Elaboracie.<br />
%
112<br />
5. WALORY HISTORYCZNO-KULTUROWE<br />
5.1. Obiekty wpisane do rejestru zabytków<br />
Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków, z<strong>na</strong>jdujących się w obszarze<br />
terytorialnego zasięgu Nadleśnictwa z<strong>na</strong>jduje się poniżej. Pewne walory zabytkowe posiadają<br />
jednostki osadnicze, które powstawały w miarę organizowania gospodarstwa leśnego.<br />
Zabudowania tych osad ulegały z upływem czasu zmianom (remonty), niektóre utraciły swoje<br />
funkcje, bądź ulegały likwidacji, niemniej są one trwałym elementem krajobrazu i bez<br />
względu <strong>na</strong> wartości architektoniczne stanowią o rozwoju materialnym, pewnej kulturze<br />
materialnej. Na uwagę zasługują zwłaszcza osady leśnictw powstałe w drugiej połowie XIX<br />
i początku XX wieku.<br />
Natomiast <strong>na</strong> tere<strong>na</strong>ch pozaleśnych będących w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa<br />
z<strong>na</strong>jdują się <strong>na</strong>stępujące obiekty zabytkowe:<br />
Rysunek 32. Widok <strong>na</strong> zamek w Gniewie
113<br />
Tabela 20. Wykaz obiektów zabytkowych w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Starogard<br />
nr rejestru<br />
zabytków<br />
województwa<br />
pomorskiego<br />
nr<br />
dawnego<br />
rejestru<br />
zabytków<br />
organ wpisujący do<br />
rejestru zabytków<br />
data wpisu<br />
do rejestru<br />
zabytków<br />
obiekt ul adres nr miejscowość gmi<strong>na</strong> powiat<br />
728 605 Wojewódzki Konserwator 1972-12-21 kościół parafialny p.w. Św. Andrzeja Garczyn 1 Garczyn Liniewo kościerski<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1338 1068 Wojewódzki Konserwator 1990-12-29 kościół parafialny p.w.Wszystkich Świętych wraz z cmentarzem, Wysin Wysin Liniewo kościerski<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
murem i bramami<br />
259 159 Wojewódzki Konserwator 1961-12-08 kościół parafialny p.w.Św.Mikołaja Stare Polaszki Stare Polaszki Stara<br />
kościerski<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
Kiszewa<br />
260 160 Wojewódzki Konserwator 1961-12-08 dwór Stare Polaszki Stare Polaszki Stara<br />
kościerski<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
Kiszewa<br />
996 855 Wojewódzki Konserwator 1981-10-02 kuźnia Wilcze Błota Wilcze Błota Stara<br />
kościerski<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
Kiszewa<br />
1781 1268 Wojewódzki Konserwator 2006-03-21 zespół dworsko-parkowy ( dwór i park) Wilcze Błota Wilcze Błota Stara<br />
kościerski<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
Kiszewa<br />
319 234 Wojewódzki Konserwator 1962-09-08 kościół parafialny p.w. Św. Wojciecha Bobowo Bobowo Bobowo starogardzki<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
840 725 Wojewódzki Konserwator 1975-11-07 zespół dworski z folwarkiem /dwór,spichlerz,obora/ Szteklin 24 Szteklin Lubichowo starogardzki<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1542 1125 Wojewódzki Konserwator 1995-05-30 zespół dworsko-parkowy z częścią folwarku : / dwór, magazyn<br />
Bączek Bączek Skarszewy starogardzki<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
zbożowy, stajnia , magazyn -( d.kościół ?) , park/<br />
1489 1113 Wojewódzki Konserwator 1994-11-17 zespół dworsko-parkowy z folwarkiem (park, dwór, mieszkalny<br />
Bolesławowo Bolesławowo Skarszewy starogardzki<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
budynek podworski,obora, owczarnia, kuźnia-stolarnia, budynek<br />
inwentarski; budynek obecnych warsztatów szkolnych, stodoła,<br />
chlewnia,magazyn zbożowy,gorzelnia,wieża ciśnień, lodownia)<br />
602 478 Wojewódzki Konserwator 1972-05-30 kościół parafialny p.w. Św.Ja<strong>na</strong> Nepomuce<strong>na</strong> ul Tczewska Godziszewo Skarszewy starogardzki<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
256 156 Wojewódzki Konserwator 1961-12-04 kościół filialny p.w.Św.Michała Archanioła Obozin Obozin Skarszewy starogardzki<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
257 157 Wojewódzki Konserwator 1961-12-04 kościół parafialny p.w.Św.Apostołów Piotra i Pawła Pogódki Pogódki Skarszewy starogardzki<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
729 606 Wojewódzki Konserwator 1972-12-21 dwór ul Jezior<strong>na</strong> 12 Pogódki Skarszewy starogardzki<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1116 960 Wojewódzki Konserwator 1986-06-10 kościół ewangelicki z cmentarzem ul Sambora Pogódki Skarszewy starogardzki<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
258 158 Wojewódzki Konserwator 1961-12-08 kościół parafialny p.w.Św.Michała Archanioła ul Ks.Ściegiennego 3 Skarszewy Skarszewy starogardzki<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
724 601 Wojewódzki Konserwator 1972-12-21 zespół średniowiecznych obwarowań miejskich-ciąg wschodni i ul Rzecz<strong>na</strong>, Ogrodowa, Zduńska, Skarszewy Skarszewy starogardzki<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
południowy<br />
Szkol<strong>na</strong><br />
725 602 Wojewódzki Konserwator 1972-12-21 zamek joannitów ul Zamkowa 1 Skarszewy Skarszewy starogardzki<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
726 603 Wojewódzki Konserwator 1972-12-21 ratusz-ob.dom mieszkalny pl Plac Gen. Hallera ( d. Plac 8 14 i Skarszewy Skarszewy starogardzki
114<br />
nr rejestru<br />
zabytków<br />
województwa<br />
pomorskiego<br />
nr<br />
dawnego<br />
rejestru<br />
zabytków<br />
organ wpisujący do<br />
rejestru zabytków<br />
727 604 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
866 750 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
867 751 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
868 752 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
869 753 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
870 754 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
871 755 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
903 792 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1289 1063 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
126 14 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1428 1106 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
318 233 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
306 240 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1026 878 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
298 237 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
300 239 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1130 976 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
854 738 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
862 746 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1671 1191 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1131 977 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
data wpisu<br />
do rejestru<br />
zabytków<br />
obiekt ul adres nr miejscowość gmi<strong>na</strong> powiat<br />
Zabytków w Gdańsku Marca) 15<br />
1972-12-21 kaplica cmentar<strong>na</strong> ul Kościuszki Skarszewy Skarszewy starogardzki<br />
1977-04-25 dom pl Plac Gen. Hallera ( d. Plac 8<br />
Marca)<br />
8 Skarszewy Skarszewy starogardzki<br />
1977-04-25 dom pl Plac Gen. Hallera ( d. Plac 8 9 Skarszewy Skarszewy starogardzki<br />
Marca)<br />
1977-04-25 dom pl Plac Gen. Hallera ( d. Plac 8 10 Skarszewy Skarszewy starogardzki<br />
Marca)<br />
1977-04-25 dom pl Plac Gen. Hallera ( d. Plac 8 11 Skarszewy Skarszewy starogardzki<br />
Marca)<br />
1977-04-25 dom pl Plac Gen. Hallera ( d. Plac 8 12 Skarszewy Skarszewy starogardzki<br />
Marca)<br />
1977-04-25 dom pl Plac Gen. Hallera ( d. Plac 8 13 Skarszewy Skarszewy starogardzki<br />
Marca)<br />
1978-04-07 układ urbanistyczny miasta Skarszewy Skarszewy Skarszewy Skarszewy starogardzki<br />
1989-10-16 cmentarz żydowski Skarszewy-Bączek Skarszewy- Skarszewy starogardzki<br />
Bączek<br />
1959-11-21 kościół parafialny p.w. Św. Apostołów Szymo<strong>na</strong> i Judy Tadeusza Szczodrowo Szczodrowo Skarszewy starogardzki<br />
1993-12-07 zespół dworsko-parkowy(dwór,park) Zapowiednik Zapowiednik Skarszewy starogardzki<br />
1962-09-07 kościół parafialny p.w. Św. Marci<strong>na</strong> Barłożno Barłożno Skórcz starogardzki<br />
1962-08-13 kościół parafialny p.w. Zwiastowania NMP Pączewo Pączewo Skórcz starogardzki<br />
1983-06-24 zespół pałacowo-parkowy (pałac,park) Kopytkowo 2 Kopytkowo Smętowo<br />
Graniczne<br />
1962-08-06 kościół parafialny p.w. Św. Trójcy Kościel<strong>na</strong> Jania Kościel<strong>na</strong> Jania Smętowo<br />
Graniczne<br />
1962-08-06 kościół parafialny p.w. Św.Barbary Lalkowy Lalkowy Smętowo<br />
Graniczne<br />
1986-08-26 zespół dworsko-parkowy (dwór, spichlerz, park) Leś<strong>na</strong> Jania Leś<strong>na</strong> Jania Smętowo<br />
Graniczne<br />
1977-01-15 pałac Rynkówka Rynkówka Smętowo<br />
Graniczne<br />
1977-04-25 piwnice dworu i oficyny wraz z łącznikiem Smarzewo Smarzewo Smętowo<br />
Graniczne<br />
1998-08-04 zespół kościoła parafialnego p.w. Ciała i Krwi Pańskiej z plebanią Smętowo Graniczne Smętowo Smętowo<br />
Graniczne Graniczne<br />
1986-08-26 zespół dworsko-parkowy z folwarkiem (dwór; park, kurnik,<br />
Stara Jania Stara Jania Smętowo<br />
piwniczka, lodownia,magazyn, oficy<strong>na</strong>, dom, 3 obory,stodoła,<br />
Graniczne<br />
starogardzki<br />
starogardzki<br />
starogardzki<br />
starogardzki<br />
starogardzki<br />
starogardzki<br />
starogardzki<br />
starogardzki
115<br />
nr rejestru<br />
zabytków<br />
województwa<br />
pomorskiego<br />
nr<br />
dawnego<br />
rejestru<br />
zabytków<br />
organ wpisujący do<br />
rejestru zabytków<br />
data wpisu<br />
do rejestru<br />
zabytków<br />
brama)<br />
obiekt ul adres nr miejscowość gmi<strong>na</strong> powiat<br />
320 235 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
321 236 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
739 618 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
299 238 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1674 1193 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1014 775 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1167 1005 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1167 1005- Wojewódzki Konserwator<br />
decyzja Zabytków w Gdańsku<br />
zmieniająca<br />
1206 1028 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
108 80 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
301 242 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1019 856 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1081 928 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1095 948 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1193 1015 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1485 1111 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1962-09-08 kościół parafialny p.w. Podwyższenia Krzyża Św. Dąbrówka Dąbrówka Starogard<br />
Gdański<br />
1962-09-08 kościół parafialny p.w. Św. Wawrzyńca Jabłowo Jabłowo Starogard<br />
Gdański<br />
1972-12-21 kościół parafialny p.w. Św. Katarzyny Klonówka Klonówka Starogard<br />
Gdański<br />
1962-08-06 kościół parafialny p.w. Św. Barbary Kokoszkowy Kokoszkowy Starogard<br />
Gdański<br />
1998-09-23 kościół parafialny p.w. NMP z budynkiem ubikacji Krąg Krąg Starogard<br />
Gdański<br />
1982-07-07 zespół pałacowo-parkowy (pałac,park) Nowa Wieś Rzecz<strong>na</strong> Nowa Wieś Starogard<br />
Rzecz<strong>na</strong><br />
Gdański<br />
1987-05-25 zespół dworsko-parkowy (dwór;park;dwa budynki gospodarcze <strong>na</strong> Owidz Owidz Starogard<br />
dziedzińcu folwarcznym i budynek mieszkalny przy dworze)<br />
Gdański<br />
2001-06-11 *** Owidz Owidz Starogard<br />
Gdański<br />
1988-02-15 zespół dworsko-parkowy (dwór;park) Rokocin 13 Rokocin Starogard<br />
Gdański<br />
1959-07-08 układ urbanistyczny Starego Miasta Starogardu Gdańskiego Starogard Gdański Starogard Starogard<br />
Gdański<br />
Gdański<br />
1962-08-06 kościół parafialny p.w. Św. Mateusza Starogard Gdański Starogard Starogard<br />
Gdański<br />
Gdański<br />
1983-03-30 zespół murów obronnych wraz z Basztą Młyńską, Basztą<br />
Starogard Gdański<br />
Starogard Starogard<br />
Narożną, basztą Bramy Gdańskiej<br />
Gdański<br />
Gdański<br />
1985-02-02 cmentarz żydowski ul Bohaterów Getta Starogard Starogard<br />
Gdański<br />
Gdański<br />
1985-07-04 sy<strong>na</strong>goga ul Rycerska 2 Starogard Starogard<br />
Gdański<br />
Gdański<br />
1987-11-27 dom ul Piłsudskiego ( d.Rybińskiego) 3 Starogard Starogard<br />
Gdański<br />
Gdański<br />
1994-10-17 zespół Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych wraz z<br />
Kocborowo Skarszewska<br />
Starogard Starogard<br />
wszystkimi obiektami oraz ogrodzeniem murowanym od południa i Kryza<strong>na</strong><br />
Gdański<br />
Gdański<br />
zielenią ozdobną ,cmentarzem przyszpitalnym; folwarkiem ;<br />
parkiem ; budynkami mieszkalnymi dla pracowników szpitala<br />
24<br />
2;<br />
4,<br />
6;<br />
8;<br />
10;<br />
12<br />
starogardzki<br />
starogardzki<br />
starogardzki<br />
starogardzki<br />
starogardzki<br />
starogardzki<br />
starogardzki<br />
starogardzki<br />
starogardzki<br />
starogardzki<br />
starogardzki<br />
starogardzki<br />
starogardzki<br />
starogardzki<br />
starogardzki<br />
starogardzki<br />
1611 1156 Wojewódzki Konserwator 1996-12-10 kamienica ul Rynek 16 Starogard Starogard starogardzki<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
Gdański<br />
Gdański<br />
1616 1158 Wojewódzki Konserwator 1996-12-17 zespół pałacowy ( pałac;budynek administracyjny; brama;budynek ul Ka<strong>na</strong>łowa 21 Starogard Starogard starogardzki
116<br />
nr rejestru<br />
zabytków<br />
województwa<br />
pomorskiego<br />
nr<br />
dawnego<br />
rejestru<br />
zabytków<br />
organ wpisujący do<br />
rejestru zabytków<br />
data wpisu<br />
do rejestru<br />
zabytków<br />
obiekt ul adres nr miejscowość gmi<strong>na</strong> powiat<br />
Zabytków w Gdańsku gospodarczy) Gdański Gdański<br />
1640 1174 Wojewódzki Konserwator 1997-08-07 kamienica ul Hallera 22 Starogard Starogard starogardzki<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
Gdański<br />
Gdański<br />
1668 1190 Wojewódzki Konserwator 1998-07-06 założenie przestrzenne Stada Ogierów wraz z budynkami ( 27 ul Mickiewicza 13 Starogard Starogard starogardzki<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
obiektów ): budynek administracyjny;.budynek mieszkalnydyrekcyjny;<br />
kanty<strong>na</strong>; budynki mieszkalne pracownicze (9<br />
obiektów); stajnie (4 obiekty);mała stajnia z powozownią; budynki<br />
gospodarcze w zespole domów pracowniczych ( 9 obiektów);<br />
stacja transformatorowa<br />
Gdański<br />
Gdański<br />
1744 1234 Wojewódzki Konserwator 2003-08-05 kościół parafialny p.w. Św. Katarzyny wraz z działką przykościelną ul Tczewska 1 Starogard Starogard starogardzki<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
Gdański<br />
Gdański<br />
1777 1232 Wojewódzki Konserwator 2002-08-08 kościół parafialny p.w. Św.Wojciecha Starogard Gdański Starogard Starogard starogardzki<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
Gdański<br />
Gdański<br />
1788 Wojewódzki Konserwator 2006-07-27 mleczarnia wraz z działką ul Norwida 4 Starogard Starogard starogardzki<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
Gdański<br />
Gdański<br />
861 745 Wojewódzki Konserwator 1977-04-25 zespół pałacowo-parkowy (pałac,park, spichlerz-chlewnia,<br />
Sucumin Sucumin Starogard starogardzki<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
gorzelnia, dwie stajnie; dom zarządcy)<br />
Gdański<br />
1185 1014 Wojewódzki Konserwator 1987-10-20 kościół parafialny p.w.Św.Ja<strong>na</strong> Chrzciciela Sumin Sumin Starogard starogardzki<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
Gdański<br />
740 619 Wojewódzki Konserwator 1972-12-21 zespół dworsko-parkowy/dwór,park/ Szpęgawsk Szpęgawsk Starogard starogardzki<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
Gdański<br />
1296 1073 Wojewódzki Konserwator 1989-12-28 zespół dworsko-parkowy (dwór,park) Cierzpice Cierzpice Gniew tczewski<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
114 84 Wojewódzki Konserwator 1959-07-30 układ urbanistyczny Starego Miasta Gniewu z terenem zamkowym Gniew Gniew Gniew tczewski<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
144 42 Wojewódzki Konserwator 1960-01-18 kamienica ul Plac Grunwaldzki 36 Gniew Gniew tczewski<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
327 249 Wojewódzki Konserwator 1962-09-11 kościół parafialny p.w. Św. Mikołaja ul Ks.Kursikowskiego 1 Gniew Gniew tczewski<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
506 340 Wojewódzki Konserwator 1971-02-20 zespół obwarowań miejskich ul Dolny Podmur i Górny Podmur Gniew Gniew tczewski<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
507 341 Wojewódzki Konserwator 1971-02-20 kamienica pl Plac Grunwaldzki 8 Gniew Gniew tczewski<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
508 342 Wojewódzki Konserwator 1971-02-20 kamienica pl Plac Grunwaldzki 9 Gniew Gniew tczewski<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
509 343 Wojewódzki Konserwator 1971-02-20 kamienica pl Plac Grunwaldzki 16 Gniew Gniew tczewski<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
510 344 Wojewódzki Konserwator 1971-02-20 kamienica pl Plac Grunwaldzki 26 Gniew Gniew tczewski<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
511 345 Wojewódzki Konserwator 1971-02-20 ratusz pl Plac Grunwaldzki 1 Gniew Gniew tczewski<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
628 493 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1972-08-24 rui<strong>na</strong> kamienicy pl Plac Grunwaldzki 7 Gniew Gniew tczewski
117<br />
nr rejestru<br />
zabytków<br />
województwa<br />
pomorskiego<br />
nr<br />
dawnego<br />
rejestru<br />
zabytków<br />
organ wpisujący do<br />
rejestru zabytków<br />
629 494 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
630 495 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
631 496 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
632 497 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
633 498 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
634 499 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
635 500 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
636 501 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
637 502 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
638 503 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
639 504 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
640 505 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
641 506 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
642 507 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
643 508 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
644 509 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
645 510 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
646 511 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
647 512 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
648 513 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
649 514 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
data wpisu<br />
do rejestru<br />
zabytków<br />
obiekt ul adres nr miejscowość gmi<strong>na</strong> powiat<br />
1972-08-24 kamienica pl Plac Grunwaldzki 10 Gniew Gniew tczewski<br />
1972-08-24 kamienica pl Plac Grunwaldzki 11 Gniew Gniew tczewski<br />
1972-08-24 kamienica pl Plac Grunwaldzki 12 Gniew Gniew tczewski<br />
1972-08-24 kamienica pl Plac Grunwaldzki 13 Gniew Gniew tczewski<br />
1972-08-24 kamienica pl Plac Grunwaldzki 14 Gniew Gniew tczewski<br />
1972-08-24 kamienica pl Plac Grunwaldzki 15 Gniew Gniew tczewski<br />
1972-08-24 kamienica pl Plac Grunwaldzki 17 Gniew Gniew tczewski<br />
1972-08-24 kamienica pl Plac Grunwaldzki 18 Gniew Gniew tczewski<br />
1972-08-24 kamienica pl Plac Grunwaldzki 20 Gniew Gniew tczewski<br />
1972-08-24 kamienica pl Plac Grunwaldzki 22 Gniew Gniew tczewski<br />
1972-08-24 kamienica pl Plac Grunwaldzki 28 Gniew Gniew tczewski<br />
1972-08-24 kamienica pl Plac Grunwaldzki 30 Gniew Gniew tczewski<br />
1972-08-24 kamienica pl Plac Grunwaldzki 32 Gniew Gniew tczewski<br />
1972-08-24 kamienica pl Plac Grunwaldzki 33 Gniew Gniew tczewski<br />
1972-08-24 kamienica pl Plac Grunwaldzki 34 Gniew Gniew tczewski<br />
1972-08-24 kamienica pl Plac Grunwaldzki 35 Gniew Gniew tczewski<br />
1972-08-24 kamienica pl Plac Grunwaldzki 39 Gniew Gniew tczewski<br />
1972-08-24 kamienica pl Plac Grunwaldzki 40 Gniew Gniew tczewski<br />
1972-08-24 kamienica pl Plac Grunwaldzki 41 Gniew Gniew tczewski<br />
1972-08-24 kamienica pl Plac Grunwaldzki 42 Gniew Gniew tczewski<br />
1972-08-24 kamienica pl Plac Grunwaldzki 44 Gniew Gniew tczewski
118<br />
nr rejestru<br />
zabytków<br />
województwa<br />
pomorskiego<br />
nr<br />
dawnego<br />
rejestru<br />
zabytków<br />
organ wpisujący do<br />
rejestru zabytków<br />
650 515 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
651 516 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
652 517 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
653 518 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
654 519 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
655 520 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1117 962 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1118 963 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1331 1092 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
782 663 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
780 661 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
781 662 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
326 248 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
872 756 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
11 181 Konserwator Poz<strong>na</strong>ński i<br />
Pomorski<br />
808 708 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
809 709 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1340 1087 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1293 1071 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1166 1000 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
data wpisu<br />
do rejestru<br />
zabytków<br />
obiekt ul adres nr miejscowość gmi<strong>na</strong> powiat<br />
1972-08-24 dom ul Sambora 4 Gniew Gniew tczewski<br />
1972-08-24 dom ul Sambora 5 Gniew Gniew tczewski<br />
1972-08-24 dom ul Sambora 6 Gniew Gniew tczewski<br />
1972-08-24 dom ul Sambora 7 Gniew Gniew tczewski<br />
1972-08-24 dom ul Sambora 8 Gniew Gniew tczewski<br />
1972-08-24 dom ul Sambora 9 Gniew Gniew tczewski<br />
1986-06-10 spichlerz ul Lotnicza 12 Gniew Gniew tczewski<br />
1986-06-10 spichlerz ul Lotnicza 13 Gniew Gniew tczewski<br />
1990-09-26 kamienica pl Plac Grunwaldzki 6 Gniew Gniew tczewski<br />
1973-10-27 dwór -tzw. Nowy Nicponia 55 Nicponia Gniew tczewski<br />
1973-10-27 zespół dworsko-parkowy ( dwór,park) ul Jakuba Hutten-Czapskiego 49 Opalenie Gniew tczewski<br />
1973-10-27 kościół parafialny p.w.Św.Apostołów Piotra i Pawła ul Kościel<strong>na</strong> 1 Opalenie Gniew tczewski<br />
1962-09-11 kościół parafialny p.w. Narodzenia NMP Piaseczno Piaseczno Gniew tczewski<br />
1977-04-25 wiatrak Piaseczno Piaseczno Gniew tczewski<br />
1936-07-13 zespół kościoła parafialnego p.w. Św.Ja<strong>na</strong> Chrzciciela z<br />
plebanią,organistówką, budynkiem gospodarczym wraz z murem i<br />
terenem przykościelnym<br />
Pieniążkowo Pieniążkowo Gniew tczewski<br />
1974-11-17 kościół parafialny p.w.Św.Michała Archanioła Tymawa 39 Tymawa Gniew tczewski<br />
1974-11-17 kościół parafialny p.w.Św.Ja<strong>na</strong> Chrzciciela Wielkie Walichnowy 32 Wielkie<br />
Gniew tczewski<br />
Walichnowy<br />
1990-12-29 zespół dworsko-parkowy(dwór-ob.sa<strong>na</strong>torium;park) Wielkie Wyręby Wielkie Wyręby Gniew tczewski<br />
1989-11-24 zespół parkowo-folwarczny ( park, budynek gospodarczy ;relikty<br />
budynków gospodarczych)<br />
1987-05-25 zespół kościoła p.w.Św.Jakuba Starszego Apostoła wraz z<br />
cmentarzem przykościelnym i kostnicą<br />
Bielsk Bielsk Morzeszczyn tczewski<br />
Dzierżążno Dzierżążno Morzeszczyn tczewski
119<br />
nr rejestru<br />
zabytków<br />
województwa<br />
pomorskiego<br />
nr<br />
dawnego<br />
rejestru<br />
zabytków<br />
organ wpisujący do<br />
rejestru zabytków<br />
1790 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
863 747 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1310 1091 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
807 707 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1751 1243 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
911 794 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1047 887 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1059 889 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1748 1241 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1807 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1814 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1817 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1821 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1800 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
810 710 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
505 339 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
data wpisu<br />
do rejestru<br />
zabytków<br />
obiekt ul adres nr miejscowość gmi<strong>na</strong> powiat<br />
2007-03-02 kościół parafialny p.w. św.Mikołaja wraz z cmentarzem w obrębie<br />
działki , kostnicą oraz odcinkami muru wzdłuż granicy zach.,płn (z<br />
bramą) i fragmentu wsch.<br />
Królów Las Królów Las Morzeszczyn tczewski<br />
1977-04-25 dwór Lipia Góra Lipia Góra Morzeszczyn tczewski<br />
1990-04-24 kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia NMP wraz z cmentarzem Nowa Cerkiew Nowa Cerkiew Morzeszczyn tczewski<br />
1974-11-17 kościół parafialny p.w.Św.Marci<strong>na</strong> i Małgorzaty Lignowy Szlacheckie ( d.<br />
Lignowy)<br />
Lignowy<br />
Szlacheckie<br />
Pelplin tczewski<br />
2004-12-14 cmentarz menonicki i ewangelicki wraz z murem, starodrzewem, Międzyłęż Międzyłęż Pelplin tczewski<br />
<strong>na</strong>grobkiem z 1807 r. oraz pozostałościami układu grobów<br />
1978-04-09 układ urbanistyczno-krajobrazowy miasta Pelpli<strong>na</strong> Pelplin Pelplin Pelplin tczewski<br />
1983-12-30 zespół kościoła filialnego p.w. Bożego Ciała wraz ze szpitalem i<br />
cmentarzem z ogrodzeniem<br />
pl Plac Mariacki 3 Pelplin Pelplin tczewski<br />
1984-07-11 zespół klasztoru cystersów ( Bazylika Katedral<strong>na</strong> p.w.<br />
ul Mestwi<strong>na</strong> 4, Pl.Mariacki 7,<br />
Pelplin Pelplin tczewski<br />
Wniebowzięcia NMP; klasztor ; kaplica p.w.św. Barbary; Wyższe Cystersów 1 i 4<br />
Semi<strong>na</strong>rium Duchowne : / budynek główny, kuchnia, skrzydło<br />
zachodnie / ; Collegium Marianum; wieża ustępowa; budynek<br />
bramny; mały młyn ;stajnia przy młynie)<br />
2004-09-21 zespół kanonii i sufraganii w Pelplinie położonych przy:1- ul. ul Kanonicka, Przystań<br />
1, Pelplin Pelplin tczewski<br />
Kanonickiej nr 1,2,3,4, i 5 ; 2-ul.Przystań Sobieskiego nr 1; 3-Placu Sobieskiego Pl.Mariacki 2,<br />
Mariackim nr 5 i 6 ; 4-Placu Mariackim nr 1 i 2 łącznie z budynkami<br />
3,<br />
gospodarczymi i tere<strong>na</strong>mi ogrodowymi oraz terenem ul.<br />
4,<br />
Kanonickiej w granicach oz<strong>na</strong>czonych <strong>na</strong> zał. graf.<br />
5<br />
2007-06-27 kamienica-siedziba wydawnictwa "Pielgrzym" pl Plac Grunwaldzki 9 Pelplin Pelplin tczewski<br />
2007-08-07 kamienica wraz z terenem , <strong>na</strong> którym jest posadowio<strong>na</strong> ul Mickiewicza 2a Pelplin Pelplin tczewski<br />
2007-10-22 kamienica wraz z dwiema oficy<strong>na</strong>mi i terenem, <strong>na</strong> którym jest ul Mickiewicza 2b Pelplin Pelplin tczewski<br />
posadowio<strong>na</strong><br />
2007-12-18 willa wraz z działką ul Mickiewicza 32 Pelplin Pelplin tczewski<br />
2007-01-10 1.kościół parafialny p.w.Św.Bartłomieja wraz z otaczającym go<br />
cmentarzem przykościelnym i zachowanym starodrzewem, kaplicą<br />
grobową rodziny Maniów oraz murem cmentarnym z bramą;<br />
2.plebania ; 3.organistówka -ob.kaplica przedpogrzebowa;<br />
4.otoczenie w/w zabytków wraz ze z<strong>na</strong>jdującym się <strong>na</strong> nim<br />
starodrzewem<br />
Rajkowy 56,<br />
66 i<br />
67<br />
Rajkowy Pelplin tczewski<br />
1974-11-17 wieża kościoła -relikt barokowego kościoła z 1761 r. Rudno Rudno Pelplin tczewski<br />
1971-02-20 kościół parafialny p.w.Niepokalanego Poczęcia NMP Wielki Garc Wielki Garc Pelplin tczewski
120<br />
nr rejestru<br />
zabytków<br />
województwa<br />
pomorskiego<br />
nr<br />
dawnego<br />
rejestru<br />
zabytków<br />
organ wpisujący do<br />
rejestru zabytków<br />
1165 1006 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1207 1032 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1144 994 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1145 995 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1075 923 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
324 246 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
811 711 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1169 1011 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1205 1027 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1740 1235 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
130 31 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
601 477 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1122 973 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1204 1026 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
147 93 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1194 1016 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1308 1088 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
109 18 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
112 81 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
143 41 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
563 430 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
data wpisu<br />
do rejestru<br />
zabytków<br />
obiekt ul adres nr miejscowość gmi<strong>na</strong> powiat<br />
1987-04-30 zespół dworsko-parkowy (dwór;park) Gorzędziej Gorzędziej Subkowy tczewski<br />
1988-02-15 kościół parafialny p.w.Św.Wojciecha wraz z cmentarzem<br />
Gorzędziej Gorzędziej Subkowy tczewski<br />
przykościelnym<br />
1987-03-03 zespół dworsko-parkowy (dwór ;kuźnia;gołębnik;park ) Mały Garc Mały Garc Subkowy tczewski<br />
1987-03-03 zespół dworsko-parkowy(dwór ;kuźnia, spichlerz;park) Radostowo Radostowo Subkowy tczewski<br />
1984-12-21 zespół dworsko-parkowy /dwór;dom mieszkalny;stodoła;2 budynki<br />
bramne;park/<br />
Rybaki Rybaki Subkowy tczewski<br />
1962-09-10 kościół parafialny p.w. Św.Stanisława Biskupa Męczennika z ul Kościel<strong>na</strong> Subkowy Subkowy tczewski<br />
cmentarzem, murem cmentarnym i kaplicą<br />
1974-11-17 dwór ul Zamkowa 2 ( d. Subkowy 89) Subkowy Subkowy tczewski<br />
1987-05-28 zespół dworsko-parkowy (dwór; dwa budynki gospodarcze;park) Subkowy 12<br />
0<br />
Subkowy Subkowy tczewski<br />
1988-02-15 zespół dworsko-parkowy z folwarkiem (dwór, budynek<br />
ul Cicha ( d. Subkowy 88) 8 Subkowy Subkowy tczewski<br />
gospodarczy przy dworze, budynek gospodarczy ze<br />
spichlerzykiem, park)<br />
2003-02-18 kościół filialny p.w. Św. Mikołaja wraz z otaczającym go terenem Dalwin 37 Dalwin Tczew tczewski<br />
d.cmentarza przykościelnego i grobowcem fundatorów kościoła<br />
1959-12-04 zespół zamkowy Plac Zamkowy Gniew Tczew tczewski<br />
1972-05-30 kościół parafialny p.w. Trójcy Św. Lubiszewo Lubiszewo Tczew tczewski<br />
1986-06-21 zagroda ( dom,stodoła, obora) Lubiszewo 8 Lubiszewo Tczew tczewski<br />
1988-02-15 zespół dworsko-parkowy (dwór, park) Łukocin Łukocin Tczew tczewski<br />
1960-01-18 kościół parafialny p.w. Macierzyństwa NMP z plebanią ul Pamięci Narodowej 23 Miłobądz Tczew tczewski<br />
1987-11-27 zespół dworsko-parkowy ( dwór, park) Stanisławie Stanisławie Tczew tczewski<br />
1990-04-24 zespół kościoła parafialnego p.w.Św. Andrzeja Boboli wraz z<br />
Swarożyn Swarożyn Tczew tczewski<br />
plebanią<br />
1959-07-12 park podworski Szczerbięcin Szczerbięcin Tczew tczewski<br />
1959-07-16 układ urbanistyczny Starego Miasta Tczewa Tczew Tczew Tczew tczewski<br />
1960-01-18 wiatrak ul Wojska Polskiego 18<br />
B<br />
Tczew Tczew tczewski<br />
1972-01-04 kościół parafialny p.w. Podwyższenia Krzyża Św. ul Kardy<strong>na</strong>ła Wyszyńskiego ( d.1 6 Tczew Tczew tczewski<br />
Maja 32)
121<br />
nr rejestru<br />
zabytków<br />
województwa<br />
pomorskiego<br />
nr<br />
dawnego<br />
rejestru<br />
zabytków<br />
organ wpisujący do<br />
rejestru zabytków<br />
564 431 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
565 433 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
566 434 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1129 970 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1486 1112 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1552 1126 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1553 1127 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1554 1132 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1644 1176 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1705 1210 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1189 1012 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
1620 1164 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Gdańsku<br />
data wpisu<br />
do rejestru<br />
zabytków<br />
obiekt ul adres nr miejscowość gmi<strong>na</strong> powiat<br />
1972-01-04 zespół klasztoru dominikańskiego / kościół filialny p.w.<br />
pl Plac Św. Grzegorza ( d. 1 Tczew Tczew tczewski<br />
Św.Stanisława Kostki, klasztor/<br />
Plac Komuny Paryskiej)<br />
1972-01-04 zespół obwarowań miejskich-fragmenty murów i baszty przy ul Podmur<strong>na</strong> Tczew Tczew tczewski<br />
ul.Podmurnej<br />
1972-01-04 dom ul Mickiewicza 17 Tczew Tczew tczewski<br />
1986-08-26 browar ul Zamkowa 2/3 Tczew Tczew tczewski<br />
1994-10-18 cmentarz żołnierzy austriackich wraz z obeliskiem i zielenią oraz Suchostrzygi Tczew Tczew tczewski<br />
szpalerem brzóz<br />
1995-07-04 dom Wojska Polskiego 15 Tczew Tczew tczewski<br />
1995-07-04 kamienica Wojska Polskiego 27 Tczew Tczew tczewski<br />
1995-07-11 willa Obrońców Westerplatte 10 Tczew Tczew tczewski<br />
1997-09-29 zespół Fabryki Wyrobów Metalowych- / budynek biurowoprodukcyjny<br />
, budynek produkcyjny; kotłownia; magazyn /-<br />
ob.siedziba Muzeum Wisły<br />
ul 30 Stycznia 4 Tczew Tczew tczewski<br />
2000-03-21 most drogowy- trzy środkowe przęsła (4,5,6) wraz z filarami (3,4,5) Tczew-Lisewo Tczew Tczew tczewski<br />
mostu drogowego w Tczewie-Lisewie<br />
1987-11-11 zespół dworsko-parkowy z kościołem parafialnym p.w. Matki<br />
Turze Turze Tczew tczewski<br />
Boskiej Nieustającej Pomocy (dwór, kościół, park)<br />
1997-02-17 zespół dworsko-parkowy /dwór,park/ Zajączkowo Tczewskie Zajączkowo Tczew tczewski<br />
Tczewskie
122<br />
nr rejestru<br />
zabytków<br />
województwa<br />
kujawskopomorskiego<br />
Dec.<br />
organ wpisujący do<br />
rejestru zabytków<br />
IE 2391 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Bydgoszczy<br />
386 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Bydgoszczy<br />
IE 2392 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Bydgoszczy<br />
KOK 5/50 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Bydgoszczy<br />
370 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Bydgoszczy<br />
438 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Bydgoszczy<br />
119/A Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Bydgoszczy<br />
A/323/1 Wojewódzki Konserwator<br />
Zabytków w Bydgoszczy<br />
data wpisu<br />
do rejestru<br />
zabytków<br />
obiekt ul adres nr miejscowość gmi<strong>na</strong> powiat<br />
1930 kościół św. Mateusza Nowe Nowe świecki<br />
1957 Zamek Nowe Nowe świecki<br />
1930 kościół franciszkanów Nowe Nowe świecki<br />
1936 kaplica św. Jerzego Nowe Nowe świecki<br />
1957 stare miasto Nowe Nowe świecki<br />
1960 mury obronne Nowe Nowe świecki<br />
1983 wiatrak „holender” Nowe Nowe świecki<br />
1992 cmentarz św. Mateusza Nowe Nowe świecki
123<br />
5.2. Stanowiska archeologiczne<br />
Na tere<strong>na</strong>ch będących w zarządzie Nadleśnictwa z<strong>na</strong>jdują się <strong>na</strong>stępujące obiekty<br />
archeologiczne wpisane do rejestru.<br />
Obręb Mestwinowo<br />
oddz. 2g - cmentarzysko płaskie z wczesnej epoki żelaza,<br />
oddz. 8j - cmentarzysko z wczesnej epoki żelaza,<br />
oddz. 44o - cmentarzysko płaskie z okresu wpływów rzymskich Dec.nr 242/Archeol.<br />
z 07.12. 1972 r.,<br />
oddz. 61a - cmentarzysko grobów skrzynkowych z wczesnej epoki żelaza,<br />
oddz. 93d/94c - cmentarzysko kurhanowe; chronologia nieokreślo<strong>na</strong> Dec. 280/Archeol.<br />
z 30.03.1977 r.,<br />
oddz. 105l - punkt osadnictwa z okresu wczesnośredniowiecznego,<br />
oddz. 112Aa - cmentarzysko płaskie z wczesnej epoki żelaza,<br />
Obręb Pelplin<br />
oddz. 2Ag - punkt osadnictwa z młodszej epoki kamiennej,<br />
oddz. 43i/36c,d - grodzisko z okresu wczesnośredniowiecznego Dec. nr 20/Archeol.<br />
z 03.09.1962 r.,<br />
oddz. 46d - osada otwarta z okresu wczesnośredniowiecznego,<br />
oddz. 107l,m - punkt osadnictwa (cmentarzysko) z wczesnej epoki żelaza,<br />
oddz. 115r - grodzisko (osada) z okresu wczesnośredniowiecznego Dec. nr 31/Archeol.<br />
z 05.12.1968 r.,<br />
oddz. 116w - osada otwarta; obiekt wielokulturowy,<br />
oddz. 126a - osada otwarta; obiekt wielokulturowy,<br />
oddz. 133d - osada otwarta; obiekt wielokulturowy,<br />
oddz. 139a - osada otwarta; obiekt wielokulturowy,<br />
oddz. 143r - otwarta, z okresu wczesnośredniowiecznego i średniowiecznego,<br />
oddz. 157i,h - grodzisko i osada przygrodowa z okresu wczesnośredniowiecznego Dec.<br />
nr.11/Archeol. z 5.12.1970 r., Dec. nr 24/Archeol. z 6.12.1972 r., Dec. nr<br />
307/Archeol. z 6.12.1976 r.,<br />
oddz. 158j,k,l - osady otwarte wielokulturowe,<br />
oddz. 168i - punkt osadnictwa z okresu wczesnej epoki żelaza,<br />
oddz. 192a - punkt osadnictwa, z młodszej epoki kamiennej,<br />
oddz. 199g w sąsiedztwie - cmentarzysko grobów skrzynkowych, z wczesnej epoki<br />
żelaza.<br />
Obręb Starogard<br />
oddz. 1p - grodzisko z okresu wczesnego średniowiecza Dec. nr 27/Archeol.<br />
z 26.11.1963 r.,<br />
oddz. 29f,g - grodzisko okresu wczesnego średniowiecza Dec. nr 57/Archeol.<br />
z 29.11.1969 r.,<br />
oddz 90 A - punkt osadnictwa;obiekt wielkokulturowy,<br />
oddz. 95a, 90h - cmentarzysko grobów skrzynkowych, z wczesnej epoki żelaza,<br />
oddz. 95g - punkt osadnictwa pradziejowego; obiekt wielokulturowy,<br />
oddz. 150a - grodzisko i osada przygrodowa z wczesnego średniowiecza i neolitu Dec. nr<br />
26/Archeol. z 26.11.1968r., Dec. nr 173/Archeol. z 22.11.1971r.,<br />
oddz. 163g - grodzisko z okresu wczesnośredniowiecznego Dec. nr 25/Archeol.<br />
z 25.11.1968r.,
124<br />
Większość z wymienionych obiektów nie posiada decyzji o wpisaniu do rejestru<br />
zabytków. Są to obiekty płaskie, nie wyróżniające się w krajobrazie. Tereny <strong>na</strong> których<br />
występują mogą być przez<strong>na</strong>czone <strong>na</strong> różne formy użytkowania, ale po uprzednim zbadaniu<br />
przez archeologów. Lokalizację zabytków archeologicznych przeniesiono z mapy 1:25000<br />
opracowanej przez Muzeum Archeologiczne w Gdańsku. W wyszczególnionych<br />
wyłączeniach występują one <strong>na</strong> mniejszej bądź większej ich części, nielicznie tylko obejmują<br />
całe ich powierzchnie.<br />
5.3. Parki wiejskie<br />
W oddziale 72 i 250 obrębu Pelplin z<strong>na</strong>jdują się parki, z których pierwszy jest<br />
w spisie parków zabytkowych województwa (jeszcze nie wpisany do rejestru zabytków).<br />
Występują w nich <strong>na</strong>stępujące gatunki: dąb, lipa, brzoza, grab, jesion, świerk, sos<strong>na</strong>,<br />
kasztanowiec, klon w wieku 60 – 95 lat, z pomnikami przyrody: lipą 180 lat uszkodzoną<br />
przez wiatr i dębem 400 lat. Założenie tych parków wiąże się z osadzonymi tu ongiś<br />
zabudowaniami dworskimi stanowiącymi obecnie siedzibę leśnictwa i pracowników<br />
administracji.<br />
Parki wiejskie wpisane do rejestru zabytków:<br />
Gmi<strong>na</strong> Gniew<br />
wieś Cierzpice - 2.00 ha - pocz. XX w. - dzierżawa AWRSP<br />
wieś Opalenie - 3,10 ha - XVIII/XIX w. - Bałtycki Uniw. Ludowy<br />
wieś Wielkie Wyręby - 6,10 ha - 2 poł. XIX w. - Sa<strong>na</strong>torium<br />
Gmi<strong>na</strong> Lubichowo<br />
wieś Szteklin - 0.85 ha - XIX w. - prywatny<br />
Gmi<strong>na</strong> Morzeszczyn<br />
wieś Bielsk - 10,70 ha - XIX w. - prywatny<br />
wieś Lipia Góra - 1,20 ha - XIX w. - prywatny<br />
Gmi<strong>na</strong> Skarszewy<br />
wieś Bączek - 2,70 ha - XIX w. - prywatny<br />
wieś Bolesławowo - 6,50 ha - XIX w. - Zespół Szkół<br />
wieś Zapowiednik - pocz. XX w. - „Mo<strong>na</strong>r”<br />
Gmi<strong>na</strong> Stara Kiszewa<br />
wieś Czerniki - 3,50 ha - XIX w. - prywatny<br />
Gmi<strong>na</strong> Starogard Gdański<br />
wieś Mysinek - 3,60 ha - XIX w. - prywatny<br />
wieś Nowa Wieś Rrzecz<strong>na</strong> - 4,30 ha - XIX w. - dzierżawa AWRSP<br />
wieś Owidz - 2,70 ha - XVIII/XIX w. - Szkoła Rolnicza<br />
wieś Rokocin - 4,20 ha - XIX w. - Państw. Dom Pomocy Społ.<br />
wieś Szpęgawsk - 19,60 ha - XIX w. - Państw. Dom Pomocy Społ.<br />
wieś Sucumin - 3,00 ha - XIX w. - Zakłady Mięsne Gdańsk<br />
Gmi<strong>na</strong> Subkowy<br />
wieś Gorzędziej - 4,00 ha - XIX w. - dzierżawa AWRSP<br />
wieś Mały Garc - 5,60 ha - XIX w. - prywatny<br />
wieś Radostowo - 8,20 ha - XIX w. - prywatny<br />
wieś Rybaki - 2,80 ha - XIX w. - prywatny<br />
wieś Subkowy nr 88 - 3,00 ha - XIX w. - Gmi<strong>na</strong><br />
wieś Subkowy nr 89 - 2,30 ha - XIX w. - Szkoła<br />
wieś Subkowy nr 120 - 2,60 ha - XIXw. - prywatny<br />
Gmi<strong>na</strong> Tczew<br />
wieś Łukocin - 6,60 ha - XIX w. - Rol. Spółdz. Prod. Usług.<br />
wieś Stanisławie - 5,80 ha - XVIII/XIX w. - Państw. Dom Opieki Społ.
125<br />
wieś Szczerbięcin - 4,60 ha - XVIII/XIX w. - prywatny<br />
wieś Turze - 6,30 ha – XIX w. - Szkoła<br />
wieś Zajączkowo - 3,50 ha - k. XVIII w. - Wspólnota mieszk.<br />
Wspomnieć <strong>na</strong>leży o parkach w Pelplinie (8,30ha) i Starogardzie Gdańskim (przy<br />
Szpitalu w Kocborowie oraz przy Państwowym Stadzie Ogierów)<br />
Zabytkowe parki wiejskie nie wpisane do rejestru zabytków<br />
Gmi<strong>na</strong> Liniewo<br />
wieś Garczyn - 3,00 ha - poł. XIX w. - Zakład Rolny Orle<br />
wieś Stary Wiec - 1,30 ha - poł. XIX w. - PGR Głodowo<br />
Gmi<strong>na</strong> Morzeszczyn<br />
wieś Borkowo - 8,10 ha – XVIII w. - KPGR Kociewie<br />
wieś Nowa Cerkiew - Hasowie - 1,50 ha - 2 poł. XIX w. - Urząd Gminy<br />
Gmi<strong>na</strong> Pelplin<br />
wieś Józefowo - 5,00 ha - pocz. XX w. - RSP Rajkowy<br />
wieś Or<strong>na</strong>sowo - 1,60 ha - pocz. XX w. - UNIMOR Gdańsk<br />
wieś Ropuchy - 10,00 ha - XIX w. - Nadleśnictwo Starogard<br />
wieś Wola Pelplińska - 3,00 ha - XIX w. - Urząd Miasta i Gminy<br />
Gmi<strong>na</strong> Skarszewy<br />
wieś Mirowo - 5,20 ha – XIX w. - Szkoła<br />
Gmi<strong>na</strong> Smętowo Graniczne<br />
wieś Smętówko - 3,50 ha - XIX w. - Urząd Gminy<br />
Gmi<strong>na</strong> Starogard Gdański<br />
wieś Jabłowo - 10,50 ha - XIX w. - AWRSP dzierżawa<br />
wieś Klonówka - 7,80 ha - XIX w. - AWRSP dzierżawa<br />
wieś Krąg - 3,00 ha - XVIII,XX w. - Szkoła Podstaw.<br />
wieś Sumin - 3,60 ha - XIX w. - Szkoła Podstaw.<br />
Gmi<strong>na</strong> Tczew<br />
wieś Boroszewko - 4,30 ha - poł. XIX w. - Zakład Rolny Małżewko<br />
wieś Gniszewo - 3,40 ha - XVIII/XIX w. - Szkoła Zbiorcza<br />
wieś Małżewko - 1,80 ha - XIX w. - AWRSP<br />
wieś Mieścin - 3,50 ha - poł.XIX w. - AWRSP<br />
wieś Swarożyn - 1,50 ha - XIX w - AWRSP<br />
wieś Waćmierek - 5,60 ha - XIX/XX w. - AWRSP<br />
Na terenie Obrębu Pelplin, w oddz. 250 (siedziba dawnego Nadleśnictwa Dębowo)<br />
z<strong>na</strong>jduje się niewielki park założony <strong>na</strong> początku XX w., <strong>na</strong>tomiast wyszczególniony w tym<br />
wykazie to park w oddz.72.<br />
Przedstawione zabytki oraz parki przyjęto z zasobów Państwowej Służby <strong>Ochrony</strong><br />
Zabytków – Oddział Wojewódzki w Gdańsku.
126<br />
5.4. Miejsca pamięci<br />
Na tere<strong>na</strong>ch będących w zarządzie Nadleśnictwa jest tych miejsc dość dużo i wiążą<br />
się one w zasadzie z wydarzeniami II wojny światowej. Są to pomniki i groby upamiętniające<br />
ofiary, jakie poniosła ludność miejscowa, a także innych <strong>na</strong>rodowości w <strong>lata</strong>ch 1939 – 1945.<br />
A oto ich lokalizacja:<br />
Obręb Mestwinowo<br />
oddz. 15c, d - Groby masowe z czasów ostatniej wojny<br />
oddz. 47b - Grób masowy z czasów ostatniej wojny z pomnikiem<br />
oddz. 58g<br />
oddz. 190c<br />
Obręb Pelplin<br />
oddz. 115o<br />
- Grób masowy z czasów ostatniej wojny z pomnikiem<br />
- Grób posła <strong>na</strong> Sejm II RP Piotra Szturmowskiego zamordowanego<br />
14.09.1939<br />
- Obelisk upamiętniający pomordowanych w 1941 – 1942 jeńców radzieckich<br />
– około 200 osób<br />
oddz. 250k - Pomnik upamiętniający zamordowanych w lesie Szpęgawskim leśników –<br />
Nadleśniczego Czechowskiego i sekretarza Kijka.<br />
Obręb Starogard<br />
oddz. 22c - Kamień z <strong>na</strong>pisem POLEGŁYM CZEŚĆ 1945 r. Zginęli w wypadku<br />
wjeżdżając <strong>na</strong> minę.<br />
oddz. 125a - Grób masowy 39 z okresu ostatnej wojny<br />
oddz. 125h (obok) - <strong>na</strong> obcym gruncie tablica ku upamiętnieniu zamordowanych 10 osób<br />
oddz. 138a - 32 groby masowe z czasów ostatniej wojny<br />
oddz. 171w - Groby masowe 34 – 37 z czasów ostatniej wojny<br />
oddz. 172n - Grób masowy 33 z czasów ostatniej wojny<br />
oddz. 185b - Grób masowy 38 z czasów ostatniej wojny<br />
oddz. 245b - Grób masowy 49 z czasów ostatniej wojny<br />
Rysunek 33. Grób posła <strong>na</strong> Sejm II RP Piotra Szturmowskiego (l-ctwo Orle oddz. 190c)
127<br />
Nie wiadomo dokładnie ile istnień ludzkich kryją w sobie wymienione groby<br />
masowe. W lesie Szpęgawskim określa się liczbę 5 – 7 tysięcy (J. Milewski – Przewodnik<br />
z 1984 r.), w lesie pod Skarszewami nie ustalono. Wymieniony wyżej autor podaje, że ze<br />
Skarszew i okolic wymordowano łącznie 1800 – 2000 osób. W roku 1944 (jesienią), usiłując<br />
zatrzeć ślady zbrodni, spalono zwłoki z 31 grobów w lasach Szpęgawskich. Po wojnie groby<br />
uporządkowano, a w 1954 r. postawiono pomnik ku czci ofiar ludobójstwa.<br />
Inne wydarzenia, odleglejsze w czasie, które miały dla tych terenów ogromne<br />
z<strong>na</strong>czenie (wojny z Krzyżakami, szwedzkie, <strong>na</strong>poleońskie, I woj<strong>na</strong> światowa, pożary, zarazy)<br />
przesunęły się <strong>na</strong> plan dalszy i gdyby nie zostały opisane uległyby zapomnieniu.<br />
Przypomnieć tu moż<strong>na</strong> konflikt o zachowanie przywilejów między Gdańskiem a Stefanem<br />
Batorym, który zakończył się bitwą stoczoną 17 kwietnia 1577 r. <strong>na</strong>d jeziorem Lubiszewskim<br />
pod Tczewem (dzisiejsze jezioro Rokitki). Gdańszczanie ponieśli zupełną klęskę<br />
pozostawiając <strong>na</strong> polu walki kilka tysięcy zabitych. Podczas działań wojennych przyjęte jest<br />
grzebanie zmarłych w mogiłach zbiorowych, ale jest <strong>na</strong> tym terenie zbiorowa mogiła nieco<br />
in<strong>na</strong>, bowiem w czasie wojen szwedzkich w jednym ze starć 20 stycznia 1657 r. wojska<br />
Stefa<strong>na</strong> Czarnieckiego zepchnęły jazdę szwedzką <strong>na</strong> jezioro Godziszewskie, w którym<br />
wskutek załamania lodu utonęło 1800 wojowników.<br />
Spotyka się także <strong>na</strong> tere<strong>na</strong>ch leśnych miejsca pamięci związane z tragicznymi<br />
wydarzeniami dotyczącymi pojedynczych osób, a także niekiedy upamiętniające dawnych<br />
właścicieli, którzy odeszli śmiercią <strong>na</strong>turalną. Z<strong>na</strong>jdują się one w <strong>na</strong>stępujących<br />
pododdziałach:<br />
Obręb Mestwinowo<br />
oddz. 15m - Pomnik upamiętniający zamordowanego taksówkarza Czesława<br />
Kołądkiewicza,<br />
oddz. 134a - Grób niez<strong>na</strong>nego żołnierza z czasów ostatniej wojny,<br />
oddz. 184b - Grób zamordowanych żydówek z czasów ostatniej wojny;<br />
Obręb Pelplin<br />
oddz. 7c - Grób niez<strong>na</strong>nego żołnierza z czasów ostatniej wojny,<br />
oddz. 182j - Kapliczka tzw.”Bożamęka”, symbol wiary i polskości tych ziem – często <strong>na</strong><br />
tych tere<strong>na</strong>ch spotykane,<br />
oddz. 285b - Pomnik murowany poświęcony pamięci zasłużonego dla sprawy regulacji<br />
Wisły – Gotlieb Schmid 1800 – 1880;<br />
Obręb Starogard<br />
oddz. 192b - Grób niez<strong>na</strong>nej osoby z czasów ostatniej wojny,<br />
oddz. 250p - Głaz pamiątkowy – August Grams – 1859 – 1926.<br />
W lasach Nadleśnictwa z<strong>na</strong>jdują się nieczynne od lat cmentarze, przeważnie<br />
zapomniane, zarośnięte, często zniszczone: w obrębie Mestwinowo oddz.3b (0,20 ha), 201l<br />
(w rezerwacie); w obrębie Pelplin oddz. 5f (ślady trzech grobów), 115o, 115p (0,16 ha),<br />
119c, 119g, 143f, 159c, 193f; w obrębie Starogard oddz. 135m (0,84 ha), 212d, 243g (0,23<br />
ha), 262dx (0,17 ha).
128<br />
6. ZAGROŻENIA I PRZEKSZTAŁCENIA ŚRODOWISKA<br />
PRZYRODNICZEGO<br />
Zespół czynników biotycznych i abiotycznych ujemnie oddziaływuje <strong>na</strong> lasy<br />
Nadleśnictwa Starogard. Za <strong>na</strong>jważniejsze zagrożenie lasów uz<strong>na</strong>ć <strong>na</strong>leży ujemne<br />
oddziaływanie emisji przemysłowych, obniżenie poziomu wód gruntowych, szkody<br />
powodowane przez czynniki atmosferyczne, rozwój szkodliwych owadów leśnych i chorób<br />
grzybowych drzew.<br />
Celem działań winno być zminimalizowanie lub wyeliminowanie przyczyn zagrożeń.<br />
6.1. Formy przekształcenia ekosystemów leśnych<br />
6.1.1. Borowacenie<br />
Jest to forma degradacji siedliska. Określa się je dla borów mieszanych, lasów<br />
mieszanych i lasów. Wyróżnia się <strong>na</strong>stępujące stopnie borowacenia:<br />
słabe – jeżeli udział sosny lub świerka w składzie gatunkowym drzewostanu wynosi:<br />
o po<strong>na</strong>d 80 % <strong>na</strong> siedliskach borów mieszanych,<br />
o 50 – 80 % <strong>na</strong> siedliskach lasów mieszanych,<br />
o 10 – 30 % <strong>na</strong> siedliskach lasowych;<br />
średnie – jeżeli udział sosny lub świerka wynosi:<br />
o po<strong>na</strong>d 80 % <strong>na</strong> siedliskach lasów mieszanych,<br />
o 30 - 60 % <strong>na</strong> siedliskach lasowych;<br />
mocne – jeżeli udział sosny lub świerka w składzie gatunkowym drzewostanu wynosi<br />
po<strong>na</strong>d 60 % <strong>na</strong> siedliskach lasowych.<br />
Tabela 21. (Wzór nr 22) Zestawienie powierzchni [ha] według form degradacji – borowacenie<br />
Powierzchnia [ha]<br />
Obręb, Stopień<br />
Wiek<br />
<strong>na</strong>dleśnictwo borowacenia<br />
Ogółem<br />
Ogółem<br />
80 lat<br />
[%]<br />
Obręb brak 544,86 528,05 481,86 1554,77 28,2<br />
Mestwinowo słabe 677,95 779,66 574,55 2032,16 36,9<br />
średnie 351,58 500,58 408,87 1261,03 22,9<br />
mocne 74,52 297,39 287,86 659,77 12,0<br />
Obręb Pelplin brak 541,11 438,23 256,98 1236,32 15,4<br />
słabe 650,87 1433,97 787,06 2871,90 35,7<br />
średnie 390,46 1360,34 1016,95 2767,75 34,4<br />
mocne 73,29 520,35 584,37 1178,01 14,6<br />
Obręb Starogard brak 509,52 411,79 174,13 1095,44 17,3<br />
słabe 739,02 987,38 362,22 2088,62 32,9<br />
średnie 296,15 964,48 734,22 1994,85 31,4<br />
mocne 67,92 579,72 520,26 1167,90 18,4<br />
Nadleśnictwo brak 1595,49 1378,07 912,97 3886,53 19,5<br />
słabe 2067,84 3201,01 1723,83 6992,68 35,1<br />
średnie 1038,19 2825,40 2160,04 6023,63 30,3<br />
mocne 215,73 1397,46 1392,49 3005,68 15,1
129<br />
W lasach tutejszych borowacenie występuje dość powszechnie i jest <strong>na</strong>stępstwem<br />
stosowanych w przeszłości sposobów zagospodarowania (rębnie zupełne i od<strong>na</strong>wianie<br />
gatunkami iglastymi), a także zalesienia gruntów porolnych głównie sosną. Należy jed<strong>na</strong>k<br />
w tym miejscu oddać sprawiedliwość, bowiem Nadleśnictwo od dłuższego już czasu<br />
stopniowo przebudowuje drzewostany dostosowując ich składy gatunkowe do<br />
przewidzianych w typach gospodarczych.<br />
6.1.2. Monotypizacja<br />
Monotypizacja polega <strong>na</strong> ujednoliceniu gatunkowym i wiekowym drzewostanu,<br />
uproszczeniu struktury warstwowej oraz niez<strong>na</strong>cznym zubożeniu gatunkowym zbiorowisk.<br />
Główną przyczyną monotypizacji jest zrębowy sposób zagospodarowania lasu, od<strong>na</strong>wianego<br />
sztucznie lub z częściowym wykorzystaniem odnowienia <strong>na</strong>turalnego.<br />
W Nadleśnictwie Starogard drzewostany z przejawami monotypizacji to zbiorowiska<br />
głównie monokultur sosnowych występujące <strong>na</strong> terenie całego Nadleśnictwa.<br />
Zestawienia takie wykonuje się dla kompleksów powyżej 200 ha z uwzględnieniem<br />
grup wiekowych drzewostanów (od 1 – 40 lat, od 41 – 80 lat oraz powyżej 80 lat), oraz<br />
podziału drzewostanów <strong>na</strong>: sosnowe + świerkowe i pozostałe. Monotypizację wyróżnia się w<br />
tym przypadku, gdy drzewostany jednogatunkowe lub jednowiekowe występują w zasadzie<br />
<strong>na</strong> zwartych powierzchniach (ok. 100 ha).<br />
Wyróżniamy:<br />
monotypizację częściową, gdy:<br />
o udział drzewostanów jednego gatunku i jednej (20-letniej) klasy wieku wynosi<br />
50-80%<br />
o udział jednej klasy wieku drzewostanów różnych gatunków w jednej klasie<br />
wieku przekracza 80%<br />
monotypizację pełną, gdy udział drzewostanów jednego gatunku i jednej klasy wieku<br />
wynosi po<strong>na</strong>d 80%<br />
Na terenie Nadleśnictwa brak odpowiadających tym kryteriom fragmentów lasów.<br />
W obrębie leśnym Starogard istnieją kompleksy, które w poprzednim <strong>Program</strong>ie <strong>Ochrony</strong><br />
<strong>Przyrody</strong> zostały zakwalifikowane do monotypizacji częściowej. Na podstawie a<strong>na</strong>lizy GIS,<br />
w tej rewizji nie zaliczają się do obszarów objętych monotypizacją.<br />
6.1.3. Neofityzacja<br />
Neofityzacja czyli wnikanie lub wprowadzanie gatunków obcego pochodzenia do<br />
składu gatunkowego drzewostanów jest formą degeneracji, która występuje w Nadleśnictwie<br />
Starogard <strong>na</strong> niez<strong>na</strong>cznej powierzchni. Głównie jako drzewostany z gatunkami obcymi<br />
w składzie (dąb czerwony, daglezja, akacja, topola). Najwięcej jest takich drzewostanów w<br />
obrębie Pelplin, potem w obrębie Starogard i Mestwinowo. Spotyka się dość często gatunki<br />
obcego pochodzenia w drzewosta<strong>na</strong>ch w formie niewielkiej domieszki, a także sporadycznie<br />
w podsadzeniach. Rzadko występują w podszytach. W uzupełnieniu dodać <strong>na</strong>leży, że<br />
niektóre z nich w tutejszych warunkach od<strong>na</strong>wiają się np. akacja, czeremcha amerykańska.
130<br />
6.1.4. Formy aktualnego stanu siedliska<br />
Ocenę aktualnego stanu siedlisk oparto o opracowania glebowo-siedliskowe<br />
sporządzone przez Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Gdyni.<br />
Tabela 22. (Wzór nr 21) Zestawienie powierzchni [ha] według grup typów siedliskowych lasu, stanu<br />
siedliska i grup wiekowych<br />
Powierzchnia/ miąższość<br />
Obręb, <strong>na</strong>dleśnictwo Grupa siedlisk Forma stanu siedliska<br />
Wiek<br />
Ogółem<br />
Ogółem<br />
80 lat<br />
[%]<br />
1 2 3 4 5 6 7 8<br />
Obręb Mestwinowo bory <strong>na</strong>turalne 10,97 18,41 29,38 0,5<br />
1641 2897 4538 0,3<br />
zniekształcone 4,63 3,00 7,63 0,1<br />
809 934 1743 0,1<br />
zdegradowane<br />
silnie zdegradowane<br />
bory <strong>na</strong>turalne 203,69 208,24 405,86 817,79 14,8<br />
mieszane 26629 61198 128242 216069 14,4<br />
zniekształcone 90,57 121,78 17,77 230,12 4,2<br />
16344 37419 5041 58804 3,9<br />
zdegradowane<br />
silnie zdegradowane<br />
lasy mieszane <strong>na</strong>turalne 174,18 126,93 275,94 577,05 10,5<br />
16735 40696 95618 153049 10,2<br />
zniekształcone 438,78 590,46 104,00 1133,24 20,6<br />
69803 182718 37829 290350 19,4<br />
zdegradowane 0,74 0,74<br />
152 152<br />
silnie zdegradowane<br />
lasy <strong>na</strong>turalne 274,43 376,72 623,30 1274,45 23,1<br />
27598 111894 218849 358341 23,9<br />
zniekształcone 405,37 596,91 324,17 1326,45 24,1<br />
53247 204858 133873 391978 26,2<br />
zdegradowane<br />
silnie zdegradowane<br />
ogółem <strong>na</strong>turalne 702,73 788,53 1307,20 2798,46 50,8<br />
76654 232575 443514 752743 50,3<br />
zniekształcone 945,44 1317,15 445,94 2708,53 49,2<br />
140207 427336 176743 744285 49,7<br />
zdegradowane 0,74 0,74<br />
152 152<br />
silnie zdegradowane<br />
Obręb Pelplin bory <strong>na</strong>turalne 0,53 0,53<br />
zniekształcone 7,42 7,42 0,1<br />
1249 1249 0,1<br />
zdegradowane<br />
silnie zdegradowane<br />
bory <strong>na</strong>turalne 125,40 165,12 199,86 490,38 6,1<br />
mieszane 14259 53573 73429 141260 5,7<br />
zniekształcone 94,13 262,57 18,94 375,64 4,7<br />
16767 70405 7432 94604 3,8<br />
zdegradowane 0,89 0,89<br />
106 106<br />
silnie zdegradowane<br />
lasy mieszane <strong>na</strong>turalne 300,31 830,57 1211,14 2342,02 29,1<br />
40249 297844 477518 815611 33,2<br />
zniekształcone 418,75 1267,18 129,69 1815,62 22,5<br />
76787 385751 47784 510322 20,7
131<br />
Powierzchnia/ miąższość<br />
Obręb, <strong>na</strong>dleśnictwo Grupa siedlisk Forma stanu siedliska<br />
Wiek<br />
Ogółem<br />
Ogółem<br />
80 lat<br />
[%]<br />
1 2 3 4 5 6 7 8<br />
zdegradowane<br />
silnie zdegradowane<br />
lasy <strong>na</strong>turalne 322,67 402,46 560,49 1285,62 16,0<br />
41495 123803 203437 368735 15,0<br />
zniekształcone 303,55 711,81 508,14 1523,50 18,9<br />
45195 234836 201711 481742 19,6<br />
zdegradowane<br />
silnie zdegradowane<br />
ogółem <strong>na</strong>turalne 819,16 1509,49 1988,59 4317,24 53,6<br />
106374 504479 760369 1371221 55,7<br />
zniekształcone 835,68 2243,40 656,77 3735,85 46,4<br />
140186 691516 256927 1088630 44,3<br />
zdegradowane 0,89 0,89<br />
106 106<br />
silnie zdegradowane<br />
Obręb Starogard bory <strong>na</strong>turalne 4,05 14,24 1,24 19,53 0,3<br />
479 2896 372 3748 0,2<br />
zniekształcone<br />
zdegradowane<br />
silnie zdegradowane<br />
bory <strong>na</strong>turalne 72,72 164,55 138,29 375,56 5,9<br />
mieszane 7394 54971 46260 108625 5,8<br />
zniekształcone 101,71 238,13 11,59 351,43 5,5<br />
20010 77895 2669 100575 5,3<br />
zdegradowane<br />
silnie zdegradowane<br />
lasy mieszane <strong>na</strong>turalne 398,94 539,92 648,75 1587,61 25,0<br />
46627 196505 221964 465097 24,6<br />
zniekształcone 363,34 941,97 44,43 1349,74 21,3<br />
64163 306890 14040 385093 20,4<br />
zdegradowane<br />
silnie zdegradowane<br />
lasy <strong>na</strong>turalne 302,45 176,05 411,63 890,13 14,0<br />
26369 64575 168051 258995 13,7<br />
zniekształcone 288,33 758,28 489,82 1536,43 24,2<br />
39517 271164 202444 513124 27,2<br />
zdegradowane 0,95 0,95<br />
48 48<br />
silnie zdegradowane 0,32 0,32<br />
ogółem <strong>na</strong>turalne 836,87 1004,99 1244,99 3086,85 48,6<br />
87944 350469 450947 889361 47,1<br />
zniekształcone 774,47 1938,38 545,84 3258,69 51,3<br />
124457 655948 219153 999558 52,9<br />
zdegradowane 0,95 0,95<br />
48 48<br />
silnie zdegradowane 0,32 0,32<br />
Nadleśnictwo bory <strong>na</strong>turalne 15,55 32,65 1,24 49,44 0,2<br />
Starogard 2120 5793 372 8285 0,1<br />
zniekształcone 12,05 3,00 0,00 15,05 0,1<br />
2058 934 0 2992 0,1<br />
zdegradowane<br />
silnie zdegradowane
132<br />
Powierzchnia/ miąższość<br />
Obręb, <strong>na</strong>dleśnictwo Grupa siedlisk Forma stanu siedliska<br />
Wiek<br />
Ogółem<br />
Ogółem<br />
80 lat<br />
[%]<br />
1 2 3 4 5 6 7 8<br />
bory <strong>na</strong>turalne 401,81 537,91 744,01 1683,73 8,5<br />
mieszane 48282 169742 247930 465955 8,0<br />
zniekształcone 286,41 622,48 48,30 957,19 4,8<br />
53121 185719 15142 253983 4,3<br />
zdegradowane 0,89 0,89<br />
106 106<br />
silnie zdegradowane<br />
lasy mieszane <strong>na</strong>turalne 873,43 1497,42 2135,83 4506,68 22,6<br />
103611 535045 795101 1433757 24,5<br />
zniekształcone 1220,87 2799,61 278,12 4298,60 21,6<br />
210753 875359 99652 1185764 20,3<br />
zdegradowane 0,74 0,74<br />
152 152<br />
silnie zdegradowane<br />
lasy <strong>na</strong>turalne 899,55 955,23 1595,42 3450,20 17,3<br />
95463 300272 590337 986071 16,9<br />
zniekształcone 997,25 2067,00 1322,13 4386,38 22,0<br />
137959 710857 538028 1386844 23,7<br />
zdegradowane 0,95 0,95<br />
48 48<br />
silnie zdegradowane 0,32 0,32<br />
ogółem <strong>na</strong>turalne 2358,76 3303,01 4540,78 10202,55 51,2<br />
270972 1087523 1654830 3013325 51,5<br />
zniekształcone 2555,59 5498,93 1648,55 9703,07 48,7<br />
404850 1774800 652823 2832473 48,5<br />
zdegradowane 2,58 2,58<br />
305 305<br />
silnie zdegradowane 0,32 0,32<br />
Zniekształcenie siedlisk borowych (Bśw, BMśw) oz<strong>na</strong>cza obniżenie aktualnego stanu<br />
siedliska o mniej niż jedną jednostkę taksonomiczną (BMśwz = Bśw/BMśw), <strong>na</strong>tomiast dla<br />
siedlisk lasowych (LMśw, Lśw) oz<strong>na</strong>cza obniżenie aktualnego stanu siedliska o jedną<br />
jednostkę taksonomiczną (LMśwz = BMśw).<br />
Degradacja siedlisk borowych (Bśw, BMśw) oz<strong>na</strong>cza obniżenie aktualnego stanu<br />
siedliska o jedną jednostkę taksonomiczną, <strong>na</strong>tomiast siedlisk lasowych (LMśw, Lśw) o dwie<br />
jednostki taksonomiczne.<br />
Szczegółowe dane o aktualnym stanie siedlisk Nadleśnictwa podane są w tabeli 21,<br />
z której wynika, że siedliska <strong>na</strong>turalne w niewielkim stopniu przeważają <strong>na</strong>d siedliskami<br />
zniekształconymi. Tylko <strong>na</strong> obrębie Pelplin przeważają siedliska zniekształcone. Duża<br />
powierzchnia siedlisk zniekształconych spowodowa<strong>na</strong> jest zaliczeniem wszystkich siedlisk<br />
porolnych do siedlisk zniekształconych.<br />
6.1.5. Zgodność składu gatunkowego drzewostanów z siedliskiem<br />
Jednym z ważniejszych wskaźników wykorzystania zdolności produkcyjnych siedlisk<br />
leśnych jest oce<strong>na</strong> zgodności składu gatunkowego drzewostanów z siedliskowym typem lasu.<br />
Jest to interesujący wskaźnik bogactwa przyrodniczego, a głównie stopnia <strong>na</strong>turalności<br />
ekosystemów leśnych. Zgodność składu gatunkowego wszystkich drzewostanów<br />
<strong>na</strong>dleśnictwa Starogard z siedliskiem ustalono zgodnie z wytycznymi podanymi w instrukcji<br />
urządzania lasu.
133<br />
Tabela 23. (Wzór nr 20) Zestawienie powierzchni [ha] według zgodności składu gatunkowego<br />
drzewostanów z siedliskiem<br />
Obręb,<br />
<strong>na</strong>dleśnictwo<br />
Siedliskowy<br />
typ lasu<br />
Gospodarczy<br />
typ<br />
drzewostanu<br />
Drzewostany o składzie gatunkowym<br />
zgodnym częściowo zgodnym niezgodnym obojętnie<br />
ha % ha % ha %<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9<br />
Obręb Mestwinowo BB SO 5,60 36,7 7,00 45,9 2,66 17,4<br />
BMB SO 30,94 38,8 48,88 61,2<br />
ŚW BRZ SO 75,62 42,5 100,05 56,2 2,30 1,3<br />
BMŚW DB SO 410,26 57,7 292,65 41,2 7,71 1,1<br />
SO 8,86 100,0<br />
BMW ŚW SO 10,88 81,4 2,48 18,6<br />
BŚW SO 21,75 100,0<br />
LŁ DB 4,39 34,2 8,45 65,8<br />
JS DB 0,84 100,0<br />
LMB BRZ OL 4,53 10,9 26,63 64,2 10,32 24,9<br />
LMŚW BK DB SO 564,57 40,4 740,43 52,9 94,07 6,7<br />
DB SO BK 2,24 2,0 87,18 77,1 23,62 20,9<br />
SO BK 5,71 100,0<br />
LMW SO DB 8,07 31,6 17,45 68,4<br />
LŚW BK 58,61 97,6 1,43 2,4<br />
BK DB 119,88 33,1 55,70 15,4 186,12 51,5<br />
DB BK 713,44 34,4 559,28 27,0 800,22 38,6<br />
LW DB 5,27 29,1 1,34 7,4 11,52 63,5<br />
OL OL 73,66 80,4 17,96 19,6<br />
OLJ OL JS 8,24 85,9 1,35 14,1<br />
Obręb Pelplin BMB SO 1,46 100,0<br />
ŚW BRZ SO 3,76 34,1 6,46 58,5 0,82 7,4<br />
BMŚW DB SO 600,53 74,3 200,53 24,8 7,28 0,9<br />
BŚW SO 7,42 93,3 0,53 6,7<br />
LŁ DB 2,93 13,8 0,48 2,3 17,85 84,0<br />
JS DB 6,26 12,1 8,77 17,0 36,62 70,9<br />
LMB BRZ OL 3,00 16,8 5,03 28,1 9,88 55,2<br />
LMŚW BK DB SO 879,80 36,0 1492,63 61,0 74,18 3,0<br />
DB SO BK 59,70 3,8 1200,50 76,1 317,93 20,1<br />
LMW SO DB 13,55 52,1 12,44 47,9<br />
LŚW BK 0,72 100,0<br />
BK DB 139,65 14,0 251,79 25,3 603,70 60,7<br />
DB BK 254,93 15,9 518,23 32,4 826,46 51,7<br />
LW DB 4,40 9,7 8,47 18,8 32,30 71,5<br />
OL OL 120,13 80,4 10,34 6,9 18,95 12,7<br />
OLJ OL JS 1,31 2,6 26,25 52,9 22,04 44,4<br />
Obręb Starogard BB SO 10,05 94,6 0,57 5,4<br />
BMB SO 10,32 64,0 5,80 36,0<br />
ŚW BRZ SO 13,64 23,7 41,46 72,2 2,35 4,1<br />
BMŚW DB SO 576,13 91,4 41,67 6,6 12,77 2,0<br />
BMW ŚW SO 1,59 35,8 2,25 50,7 0,60 13,5<br />
BŚW SO 8,91 100,0<br />
LŁ DB 2,35 100,0<br />
JS DB 0,94 100,0<br />
LMB BRZ OL 42,57 47,5 39,91 44,6 7,10 7,9<br />
LMŚW BK DB SO 764,96 53,5 560,51 39,2 104,05 7,3<br />
DB BK 1,16 100,0<br />
DB SO BK 479,53 37,8 737,02 58,1 51,34 4,0<br />
SO BK 1,37 46,0 1,61 54,0<br />
LMW SO DB 12,90 22,3 36,18 62,5 8,83 15,2<br />
LŚW BK 18,08 100,0<br />
BK DB 122,19 33,2 94,29 25,7 151,12 41,1<br />
DB BK 217,59 11,5 674,43 35,6 1000,16 52,9<br />
DB SO BK 12,23 100,0<br />
LW DB 2,42 4,3 25,16 44,3 29,16 51,4<br />
OL OL 148,98 77,4 6,14 3,2 37,37 19,4<br />
OLJ OL JS 5,92 21,8 11,80 43,4 9,46 34,8<br />
Nadleśnictwo BB SO 5,60 21,6 17,05 65,9 3,23 12,5<br />
Starogard BMB SO 41,26 42,4 56,14 57,6<br />
ŚW BRZ SO 93,02 37,7 147,97 60,0 5,47 2,2<br />
BMŚW DB SO 1586,92 73,8 534,85 24,9 27,76 1,3<br />
SO 8,86 100,0<br />
BMW ŚW SO 12,47 70,1 2,25 12,6 3,08 17,3<br />
BŚW SO 38,08 98,6 0,53 1,4
134<br />
Obręb,<br />
<strong>na</strong>dleśnictwo<br />
Siedliskowy<br />
typ lasu<br />
Gospodarczy<br />
typ<br />
drzewostanu<br />
Drzewostany o składzie gatunkowym<br />
zgodnym częściowo zgodnym niezgodnym obojętnie<br />
ha % ha % ha %<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9<br />
LŁ DB 2,93 8,0 4,87 13,4 28,65 78,6<br />
JS DB 6,26 11,7 9,71 18,2 37,46 70,1<br />
LMB BRZ OL 50,10 33,6 71,57 48,0 27,30 18,3<br />
LMŚW BK DB SO 2209,33 41,9 2793,57 53,0 272,30 5,2<br />
DB BK 1,16 100,0<br />
DB SO BK 541,47 18,3 2024,70 68,4 392,89 13,3<br />
SO BK 1,37 15,8 7,32 84,2<br />
LMW SO DB 12,90 11,8 57,80 52,8 38,72 35,4<br />
LŚW BK 76,69 97,3 1,43 1,8 0,72 0,9<br />
BK DB 381,72 22,1 401,78 23,3 940,94 54,6<br />
DB BK 1185,96 21,3 1751,94 31,5 2626,84 47,2<br />
DB SO BK 12,23 100,0<br />
LW DB 12,09 10,1 34,97 29,1 72,98 60,8<br />
OL OL 342,77 79,1 16,48 3,8 74,28 17,1<br />
OLJ OL JS 7,23 8,4 46,29 53,6 32,85 38,0<br />
W Nadleśnictwie Starogard 41,4% powierzchni stanowią drzewostany częściowo<br />
zgodne z siedliskowym typem lasu, 34,3% – drzewostany zgodne, drzewostany niezgodne<br />
stanowią 24,3%.<br />
6.2. Zagrożenia abiotyczne<br />
Wśród zagrożeń abiotycznych lasów Nadleśnictwa Starogard <strong>na</strong>jważniejszymi<br />
i <strong>na</strong>jgroźniejszymi są silnie wywalające wiatry, opady śniegów, okiść, przymrozki późne oraz<br />
anomalia termiczne. W ostatnim czasie z<strong>na</strong>czenia <strong>na</strong>bierają powtarzające się lokalnie<br />
podtopienia i susze, które mają negatywny wpływ <strong>na</strong> kondycję zdrowotną drzewostanów.<br />
Z<strong>na</strong>czne szkody w lasach powstają także w okresie śnieżnych i bardzo mroźnych zim,<br />
kiedy spada mokry śnieg i spadają temperatury. Oblodzone drzewa nie wytrzymują obciążeń<br />
i pod wpływem silnych wiatrów łamią gałęzie i korony. Powyższe zjawisko zwane okiścią<br />
śniegową jest bardzo groźne dla drzewostanów młodszych klas wieku. Częstym zjawiskiem<br />
po silnych mrozach jest powstawanie pęknięć a <strong>na</strong>stępnie tzw. listew mrozowych <strong>na</strong> pniach<br />
dębów, buków.<br />
Na okresy wysokich temperatur powietrza i dłuższych okresów bezdeszczowych<br />
<strong>na</strong>jsilniej reagują drzewostany świerkowe, bukowe i dębowe. Szczególnie mocno cierpi<br />
świerk wykazując z<strong>na</strong>czne osłabienie i zamieranie licznych drzew, dobijanych przez<br />
szkodniki wtórne.<br />
W starszych drzewosta<strong>na</strong>ch podczas długotrwałych upałów cierpią drzewa bukowe,<br />
rzadziej świerka wskutek gwałtownego odsłonięcia pni. Zjawiskiem wtórnym są martwice,<br />
pękanie i odpadanie skóry.<br />
Duże z<strong>na</strong>czenie gospodarcze <strong>na</strong> terenie Nadleśnictwa mają lokalne zakłócenia<br />
stosunków wodnych. Rocznie odnotowuje się około 100 ha drzewostanów uszkodzonych<br />
w wyniku podtopień, zalania ale również obniżenia poziomu wody gruntowej i co za sobą<br />
niesie – suszy.<br />
Podczas inwentaryzacji urządzeniowej zaewidencjonowano 102,96 ha drzewostanów<br />
uszkodzonych przez zmianę stosunków wodnych (<strong>na</strong>jwięcej w obrębie Mestwinowo<br />
60,17 ha), 17,01 ha drzewostanów, których główną przyczyną uszkodzeń są niesprzyjające<br />
warunki klimatyczne oraz 1,74 ha drzewostanów uszkodzonych przez pożar.
135<br />
6.3. Zagrożenia biotyczne<br />
Do zagrożeń biotycznych <strong>na</strong>leżą szkody powodowane przez szkodliwe owady leśne,<br />
zwierzynę łowną, gryzonie oraz patogeniczne grzyby powodujące choroby lub zamieranie<br />
drzew. Problemy te <strong>na</strong> bieżąco śledzone są przez służby specjalistyczne Zespołu <strong>Ochrony</strong><br />
Lasu w Gdańsku.<br />
6.3.1. Owady<br />
Owady są <strong>na</strong>jliczniejszą gromadą zwierząt zarówno pod względem liczby gatunków,<br />
jak i liczby osobników. Wśród owadów jest wiele gatunków, które są dla ludzi pożyteczne<br />
bądź bezpośrednio (miododajne pszczoły, gatunki zapylające kwiaty itp.) bądź też pośrednio<br />
przyczyniając się do utrzymania biologicznej równowagi w przyrodzie i zapobiegając<br />
rozm<strong>na</strong>żaniu się szkodników (drapieżcy, pasożyty). Dość z<strong>na</strong>cz<strong>na</strong> jest także liczba gatunków<br />
szkodników owadzich. Są one groźne zwłaszcza wtedy, gdy z<strong>na</strong>jdują sprzyjające warunki<br />
rozwoju. Z<strong>na</strong>ne są liczne gatunki niszczące <strong>na</strong>jróżniejsze materiały w magazy<strong>na</strong>ch, budowle,<br />
uprawy rolne, drzewa owocowe i owoce a także gatunki szkodników drzew leśnych.<br />
Szkodniki owadzie drzew leśnych są przedmiotem badań i treścią praktycznej<br />
działalności ochrony lasu, której zadaniem jest utrzymanie drzewostanów w dobrym stanie<br />
zdrowotnym począwszy od <strong>na</strong>sienia, poprzez sadzonkę, młodnik aż do wieku rębności.<br />
Tabela 24. Powierzchnie występowania i zwalczania szkodników owadzich <strong>na</strong> terenie Nadleśnictwa<br />
Powierzchnia występowania [ha]<br />
Gatunki<br />
Charakterystyka<br />
w <strong>lata</strong>ch<br />
szkodników drzewostanów<br />
Powierzchnia zwalczania [ha]<br />
2004 2005 2006 2007 2008 2009<br />
1 2 3 4 5 6 7 8<br />
barczatka<br />
25,00<br />
sosnówka<br />
brudnica mniszka d-stany 50,00 150,00 150,00 125,00 162,00 162,00<br />
cetyńce d-stany 438,00 657,9 683,73 684,26 718,22 1139,33<br />
350,00 399,26 295,94 1163,67<br />
chrabąszczowate uprawy<br />
0,55 0,75 0,10 0,31 0,44 0,50<br />
(pędraki) i szkółka<br />
0,35 0,65 0,10 0,31 0,50<br />
czerwiec bukowy<br />
1,00<br />
i dębowy<br />
czterooczak św. młodniki<br />
22,08 14,90 32,85 37,85 46,71 47,47<br />
i rytownik posp. Św<br />
10,00 10,00 47,47<br />
guniak czerwczyk<br />
2,00<br />
(owad dosko<strong>na</strong>ły)<br />
hurmak olchowiec<br />
i rynnice<br />
d-stany Ol 7,90 16,90 26,98 13,50 9,70 11,20<br />
6,00<br />
igłówka sosnówka 20,00<br />
kornik drukarz d-stany Św 472,56 122,80 176,18 178,66 193,49 205,31<br />
122,80 176,18 178,66 193,49 205,31<br />
krobik<br />
d-stany Md 159,27 116,8 57,65 53,42 46,95 44,50<br />
modrzewiowiec<br />
mszyca bukowa 20,20 18,20 16,52 53,75<br />
osnuja<br />
gwiaździsta<br />
piędzik przedzimek<br />
i inne miernikowce<br />
przędziorki<br />
przypłaszczek<br />
gra<strong>na</strong>tek<br />
d-stany 50,00<br />
9,00 8,00<br />
odnowienie 1,00<br />
<strong>na</strong>tur. Św<br />
d-stany So 220,91 136,36 354,88 401,12 410,25 349,37<br />
136,36 354,88 401,12 410,25 349,37
136<br />
Powierzchnia występowania [ha]<br />
Gatunki<br />
Charakterystyka<br />
w <strong>lata</strong>ch<br />
szkodników drzewostanów<br />
Powierzchnia zwalczania [ha]<br />
2004 2005 2006 2007 2008 2009<br />
1 2 3 4 5 6 7 8<br />
smolik<br />
d-stany II 11,20 10,00 98,00 93,00 61,00 56,00<br />
drągowinowiec i III kl.w.<br />
90,00 2,50<br />
smolik z<strong>na</strong>czony d-stany II 62,96 68,96 66,46 66,46 2,50<br />
i III kl.w.<br />
33,23<br />
strzygonia d-stany 50,00 50,00 125,00<br />
choinówka<br />
susówka dębowa 3,14 6,20 5,36 6,40<br />
szeliniaki uprawy 18,31 5,00 12,79 8,84 3,55<br />
0,66 3,25 94,19 8,84<br />
szerszenie 5,00<br />
szrotówek<br />
kasztanowcowniaczek<br />
0,10 0,10 0,10 0,10 0,10<br />
włochatka 6,00<br />
zasnuje<br />
5,00 1,86<br />
świerkowe<br />
15,55<br />
zawodnica<br />
0,10<br />
modrzewiowa<br />
zawodnice<br />
8,55 7,50 5,00 5,10 3,97<br />
świerkowe<br />
zdobniczka sp. 2,90 4,20 2,30<br />
wzjeżdżka<br />
rokitnica<br />
rytownik<br />
pospolity<br />
6,00<br />
2,50<br />
W wyniku corocznej prognozy prowadzonej <strong>na</strong> podstawie partii kontrolnych moż<strong>na</strong><br />
wnioskować, iż <strong>na</strong> dzień dzisiejszy nie ma zagrożenia ze strony szkodników pierwotnych <strong>na</strong><br />
terenie Nadleśnictwa. Większym problemem są szkody ze strony szkodników wtórnych –<br />
głównie kornika drukarza. Do szkodników występujących <strong>na</strong> terenie <strong>na</strong>dleśnictwa zalicza się<br />
także kornik zrosłozębny, drukarczyk, rytowniki, cetyniec i przypłaszczek gra<strong>na</strong>tek.<br />
Nadleśnictwo w ramach walki ze szkodnikami prowadzi zabiegi profilaktyczne –<br />
utrzymywanie właściwego stanu sanitarnego lasu, jak i doraźne działania zapobiegające:<br />
wyz<strong>na</strong>czanie drzew trocinowych, wykładanie pułapek oraz korowanie surowca.<br />
Podczas prac terenowych stwierdzono występowanie szkód spowodowanych przez<br />
owady <strong>na</strong> powierzchni 844,87 ha, głównie <strong>na</strong> obrębie Starogard – 674,38 ha.<br />
6.3.2. Szkody powodowane przez ssaki<br />
W lasach Nadleśnictwa <strong>na</strong>jwiększe szkody wyrządza zwierzy<strong>na</strong> płowa. W trakcie<br />
prac urządzeniowych zainwentaryzowano drzewostanów uszkodzonych przez zwierzynę –<br />
635,33 ha. Żeby ograniczyć spałowanie intensyfikowano zabiegi pielęg<strong>na</strong>cyjne w okresie<br />
zimy i wiosny w pobliżu ostoi jeleniowatych celem rozszerzenia bazy żerowej.<br />
Uprawy i gatunki szczególnie zgryzane zabezpieczano poprzez palikowanie, osłonki,<br />
repelenty oraz grodzenie. W ubiegłym 10-leciu średnio rocznie stosowano paliki i osłonki<br />
drzewek <strong>na</strong> powierzchni 17,49 ha. Repelenty stosowano <strong>na</strong> powierzchni 172,27 ha,<br />
grodzeniem objęto powierzchnię 57,46 ha (27,47 km ogrodzenia).
137<br />
Największe szkody czynione są w uprawach, a ich sprawcą jest głównie sar<strong>na</strong>, przy<br />
czym rozmiar tych szkód zamyka się <strong>na</strong> poziomie szkód gospodarczo znośnych. Z racji tego,<br />
iż w Nadleśnictwie nie osiągnięto docelowych stanów zwierzyny, <strong>na</strong>leży się spodziewać, że<br />
jej presja <strong>na</strong> określone powierzchnie będzie rosła, a co za tym idzie szkody w drzewosta<strong>na</strong>ch<br />
mogą być wyższe.<br />
Ochro<strong>na</strong> przed szkodami wyrządzanymi przez zwierzynę w uprawach i młodnikach<br />
polegać powin<strong>na</strong> <strong>na</strong> utrzymaniu liczebności zwierzyny odpowiadającej możliwościom<br />
pokarmowym danego biotypu. Bardzo ważnym zagadnieniem jest zwiększenie bazy żerowej<br />
poprzez: poletka łowieckie, sprawność łąk śródleśnych, przyci<strong>na</strong>nie preferowanych przez<br />
zwierzynę krzewów i krzewinek, odśnieżanie ru<strong>na</strong> leśnego (jagodziska, wrzosowiska).<br />
Uszkodzenia drzewostanów powoduje również bóbr oraz gryzonie.<br />
6.3.3. Szkody powodowane przez patogeniczne grzyby<br />
Najistotniejszym problemem w warunkach Nadleśnictwa Starogard jest<br />
występowanie chorób związanych z grzybami korzeniowymi. Z<strong>na</strong>czny rozmiar powierzchni<br />
drzewostanów założonych <strong>na</strong> gruntach porolnych (5601,10 ha) powoduje, że <strong>na</strong>jwiększe<br />
z<strong>na</strong>czenie, jeżeli chodzi o grzyby patogeniczne mają: Heterobasidion annosum oraz grzyby<br />
z rodzaju Armillaria. Ograniczanie występowania powyższych patogenów odbywa się<br />
poprzez zabezpieczanie pni szczepem grzybni Phlebia Gigantea. Średniorocznie<br />
Nadleśnictwo zabezpiecza preparatem PGIBL powierzchnię 331,17 ha.<br />
W minionym 10-leciu zwalczanie, pojawiających się ognisk chorobowych <strong>na</strong><br />
uprawach wywołanych przez grzyby patogeniczne polegało <strong>na</strong> mechanicznym usuwaniu<br />
porażonych drzewek. Łącznie zabieg ten wyko<strong>na</strong>no <strong>na</strong> powierzchni 84,19 ha głównie<br />
w leśnictwach Boroszewo, Swarożyn, Szpęgawsk, Semlin, Szczodrowo i Brody.<br />
Po<strong>na</strong>dto <strong>na</strong> nowo zakładanych uprawach ograniczono szkody powodowane przez<br />
hubę korzeni oraz opieńkową zgniliznę korzeni, poprzez stosowanie odpowiedniego składu<br />
gatunkowego.<br />
Kolejnym gatunkiem grzyba patogenicznego, który występuje w drzewosta<strong>na</strong>ch<br />
Nadleśnictwa Starogard jest Endoco<strong>na</strong>rtium Pini, powodujący rdzę kory sosny zwyczajnej<br />
zwaną obwarem. Drzewostany z objawami porażenia występują <strong>na</strong> powierzchni około<br />
160 ha. Zwalczanie patoge<strong>na</strong> odbywa się poprzez usuwanie z drzewostanu osobników<br />
porażonych oraz wprowadzanie domieszek gatunków liściastych.<br />
Szczegółowe dane o występowaniu chorób grzybowych z<strong>na</strong>jdują się w corocznych<br />
sprawozdaniach Nadleśnictwa i Zespołu <strong>Ochrony</strong> Lasu w Gdańsku.
138<br />
Tabela 25. Powierzchnie zagrożone przez grzyby patogeniczne <strong>na</strong> terenie Nadleśnictwa<br />
Nazwa choroby<br />
lub jej sprawcy<br />
1 Pasożytnicza<br />
zgorzel siewek<br />
2 Osutki sosny<br />
3 Osutki innych gat.<br />
iglastych<br />
4 Rdza <strong>na</strong> igłach<br />
i liściach So,Brz<br />
5 Mączniak dębu<br />
6 Skrętak sosny<br />
7 Zamieranie<br />
pędów sosny<br />
8 Rdza kory sosny<br />
9 Opieńka<br />
zgniliz<strong>na</strong> korzeni<br />
10 Huba korzeni<br />
10 Huba sosny<br />
11 Holenderska<br />
choroba wiązów<br />
12 Zamieranie dębów<br />
13 Zamieranie buka<br />
14 Zamieranie brzozy<br />
15 Zamieranie olszy<br />
16 Zamieranie<br />
jesio<strong>na</strong><br />
Powierzchnia występowania [ha] <strong>lata</strong><br />
2004 2005 2006 2007 2008 2009<br />
0,44 0,52 1,14 1,14 1,10<br />
31,09 10,00 5,00 3,50 1,35 0,64<br />
1,55<br />
1,50 1,00 1,20 1,50 1,04<br />
319,72 295,99 222,31 267,60 270,77 221,94<br />
4,00<br />
17,52 0,08<br />
174,94 264,43 159,34 233,34 185,46 124,61<br />
1296,00 1972,50 1801,58 1869,80 1584,98 1391,74<br />
502,75 211,38 125,38 134,38 132,96 159,66<br />
60,53 11,00 27,85 33,53 22,53<br />
2,00<br />
0,10<br />
45,66 35,92 29,28 25,76<br />
64,00 57,66 55,99 54,54 54,65 50,79<br />
Podczas prac terenowych stwierdzono występowanie szkód spowodowanych przez<br />
grzyby <strong>na</strong> powierzchni 1401,11 ha, głównie <strong>na</strong> obrębie Starogard – 612,16 ha.<br />
Należy pamiętać, że „szkody” powodowane przez czynniki abiotyczne i biotyczne są<br />
to „szkody” jedynie w pojęciu gospodarczym. W aspekcie przyrodniczym pojęcie „szkodnik”<br />
nie istnieje.<br />
6.4. Zagrożenia antropogeniczne<br />
Do istotnych bezpośrednich negatywnych skutków oddziaływania ludzi <strong>na</strong> lasy<br />
Nadleśnictwa <strong>na</strong>leży:<br />
powszechne wywożenie do lasu śmieci przez okolicznych mieszkańców. Zmniejszeniu<br />
ilości śmieci w lesie niestety nie są w stanie zapobiec okresowe sprzątania podejmowane<br />
przez <strong>na</strong>dleśnictwo jak i podczas akcji ogólnopolskich inicjowanych przez środowiska<br />
proekologiczne.<br />
ogrom<strong>na</strong> penetracja lasów w okresach zbioru jagód, grzybów przez ludność miejscową<br />
i osoby wypoczywające (oraz przyjezdne z Trójmiasta). Wynikiem tych masowych<br />
zbiorów jest zniszczenie <strong>na</strong> wielu hektarach ściółki leśnej, zdeptanie ru<strong>na</strong>, płoszenie<br />
zwierzyny, a także wiele śmieci, z których <strong>na</strong>jgroźniejsze są wszelkiego rodzaju<br />
pozostałości plastikowe i szklane;<br />
nielegalne pozyskanie choinek i stroiszu świerkowego.
139<br />
6.4.1. Stan, zanieczyszczenie i zagrożenia powierzchni ziemi<br />
Grunty, <strong>na</strong> których położone jest Nadleśnictwo Starogard, ze względu <strong>na</strong> brak dużych<br />
emitentów związków organicznych (pestycydy, detergenty, retardanty), metali ciężkich<br />
(ołów, miedź, rtęć, kadm, arsen) i soli (azotany, siarczany, chlorki), nie są w sposób<br />
szczególny <strong>na</strong>rażone <strong>na</strong> zanieczyszczenia. Strefa granicy polno-leśnej może być miejscem<br />
kumulacji w glebie związków pochodzących ze środków ochrony roślin i <strong>na</strong>wozów.<br />
Stosowanie gnojowicy może również negatywnie wpływać <strong>na</strong> ten ekoton.<br />
Zakwaszenie gleb, będące skutkiem kwaśnych deszczy (mokra depozycja), powoduje<br />
wymywanie z wierzchnich warstw gleby trudno rozpuszczalnych substancji mineralnych<br />
łącznie z rozpadem minerałów. Narusza również równowagę składników pokarmowych<br />
i uruchamia substancje toksyczne. Jest to aktualnie w Polsce zjawisko powszechne, jed<strong>na</strong>k <strong>na</strong><br />
terenie Nadleśnictwa nie przybiera wielkości budzących niepokój. Pewne zagrożenie<br />
powierzchni ziemi występuje w czasie wykonywania czynności gospodarczych w lesie<br />
(zakładanie zrębów, ciężki sprzęt). Skutki tego zjawiska, dzięki <strong>na</strong>dzorowi doświadczonych<br />
pracowników Nadleśnictwa, są minimalizowane. Częstym problemem <strong>na</strong>silającym się<br />
systematycznie w ostatnich <strong>lata</strong>ch jest penetracja lasów przez poszukiwaczy z wykrywaczami<br />
metali. Rozkopywanie <strong>na</strong> terenie Nadleśnictwa nie stanowi jed<strong>na</strong>k dotąd istotnego<br />
zagrożenia. Śladowy wpływ <strong>na</strong> stan powierzchni ziemi ma erozja. Erozja wod<strong>na</strong> występuje w<br />
doli<strong>na</strong>ch większych rzek, a wietrz<strong>na</strong> <strong>na</strong> odkrytych powierzchniach w miejscach <strong>na</strong>juboższych<br />
siedliskowo. Źródłem zanieczyszczeń mogą być również składowiska odpadów.<br />
6.4.2. Stan i zanieczyszczenie powietrza<br />
Większość terenów Nadleśnictwa położonych jest w strefie kwidzyńsko-tczewskiej<br />
według podziału stosowanego przy ocenie powietrza przez Wojewódzki Inspektorat <strong>Ochrony</strong><br />
Środowiska w Gdańsku. Obejmuje o<strong>na</strong> swym zasięgiem powiaty tczewski i starogardzki.<br />
Według danych pomiarowych za rok 2008 dla tej strefy (<strong>na</strong> terenie powiatu starogardzkiego<br />
i tczewskiego istnieje 10 stacji pomiarowych) średnie stężenie dwutlenku siarki wahało się<br />
w granicach 3,8 – 9,8 g/m 3 (maksymalne dobowe 18,7–42,8 g/m 3 ), dwutlenku azotu 11,6–<br />
28,4 g/m 3 (maksymalne dobowe 33,2–75,0 g/m 3 ), pyłu zawieszonego 14,8–34,9 g/m 3<br />
(maksymalne dobowe 78–192 g/m 3 ), tlenku węgla średnio rocznie 350,8–619,4 g/m 3<br />
(maksymalne średnie z 8 godzin 2830,5 g/m 3 ), benzenu 0,3–3,0 g/m 3 , ołowiu 0,02 g/m 3 ,<br />
kadmu 0,4 g/m 3 , niklu 5,1 g/m 3 , arsenu 1,3 g/m 3 . Poziomy stężeń przekraczają<br />
dopuszczalne tylko dla pyłów zawieszonych. Powyższe parametry oceny jakości powietrza<br />
posłużyły do zaliczenia ze względów <strong>na</strong> ochronę zdrowia terenów Nadleśnictwa do klasy<br />
jakości C – poziom jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny. Ze względu <strong>na</strong><br />
ochronę roślin tereny Nadleśnictwa zostały zaliczone do klasy A, jak cały teren<br />
województwa.<br />
6.4.3. Stan i zanieczyszczenie wód<br />
W 2007 roku <strong>na</strong>stąpiła zmia<strong>na</strong> w sposobie prowadzenia monitoringu wód<br />
powierzchniowych. Badania prowadzone były w ramach nowo zaprojektowanej sieci<br />
punktów diagnostycznych i operacyjnych. Podstawowym elementem całego systemu wód<br />
powierzchniowych jest obecnie jednolita część wód przyporządkowa<strong>na</strong> do określonego typu<br />
abiotycznego w obszarze dorzecza. Kryteria wyboru jednolitych części wód dla<br />
poszczególnych rodzajów monitoringu określa projekt rozporządzenia Ministra Środowiska<br />
w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych wód powierzchniowych<br />
i podziemnych. Lokalizacja i ilość punktów zależy między innymi od rangi cieku i wielkości<br />
jego zlewni, oddziaływań wynikających z działalności człowieka (zanieczyszczenia
140<br />
punktowe i obszarowe), sposobu wykorzystania wód zgodnie z wykazami RZGW (wody<br />
przez<strong>na</strong>czone do bytowania ryb, do spożycia, do celów rekreacyjnych etc.), umów lub<br />
zobowiązań między<strong>na</strong>rodowych. Zmianie uległy również zakres i częstotliwość<br />
prowadzonych badań.<br />
Jakość wód powierzchniowych przedstawia stan rzeki Wisły, Wierzycy oraz<br />
Wietcisy. Wody Wierzycy i Wietcisy prezentowały (w roku 2007 <strong>na</strong> podstawie raportu<br />
o stanie środowiska) – niezadawalającą jakość – IV klasa (pod względem sanitarnym jest<br />
jeszcze gorzej). Wody Wisły odz<strong>na</strong>czały się zadowalającą jakością – III klasa. Oceny wód<br />
doko<strong>na</strong>no w oparciu o 42 wskaźniki chemiczne i 3 wskaźniki biologiczne. Ich stan sanitarny<br />
również był zadowalający. Charakteryzowały się one wysokim <strong>na</strong>tlenieniem, niskim<br />
poziomem zawiesiny ogólnej, substancji biogennych, metali, fenoli i fluorków. Nie wykryto<br />
w nich pestycydów, substancji powierzchniowo czynnych ani wielopierścieniowych<br />
węglowodorów aromatycznych – WWA. O jakości wód zadecydowały: barwa, obciążenie<br />
ich materią organiczną, zawartość substancji rozpuszczonych oraz stężenie rtęci notowane<br />
w kwietniu (IV klasa) i selenu w lipcu (III klasa). Po<strong>na</strong>dto w sezonie wegetacyjnym<br />
oz<strong>na</strong>czono w nich wysokie stężenie chlorofilu „a” (V klasa).<br />
Tabela 26. Wartości stężeń podstawowych wskaźników eutrofizacji wód w rzekach (2007 rok)<br />
Stężenie średnie roczne<br />
Stężenie maks.<br />
rzeka punkt kontrolny Fosfor og.<br />
mg P/dm 3<br />
Azot og.<br />
mg N/dm 3<br />
Azotany<br />
mg NO 3 /dm 3<br />
Chlorofil „a”<br />
µg/dm 3<br />
Azotany<br />
mg NO 3 /dm 3<br />
Wierzyca Nowa Kiszewa 0,32 1,98 4,03 9,52<br />
Czarnocin 0,21 1,99 4,34 8,62 11,00<br />
Starogard Gd. 0,22 2,19 5,07 11,40<br />
Brody Pomorskie 0,35 3,21 8,02 13,90<br />
Gniew 0,40 3,24 8,17 8,16 13,70<br />
Wisła Kiezmark 0,18 2,51 5,93 29,47 13,40<br />
wartości graniczne, powyżej<br />
których występuje eutrofizacja<br />
>0,25 >5 >10 >25<br />
40-50 – zagrożone<br />
>50 zanieczyszcz.<br />
Sieć jezior wyz<strong>na</strong>czonych do badań w 2007 roku <strong>na</strong> terenie województwa<br />
pomorskiego obejmowała jeziora diagnostyczne wśród których z<strong>na</strong>jduje się jezioro<br />
Sumińskie (jako reperowe) leżące <strong>na</strong> terenie Nadleśnictwa.<br />
Zakres badań prowadzonych <strong>na</strong> jeziorze obejmował:<br />
1. elementy biologiczne:<br />
a. zawartość chlorofilu „a” oraz skład taksonomiczny, liczebność i biomasę<br />
fitoplanktonu<br />
b. skład taksonomiczny i liczebność fitobentosu<br />
c. skład taksonomiczny i liczebność makrofitów<br />
d. skład taksonomiczny, obfitość i zróżnicowanie makrobezkręgowców<br />
bentosowych<br />
2. elementy fizykochemiczne obejmujące grupy wskaźników charakteryzujących:<br />
a. stan fizyczny, w tym warunki termiczne wody<br />
b. warunki tlenowe (<strong>na</strong>tlenienie) i zanieczyszczenia organiczne<br />
c. zasolenie wody<br />
d. zakwaszenie wody<br />
e. warunki biogenne (substancje biogenne).<br />
Stan biologiczny jeziora Sumińskiego określono w dwóch punkach kontrolnych<br />
i został określony <strong>na</strong> III klasę, stan fizykochemiczny:
141<br />
Stan ekologiczny wód jezior był <strong>na</strong>jczęściej umiarkowany lub słaby. O gorszej<br />
jakości wód jezior przesądzał poziom chlorofilu „a”, wskaźnik ESMI wskazywał <strong>na</strong> dobry<br />
lub umiarkowany stan wód. Wody badanych zbiorników charakteryzowały się zbyt niskim<br />
<strong>na</strong>tlenieniem warstw przydennych w okresie letnim (do 0,3 mg O 2 /l) – z<strong>na</strong>czny udział wśród<br />
nich stanowiły zbiorniki o słabej przejrzystości wód (0,47 – 0,85 m) oraz z <strong>na</strong>zbyt wysokim<br />
poziomem fosforu (0,062 – 0,60 mg P/l) i azotu ogólnego (1,40 – 2,69 mg N/l). Wody<br />
wszystkich dopływów nie spełniały wymogów stanu dobrego. Były one <strong>na</strong>dmiernie<br />
obciążone materią organiczną, a w części z nich notowano po<strong>na</strong>dto spadki <strong>na</strong>tlenienia wody<br />
i <strong>na</strong>dmierny poziom stężeń azotu ogólnego Kjeldahla i fosforu ogólnego.<br />
Oce<strong>na</strong> <strong>na</strong> podstawie „Wytycznych Monitoringu Podstawowego Jezior” (Kudelska,<br />
Cydzik, Soszka, 1994 r.), zaleconych do stosowania przez Głównego Inspektora <strong>Ochrony</strong><br />
Środowiska w <strong>lata</strong>ch poprzednich, nie jest już możliwa ze względu <strong>na</strong> wprowadzone od 2007<br />
roku zmiany w sposobie prowadzenia monitoringu. Oce<strong>na</strong> jezior przedstawio<strong>na</strong> powyżej jest<br />
<strong>na</strong>tomiast niepeł<strong>na</strong> z uwagi <strong>na</strong> brak możliwości doko<strong>na</strong>nia pełnej oceny biologicznej.<br />
6.4.4. Inne zniekształcenia i zagrożenia środowiska leśnego<br />
Według „Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2007 roku” <strong>na</strong><br />
terenie Nadleśnictwa z<strong>na</strong>jdują się <strong>na</strong>stępujące składowiska odpadów komu<strong>na</strong>lnych: Gminne<br />
Składowisko Odpadów Komu<strong>na</strong>lnych w Bobrowcu, Skład Odpadów w Linowcu, Wysypisko<br />
Miejsko-Gminne Skarszewy, w których planuje się zaprzestanie przyjmowania odpadów do<br />
31.12.2009 roku; oraz Składowisko Odpadów Komu<strong>na</strong>lnych w Nicponi, w Rokitkach,<br />
Wysypisko Odpadów Komu<strong>na</strong>lnych w Ropuchach. Łącznie wyżej wymienione składowiska<br />
odpadów przyjmują 239,608 Mg/250 dni rob. Większość wymaga dostosowania do<br />
wymogów obowiązującego prawa, chodzi głównie o wyposażenie w instalacje do odzysku<br />
biogazu, uzupełnienie sieci piezometrów, prowadzenie obserwacji monitoringowych,<br />
zainstalowanie wag do przyjmowania odpadów. Tylko składowisko w Nicponi spełnia<br />
wymogi przepisów o odpadach.<br />
Na terenie Nadleśnictwa Starogard z<strong>na</strong>jdują się <strong>na</strong>stępujące większe zakłady<br />
produkcyjne:<br />
Fabryka Opakowań Różnych "Forcan" S.A. w Tczewie<br />
"Eaton" S.A. w Tczewie (producent skrzyni biegów do samochodów dostawczych<br />
i ciężarowych)<br />
"Metrix - Metal" Sp. z o.o. w Tczewie (producent gazomierzy, reduktorów do butli<br />
gazowych oraz sprzętu AGD)<br />
Pomorska Fabryka Drożdży "Polmos" S.A. w Tczewie<br />
"Elwit" w Tczewie (usługi elektroenergetyczne)<br />
Przedsiębiorstwo Remontowo-Budowlane "Budom" w Tczewie<br />
Zakład Produkcji Opakowań "Post Pack" s.c. w Tczewie<br />
Cukrownia "Pelplin" S.A. w Pelplinie<br />
PPU "Arbet" Sp. z o.o. w Gniewie (producent materiałów betonowych i keramzytobetonowych)<br />
Zakłady Farmaceutyczne "Polpharma" w Starogardzie Gdańskim (branża<br />
farmaceutycz<strong>na</strong>)<br />
Fabryka Wódek Gdańskich "Polmos" w Starogardzie Gdańskim (branża spirytusowa)<br />
Zakład Produkcyjny "Pakmet" w Starogardzie Gdańskim (branża metalowa)<br />
Zakłady Spożywczo-Mły<strong>na</strong>rskie "Stamo Agros" w Starogardzie Gdańskim (branża<br />
zbożowo-mły<strong>na</strong>rska)<br />
Fabryka Mebli Okrętowych "Famos" w Starogardzie Gdańskim (branża meblowa)
142<br />
"Dora - Eko" Sp. z o.o. w Starogardzie Gdańskim (branża budowla<strong>na</strong>)<br />
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe "Iglotex" w Skórczu (branża spożywcza)<br />
"Glaspol" Ltd. w Starogardzie Gdańskim (huta szkła)<br />
Zakład Produkcyjno-Handlowy "Niertech" w Starogardzie Gdańskim (branża<br />
metalowa)<br />
Według Inspekcji <strong>Ochrony</strong> Środowiska Zakłady Farmaceutyczne „Polpharma” S.A.<br />
w Starogardzie Gdańskim <strong>na</strong>leżą do grupy zakładów dużego i zwiększonego ryzyka poważną<br />
awarią ze względu <strong>na</strong> magazynowanie substancji niebezpiecznych.<br />
Tak zwa<strong>na</strong> niska emisja, czyli indywidualne ogrzewanie domów i małych obiektów,<br />
wtórne pylenie z podłoża i pochodząca ze stale zwiększającego się ruchu kołowego, przy<br />
niekorzystnych warunkach pogodowych może stanowić poważne źródło zanieczyszczenia<br />
powietrza pyłem.<br />
Coraz większym problemem badanym przez Inspekcję <strong>Ochrony</strong> <strong>Przyrody</strong> jest hałas.<br />
Duże niebezpieczeństwo jakie niesie z sobą hałas komunikacyjny, stwarza konieczność<br />
ochrony mieszkańców terenów, które z<strong>na</strong>jdują się pod jego wpływem. Służyć temu celowi<br />
będą, opracowane po sporządzeniu map akustycznych, programy ochrony przed hałasem dla<br />
obszarów z przekroczeniami jego dopuszczalnych poziomów. W trakcie przeprowadzanych<br />
remontów dróg i przy budowie nowych stosowane są tzw. ciche <strong>na</strong>wierzchnie, powodujące<br />
zmniejszenie hałasu o około 3 – 4 dB w zależności od prędkości poruszających się pojazdów.<br />
Wzdłuż nowych i remontowanych dróg budowane są coraz częściej ekrany dźwiękochłonne<br />
od strony zabudowy. Jed<strong>na</strong>k stały wzrost <strong>na</strong>tężenia ruchu, w tym z<strong>na</strong>czny udział<br />
samochodów ciężarowych, powoduje utrzymywanie się hałasu <strong>na</strong> wysokim poziomie.<br />
W zakresie hałasu przemysłowego, jak wykazują kontrole, obserwujemy wyraźnie<br />
obniżenie emisji z zakładów produkcyjnych. Zawdzięczamy to głównie wprowadzaniu<br />
nowych technologii oraz warunkom, jakie musi spełniać inwestor w zakresie ochrony przed<br />
hałasem w przypadku nowych inwestycji. Obowiązujące w kraju procedury lokalizacyjne<br />
pozwalają <strong>na</strong> skuteczne egzekwowanie ograniczeń emisji hałasu w nowo powstających<br />
obiektach przemysłowych oraz drogowych. Dotyczy to również obiektów modernizowanych<br />
i rozbudowywanych. Wszystko to skutecznie eliminuje powstawanie nowych obiektów<br />
emitujących po<strong>na</strong>dnormatywny hałas do środowiska.
143<br />
7. TURYSTYKA I EDUKACJA<br />
Racjo<strong>na</strong>l<strong>na</strong> ochro<strong>na</strong> przyrody jest ściśle związa<strong>na</strong> z udostępnianiem lasu do rekreacji<br />
i wypoczynku. Zagadnienia te nie wchodziły w zakres prac <strong>na</strong>d programem. Zostały one<br />
omówione w planie urządzenia lasu Nadleśnictwa Starogard <strong>na</strong> okres <strong>2010</strong> – <strong>2019</strong> (w planie<br />
zagospodarowania turystycznego), a wybrane zagadnienia także <strong>na</strong> mapie przeglądowej<br />
walorów przyrodniczych będącej częścią składową programu.<br />
Wychodząc <strong>na</strong>przeciw zapotrzebowaniu społeczeństwa Nadleśnictwo przystosowało<br />
kilka obiektów do prowadzenia edukacji leśnej. Największym zainteresowaniem cieszą się te<br />
z nich, które umożliwiają połączenie zajęć kameralnych z wycieczką w teren. Takim<br />
miejscem jest Izba Edukacji Ekologicznej w Leśnictwie Opalenie. Powstała o<strong>na</strong> w 2006 roku<br />
przy współudziale WFOŚiGW w Gdańsku. Ośrodek ten jest wyposażony w szereg<br />
interesujących i nowoczesnych materiałów dydaktycznych, gwarantujących przeprowadzenie<br />
ciekawych lekcji. Sala przyjaz<strong>na</strong> jest osobom niepełnosprawnym. Izba usytuowa<strong>na</strong> jest w<br />
bogatym przyrodniczo terenie, w pobliżu czterech rezerwatów. Rezerwat Wiosło Małe<br />
udostępniono do ruchu turystycznego wytyczając w nim ścieżkę dydaktyczną z licznymi<br />
stanowiskami ciepłolubnych i światłożądnych roślin pochodzenia stepowego. Zlokalizowano<br />
tam również punkt widokowy z możliwością podziwiania widoków Doliny Dolnej Wisły.<br />
Po<strong>na</strong>dto do prowadzenia zajęć dydaktycznych przystosowane są wiaty w leśnictwach: Brody,<br />
Bukowiec, Szpęgawsk i Kochanki.<br />
7.1. Edukacja przyrodnicza <strong>na</strong> terenie Nadleśnictwa<br />
Jednym z podstawowych warunków umożliwiających pełną realizację programu jest<br />
w miarę szeroka jego prezentacja społeczeństwu.<br />
Powinno to odbywać się poprzez różne formy edukacji. Do <strong>na</strong>jważniejszych zadań z tego<br />
zakresu <strong>na</strong>leży zaliczyć:<br />
ustawienie tablic informacyjnych objaśniających poszczególne zagadnienia związane<br />
z ochroną przyrody i w razie potrzeby z zakresu gospodarki leśnej;<br />
wyraźne oz<strong>na</strong>czenie granic obiektów, szczególnie cennych (np. granic rezerwatów<br />
przyrody);<br />
unikanie ustawiania tablic z zakazami wstępu (raczej informować gdzie moż<strong>na</strong> wejść,<br />
gdzie wjechać i pozostawić samochód);<br />
komunikaty w prasie lokalnej, miejscowym radio i TV oraz <strong>na</strong> tablicach ogłoszeń.<br />
Ważnym jest by podejmowane przez Nadleśnictwo działania propagandowe w jak<br />
<strong>na</strong>jszerszym zakresie odbywały się <strong>na</strong> tere<strong>na</strong>ch szkół, urzędów gminnych, dworców PKP,<br />
PKS, ośrodków wypoczynkowych itp., tam gdzie jest duże grono odbiorców tych informacji.<br />
Przekazywane informacje muszą być <strong>na</strong>pisane językiem przystępnym i zawierać jak<br />
<strong>na</strong>jmniej terminów fachowych.<br />
Wspomnieć <strong>na</strong>leży o programach emitowanych w telewizji ogólnopolskiej,<br />
regio<strong>na</strong>lnej; współpracy z radiem oraz lokalną prasą.
144<br />
Prace z zakresu edukacji były traktowane przez Nadleśnictwo, jako zadania ciągłe.<br />
Rokrocznie leśniczowie terytorialnie przydzieleni do szkół, <strong>na</strong> swoim terenie, przeprowadzali<br />
pogadanki. Najczęściej jesienią o dokarmianiu zwierzyny i <strong>na</strong> wiosnę, jako profilaktyka<br />
przeciwpożarowa oraz akcje uświadamiające, jakie zagrożenie niesie za sobą zaśmiecanie<br />
lasu. Od 2001 obowiązki i koordy<strong>na</strong>cje <strong>na</strong>d edukacja leśną zostały przydzielone specjaliście<br />
służby leśnej <strong>na</strong>dleśnictwa. Pozwoliło to <strong>na</strong> usystematyzowanie zakresu materiału i <strong>na</strong><br />
wprowadzanie <strong>na</strong> każdym spotkaniu nowych elementów. Spotkania z leśnikiem w szkołach<br />
i wspólne wyjazdy w teren cieszą sie dużym zainteresowaniem. Do <strong>na</strong>dleśnictwa wpływają<br />
zaproszenia i prośby o współudział w lokalnych imprezach np. Dzień Kociewia w 2006,<br />
Dzień Otwarty Polpharmy w 2009 roku gdzie zaprezentowano szereg rożnych edukacyjnych<br />
gier i zabaw dla dzieci i młodzieży, które cieszyły się ogromnym zainteresowaniem nie tylko<br />
<strong>na</strong>jmłodszych. Organizowane akcje były bardzo pozytywnie opisane w lokalnej prasie.<br />
Nadleśnictwo uczestniczy w konkursach dla dzieci i młodzieży oraz akcjach w czasie<br />
wrześniowego „Sprzątania Świata”, „Akcja zwalczania szrotówka kasztanowcowiaczka”,<br />
„Drzewko za makulature” itp.<br />
Nadleśnictwo w 2004 roku wyko<strong>na</strong>ło przy pomocy PFOSiGW w Tczewie miedzy<br />
rezerwatami Wiosło Małe i Wiosło Duże Punkt Widokowy, dzięki któremu moż<strong>na</strong> podziwiać<br />
przepiękny widok <strong>na</strong> dolinę dolnej Wisły. W tym samym czasie powstała również przy<br />
pomocy PFOSiGW ścieżka przyrodnicza w rezerwacie Wiosło Małe.<br />
Głównym partnerem Nadleśnictwa w zakresie edukacji leśnej społeczeństwa są<br />
miejscowe szkoły podstawowe i gim<strong>na</strong>zja oraz domy kultury. Współpraca <strong>na</strong>wiązywa<strong>na</strong> jest<br />
bezpośrednio z <strong>na</strong>uczycielami przedmiotów przyrodniczych. To ich autorskie programy są<br />
rozszerzane o wiedzę leśną. Planowane są całościowe programy obejmujące poszczególne<br />
fazy prac leśnych, w zależności od pory roku, prezentowane cyklicznie przez cały rok<br />
szkolny. Odwiedzane klasy długo pamiętają lekcje z leśnikiem, zbierają karmę dla zwierząt,<br />
sadzą drzewa przy szkołach oraz czynnie uczestniczą w rożnego rodzaju akcjach<br />
porządkowych lasu.<br />
Nadleśnictwo współpracuje także z Ogniskiem Pracy Pozaszkolnej udostępniając im<br />
wiatę edukacyj<strong>na</strong>, w której realizują swój program, który został poszerzony o stały punkt<br />
pt. „Pogadanka z leśnikiem”.<br />
Nadleśnictwo podjęło starania o współprace z Gniewskim Centrum Edukacji<br />
Ekologicznej przy Fundacji Zamek w Gniewie. Wspólne posiedzenia dają <strong>na</strong>dzieje <strong>na</strong> dalszą<br />
działalność i rozszerzenie możliwości fi<strong>na</strong>nsowania edukacji leśnej – stowarzyszenia<br />
pozarządowe mają większą możliwość pozyskiwania Śródków „funduszowych”<br />
i pomocowych.<br />
W ostatnich <strong>lata</strong>ch Nadleśnictwo związało sie z Grupą Badawczą Ptaków Wodnych<br />
KULIG przy pomocy, których społeczeństwo ma możliwość poz<strong>na</strong>nia obyczajów ptactwa.<br />
Zostały zorganizowane wraz z GBPW KULIG szkolenia dla <strong>na</strong>uczycieli i leśników <strong>na</strong> temat<br />
„Ptaki Wodne” i „Sowy Polski”.<br />
Nadleśnictwo Starogard utrzymuje kontakt z lokalną prasą: Gazetą Kociewską<br />
i Dziennikiem Bałtyckim.<br />
W Nadleśnictwie powstał „<strong>Program</strong> edukacji leśnej społeczeństwa w Nadleśnictwie<br />
Starogard <strong>na</strong> <strong>lata</strong> <strong>2010</strong> – <strong>2019</strong>, który w ramach działalności edukacyjnej przewiduje:<br />
— stałą współpracę służb terenowych – leśniczych, podleśniczych przy prowadzeniu<br />
lekcji terenowych. Przejście przez las, wyjaśnienie podstawowych pojęć i prac<br />
widocznych dla stałych bywalc6w lasu z zakresu hodowli i ochrony, pogadanki<br />
i odpowiedzi <strong>na</strong> pytania przy ognisku;<br />
— pracowanie i stworzenie ścieżki edukacyjnej przy izbie edukacji ekologicznej<br />
w leśnictwie Opalenie;
145<br />
— konserwację i doposażenie miejsc przez<strong>na</strong>czonych do prowadzenia zajęć w terenie<br />
(wiata w Kochankach, Szpęgawsku i Jastrzębcach). Zakup i ustawienie tablic,<br />
postawienie lub odnowienie ławek i stołów;<br />
— konserwację i utrzymanie punktu widokowego w leśnictwie Dębiny;<br />
— doposażenie izby edukacji ekologicznej w rożnego rodzaju materiały dydaktyczne<br />
uatrakcyjniające prowadzone zajęcia, jak i utrzymanie izby i otoczenia w <strong>na</strong>leżytym<br />
stanie;<br />
— odświeżenie wystawy edukacyjno-przyrodniczej <strong>na</strong> zamku w Gniewie;<br />
— prelekcje i pogadanki cykliczne w szkołach:<br />
o ochro<strong>na</strong> przeciwpożarowa – jak się zachować w razie spostrzeżenia pożaru,<br />
akcja ma <strong>na</strong> celu uświadomienie jak waż<strong>na</strong> jest szybka reakcja i ile przyroda<br />
może zyskać <strong>na</strong> <strong>na</strong>szej wiedzy (termin kwiecień – sierpień);<br />
o śmieci w lesie – szereg lekcji traktujących o zagrożeniach płynących<br />
z bezmyślności ludzi wyrzucających rożnego rodzaju śmieci do lasu (lekcje<br />
kameralne w połączeniu z wyjściem w teren przez cały okres letni),<br />
przeprowadzenie akcji „Sprzątanie Świata” i „Dzień Ziemi”;<br />
— akcja „Święto drzewa” – przekazanie sadzonek i sadzenie drzew w pobliżu szkół,<br />
parkach, miejskich alejach; akcja będzie prowadzo<strong>na</strong> przy współpracy z klubem<br />
GAJA i Gniewskim Centrum Edukacji Ekologicznej;<br />
— przeprowadzenie corocznych konkursów dla dzieci i młodzieży w leśnictwie Wygoda<br />
i Opalenie.<br />
7.1.1. Poz<strong>na</strong>nie i prezentacja programu<br />
W celu szerokiego wdrożenia do praktyki Nadleśnictwa Starogard rozwiązania<br />
i informacje zawarte w „<strong>Program</strong>ie” muszą:<br />
a) być z<strong>na</strong>ne pracownikom Nadleśnictwa. Szczególnie dokładnie z<strong>na</strong>ć powinni je<br />
pracownicy inżynieryjni oraz leśniczowie i podleśniczowie. W tym celu <strong>na</strong>leży<br />
przeprowadzić szkolenia pracowników. Treścią tych szkoleń winny być zagadnienia<br />
ochrony przyrody i kształtowania środowiska <strong>na</strong> terenie Nadleśnictwa wynikające z:<br />
niniejszego „<strong>Program</strong>u”,<br />
planu zagospodarowania przestrzennego gmin leżących w zasięgu terytorialnego<br />
działania Nadleśnictwa,<br />
związane z przygotowaniem pracowników <strong>na</strong>dleśnictwa do prezentacji<br />
zagadnień leśnictwa i ochrony przyrody społeczności lokalnej.<br />
b) być prezentowane w:<br />
publikacjach <strong>na</strong>ukowych i popularno-<strong>na</strong>ukowych publikowanych w czasopismach<br />
leśnych przyrodniczych i ogólnotematycznych;<br />
w prasie lokalnej i w miarę możliwości krajowej;<br />
w lokalnych stacjach radiowych i telewizyjnych;<br />
wydawnictwach Nadleśnictwa i RDLP;<br />
wystawach, gazetkach, plenerach, imprezach rekreacyjnych organizowanych<br />
w Nadleśnictwie;<br />
w trakcie corocznych spotkań leśników z mieszkańcami poszczególnych wsi.
146<br />
Spotkania takie zorganizowane z pomocą władz gminy i sołtysa powinny pozwolić<br />
mieszkańcom zorientować się w problematyce aktualnych zagadnień <strong>na</strong>dleśnictwa;<br />
w walorach, bogactwie przyrodniczym oraz zagrożeniach lasów i środowiska<br />
przyrodniczego.<br />
Leśnikom z kolei spotkania takie powinny umożliwić poz<strong>na</strong>nie oczekiwań lokalnej<br />
społeczności.<br />
7.1.2. Z doświadczeń Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego<br />
Zespół Parków Krajobrazowych utworzono Zarządzeniem nr 349/2005 Wojewody<br />
Kujawsko-pomorskiego. Celem utworzenia Parku jest zapewnienie warunków dla aktywnych<br />
form ochrony i kształtowania środowiska przy rozległym rozwoju funkcji rekreacyjnych.<br />
Pracownicy Zespołu Parków podejmują <strong>na</strong>stępujące działania edukacyjne:<br />
Prelekcje z pokazami przeźroczy:<br />
o Dzieci młodsze:<br />
• Co to jest przyroda i dlaczego <strong>na</strong>leży ją chronić?<br />
• Na czym polega praca Strażnika <strong>Ochrony</strong> <strong>Przyrody</strong>?<br />
• Na czym polega praca w parkach <strong>na</strong>rodowych i parkach<br />
krajobrazowych?<br />
• Cztery pory roku w parku.<br />
o Dzieci starsze i młodzież:<br />
• Walory przyrodnicze, historyczne i kulturowe doliny Dolnej Wisły;<br />
• Fau<strong>na</strong> i flora doliny Dolnej Wisły;<br />
• Rezerwaty przyrody w ZPKChiN;<br />
• Korytarz ekologiczny doliny Dolnej Wisły;<br />
• Historia i zabytki doliny Dolnej Wisły;<br />
• Formy ochrony przyrody w Polsce;<br />
• Parki <strong>na</strong>rodowe i krajobrazowe w Polsce;<br />
• Parki krajobrazowe województwa kujawsko-pomorskiego.<br />
o Dorośli:<br />
• Rady pedagogiczne – szkoleniowe;<br />
• Szkolenia dla kandydatów <strong>na</strong> Strażników <strong>Ochrony</strong> <strong>Przyrody</strong>;<br />
• Sesje terenowe z wykładami;<br />
• Wykłady szkoleniowe dla <strong>na</strong>uczycieli.<br />
Zajęcia terenowe:<br />
o Wycieczki piesze:<br />
• Ścieżka dydaktycz<strong>na</strong> „Diabelce” – z Sartowic do Świecia – ok. 10 km,<br />
czas przejścia ok. 3 – 4 godz.;<br />
• Ścieżka przyrodnicza „Łu<strong>na</strong>wy” – ok. 2 km, czas przejścia ok. 1 godz.;<br />
• Ścieżka dydaktycz<strong>na</strong>: „Grodzisko Góra Ja<strong>na</strong> – Stary Młyn – Rezerwat<br />
Parowy”;<br />
• „Ostnicowe Grucz<strong>na</strong>” ok. 2 km, czas przejścia ok. 2 godz.;<br />
• Ścieżka dydaktycz<strong>na</strong> „Parów Cieleszyński”.<br />
o Wycieczki autokarowe:<br />
• Szkoleniowe dla <strong>na</strong>uczycieli;<br />
• Szlakiem rezerwatów;<br />
• Chełmno (miasto) – Góra Św. Wawrzyńca – Kiełp (wypas owiec<br />
w rezerwacie Zbocza Płutowskie);<br />
• Ośrodek Muzealno-Dydaktyczny w Chrystkowie i kolekcja starych<br />
odmian jabłoni;
147<br />
• Wycieczka <strong>na</strong>d rzekę – fau<strong>na</strong>, flora, procesy geomorfologiczne;<br />
• Wycieczka do lasu – fau<strong>na</strong>, flora, typy lasów;<br />
• Wycieczka ogólnogeograficz<strong>na</strong> dla szkół: Bydgoszcz – Chełmno –<br />
Świecie – Bydgoszcz około 130 km w przeciągu 8 godz.<br />
o Wycieczki rowerowe<br />
Dla wszystkich miłośników dwóch kółek co roku organizowany jest cykl wycieczek<br />
rowerowych pt. „Rowerem po Parku”. Terminy i trasy wycieczek są każdorazowo ogłaszane<br />
w internecie i w prasie lokalnej. Wycieczki przez<strong>na</strong>czone są dla młodzieży szkolnej i osób<br />
dorosłych, przebiegają po terenie ZPKChiN i okolicach. Celem wyjazdów jest przede<br />
wszystkim poz<strong>na</strong>nie <strong>na</strong>jbliższej okolicy, pokazanie pięk<strong>na</strong> otaczającego środowiska,<br />
propagowanie turystyki rowerowej i upowszechnianie form czynnego wypoczynku.<br />
Konkursy ekologiczne<br />
Od początku funkcjonowania Dyrekcja ZPKChiN organizuje konkurs dla dzieci<br />
i młodzieży szkół podstawowych i gim<strong>na</strong>zjów „Przyroda regionu i ochro<strong>na</strong> środowiska”.<br />
Współorganizatorami konkursu są: Urząd Miejski w Świeciu, Liga <strong>Ochrony</strong> <strong>Przyrody</strong>,<br />
Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły i Wojewódzki Fundusz <strong>Ochrony</strong> Środowiska<br />
i Gospodarki Wodnej w Toruniu. Konkurs odbywa się wiosną i składa się z dwóch etapów.<br />
Pierwszy – pisemny, i drugi – ustny (fi<strong>na</strong>ł). Dla uczestników, którzy zakwalifikowali się do<br />
fi<strong>na</strong>łu, organizowa<strong>na</strong> jest całodniowa wycieczka. Wszyscy biorący udział w konkursie (w I<br />
i II etapie) otrzymują <strong>na</strong>grody w postaci wydawnictw promujących dolinę Dolnej Wisły. Do<br />
udziału w Konkursie zapraszane są wszystkie szkoły i gim<strong>na</strong>zja z terenu ZPKChiN.<br />
„Eko-Prezenter i Szkoła Eko-Prezenterów”, którego głównym celem jest wykreowanie<br />
i zintegrowanie uczniów klas V i VI, zainteresowanych ekologią i ochroną środowiska<br />
zdolnych do swobodnej, rzeczowej i publicznej prezentacji tych tematów.<br />
7.1.3. Ścieżki dydaktyczne<br />
Edukacyj<strong>na</strong> rola programu ochrony przyrody w Nadleśnictwie Starogard realizowa<strong>na</strong><br />
będzie w wielu różnych formach. Najważniejszymi z nich będą formy realizowane<br />
bezpośrednio w terenie umożliwiające zarówno indywidualne (o każdej porze) jak<br />
i zorganizowane poz<strong>na</strong>nie przyrody i innych ciekawych zakątków Nadleśnictwa Starogard.<br />
Jedną z nich będą ścieżki dydaktyczne.<br />
Zaletami ścieżek są: łatwa dostępność, estetyczny sposób oz<strong>na</strong>kowania, właściwy<br />
dobór tematyczny poszczególnych zajęć, ściśle związany z terenem, dzięki czemu możliwe<br />
jest przekazanie charakterystycznych elementów <strong>na</strong>turalnego środowiska. Uczestnicy zajęć<br />
mają także możność bezpośredniego zapoz<strong>na</strong>nia z różnymi zjawiskami zachodzącymi<br />
w przyrodzie. Dzięki temu kształtowa<strong>na</strong> jest umiejętność obserwacji oraz wyrabiane są<br />
<strong>na</strong>wyki obcowania z przyrodą i zachowania się w lesie. Właściwie zorganizowane zajęcia<br />
dydaktyczne w terenie umożliwiają wyposażenie uczniów w wiedzę, umiejętności<br />
i wyobrażenia, których nie moż<strong>na</strong> zrealizować w szkole.
148<br />
7.2. Turystyka<br />
Większość terenów Nadleśnictwa położonych jest w regionie zwanym Kociewiem.<br />
Kociewie jest drugim, po Kaszubach, zwartym etnicznie regionem Pomorza Gdańskiego,<br />
obejmującym tereny leżące <strong>na</strong>d doliną Wisły, w dorzeczu Wierzycy, Wdy i Mątawy.<br />
Pierwsze źródła pisane dotyczące tych terenów, określanych mianem SCURGEON,<br />
pojawiają się <strong>na</strong> mapach Ptolemeusza z II wieku n.e. przedstawiających tzw. szlak<br />
bursztynowy. Przez Kociewie biegła również droga, którą zmierzał św. Wojciech,<br />
ewangelizując Prusy.<br />
Po raz pierwszy określenia Kociewie użyto dopiero w 1807 roku w „Źródłach<br />
wojskowych do dziejów Pomorza”, a szerzej spopularyzowano w II poł. XIX wieku. Od<br />
daw<strong>na</strong> ziemia ta była gościn<strong>na</strong>, zarówno dla kupców z krajów egzotycznych, jak i dla<br />
osiedlających się tu licznie od XII wieku przybyszów z Europy Zachodniej. Czasy domi<strong>na</strong>cji<br />
Krzyżaków <strong>na</strong> tych ziemiach zaowocowały rozwojem przestrzennym i gospodarczym<br />
Kociewia, a istniejące do dziś gotyckie zabytki z tego okresu stanowią jedną z <strong>na</strong>jwiększych<br />
atrakcji turystycznych. Jed<strong>na</strong>k <strong>na</strong>jsilniejszym atutem Kociewia jest jego położenie –<br />
z przepięknymi krajobrazami i malowniczymi tere<strong>na</strong>mi.<br />
7.2.1. Zabytki <strong>na</strong> terenie Nadleśnictwa<br />
Jednym z <strong>na</strong>jpiękniejszych miast Kociewia jest bez wątpienia Gniew, który nie od<br />
dziś zwany jest Kazimierzem Północy. Zawdzięcza to malowniczej lokalizacji, pięknie<br />
zachowanym i odrestaurowanym średniowiecznym zabytkom, wśród których prym wiedzie<br />
górujący <strong>na</strong>d miastem i tętniący życiem zamek krzyżacki. Odbudowany w ciągu czterech lat<br />
przyciąga dziś turystów z całej Europy i Stanów Zjednoczonych. Co roku w okresie letnim<br />
moż<strong>na</strong> w Gniewie uczestniczyć w imprezach organizowanych przez Zamek w Gniewie Sp.<br />
Z o.o. i Bractwo Rycerskie Zamku Gniewskiego. Na zamku czynne jest muzeum. W jednej<br />
z sal staraniem RDLP w Gdańsku i Nadleśnictwa Starogard urządzono stałą ekspozycję<br />
o tematyce przyrodniczej. Poza sezonem turystycznym <strong>na</strong> zamku organizuje się sympozja<br />
<strong>na</strong>ukowe i spotkania okazjo<strong>na</strong>lne. Do rejestru zabytków wpisany został także cały układ<br />
urbanistyczny miasta w obrębie murów obronnych, zachowany jako relikt czasu lokacyjnego.<br />
Po<strong>na</strong>dto <strong>na</strong> uwagę zasługują: kamienice mieszczańskie wokół rynku, kamienice plebejskie,<br />
kościół parafialny pod wezwaniem św. Mikołaja, zabudowa Wzgórza Zamkowego (zamek<br />
pokrzyżacki, pałac Marysieńki, budynek bramny, pałacyk myśliwski, mury zamkowe).<br />
Zabytki, które warto zobaczyć:<br />
Gotycki kościół p.w. św. Mateusza (XIV w.) w Starogardzie Gdańskim;<br />
Pałac Wiechertów z końca XIX wieku w Starogardzie Gdańskim;<br />
Zamek Joannitów wraz z kompleksem murów obronnych w Skarszewach;<br />
Zespoły pałacowo-parkowe (Miradowo, Kopytkowo, Bolesławowo, Mysinek,<br />
Pinczyn, Radziejewo, Rokocin, Rynkówka, Sucumin, Szpęgawsk);<br />
Gotycka katedra pocysterska w Pelplinie z kompleksem gmachów semi<strong>na</strong>ryjnych<br />
i przebogatą biblioteką, szczycącą się posiadaniem skarbu w postaci unikatowego<br />
egzemplarza Biblii Gutenberga;<br />
Kościół farny pod wezwaniem Bożego Ciała w Pelplinie;<br />
Muzeum Diecezjalne i jego skarbiec w Pelplinie;<br />
XIX-wieczny pałac Biskupi w Pelplinie;<br />
Kościół i Sanktuarium Maryjne w Piasecznie, wybudowane w 1348 roku<br />
i rozbudowane w XVIII w., z cudowną figurą czczoną od 1380 roku;<br />
Sanktuarium św. Wojciecha w Gorzędzieju (gmi<strong>na</strong> Subkowy) – w późnogotyckim<br />
kościele zgromadzono liczne skarby malarstwa i rzeźby sakralne;
149<br />
Obiekty XIX-wiecznej techniki – zabytkowe przepompownie wód wraz z zespołem<br />
śluz wałowych we wsi Rajkowy;<br />
Zamek Joannitów z 1305 r. – obecnie siedziba Gminnego Ośrodka Kultury<br />
w Skarszewach,<br />
gotycki kościół farny p.w. św. Michała Archanioła z XV w. w Skarszewach<br />
z zachowanym barokowym wyposażeniem;<br />
drewniany kościół w Szczodrowie z XV – XVI w.;<br />
średniowieczny układ urbanistyczny starego miasta z zabytkowymi kamieniczkami<br />
z XVII i XVIII w. oraz fragmenty kamiennych murów obronnych z XIV wieku<br />
w Skarszewach;<br />
późnogotycki kościół w Obozinie;<br />
barokowy kościół w Godziszewie;<br />
barokowy kościół p.w. Apostołów Piotra i Pawła w Pogódkach;<br />
poewangelicki kościół p.w. św. Maksymilia<strong>na</strong> z XIX w.;<br />
zespoły dworsko-parkowe z zabudowaniami folwarcznymi w Bolesławowie,<br />
Mirowie, Szczodrowie, Pogódkach, Nowym Wiecu i Obozinie.<br />
Rysunek 34. Gotycka katedra pocysterska w Pelplinie [Andrzej Schleser]
150<br />
Miejscem szczególnym, skłaniającym do zadumy i zastanowienia są liczne stare<br />
cmentarzyska rozsiane po lasach i w pobliżu okolicznych wiosek. Największe wrażenie<br />
pozostawia jed<strong>na</strong>k miejsce kaźni ok. 7000 Polaków zamordowanych przez hitlerowców <strong>na</strong><br />
początku II wojny światowej w Lasach Szpęgawskich.<br />
7.2.2. Szlaki turystyczne<br />
Rysunek 35. Miejsce pamięci w Szpęgawsku [Maciej Szychta]<br />
Terytorium województwa pomorskiego przemierza po<strong>na</strong>d 2500 km z<strong>na</strong>kowanych<br />
szlaków turystyki pieszej PTTK. Z<strong>na</strong>jdują się one w zasadzie <strong>na</strong> całym jego terenie, ale<br />
koncentrują się <strong>na</strong> obszarach o <strong>na</strong>jwyższych walorach turystycznych czyli <strong>na</strong> tere<strong>na</strong>ch<br />
<strong>na</strong>dmorskich, w centralnej części Pojezierza Kaszubskiego, w Borach Tucholskich, w okolicy<br />
Trójmiasta. Szlaki <strong>na</strong> terenie województwa są bardzo zróżnicowane zarówno jeśli chodzi<br />
o ich długość, sposób wykorzystania i atrakcyjność. Obok szlaków bardzo krótkich<br />
o charakterze łącznikowym występują trasy bardzo długie, reprezentatywne dla obszarów,<br />
przez które prowadzą. Są też szlaki, które moż<strong>na</strong> traktować jako trasy spacerowe.<br />
Przez teren Nadleśnictwa Starogard przebiegają szlaki turystyczne, zarówno piesze<br />
jak i rowerowe. Do <strong>na</strong>jciekawszych <strong>na</strong>leży zaliczyć zielony szlak Ziemi Tczewskiej im.<br />
Roma<strong>na</strong> Klima, który biegnie od miasta Tczew, przez kompleks Waćmierek, Leśnictwo<br />
Bukowiec, Bielawki, Borkowo, Dębowo i kończy się w miejscowości Opalenie. Jednym ze<br />
starszych szlaków jest żółty szlak Kociewski. Łączy on Tczew z Czarną Wodą, przeci<strong>na</strong>jąc<br />
leśnictwa Swarożyn, Boroszewo, Szpęgawsk i Semlin. Omówione szlaki są szlakami<br />
pieszymi i rozpoczy<strong>na</strong>ją swój bieg od dworca PKP w Tczewie. W tym samym miejscu<br />
rozpoczy<strong>na</strong> się również rowerowy szlak Doliny Dolnej Wisły. Przebiega on przez Leśnictwa<br />
Brody i Dębiny. Kolejnym interesującym szlakiem jest szlak Jezior Kociewskich<br />
(czerwony) – odcinek północny – długość 36,2 km rozpoczy<strong>na</strong>jący się w miejscowości<br />
Skarszewy (PKS) – Obozin – Trzcińsk – Jezioro Zduńskie – Szpęgawsk (PKS) – Kolincz –<br />
Starogard Gdański (PKP).
151<br />
Przez teren Nadleśnictwa przebiega trasa rowerowa – szlak Grzymisława. Szlak rozpoczy<strong>na</strong><br />
się w Tczewie, kończy w Nowem – cały szlak liczy 95,2km. Przebiega w okolicy<br />
leśniczówki – Brody Pomorskie, gdzie warto zobaczyć Muzeum Leśne oraz Mini ZOO. Dalej<br />
szlak prowadzi przez Gniew polnymi drogami do Piasecz<strong>na</strong> – Sanktuarium Matki Bożej<br />
Królowej Pomorza i Matki Jedności, której koro<strong>na</strong>cji koro<strong>na</strong>mi papieskimi doko<strong>na</strong>ł<br />
ówczesny kardy<strong>na</strong>ł Karol Wojtyła – metropolita krakowski. W Piasecznie możemy jeszcze<br />
zwiedzić Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego<br />
o<br />
o<br />
o<br />
o<br />
W roku 2005 <strong>na</strong> terenie Gmin Pelplin i Gniew utworzono cztery nowe szlaki piesze:<br />
Szlak Rzeki Wierzycy koloru niebieskiego rozpoczy<strong>na</strong>jący się w Gniewie,<br />
a kończący przy przystanku PKP w Pelplinie o długości 22 km;<br />
Szlak Doliny Wisły koloru czarnego, łączący miejscowość Wielkie Walichnowy<br />
z miastem Nowe o długości 46 km;<br />
Szlak Lasów Dębińskich koloru niebieskiego rozpoczy<strong>na</strong>jący się przy Zajeździe<br />
Gniewko (przy drodze nr 1), a kończący się w miejscowości Opalenie;<br />
Szlak Opaleński koloru żółtego łączący po krótszej trasie Opalenie i Zajazd Gniewko<br />
o długości 7 km.<br />
Rysunek 36. Punkt widokowy w L-ctwie Dębiny [Jan Ba<strong>na</strong>cki]
152<br />
8. PLAN DZIAŁAŃ<br />
8.1. Ogólne wytyczne i zalecenia prowadzenia racjo<strong>na</strong>lnej gospodarki<br />
leśnej<br />
Gospodarka leś<strong>na</strong> w Nadleśnictwie Starogard prowadzo<strong>na</strong> będzie w oparciu<br />
o wytyczne w sprawie dosko<strong>na</strong>lenia gospodarki leśnej <strong>na</strong> podstawach ekologicznych<br />
(Zarządzenie nr 11, 11a Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych).<br />
Podstawą prowadzenia trwale zrównoważonej gospodarki leśnej w Nadleśnictwie<br />
Starogard jest plan urządzenia lasu <strong>na</strong> <strong>lata</strong> <strong>2010</strong> – <strong>2019</strong>. Poprzez pojęcie trwale<br />
zrównoważonej gospodarki rozumie się „działalność zmierzającą do ukształtowania struktury<br />
lasów i ich wykorzystania w sposób i w tempie zapewniającym trwałe zachowanie ich<br />
bogactwa biologicznego, wysokiej produkcyjności oraz potencjału regeneracyjnego,<br />
żywotności i zdolności do wypełniania teraz i w przyszłości, wszystkich ważnych<br />
ochronnych, gospodarczych i socjalnych funkcji <strong>na</strong> poziomie lokalnym, <strong>na</strong>rodowym<br />
i globalnym, bez szkody dla innych ekosystemów”. Poszczególne postulaty tak rozumianej<br />
gospodarki leśnej są realizowane poprzez szczegółowe wskazania planu urządzenia lasu<br />
i dotyczą:<br />
zachowania i odpowiedniego wzmacniania zasobów leśnych i ich udziału w globalnym<br />
bilansie węgla,<br />
utrzymania zdrowia i żywotności ekosystemów leśnych,<br />
utrzymania i wzmocnienia produkcyjnych funkcji lasu,<br />
zachowania, ochrony i wzbogacenia biologicznej różnorodności ekosystemów leśnych,<br />
zachowania i odpowiedniego wzmocnienia funkcji ochronnych w zagospodarowaniu<br />
lasów,<br />
utrzymania innych funkcji i uwarunkowań społeczno-ekonomicznych,<br />
wyróżnienia i realizacji celów perspektywicznych i średniookresowych dla gospodarki<br />
leśnej.<br />
8.2. Kształtowanie stref ekotonowych<br />
Biocenozy mogą mieć w przyrodzie wyraźnie wykształcone granice lub przechodzić<br />
jed<strong>na</strong> w drugą stopniowo, szerszym lub węższym pasem przejściowym. Ta strefa<br />
przejściowa, zwa<strong>na</strong> i<strong>na</strong>czej ekotonem oz<strong>na</strong>cza się zazwyczaj większym bogactwem flory<br />
i fauny, niż podstawowe graniczące ze sobą ekosystemy. Szczególnie korzystne są szerokie<br />
strefy ekotonowe będące miejscem bytowania gatunków charakterystycznych dla obu<br />
sąsiadujących biocenoz oraz tzw. gatunków stykowych.<br />
Do głównych zaleceń w zakresie kształtowania strefy ekotonowej w lasach<br />
<strong>na</strong>dleśnictwa w okresie <strong>2010</strong> – <strong>2019</strong> <strong>na</strong>leży zaliczyć:<br />
dążenie do tego by zewnętrzne obrzeże lasu oraz lasy wzdłuż dróg, cieków wodnych<br />
szlaków turystycznych itp. w pasie o szerokości 10 – 30 m były maksymalnie wypełnione;<br />
by tworzyła się ścia<strong>na</strong> lasu ograniczająca wnikanie i penetrację wielu czynników do<br />
wnętrza lasu. Ścia<strong>na</strong> ta win<strong>na</strong> składać się z wielu warstw roślinnych <strong>na</strong>kładających się<br />
zarówno w pionie jak i w poziomie obejmujących roślinność drzewiastą, krzewiastą<br />
i ru<strong>na</strong>.<br />
stosowanie <strong>na</strong> obrzeżach lasu silniejszych cięć pielęg<strong>na</strong>cyjnych umożliwiających<br />
wnikanie światła do wnętrza lasu, ściany ochronnych drzewostanów – w tym także<br />
popieranie drzew silnie korzeniących się oraz drzew silnie ugałęzionych i krzewów.
153<br />
Przy sztucznym kształtowaniu tej strefy stosowanie luźniejszej więźby sadzenia,<br />
wprowadzanie możliwie dużej gamy gatunków o dużych walorach estetycznych (barwnie<br />
kwitnących, z liśćmi przebarwiającymi się jesienią).<br />
Realizacja wymienionych zaleceń powin<strong>na</strong> odbywać się etapami przy okazji<br />
wykonywania bieżących zadań gospodarczych w poszczególnych drzewosta<strong>na</strong>ch.<br />
8.3. Kształtowanie stosunków wodnych<br />
Woda jest jednym z podstawowych elementów ochrony środowiska. Zasady jej<br />
ochrony i racjo<strong>na</strong>lnego kształtowania środowiska są uregulowane w ustawie z dnia 3 lutego<br />
1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych, a zasady gospodarowania zasobami wodnymi<br />
w ustawie z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz.U. Nr 115, poz. 1229) – Prawo wodne.<br />
Obie te ustawy tworzą ograniczoną jedność. Wzajemny ich stosunek kształtuje się<br />
w ten sposób, że ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska zawiera kierunkowe ustalenia<br />
tych spraw, prawo wodne zaś szczegółowo reguluje problematykę gospodarki wodnej wraz<br />
z ochroną wód przed zanieczyszczeniami. Zagrożenia wywołane zmia<strong>na</strong>mi stosunków<br />
wodnych omówione zostały w rozdziale 6.4.1. i 6.4.2.<br />
Dla zachowania <strong>na</strong>turalnej zmienności przyrodniczej będzie się dążyć do utrzymania<br />
w stanie zbliżonym do <strong>na</strong>turalnego śródleśnych zbiorników i cieków wodnych. Melioracje<br />
wodne (odwodnienie) <strong>na</strong> terenie <strong>na</strong>dleśnictwa nie będą wykonywane.<br />
W szczególnych wypadkach powinny być one ograniczone do minimum. Zalecane<br />
jest <strong>na</strong>tomiast lokalne zbieranie wód (np. w rowach bez odpływu). Podmokłe grunty trudne<br />
do odnowienia, od<strong>na</strong>wiane będą poprzez sukcesję <strong>na</strong>turalną samosiewem (bez ścisłego<br />
przestrzegania zalecanego składu gatunkowego), lub wielolatkami, bez przygotowania gleby<br />
ciężkim sprzętem i bez stosowania rabatowałków.<br />
Wszelkie występujące w krajobrazie lasu gospodarczego małe oczka wodne<br />
i torfowiska są bardzo cennym elementem podnoszącym bogactwo gatunkowe ekosystemu,<br />
szczególnie fauny. Należy zatem kontynuować obecną dobrą praktykę w tym zakresie i nie<br />
odwadniać ich ani nie zmieniać w inny sposób. W celu zachowania specyficznego<br />
mikroklimatu powinno się też zaniechać wyci<strong>na</strong>nia drzew w odległości kilku<strong>na</strong>stu metrów od<br />
torfowiska.<br />
8.4. Postępowanie w obiektach objętych różnymi formami ochrony<br />
Ustawa o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 roku za szczególne formy ochrony<br />
uz<strong>na</strong>je m.in.: rezerwaty przyrody, gatunki chronione, pomniki przyrody oraz użytki<br />
ekologiczne. Prowadzone w ramach programu prace przyczyniły się do poz<strong>na</strong>nia pełnego<br />
aktualnego bogactwa obiektów w Nadleśnictwie (tabele 4 – 16, 22, 23, 25. A także gruntów<br />
leśnych godnych ochrony rezerwatowej omówionych w rozdziale 3.10.<br />
Nadleśnictwo Starogard w ramach realizacji niniejszego programu powinno:<br />
dążyć do wyko<strong>na</strong>nia zaleceń zawartych w planie ochrony rezerwatu „Brzęczek”;<br />
dążyć do wyko<strong>na</strong>nia planów ochrony rezerwatów nie posiadających planów;<br />
szczególną opieką otoczyć wszystkie istniejące pomniki przyrody;<br />
wyszukiwać i otaczać opieką drzewa i inne cenne twory przyrody, które w przyszłości<br />
mogą być pomnikami przyrody;<br />
wyko<strong>na</strong>ć zalecenia ochronne w obiektach przyrody objętych ochroną prawną,<br />
prowadzić i aktualizować katalog (listę) gatunków cennych, rzadkich i chronionych<br />
z uwzględnieniem miejsca i sposobu ich występowania;
154<br />
Katalog taki wraz z mapą rozmieszczenia (przy<strong>na</strong>jmniej gatunków <strong>na</strong>jcenniejszych)<br />
winien być prowadzony przez wyspecjalizowanych pracowników Nadleśnictwa. W pracach<br />
tych powinni uczestniczyć leśniczowie i podleśniczowie.<br />
8.5. Ochro<strong>na</strong> różnorodności biologicznej<br />
Ochro<strong>na</strong> różnorodności biologicznej w lasach realizowa<strong>na</strong> jest <strong>na</strong> podstawie<br />
obowiązujących w Lasach Państwowych zarządzeń i instrukcji.<br />
W oparciu o wymienione dokumenty w celu ochrony różnorodności biologicznej<br />
w lasach <strong>na</strong>dleśnictwa moż<strong>na</strong> sformułować <strong>na</strong>stępujące zalecenia:<br />
a) dla zachowania różnorodności genowej <strong>na</strong>leży dążyć, by pozyskiwany materiał<br />
siewny (głównie drzew i krzewów leśnych) pochodził z jak <strong>na</strong>jwiększej liczby<br />
osobników oraz różnych miejsc <strong>na</strong>dleśnictwa;<br />
b) dla zachowania różnorodności gatunkowej <strong>na</strong>leży w lasach zwracać uwagę zarówno<br />
<strong>na</strong> skład gatunkowy warstw drzewiastych jak i podszytów ru<strong>na</strong> i mchów. W tym celu<br />
<strong>na</strong>leży dążyć do stosowania zalecanych składów odnowieniowych upraw, właściwych<br />
gospodarczych typów drzewostanów. W lasach <strong>na</strong> siedliskach żyźniejszych <strong>na</strong>leży<br />
dążyć do zapewnienia dostępu światła do dolnych warstw lasu. Należy między<br />
innymi dążyć do stworzenia warunków dla rozwoju wszystkich warstw ekosystemu<br />
leśnego.<br />
c) W celu zachowania różnorodności ekosystemowej <strong>na</strong>leży jak <strong>na</strong>jszerzej wykorzystać<br />
zmienność w ramach mikrosiedlisk wprowadzając <strong>na</strong> te niewielkie powierzchnie<br />
właściwe im gatunki. Bardzo ważnym elementem zachowania omawianej zmienności<br />
jest dążenie do poprawy stosunków wodnych <strong>na</strong> terenie <strong>na</strong>dleśnictwa<br />
d) W celu zachowania bogactwa i różnorodności krajobrazowej <strong>na</strong>leży unikać zalesiania<br />
śródleśnych łąk, bagien, nieużytków, wydm i innych otwartych powierzchni. Granice<br />
lasów powinny <strong>na</strong>tomiast mieć charakter łagodny i w miarę możliwości posiadać jak<br />
<strong>na</strong>jmniej załamań pod kątem prostym lub ostrym.<br />
8.6. Propozycje ochrony i metody ochrony rzadkich i chronionych<br />
gatunków<br />
W ramach realizacji wytycznych zrównoważonego rozwoju, wniosków<br />
wypływających z „<strong>Program</strong>u ochrony przyrody w Nadleśnictwie” oraz „Zasad hodowlanoochronnych”<br />
wyko<strong>na</strong>no już wiele przedsięwzięć gospodarczych i technicznych.<br />
Za <strong>na</strong>jważniejsze działania proekologiczne Nadleśnictwa <strong>na</strong>leży uz<strong>na</strong>ć:<br />
postulowane rezerwaty przyrody lokalizacja rozdział 3.10.1.<br />
grunty leśne o szczególnych walorach przyrodniczych rozdział 3.10.2.<br />
projektowane pomniki przyrody rozdział 3.10.3.<br />
W celu zachowania i poprawy środowiska przyrodniczego w trakcie wykonywania<br />
prac leśnych szczególną uwagę <strong>na</strong>leży zwracać <strong>na</strong>:<br />
zachowanie <strong>na</strong>turalnego zróżnicowania ekosystemów leśnych poprzez:<br />
o indywidualizowanie zasad postępowania gospodarczego w konkretnych<br />
drzewosta<strong>na</strong>ch,<br />
o pozostawienie w stanie nie<strong>na</strong>ruszonym śródleśnych zbiorników wodnych,<br />
bagien, cieków i innych gruntów szczególnie cennych z punktu widzenia<br />
zachowania bioróżnorodności,<br />
o zachowanie <strong>na</strong> torfowiskach, w doli<strong>na</strong>ch rzek i potoków siedlisk bagiennych,<br />
łęgów, olsów i innych <strong>na</strong>turalnych zbiorowisk roślinnych jako ostoi rzadkich<br />
i chronionych gatunków roślin i zwierząt;
155<br />
regenerację zbiorowisk zniekształconych i zdegradowanych przy wykorzystaniu w miarę<br />
możliwości odnowienia <strong>na</strong>turalnego;<br />
ochronę różnorodności biologicznej oraz bogactwa genetycznego zbiorowisk dziko<br />
żyjących roślin i zwierząt oraz mikroorganizmów np. poprzez kształtowanie stref<br />
ekotonowych, unikanie chemizacji przy prowadzeniu zabiegów ochronnych;<br />
umiejętne użytkowanie zasobów leśnych i ich od<strong>na</strong>wianie;<br />
wytyczanie i wykorzystanie stałych szlaków zrywkowych;<br />
stosowanie maszyn i urządzeń <strong>na</strong>pędzanych przez silniki spalinowe z katalizatorami;<br />
stosowanie bioolei jako smarów silnikowych;<br />
unikanie zniszczeń ru<strong>na</strong> i ściółki leśnej m. in. poprzez wykonywanie zrywki drew<strong>na</strong> zimą<br />
przy pokrywie śnieżnej lub przy użyciu urządzeń zabezpieczających;<br />
ochronę stanowisk gatunków chronionych, rzadkich i cennych podczas trzebieży i innych<br />
zabiegów, m. in. poprzez zwracanie uwagi <strong>na</strong> miejsca obalania drzew, przebieg szlaków<br />
zrywkowych itp.<br />
8.7. Ochro<strong>na</strong> siedlisk przyrodniczych<br />
W <strong>lata</strong>ch 2006 – 2007 przeprowadzo<strong>na</strong> została w Nadleśnictwie w ramach ogólno<br />
polskiej akcji powszech<strong>na</strong> inwentaryzacja siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory,<br />
która pozwoliła <strong>na</strong> ustalenie liczby cennych przyrodniczo siedlisk leśnych i nieleśnych oraz<br />
stanowisk roślin i zwierząt.<br />
Inwentaryzacji przyrodniczej siedlisk poddano łącznie 5316 ha powierzchni<br />
Nadleśnictwa (po<strong>na</strong>d 26%), w tym siedlisk leśnych 4654 i nieleśnych 662 ha.<br />
Jako siedliska <strong>na</strong>turowe uz<strong>na</strong>ne zostało 2346 ha (co około 11% wszystkich<br />
zainwentaryzowanych gruntów leśnych i nieleśnych), w tym siedlisk leśnych 2255 ha (około<br />
11% wszystkich zainwentaryzowanych gruntów leśnych) oraz siedlisk nieleśnych 91 ha.<br />
Jako zadanie ciągłe, <strong>na</strong> bieżąco jest aktualizowa<strong>na</strong> baza danych, dotyczących<br />
waloryzacji przyrodniczo – leśnej, monitorowanie stanu siedlisk, zwłaszcza obszarów Natura<br />
2000. Leśniczowie składają informację o cennych przyrodniczo obiektach występujących <strong>na</strong><br />
swoim terenie.<br />
8.9. Inne zagadnienia<br />
8.9.1. Odnowienia gruntów leśnych<br />
Przy projektowaniu składów gatunkowych upraw <strong>na</strong>leży korzystać z opracowania<br />
glebowo-siedliskowego, które określa potencjalne składy odnowieniowe. Należy też<br />
posiłkować się mapą potencjalnej roślinności <strong>na</strong>turalnej.<br />
W zalesieniach i odnowieniach <strong>na</strong>leży unikać wprowadzania gatunków obcego<br />
pochodzenia takich jak: robinii, dębu czerwonego, czeremchy amerykańskiej, sosny<br />
wejmutki, klonu jesionolistnego, śnieguliczki, ligustru, karagany, tawliny i róży<br />
pomarszczonej. Dotyczy to także tzw. domieszek biocenotycznych. Do tego celu dosko<strong>na</strong>le<br />
<strong>na</strong>dają się rodzime gatunki krzewów.<br />
8.9.2. Zwiększanie lesistości regionu<br />
Celowe i zgodne z krajowym programem zwiększania lesistości jest zalesianie<br />
gruntów nieleśnych a niewykorzystywanych w inny sposób. Ewentualne zalesienia powinny<br />
optymalizować strukturę lasów: tworzyć połączenia pomiędzy ich rozproszonymi<br />
fragmentami, korygować kształt istniejących kompleksów oraz tworzyć strefy buforowe<br />
wokół np. uciążliwych zakładów, większych miejscowości itp.
156<br />
Warto też wykorzystać możliwość pozostawienia gruntu porolnego czy połąkowego<br />
sukcesji wtórnej. Szczególnie grunty <strong>na</strong> uboższych siedliskach zarastają lasem stosunkowo<br />
łatwo. Aby jed<strong>na</strong>k takie działanie było merytorycznie uzasadnione grunt przez<strong>na</strong>czony do<br />
sukcesji musi sąsiadować z dobrze zachowanym lasem rosnącym <strong>na</strong> takim samym siedlisku.<br />
Bliskie sąsiedztwo ma umożliwić przedostawanie się gatunków leśnych. Jeśli np.<br />
powierzchnia przez<strong>na</strong>czo<strong>na</strong> do sukcesji jest zadarnio<strong>na</strong> trzcinnikiem to będzie on w tym<br />
wypadku tzw. inhibitorem sukcesji. Aby stworzenie zbiorowiska leśnego <strong>na</strong>stąpiło<br />
w rozsądnym czasie moż<strong>na</strong> więc trzcinnik usunąć.<br />
Mimo, że powstanie lasu drogą sukcesji <strong>na</strong>turalnej trwa dłużej niż jego sztuczne<br />
ukształtowanie, powstałe zbiorowisko cechuje się bogactwem gatunków i zróżnicowaniem<br />
struktury przestrzennej.<br />
8.9.3. Przebudowa drzewostanów <strong>na</strong> gruntach porolnych<br />
W ubiegłym dziesięcioleciu w Nadleśnictwie Starogard praktykowano wprowadzanie<br />
docelowego drugiego piętra w porolnych drzewosta<strong>na</strong>ch. W planie <strong>na</strong> <strong>na</strong>stępne 10-lecie ta<br />
wielkość jest podob<strong>na</strong>. Wynika to głównie z zasobności siedlisk, większość gruntów<br />
porolnych występuje <strong>na</strong> siedliskach lasowych.<br />
Dostrzegając przejaw regeneracji ekosystemu leśnego, którym może być np.<br />
spontaniczne pojawianie się w drzewostanie porolnym <strong>na</strong>lotu dębowego czy bukowego<br />
<strong>na</strong>leży zastanowić się <strong>na</strong>d możliwością zostawienia go do samoistnej „przebudowy” i nie<br />
wprowadzania tam sztucznie innych gatunków.<br />
Problem przebudowy drzewostanów będzie aktualny przez <strong>na</strong>jbliższe dziesięciolecia,<br />
warto więc także śledzić rozwój wiedzy leśnej w tym zakresie.<br />
8.9.4. Pozostawianie drzew do <strong>na</strong>turalnego rozkładu<br />
Jest formą zachowania miejsca życia wielu ksylobiontów. Nie jest obojętne jakie<br />
drzewa się w lesie zostawia. Biorąc pod uwagę biologię chrząszczy i ich wymagania<br />
<strong>na</strong>leżałoby pozostawiać leżące kłody i strzały (ochro<strong>na</strong> biegaczowatych), żywe drzewa<br />
stojące z martwicami bocznymi, zwłaszcza w miejscach silnie <strong>na</strong>słonecznionych, drzewa<br />
dziuplaste oraz martwe drzewa stojące z grubą korą lub jej fragmentami i owocnikami<br />
grzybów.<br />
Należy też pamiętać, że <strong>na</strong> pozostawionym grubym drewnie dębowym i bukowym<br />
żyje <strong>na</strong>jwięcej gatunków chrząszczy. Nie moż<strong>na</strong> jed<strong>na</strong>k jednoz<strong>na</strong>cznie stwierdzić ile i jakie<br />
drzewa <strong>na</strong>leży w lesie pozostawić. W § 220 „Instrukcji <strong>Ochrony</strong> Lasu” w czynnościach<br />
nieobowiązkowych mówi się o pozostawieniu 5 drzew <strong>na</strong> 1 ha lasu. Zapis jed<strong>na</strong>k jak<br />
przystało <strong>na</strong> instrukcję jest ogólny i nie precyzuje, czy mają to być drzewa cienkie czy grube<br />
oraz nie odnosi się do zasobności czy siedlisk. Wydaje się zatem, że optymalnym<br />
rozwiązaniem byłoby indywidualne podejście odpowiednio przeszkolonego leśniczego do<br />
każdego kompleksu leśnego.<br />
Zgodnie z „Zasadami Hodowli Lasu” <strong>na</strong> zrębach także <strong>na</strong>leży pozostawiać fragmenty<br />
starodrzewu o powierzchni łącznej nie mniejszej niż 5% powierzchni manipulacyjnej<br />
i powierzchni jednostkowej nie mniejszej niż 5 – 10 arów.<br />
Wymienione wyżej działania są już przez pracowników Nadleśnictwa Starogard<br />
realizowane – dobra praktyka wymaga więc kontynuacji.<br />
8.9.5. Gospodarka łowiecka<br />
Wielu leśników jest jednocześnie myśliwymi, dlatego Nadleśnictwo powinno mieć<br />
wpływ <strong>na</strong> np. gatunki roślin jakie są obsiewane <strong>na</strong> tzw. poletkach łowieckich.
157<br />
Należy też z rozmysłem ustawiać infrastrukturę łowiecką, aby niepotrzebnie nie<br />
powodować złej opinii w społeczeństwie o myśliwych a pośrednio i o leśnikach. Powinno się<br />
zatem unikać lokalizowania ambon w sąsiedztwie tzw. poletek łowieckich – w szczególności<br />
w lasach penetrowanych przez turystów.<br />
8.9.6. Szkolenia personelu z zakresu ochrony przyrody<br />
Aby ochro<strong>na</strong> przyrody była skutecz<strong>na</strong> myślenie o niej powinno towarzyszyć leśnikom<br />
podczas podejmowania jakiegokolwiek działania mającego wpływ <strong>na</strong> ekosystem leśny.<br />
Warunkiem koniecznym takiej postawy jest poz<strong>na</strong>nie walorów przyrodniczych i ich<br />
możliwych zagrożeń.<br />
Poza tym wiedza z zakresu ochrony przyrody ciągle się rozwija. Kolejne badania<br />
dostarczają odpowiedzi <strong>na</strong> nierozwiązane dotychczas zagadnienia. W szczególności dotyczy<br />
to pytania „jak chronić”, aby było skutecznie. Z upływem czasu zmieniać się też mogą<br />
obiekty podlegające ochronie np. jakiś gatunek rośliny czy zwierzęcia przestaje być<br />
chroniony prawem, <strong>na</strong>tomiast egzystencja innego staje się zagrożo<strong>na</strong> i dlatego wymaga<br />
ochrony. Bardzo ważne jest, aby personel leśny, jako gospodarujący w ekosystemie<br />
dotychczas <strong>na</strong>jmniej przekształconym przez człowieka wiedział o tym możliwie szybko.<br />
Pozwoli to <strong>na</strong> odpowiednio szybką reakcję.<br />
Szkolenia takie powinny być prowadzone systematycznie i przyczynić się do<br />
odświeżenia wiedzy, kiedyś <strong>na</strong>bytej, a obecnie może trochę zapomnianej.<br />
<strong>Program</strong> opracował:<br />
<strong>Program</strong> sprawdził:<br />
inż. Piotr Kurek<br />
mgr inż. Antoni Licow
158<br />
9. LITERATURA<br />
Borowik J. (1964)<br />
– Województwo gdańskie – Zarys geograficzno-gospodarczy;<br />
Fałtynowicz W. i inni (1997) – Dy<strong>na</strong>mika i ochro<strong>na</strong> roślinności Pomorza – Bogucki Wydawnictwo<br />
Naukowe – Gdańsk-Poz<strong>na</strong>ń;<br />
Gierszewski S. (1982)<br />
– Wisła w dziejach Polski<br />
Gorczyńska B., Nowak Z. (1992) – Ochro<strong>na</strong> środowiska – poradnik pracownika samorządu terytorialnego<br />
– Fundacja Warta – Poz<strong>na</strong>ń;<br />
Kistowski M. (1998)<br />
– Cyfrowy atlas środowiska przyrodniczego województwa gdańskiego;<br />
Kondracki Jerzy (1994)<br />
– Geografia Polski;<br />
Matuszkiewicz J. M. (1993) – Atlas Rzeczypospolitej Wydawnictwo PPWK;<br />
Matuszkiewicz W. (2001) – Przewodnik do oz<strong>na</strong>czania zbiorowisk roślinnych Polski – PWN –<br />
Warszawa;<br />
Milewski J. (1984)<br />
– Pojezierze Kociewskie i okolice<br />
Mieńko W. – zespół autorski (1995, 1996, 1999) – Waloryzacja przyrodnicza Gmin: Bobowo, Smętowo<br />
Graniczne, Morzeszczyn, Skórcz;<br />
Przewoźniak M. i inni (1995) – Ochro<strong>na</strong> przyrody w regionie gdańskim;<br />
Rychling A., Solor J.(1996)<br />
– Ekologia krajobrazu – PWN – Warszawa;<br />
Szafer W., Kulczyński St., Pawłowski B. (1953) – Rośliny Polskie – opisy i klucze – PWN – Warszawa;<br />
Tomiałojć L. (1990)<br />
– Ptaki Polski;<br />
Trampler T. i inni (1990)<br />
– Regio<strong>na</strong>lizacja przyrodniczo-leś<strong>na</strong> <strong>na</strong> podstawach ekologicznofizjograficznych;<br />
Zielony R. (1995)<br />
– Kierunki ochrony przyrody w lasach zagospodarowanych – Fundacja<br />
Rozwój SGGW - Warszawa<br />
Żukowski W., Jackowiak B. (1995) – Ginące i zagrożone rośliny <strong>na</strong>czyniowe Pomorza Zachodniego<br />
i Wielkopolski – Wydawnictwo Naukowe – Poz<strong>na</strong>ń;<br />
Wojewódzki Inspektorat <strong>Ochrony</strong> Środowiska w Gdańsku (2008) – Raport o stanie środowiska w<br />
województwie pomorskim w 2007 roku;<br />
Wojewódzki Inspektorat <strong>Ochrony</strong> Środowiska w Gdańsku (2009) – Oce<strong>na</strong> jakości powietrza w województwie<br />
pomorskim za rok 2008;<br />
Instrukcja sporządzania programu ochrony przyrody w <strong>na</strong>dleśnictwie (1996);<br />
Instrukcja urządzania lasu (2003);<br />
Prawo wodne – ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz. U. 2001 nr 115 poz. 1229);<br />
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz<br />
gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie<br />
wyz<strong>na</strong>czenia obszarów Natura 2000 (Dz. U. 2005 nr 94 poz. 768);<br />
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 w sprawie gatunków dziko występujących<br />
zwierząt objętych ochroną (Dz. U. Nr 220, poz. 2237);<br />
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 września 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie<br />
obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 179<br />
poz. 1274, 1275);<br />
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 w sprawie gatunków dziko występujących roślin<br />
objętych ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1764);<br />
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 w sprawie gatunków dziko występujących grzybów<br />
objętych ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1765);<br />
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 października 2008 zmieniające rozporządzenie w sprawie<br />
obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 198,<br />
poz. 1226);<br />
Strategia ochrony obszarów wodno-błotnych w Polsce wraz z planem działań <strong>na</strong> <strong>lata</strong> 2006-2013, zatwierdzonej<br />
przez Ministra Środowiska w 2006 r.;<br />
Ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 r. (Dz.U. Nr 101 poz. 444 z późniejszymi zmia<strong>na</strong>mi);<br />
Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 3 lutego 1995 r. (Dz.U. Nr 16 poz. 78z późniejszymi<br />
zmia<strong>na</strong>mi);<br />
Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 92, poz. 880 z póżniejszymi zmia<strong>na</strong>mi)<br />
Ustawa o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz niektórych innych ustaw z dnia 3 paździrnika 2008 r. (Dz.U.<br />
Nr 201, poz. 1237),<br />
Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska<br />
oraz o oce<strong>na</strong>ch oddziaływania <strong>na</strong> środowisko z dnia 3 paździrnika<br />
2008 r. (Dz.U. Nr 199, poz. 1227),
159<br />
SPIS TABEL:<br />
Tabela 1. Struktura użytkowania gruntów ................................................................................. 8<br />
Tabela 2 Rozmieszczenie lasów różnych własności w gmi<strong>na</strong>ch w zasięgu terytorialnego<br />
działania Nadleśnictwa Starogard ......................................................................... 19<br />
Tabela 3. Obiekty chronione w Nadleśnictwie ........................................................................ 21<br />
Tabela 4. (Wzór nr 3) Ogól<strong>na</strong> charakterystyka rezerwatów .................................................... 28<br />
Tabela 5. (Wzór nr 4) Możliwości realizacji celów ochrony w rezerwatach częściowych ..... 30<br />
Tabela 6. Obszary Natura 2000 występujące w zasięgu Nadleśnictwa Starogard ................... 39<br />
Tabela 7. (Wzór nr 5a) Wykaz istniejących pomników przyrody ........................................... 49<br />
Tabela 8. Zestawienie istniejących pomników przyrody ......................................................... 54<br />
Tabela 9. (Wzór nr 11 i 12 – zmodyfikowany) Wykaz chronionych gatunków roślin i<br />
zwierząt zainwentaryzowanych podczas prac urządzeniowych, inwentaryzacji<br />
przyrodniczej Natura 2000 lub odnotowanych w opracowaniach dla obszarów<br />
chronionych <strong>na</strong> terenie Nadleśnictwa .................................................................... 60<br />
Tabela 10. Zestawienie liczbowe fauny i flory ........................................................................ 84<br />
Tabela 11. Wykaz projektowanych pomników przyrody ........................................................ 87<br />
Tabela 12. Wykaz ptaków łownych występujących <strong>na</strong> terenie Nadleśnictwa ......................... 98<br />
Tabela 13. Wykaz ssaków ........................................................................................................ 99<br />
Tabela 14 (Wzór nr 1a) Porów<strong>na</strong>nie wybranych cech taksacyjnych drzewostanów<br />
Nadleśnictwa ....................................................................................................... 106<br />
Tabela 15 (Wzór nr 1b) Porów<strong>na</strong>nie wybranych cech taksacyjnych w ramach grup<br />
funkcji lasu .......................................................................................................... 107<br />
Tabela 16. (Wzór nr 15) Zestawienie powierzchni [ha] i miąższości [m 3 ] drzewostanów<br />
według rodzajów i pochodzenia drzewostanów oraz grup wiekowych .............. 108<br />
Tabela 17. (Wzór nr 13) Zestawienie powierzchni [ha] i miąższości [m 3 ] drzewostanów<br />
według grup wiekowych i bogactwa gatunkowego ............................................ 109<br />
Tabela 18. (Wzór nr 14) Zestawie powierzchni [ha[ i miąższości [m 3 ] drzewostanów<br />
według grup wiekowych i struktury .................................................................... 110<br />
Tabela 19. Podział <strong>na</strong> kategorie ochronności ......................................................................... 111<br />
Tabela 20. Wykaz obiektów zabytkowych w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa<br />
Starogard ............................................................................................................. 113<br />
Tabela 21. (Wzór nr 22) Zestawienie powierzchni [ha] według form degradacji –<br />
borowacenie ......................................................................................................... 128<br />
Tabela 22. (Wzór nr 21) Zestawienie powierzchni [ha] według grup typów siedliskowych<br />
lasu, stanu siedliska i grup wiekowych ............................................................... 130<br />
Tabela 23. (Wzór nr 20) Zestawienie powierzchni [ha] według zgodności składu<br />
gatunkowego drzewostanów z siedliskiem ......................................................... 133<br />
Tabela 24. Powierzchnie występowania i zwalczania szkodników owadzich <strong>na</strong> terenie<br />
Nadleśnictwa ....................................................................................................... 135<br />
Tabela 25. Powierzchnie zagrożone przez grzyby patogeniczne <strong>na</strong> terenie Nadleśnictwa .... 138<br />
Tabela 26. Wartości stężeń podstawowych wskaźników eutrofizacji wód w rzekach (2007<br />
rok) ...................................................................................................................... 140
160<br />
SPIS ILUSTRACJI:<br />
Rysunek 1. Mapa zasięgu administracyjnego ............................................................................ 7<br />
Rysunek 2. Położenie N-ctwa w RDLP Gdańsk ........................................................................ 9<br />
Rysunek 4. Podział Nadleśnictwa <strong>na</strong> Mezoregiony ................................................................. 11<br />
Rysunek 5. Mapa podziału <strong>na</strong> regiony geobotaniczne ............................................................. 12<br />
Rysunek 6. Mapa podziału <strong>na</strong> krajobrazy roślinne .................................................................. 13<br />
Rysunek 7. Zestawienie poszczególnych typów siedliskowych w Nadleśnictwie ................... 16<br />
Rysunek 8. Roślinność grądu [Jan Ba<strong>na</strong>cki] ............................................................................ 17<br />
Rysunek 9. Mapa potencjalnej roślinności <strong>na</strong>turalnej (<strong>na</strong> podstawie Atlasu<br />
Rzeczpospolitej) .................................................................................................. 18<br />
Rysunek 10. Widok <strong>na</strong> rezerwat od strony szosy ..................................................................... 23<br />
Rysunek 11. Rezerwat Brzęczek [Andrzej Schleser] ............................................................... 24<br />
Rysunek 12. Groszek wielkoprzylistkowy (Lathyrus pisiformis) [Andrzej Schleser] ............. 25<br />
Rysunek 13. Pomnik Gottlieba Schmid’a w rezerwacie Wiosło Małe [Jan Ba<strong>na</strong>cki] ............. 27<br />
Rysunek 14. Korekta granicy SOO Waćmierz ......................................................................... 39<br />
Rysunek 15. Zasięgi obszarów Natura 2000 ............................................................................ 40<br />
Rysunek 16. Zasięg Obszarów Chronionego Krajobrazu <strong>na</strong> terenie Nadleśnictwa<br />
Starogard ............................................................................................................. 47<br />
Rysunek 17. Dąb pomnikowy (l-ctwo Boroszewo oddz. 22j) [Małgorzata Gass-Pięta] ........ 48<br />
Rysunek 18. Głaz (l-ctwo Jastrzębce oddz.132b) [Małgorzata Gass-Pięta] ........................... 55<br />
Rysunek 19. Głaz (l-ctwo Mestwinowo oddz.53d) [Małgorzata Gass-Pięta] ......................... 55<br />
Rysunek 20. Lipa pomnikowa (l-ctwo Dębiny oddz.285b) [Małgorzata Gass-Pięta] ............ 56<br />
Rysunek 21. Dąb pomnikowy (l-ctwo Mestwinowo oddz.55b) [Małgorzata Gass-Pięta] ...... 57<br />
Rysunek 22. Grubodziób zwyczajny (Coccothraustes coccothraustes) [Małgorzata<br />
Gass-Pięta] .......................................................................................................... 59<br />
Rysunek 23. Bielik – Haliaeetus albicilla [Andrzej Schleser] ................................................. 85<br />
Rysunek 24. Bocian czarny – Ciconia nigra [Małgorzata Gass-Pięta] ................................... 86<br />
Rysunek 25. Przykład wody stojącej [Andrzej Schleser] ......................................................... 90<br />
Rysunek 26. Zasięg zlewni w Nadleśnictwie ........................................................................... 91<br />
Rysunek 27. Fragment mokradła <strong>na</strong> terenie leśnictwa Orle ..................................................... 93<br />
Rysunek 28. Kwaś<strong>na</strong> buczy<strong>na</strong> niżowa [Andrzej Schleser] ..................................................... 103<br />
Rysunek 29. Brzezi<strong>na</strong> bagien<strong>na</strong> [Małgorzata Gass-Pięta] .................................................... 103<br />
Rysunek 30. Kumak nizinny Bombi<strong>na</strong> bombi<strong>na</strong> [Małgorzata Gass-Pięta] ........................... 104<br />
Rysunek 31. Bóbr europejski Castor fiber [Andrzej Schleser] .............................................. 104<br />
Rysunek 32. Drzewostan <strong>na</strong>sienny w L-ctwie Dębiny [Jan Ba<strong>na</strong>cki] ................................... 106<br />
Rysunek 33. Widok <strong>na</strong> zamek w Gniewie.............................................................................. 112<br />
Rysunek 34. Grób posła <strong>na</strong> Sejm II RP Piotra Szturmowskiego (l-ctwo Orle oddz. 190c) ... 126<br />
Rysunek 35. Gotycka katedra pocysterska w Pelplinie [Andrzej Schleser] ........................... 149<br />
Rysunek 36. Miejsce pamięci w Szpęgawsku [Maciej Szychta] ............................................ 150<br />
Rysunek 37. Punkt widokowy w L-ctwie Dębiny [Jan Ba<strong>na</strong>cki] .......................................... 151<br />
Autor opracowania jest autorem rysunków i zdjęć, przy których nie ma informacji<br />
o źródle pochodzenia.
KRONIKA:<br />
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178