Program Ochrony Przyrody na lata 2010-2019 - PaÅstwowe ...

REGIONALNA DYREKCJA LASÓW PAŃSTWOWYCH W GDAŃSKU 

Program Ochrony Przyrody 

na lata 2010-2019 

Nadleśnictwo Starogard 

BIURO URZĄDZANIA LASU I GEODEZJI LEŚNEJ 

ODDZIAŁ W GDYNI

3 

SPIS TREŚCI: 

1. WSTĘP ................................................................................................................................... 5 

2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA NADLEŚNICTWA ..................................................... 7 

2.1. Położenie Nadleśnictwa ................................................................................................... 7 

2.2. Położenie Nadleśnictwa w przestrzeni przyrodniczo-leśnej ......................................... 10 

2.3. Klimat obszaru Nadleśnictwa ........................................................................................ 14 

2.4. Rzeźba terenu i budowa geologiczna ............................................................................ 14 

2.5. Gleby Nadleśnictwa ....................................................................................................... 15 

2.6. Typy siedliskowe lasu ................................................................................................... 16 

2.7. Potencjalna roślinność naturalna ................................................................................... 17 

2.8. Struktura użytkowania gruntów .................................................................................... 19 

2.9. Charakterystyka kompleksów leśnych .......................................................................... 20 

3. FORMY OCHRONY PRZYRODY ..................................................................................... 21 

3.1. Formy ochrony przyrody ............................................................................................... 21 

3.2. Rezerwaty Przyrody ...................................................................................................... 23 

3.3. Parki krajobrazowe ........................................................................................................ 33 

3.4. Obszary Natura 2000 ..................................................................................................... 36 

3.5. Obszary chronionego krajobrazu ................................................................................... 44 

3.6. Pomniki przyrody .......................................................................................................... 48 

3.7. Użytki ekologiczne ........................................................................................................ 58 

3.8. Chronione gatunki roślin i zwierząt............................................................................... 59 

3.9. Strefy ochrony ............................................................................................................... 85 

3.10. Projektowane i proponowane formy ochrony przyrody .............................................. 86 

3.10.1. Postulowane Rezerwaty Przyrody ........................................................................ 86 

3.10.2. Postulowane Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe ............................................... 87 

3.10.3. Projektowane pomniki przyrody .......................................................................... 87 

4. WALORY PRZYRODNICZO-LEŚNE ............................................................................... 90 

4.1. Wody ............................................................................................................................. 90 

4.2. Ekosystemy wodno-błotne ............................................................................................ 92 

4.3. Siedliska przyrodnicze ................................................................................................... 94 

4.3.1. Zespoły leśne. ......................................................................................................... 94 

4.3.2. Porosty. ................................................................................................................... 96 

4.3.3. Mchy ....................................................................................................................... 96 

4.3.4. Rośliny naczyniowe ................................................................................................ 96 

4.3.5. Grzyby .................................................................................................................... 97 

4.3.6. Fauna ...................................................................................................................... 97 

4.4. Zbiorowiska roślinne ..................................................................................................... 99 

4.5. Drzewostany ................................................................................................................ 105 

4.5.1. Gatunki drzew i krzewów występujące w lasach Nadleśnictwa .......................... 105 

4.5.2. Charakterystyka drzewostanów ............................................................................ 105 

4.5.3. Cenne drzewostany ............................................................................................... 111 

4.5.4. Lasy ochronne ...................................................................................................... 111 

5. WALORY HISTORYCZNO-KULTUROWE ................................................................... 112 

5.1. Obiekty wpisane do rejestru zabytków ........................................................................ 112 

5.2. Stanowiska archeologiczne.......................................................................................... 123 

5.3. Parki wiejskie .............................................................................................................. 124 

5.4. Miejsca pamięci ........................................................................................................... 126 

6. ZAGROŻENIA I PRZEKSZTAŁCENIA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ......... 128 

6.1. Formy przekształcenia ekosystemów leśnych ............................................................. 128 

6.1.1. Borowacenie ......................................................................................................... 128 

6.1.2. Monotypizacja ...................................................................................................... 129 

6.1.3. Neofityzacja .......................................................................................................... 129

4 

6.1.4. Formy aktualnego stanu siedliska ........................................................................ 130 

6.1.5. Zgodność składu gatunkowego drzewostanów z siedliskiem .............................. 132 

6.2. Zagrożenia abiotyczne ................................................................................................ 134 

6.3. Zagrożenia biotyczne .................................................................................................. 135 

6.3.1. Owady .................................................................................................................. 135 

6.3.2. Szkody powodowane przez ssaki ......................................................................... 136 

6.3.3. Szkody powodowane przez patogeniczne grzyby ............................................... 137 

6.4. Zagrożenia antropogeniczne ....................................................................................... 138 

6.4.1. Stan, zanieczyszczenie i zagrożenia powierzchni ziemi ...................................... 139 

6.4.2. Stan i zanieczyszczenie powietrza ....................................................................... 139 

6.4.3. Stan i zanieczyszczenie wód ................................................................................ 139 

6.4.4. Inne zniekształcenia i zagrożenia środowiska leśnego ........................................ 141 

7. TURYSTYKA I EDUKACJA ........................................................................................... 143 

7.1. Edukacja przyrodnicza na terenie Nadleśnictwa ........................................................ 143 

7.1.1. Poznanie i prezentacja programu ......................................................................... 145 

7.1.2. Z doświadczeń Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i 

Nadwiślańskiego ................................................................................................. 146 

7.1.3. Ścieżki dydaktyczne ............................................................................................. 147 

7.2. Turystyka .................................................................................................................... 148 

7.2.1. Zabytki na terenie Nadleśnictwa .......................................................................... 148 

7.2.2. Szlaki turystyczne ................................................................................................ 150 

8. PLAN DZIAŁAŃ .............................................................................................................. 152 

8.1. Ogólne wytyczne i zalecenia prowadzenia racjonalnej gospodarki leśnej ................. 152 

8.2. Kształtowanie stref ekotonowych ............................................................................... 152 

8.3. Kształtowanie stosunków wodnych ............................................................................ 153 

8.4. Postępowanie w obiektach objętych różnymi formami ochrony ................................ 153 

8.5. Ochrona różnorodności biologicznej .......................................................................... 154 

8.6. Propozycje ochrony i metody ochrony rzadkich i chronionych gatunków ................. 154 

8.7. Ochrona siedlisk przyrodniczych ................................................................................ 155 

8.9. Inne zagadnienia ......................................................................................................... 155 

8.9.1. Odnowienia gruntów leśnych............................................................................... 155 

8.9.2. Zwiększanie lesistości regionu............................................................................. 155 

8.9.3. Przebudowa drzewostanów na gruntach porolnych ............................................. 156 

8.9.4. Pozostawianie drzew do naturalnego rozkładu .................................................... 156 

8.9.5. Gospodarka łowiecka ........................................................................................... 156 

8.9.6. Szkolenia personelu z zakresu ochrony przyrody ................................................ 157 

9. Literatura ............................................................................................................................ 158 

Spis tabel: ............................................................................................................................... 159 

Spis ilustracji: ......................................................................................................................... 160 

Kronika: ................................................................................................................................. 161

1. WSTĘP 

5 

Program ochrony przyrody w Nadleśnictwie Starogard został sporządzony zgodnie 

z „Instrukcją sporządzania programu ochrony przyrody w nadleśnictwie” – dla lasów 

stanowiących własność Skarbu Państwa. 

Sporządza się go w formie aneksu do „Planu urządzenia lasu Nadleśnictwa 

Starogard” opracowanego według stanu na 01.01.2010 roku. 

Program ochrony przyrody został opracowany w celu: 

zinwentaryzowania i przedstawienia walorów przyrodniczych terenu nadleśnictwa 

oraz zagrożeń przyrody 

poprawy warunków ochrony i w miarę możliwości wzbogacania zasobów 

przyrodniczych ekosystemów leśnych, a w szczególności zachowania różnorodności 

biologicznej 

doskonalenia gospodarki leśnej i sprawowania ochrony przyrody z pełnym 

wykorzystaniem prac glebowo-siedliskowych 

ochrony obiektów kultury materialnej w lasach 

wskazania kolejnych obiektów do objęcia szczególnymi formami ochrony 

przedstawienia planu działania, którego realizacja umożliwi zachowanie oraz wzrost 

walorów przyrodniczych terenu nadleśnictwa 

umożliwienia wykonania w przyszłości szeregu analiz porównawczych wybranych 

charakterystyk stanu lasu 

Program Ochrony Przyrody powstał w oparciu o dostępne akty prawne (ustawy, 

rozporządzenia, Dyrektywy UE, Konwencje międzynarodowe), dokumenty planistyczne 

i instrukcje. Są to przede wszystkim: 

Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 92, poz. 880 

z późniejszymi zmianami), 

Ustawa o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz niektórych innych ustaw z dnia 

3 października 2008 r. (Dz.U. Nr 201, poz. 1237), 

Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale 

społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko 

z dnia 3 października 2008 r. (Dz.U. Nr 199, poz. 1227), 

Ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 r. (Dz.U. Nr 101 poz. 444 z późniejszymi 

zmianami), 

Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 3 lutego 1995 r. (Dz.U. Nr 16 

poz. 78 z późniejszymi zmianami), 

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 w sprawie gatunków 

dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. Nr 220, poz. 2237), 

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 w sprawie gatunków dziko 

występujących roślin objętych ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1764), 

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 w sprawie gatunków dziko 

występujących grzybów objętych ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1765), 

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 października 2008 r. zmieniające 

rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. 

Nr 198 poz. 1226), 

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk 

przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie 

wyznaczenia obszarów Natura 2000 (Dz. U. 2005 nr 94 poz. 795),

6 

Polityka ekologiczna państwa na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na 

lata 2011-2014, 

Krajowa strategia ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej, 

zatwierdzonej przez Radę Ministrów 25 lutego 2003 r., 

Strategia ochrony obszarów wodno-błotnych w Polsce wraz z planem działań na lata 

2006-2013, zatwierdzonej przez Ministra Środowiska w 2006 r. 

Krajowy program zwiększania lesistości. Aktualizacja w 2003 r. 

Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków 

zagrożonych wyginięciem (Konwencja Waszyngtońska – CITES) ratyfikowana przez 

Polskę w 1989 r., 

Konwencja o różnorodności biologicznej (Konwencja z Rio de Janeiro) ratyfikowana 

przez Polskę w 1995 roku, 

Konwencja o obszarach wodno-błotnych (Konwencja Ramsarska) ratyfikowana przez 

Polskę w 1977 r.; 

Konwencja o ochronie gatunków europejskich dzikich zwierząt i roślin oraz siedlisk 

naturalnych (Konwencja Berneńska) ratyfikowana przez Polskę w 1995 roku; 

Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt (Konwencja Bońska) 

ratyfikowana przez Polskę w 1995 r.; na podstawie tej konwencji podjęto m.in. 

porozumienie o ochronie nietoperzy w Europie, 

Konwencja o ochronie światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego 

(Konwencja Paryska), 

Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony 

dzikich ptaków, (Dyrektywa Ptasia), 

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk 

naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedliskowa). 

Instrukcja urządzania lasu (2003 r.), 

Instrukcja sporządzania programu ochrony przyrody w nadleśnictwie (1996 r.). 

Przy opracowaniu Programu zostały wykorzystane dane i materiały udostępnione 

przez Nadleśnictwo Starogard, Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Gdańsku, 

Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska, Dyrekcję Zespołu Parków Krajobrazowych 

Chełmińskiego i Nadwiślańskiego, Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, prace terenowe 

wykonane przez BULiGL Oddział w Gdyni (zarówno inwentaryzacja drzewostanów jak 

i siedlisk) oraz dostępna literatura.

2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA NADLEŚNICTWA 

2.1. Położenie Nadleśnictwa 

7 

Nadleśnictwo Starogard położone jest w części południowej województwa 

pomorskiego w powiatach: tczewskim, starogardzkim i kościerskim oraz w północnej części 

województwa kujawsko-pomorskiego w powiecie świeckim. Lokalizacja zasięgu 

administracyjnego przedstawia zamieszczona mapka: 

Rysunek 1. Mapa zasięgu administracyjnego

8 

Strukturę użytkowania gruntów w gminach przedstawia tabela 1 sporządzona na podstawie Tabeli nr 1 zamieszczonej w Elaboracie. 

Tabela 1. Struktura użytkowania gruntów 

Rodzaj użytku 

Województwo kujawsko-pomorskie pomorskie 

Powiat 

Gmina 

Nowe 

świecki 

razem 

powiat 

razem 

woj. 

Liniewo 

kościerski 

Stara 

Kiszewa 

razem 

powiat 

Miasto 

Starogard 

Gd. 

Bobowo 

Lubichowo 

starogardzki 

Miasto 

Skarszewy 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 

1. Lasy 226,9700 226,9700 226,9700 2168,3248 393,8225 2562,1473 173,1277 423,6167 120,7600 140,2501 2689,5520 33,3500 235,3800 

Skarszewy 

2. Grunty zadrzewione i zakrzewione 0,1700 0,1700 0,5300 

3. Użytki rolne 4,9100 4,9100 4,9100 49,4719 3,3615 52,8334 4,2700 4,1559 46,8689 0,6100 

4. Grunty pod wodami 8,7900 0,9300 9,7200 3,9600 1,9200 0,4300 

5. Użytki ekologiczne 

6. Tereny różne 

7. Grunty zabudowane i zurbanizowane 8,9849 1,5300 10,5149 0,7904 0,0701 0,5700 4,8514 

8. Nieużytki 64,3183 6,2400 70,5583 0,2900 8,4826 2,3300 0,0315 91,6048 0,7200 

OGÓŁEM 231,8800 231,8800 231,8800 2300,0599 405,8840 2705,9439 178,4781 436,3253 127,0500 140,8516 2835,3271 33,7800 236,7100 

Skórcz 

Smętowo 

Graniczne 

Rodzaj użytku 

Województwo 

pomorskie 

Powiat starogardzki tczewski 

Starogard 

razem Miasto 


Zblewo 

Gniew Morzeszczyn Pelplin Subkowy Tczew 

Gdański 

powiat Gniew 

razem woj. 

1 2 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 

1. Lasy 4794,3116 264,3861 8874,7342 38,0789 3604,5746 1185,8828 1301,0940 784,0197 2128,5623 9042,2123 20479,0938 20706,0638 

2. Grunty zadrzewione i zakrzewione 1,9000 2,4300 13,0200 2,8244 10,3600 0,5200 26,7244 29,3244 29,3244 

3. Użytki rolne 102,8104 7,6809 166,3961 3,2677 59,7309 35,1021 62,4144 12,6474 38,2732 211,4357 430,6652 435,5752 

4. Grunty pod wodami 4,0100 10,3200 0,4900 0,4900 20,5300 20,5300 

5. Użytki ekologiczne 

6. Tereny różne 0,2404 0,2404 0,2404 0,2404 

7. Grunty zabudowane i zurbanizowane 0,8221 7,1040 0,2226 6,7747 0,0500 1,9323 1,1900 3,4080 13,5776 31,1965 31,1965 

8. Nieużytki 122,9600 14,5708 240,9897 0,1400 35,5500 15,2386 6,5400 11,1900 26,0400 94,6986 406,2466 406,2466 

OGÓŁEM 5026,8141 286,6378 9301,9740 41,9496 3719,6502 1236,2735 1374,8051 819,4071 2197,2935 9389,3790 21397,2969 21629,1769 

razem 

powiat 

Ogółem

9 

Rysunek 2. Położenie N-ctwa w RDLP Gdańsk

2.2. Położenie Nadleśnictwa w przestrzeni przyrodniczo-leśnej 

10 

Zgodnie z regionalizacją przyrodniczo-leśną obszary administrowane przez 

Nadleśnictwo Starogard leżą w I Krainie Bałtyckiej, dzielnicy Pojezierza Drawsko- 

Kaszubskiego, mezoregionie Pojezierza Kaszubskiego i mezoregionie Pojezierza 

Starogardzkiego; w dzielnicy Żuław Wiślanych oraz dzielnicy Pojezierza Iławsko- 

Brodnickiego mezoregionie Doliny Kwidzyńskiej. 

Według podziału kraju na mezoregiony fizyczno-geograficzne (J. Kondracki 1994) 

teren Nadleśnictwa znajduje się w Prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, podprowincji 

Pojezierza Południowobałtyckiego makroregionie Wschodniopomorskim, mezoregionach 

Pojezierza Kaszubskiego i Pojezierza Starogardzkiego; makroregionie Dolina Dolnej Wisły, 

mezoregionie Doliny Kwidzyńskiej oraz w podprowincji Pobrzeża Południowobałtyckiego 

makroregionie Pobrzeża Gdańskiego, mezoregionie Żuław Wiślanych. 

Podstawą podziału na regiony geobotaniczne i krajobrazy roślinne jest mapa 

przeglądowa potencjalnej roślinności naturalnej. Regiony podstawowe zostały wydzielone na 

podstawie analizy krajobrazowego zróżnicowania roślinności naturalnej, tj. odrębności 

zestawów zbiorowisk, a następnie scharakteryzowania przestrzennych udziałów siedlisk 

naturalnych zbiorowisk roślinnych. Mapa krajobrazów roślinnych jest efektem 

przeprowadzonej typologii jednostek podstawowych, przy której uwzględniono zestaw 

zbiorowisk naturalnych waloryzowanych udziałem powierzchniowym. Przy wyróżnianiu 

podstawowych typów pominięto drobne różnice syntaksonomiczne o charakterze 

regionalnym pomiędzy zbiorowiskami (J. Matuszkiewicz 1993). 

Pod względem geobotanicznym tereny te znajdują się w: Prowincji 

Środkowoeuropejskiej, Podprowincji Południowobałtyckiej, Dział Pomorski (A), Kraina 

Pojezierzy Środkowopomorskich (A.4), Okręg Pojezierza Kaszubskiego (A.4.5.), Kraina 

Wschodniopomorska (A. 6), Podkraina Wschodniopomorska właściwa (A.6.a.), Okręg 

Starogardzki (A.6.a.1.), Dział Mazowiecko-Poleski – Poddział Mazowiecki (E), Kraina 

Chełmińsko Dobrzyńska (E.1), Okręg Wysoczyzny Świeckiej (E.1.1.), Okręg Doliny Dolnej 

Wisły (E.1.2.). Powierzchnia Nadleśnictwa położona jest głównie w Okręgach Starogardzkim 

i Pojezierza Kaszubskiego. 

Omawiane tereny znajdują się (w przewadze) w strefie ekoklimatycznej Bałtyckiej, 

w makroregionie Wybrzeża Południowobałtyckiego i częściowo Żuław Wiślanych oraz 

w strefie Środkowoeuropejskiej, w makroregionie Pojezierza Pomorskiego Południowego 

(według Regionalizacji przyrodniczo-leśnej T. Trampler i inni 1990 r.), natomiast w Atlasie 

Rzeczpospolitej Polskiej (1994 r. – Alojzy Woś) są one w regionie Klimatycznym Dolnej 

Wisły, a ich część zachodnia w regionie Wschodniopomorskim. Jedną z cech 

charakterystycznych panującego tu klimatu są niskie roczne opady w strefie rzeki Wisły.

11 

Rysunek 3. Podział Nadleśnictwa na Mezoregiony

12 

Rysunek 4. Mapa podziału na regiony geobotaniczne

13 

Rysunek 5. Mapa podziału na krajobrazy roślinne

2.3. Klimat obszaru Nadleśnictwa 

14 

Dane dotyczące warunków klimatycznych zostały przedstawione szczegółowo w Elaboracie. 

2.4. Rzeźba terenu i budowa geologiczna 

Rzeźba terenu 

Obręby leśne Pelplin i Starogard leżą na Pojezierzu Starogardzkim, natomiast Obręb 

Mestwinowo leży na Pojezierzu Kaszubskim, a jedynie jego południowa część (Leśnictwo 

Mestwinowo) leżą na Pojezierzu Starogardzkim. 

Rzeźba pojezierzy Starogardzkiego i Kaszubskiego ma charakter wybitnie 

młodoglacjalny i została ukształtowana w późnym plejstocenie (zlodowacenie bałtyckie, 

stadiał pomorski) i w holocenie. 

Na badanym terenie przeważają faliste wysoczyzny sandrowe i dennomorenowe 

urozmaicone ciągami wzgórz czołowomorenowych (wzgórza Liniewskie, Szczodrowskie, 

Kleszczewskie i Rokickie). 

Wysoczyzny sandrowe i morenowe mają ogólny skłon południowy i zachodni. 

Najwyżej położone na północnym zachodzie tereny Obrębu Mestwinowo osiągają kulminacje 

rzędu 170 m n.p.m. i opadają stopniowo w kierunku południowym i wschodnim do ok. 40 m. 

n.p.m. w Obrębie Pelplin. Przeważają obszary położone na wysokości 60 – 140 m n.p.m. 

Powszechnie dominujące faliste wysoczyzny polodowcowe urozmaicają głęboko 

wcięte rynny glacjalne, obniżenia wytopiskowe i rozcięcia erozyjne (wąwozy, parowy). 

Rynny glacjalne wypełniają wody jezior, jednak większość z nich została 

przekształcona w doliny rzeczne. Doliny rzeczne w tym: Piesienicy, Wietcisy i Wierzycy oraz 

ich dopływów są przewodnim elementem rzeźby terenów Nadleśnictwa. 

Zbocza dolin są strome a ich wysokości względne wynoszą od kilkunastu do 

kilkudziesięciu metrów. 

Do najbardziej urozmaiconych morfologicznie należą tereny położone w sąsiedztwie 

doliny Wisły i dolnej Wierzycy. Strefę krawędziową dolin wymienionych rzek urozmaicają 

liczne wąwozy, parowy i rozcięcia erozyjne o stromych lub urwistych zboczach. Deniwelacje 

względne wąwozów i parowów schodzących do dna doliny Wisły i Wierzycy sięgają 

kilkudziesięciu metrów. 

Budowa geologiczna 

Utwory geologiczne na badanym obszarze należą do czwartorzędu. Starsze z nich 

pochodzą z zasypania glacjalnego, młodsze są efektem akumulacji biologicznej (torfy) 

i akumulacji rzecznej (piaski rzeczne i mady rzeczne). 

Wierzchnie warstwy osadów polodowcowych zostały nagromadzone w stadiale 

pomorskim zlodowacenia bałtyckiego, a ich miąższość wynosi od ok. 150 m na północy 

i zachodzie (obręb Mestwinowo) do około 50 m na południu i wschodzie (obręb Pelplin). 

Wśród utworów plejstoceńskich przeważają piaski akumulacji wodno-lodowcowej, 

następnie gliny i piaski akumulacji lodowcowej. W mniejszej ilości występują utwory pyłowe 

i ilaste. 

Wśród utworów holoceńskich przeważają torfy i mursze, w niewielkiej ilości 

występują piaski i mady rzeczne oraz piaski eoliczne.

2.5. Gleby Nadleśnictwa 

15 

Zmienność warunków glebowych w Nadleśnictwie Starogard jest duża i determinują 

ją głównie budowa geologiczna i uwilgotnienie gleby. Nadleśnictwo Starogard posiada operat 

glebowo-siedliskowy opracowany w latach 1972–1975. W trakcie IV rewizji urządzania lasu 

zaktualizowano mapy glebowo-siedliskowe zgodnie z obowiązującym nazewnictwem oraz 

symboliką a także wykonano prace glebowo-siedliskowe na gruntach nie posiadających 

dotychczas takiego opracowania oraz zweryfikowano siedliska wilgotne i bagienne oraz na 

gruntach porolnych. Ponownie przeprowadzono prace glebowo-siedliskowe na obrębie 

Pelplin. 

Omawiane tereny ukształtowane zostały podczas plejstoceńskich zlodowaceń, 

a głównie ostatniego zlodowacenia bałtyckiego oraz w holocenie. Przeważają faliste 

wysoczyzny dennomorenowe i sandrowe z występującymi wzgórzami czołowomorenowymi 

(Liniewskie, Szczodrowskie, Kleszczewskie i Rokickie) oraz rynnami glacjalnymi 

i obniżeniami wytopiskowymi. Najwyżej położonymi są tereny na północnym zachodzie, 

gdzie wzniesienia dochodzą do 170 m n.p.m. i obniżają się one stopniowo w kierunku 

południowym i wschodnim osiągając przy krawędzi doliny Wisły około 40 - 80 m n.p.m. 

Wierzchnia pokrywa to warstwy osadów polodowcowych o miąższości od około50 m 

na wschodzie i południu do 150 m na północy i zachodzie. Wśród utworów plejstoceńskich 

przeważają piaski akumulacji wodno-lodowcowej, następnie gliny i piaski akumulacji 

lodowcowej. Zaznacza się także występowanie utworów pyłowych i ilastych. 

Najmłodszymi utworami są utwory holoceńskie i przeważają tu torfy i mursze, 

a spotyka się także w niewielkich ilościach piaski i mady rzeczne oraz piaski eoliczne. 

Z utworów tych wykształciły się następujące gleby: 

- brunatnoziemne, 

- bielicoziemne, 

- czarne ziemie, 

- bagienne, 

- pobagienne, 

- aluwialne. 

Największe obszary zajmują gleby bielicoziemne obejmujące typy gleb rdzawych 

i bielicowych oraz brunatnoziemne z typami gleb brunatnych właściwych i brunatnych 

kwaśnych. Z gleb bagiennych na znacznym obszarze występują gleby torfowe, 

a z pobagiennych występują murszowe i murszowate.

2.6. Typy siedliskowe lasu 

16 

Powierzchnie poszczególnych siedliskowych typów lasu z uwzględnieniem obrębów 

i łącznie zamieszczono w tabeli nr II elaboratu. Syntetycznie dla Nadleśnictwa poszczególne 

udziały przedstawia diagram: 

LMw 

0,58% 

LMb 

1,05% 

Lśw 

37,91% 

Lw 

0,67% Ol 

2,58% Lł 

0,49% 

Bb 

0,20% 

Bśw 

0,19% 

LMśw 

42,43% 

BMw 

0,10% 

BMb 

2,03% 

BMśw 

11,29% 

Bśw Bb BMśw BMw BMb LMśw LMw LMb Lśw Lw Ol OlJ Lł 

Rysunek 6. Zestawienie poszczególnych typów siedliskowych w Nadleśnictwie 

Objaśnienie skrótów: 

Bśw bór świeży 

Bw bór wilgotny 

Bb bór bagienny 

BMśw bór mieszany świeży 

BMw bór mieszany wilgotny 

BMb bór mieszany bagienny 

LMśw las mieszany świeży 

LMw las mieszany wilgotny 

LMb las mieszany bagienny mokry 

Lśw las świeży 

Lw las wilgotny 

Ol ols 

OlJ ols jesionowy 

W Nadleśnictwie przeważają siedliska lasowe zajmując ponad 81% powierzchni. 

Siedliska wilgotne i bagienne zajmują 6,9% powierzchni. 

Przeciętna zasobność na 1 ha wynosi 291 m 3 , a spodziewany bieżący przyrost 

drzewostanów ponad 7 m 3 .

2.7. Potencjalna roślinność naturalna 

17 

Pojęcie potencjalnej roślinności naturalnej odnosi się do siedliska. Potencjalna 

roślinność naturalna jest to typ roślinności, jaki powstałby spontanicznie w danych 

warunkach, po zaprzestaniu działalności człowieka. Jest to teoretyczna granica sukcesji na 

danym siedlisku. 

Na terenach Nadleśnictwa dominuje potencjalna roślinność naturalna kompleksu 

lasów dębowo-grabowych z suboceaniczny grądem typu pomorskiego (Stellario- 

Carpinetum). Pozostałe zajmują niewielkie obszary, a są to: 

Kompleksy łęgowe i bagienne: roślinność łęgowa niezabagnionych niżowych siedlisk 

aluwialnych, głównie dolin rzecznych: łegi wierzbowo-topolowe i jesionowo-wiązowe 

(Salici-Populetum, Ficario-Ulmetum et all.) oraz zbiorowiska łęgowe niżowych 

siedlisk umiarkowanie zabagnionych: łęgi jesionowo-olszowe (Ciraeo-Alnetum et all.) 

Kompleksy zbiorowisk w typie boru mieszanego: subatlantycki wilgotne lasy 

brzozowo-dębowe z dębem szypułkowym (Betulo-Quercetum roboris) oraz 

subkontynentalne bory mieszane dębowo-sosnowe, zwykle bez buka, regionalnie 

z udziałem świerka (Quercetum-Pinetum, Serratulo-Pinetum et all.) 

Kompleks lasów bukowych z żyznymi buczynami niżowymi typu pomorskiego 

(Malicio-Fagetum) 

Rysunek 7. Roślinność grądu [Jan Banacki]

18 

Rysunek 8. Mapa potencjalnej roślinności naturalnej (na podstawie Atlasu Rzeczpospolitej) 

Zamieszczonej powyżej mapy potencjalnej roślinności naturalnej nie można traktować 

jako źródła informacji o występowaniu siedlisk przyrodniczych, a co najwyżej jako bardzo 

ogólne źródło orientacji co do typów siedlisk w ogóle mogących występować na terenie 

Nadleśnictwa.

19 

2.8. Struktura użytkowania gruntów 

Tabela 2 Rozmieszczenie lasów różnych własności w gminach w zasięgu terytorialnego działania Nadleśnictwa Starogard 

Województwo 


(częśd gminy) 

Powierzchnia 

ogólna 

Lasy stanowiące własnośd Skarbu Paostwa 

w zarządzie LP 

pozostała 

urządzane sąsiednie 

razem 

parki inne 

nadleśnictwo nadleśnictwa 

Lasy nie stanowiące własności Skarbu Paostwa 

stan. własn. 

stan. własn. 

osób razem 

osób fiz. 

prawnych 

Lasy współwłasności 

Skarbu 

Paostwa i osób 

fiz. 

Ogółem 

(7+10+11) 

w km 2 powierzchnia - ha % 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 

woj. pomorskie 1356,9 20508 20508 3919 148 4067 24575 18,1 

powiat kościerski 111,6 2562 2562 281 281 2843 25,5 

gm. Liniewo 82,8 2168 2168 232 232 2240 27,1 

gm.Stara Kiszewa 28,8 394 394 49 49 443 15,4 

Powiat.starogardzki 528,1 8877 8877 2326 131 2457 11334 21,5 

m.Starogard 25,3 173 173 21 21 194 7,7 

m.Skarszewy 10,6 140 140 140 13,2 

gm.Bobowo 51,8 424 424 204 4 208 632 12,2 

gm.Lubichowo 9,5 121 121 152 152 273 28,9 

gm.Skarszewy 154,5 2690 2690 948 114 1062 3752 24,3 

gm.Skórcz 14,4 33 33 107 107 140 9,7 

gm.Smętowo Graniczne 36,7 235 235 23 23 258 7,0 

gm.Starogard 195,0 4797 4797 850 13 863 5660 29,0 

gm.Zblewo 30,3 264 264 21 21 285 9,4 

powiat.tczewski 717,2 9069 9069 1312 17 1329 10398 14,5 

m.Gniew. 6,1 38 38 4 42 42 6,9 

m.Pelplin 4,5 

m.Tczew 22,4 

gm.Gniew 181,9 3618 3618 325 325 3943 21,7 

gm.Morzeszczyn 91,4 1186 1186 435 435 1621 17,7 

gm.Pelplin 162,5 1304 1304 165 165 1469 9,0 

gm.Subkowy 78,2 794 794 70 70 864 11,0 

gm. Tczew 170,2 2129 2129 317 13 330 2459 14,4 

woj.kujawsko-pomorskie 12,4 227 227 227 27,2 

powiat świecki 12,4 227 227 227 18,3 

gm.Nowe 3,5 227 227 227 64,9 

m.Nowe 8,9 

Razem 1369,3 20735 20735 3919 148 4067 24802 18,1 

Lesistośd 

(12:2)

20 

Zgodnie z tabelą 2 tereny leśne zajmują 18,1% zasięgu terytorialnego Nadleśnictwa, 

natomiast lesistość województwa pomorskiego wynosi 37,2%, a całego kraju jest 28,9% 

(Rocznik statystyczny 2008 rok). 

Powierzchnia gruntów własności Skarbu Państwa zarządzanych przez Nadleśnictwo 

Starogard wynosi 21630,78 ha. 

2.9. Charakterystyka kompleksów leśnych 

Lasy nadleśnictwa składają się z 353 kompleksów. Część tych kompleksów przylega 

do lasów prywatnych, ale większość ich granic styka się z gruntami nieleśnymi. W większych 

kompleksach leśnych znajdują się enklawy i półenklawy obcej własności, linie kolejowe, linie 

energetyczne, szosy, zabudowania powstałe w ślad za osadnictwem, i zagospodarowaniem 

tych ziem kosztem lasu. 

Do granic lasów państwowych przylegają w bardzo wielu miejscach lasy stanowiące 

własność prywatną. W granicach zasięgu administracyjnego znajduje się około 3,5 tys. ha 

lasów prywatnych. Znaczne rozproszenie części terenów leśnych, zawiłe granice, trudne 

niekiedy dojazdy sprzyjają różnym formom szkodnictwa oraz utrudniają ich ochronę przez 

służby leśne. 

Liczba i wielkość kompleksów leśnych 

Nadleśnictwo 

Starogard 

Wielkość kompleksu ha 

Liczba 

kompleksów 

Łączna powierzchnia ha 

do 1,00 67 31,42 

1,01 - 5,00 126 318,98 

5,01 - 20,00 87 886,17 

20,01 - 100,00 51 2486,69 

100,01 - 500,00 14 2947,13 

500,01 - 2000,00 5 5596,46 

powyżej 2000,00 3 9363,93 

Razem 353 21630,78 

Jako kompleks leśny traktujemy zwarty obszar lasów, nie podzielony obszarami 

bezleśnymi. Elementów liniowych – drogi, rzeki, linie energetyczne nie traktujemy jako 

granic kompleksów, chyba że stanowią one istotne bariery dla przemieszczania się zwierząt 

i stanowią granice o charakterze „ekologicznym” (duże rzeki, autostrady itp.)

21 

3. FORMY OCHRONY PRZYRODY 

3.1. Formy ochrony przyrody 

Szczególnie cennymi obszarami podlegającymi prawnej ochronie (Ustawa z 2004 

roku o ochronie przyrody) na terenie Nadleśnictwa Starogard są: 

— rezerwaty przyrody, 

— Zespół Parków Krajobrazowych, 

— obszary chronionego krajobrazu, 

— obszary Natura 2000, 

— gatunki chronione, 

— pomniki przyrody, 

— użytki ekologiczne. 

Ilość i powierzchnie obiektów chronionych na terenie Nadleśnictwa przedstawia 

poniższe zestawienie: 

Tabela 3. Obiekty chronione w Nadleśnictwie 

Ilość 

Powierzchnia(ha) 

Rodzaj obiektu 

poza 

poza 

N-ctwo gruntami N-ctwo gruntami 

Uwagi 

N-ctwa 

N-ctwa 

1 2 3 4 5 6 

Rezerwaty: 6 81,54 0,64 

1. Orle nad Jeziorem Dużym 1,56 nie posiada planu 

ochrony 

2. Brzęczek 25,49 posiada plan ochrony 

3. Opalenie Dolne 1,33 0,42 nie posiada planu 

ochrony 

4. Opalenie Górne 1,40 0,22 nie posiada planu 

ochrony 

5. Wiosło Duże 21,88 nie posiada planu 

ochrony 

6. Wiosło Małe 29,88 nie posiada planu 

ochrony 

Projektowane rezerwaty 1 71,91 Jeziorka 

Zespół Parków Krajobrazowych 

231,90 55410,60 nie posiada planu 

ochrony 

Chełmińskiego i Nadwiślańskiego 

Obszary Natura 2000 7 1462,73 

1. Dolina Dolnej Wisły 19,74 33539,30 OSO 

2. Dolina Środkowej Wietcisy 5,42 425,46 SOO 

3. Waćmierz 12,01 375,99 SOO 

4. Dolna Wisła 375,32 9949,28 SOO 

5. Dolina Wierzycy 816,27 3929,25 SOO 

6. Szczodrowo 76,72 146,88 SOO 

7. Grąd nad jeziorem Zduńskim 

176,99 59,01 SOO 

i Szpęgawskim 

Obszar chronionego Krajobrazu – 

48 65732 

Borów Tucholskich 


722 2630 

Doliny Wietcisy 


292 2156 

Polaszkowski 


2690 8094 

Doliny Wierzycy 


Gniewski 

1165 1171

Ilość 

Powierzchnia(ha) 

Rodzaj obiektu 

poza 

poza 

N-ctwo gruntami N-ctwo gruntami 

Uwagi 

N-ctwa 

N-ctwa 

1 2 3 4 5 6 


2249 2427 

Nadwiślański 


30092 

Żuław Gdańskich 

Pomniki przyrody 41 106 

Projektowane pomniki przyrody 103 

Użytki ekologiczne 2 12,46 

Stanowiska archeologiczne: 29 

cmentarzyska 8 

punkty osadnictwa 7 

grodziska 7 

osady 7 

Gatunki roślin ochroną ścisłą 110 

Gatunki roślin ochroną częściową 20 

Krągłouste – gatunki chronione 2 

Ryby – gatunki chronione 12 

Płazy – gatunki chronione 13 

Gady – gatunki chronione 6 

Ptaki – gatunki chronione 185 

Miejsca gniazdowania: 9 

orła bielika 2 

bocian czarny 7 

Ssaki – gatunki chronione 24 

22 

Załącznikiem do programu ochrony przyrody jest mapa istniejących form ochrony przyrody 

w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Starogard.

3.2. Rezerwaty Przyrody 

23 

Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało 

zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska 

zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się 

szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami 

krajobrazowymi (art. 13 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody). W Polsce 

wyodrębniono 1407 rezerwatów o powierzchni 166901 ha (według stanu na 31 grudnia 2006 

roku). 

Na terenie województwa pomorskiego odnotowano 120 rezerwatów o powierzchni 

7429 ha (stan na 31 grudnia 2006 roku) stanowi to 8,53% ilości i 4,45% powierzchni 

rezerwatów w skali kraju. Rezerwaty położone w obwodzie nadzorczym Nadleśnictwa 

Starogard (82,18 ha) stanowią 1,1% powierzchni rezerwatów w województwie pomorskim. 

Grunty objęte ochroną rezerwatową w Nadleśnictwie Starogard stanowią 0,4% powierzchni 

ogólnej Nadleśnictwa. 

W obwodzie nadzorczym Nadleśnictwa Starogard istnieje 6 rezerwatów przyrody. 

1. Rezerwat częściowy Orle nad Jeziorem Dużym położony jest w obrębie Mestwinowo, 

leśnictwo Orle na powierzchni 1,56 ha. 

Według fizyczno-geograficznej regionalizacji Polski, znajduje się w makroregionie 

Pojezierze Wschodniopomorskie w południowo zachodniej części mezoregionu Pojezierze 

Kaszubskie. Obejmuje niewielki fragment lasu porastającego wzniesienia morenowego 

(136 m n.p.m.) nad Jeziorem Dużym, wyróżniającego się okazałym starodrzewem dębowym. 

W formie domieszkowej występują także jawor, buk, modrzew, świerk, brzoza, grab, 

akacja i jesion. Znajdował się tu niegdyś niewielki cmentarz, ale ślady po nim zatarł czas 

i ludzie. 

Na całej powierzchni występuje siedlisko lasu świeżego. 

Do czasu utworzenia rezerwatu prowadzono zabiegi gospodarcze zgodnie 

z obowiązującymi zasadami hodowlanymi, przy czym wykonywano je w niewielkim zakresie 

w miarę zachodzących potrzeb sanitarnych drzewostanu. Zbiorowiska roślinne są tutaj 

miejscami zniekształcone, co pozostaje w związku z bliskością zabudowań oraz przebiegającą 

obok rezerwatu szosą. 

Rysunek 9. Widok na rezerwat od strony szosy

24 

2. Rezerwat częściowy Brzęczek położony jest w Obrębie Mestwinowo, Leśnictwo 

Jastrzębce i obejmuje powierzchnię 25,49 ha. 

Teren ten znajduje się około 6 km na wschód od rezerwatu wyżej opisanego, także 

w mezoregionie Pojezierze Kaszubskie, a przeważająca jego część to zbocze ciągnące się 

wzdłuż jeziora oraz cieku. Różnica poziomów lustra jeziora i najwyższych wzniesień (około 

150 m n.p.m.) wynosi około 30 m. Część południowa to około 600 metrowa smuga 

o szerokości do 75 m otoczona użytkami rolnymi, pozostała część łączy się z lasami 

Nadleśnictwa. 

Są tu zbiorowiska buczyny pomorskiej z okazałymi fragmentami starodrzewu 

bukowego 170 letniego, który jest coraz mniej odporny na podmuchy silnych wiatrów. 

Rezerwat zatwierdzono w 1983 r., przy czym starodrzew występujący w dwu płatach 

wyłączono z użytkowania dużo wcześniej, a sugestie o ochronie rezerwatowej znajdują się 

w planie z 1966 roku. 

Rezerwat posiada aktualny plan ochrony rezerwatu opracowany przez zespół w skład 

którego wchodzili: prof. dr hab. Jacek Herbich, dr Ryszard Markowski, prof. dr hab. Maciej 

Gromadzki oraz BULiGL Oddział w Gdyni. Plan zatwierdzony został Rozporządzeniem 

Wojewody Pomorskiego Nr 1/08 z dnia 9 stycznia 2008 r. (Dziennik Urzędowy Nr 5, poz. 

143) na lata 2008 – 2027. 

Plan ochrony wskazał przedmiot ochrony, cel ochrony, oraz potencjalne zagrożenia. 

Rysunek 10. Rezerwat Brzęczek [Andrzej Schleser] 

3. Rezerwat częściowy Opalenie Dolne położony jest w Obrębie Pelplin, Leśnictwo Opalenie 

i obejmuje niewielki fragment dna doliny Struga Młyńska i podnóża zboczy tej doliny 

o łącznej powierzchni 1,75 ha (z czego lasy będące w stanie posiadania LP stanowią 1,33 ha). 

Według podziału fizyczno-geograficznego usytuowany jest w mezoregionie 

Pojezierze Starogardzkie. Jest to rezerwat florystyczny utworzony dla ochrony rzadkich 

gatunków leśno-stepowych, które wypierane są przez obficie tu występujące podszyty. 

Spośród bardzo rzadkich roślin występował w rezerwacie groszek wielkoprzylistkowy,

25 

znajdujący się w „Polskiej Czerwonej Księdze”, aktualnie występujący w sąsiedztwie 

rezerwatu na skarpie przy szosie (Mieńko 1999 r.). 

Zabiegi ochronne polegające na usuwaniu z podszytów berberysu i derenia, 

oddziaływały korzystnie na inne występujące tu rośliny chronione. Trudno przewidzieć czy 

groszek wielkoprzylistkowy (Lathyrus pisiformis) powróci na dawne swoje stanowiska i czy 

czynione przez człowieka zabiegi są dla niego sprzyjające. 

Występuje tu tylko siedlisko lasu łęgowego. Niekorzystny wpływ na zbiorowiska 

roślinne tu istniejące miało wprowadzenie gatunków iglastych, budowa przejazdu przez 

strumień na granicy z oddziałem sąsiednim, budowa szosy oraz wyżej położonej linii 

kolejowej. 

Rysunek 11. Groszek wielkoprzylistkowy (Lathyrus pisiformis) [Andrzej Schleser]

26 

4. Rezerwat częściowy Opalenie Górne o powierzchni 1,62 ha (z czego lasy będące w stanie 

posiadania LP stanowią 1,40 ha). Utworzony został z tych samych względów co Opalenie 

Dolne i występują tu podobne problemy z zachowaniem i ochroną roślinności. W składzie 

gatunkowym drzewostanów zaznacza się tu większy udział iglastych, a siedlisko to głównie 

las świeży z niewielkimi fragmentami łęgów w okolicach strumienia, których nie wyłączono 

ze względu na małą powierzchnię. Starodrzew jest tu młodszy, ale nie ustępuje rozmiarami 

zarówno pod względem wysokości jak i pierśnic. Wykonywano w nim podobne zabiegi 

ochronne. 

W wyłączeniu 234i występuje drzewo doborowe sosny (nr 909). 

Cały rezerwat zajmuje siedlisko lasu świeżego z fragmentami lasu łęgowego wzdłuż 

strumienia, którego to siedliska z uwagi na małe powierzchnie nie wyłączono. 

5. Rezerwat częściowy Wiosło Małe położony jest w Obrębie Pelplin, Leśnictwo Dębiny, 

a jego powierzchnia wynosi 21,88 ha (do powierzchni rezerwatu nie dołączono powierzchni 

wydzieleń liniowych przebiegających przez wyłączenia zaliczone do rezerwatu np. linie 

drogi). 

Znajduje się on na granicy dwóch mezoregionów: 

Dolina Kwidzyńska – wchodząca w skład makroregionu Dolina Dolnej Wisły, 

Pojezierze Starogardzkie – wchodzące w skład makroregionu Pojezierze 

Wschodniopomorskie. 

Jest to rezerwat florystyczny utworzony dla ochrony rzadkich gatunków stepowoleśnych, 

które wypierane są przez roślinność krzewiastą i drzewiastą oraz inną roślinność 

zielną. Teren rezerwatu od dawna zaliczany był do najbardziej interesujących fragmentów 

leśnych na Pomorzu Zachodnim. Już w 1926 roku prof. Adam Wodziczko zaproponował 

utworzenie na stromej skarpie wiślanej rezerwatu, który stanowiłby formę unikalnych 

zbiorowisk leśnych oraz ciepłolubnych elementów flory. W roku 1938 utworzono na południe 

od miejscowości Opalenie rezerwat o powierzchni około 200 ha. Rezerwat uległ zniszczeniu 

podczas II Wojny Światowej. Część drzewostanu została wycięta, brzeg wierzchowiny skarpy 

pokryty do dziś widocznymi okopami. Ponownie w roku 1963 Sulma i Wales zwrócili uwagę 

na walory przyrodnicze tego terenu. Szczegółowe opracowanie rezerwatu wykonał Herbich 

w roku 1971. Współczesny stan szaty roślinnej znacznie odbiega od pierwotnego. Pierwotnie 

skarpa nadwiślańska była bezleśna, co stwarzało bardzo korzystne warunki dla licznych 

gatunków ciepłolubnych. W okresie regulacji Wisły na przełomie XIX i XX wieku zalesiono 

to czego nie dokonała ekspansja gatunków lekkonasiennych. Rozrost drzewostanów 

i krzewów spowodował zanikanie mezofilnych zbiorowisk roślinnych w tym licznych 

gatunków kserotermicznych oraz zaniknięcie nieleśnych zbiorowisk murawowych. 

Na terenie rezerwatu istnieje ścieżka dydaktyczna (zatwierdzona Zarządzeniem 

Wojewody Pomorskiego Nr 121/2006 z dnia 6 lipca 2006 r. w sprawie wyznaczenia szlaku 

udostępnionego dla ruchu pieszego w rezerwacie przyrody Wiosło Małe [Dziennik Urzędowy 

Nr 77, poz. 1599]), pomnik przyrody (oddz. 285b lipa) oraz obelisk poświęcony autorowi 

planu zagospodarowania Dolnej Wisły. 

Istnieje potrzeba opracowania planu, który określi szczegółowo sposoby ochrony 

rezerwatu. 

6. Rezerwat częściowy Wiosło Duże pod względem administracyjnym i fizycznogeograficznym 

jest na tym samym obszarze co Wiosło Małe, z tym, że jego niewielki 

fragment znajduje się w Dolinie Dolnej Wisły. Jego powierzchnia wynosi 29,88 ha. 

Podobnie jak w rezerwacie Wiosło Małe występują tu problemy z zachowaniem 

stanowisk roślin kserotermicznych wypieranych przez roślinność krzewiastą i zielną. 

Rezerwat nie ma także opracowanego planu ochrony.

27 

W roku 1985 został opracowany „Program zabiegów ochronnych w rezerwatach 

Wiosło Duże, Wiosło Małe, Opalenie Górne i Opalenie Dolne”. Autorem opracowania był 

Jacek Herbich. Program wykazał znaczne zniekształcenia wynikające z gospodarki ludzkiej 

oraz jak najszybsze podjęcie zabiegów korekcyjnych. Głównym zadaniem było usunięcie 

większości krzewów z runa i podszytu oraz glistnika i czosnaczka. Następnie projektowano 

przebudowę drzewostanów. Projektowane zabiegi miały powstrzymać proces ustępowania 

i umożliwić powrót gatunków (nawet sztuczną reintrodukcją), które wyginęły lub ograniczyły 

swój zasięg na terenie rezerwatów. 

Rysunek 12. Pomnik Gottlieba Schmid’a w rezerwacie Wiosło Małe [Jan Banacki]

28 

Tabela 4. (Wzór nr 3) Ogólna charakterystyka rezerwatów 

Lp 

Nr 

rej. 

woj. 

Nazwa 

rezerwatu 

Obr. MESTWINOWO 

1 28 Orle nad 

Jeziorem 

Dużym 

Monitor 

Polski 

Nr poz. 

13 

poz. 74 

1963 r. 

2 73 Brzęczek 39 

poz. 230 

z 1983 r. 

Obr. PELPLIN 

3 31 Opalenie 

Dolne 

4 32 Opalenie 

Górne 

35 

poz. 200 

1965 r. 

34 

poz. 194 

1965 r. 

oddz. 

poddz. 

201l 

149a, b, 

~g,~i, 

~j, 

163c, d, 

j, k, m, 

~d, ~f 

Położenie 


Leśnictwo 

Gm. Liniewo 

L-ctwo Orle 

Gm.Liniewo 

Skarszewy 

L-ctwo 

Jastrzębce 

231k, l Gm. Gniew 

L-ctwo 

Opalenie 

234f, i Gm.Gniew 

L-ctwo 

Opalenie 

Typ i podtyp rezerwatu 

wg dominującego 

przedmiotu 

ochrony 

Typ: 

Fitocenotyczny 

podtyp: 

zbiorowisk 

leśnych 

Typ: 

Fitocenotyczny 

podtyp: 

zbiorowisk 

leśnych 

Typ: 

Florystyczny 

podtyp: 

roślin zielnych 

i krzewinek, 

krzewów i 

drzew 

Typ: 

florystyczny 

podtyp: 


i krzewinek, 

krzewów 

i drzew 

typu 

środowiska 

Typ: Lasów 

i borów 

podtyp: 

Lasów 

nizinnych 

Typ: Lasów 

i borów 

podtyp: 

Lasów 

nizinnych 

Typ: Lasów 

i borów 

podtyp: 

Lasów 

nizinnych 

Typ: 

Lasów 

i borów 

podtyp: 

lasów 

nizinnych 

Powierzchnia (ha) 

według 

Monitora 

Polskiego 

planu 

ochrony 


objęta ochroną 

ścisłą 

częścio 

wą 

zbiorowiska, 

zespoły 

roślinne 

Ważniejsze 

1,56 1,56 Stellario 

Carpinetum 

(grąd pomorski) 

25,49 25,49 25,49 Stellario 

Carpinetum 


Carpinetum 


Carpinetum 

grupy 

zwierząt 

Brak charakterystycznych 

grup 

Brak charakterystycznych 

grup 

Brak 

charakterystycznych 

grup 

Brak 


grup 

Powierzchnia 

(ha) 

kon 

badaw 

trol 

cza 

na 

Uwagi 

0,42 ha – 

wody, 

gr. nie 

będące 

własn. LP 

0,22 ha – 

wody, 

gr. nie 

będące 

własn. LP

29 

Lp 

Nr 

rej. 

woj. 

Nazwa 

rezerwatu 

5 33 Wiosło 

Małe 

6 43 Wiosło 

Duże 

Monitor 

Polski 

Nr poz. 

35 

poz. 202 

1965 r. 

53 

poz. 283 

1972 r. 

oddz. 

poddz. 

285b, c, 

286h, i, 

287d, f, 

288d 

302, 

303d, g, 

~a 

Położenie 


Leśnictwo 

Gm.Gniew 

L-ctwo 

Dębiny 

Gm.Gniew 

Gm.Nowe 

L-ctwo 

Dębiny 

Typ i podtyp rezerwatu 

wg dominującego 

przedmiotu 

ochrony 

Typ: 

florystyczny 

podtyp: 


i krzewinek, 

krzewów 

i drzew 

Typ: 

florystyczny 

podtyp: 


i krzewinek; 

krzewów 

i drzew 

typu 

środowiska 

Typ: 

Lasów 

i borów 

podtyp: 

Lasów 

nizinnych 

i lasów 

mieszanych 

nizinnych 

Typ: 

Lasów 

i borów 

podtyp: 

Lasów 

mieszanych 

nizinnych 

i lasów 

nizinnych 


według 

Monitora 

Polskiego 

planu 

ochrony 


objęta ochroną 

ścisłą 

częścio 

wą 

zbiorowiska, 

zespoły 

roślinne 

21,88 21,88 Tilio- 

Carpinetum 

Quercetaliapubescentis 

29,88 29,88 Tilio- 

Carpinetum 

Quercetaliapubescentis 

Ważniejsze 

grupy 

zwierząt 

Brak 


grup 

Brak 


grup 

Powierzchnia 

(ha) 

kon 

badaw 

trol 

cza 

na 

Uwagi

30 

Tabela 5. (Wzór nr 4) Możliwości realizacji celów ochrony w rezerwatach częściowych 

Lp 

Główny 

Zachodzące 

Możliwość 

Metody ochrony 

Nazwa 

przedmiot Cel ochrony procesy Zagrożenia realizacji celu 

proponowane 

rezerwatu 

dotychczasowe 

ochrony 

sukcesji 

ochrony 

Uwagi 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 

Obręb MESTWINOWO 

1 Orle nad 

Niewielkie. Miejscami W ograniczonym 

Rezerwat nie 

Jeziorem 

Dużym 

występuje zaśmiecanie zakresie 

terenu. 

posiada planu 

ochrony. 

Fitocenozy 

zbiorowisk 

leśnych lasów 

nizinnych 

2 Brzęczek Fitocenozy 

zbiorowisk 


nizinnych. 

Obręb PELPLIN 

3 Opalenie 

Dolne 

4 Opalenie 

Górne 

Fitocenozy 

zbiorowisk 


nizinnych 

Fitocenozy 

zbiorowisk 


nizinnych 

Zachowanie 

starodrzewu 

dębowego 

liczącego około 230 

lat. 

Zachowanie 

naturalnych 

zbiorowisk leśnych, 

a zwłaszcza 

buczyny 

pomorskiej 

Zachowanie ze 

względów 

naukowych 

i dydaktycznych 

zespołu roślinności 

leśno-stepowej 

Zachowanie 

zespołu roślinności 

leśno-stepowej. 

Wypełnianie 

dna lasu przez 

klon i jawor 

oraz krzewy 

leszczyny i bzu. 

Bardzo 

powolne 

odnawianie się 

starodrzewu 

bukowego. 

Nadmierne 

pokrycie dna 

lasu krzewami 

podszytowymi 

Powolne 

odnawianie się 

buka, lipy,dębu. 

Nadmierne 


lasu przez 

podszyty. 

Starodrzew bukowy 

wywalany i łamany 

przez wiatry 

Wypieranie 

roślinności leśnostepowej 

przez 

podszyty. 

Wypieranie 


przez 

podszyty. 

W pełnym zakresie 

W ograniczonym 

zakresie 


zakresie. 

Stopniowe 

usuwanie akacji 

i brzozy. Ustawienie 

tablicy 

informacyjnej, 

ogrodzenie płotem z 

żerdzi 

Ustawianie tablic 

informacyjnych 

Ustawienie tablic 

informacyjnych. 

Oznaczenie granic, 

usuwanie berberysu 

i derenia 



Oznaczenie granic, 

usuwanie derenia 

i akacji. 

Rezerwat 

posiada plan 

ochrony na lata 

2008 – 2019 

Rezerwat nie 

posiada planu 

ochrony. 

-jak wyżej -

31 

Lp 

Główny 

Zachodzące 

Możliwość 

Metody ochrony 

Nazwa 

przedmiot Cel ochrony procesy Zagrożenia realizacji celu 

proponowane 

rezerwatu 

dotychczasowe 

ochrony 

sukcesji 

ochrony 

Uwagi 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 

5 Wiosło Małe Fitocenozy 

zbiorowisk 


i lasów 

mieszanych 

nizinnych 

Zachowanie dużego 

skupienia roślin 

stepowo-leśnych, 

rzadkich w naszej 

florze. 

Niemal w pełni 


lasu warstwą 

podszytu. 

Wypieranie 


przez 

warstwy podszytów. 


zakresie 



Oznaczenie farbą 

granic, usuwanie 

czosnaczka 

-jak wyżej - 

6 Wiosło Duże Fitocenozy 

zbiorowisk 


i lasów 

mieszanych 

nizinnych 

Zachowanie 

stanowiska roślin 

kserotermicznych 

oraz fragmentów 

naturalnych 

zespołów leśnych. 

W warstwie 

podszytu 

wypełnianie 

wolnych 

przestrzeni. 

Wypieranie 

roślinności 

kserotermicznej przez 

warstwy podszytów. 


zakresie 


informacyjnych, 

oznaczenie farbą 

granic, usuwanie 

czosnaczka 

- jak wyżej -

32 

Zgodnie z art. 15 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, 

w rezerwatach przyrody zabrania się: 

1) budowy lub rozbudowy obiektów budowlanych i urządzeń technicznych, z wyjątkiem 

obiektów i urządzeń służących celom parku narodowego albo rezerwatu przyrody; 

2) uchylony; 

3) chwytania lub zabijania dziko występujących zwierząt, zbierania lub niszczenia jaj, 

postaci młodocianych i form rozwojowych zwierząt, umyślnego płoszenia zwierząt 

kręgowych, zbierania poroży, niszczenia nor, gniazd, legowisk i innych schronień 

zwierząt oraz ich miejsc rozrodu; 

4) polowania, z wyjątkiem obszarów wyznaczonych w planie ochrony lub zadaniach 

ochronnych ustanowionych dla rezerwatu przyrody; 

5) pozyskiwania, niszczenia lub umyślnego uszkadzania roślin oraz grzybów; 

6) użytkowania, niszczenia, umyślnego uszkadzania, zanieczyszczania i dokonywania zmian 

obiektów przyrodniczych, obszarów oraz zasobów, tworów i składników przyrody; 

7) zmiany stosunków wodnych, regulacji rzek i potoków, jeżeli zmiany te nie służą ochronie 

przyrody; 

8) pozyskiwania skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin 

i zwierząt, minerałów i bursztynu; 

9) niszczenia gleby lub zmiany przeznaczenia i użytkowania gruntów; 

10) palenia ognisk i wyrobów tytoniowych oraz używania źródeł światła o otwartym 

płomieniu, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w 

rezerwacie przyrody – przez organ uznający obszar za rezerwat przyrody; 

11) prowadzenia działalności wytwórczej, handlowej i rolniczej, z wyjątkiem miejsc 

wyznaczonych w planie ochrony; 

12) stosowania chemicznych i biologicznych środków ochrony roślin i nawozów; 

13) zbioru dziko występujących roślin i grzybów oraz ich części, z wyjątkiem miejsc 

wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody – przez organ 

uznający obszar za rezerwat przyrody; 

14) połowu ryb i innych organizmów wodnych, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych w planie 

ochrony lub zadaniach ochronnych; 

15) ruchu pieszego, rowerowego, narciarskiego i jazdy konnej wierzchem, z wyjątkiem 

szlaków i tras narciarskich wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w 

rezerwacie przyrody – przez organ uznający obszar za rezerwat przyrody; 

16) wprowadzania psów na obszary objęte ochroną ścisłą i czynną, z wyjątkiem miejsc 

wyznaczonych w planie ochrony oraz psów pasterskich wprowadzanych na obszary objęte 

ochroną czynną, na których plan ochrony albo zadania ochronne dopuszczają wypas; 

17) wspinaczki, eksploracji jaskiń lub zbiorników wodnych, z wyjątkiem miejsc 

wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody – przez organ 

uznający obszar za rezerwat przyrody; 

18) ruchu pojazdów poza drogami publicznymi oraz poza drogami położonymi na 

nieruchomościach będących w trwałym zarządzie parku narodowego, wskazanymi przez 

dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody – przez organ uznający obszar za 

rezerwat przyrody; 

19) umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków niezwiązanych 

z ochroną przyrody, udostępnianiem parku albo rezerwatu przyrody, edukacją 

ekologiczną, z wyjątkiem znaków drogowych i innych znaków związanych z ochroną 

bezpieczeństwa i porządku powszechnego; 

20) zakłócania ciszy; 

21) używania łodzi motorowych i innego sprzętu motorowego, uprawiania sportów wodnych 

i motorowych, pływania i żeglowania, z wyjątkiem akwenów lub szlaków wyznaczonych 

przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody - przez organ uznający 

obszar za rezerwat przyrody;

33 

22) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu; 

23) biwakowania, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, 

a w rezerwacie przyrody - przez organ uznający obszar za rezerwat przyrody; 

24) prowadzenia badań naukowych – w parku narodowym bez zgody dyrektora parku, 

a w rezerwacie przyrody – bez zgody organu uznającego obszar za rezerwat przyrody; 

25) wprowadzania gatunków roślin, zwierząt lub grzybów, bez zgody ministra właściwego do 

spraw środowiska; 

26) wprowadzania organizmów genetycznie zmodyfikowanych; 

27) organizacji imprez rekreacyjno-sportowych – w parku narodowym bez zgody dyrektora 

parku narodowego, a w rezerwacie przyrody bez zgody organu uznającego obszar za 

rezerwat przyrody. 

Powyższe zakazy nie dotyczą: 

1) wykonywania zadań wynikających z planu ochrony lub zadań ochronnych; 

2) uchylony; 

3) prowadzenia akcji ratowniczej oraz działań związanych z bezpieczeństwem 

powszechnym; 

4) wykonywania zadań z zakresu obronności kraju w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa 

państwa; 

5) obszarów objętych ochroną krajobrazową w trakcie ich gospodarczego wykorzystywania 

przez jednostki organizacyjne, osoby prawne lub fizyczne oraz wykonywania prawa 

własności, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego. 

3.3. Parki krajobrazowe 

Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, 

historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych 

walorów w warunkach zrównoważonego rozwoju (ark. 16 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. 

o ochronie przyrody). 

Na terenie Nadleśnictwa Starogard położony jest jeden Park Krajobrazowy. 

W 1993 roku w Dolinie Dolnej Wisły utworzono pierwszy park krajobrazowy, który 

nosił nazwę Zespół Nadwiślańskich Parków Krajobrazowych (Rozporządzenie nr 142/93 

Wojewody Bydgoskiego z dnia 6 maja 1993 r., Dz. Urz. nr 11 z dn. 9 sierpnia 1993 r.). Park 

obejmował wtedy ochroną lewy brzeg Wisły. W 1998 r. na prawym brzegu Wisły, w 

ówczesnym województwie toruńskim, powołano Chełmiński Park Krajobrazowy 

(Rozporządzenie nr 11/98 Wojewody Toruńskiego, Dz. Urz. nr 16 z 1998 r., póz. 89). W tym 

samym roku zmieniono nazwę Zespołu Nadwiślańskich Parków Krajobrazowych na 

Nadwiślański Park Krajobrazowy (Rozporządzenie nr 33/98 Wojewody Bydgoskiego z dnia 

31 sierpnia 1998 r., Dz. Urz. nr 54 z dn. 11 września 1998 r., póz. 256). 

W marcu 1999 roku, po reformie administracyjnej, następuje połączenie dwóch 

parków (prawobrzeżnego i lewobrzeżnego) w Park Krajobrazowy Doliny Dolnej Wisły 

(Rozporządzenie nr 50/99 Wojewody Kujawsko-pomorskiego, Dz. Urz. nr 24 z dnia 

13 kwietnia 1999 r., póz. 142). W dniu 21 maja 2003 roku Park Krajobrazowy Doliny Dolnej 

Wisły zmienia swoją nazwę na Zespół Parków Krajobrazowych Chełmińskiego 

i Nadwiślańskiego (Zarządzenie nr. 144/03 Wojewody Kujawsko-Pomorskiego z dnia 

21 maja 2003 r.), pozostając formalnie jednym parkiem. 

8 września 2005 roku Zespół Parków Krajobrazowych Chełmińskiego 

i Nadwiślańskiego zostaje podzielony na dwa oddzielne parki: Chełmiński Park 

Krajobrazowy i Nadwiślański Park Krajobrazowy (Rozporządzenie nr 19/2005 i 20/2005 

Wojewody Kujawsko-pomorskiego, Dz. Urz. nr 108, poz. 1873 i 1874) i tego samego dnia 

parki te zostają połączone w zespół nazwany identycznie jak poprzednio Zespół Parków 

Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego, będącym jednak obecnie zespołem

34 

parków, a nie jak wcześniej jednym parkiem (Zarządzenie nr 349/2005 Wojewody Kujawskopomorskiego). 

Całkowita powierzchnia wynosi 55 642,50 ha. Z gruntów Nadleśnictwa w skład parku 

wchodzą wszystkie znajdujące się w woj. kujawsko-pomorskim (231,90 ha). 

W środowisku przyrodniczym Zespołu Parków można wyróżnić trzy podstawowe 

typy krajobrazu naturalnego: dno doliny, strefę zboczową i wysoczyznę morenową. Dno 

doliny Wisły to głównie terasy zalewowe i nadzalewowe, położone 2 – 5 m ponad średnim 

poziomem Wisły. Zbudowane są z osadów rzecznych: mułków, piasków drobnoziarnistych 

i średnoziarnistych, z przewarstwieniami żwirów. Na tym podłożu rozwinęły się w większości 

żyzne gleby, typu mad; lokalnie występują osady organiczne i mineralnoorganiczne. Tereny 

te zagospodarowane są jako użytki zielone, w mniejszym stopniu jako grunty orne. 

Dno doliny zróżnicowane jest od czasu wykonania prac regulacyjnych w końcu XIX 

wieku. Obwałowanie Wisły spowodowało ograniczenie wylewów do strefy międzywala. 

Zmieniły się stosunki wodne w obu częściach doliny. W ślad za tym zróżnicowaniu podlegają 

pozostałe elementy środowiska ( gleby, roślinność). Bardzo ważne jest występowanie na dnie 

doliny licznych starorzeczy – zarówno ze względów hydrograficznych, jak roślinnych 

i faunistycznych. Niewielkie fragmenty dna doliny uległy przekształceniu przez procesy 

eoliczne, stąd występują tu liczne pagórki eoliczne (najwyższe w rejonie wsi Bruki). U ujścia 

wielu dolinek powstały stożki napływowe (rejon Gruczna, Unisławia, Warlubia, Chełmna). 

Wysoczyzna morenowa (100 – 120 m n.p.m.) ma najczęściej charakter płaski, lokalnie 

lekko falisty. Zbudowana jest z osadów gliniastych i gliniasto-piaszczystych. Dominującą 

formą użytkowania jest rolnictwo (grunty orne). W okolicy Ostromecka występują również 

wyższe poziomy terasowe, silnie przekształcone eoliczne, z charakterystycznymi wydmami 

śródlądowymi o względnie dużej wysokości. 

Teren Parku znajduje się na terenie Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 

Dolina Dolnej Wisły PLB040003. 

Następujące rezerwaty znajdują się w zasięgu Zespołu Parków Krajobrazowych: 

rezerwat roślinności kserotermicznej Zbocza Płutowskie; 

Góra św. Wawrzyńca – stepowy, ochroną objęty jest wał obronny dawnego 

grodziska w Kałdusie koło Chełmna, który porasta roślinność ciepłolubna 

(kserotermiczna); 

Grabowiec – leśny, położony na północny zachód od Sartowic, utworzony w celu 

ochrony naturalnego lasu liściastego z przewagą grabu; posiada liczne wąwozy 

i wzniesienia o dużych walorach krajobrazowych; 

Jezioro Fletnowskie – geomorfologiczny, obejmuje polodowcowe jezioro rynnowe 

z osadami, które pozwalają badać zmiany rozwoju doliny Wisły; 

Las Mariański – leśny, położony na północ od Ostromecka, na zboczach 

poprzecinanych jarami i strumieniami Doliny Dolnej Wisły; chroni grąd zboczowy. 

W rezerwacie występują liczne źródliska, z których Źródło Marii jest eksploatowane; 

Linje – torfowiskowy, obejmuje śródleśne torfowisko ze stanowiskiem brzozy 

karłowatej; 

Łęgi na Ostrowiu Panieńskim – leśny, położony na północny wschód od rezerwatu 

Ostrów Panieński z analogicznym lasem łęgowym; 

Ostnicowe Parowy Gruczna – stepowy, obejmuje fragment zboczy Doliny Dolnej 

Wisły między Topolinkiem i Grucznem; chroni murawy kserotermiczne z roślinnością 

ciepłolubną; 

Ostrów Panieński – leśny, położony przy Wiśle koło Chełmna; ochroną objęty jest 

unikalny łęg wiązowo-jesionowy; 

Płutowo – leśny, ścisły rezerwat przyrody, w którym ochroną objęty jest grąd 

subkontynentalny; zajmuje głęboki parów ze strumieniem w okolicach wsi Płutowo;

35 

Reptowo – faunistyczny, położony przy wsi o tej samej nazwie, na północ od 

Ostromecka; powstał w celu ochrony siedlisk czapli siwej; 

Śnieżynka – leśny, obejmuje śródpolny parów z przepływającym przez niego 

strumykiem; zbocza wąwozu porasta las liściasty; 

Wielka Kępa Ostromecka – leśny, położony na prawym brzegu Wisły naprzeciw 

Fordonu (dzielnicy Bydgoszczy), chroni dobrze zachowany fragment lasu łęgowego; 

Wiosło Duże – leśno-stepowy, obejmuje fragment zalesionych stromych zboczy 

Doliny Dolnej Wisły leżących na północ od Nowego; 

Zbocza Płutowskie – stepowy, założony w celu ochrony roślinności ciepłolubnej 

(kserotermicznej); położony pomiędzy Starogrodem a Płutowem. 

Zespół Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego posiada duże 

walory turystyczne wynikające z faktu, że na jego terenie lub w jego okolicach znajdują się 

liczne zabytki; i tak najważniejszymi są: 

zespół parkowo-pałacowy w Ostromecku, w którego skład wchodzi barokowy pałac 

stary i klasycystyczny pałac nowy; 

drewniany barokowy kościółek we Włókach; 

barokowy kościół w Topolnie; 

pomenonicka chata w Chrystkowie z 1770 r.; 

młyn w Grucznie, w którym mieści się ośrodek muzealny i mini skansen uli; 

barokowy kościół w Starogrodzie; 

zespół zabytków Chełmna, w którego skład wchodzą średniowieczne kościoły, mury 

miejskie, baszty i bramy oraz zabytki z późniejszego okresu; 

średniowieczne i barokowe zabytki Świecia, w tym zamek krzyżacki, mury miejskie, 

kościół starofarny, zespół poklasztorny Bernardynów; 

zespół parkowy w Sartowicach; 

średniowieczne zabytki Nowego: dwa kościoły, zamek krzyżacki, mury; 

liczne pomenonickie domostwa w miejscowościach: Wielki Lubień, Mątawy, 

Bratwin, Wielkie Zajączkowo i inne; 

liczne menonickie cmentarze. 

Tereny ZPKChiN są miejscem uprawiania paralotniarstwa, turystyki rowerowej 

i pieszej. Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły we współpracy z Parkiem wytyczyło w 2001, 

a w 2006 roku odnowiło, czarny szlak rowerowy po Dolinie Dolnej Wisły: Cierpice – Solec 

Kujawski – Bydgoszcz – Świecie – Nowe – Gniew – Tczew – Kwidzyn – Grudziądz – 

Chełmno – Ostromecko – Zamek Bierzgłowski (447 km). 

Przez tereny ZPKChiN przebiega lub o nie zahacza wiele szlaków rowerowych 

i pieszych, którymi opiekują się: Regionalny Oddział PTTK „Szlak Brdy”, Miejski Oddział 

PTTK w Bydgoszczy, Miejski Oddział PTTK w Toruniu, Oddział PTTK w Grudziądzu, 

Oddział PTTK w Kwidzynie, Pomorskie Porozumienie Oddziałów PTTK w Gdańsku, 

Bydgoskie Towarzystwo Cyklistów i urzędy gmin. 

Atrakcjami turystycznymi na terenie ZPKChiN są również liczne obiekty 

przyrodnicze jak: jaskinia Bajka koło Gądecza, Czarcie Góry i osuwiska sartowickie koło 

Świecia oraz liczne starorzecza. 

W parku obowiązują następujące zakazy: 

budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów 

rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem obiektów służących turystyce 

wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej 

likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych, starorzeczy oraz 

obszarów wodno-błotnych 

wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia własnych gruntów rolnych 

prowadzenia chowu i hodowli zwierząt metodą bezściółkową

36 

likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, 

jeżeli nie wynikają z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia 

bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, 

remontów lub naprawy urządzeń wodnych 

pozyskiwania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym 

kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu 

wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem 

prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub 

przeciwosuwiskowym lub budową, odbudową, utrzymaniem, remontem lub naprawą 

urządzeń wodnych 

dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody 

lub racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej 

utrzymywania otwartych rowów ściekowych i zbiorników ściekowych 

organizowania rajdów motorowych i samochodowych 

używania łodzi motorowych i innego sprzętu motorowego na otwartych zbiornikach 

wodnych 

umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, 

innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem 

amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności w ramach racjonalnej 

gospodarki rolnej, leśnej, rybackiej i łowieckiej 

realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko 

w rozumieniu art 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska 

(Dz. U. Nr 62., poz. 627, z późn. zm.) 

Ponadto na obszarach pokrywających się z obszarami Natura 2000 obowiązuje Art. 33 

3.4. Obszary Natura 2000 

Europejska Sieć Ekologiczna NATURA 2000 jest systemem ochrony zagrożonych 

składników różnorodności biologicznej kontynentu europejskiego, wdrażanym od 1992 roku, 

w sposób spójny pod względem metodycznym i organizacyjnym na terytorium wszystkich 

państw członkowskich Unii Europejskiej. 

Według ustawy o ochronie przyrody (Art.25, ust.1) sieć obszarów Natura 2000 obejmuje: 

1) obszary specjalnej ochrony ptaków – Obszary specjalnej ochrony (OSO) – 

(Special Protection Areas – SPA) zidentyfikowane na podstawie kryteriów 

określonych w Dyrektywie Rady 79/409/EWG tzw. „Ptasiej”, 

2) specjalne obszary ochrony siedlisk – Specjalne obszary ochrony (SOO) – (Special 

Areas of Conservation – SAC) zidentyfikowane na podstawie kryteriów określonych 

w Dyrektywie Rady 92/43/EWG tzw. „Siedliskowej”. 

Każde państwo członkowskie określa zasięg obszarów na swoim terytorium, ustalając 

dla nich takie metody zarządzania, które zagwarantują spełnienie celu Dyrektywy – 

zachowanie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków dzikiej fauny i flory, będących 

przedmiotem zainteresowania Wspólnoty. 

W 2004 roku Ministerstwo Środowiska, w wyniku uzgodnień międzyresortowych oraz 

konsultacji społecznych, opracowało listę obszarów specjalnej ochrony ptaków oraz listę 

proponowanych obszarów o znaczeniu wspólnotowym (OZW) wymagających objęcia ich 

ochroną w formie specjalnych obszarów ochrony siedlisk.

37 

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21.07.2004 r. w sprawie obszarów 

specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 229, poz.2313) zawierało listy, na których 

znajdowały się: 

72 obszary specjalnej ochrony ptaków o łącznej powierzchni 3312,8 tys. ha 

(w tym obszary lądowe – 2433,4 tys. ha, co stanowi 7,8 % pow. kraju) – 

znajdują się w rozporządzeniu MŚ z dnia 21.07.2004 r. 

184 projektowane specjalne obszary ochrony siedlisk o łącznej powierzchni 

1171,6 tys. ha, co stanowi 3,6 % pow. kraju. 

Obie listy zostały przesłane do Komisji Europejskiej, która zaakceptowała je decyzją z dnia 

13.11.2007r. 

W 2006 roku Polska zgłosiła do Komisji Europejskiej nowe specjalne obszary 

ochrony siedlisk. Nowe obszary specjalnej ochrony ptaków zgłoszono do konsultacji 

społecznych. 

Aktualnie ukazało się Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 października 

2008 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 

2000. Rozporządzenie to wyznaczyło 141 obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. 

„Dla obszaru Natura 2000 minister właściwy do spraw środowiska ustanawia, 

w drodze rozporządzenia, plan ochrony na okres 20 lat, uwzględniający ekologiczne 

właściwości siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony 

obszar ten został wyznaczony, wykorzystując, obejmujące obszar Natura 2000, plany ochrony 

ustanowione dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego oraz plany 

urządzenia lasu. Plan ochrony może być zmieniony, jeżeli wynika to z potrzeb ochrony 

siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt” (Ustawa o ochronie przyrody art.29, 

ust.1). 

Zasady funkcjonowania obszarów Natura 2000, reguluje Ustawa o ochronie przyrody, 

której fragment przedstawiono poniżej: 

Art. 32. 1. Minister właściwy do spraw środowiska nadzoruje funkcjonowanie obszarów 

Natura 2000, prowadząc ewidencję danych niezbędnych do podejmowania działań 

w zakresie ich ochrony. 

2. Nadzór, o którym mowa w ust. 1, polega na: 

1) wydawaniu zaleceń i wytycznych w zakresie ochrony i funkcjonowania obszarów 

Natura 2000; 

2) określaniu zakresu i żądaniu informacji dotyczących ochrony i funkcjonowania 

obszarów Natura 2000; 

3) kontroli realizacji ustaleń planów ochrony obszarów Natura 2000. 

3. Wojewoda koordynuje funkcjonowanie obszarów Natura 2000 na obszarze swojego 

działania. 

4. Na terenie zarządzanym przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe 

znajdującym się na obszarze Natura 2000 zadania w zakresie ochrony przyrody wykonuje 

samodzielnie miejscowy nadleśniczy, zgodnie z ustaleniami planu ochrony obszaru Natura 

2000 uwzględnionym w planie urządzenia lasu. 

Art. 33. 1. Zabrania się podejmowania działań mogących w istotny sposób pogorszyć stan 

siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt, a także w istotny sposób 

wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 

2000, z zastrzeżeniem art. 34. 

2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do projektowanych obszarów Natura 2000, 

znajdujących się na liście, o której mowa w art. 27 ust. 1, do czasu odmowy zatwierdzenia 

albo zatwierdzenia tych obszarów przez Komisję Europejską jako obszary Natura 2000 

i ich wyznaczenia w trybie przepisów, o których mowa w art. 28. 

3. Projekty planów i projekty zmian do przyjętych planów oraz planowane przedsięwzięcia, 

które nie są bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000 lub obszarów o których 

mowa w ust. 2, lub nie wynikają z tej ochrony, a które mogą na te obszary znacząco

38 

oddziaływać, wymagają przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania na 

środowisko, na zasadach określonych w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo 

ochrony środowiska. 

12 grudnia 2008 roku Komisja Europejska uznała jako „tereny mające znaczenie dla 

Wspólnoty” 177 obszarów z Polski i dodała do przyjętych wykazów będących załącznikami 

do Dyrektywy 92/43/EWG. Procedura ta potwierdza formalny status obszarów oraz jest 

podstawą zobowiązania do ich ochrony. W październiku 2009 roku kolejna grupa obszarów 

została zgłoszona do Komisji Europejskiej do uznania. 

Poza wyżej wymienionymi obszarami organizacje pozarządowe na tzw. „Shadow List” 

zgłosiły do Komisji Europejskiej 169 potencjalnych specjalnych obszarów ochrony siedlisk, 

w tym 13 to propozycje powiększenia obszarów oficjalnych oraz 69 obszarów specjalnej 

ochrony ptaków. Zgodnie ze stanowiskiem Komisji Europejskiej dla wszystkich tych 

obszarów należy stosować postępowanie w sprawie oddziaływania przedsięwzięcia lub planu 

na obszar Natura 2000 i należy uzyskać zezwolenie wojewody zgodnie z art. 33 Ustawy o 

ochronie przyrody. 

W kwietniu 2008 r. Klub Przyrodników i PTOP „Salamandra” opracowały kolejne 

uaktualnienie Shadow List obszarów siedliskowych. Konieczność uaktualnienia Shadow List 

wynika z postępu w rozpoznaniu polskich zasobów siedlisk przyrodniczych i gatunków 

z załączników Dyrektyw. Od czasu ostatniego uaktualnienia Shadow List w 2006 r. przybyły 

m. in. następujące informacje: 

1. W ramach „raportu z art 17 dyrektywy siedliskowej” dokonano zestawienia wiedzy 

o występowaniu siedlisk i gatunków, w tym dokonano próby skartowania ich zasięgu 

i rozmieszczenia w Polsce. Zgromadzone w ten sposób dane polepszają podstawy do 

wyznaczenia prawidłowej sieci obszarów dla każdego gatunku i typu siedliska. 

2. Wykonano „inwentaryzację gatunków i siedlisk naturowych” w Lasach Państwowych. 

Jakkolwiek jej wyniki mają nierównomierną jakość, nie można zaprzeczyć, że niektóre 

z nich to nowe, bardzo interesujące informacje o występowaniu siedlisk i gatunków 

naturowych w Polsce – czasami istotnie zmieniające dotychczasową wiedzę (także 

odkrycia nowych stanowisk bardzo rzadkich gatunków). Wiele elementów tej 

inwentaryzacji (zwłaszcza inwentaryzacja „trudnych” grup – bezkręgowców, mchów, 

siedlisk nieleśnych) zostało na zamówienie Lasów Państwowych wykonanych przez 

ekspertów! 

3. W wyniku prac nad „programami lokalnej współpracy” w ramach projektu Transition 

Facility, a także niekiedy przy okazji „inwentaryzacji BULiGL” oraz „inwentaryzacji 

w Lasach Państwowych” zidentyfikowano w niektórych przypadkach potrzeby korekt 

granic (powiększenia) niektórych obszarów Natura 2000. 

4. Pojawiły się wyniki nowych badań naukowych i nowych obserwacji dotyczących 

niektórych gatunków i siedlisk, a także udostępniono do tej pory niepublikowane wyniki 

badań starszych. 

Obecna aktualizacja Shadow List wynika z nowych informacji uzyskanych z wyżej 

wymienionych źródeł, a także z pogłębionych analiz „reprezentatywności ujęcia” 

poszczególnych siedlisk i gatunków. 

Aktualna propozycja sieci wypełnia większość – ale nie wszystkie – luk w ujęciu 

siedlisk i gatunków. Jednak w przypadku niektórych luk nie udało nam się zaproponować 

wypełniających je obszarów, musi więc to być zadaniem np. zespołów wojewódzkich. 

Zaktualizowana Shadow List zawiera 365 obszarów o powierzchni 11 296 km 2 . 

Dodatkowo dla 63 obszarów proponuje się modyfikację ich granic. 

Wraz z aktualnie proponowaną Shadow List, powierzchnia siedliskowej sieci Natura 

2000 w Polsce wyniosłaby ok. 11,74% terytorium kraju (średnia unijna wynosi 13,2% a stan 

obecny w Polsce – 8,08 %).

39 

We wrześniu 2009 roku po konsultacjach społecznych przekazano do Komisji 

Europejskiej listę nowych obszarów Specjalnej Ochrony Siedlisk. Lista oprócz nowych 

obszarów zawiera korekty istniejących Obszarów. 

W zasięgu terytorialnego działania Nadleśnictwa Starogard występują następujące 

obszary ekologicznej sieci Natura 2000 – przedstawia je poniższa tabela: 

Tabela 6. Obszary Natura 2000 występujące w zasięgu Nadleśnictwa Starogard 

Kod Nazwa Typ 

Powierzchnia 

Powierzchnia 

na terenie 

[ha] 

LP[ha] 

PLB040003 Dolina Dolnej Wisły ostoja ptasia OSO 33559,04 19,74 

PLH220009 Dolina Środkowej Wietcisy ostoja siedliskowa SOO 430,88 5,42 

PLH220031 Waćmierz ostoja siedliskowa SOO 388,00 12,01 

PLH220033 Dolna Wisła ostoja siedliskowa SOO 10324,60 375,32 

PLH220067 Grąd nad jeziorem Zduńskim ostoja siedliskowa SOO 

i Szpęgawskim 

236,00 176,99 

PLH220094 Dolina Wierzycy ostoja siedliskowa SOO 4745,52 816,27 

PLH220101 Szczodrowo ostoja siedliskowa SOO 223,60 76,72 

Sumaryczna powierzchnia obszarów Natura 2000 na gruntach Nadleśnictwa Starogard 

wynosi 1462,73 ha. Powierzchnia OSO Dolina Dolnej Wisły na gruntach Nadleśnictwa 

zawiera się w SOO Dolna Wisła. 

Rysunek 13. Korekta granicy SOO Waćmierz

40 

Rysunek 14. Zasięgi obszarów Natura 2000

41 

W ostojach wymogiem jest utrzymanie tzw. właściwego stanu ochrony. Oznacza on 

zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody: 

właściwy stan ochrony gatunku – to stan, w którym dane o dynamice liczebności 

populacji tego gatunku wskazują, że gatunek jest trwałym składnikiem właściwego dla 

niego siedliska, naturalny zasięg gatunku nie zmniejsza się ani nie ulegnie zmniejszeniu 

w dającej się przewidzieć przyszłości oraz odpowiednio duże siedlisko dla utrzymania się 

populacji tego gatunku istnieje i prawdopodobnie nadal będzie istniało; 

właściwy stan ochrony siedliska przyrodniczego – to stan, w którym naturalny zasięg 

siedliska przyrodniczego i obszary zajęte przez to siedlisko w obrębie jego zasięgu nie 

zmieniają się lub zwiększają się, struktura i funkcje, które są konieczne do długotrwałego 

utrzymania się siedliska, istnieją i prawdopodobnie nadal będą istniały oraz typowe dla 

tego siedliska gatunki znajdują się we właściwym stanie ochrony. 

Na podstawie skompletowanych danych o przedmiotach ochrony, należy dla każdego 

z nich określić, w formie konkretnych kryteriów, co należy rozumieć jako „właściwy stan 

ochrony” w konkretnym, rozpatrywanym obszarze. Jest to określenie docelowej wizji 

właściwego stanu ochrony gatunków/siedlisk przyrodniczych. 

Konstruując kryteria „właściwego stanu ochrony” należy w pierwszym rzędzie 

wykorzystać informacje podane w opracowaniach dotyczących Ochrony Siedlisk i Gatunków 

– szczególnie w rozdziałach „Uprzywilejowany stan ochrony”. W tym celu należy dokonać 

porównania lokalnego stanu siedlisk (fizjonomii, składu i innych cech) ze „stanami 

uprzywilejowanymi”, przedstawionymi w tych opracowaniach. Stopień rozbieżności pozwala 

na ocenę stanu ochrony stanowisk danego siedliska na obszarze: od dobrej – jeśli rozbieżności 

nie ma lub jest niewielka, do złej – jeśli rozbieżność jest poważna. 

Porównania tego należy dokonać w porozumieniu z lokalnymi lub krajowymi 

konsultantami naukowymi. Nie powinno ono być automatyczne. Poradniki opisują tylko 

najbardziej typowe sytuacje. Należy uwzględnić lokalną specyfikę, konkretne kryteria mogą 

być różne w różnych obszarach. 

Kryteria „właściwego stanu ochrony siedliska przyrodniczego” powinny odnosić się 

do: 

zasobów ilościowych siedliska przyrodniczego, tj. jego powierzchni; 

struktury ekosystemu, np. właściwego składu gatunkowego; 

jakości siedliska przyrodniczego, np. różnorodności gatunkowej łąki, lasu; 

braku elementów ekologicznie obcych oraz braku wskaźników degeneracji; 

procesów gwarantujących funkcjonowanie ekosystemu; ich ciągłości i nie zaburzonego 

przebiegu. 

Kryteria „właściwego stanu ochrony gatunku” powinny odnosić się do: 

zasobów ilościowych, tj. liczebności populacji gatunku 

cech populacji gatunku, np. rozrodczości, śmiertelności, struktury wieku i płci; 

zasobów ilościowych i cech jakościowych siedliska gatunku. 

Ostoja ptasia ma zapewnić ochronę i zachowanie populacji ptaków naturalnie 

występujących w stanie dzikim. O wyodrębnieniu obszarów służących ochronie ptaków 

w oddzielną kategorię zadecydowały przede wszystkim cechy biologii ptaków, zwłaszcza ich 

niezwykle silnie rozwinięta wędrowność. O ile chroniąc inne organizmy koncentrujemy się 

zazwyczaj na lokalnej populacji, to chroniąc ptaki nie można się ograniczać tylko do 

populacji lęgowych. Należy też pamiętać o ptakach okresu pozalęgowego, czyli 

przebywającego na danym obszarze w czasie wędrówek i zimą. Dlatego właśnie OSO 

zajmują tak duże powierzchnie. 

Szczegółowy opis poszczególnych obszarów Natura 2000 znajduje się w tzw. 

„standardowych formularzach danych” dostępnych dla każdego obszaru na stronie 

internetowej Ministerstwa Środowiska – http://natura2000.mos.gov.pl/natura2000/pl. 

Zawierają one m. in. informacje na temat chronionych w nich siedlisk, zwierząt itp.

42 

PLB040003 – Dolina Dolnej Wisły – Odcinek doliny Wisły w jej dolnym biegu, 

od Włocławka do Przegaliny, zachowujący naturalny charakter i dynamikę rzeki swobodnie 

płynącej. Rzeka płynie w dużym stopniu naturalnym korytem, z namuliskami, łachami 

piaszczystymi i wysepkami, w dolinie zachowane są starorzecza i niewielkie torfowiska 

niskie; brzegi pokryte są mozaiką zarośli wierzbowych i lasów łęgowych, a także pól 

uprawnych i pastwisk. Miejscami dolinę Wisły ograniczają wysokie skarpy, na których 

utrzymują się murawy kserotermiczne i grądy zboczowe. Wisła przepływa w granicach 

obszaru przez kilka dużych miast, jak: Toruń, Bydgoszcz, Grudziądz, Tczew. Planowana jest 

budowa nowej zapory – stopień wodny w Nieszawie. Występują następujące formy ochrony: 

Rezerwat Przyrody: Las łęgowy nad Nogatem (33,0 ha), Łęgi na Ostrowiu Panieńskim 

(34,4 ha), Las Mątawski (231,8 ha), Wielka Kępa (Ostromecka) (27,8 ha), Wiosło Małe 

(21,9 ha), Kępa Bazarowa (32,4 ha), Rzeka Drwęca (18888,0 ha). Park Krajobrazowy Dolina 

Dolnej Wisły (55643,0 ha). Obszar Chronionego Krajobrazu: Białej Góry (3841,0 ha), Doliny 

Kwidzyńskiej (1977,0 ha), Gniewski (2336,0 ha), Nadwiślański, Ujścia Nogatu, 

Środkowożuławski (2870,0 ha), Doliny Drwęcy Doliny Osy i Gardęgi, Na Południe od 

Torunia, Nizina Ciechocińska, Rzeki Szkarpawy, Żuław Gdańskich, Strefy Krawędziowej 

Doliny Wisły, Wydm Śródlądowych na Południe od Torunia. Użytki Ekologiczne: Mopkowy 

Most (0,2 ha) i Parowa (4,0 ha). Projektowane są 4 rezerwaty. 

PLH220009 – Dolina Środkowej Wietcisy. 

Obszar obejmuje środkowy odcinek doliny Wietcisy, obejmujący jej przełomy. Fragment 

doliny charakteryzuje się dużym spadkiem (ok. 30 m) i znacznymi różnicami w wysokości 

względnej między dnem doliny a otaczającymi ją kulminacjami terenu (50-60 m). Dno doliny 

porośnięte jest głównie przez wilgotne łąki oraz lasy łęgowe. Zbocze doliny zajmują głównie 

lasy grądowe, u ich podnóży występują liczne wysięki wód. Obszar w większości położony 

na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu Dolina Wietcisy (3523,1 ha; 1994), niewielka 

część na terenie Przywidzkiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (10888,0 ha). 

PLH220031 – Waćmierz 

Falisty teren, zagospodarowany rolniczo, gdzie wśród pól rozrzucone są zagłębienia 

z torfowiskami, eksploatowanymi w przeszłości. Występują na nich zbiorniki o charakterze 

dystroficznym z obecnością strzebli błotnej. Teren jest wydłużony w kierunku północpołudnie, 

przecięty równoleżnikowo odcinkiem szosy do Waćmierza. Pojedynczo rozrzucone 

gospodarstwa znajdują się przy granicy lub na obrzeżach obszaru. 

PLH220033 – Dolna Wisła 

Obszar obejmuje fragment doliny Wisły w jej dolnym biegu, od południowej granicy woj. 

pomorskiego do Mostu Knybawskiego na południe od Tczewa. Poza tym w granicach ostoi 

znajduje się również górny odcinek Nogatu od śluzy w Białej Górze do śluzy pod 

Wielbarkiem. Wisła w granicach ostoi płynie szerokim korytem, niemal w całości ujętym 

w obwałowania. Jedynie na kilku odcinkach lewy brzeg pozbawiony jest sztucznych 

ograniczeń przeciwpowodziowych, tj. na północy w rejonie Subków, w okolicy Gniewa 

i Jaźwisk oraz na południe od wsi Opalenie. Naturalny pozostał również prawy brzeg Nogatu 

w pobliżu wsi Węgry. W pozostałych miejscach doliny Wisły wybudowano wysokie wały 

przeciwpowodziowe, oddzielające koryto rzek od miejscami szerokiego dna doliny. Obecnie, 

jedynie na obszarze międzywala zachodzą współczesne procesy rzeczne, dlatego zachowało 

się tu wiele różnej wielkości starorzeczy, otoczonych zaroślami wierzbowymi oraz 

pozostałościami rozległych niegdyś lasów łęgowych. Poza tym dno doliny jest zmeliorowane 

i poddane pod uprawę. Na odcinkach pozbawionych umocnień przeciwpowodziowych zbocza 

doliny tworzą niekiedy wysokie skarpy, na których utrzymują się ciepłolubne murawy oraz 

grądy. Oprócz wciąż wysokich wartości przyrodniczych, cały omawiany rejon ma duże 

znaczenie zarówno krajobrazowe, ze względu na rozległe formy terenowe, jak i kulturowe,

43 

ponieważ zachowało się tu wiele zabytków związanych z działalnością człowieka, takich jak 

zamki krzyżackie, obiekty hydrotechniczne, zabudowa i cmentarze mennonickie oraz liczne 

grodziska 

PLH220067 – Grądy nad Jeziorami Zduńskim i Szpęgawskim 

Wyznaczony obszar odznacza się urozmaiconą rzeźbą terenu. Obejmuje on zbocza rynny 

szpęgawsko-rywałdzkiej, o zróżnicowanym nachyleniu (miejscami bardzo strome) oraz 

fragmenty falistej wierzchowiny morenowej z dolinami kilku niedużych cieków, uchodzących 

do Jeziora Zduńskiego oraz kilka małych, zabagnionych zagłębień wytopiskowych. 

Projektowany obszar Natura 2000 ma kształt pasa (o zróżnicowanej szerokości) otaczającego 

bezpośrednio całe Jezioro Zduńskie oraz dużą część zachodniego i wschodniego obrzeża 

Jeziora Szpęgawskiego Północnego. Granice obszaru są jasne i czytelne. Przebiegają drogami 

leśnymi i widocznymi w terenie liniami oddziałowymi oraz miejscami granicą własności 

gruntów. Około 90% całego obszaru zajmuje siedlisko subatlantyckiego grądu. Blisko 14% 

ostoi zajmuje postać grądowego siedliska, którą uznać można za doskonałą i około 70% – 

o dobrym stanie zachowania funkcji i struktury. W aspekcie fitosocjologicznym występujące 

tu fitocenozy należą do dwu podzespołów subatlantyckiego grądu: typowego i acydofilnego 

(Stellario-Carpinetum typicum i deschampsietosum, ze słabo wyrażonymi nawiązaniami do 

grądu subkontynentalnego Tilio-Carpinetum). Na prawie całym obszarze występują 

drzewostany dojrzałe i stare w wieku 90 – 160 lat. Mimo obecności sosny – gatunku 

siedliskowo obcego w grądzie, drzewostan jest wielogatunkowy, o pełnoskładowej strukturze 

wiekowej, o dynamicznie odnawiających się składnikach. Runo cechuje się bogatym 

zestawem gatunków lasów liściastych (z rzędu Fagetalia i klasy Querco-Fagetea). 

W granicach obszaru występują też płaty siedliska łęgu jesionowo-olszowego nad ciekami 

uchodzącymi do jeziora oraz fragment łąki ziołoroślowej nad Szpęgawą wypływającą 

z Jeziora Zduńskiego. Znajduje się tu również wyżynne grodzisko średniowieczne, pokryte 

lasem, z zestawem interesujących gatunków roślin naczyniowych. 

PLH220094 – Dolina Wierzycy 

Obszar obejmuje odcinek doliny Wierzycy w środkowym biegu tej rzeki – od Starej Kiszewy 

po Starogard Gdański, wraz z przyujściowym fragmentem doliny dopływu – Wietcisy. 

W odcinkach basenowych doliny występują m.in. torfowiska (w tym zasadowe) i szuwarowe 

łąki, w odcinku przełomowym – pasy łęgu nad ciekiem oraz dobrze wykształcone fitocenozy 

grądu subatlantyckiego na stromych zboczach. Dolina, mimo obecnego w wielu miejscach 

zagospodarowania przez człowieka utrzymuje bogactwo szaty roślinnej oraz fauny i cechuje 

się wysokimi walorami krajobrazowymi. Na bardzo wysoką różnorodność biologiczną składa 

się występowanie co najmniej 7 siedlisk programu Natura 2000 oraz wielu rzadkich, 

chronionych gatunków, zarówno roślin, m.in. z leńcem bezpodkwiatkowym, jak i zwierząt. 

PLH220101 – Szczodrowo 

Obszar obejmuje rozległą nieckę torfowiskową o powierzchni przekraczającej 90 ha, wraz 

z otaczającymi ją przyległymi zboczami. Dawne torfowisko wysokie jest dość silnie, 

szczególnie w części południowej, wyeksploatowane. Tu aktualnie dominuje roślinność 

przejściowotorfowiskowa. W części północnej zlokalizowane są stadia regeneracyjne 

torfowiska wysokiego. W północno-wschodniej części znajduje się mezotroficzny (pierwotnie 

zapewne dystroficzny) zbiornik wodny – Jezioro Czarne o powierzchni 6,7 ha. W części 

południowej i w północnej zarejestrowano natomiast szereg mniejszych jeziorek 

o charakterze dystroficznym. Pod względem siedlisk przyrodniczych w ostoi dominują 

rozległe płaty borów i brzezin bagiennych o relatywnie dobrym stanie zachowania. Otoczenie 

torfowiska oraz mineralne wyspy i półwyspy w jego obrębie zajmują płaty kwaśnych dąbrów 

i buczyn.

44 

Żaden z obszarów Natura 2000 występujących na terenie Nadleśnictwa Starogard nie 

posiada planu ochrony oraz planu zadań ochronnych. 

3.5. Obszary chronionego krajobrazu 

Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na 

wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na 

możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną 

funkcją korytarzy ekologicznych (art. 23 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie 

przyrody). 

Na terenie województwa pomorskiego wyznaczono 43 OChK o łącznej powierzchni 

392713 ha. Nadzór nad tymi obszarami sprawuje w imieniu Wojewody Pomorskiego – 

Wojewódzki Konserwator Przyrody (od 1.01.2009 r. Regionalny Dyrektor Ochrony 

Środowiska). W odniesieniu do obszarów chronionego krajobrazu, wyznaczonych na terenie 

województwa pomorskiego nazwy, położenie, obszar oraz ustalenia dotyczące czynnej 

ochrony ekosystemów określa Rozporządzenie Nr 5/05 Wojewody Pomorskiego z dnia 

24 marca 2005 roku oraz Rozporządzenie Nr 23/07 Wojewody Pomorskiego z dnia 6 lipca 

2007 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie obszarów chronionego krajobrazu 

w województwie pomorskim. 

W granicach wszystkich obszarów chronionego krajobrazu znajduje się 7166 ha 

gruntów Nadleśnictwa Starogard. 

W dawnym województwie gdańskim zostały wyznaczone Rozporządzeniem Nr 5/94 

Wojewody Gdańskiego z 8 listopada 1994 roku. Lasy Państwowe Nadleśnictwa Starogard 

wchodzą w skład następujących Obszarów Chronionego Krajobrazu: 

Obszar chronionego Krajobrazu Borów Tucholskich o powierzchni ogólnej 65780 ha 

Obejmuje on kompleksy leśne w południowo zachodniej części obrębu Starogard 

w obrębie jezior Sumińskie, Borzechowskie Wielkie i Szteklin, położone przy jego 

wschodniej granicy. Drzewostany zajmują tu żyzne siedliska i nie przypominają swoją 

budową właściwych temu obszarowi borów. 

Obszar chronionego Krajobrazu Doliny Wietcisy o powierzchni ogólnej 3352 ha. 

Obejmuje on środkowy odcinek doliny rzeki Wietcisy i dolny odcinek rzeki 

Rutkownicy wraz z przyległymi lasami. 

Chroni się tu urozmaicony krajobraz oraz doliny rzek z cenną roślinnością. Z gruntów 

nadleśnictwa wchodzą do tego obszaru lasy w obrębie wsi Wolny Dwór, Szczodrowo, Stary 

Wiec, Junkrowy, Głodowo, Iłownica, Wysin. Występują tu drzewostany w przewadze 

sosnowe na gruntach porolnych. W dolinach rzek, głównie Rutkownicy spotyka się 

zabagnienia oraz olszyny. Fragment tego obszaru przechodzi na teren zasięgu terytorialnego 

Nadleśnictwa Kościerzyna. 

Polaszkowski obszar chronionego krajobrazu o powierzchni ogólnej 2448 ha. 

Wyodrębniono go w centralnej części Pojezierza Polaszkowsko – Grabowskiego 

z rynnowymi jeziorami: Polaszkowskie, Hutowe, Gatno, Średnik, Wierzchołek, Sobąckie, 

Orle, Długie, Piaseczno, Wykowo wraz z otaczającymi je pagórkami morenowymi. Położony 

jest w zasięgu terytorialnym nadleśnictw Starogard i Kościerzyna. Lasów jest tu niewiele, 

a z terenu Nadleśnictwa Starogard wchodzą fragmenty leśnictwa Orle z obrębu Mestwinowo. 

Siedliska są tu żyzne z drzewostanami w przewadze liściastymi, a najstarsze z nich spotkać 

można zwłaszcza w sąsiedztwie jezior. Znajduje się tutaj rezerwat „Orle nad jeziorem 

Dużym” oraz gnieżdżą się ptaki drapieżne. Obszar ten poddano ochronie głównie ze

45 

względów krajobrazowych i rekreacyjnych, a istotne znaczenie ma tutaj ochrona wód i stref 

przybrzeżnych jezior. 

Obszar chronionego krajobrazu Doliny Wierzycy o powierzchni ogólnej 10784 ha. 

Obszar ten obejmuje kilkudziesięciokilometrowy odcinek rzeki Wierzycy z jej doliną, 

wieloma jeziorami, z których najbardziej znaczące to Godziszewskie, Krąg i Przywłoczno 

wraz z przylegającymi do nich gruntami. Charakteryzuje się on urozmaiconą rzeźbą terenu 

oraz interesującą florą i fauną. Znajduje się tu rezerwat „Brzęczek” oraz projektowany 

rezerwat „Jeziorka”. Gnieździ się tu między innymi bocian czarny, żuraw, gągoł i wiele 

innych gatunków ptaków. 

Z gruntów nadleśnictwa wchodzą znaczne obszary z Obrębu Mestwinowo i niewielkie 

kompleksy nad jeziorem Godziszewskim z Obrębu Starogard. Siedliska są tu zróżnicowane, 

podobnie także i drzewostany. 

Ograniczenia i zalecenia dotyczą ochrony wód i brzegów, rzek i jezior, uregulowania 

gospodarki wodno ściekowej w miejscowościach Stara Kiszewa, Pogódki, zabezpieczenia 

stoków doliny przed erozją. 

Gniewski obszar chronionego krajobrazu o powierzchni ogólnej 2336 ha. 

Położony jest na terenie Obrębu Pelplin i obejmuje dolny odcinek doliny rzeki 

Wierzycy (od około 1 km powyżej Kulic do jej ujścia do Wisły) oraz otaczające ją lasy. 

Wierzyca tworzy tu urozmaiconą pod względem morfologicznym dolinę z interesującymi 

zboczami. Dolinę otacza falista morena denna z występującymi zagłębieniami 

bezodpływowymi. Przeważają tu drzewostany sosnowe, nad rzeką spotyka się olszyny. 

Znaczny odsetek drzewostanów występuje na gruntach porolnych. 

Obszar ten utworzono ze względu na walory estetyczne i widokowe oraz potrzebę 

ochrony dolnej Wierzycy i fragmentów lasów w jej otoczeniu. Ochrona wód i brzegów oraz 

stoków doliny przed erozją to najważniejsze zalecenia Rozporządzenia zatwierdzającego 

obszar chronionego krajobrazu. 

Nadwiślański obszar chronionego krajobrazu o powierzchni ogólnej 4676 ha. 

Obszar położony jest w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa w Obrębie Pelplin 

i obejmuje część doliny Wisły oraz leżące wyżej tereny pojezierne. Występują tu znaczne 

deniwelacje, rozcięcia erozyjne urozmaicające rzeźbę terenu. Większość obszaru pokrywają 

lasy w przewadze sosnowe, często w zmieszaniu z innymi gatunkami zarówno iglastymi jak 

i liściastymi. Gatunki liściaste występują rzadziej. Znajdują się tutaj cztery rezerwaty: 

Opalenie Górne, Opalenie Dolne, Wiosło Duże i Wiosło Małe oraz Zbocza Płutowskie. 

Spotkać tu można roślinność stepową o charakterze kserotermicznym wskazującą na 

wyjątkowe warunki klimatyczne tego obszaru. 

Ograniczenia i zalecenia sprowadzają się do podjęcia odpowiedniej ochrony czynnej 

szaty roślinnej rezerwatów, ochrona stoków doliny Wisły i dolinek erozyjnych przed erozją 

oraz uporządkowanie gospodarki wodnościekowej w rejonie wsi Tymawa. 

Obszar chronionego krajobrazu Żuław Gdańskich o powierzchni ogólnej 30092 ha. 

Obejmuje on niewielki fragment zasięgu terytorialnego na północnym wschodzie, ale 

nie ma tam gruntów Nadleśnictwa. Obszar ten charakteryzuje się tym, że jest najniżej 

położonym w Polsce i powstał w wyniku procesów akumulacji osadów rzecznych. O jego 

walorach krajobrazowych decyduje także gęsta sieć rowów melioracyjnych regulujących 

stosunki wodne.

46 

Na przedstawionych powyżej obszarach Chronionego Krajobrazu obowiązują następujące 

zakazy (art.24 ust.1): 

zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień 

i miejsc rozrodu oraz tarlisk, złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz 

wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką 

i łowiecką 

realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu 

art. 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska 

likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie 

wynikają one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpieczeństwa ruchu 

drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy 


wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym 

kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu 

wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac 

związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub 

przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, budową, odbudową, naprawą lub remontem 


dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli służą innym celom niż ochrona przyrody 

lub zrównoważone wykorzystanie użytków rolnych i leśnych oraz racjonalna gospodarka 

wodna lub rybacka 

likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno-błotnych 

lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, 

jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych oraz obiektów 

służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej 

lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 200 m od linii brzegów klifowych 

oraz w pasie technicznym brzegu morskiego 

Zakazy, o których mowa w ust. 1, nie dotyczą: 

1) wykonywania zadań na rzecz obronności kraju i bezpieczeństwa państwa; 

2) prowadzenia akcji ratowniczej oraz działań związanych z bezpieczeństwem 

powszechnym; 

3) realizacji inwestycji celu publicznego. 

Zakaz, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, nie dotyczy realizacji przedsięwzięć mogących 

znacząco oddziaływać na środowisko, dla których przeprowadzona ocena oddziaływania na 

środowisko wykazała brak znacząco niekorzystnego wpływu na przyrodę obszaru 

chronionego krajobrazu.

47 

Rysunek 15. Zasięg Obszarów Chronionego Krajobrazu na terenie Nadleśnictwa Starogard

3.6. Pomniki przyrody 

48 

Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich 

skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub 

krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród 

innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, 

źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie (art. 40 ustawy 

z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody). Szczegółowe zestawienie pomników 

przyrody na gruntach Nadleśnictwa Starogard oraz w obwodzie nadzorczym podano poniżej. 

Rysunek 16. Dąb pomnikowy (l-ctwo Boroszewo oddz. 22j) [Małgorzata Gass-Pięta]

49 

Tabela 7. (Wzór nr 5a) Wykaz istniejących pomników przyrody 

Lp. 

Numer 

Położenie 

Opis obiektu 

Data Dziennik 

rejestru 

zatwierdzenia Woj. [nr] Oddz., Gmina 

obwód wysokość 

wojew. 

rodzaj gatunek wiek 

pododdz. Leśnictwo 

[m] [m] 

Uwagi 

1 23(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 23 154a Liniewo 

głaz 7,80 

L.Orle 

2 24(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 24 Skarszewy drzewo dąb szypułkowy 4,50 Szczodrowo, przy drodze 

3 25(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 25 10g Skarszewy 

głaz 9,75 

L.Zapowiednik 

4 26(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 26 132b Skarszewy 

L.Jastrzębce 

głaz 2,45 0,90 „Babunia”, 300m od zabudowań 

leśniczówki 

5 27(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 27 6a Skarszewy 

głaz 9,25 0,50 „Kamień Skarbów” 

L.Zapowiednik, 

6 28(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 28 130h Skarszewy 

głaz 5,50 1,00 

L.Jastrzębce 

7 29(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 29 192a Skarszewy 

głaz 8,90 0,60 

L.Orle 

8 30(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 30 53d Skarszewy 

głaz 6,90 0,60 

L.Mestwinowo 

9 63(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 63 156d Morzeszczyn 

L.Borkowo 

drzewo dąb szypułkowy 220 5,30 23 „Dąb Napolenona” – przewrócony 

w roku 2009 

10 64(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 64 Pelplin m. głaz 8,00 Pelplin, koryto rz.Wierzycy 

11 65(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 65 9d Subkowy 

L.Bukowiec 

grupa 

drzew 

lipa 

drobnolistna 

12 66(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 66 9d Subkowy 

L.Bukowiec 

grupa 

drzew 

160 3,80 

3,80 

2,65 

2,40 

buk zwyczajny 160 3,32 

3,13 

3,00 

2,80 

13 67(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 67 245i Gniew 

drzewo dąb szypułkowy 260 2,15 25 w rejestrze jest grab zwyczajny 

L.Opalenie 

14 68(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 68 250k Gniew 

drzewo dąb szypułkowy 410 5,80 24 

L.Dębowo 

15 69(G) 1955-01-24 Orzecz.nr 69 285b Gniew 

drzewo lipa 

210 4,80 18 

L.Dębiny 

szerokolistna 

16 149(G) 1966-10-21 Orzecz.nr149 122a Liniewo 

drzewo buk zwyczajny 230 3,80 37 

L.Jastrzębce 

17 152(G) 1966-10-21 Orzecz.nr152 181f Liniewo 

głaz 6,20 0,90 

L.Orle 

18 153(G) 1966-10-21 Orzecz.nr153 4i Skarszewy 

głaz 6,20 

L.Zapowiednik 

19 154(G) 1966-10-21 Orzecz.nr154 5h Skarszewy 

głaz 6,50 

L.Zapowiednik 

20 192(G) 1967-07-18 Orzecz.nr192 Morzeszczyn głaz 4,00 Dzierżążno 

28 

28 

29 

28 

30 

30 

30 

30

50 

Lp. 

Numer 

Położenie 

Opis obiektu 

Data Dziennik 

rejestru 



wojew. 



[m] [m] 

Uwagi 

21 193(G) 1967-07-18 Orzecz.nr193 Morzeszczyn głaz 6,00 Dzierżążno 

22 258(G) 1970-04-17 Orzecz.nr258 Subkowy drzewo jesion wyniosły 3,50 Mały Garc, park 

23 259(G) 1970-04-17 Orzecz.nr259 Subkowy drzewo lipa 

4,40 Mały Garc, park 


24 260(G) 1970-04-17 Orzecz.nr260 Subkowy drzewo platan 


klonolistny 

25 261(G) 1970-04-17 Orzecz.nr261 Gniew grupa dąb szypułkowy 4,19 

Rakowiec 

drzew 

3,70 

3,39 

26 361(G) 1978-08-22 Orzecz.nr361 Starogard Gdański drzewo dąb szypułkowy 3,80 Sumin, 3m od ogrodzenia boiska 

szkolnego 

27 362(G) 1978-08-22 Orzecz.nr362 Starogard Gdański drzewo sosna 

3,95 Sumin, teren szkoły podstawowej 

28 374(G) 1979-02-19 Orzecz.nr374 9b Skarszewy 

L.Zapowiednik 

grupa 

głazów 

zwyczajna 

29 375(G) 1979-02-19 Orzecz.nr375 55b Skarszewy 

drzewo dąb szypułkowy 280 4,55 24 

L.Mestwinowo 

30 376(G) 1979-02-19 Orzecz.nr376 56d Skarszewy 

grupa buk zwyczajny 230 3,20 26 w rejestrze 4 sztuki 

L.Mestwinowo drzew 

3,86 12 

31 377(G) 1979-02-19 Orzecz.nr377 Skarszewy drzewo lipa 

4,40 Kamirowskie Piece 


32 378(G) 1979-02-19 Orzecz.nr378 Skarszewy drzewo lipa 

4,45 Krawusin 


33 379(G) 1979-02-19 Orzecz.nr379 10a Skarszewy 

drzewo buk zwyczajny 210 2,20 36 

L.Zapowiednik 

(335)? 

34 380(G) 1979-02-19 Orzecz.nr380 87Ah Skarszewy 

drzewo dąb szypułkowy 2,80 Boże Pole Królewskie 

L.Szczodrowo 

35 418(G) 1981-07-30 Orzecz.nr418 Pelplin m. drzewo dąb szypułkowy 4,40 Pelplin, teren Kurii Biskupiej 

36 420(G) 1981-07-30 Orzecz.nr420 Pelplin m. drzewo lipa 

3,50 Pelplin, pl.Mariacki 2 


37 421(G) 1981-07-30 Orzecz.nr421 Pelplin m. drzewo dąb szypułkowy 3,90 Pelplin, ul.Mestwina 1 

38 435(G) 1982-09-30 Orzecz.nr435 22j 

22i 

22j 

Tczew 

L.Boroszewo 

grupa 

drzew 

dąb szypułkowy 310 4,90 

4,40 

3,60 

31 

28 

29 

39 436(G) 1982-09-30 Orzecz.nr436 130d Starogard Gdański 

L.Szpęgawsk 

grupa 

drzew 

8,00 

7,00 

5,70 

dąb szypułkowy 210 5,70 

4,80 

4,40 

4,00 

3,90 

40 520(G) 1986-11-25 Zarz. 42/86 Morzeszczyn drzewo klon jawor 2,50 Morzeszczyn, w pobliżu budynku 

Urzędu Gminy 

41 522(G) 1986-11-25 Zarz. 42/86 Tczew drzewo jesion wyniosły 4,13 Tczew, Zajączkowo, park 

42 542(G) 1986-11-25 Zarz. 42/86 Liniewo drzewo dąb szypułkowy 5,90 Orle, na pd.-zach.od pałacu 

26 

26 

26 

26 

26

51 

Lp. 

Numer 

Położenie 

Opis obiektu 

Data Dziennik 

rejestru 


wojew. 



43 543(G) 1986-11-25 Zarz. 42/86 Skarszewy drzewo modrzew 

europejski 

44 560(G) 1987-10-06 Zarz. 23/87 Liniewo grupa 

drzew 

dąb szypułkowy 5,72 

3,90 

3,70 

3,44 


Uwagi 

[m] [m] 

2,12 Barka, przy dawnym dworku 

Orle, na pn.-zach.od pałacu 

45 592(G) 1988-02-17 Zarz. 8/88 Gniew m. drzewo jesion wyniosły 2,60 Gniew, b.cmentarz ewangelicki 

46 602(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Gniew m. grupa 

Gniew, b.cmentarz przy kościele 

drzew 

47 605(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Pelplin m. grupa 

drzew 

48 606(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Pelplin m. grupa 

drzew 

lipa szerokolistna 

klon zwyczajny 

klon jawor 

lipa szerokolistna 

lipa 


lipa 


49 629(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Gniew drzewo lipa 


50 630(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Gniew grupa lipa 

drzew drobnolistna 

51 631(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Gniew grupa 

drzew 

52 632(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Gniew drzewo kasztanowiec 

biały 

53 633(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Gniew drzewo lipa 


54 634(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Gniew drzewo kasztanowiec 

biały 

55 635(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Gniew grupa lipa 



drzew 

3,06 

3,05 

2,74 

2,58 

3,90 

3,65 

3,20 

3,10 

3,00 

3,00 

3,50 

3,15 

klon zwyczajny 3,45 

3,10 

3,00 

2,30 


brzoza 

brodawkowata 

lipa drobnolistna 


Pelplin, pl.Mariacki 

Pelplin, ul.Kanoniczna 

3,60 Tymanowo, przy kościele 

Tymanowo, przy kościele 

Gronowo Polskie, przy kaplicy 

3,00 Pieniążkowo, obok cmentarza 

3,23 Piaseczno, były cmentarz 

3,02 Kotło, b.cmentarz ewangelicki 

4,65 

3,60 

3,32 

3,06 

2,93 

1,90 

Jačwiska, b.cmentarz ewangelicki 

Głodowo, b.cmentarz 600m od wsi 


drzew 

3,05 

2,65 

skrzyżowanie dróg Chrztowo-Rowy 

58 689(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Pelplin drzewo klon zwyczajny 2,23 droga do Ornasowa, b.cmentarz 

59 690(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Pelplin drzewo lipa 

4,39 droga do Ornasowa, b.cmentarz 

drobnolistna

52 

Lp. 

Numer 

Położenie 

Opis obiektu 

Data Dziennik 

rejestru 



wojew. 



[m] [m] 

Uwagi 

60 691(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Pelplin grupa jesion wyniosły 3,22 

Kulice, b.cmentarz 

drzew 

3,00 

2,90 

61 692(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Pelplin drzewo klon zwyczajny 2,92 Wielki Garc, b.cmentarz 

62 693(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Pelplin drzewo kasztanowiec 

2,85 Wielki Garc, b.cmentarz 

biały 

63 706(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Skarszewy drzewo kasztanowiec 

3,05 Godziszewo, cmentarz 

biały 

64 707(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Skarszewy drzewo lipa 

4,20 Jaroszewy, b.cmentarz 


65 708(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Skarszewy grupa brzoza 

2,30 

Jaroszewy, b.cmentarz 

drzew brodawkowata 

2,25 

2,20 

2,10 

66 709(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Skarszewy drzewo jesion wyniosły 3,20 Skarszewy, przy drodze do 

Bolesławowa 

67 715(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Smętowo Graniczne drzewo lipa 

3,05 Smętowo, 200m od wiaduktu 


68 725(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Subkowy drzewo dąb szypułkowy 3,90 Subkowy, 500m na pd. od kościoła 

69 731(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 Tczew drzewo jesion wyniosły 2,76 Bałdowo, część południowa 

70 748(G) 1989-03-29 Zarz. 11/89 6g Skarszewy 

głaz 8,50 

L.Zapowiednik 

71 763(G) 1990-04-02 Zarz. 25/90 Subkowy drzewo klon zwyczajny 3,00 Subkowy, w parku przy szkole 

72 764(G) 1990-04-02 Zarz. 25/90 Subkowy drzewo topola biała 5,00 Subkowy, plac zabaw przy szkole 

73 765(G) 1990-04-02 Zarz. 25/90 Subkowy drzewo lipa 

3,20 Subkowy, plac zabaw przy szkole 


74 766(G) 1990-04-02 Zarz. 25/90 Subkowy drzewo miłorząb 


dwuklapowy 

75 770(G) 1991-02-25 Rozp. 3/91 Pelplin m. drzewo kasztanowiec 

2,70 Pelplin, ul.Mickiewicza 14 

biały 

76 792(G) 1991-02-25 Rozp. 3/91 Subkowy grupa lipa 

3,80 

Gorzędziej Mały, park 


3,26 

77 875(G) 1993-04-06 Rozp. 3/93 231m Gniew 

drzewo lipa 

3,52 

L.Opalenie 


78 882(G) 1993-04-06 Rozp. 3/93 Pelplin m. drzewo dąb 

bezszypułkowy 

3,66 Pelplin,ul.Dworcowa, przed budynkiem 

dworca PKP 

79 890(G) 1993-04-06 Rozp. 3/93 Skarszewy drzewo buk zwyczajny 3,05 Bolesławowo, teren Zespołu Szkół 

Rolniczych 


Rolniczych 


Rolniczych 


Rolniczych

53 

Lp. 

Numer 

Położenie 

Opis obiektu 

Data Dziennik 

rejestru 



wojew. 



[m] [m] 

Uwagi 


Rolniczych 

84 937(G) 1995-12-15 Rozp. 5/95 Gniew grupa 

drzew 

dąb 

bezszypułkowy 

4,80 

3,80 

Wyręby Wielkie, Dom Pomocy 

Społecznej, park 

3,50 

3,30 

85 968(G) 1995-12-15 Rozp. 5/95 Tczew drzewo platan 

3,26 Turze, teren kościoła 

klonolistny 

86 969(G) 1995-12-15 Rozp. 5/95 Tczew drzewo cis pospolity 2,85 Szczerbięcin, park podworski 

87 970(G) 1995-12-15 Rozp. 5/95 Tczew drzewo buk zwyczajny 3,65 Szczerbięcin, park podworski 

88 971(G) 1995-12-15 Rozp. 5/95 Tczew drzewo buk zwyczajny 3,25 Szczerbięcin, park podworski 

89 1107(G) 2000-12-15 Zarz. ?/2000 Gniew drzewo jesion wyniosły 4,57 Wielkie Walichnowy, teren kościelny 

90 1108(G) 2000-12-15 Zarz. ?/2000 Gniew drzewo jesion wyniosły 2,75 Wielkie Walichnowy, teren kościelny 

91 1109(G) 2000-12-15 Zarz. ?/2000 Gniew drzewo jesion wyniosły 3,23 Wielkie Walichnowy, teren przedszkola 

92 1115(G) 2000-12-15 Zarz. ?/2000 Pelplin drzewo dąb szypułkowy 4,26 Małe Walichnowy 

93 1116(G) 2000-12-15 Zarz. ?/2000 Pelplin drzewo dąb czerwony 3,06 Małe Walichnowy 

94 1117(G) 2000-12-15 Zarz. ?/2000 Pelplin grupa dąb szypułkowy 2,35 

Małe Walichnowy 

drzew 

95 1125(G) 2000-12-15 Zarz. ?/2000 Starogard Gdański m. drzewo lipa 


Kolor zielony – pomniki przyrody na gruntach Nadleśnictwa 

1,98 

3,43 Starogard Gd., ul.Szwoleżerów 3, 

naprzeciw Gimnazjum nr 3

54 

Pomniki przyrody w Nadleśnictwie Starogard oraz w obwodzie nadzorczym 

przedstawia poniższa tabela (według danych Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody 

w Gdańsku – stan na 1.I.2008 r.) 

Tabela 8. Zestawienie istniejących pomników przyrody 

Obręb Mestwinowo Pelplin Starogard N-ctwo 

Poza gruntami 

Nadleśnictwa 

w obwodzie 

nadzorczym 

Liczba pomników 41 106 

Drzewa według gatunków 

i liczby osobników: 

sosna pospolita 1 

modrzew europejski 1 

miłorząb dwuklapowy 1 

cis pospolity 1 

buk zwyczajny 7 1 8 7 

dąb 2 3 8 13 22 

jesion wyniosły 11 

klon zwyczajny 9 

klon jawor 2 

lipa drobnolistna 5 5 26 

lipa szerokolistna 1 1 2 

brzoza brodawkowata 5 

platan klonolistny 2 

topola biała 1 

kasztanowiec 5 

Razem 9 10 8 27 103 

Głazy 14 14 3 

Ochroną w Nadleśnictwie objęto 27 drzew oraz 14 głazów narzutowych. 

O uznaniu za pomnik przyrody decydowały odpowiednie wymiary, walory estetyczne 

(wygląd całego drzewa, pokrój korony, pnia) oraz miejsca występowania. Obecnie 

wprowadzone nowe zasady gospodarki w lasach z pewnością przyczynią się do zwiększenia 

ilości różnorodności gatunków drzew chronionych. Lista gatunków drzew pomników 

przyrody jest ciągle otwarta. 

Według stanu na 31 grudnia 2006 roku w województwie pomorskim 

zainwentaryzowano ogółem 2653 pomników przyrody w tym: 1996 pojedynczych drzew, 407 

grup drzew, 167 głazów narzutowych, 49 skałek, grot, jaskiń i innych oraz 34 aleje.

55 

Rysunek 17. Głaz (l-ctwo Jastrzębce oddz.132b) [Małgorzata Gass-Pięta] 

Rysunek 18. Głaz (l-ctwo Mestwinowo oddz.53d) [Małgorzata Gass-Pięta]

56 

Rysunek 19. Lipa pomnikowa (l-ctwo Dębiny oddz.285b) [Małgorzata Gass-Pięta]

57 

Rysunek 20. Dąb pomnikowy (l-ctwo Mestwinowo oddz.55b) [Małgorzata Gass-Pięta]

3.7. Użytki ekologiczne 

58 

Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów 

mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej – naturalne zbiorniki wodne, 

śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty 

nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska 

przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, 

ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania (art. 42 ustawy 

z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody). Na gruntach nadleśnictwa nie zostały 

dotychczas wyodrębnione. 

W zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa istnieją następujące użytki ekologiczne 

zatwierdzone przez Wojewodę Pomorskiego: 

Pozycja 

w rejestrze 

wojewody 

Data 

zatwierdz. 

Numer 

rozporządz. 

Nazwa obiektu 

Położenie 

343 2008-11-07 25/08 Jezioro Trzciniec 

Bolesławowo 

347 2008-11-07 25/08 Strzelnica 

w Gniewie 

Cel ochrony 

zachowanie eutroficznego zbiornika wodnego 

wraz z kompleksem fitocenoz szuwarowych, 

wodnych i łąkowych oraz cennymi gatunkami 

roślin i zwierząt 

zachowanie jednego z ważniejszych 

w województwie pomorskim zimowisk 

nietoperzy 

Pow. 

[ha] 

12,35 

0,11 

Gmina Gniew na swoim terenie uznała następujące użytki ekologiczne: 

Trzcinowisko – użytek ekologiczny o powierzchni 16 ha, utworzony 31.07.2001 

roku, położony w gminie Gniew, we wsi Ciepłe; będący własnością Skarbu Państwa 

i pozostający we władaniu AWRSP w Gdańsku oraz Gospodarstwa Rolnego 

MADROL sp. z o.o.; w obrębie użytku ochronie podlegają: 

• roślinność wodna (trzcina pospolita, pałka wąskolistna, grążel żółty, kmieć 

błotna, rdestnica pływająca, sit siny, turzyca zaostrzona, wierzba); 

• płazy z rodzaju Rana i Bufo; 

• ssaki (dzik, lis, karczownik, piżmak, sarna); 

• ptaki (gatunki lęgowe: bąk, łabędź niemy, kaczka krzyżówka, cyranka, 

błotniak stawowy, wodnik, łyska, żuraw, pokląskwa, brzęczka, rokitniczka, 

trzciniak, trzciniaczek, dzzierzba gąsiorek, trznadel, potrzos, kukułka oraz 

gatunki żerujące: bociany białe, myszołowy zwyczajne, krogulce, kszyk, mewa 

śmieszka, rybitwa czarna, dzięciołek, pliszka żółta, sikora modra, sikora 

bogatka, sroka). 

Parowa – użytek ekologiczny o powierzchni 4 ha, utworzony 31.07.2001 roku, 

położony w gminie Gniew, we wsi Ciepłe; będący własnością Skarbu Państwa 

i pozostający we władaniu AWRSP w Gdańsku oraz Gospodarstwa Rolnego 

MADROL sp. z o.o.; w obrębie użytku ochronie podlegają: 

• drzewa i krzewy (głóg, jabłoń dzika, śliwa domowa, klon pospolity, wiąz, 

wierzba biała, wierzba niciowa, wierzba szara, topola biała, brzoza 

brodawkowata, leszczyna pospolita, grab pospolity, bez czarny, jesion 

wyniosły, olsza czarna); 

• gady (zaskroniec, jaszczurka zwinka); 

• płazy z rodzaju Rana i Bufo; 

• ssaki (kret, zając szarak, wiewiórka, kuna leśna, lis, sarna); 

• ptaki (gatunki lęgowe: turkawka, grzywacz, kukułka, zaganiacz, cierniówka, 

piegża, pokrzewka czarnołbista, piecuszek, pierwiosnek, muchołówka żałobna, 

rudzik, słowik szary, kos, drozd śpiewak, sikora bogatka, sikora modra, sikora 

czarnogłówka, strzyzyk, trznadel, zięba, gil, dziwonia, dzwoniec, szczygieł,

59 

czyż, sroka oraz gatunki żerujce i zimujące: krogulec, jastrząb, dzięcioł duży, 

dzięciołek, droździk, raniuszek, pełzacz leśny). 

Borawa – użytek ekologiczny o powierzchni 20 ha, utworzony 29.06.2007 r., 

położony w gminie Gniew w miejscowości Kuchnia. Teren ten to bardzo cenny obszar 

starorzecza Borawy, rzeki, która niegdyś okalała dawną wyspę, obecnie obszar wokół 

miejscowości Kuchnia. Obszar ten obecnie stanowi rozległe trzcinowisko i jest 

niezwykle wartościowym pod względem przyrodniczym siedliskiem. Znajduje się 

w okolicy Doliny Wisły – obszaru chronionego – Natura 2000. Teren jest siedliskiem 

lęgowym rzadkich gatunków ptaków, wymienionych w Dyrektywie Ptasiej tj.: bączek, 

bąk czy kropiatka. 

Nie proponuje się aktualnie zaliczenia podobnych gruntów do ochrony. 

3.8. Chronione gatunki roślin i zwierząt 

Na podstawie prac inwentaryzacyjnych oraz planów ochrony rezerwatów, parków 

krajobrazowych, standardowych formularzach danych obszarów Natura 2000, danych 

z Nadleśnictwa, opracowań i publikacji naukowych została sporządzona lista gatunków 

chronionych oraz zagrożonych występujących na terenie Nadleśnictwa Starogard. 

Rysunek 21. Grubodziób zwyczajny (Coccothraustes coccothraustes) [Małgorzata Gass-Pięta]

60 

Tabela 9. (Wzór nr 11 i 12 – zmodyfikowany) Wykaz chronionych gatunków roślin i zwierząt zainwentaryzowanych podczas prac urządzeniowych, inwentaryzacji 

przyrodniczej Natura 2000 lub odnotowanych w opracowaniach dla obszarów chronionych na terenie Nadleśnictwa 

Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska 

Kategoria 

ochronności 

Czerwona Księga 

Gatunków Zagrożonych 

/Polska 

Natura 

2000 

Występowanie i stan gatunku 

1 3 2 4 5 6 7 

ROŚLINY 

BRYOPHYTA 

MCHY 

1. Leucobryum glaucum bielistka siwa częściowa SOO Szczodrowo 

2. Pleurozium schreberi rokietnik pospolity częściowa SOO Szczodrowo 

3. Polytrichum commune płonnik pospolity częściowa SOO Szczodrowo 

4. Sphagnum sp. torfowiec ścisła bez rozpoznania gatunku: OSO Dolina 

Dolnej Wisły, SOO Dolna Wisła, obr. 

Mestwinowo 87Dc,d,f, 87Fb,f,l,m,n,p, 

r,s,t,w,y, 151c, 152i, 198c, obr. Pelplin 

150a 

5. Sphagnum capillifolium torfowiec ostrolistny ścisła SOO Szczodrowo 

6. Sphagnum compactum torfowiec szorski ścisła SOO Szczodrowo 

7. Sphagnum cuspidatum torfowiec spiczastolistny ścisła SOO Szczodrowo 

8. Sphagnum fallax torfowiec kończysty ścisła SOO Szczodrowo 

9. Sphagnum fimbratum torfowiec frędzelowaty ścisła SOO Szczodrowo 

10. Sphagnum magellanicum torfowiec magellański ścisła SOO Szczodrowo 

11. Sphagnum palustre torfowiec błotny ścisła SOO Szczodrowo 

12. Sphagnum rubellum torfowiec ścisła SOO Szczodrowo 

13. Sphagnum russowi torfowiec Russowa ścisła SOO Szczodrowo 

14. Sphagnum squarrosum torfowiec nastroszony częściowa SOO Szczodrowo 

PTERIDOPHYTA 

PAPROTNIKI 

15. Equisetum telmateia skrzyp olbrzymi ścisła rezerwat Wiosło Małe, ZPKChiN, OSO 

Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna Wisła, 

obr. Pelplin 317a 

16. Huperzia selago widłak wroniec ścisła ZPKChiN 

17. Lycopodium spp widłak ścisła bez określenia gatunku obr. Mestwinowo 

87Dc,d,f,h, 87Fg,i,l,m,w,x,y, 136k, 139b, 

140b, 141g, 151a, 152c,g,i, 154a, obr. 

Starogard 121h, 137h, 171n, 178d, 210h, 

218c

61 


Kategoria 

ochronności 



/Polska 

Natura 

2000 


1 3 2 4 5 6 7 

18. Lycopodium annotinum widłak jałowcowaty ścisła ZPKChiN, SOO Dolna Wisła, SOO 

Szczodrowo, obr. Mestwinowo 46g,i, 47d, 

48i, 52a, 53i, 58At, 66a,c, 67d, 72i, 

73c,h,i, 74b, 75i, 79b, 85a, obr. Pelplin 

25h, 281a, 282c, obr. Starogard 137a, 171i, 

195r 

19. Lycopodium clavatum widłak goździsty ścisła ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 

SOO Dolna Wisła, SOO Szczodrowo, obr. 

Mestwinowo 9d, 15d,f, 19y, 26b, 27a,g, 

44b, 55a, 83a, obr. Pelplin 149a 

20. Lycopodium complanatum widłak spłaszczony ścisła ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 

SOO Dolna Wisła 

21. Lycopodiella inundata widłaczek torfowy ścisła /V ZPKChiN 

22. Matteuccia struthiopteris pióropusznik strusi ścisła ZPKChiN 

23. Osmunda regalis długosz królewski ścisła /V ZPKChiN 

24. Polypodium vulgare paprotka zwyczajna ścisła rezerwat Wiosło Małe, ZPKChiN, OSO 

Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolina 

Środkowej Wietcisy, SOO Dolna Wisła, 

SOO Dolina Wierzycy, obr. Mestwinowo 

31k, obr. Pelplin 19b, 48c,d,h, 51b,c, 52a, 

191g, 232o, 276d,j, 285c, 286i, 301g, 

302b,c, 303d, 309i, 310f, 320a 

25. Salvinia natans salwinia pływająca ścisła /V ZPKChiN, SOO Dolna Wisła 

SPERMATOPHYTA 

NASIENNE 

26. Aconitum variegatum tojad pstry ścisła ZPKChiN, obr. Pelplin 244 

27. Adonis vernalis miłek wiosenny ścisła /V ZPKChiN 

28. Allium ursinum czosnek niedźwiedzi ścisła /V obr. Starogard 51k,71a 

29. Anemone sylvestris zawilec wielkokwiatowy (zawilec 

leśny) (2) 

ścisła 

ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


30. Angelica archangelica dzięgiel litwor ścisła ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


31. Angelica palustris starodub łąkowy ścisła /EN SOO Dolna Wisła 

32. Arctostaphylos uva-ursi mącznica lekarska ścisła OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

33. Aruncus sylvestris parzydło leśne ścisła obr. Pelplin 302b,c,g

62 


Kategoria 

ochronności 



/Polska 

Natura 

2000 


1 3 2 4 5 6 7 

34. Aquilegia vulgaris orlik pospolity ścisła rezerwat Wiosło Małe, ZPKChiN, obr. 

Pelplin 225d, 278b ( 240, 243, 286, 288 ) 

35. Asarum europaeum kopytnik pospolity częściowa ZPKChiN, SOO Dolina Środkowej 

Wietcisy, SOO Dolna Wisła, SOO Dolina 

Wierzycy, SOO Grądy nad Jeziorami 

Zduńskim i Szpęgawskim, obr. 

Mestwinowo 25l,n, 26h,l,p, 28f,i, 29a,c, 

30k, 37b, 45g,i,k,m,p,s,t, 74d, obr. Pelplin 

15g, 22c, 24a,b, 31c, 32c, 38a,c,g, 117Aa, 

148c,g,h, 149g,l, 155b, 219x,bx,fx, 222g, 

223g, 247b,h, 248a,k,l,n, 285b,c, 286h,i, 

287c,d,f,h, 288b,c,d, 289c,d,f, 290c, 300c, 

obr. Starogard 198c,g,i, 199Bd, 200Aa 

36. Aster amellus aster gawędka ścisła rezerwat Wiosło Małe, OSO Dolina Dolnej 

Wisły, SOO Dolna Wisła 

37. Bromus racemosus stokłosa groniasta /V SOO Dolina Wierzycy 

38. Carex arenaria turzyca piaskowa częściowa ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


39. Carex limosa turzyca bagienna ścisła /LR OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła, SOO Szczodrowo 

40. Carlina acaulis dziewięćsił bezłodygowy ścisła ZPKChiN, obr. Mestwinowo 83d 

41. Centaurium umbellatum centuria pospolita częściowa ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły 

42. Cephalanthera rubra buławik czerwony (2) ścisła /EN ZPKChiN 

43. Cerastium brachypetalum rogownica drobnokwiatowa /E OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

44. Cerasus fruticosa wiśnia karłowata ścisła /VU OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

45. Chimaphila umbellata pomocnik baldaszkowy ścisła rezerwat Wiosło Małe, ZPKChiN, OSO 


obr. Mestwinowo 86g, obr. Pelplin 134 

46. Cimicifuga europaea pluskwica europejska ścisła rezerwat Wiosło Małe, ZPKChiN, SOO 

Dolna Wisła

63 


Kategoria 

ochronności 



/Polska 

Natura 

2000 


1 3 2 4 5 6 7 

47. Convallaria majalis konwalia majowa częściowa rezerwat Brzęczek, rezerwat Wiosło Małe, 

ZPKChiN, SOO Dolina Środkowej 

Wietcisy, SOO Dolna Wisła, SOO 

Szczodrowo, obr. Pelplin 22c, 25f, 27b, 

29b, 31c, 115h,j,l, 116m, 117a,b, 126f, 

134d,f,g,h, 143f,g,r, 144h,k, 155f, 197f, 

223a,b, 285b,c, 286h,i, 287f 

48. Corallorhiza trifida żłobik koralowy (2) ścisła /V ZPKChiN 

49. Cypripedium calceolus obuwik pospolity (2) ścisła /VU SOO Dolna Wisła 

50. Dactylorhiza incarnata kukułka krwista (2) ścisła ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 

SOO Dolna Wisła, SOO Dolina Wierzycy 

51. Dactylorhiza maculata kukułka plamista (2) ścisła OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

52. Dactylorhiza majalis kukułka szerokolistna (2) ścisła ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 

SOO Dolina Środkowej Wietcisy, SOO 

Dolna Wisła, SOO Dolina Wierzycy 

53. Dactylorhiza rusowi storczyk Rusowa (2) ścisła storczyk 

54. Dactylorhiza traunsteineri storczyk Traunsteinera (2) ścisła ZPKChiN 

55. Daphne mezereum wawrzynek wilczełyko ścisła rezerwat Wiosło Małe, ZPKChiN, OSO 


SOO Dolina Wierzycy, SOO Grądy nad 

Jeziorami Zduńskim i Szpęgawskim, obr. 

Mestwinowo 11d, 13a, 31g, 45c, 52Ai,r, 

59d, 70a,c,d, 71c, 90d, 93a, 94h, 100f, 

108Ci, 129d, 196b, 208d,f, obr. Pelplin 

76fx,gx, 272c,g, 282a, 283n, 286h,i, 287h, 

288b, 289a, 290b,d, 291a, 292a,b,c,d,f,g, 

293a,h, 297g,i, 298a,c,f, 299f, 300a, obr. 

Starogard 19k, 25i, 60c, 65c, 116c,g,h, 

118g, 157a, 192a,b, 204f, 205i, 206k, 

214b, 225d, 252g 

56. Dianthus arenarius goździk piaskowy ścisła ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 

SOO Dolna Wisła, obr. Pelplin 286i 

57. Dianthus armeria goździk kosmaty ścisła ZPKChiN, SOO Dolna Wisła

64 


Kategoria 

ochronności 



/Polska 

Natura 

2000 


1 3 2 4 5 6 7 

58. Dianthus carthusianorum goździk kartuzek ścisła rezerwat Wiosło Małe, SOO Dolna Wisła, 

obr. Pelplin 285b,c, 286h,i, 287f, 288c,d, 

297j,k, 298d,f, 299b, 300c 

59. Dianthus superbus goździk pyszny (2) ścisła /R ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


60. Dictamnus albus dyptam jesionolistny ścisła SOO Dolna Wisła 

61. Digitalis grandiflora naparstnica zwyczajna ścisła rezerwat Wiosło Małe, ZPKChiN, OSO 


SOO Dolina Wierzycy, obr. Mestwinowo 

87n, 108Aa, obr. Pelplin 234b, 251a, 

259h,k, 266a, 267a, 285c, 286h,i, 303c 

62. Dracocephalum ruyschiana pszczelnik wąskolistny ścisła /E SOO Dolna Wisła 

63. Drosera anglica rosiczka długolistna ścisła SOO Szczodrowo 

64. Drosera rotundifolia rosiczka okrągłolistna ścisła ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 

SOO Dolna Wisła, SOO Dolina Wierzycy, 

SOO Szczodrowo, obr. Mestwinowo 191i, 

obr. Starogard 230r, 231c 

65. Drosera x obovata rosiczka ścisła obr. Mestwinowo 87Dc,d,f,h, 

87Fg,i,l,m,w,x,y, 191i, obr. Starogard 

121h, 208Ar, 210c 

66. Epipactis atrorubens kruszczyk rdzawoczerwony (2) ścisła ZPKChiN 

67. Epipactis helleborine kruszczyk szerokolistny (2) ścisła rezerwat Wiosło Małe, ZPKChiN, OSO 


obr. Pelplin 285b,c, 286h 

68. Epipactis palustris kruszczyk błotny (2) ścisła /V ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


69. Frangula alnus kruszyna pospolita częściowa ZPKChiN, SOO Dolna Wisła, SOO 

Waćmierz 

obr. Mestwinowo – 608 stanowisk, 

obr. Pelplin – 775 stanowisk, 

obr. Starogard – 614 staniowisk 

70. Galanthus nivalis śnieżyczka przebiśnieg ścisła ZPKChiN

65 


Kategoria 

ochronności 



/Polska 

Natura 

2000 


1 3 2 4 5 6 7 

71. Galium odoratum przytulia (marzanka) wonna częściowa rezerwat Brzęczek, rezerwat Wiosło Małe, 

ZPKChiN, SOO Dolina Środkowej 

Wietcisy, SOO Dolna Wisła, SOO 

Waćmierz, obr. Mestwinowo 5a,b,d,g,l, 

6a,b,c,d, 9g, 10a,b,f,g,j,k, 11a,c,d,h, 

12a,c,d,n, 13a,b, 14b,c, 20c, 29d, 45s, obr. 

Pelplin 6l, 9b,f,h, 10a,c,d, 17a,b,d, 18d, 

20a,i, 21c,f, 22a,b,c,d, 23a,c,d, 

24a,b,f,g,h,i, 25a,d,g, 26b, 27c, 28b,d,f,g,h, 

29a,c,d,g, 30b, 31a,b,d, 32c,d,g, 38a,b, 

148b,d, 149l, 247a,b,c,d,h, 248k, 277f, 

282d, 283l,n,r, 285c, 286i, 287c,d,f,h, 

288a,b,c,d, 289b,c,d,f, 291b, 292a,b,c,f, 

293a, 298a,c, 299a 

72. Gentiana amarella goryczka gorzkawa (2) ścisła /V ZPKChiN 

73. 

Gentiana cruciata goryczka krzyżowa (2) 

ścisła 

ZPKChiN, SOO Dolna Wisła, obr. Pelplin 

302, 303 

74. Gentiana pneumonanthe goryczka wąskolistna (2) ścisła /V ZPKChiN 

75. Gentiana uliginosa goryczka błotna (2) ścisła /E ZPKChiN 

76. Gentianella uliginosa goryczuszka błotna ścisła OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

77. Gypsophila paniculata łyszczec wiechowaty ścisła ZPKChiN 

78. Hedera helix bluszcz pospolity częściowa ZPKChiN, SOO Dolina Środkowej 

Wietcisy, SOO Dolna Wisła, obr. 

Mestwinowo 58Ac, 87Ar, 93a, 94h, 201l, 

obr. Pelplin 2Ad, 17a, 155d, 191g, 

219x,fx, 220d,f,g,i, 221c, 222l, 223a,b, 

288d, 289d, 321b, obr. Starogard 135m, 

157a, 179b, 192a, 199Bd, 201j, 213m, 

219d, 237l,m 

79. Helichrysum arenarium kocanki piaskowe częściowa ZPKChiN, SOO Dolina Środkowej 

Wietcisy, SOO Dolna Wisła

66 


Kategoria 

ochronności 



/Polska 

Natura 

2000 


1 3 2 4 5 6 7 

80. Hepatica nobilis przylaszczka pospolita (przelaszczka ścisła 

trojanek) 

rezerwat Brzęczek, OSO Dolina Dolnej 

Wisły, SOO Dolina Środkowej Wietcisy, 


SOO Grądy nad Jeziorami Zduńskim 

i Szpęgawskim, obr. Pelplin 272a,c,d,f,g, 

273a, 275k, 276d, 277f, 279d, 280c, 

283l,n,r, 284i, 285a,b,c, 286h,i, 287c,d,f,h, 

288a,b,c,d, 289a,c,d,f, 290a,b,c,d, 

291a,b,c,d, 292a,c,d,f,g,h, 293a,d,f,g,h, 

294c, 297c,g,i,j,k, 298a,b,c,d, 299a,b,c,d,f, 

300b,c, 301d,g,h,i, obr. Starogard 198c,g,i, 

199Bd 

81. Hierochloe australis turówka leśna częściowa /V ZPKChiN, SOO Dolna Wisła, SOO Grądy 

nad Jeziorami Zduńskim i Szpęgawskim 

82. Hierochloe odorata turówka wonna ścisła /V ZPKChiN, SOO Dolna Wisła 

83. Hippophae rhamnoides rokitnik zwyczajny ścisła ZPKChiN, obr. Mestwinowo 112Bb, obr. 

Pelplin 115t, obr. Starogard 22a 

84. Iris sibirica kosaciec syberyjski ścisła /V ZPKChiN 

85. Jovibarba sobolifera rojnik pospolity ścisła ZPKChiN 

86. Lathyrus palustris groszek błotny /V OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła, SOO Dolina Wierzycy 

87. Lathyrus pisiformis groszek wielkoprzylistkowy ścisła /VU /R rezerwat Wiosło Małe 

88. Ledum palustre bagno zwyczajne ścisła ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


Mestwinowo 58m, 58At, 66h, 73c,i, 

87Dc,d,f,h, 87Fb,g,i,l,m,n,p,r,s,w,x,y, 

151c,198c,218g, obr. Starogard 121h, 

171i, 208Ar, 210c,213f,230r,252o, 

89. Lilium martagon lilia złotogłów ścisła ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


SOO Grądy nad Jeziorami Zduńskim 

i Szpęgawskim, obr. Pelplin 217i, 224f,i, 

235b, 267d, 295m, 297g, 302c, 303a, obr. 

Starogard 29g,139d, 170i, 191d 

90. Listera cordata listera sercowata ścisła /V ZPKChiN

67 


Kategoria 

ochronności 



/Polska 

Natura 

2000 


1 3 2 4 5 6 7 

91. Listera ovata listera jajowata ścisła rezerwat Wiosło Małe, ZPKChiN, OSO 


SOO Dolina Wierzycy 

92. Lonicera periclymenum wiciokrzew pomorski ścisła obr. Pelplin 9b 

93. Lythrum hyssopifolia krwawnica wąskolistna /LR OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

94. Menyanthea trifoliata bobrek trójlistkowy ścisła SOO Dolna Wisła 

95. Najas minor jezierza mniejsza ścisła /V OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

96. Neottia nidus-avis gnieźnik leśny ścisła rezerwat Wiosło Małe, ZPKChiN, SOO 

Dolna Wisła 

97. Nuphar lutea grążel żółty częściowa ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


Mestwinowo 89i, 100m, 105h 

98. Nymphaea alba grzybienie białe częściowa ZPKChiN, SOO Dolna Wisła, obr. 

Mestwionowo 76c 

99. Nymphaea candida grzybienie północne (grzybienie 

ścisła /VU ZPKChiN 

zapoznane) 

100. Ononis spinosa wilżyna ciernista częściowa ZPKChiN 

101. Orchis coriophora storczyk cuchnący (2) ścisła ZPKChiN 

102. Orchis militaris storczyk kukawka (2) ścisła /VU ZPKChiN 

103. Orchis morio storczyk samiczy (2) ścisła /EN ZPKChiN 

104. Orchis ustulata storczyk drobnokwiatowy (2) ścisła /EN ZPKChiN 

105. Ornithogalum umbellatum śniadek baldaszkowy ścisła ZPKChiN, SOO Dolina Środkowej 

Wietcisy, SOO Dolina Wierzycy 

106. Oxytropis pilosa ostrołódka kosmata (2) ścisła ZPKChiN 

107. Pedicularis sceptrum-carolinum gnidosz królewski ścisła /E obr. Pelplin 260n 

108. Platanthera bifolia podkolan biały (2) ścisła ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 

SOO Dolna Wisła, SOO Grądy nad 

Jeziorami Zduńskim i Szpęgawskim 

109. Platanthera chlorantha podkolan zielonawy (2) ścisła ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły

68 


Kategoria 

ochronności 



/Polska 

Natura 

2000 


1 3 2 4 5 6 7 

110. Primula elatior pierwiosnek (pierwiosnka) wyniosła częściowa obr. Mestwinowo 1a,b,c,f,h,j.k,l, 2a,b,g, 

30g,k, 35 k,m, 74g, 79c, 87Am, obr. 

Pelplin 213k, 225d, 226f, 228a, 271a, 

302b,c, 308a, 310a, obr. Starogard 253d 

111. Primula veris pierwiosnek (pierwiosnka) lekarski częściowa ZPKChiN, SOO Dolina Środkowej 

Wietcisy, SOO Dolna Wisła, obr. Pelplin 

(230, 232, 234, 240, 267, 295, 296, 302) 

112. Pulsatilla patens sasanka otwarta ścisła /EN ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


113. Pulsatilla pratensis sasanka łąkowa ścisła /V rezerwat Wiosło Małe, ZPKChiN, OSO 

Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna Wisła 

114. Ribes nigrum porzeczka czarna częściowa ZPKChiN, SOO Dolna Wisła, SOO Grądy 

nad Jeziorami Zduńskim i Szpęgawskim, 

0br. Mestwinowo 30k, 83b, 86f, 96a, 

100c,d, 101a,b, obr. Pelplin 42g, 44b,r, 

47Ag, 48a,b,c,d, 49b, 72a, 117Bs, 

117Co,p, 192i, 196o,207b, 223g, 231l, 

234f, obr. Starogard 3i 18bx, 69d,f, 70b,c, 

102g,h, 103h,j, 107i,m, 110c,i, 180b 

115. Salix myrtilloides wierzba borówkolistna ścisła ZPKChiN 

116. Scheuchzeria palustris bagnica torfowa ścisła /E SOO Szczodrowo 

117. Scorzonera purpurea wężymord stepowy ścisła /V ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


118. Sorbusintermedia jarząb szwedzki ścisła ZPKChiN 

119. Sorbus torminalis jarząb brekinia ścisła rezerwat Wiosło Małe, SOO Dolna Wisła, 

obr. Pelplin 183s, 228g,h, 229g, 232g, 

236j, 237n,p, 238a,f, 251a, 269h (254, 285, 

288,) 

120. Stipa capillata ostnica włosowata ścisła /V ZPKChiN 

121. Stipa joannis ostnica Jana ścisła /VU ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


122. Taxus baccata cis pospolity ścisła ZPKChiN 

123. Thesium ebracteatum leniec bezpodkwiatkowy ścisła /VU OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła, SOO Dolina Wierzycy

69 


Kategoria 

ochronności 



/Polska 

Natura 

2000 


1 3 2 4 5 6 7 

124. Trollius europaeus pełnik europejski (2) ścisła ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


125. Veratrum album ciemiężyca biała ścisła obr. Pelplin 2Ac, 182a,c,j, 191At, 217h 

126. Viburnum opulus kalina koralowa częściowa rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO Dolna 

Wisła, obr. Mestwinowo 29a,c,d, 45m, 

59d, 85c, obr. Pelplin 285c, 287f, 298f, 

obr. Starogard 139b, 199Bg 

127. Vinca minor barwinek pospolity częściowa ZPKChiN, obr. Mestwinowo 21b, 52a,f, 

85c, obr. Pelplin 2Ac,d, 117Cg, 119g, 

203a, 226a, 261i, 276c, 287f, 289d, 302b, 

303g, 317a, obr. Starogard 21b, 135m, 

180b,d, 198a, 237m, 259i 

FUNGI 

GRZYBY 

128. Langermannia gigantea purchawica olbrzymia ścisła ZPKChiN 

129. Morchellaceae smardzowate ścisła ZPKChiN 

130. Phallaceae sromotnikowate ścisła ZPKChiN 

131. Sparassis spp. szmaciak ścisła obr. Mestwinowo 33a 

LICHENES 

POROSTY 

132. Cladonia spp. chrobotki częściowa ZPKChiN, obr. Mestwinowo 16g,h,j,k, 

17g,i, 19cx,dx, obr. Pelplin 155j 

ZWIERZĘTA 

CYKLOSTOMATA 

KRĄGŁOUSTE 

1. Lampetra fluviatilis minóg rzeczny (2) ścisła /VU OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

2. Lampetra planeri minóg strumieniowy ścisła /NT SOO Dolina Wierzycy 

PISCES 

RYBY 

1. Aspius aspius boleń ścisła OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

2. Barbus peloponnesius brzanka ścisła SOO Dolina Wierzycy 

3. Barbatula barbatula śliz ścisła SOO Dolina Wierzycy 

4. Cobitis taenia koza ścisła /EN ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


5. Cottus gobio głowacz białopłetwy (2) ścisła OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła, SOO Dolina Wierzycy

70 


Kategoria 

ochronności 



/Polska 

Natura 

2000 


1 3 2 4 5 6 7 

6. Misgurnus fossilis piskorz ścisła /NT ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


7. Noemacheilus barbatulus śliz ścisła /LC ZPKChiN 

8. Pelecus cultratus ciosa ścisła /NT OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

9. Phoxinus percunurus strzebla błotna ścisła SOO Waćmierz 

10. Phoxinus phoxinus strzebla potokowa ścisła SOO Dolina Wierzycy 

11. Rhodeus sericeus różanka ścisła ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


12. Salmo salar łosoś szlachetny ścisła LC/CR SOO Dolna Wisła 

AMPHIBIA PŁAZY - wszystkie gatunki (2) 

1. Bombina bombina kumak nizinny ścisła ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 

SOO Dolna Wisła, SOO Waćmierz 

2. Bufo bufo ropucha szara ścisła rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, OSO 


Wierzycy, SOO Szczodrowo, SOO 

Waćmierz 

3. Bufo calamita ropucha paskówka ścisła ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły 

4. Bufo viridis ropucha zielona ścisła ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły 

5. Hyla arborea rzekotka drzewna ścisła rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, OSO 


Wierzycy, SOO Waćmierz 

6. Pelobates fuscus grzebiuszka ziemna, huczek ścisła ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły 

7. Rana arvalis żaba moczarowa ścisła rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 

Dolina Wierzycy, SOO Waćmierz 

8. Rana esculenta żaba wodna ścisła rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, OSO 


Wierzycy, SOO Waćmierz 

9. Rana lessonae żaba jeziorkowa ścisła ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 

SOO Dolina Wierzycy, SOO Szczodrowo, 

SOO Waćmierz 

10. Rana ridibunda żaba śmieszka ścisła ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły

71 


Kategoria 

ochronności 



/Polska 

Natura 

2000 


1 3 2 4 5 6 7 

11. Rana temporaria żaba trawna ścisła rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, OSO 


Wierzycy, SOO Szczodrowo, SOO 

Waćmierz 

12. Triturus cristatus traszka grzebieniasta ścisła /NT ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


13. Triturus vulgaris traszka zwyczajna ścisła ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


REPTILIA 

GADY 

1. Anguis fragilis padalec ścisła rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 

Dolina Wierzycy 

2. Lacerta agilis jaszczurka zwinka ścisła rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 

Dolina Wierzycy, SOO Szczodrowo 

3. Lacerta vivipara jaszczurka żyworodna ścisła ZPKChiN 

4. Natrix natrix zaskroniec zwyczajny ścisła rezerwat Brzęczek, ZPKChiN 

5. Vipera berus żmija zygzakowata (2) ścisła ZPKChiN 

6. Zootoca vivipara jaszczurka żyworodna ścisła LC SOO Dolina Wierzycy 

AVES 

PTAKI 

1. Accipiter gentilis jastrząb ścisła LC ZPKChiN 

2. Accipiter nisus krogulec ścisła LC ZPKChiN 

3. Acrocephalus arundinaceus trzciniak ścisła LC ZPKChiN, SOO Dolina Wierzycy 

4. Acrocephalus palustris łozówka ścisła LC ZPKChiN, SOO Dolina Wierzycy 

5. Acrocephalus schoenobaenus rokitniczka ścisła LC ZPKChiN 

6. Acrocephalus scirpaceus trzcinniczek ścisła LC ZPKChiN, SOO Dolina Wierzycy 

7. Actitis hypoleucos brodziec piskliwy ścisła LC ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


8. Aegithalos caudatus raniuszek ścisła LC ZPKChiN 

9. Alauda arvensis skowronek ścisła LC ZPKChiN, SOO Dolina Wierzycy 

10. Alcedo atthis zimorodek (2) ścisła LC ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 



11. Anas acuta rożeniec ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła

72 


Kategoria 

ochronności 



/Polska 

Natura 

2000 


1 3 2 4 5 6 7 

12. Anas clypeata płaskonos (2) ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

13. Anas crecca cyraneczka LC ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


14. Anas penelope świstun ścisła LC/CR OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

15. Anas querquedula cyranka (2) ścisła LC ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


16. Anas strepera krakwa ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

17. Anser albifrons gęś białoczelna ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

18. Anser fabalis gęś zbożowa ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły 

19. Anthus campestris świergotek polny ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

20. Anthus pratensis świergotek łąkowy ścisła LC ZPKChiN 

21. Anthus trivialis świergotek drzewny ścisła LC ZPKChiN, rezerwat Brzęczek, SOO 


22. Apus apus jerzyk ścisła LC ZPKChiN 

23. Aquila pomarina orlik krzykliwy (1) ścisła LC/LC ZPKChiN 

24. Ardea cinerea czapla siwa częściowa LC/LC ZPKChiN, SOO Dolina Wierzycy 

25. Asio otus sowa uszata ścisła LC ZPKChiN 

26. Aythya fuligula czernica ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

27. Aythya marila ogorzałka ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

28. Botaurus stellaris bąk ścisła LC/LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

29. Branta canadensis bernikla kanadyjska ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły 

30. Branta leucopsis bernikla białolica ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

31. Bucephala clangula gągoł (2) ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła

73 


Kategoria 

ochronności 



/Polska 

Natura 

2000 


1 3 2 4 5 6 7 

32. Buteo buteo myszołów ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 


33. Calidris alpina biegus zmienny (1) (2) ścisła LC/EN OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

34. Calidris canutus biegus rdzawy ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

35. Calidris falcinellus biegus płaskodzioby ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

36. Calidris ferruginea biegus krzywodzioby ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

37. Calidris minuta biegus malutki ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

38. Calidris temminckii biegus mały ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

39. Carduelis cannabina makolągwa ścisła LC ZPKChiN 

40. Carduelis carduelis szczygieł ścisła LC ZPKChiN, SOO Dolina Wierzycy 

41. Carduelis chloris dzwoniec ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 


42. Carduelis spinus czyż ścisła LC ZPKChiN 

43. Carpodacus erythrinus dziwonia ścisła LC ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


44. Certhia familiaris pełzacz leśny ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 


45. Charadrius dubius sieweczka rzeczna ścisła LC ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


46. Charadrius hiaticula sieweczka obrożna ścisła LC ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


47. Chlidonias albifrons rybitwa białoczelna (2) ścisła LC ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


48. Chlidonias hybridus rybitwa białowąsa (2) ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

49. Chlidonias niger rybitwa czarna (2) ścisła LC ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 

SOO Dolna Wisła, SOO Waćmierz

74 


Kategoria 

ochronności 



/Polska 

Natura 

2000 


1 3 2 4 5 6 7 

50. Ciconia ciconia bocian biały (2) ścisła LC ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 



51. Ciconia nigra bocian czarny (1) (2) ścisła LC ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


52. Circus aeruginosus błotniak stawowy (2) ścisła LC ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 



53. Circus cyaneus błotniak zbożowy (2) ścisła LC/VU OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

54. Circus pygargus błotniak łąkowy (2) ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

55. Clangula hyemalis lodówka ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

56. Coccothraustes coccothraustes grubodziób ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN 

57. Columba oenas siniak ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN 

58. Coracias garrulus kraska ścisła NC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

59. Corvus corax kruk częściowa LC ZPKChiN, SOO Dolina Wierzycy 

60. Corvus corone wrona siwa częściowa LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 


61. Corvus monedula kawka ścisła LC ZPKChiN 

62. Coturnix coturnix przepiórka ścisła LC SOO Dolina Wierzycy 

63. Crex crex derkacz (2) ścisła NT ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 



64. Cuculus canorus kukułka ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 


65. Cyanistes caeruleus sikora modra ścisła LC rezerwat Brzęczek 

66. Cygnus columbianus łabędź czarnodzioby ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

67. Cygnus cygnus łabędź krzykliwy ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła, SOO Waćmierz 

68. Cygnus olor łabędź niemy ścisła LC ZPKChiN, SOO Dolina Wierzycy

75 


Kategoria 

ochronności 



/Polska 

Natura 

2000 


1 3 2 4 5 6 7 

69. Delichon urbica jaskółka oknówka ścisła LC ZPKChiN, SOO Dolina Wierzycy 

70. Dendrocopos major dzięcioł duży ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 


71. Dendrocopos medius dzięcioł średni (2) ścisła LC ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


72. Dendrocopos minor dzięciołek ścisła LC ZPKChiN, SOO Dolina Wierzycy 

73. Dryocopus martius dzięcioł czarny (2) ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, OSO 



74. Egretta alba czapla biała ścisła LC/LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

75. Egretta garzetta czapla nadobna ścisła LC/LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

76. Emberiza citrinella trznadel ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 


77. Emberiza hortulana ortolan ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

78. Emberiza schoeniclus potrzos ścisła LC ZPKChiN, SOO Dolina Wierzycy 

79. Erithacus rubecula rudzik ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 


80. Falco columbarius drzemlik ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

81. Falco naumanni pustułeczka ścisła VU OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

82. Falco subbuteo kobuz (2) ścisła LC ZPKChiN 

83. Falco tinunculus pustułka (2) ścisła LC ZPKChiN, SOO Dolina Wierzycy 

84. Ficedula hypoleuca muchołówka żałobna ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 


85. Ficedula parva muchołówka mała ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN 

86. Fringilla coelebs zięba ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 


87. Gallinago gallinago kszyk (2) ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 


88. Gallinula chloropus kokoszka ścisła LC ZPKChiN, SOO Dolina Wierzycy

76 


Kategoria 

ochronności 



/Polska 

Natura 

2000 


1 3 2 4 5 6 7 

89. Garrulus glandarius sójka ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 


90. Gavia arctica nur czarnoszyi ścisła LC/EXP OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

91. Gavia stellata nur rdzawoszyi ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

92. Grus grus żuraw (2) ścisła LC ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


SOO Szczodrowo, SOO Waćmierz 

93. Haematopus ostralegus ostrygojad ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

94. Haliaeetus albicilla bielik (1) ścisła LC/LC ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


95. Hippolais icterina zaganiacz ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN 

96. Hirundo rustica jaskółka dymówka ścisła LC ZPKChiN, SOO Dolina Wierzycy 

97. Jynx torquilla krętogłów ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN 

98. Lanius collurio gąsiorek (dzierzba gąsiorek) ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, OSO 


Środkowej Wietcisy, SOO Dolna Wisła, 


99. Larus fuscus mewa żółtonoga ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

100. Larus marinus mewa siodłata ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

101. Larus melanocephalus mewa czarnogłowa ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

102. Larus minutus mewa mała (2) ścisła LC/LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

103. Larus ridibundus mewa śmieszka ścisła LC SOO Dolina Wierzycy 

104. Limosa lapponica szlamik ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

105. Limosa limosa rycyk ścisła NT SOO Dolina Wierzycy 

106. Locustella fluviatilis strumieniówka ścisła LC ZPKChiN 

107. Locustella naevia świerszczak ścisła LC ZPKChiN

77 


Kategoria 

ochronności 



/Polska 

Natura 

2000 


1 3 2 4 5 6 7 

108. Lullula arborea lerka (skowronek borowy) ścisła LC ZPKChiN 

109. Luscinia luscinia słowik ścisła LC ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


110. Lymnocryptes minimus bekasik ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

111. Melanitta fusca uhla ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

112. Melanitta nigra markaczka ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

113. Mergellus albellus bielaczek ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

114. Mergus merganser nurogęś (2) ścisła LC ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


115. Mergus serrator szlachar (1) (2) ścisła LC/EN OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

116. Milvus migrans kania czarna (1) ścisła LC/NT OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

117. Milvus milvus kania ruda (1) ścisła NT/NT OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 


118. Motacilla alba pliszka siwa ścisła LC ZPKChiN, SOO Dolina Wierzycy 

119. Motacilla cinerea pliszka górska ścisła LC ZPKChiN 

120. Motacilla flava pliszka żółta ścisła LC ZPKChiN, SOO Dolina Wierzycy 

121. Muscicapa striata muchołówka szara ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN 

122. Numenius arquata kulik wielki ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

123. Numenius phaeopus kulik mniejszy ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

124. Oenanthe oenanthe białorzytka ścisła LC ZPKChiN 

125. Oriolus oriolus wilga ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN 

126. Pandion haliaetus rybołów(1)(2) ścisła LC/VU ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


127. Parus ater sikora sosnówka ścisła LC ZPKChiN, SOO Dolina Wierzycy 

128. Parus caeruleus sikora modra ścisła LC ZPKChiN, SOO Dolina Wierzycy 

129. Parus cristatus sikora czubatka ścisła LC SOO Dolina Wierzycy

78 


Kategoria 

ochronności 



/Polska 

Natura 

2000 


1 3 2 4 5 6 7 

130. Parus major sikora bogatka ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 


131. Parus montanus sikora czarnogłówka ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 


132. Parus palustris sikora uboga ścisła LC ZPKChiN, SOO Dolina Wierzycy 

133. Passer domesticus wróbel domowy ścisła LC ZPKChiN, SOO Dolina Wierzycy 

134. Passer montanus mazurek ścisła LC ZPKChiN, SOO Dolina Wierzycy 

135. Perdix perdix kuropatwa LC ZPKChiN 

136. Pernis apivorus trzmielojad ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

137. Philomachus pugnax batalion ścisła LC/LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

138. Phoenicurus ochruros kopciuszek ścisła LC ZPKChiN 

139. Phoenicurus phoenicurus pleszka ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN 

140. Phylloscopus collybita pierwiosnek ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 


141. Phylloscopus sibilatrix świstunka leśna ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 


142. Phylloscopus trochilus piecuszek ścisła LC ZPKChiN, SOO Dolina Wierzycy 

143. Pica pica sroka częściowa LC ZPKChiN, SOO Dolina Wierzycy 

144. Pluvialis apricaria siewka złota ścisła LC/EXP OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

145. Pluvialis squatarola siewnica ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

146. Podiceps cristatus perkoz dwuczuby ścisła LC ZPKChiN, SOO Dolina Wierzycy 

147. Podiceps nigricollis zausznik ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

148. Porzana parva zielonka (kureczka zielonka) ścisła LC/NT OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

149. Porzana porzana kropiatka (2) ścisła LC ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły 

150. Prunella modularis pokrzywnica ścisła LC ZPKChiN 

151. Pyrrhula pyrrhula gil ścisła LC SOO Dolina Wierzycy 

152. Rallus aquaticus wodnik ścisła LC ZPKChiN

79 


Kategoria 

ochronności 



/Polska 

Natura 

2000 


1 3 2 4 5 6 7 

153. Recurvirostra avosetta szablodziób ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

154. Regulus regulus mysikrólik ścisła LC ZPKChiN, SOO Dolina Wierzycy 

155. Remiz pendulinus remiz ścisła LC ZPKChiN 

156. Saxicola rubetra pokląskwa ścisła LC ZPKChiN, SOO Dolina Wierzycy 

157. Serinus serinus kulczyk ścisła LC ZPKChiN 

158. Sitta europaea kowalik ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 


159. Sterna caspia rybitwa wielkodzioba (2) ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

160. Sterna hirundo rybitwa rzeczna (2) ścisła LC ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


161. Streptopelia decaocto sierpówka ścisła LC ZPKChiN, SOO Dolina Wierzycy 

162. Streptopelia turtur turkawka ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN 

163. Strix aluco puszczyk ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 


164. Sturnus vulgaris szpak ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 


165. Sylvia atricapilla kapturka (pokrzewka czarnołbista) ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 


166. Sylvia borin gajówka (pokrzewka ogrodowa) ścisła LC ZPKChiN 

167. Sylvia communis cierniówka ścisła LC ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


168. Sylvia curruca piegża ścisła LC ZPKChiN, 

169. Sylvia nisoria jarzębatka ścisła LC ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


170. Tachybaptus ruficollis perkozek ścisła LC ZPKChiN 

171. Tadorna tadorna ohar ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

172. Tringa erythropus brodziec śniady ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

173. Tringa glareola łęczak ścisła LC/CR OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła

80 


Kategoria 

ochronności 



/Polska 

Natura 

2000 


1 3 2 4 5 6 7 

174. Tringa nebularia kwokacz ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

175. Tringa ochropus samotnik (2) ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła, SOO Dolina Wierzycy, SOO 

Waćmierz 

176. Tringa stagnatilis brodziec pławny ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

177. Tringa totanus brodziec krwawodzioby ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

178. Troglodytes troglodytes strzyżyk ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 


179. Turdus merula kos ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 


180. Turdus philomelos drozd śpiewak ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 


181. Turdus pilaris kwiczoł ścisła LC SOO Dolina Wierzycy 

182. Turdus viscivorus paszkot ścisła LC ZPKChiN 

183. Upupa epops dudek (2) ścisła LC ZPKChiN 

184. Vanellus vanellus czajka (2) ścisła LC ZPKChiN 

185. Xenus cinereus terekia ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

MAMMALIA 

SSAKI 

1. Barbastella barbastellus mopek (2) ścisła VU OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

2. Canis lupus wilk ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna 

Wisła 

3. Castor fiber bóbr europejski częściowa NT ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły, 


4. Crocidura suaveolens zębiełek karliczek ścisła LC 

5. Eptesicus serotinus mroczek późny (2) ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, OSO 

Dolina Dolnej Wisły 

6. Erinaceus europaeus e jeż (2) ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN

81 


Kategoria 

ochronności 



/Polska 

Natura 

2000 


1 3 2 4 5 6 7 

7. Lutra lutra wydra częściowa NT rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, OSO 



8. Mustela erminea gronostaj ścisła LC ZPKChiN 

9. Mustela nivalis łasica ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN 

10. Myotis bechsteini nocek Bechsteina ścisła VU/NT rezerwat Brzęczek 

11. Myotis daubentoni nocek rudy ścisła LC ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły 

12. Myotis myotis nocek duży ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, OSO 

Dolina Dolnej Wisły, SOO Dolna Wisła 

13. Myotis nattereri nocek Natterera ścisła LC ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły 

14. Neomys anomalus rzęsorek mniejszy ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN 

15. Neomys fodiens rzęsorek rzeczny ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN 

16. Nyctalus nactula borowiec wielki (2) ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, OSO 


17. Pipistrellus nathusii karlik większy (2) ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, OSO 


18. Pipistrellus pipistrellus karlik malutki (2) ścisła LC ZPKChiN, OSO Dolina Dolnej Wisły 

19. Plecotus auritus gacek brunatny (2) ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, OSO 


20. Plecotus austriacus gacek szary (2) ścisła LC OSO Dolina Dolnej Wisły 

21. Sciurus vulgaris wiewiórka pospolita ścisła NT rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 


22. Sorex araneus ryjówka aksamitna ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 


23. Sorex minutus ryjówka malutka ścisła LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 


24. Talpa europaea kret częściowa LC rezerwat Brzęczek, ZPKChiN, SOO 


(1) – gatunki, dla których nie stosuje się określonych w § 7 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 roku w sprawie 

gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną odstępstw od zakazów; 

(2) – gatunki wymagające ochrony czynnej.

82 

Dane dotyczące lokalizacji pochodzą z opracowanych programów ochrony 

rezerwatów, standardowych formularzy danych dotyczących Obszarów Natura 2000, 

z projektu planu ochrony Parku Krajobrazowego Doliny Dolnej Wisły (ZPKChiN), na 

podstawie obserwacji terenowych taksatorów podczas prac terenowych oraz informacji 

z corocznej waloryzacji przyrodniczej Nadleśnictwa wykonywanej przez pracowników 

Nadleśnictwa Starogard. 

Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych – publikowana przez Międzynarodową 

Unię Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) to lista zagrożonych wyginięciem gatunków 

organizmów. Ukazała się po raz pierwszy w 1963 roku. Ostatnia edycja Czerwonej Księgi 

(rok 2007) zawiera spis 41415 gatunków, z których 16306 jest zagrożonych wyginięciem. 

Liczba gatunków uznanych za wymarłe wzrosła w porównaniu z edycją 2006 do 785, 

a wymarłych na wolności – do 65. 

Edycja 2006 zawierała spis 7 700 gatunków zwierząt, około 8 400 gatunków roślin 

oraz 3 gatunki grzybów, co łącznie daje ponad 16 tysięcy gatunków zagrożonych. Większość 

z nich uzyskała status zagrożonych w wyniku działalności człowieka. 

Informacje gromadzone w systemie IUCN są grupowane w kategoriach określających 

stopień zagrożenia wyginięciem danego gatunku. Kryteria zaliczenia gatunku do danej 

kategorii w roku 2001 określono w dokumencie 2001 Categories & Criteria (version 3.1). 

oszacowane 

rozpoznane 

niedostatecznie 

rozpoznane 

zagrożone 

wyginięciem 

nie oszacowane według kryteriów 

IUCN 

Statystyki IUCN: 

EX wymarłe (extinct), oznaczane znakiem † 

EW 

CR 

EN 

VU 

NT 

Liczba gatunków 

wymarłe na wolności (extinct in the wild) – wymarłe w stanie 

dzikim - klasyfikuje się jako wymarłe na wolności, co oznacza, że 

pojedyncze okazy, czy nawet populacje mogą żyć jeszcze w 

hodowlach i ogrodach zoologicznych 

krytycznie zagrożone (critically endangered) – najbardziej 

zagrożone gatunki 

zagrożone (endangered) – przypisuje się im wysokie ryzyko 

wymarcia w niedalekiej przyszłości 

narażone (vulnerable) – gatunki, które mogą wymrzeć stosunkowo 

niedługo, choć nie tak szybko jak zagrożone 

bliskie zagrożenia (near threatened) – gatunki bliskie zaliczenia do 

poprzedniej kategorii, ale jeszcze się do niej nie kwalifikujące 

LC najmniejszej troski (least concern) 

DD (data deficient) – taksony o nieokreślonym stopniu zagrożenia, 

wymagającym dokładniejszych danych. 

NE (not evaluated) 

W tym w kategorii 

opisanych oszacowanych zagrożonych EX EW CR EN VU 

Ssaki 5416 4856 90% 1093 23% 70 4 162 348 583 

Ptaki 9934 9934 100% 1206 12% 135 4 181 351 674 

Gady 8240 664 8% 341 51% 22 1 73 101 167 

Płazy 5918 5918 100% 1811 31% 34 1 442 738 631 

Ryby 29300 2914 10% 1173 40% 80 13 232 212 614

83 

Polska Czerwona Księga zawiera dla zwierząt: EX – gatunki wymarłe (2 gatunki), 

EXP – gatunki zanikłe lub prawdopodobnie zanikłe w Polsce (14 gatunków), CR – gatunki 

skrajnie zagrożone (22 gatunki), EN – gatunki bardzo wysokiego ryzyka, silnie zagrożone (24 

gatunki), VU – gatunki wysokiego ryzyka, narażone na wyginięcie (15 gatunków), NT – 

gatunki niższego ryzyka, ale bliskie zagrożenia (30 gatunków), LC – gatunki na razie nie 

zagrożone wymarciem, z różnych powodów wpisane do Czerwonej Księgi (23 gatunki). Dla 

roślin przedstawia się wykaz następująco: EX (extinct) – w Polsce całkowicie wymarłe lub 

EW (extinct in wild) – wymarłe w naturze (38 gatunków), CR (critical) – krytycznie 

zagrożone (74), EN (endangered) – zagrożone (59), VU (vulnerable) – narażone (102), LR 

(low risk) – gatunki niskiego ryzyka (21), DD (data deficient) – stopień zagrożenia trudny do 

określenia z braku danych (2). 

Czerwona lista roślin i grzybów Polski – lista taksonów (w ogromnej większości 

w randze gatunków) zagrożonych na terenie Polski wyginięciem, a także tych, które już 

wyginęły. Obejmuje takie grupy organizmów, jak: rośliny naczyniowe, mchy, wątrobowce 

i glewiki, porosty, glony, grzyby (wielkoowocnikowe) i śluzowce występujące w XIX i XX 

wieku na terenie Polski w jej obecnych granicach. Jest to pełny rejestr gatunków 

zagrożonych, wraz z ich klasyfikacją do odpowiednich kategorii zagrożenia opracowany 

przez Instytut Botaniki im. prof. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. W trzecim 

wydaniu brak listy zagrożonych mchów. Opracowanie napisane jest w języku polskim 

i angielskim. 

W trzecim wydaniu z 2006 wprowadzono następujące kategorie zagrożenia: 

Ex – Wymarłe i zaginione – gatunki, które nie występują już w Polsce na znanych 

dawniej stanowiskach i nie znaleziono nowych ich stanowisk. 

EW – Wymarłe i zaginione – gatunki wymarłe na stanowiskach naturalnych, istniejące 

w uprawie lub na stanowiskach zastępczych. 

E – Wymierające – krytycznie zagrożone – gatunki mocno zagrożone wymarciem, 

przetrwanie których jest mało prawdopodobne, jeśli będą się utrzymywać istniejące 

czynniki zagrożenia. Zaliczono tu gatunki określone jako CR, czyli krytycznie 

zagrożone. 

|E| – Wymierające krytycznie zagrożone – gatunki silnie zagrożone wymarciem na 

izolowanych stanowiskach poza głównym obszarem swojego występowania. 

V – Narażone- zagrożone wyginięciem – jeżeli nie znikną czynniki ich zagrożenia, to 

w najbliższej przyszłości gatunki te przesunięte zostaną do kategorii wymierających. 

|V| – Narażone – zagrożone na izolowanych stanowiskach poza głównym obszarem 

swojego występowania. 

R – Rzadkie (potencjalnie zagrożone) – występujące na małych obszarach oraz 

występujące w dużym rozproszeniu. Zaliczono tu gatunki o małym zagrożeniu, 

określane jako LR. 

I – O nieokreślonym zagrożeniu – gatunki, dla których brak jest pewnych źródeł 

informacji, by zaliczyć je do określonej kategorii, z różnych informacji jednak 

wiadomo, że są zagrożone, wymierające lub już wymarłe. 

Liczby gatunków w poszczególnych grupach organizmów wg autorów opracowania: 

rośliny naczyniowe: Ex – 44, EW – 3, E – 144, V – 183, R – 107, |E| – 25. Razem 506 

gatunków, co stanowi 21% rodzimej flory Polski. 

wątrobowce i glewiki: Ex – 2, E – 21, V – 16, R – 38, I – 15. Razem 92 gatunki, co 

stanowi 38,7% wszystkich gatunków rodzimej flory Polski. 

grzyby (wielkoowocnikowe): Ex – 53, E – 425, V – 175, R – 270, I – 40. Razem 963 

gatunki.

84 

glony : 594 gatunki. Lista ma charakter tylko orientacyjny i prowizoryczny, 

w znacznym stopniu jest niepełna. 

porosty: 886 taksonów. Zastosowano do ich podziału inne kryteria zagrożenia. 

śluzowce: 82 gatunki. Lista oparta jest na niewielkiej ilości danych. 

Łącznie lista zawiera 3123 taksony. 

Liczby te oczywiście nie są ostateczne. W miarę opracowywania danych na temat 

kolejnych gatunków zagrożonych i upływu czasu powodującego zmiany stopnia zagrożenia 

i stanu wiedzy zasobach roślin w środowisku – spodziewać się należy, że kolejne wydania 

księgi będą coraz bardziej obszerne. Tworzenie i aktualizowanie księgi ma duże znaczenie nie 

tylko w zakresie związanym z porządkowaniem wiedzy naukowej o florze Polski, ale jest 

przydatne w działaniach związanych z ochroną przyrody oraz w szeroko pojętej edukacji 

przyrodniczej. 

Czerwona lista grzybów wielkoowocnikowych w Polsce obejmuje 963 gatunków, 

tj. ok. ¼ wszystkich gatunków grzybów wielkoowocnikowych jakie prawdopodobnie 

występują w Polsce. W stosunku do wcześniejszej listy z roku 1992 zawierającej 1013 

gatunki, usunięto gatunki pospolite, częste i niezagrożone, a dodano liczne nowe, rzadkie lub 

zagrożone gatunki, oraz wprowadzono zmiany kategorii zwykle uściślające przyczynę 

zagrożenia gatunku. 

Kategorie zagrożenia są spójne z tymi stosowanymi w stosunku do roślin. 

Na terenie Nadleśnictwa występuje dużo gatunków chronionych, rzadkich roślin oraz 

zwierząt. Liczebność wybranych grup organizmów w Nadleśnictwie przedstawia poniższa 

tabela. 

Tabela 10. Zestawienie liczbowe fauny i flory 

Grupa 

systematyczna 

Gatunki objęte 

ochroną 

Gatunki 

Natura 2000 

Gatunki 

zapisane 

w Polskiej 

Czerwonej 

Księdze 

Mchy 14 

Paprotniki 10 2 

Rośliny naczyniowe 102 4 36 

Grzyby 4 

Porosty 1 

Krągłouste 2 2 2 

Ryby 12 10 4 

Płazy 13 1 1 

Gady 6 

Ptaki 185* 53 18 

Ssaki 24 6 1 

* w tym niektóre okresowo

85 

3.9. Strefy ochrony 

Na terenie Nadleśnictwa Starogard istnieje dziewięć strefy ochrony gatunków. 

Dotyczą miejsc rozrodu i regularnego przebywania następujących gatunków chronionych: 

dwie strefy orła bielika (Decyzja Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Gdańsku 

RDOŚ-22-PN.II-6631-6-9/2009ek oraz Decyzja Wojewody Pomorskiego ŚR.VII.EK./6631-6- 

22/2008) oraz siedem stref ochrony bociana czarnego (dwie zatwierdzone zarządzeniem 

wojewody pomorskiego nr 5/2008, jedna zarządzeniem wojewody pomorskiego nr 5/2003 

oraz pojedyncze zatwierdzone Decyzjami Wojewody Pomorskiego ŚR/Ś.VII.EK./6631-6- 

12/2006, ŚR/Ś.VII.EK./6631-6-13/2006, ŚR/Ś.VII.EK./6631-4-30/2007, ŚR/Ś.VII.EK./6631- 

6-13/2007). Powierzchnia stref ochrony wynosi: ścisła – 111,57 ha, okresowa – 369,75 ha. 

Rysunek 22. Bielik – Haliaeetus albicilla [Andrzej Schleser]

86 

Rysunek 23. Bocian czarny – Ciconia nigra [Małgorzata Gass-Pięta] 

3.10. Projektowane i proponowane formy ochrony przyrody 

3.10.1. Postulowane Rezerwaty Przyrody 

Jest to projektowany przez Włodzimierza Mieńkę, jednego z autorów opracowania 

„Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza” Gminy Bobowo, rezerwat „Grąd w Mysinku” 

o łącznej powierzchni około 6 ha. Powinien on obejmować najlepiej zachowane płaty grądu 

zlokalizowane na skarpie doliny Węgiermucy, gdzie występuje wielogatunkowy 

i wielowarstwowy drzewostan z roślinami chronionymi i rzadkimi, między innymi z licznie 

występującą lilią złotogłów. 

Przeważająca część powierzchni tego projektowanego rezerwatu znajduje się w oddz. 

69Cc obrębu Pelplin, leśnictwo Bielawki, reszta natomiast to grunty leśne innych właścicieli 

z miejscowości Grabowiec. 

Również tego autorstwa jest rezerwat projektowany „Potłowskie zbocza”, który 

obejmuje strefę krawędziową Pojezierza z występującymi jarami. Jest to rozległy teren 

zboczy ciągnących się wzdłuż doliny Wisły nie będących własnością Nadleśnictwa. 

Położony jest na terenie gminy Gniew, a jego północna granica przylega do oddz. 180 

w obrębie Pelplin (na wysokości wsi Tymawa), a południowa znajduje się około 0,6 km na 

północ od miejscowości Jaźwiska. Zbocza wytypowane na rezerwat składają się z dwu części, 

a ich łączna długość przekracza 1,5 km.

87 

3.10.2. Postulowane Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe 

Zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody wyznacza się je dla ochrony i zachowania 

cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego. Na omawianym terenie nie ma 

zatwierdzonych tego rodzaju obiektów. W „Inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej” gmin 

Skórcz, Morzeszczyn, Bobowo i Smętowo autor proponuje utworzenie następujących 

Zespołów przyrodniczo-krajobrazowych: 

Dolina Węgiermucy – obejmuje tereny w gminach Bobowo i Morzeszczyn o łącznej 

powierzchni 1368 ha, a z gruntów Nadleśnictwa wchodzą: część oddz.147, część 150, 

cały 151, cały 151A, część 154, część 155 o łącznej powierzchni około 63 ha. 

Ostateczny kształt tego Zespołu ustalony zostanie po przeprowadzeniu waloryzacji 

gminy Pelplin. 

Kociołek – w gminie Skórcz o powierzchni około 60 ha i obejmuje on fragmenty 

oddziału 168A o powierzchni około 4 ha. 

Kulmaga – w gminie Smętowo i obejmuje powierzchnię około 267 ha. Z gruntów 

Nadleśnictwa wchodzi tylko fragmencik oddziału 249 leżący w granicach tej gminy – 

około 1 ha. 

Zespoły te oprócz walorów krajobrazowych posiadają także pewne walory 

przyrodnicze. 

3.10.3. Projektowane pomniki przyrody 

Na terenie Nadleśnictwa Starogard zostały zainwentaryzowane następujące 

pojedyncze drzewa i grupy drzew, które spełniają parametry pozwalające uznać je za pomniki 

przyrody: 

Tabela 11. Wykaz projektowanych pomników przyrody 

Lp. Leśnictwo 

Oddział, 

stan 

Gmina gatunek obwód wysokość wiek 

pododdział 

zdrowotny 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 

1 Borkowo 160-a Morzeszczyn Lp 346 26 140 1 

2 Borkowo 160-a Morzeszczyn Md 315 27 140 1 

3 Borkowo 152-a Morzeszczyn Md 280 39 150 1 

4 Borkowo 152-m Morzeszczyn So 259 29 150 1 

5 Borkowo 150-d Morzeszczyn Dg 272 38 115 1 



8 Dębiny 308-d Gniew Db 320 29 1 

9 Dębiny 316-a Nowe Db 380 28 1 



12 Dębiny 316-c Nowe Db 414 27 1 

13 Jastrzębce 146-c Skarszewy Db. sz. 480 28 210 1 

14 Jastrzębce 146-f Skarszewy Db. sz. 407 31 210 2 

15 Jastrzębce 146-f Skarszewy Db. sz. 510 31 210 1 

16 Swarożyn 108-a Tczew Bk 314 32 200 1 

17 Swarożyn 108-d Tczew Db. sz. 390 28 200 3 

18 Swarożyn 50-c Tczew So 315 28 150 3 

19 Swarożyn 109-h Tczew Db. sz. 308 28 160 2 


21 Swarożyn 109-h Tczew Db. sz. 245 27 160 2

88 


Oddział, 

stan 


pododdział 

zdrowotny 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 















36 Swarożyn 109-h Tczew Db. sz. 366 160 2 



39 Kochanki 137-a Starogard Db. sz. 370 27 150 1 

40 Kochanki 138-d Starogard Db. sz. 350 25 110 1 

41 Kochanki 173-d Starogard Db. sz. 370 30 250 1 

42 Kochanki 181-w Starogard Db. sz. 410 26 150 1 

43 Kochanki 200A-s Starogard Db. sz. 360 24 170 1 

44 Bielawki 65-f Starogard Db. sz. 405 25 260 1 

45 Bielawki 74-s Pelplin Db. sz. 365 28 200 2 

46 Orle 178-b Liniewo Db. sz. 490 32 300 2 

47 Orle 178-h Liniewo Db.bszcz. 335 30 250 2 

48 Orle 177-i Liniewo Db. sz. 433 33 300 2 

49 Orle 201-j Liniewo Db. sz. 432 30 240 3 




53 Orle 201-j Liniewo Bk 314 33 130 2 

54 Orle 179-k Liniewo Robinia akacj 347 27 140 1 

55 Bukowiec 9-d Subkowy Db 300 160 1 



58 Bukowiec 9-d Subkowy Orzesznik 160 1 

59 Bukowiec 9-f Subkowy Choina 160 1 

kanadyjska 











65 Bukowiec 8-h Subkowy Dg 310 105 1 

66 Bukowiec 9-k Subkowy Dg 300 110 1

89 


Oddział, 

stan 


pododdział 

zdrowotny 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 

67 Bukowiec 9-k Subkowy Dg 210 110 1 












79 Bukowiec 24-a Subkowy Dg 210 100 1 







86 Bukowiec 24-f Subkowy Dg 200 100 1 

87 Dębowo 216-a Gniew Db 400 26 260 1 



90 Dębowo 221-i Gniew Db 330 26 250 1 




94 Dębowo 221-c Gniew Db 330 27 200 2 

95 Dębowo 207-j Smętowo Db 200 26 150 1 

96 Dębowo 183-s Gniew Jrz 100 25 90 2 

97 Opalenie 235-f Gniew Db. sz. 290 35 200 2 

98 Mestwinowo 58-i Skarszewy Bk 327 30 2 




102 Mestwinowo 78-i Starogard Bk 464 23 3 

103 Mestwinowo 78-i Starogard Bk 480 21 3

90 

4. WALORY PRZYRODNICZO-LEŚNE 

Poszczególne komponenty przyrodnicze Nadleśnictwa są rozpoznane w różnym 

stopniu. Dużo informacji można otrzymać z analizy planów urządzenia lasu oraz licznych 

publikacji naukowych i popularnonaukowych wydawanych w różnym okresie czasu. 

W programie podane zostały jedynie informacje już istniejące, które będę weryfikowane 

w kolejnych pracach urządzeniowych. 

Informacje o rzeźbie terenu, budowie geologicznej, opisie gleb, klimacie w zasięgu 

terytorialnym Nadleśnictwa Starogard zawarte są w elaboracie. 

4.1. Wody 

Będące w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa grunty znajdują się w obszarze 

dorzecza Wisły. Główną rzeką, która odprowadza większość wód z omawianego terenu jest 

Wierzyca. Uchodzą do niej rzeki: Wietcisa, Piesienica, Węgiermuca, Janka. Część terenów 

znajduje się w zlewni Szpęgawy, część bezpośrednio w zlewni Wisły. 

Sieć tych rzek uzupełnia niezliczona ilość mniejszych bądź większych cieków 

naturalnych, jeziora, spośród których wyróżniają się Zduńskie i Szpęgawskie, Godziszewskie, 

Rokitki Duże i Małe, Płaczewo, Sumińskie, Orle, Piaseczno, Starowieckie, Jastrzębce, 

Borówno Małe i Wielkie, Smarzewskie i Rakowieckie, a ponadto większość terenów 

z wysokim poziomem wód gruntowych posiada sztuczną sieć rowów melioracyjnych, które 

pozwalają na ich użytkowanie (łąki, pastwiska, siedliska wilgotne leśne i inne). Rzeki tutaj 

przepływające charakteryzują się dość wartkim nurtem i z reguły zimą nie zamarzają. 

Wody powierzchniowe odgrywają ważną rolę w środowisku przyrodniczym, a także 

krajobrazowym. W stanie posiadania Nadleśnictwa zainwentaryzowano 20,36 ha wód jako 

grunty nieleśne i 21,91 ha jako grunty związane z gospodarką leśną i są to: 

• na gruntach nieleśnych: 

wody płynące 

- 1,80 ha 

wody stojące 

- 18,56 ha 

• na gruntach związanych z gospodarką leśną: 

rowy 

- 21,91 ha 

Rysunek 24. Przykład wody stojącej [Andrzej Schleser]

91 

Rysunek 25. Zasięg zlewni w Nadleśnictwie

92 

4.2. Ekosystemy wodno-błotne 

Ekosystemy wodno-błotne to bardzo swoiste układy ekologiczne reprezentujące przez 

szerokie spektrum bioróżnorodności. Ekosystemy te posiadają wybitne właściwości 

akumulacyjne gdyż w swoim wnętrzu gromadzą przez siebie wytworzone utwory geologiczne 

– torfy. Torfy zdolne są do magazynowania znacznej ilości wody, która wieledziesiąt razy 

przekracza ciężar masy nagromadzonych torfów. Potrafią też przechowywać łatwo czytelne 

informacje o genezie powstania oraz ekologicznej przeszłości poszczególnych obiektów 

torfowiskowych. 

W lasach Nadleśnictwa Starogard zainwentaryzowano 432 pododdziałów bagien 

i mokradeł o łącznej powierzchni 409,74 ha w tym odpowiednio w: 

obrębie Mestwinowo 158 sztuk 156,17 ha 

obrębie Pelplin 99 sztuk 81,57 ha 

obrębie Starogard 175 sztuk 172,00 ha 

Jako powierzchnie nie stanowiące wydzieleń bagna zajmują łącznie 122,70 ha, w tym 

odpowiednio w: 




Jako grunty podlegające szczególnej ochronie na terenie Nadleśnictwa występują 

również grunty do naturalnej sukcesji. Ogólnie zainwentaryzowano 121 takich pododdziałów 

o łącznej powierzchni 178,33 ha, w tym odpowiednio w: 




Naturalna sukcesja roślinności to rozciągnięty w czasie proces spontanicznego 

pojawiania się kolejnych, następujących po sobie stadiów rozwojowych roślinności. 

Końcowym etapem sukcesji naturalnej w naszych warunkach klimatycznych jest zbiorowisko 

leśne. 

Na utworach organogenicznych – torfach, rzadziej murszach wyodrębniono w trakcie 

prac terenowych siedliska bagienne (Bb, BMb, LMb, Ol, OlJ) różnych stopni żyzności. 

Występują w pradolinach, rynnach i obniżeniach wytopiskowych, przeważnie 

bezodpływowych. Stanowią 1271,47 ha, to jest 6,3% powierzchni leśnej Nadleśnictwa. 

Poza gruntami Nadleśnictwa największe torfowiska położone są w obniżeniach 

pradolin rzek. 

Swoistość hydrologiczna torfowisk tworzy z nich specyficzne zbiorniki retencyjne 

doskonale funkcjonujące, korzystnie zlokalizowane, modyfikujące klimat. 

Fitocenozy oraz powstałe z nich osady biogeniczne odznaczają się zdolnościami 

filtracyjnymi i umiejętnością związania znacznych ilości dwutlenku węgla. 

Ekosystemy wodno-błotne to obiekty niezwykłe pod względem geologicznohydrologicznym. 

Świadomość istnienia tego faktu musi zostać włączona do strategii ochrony 

tej grupy ekosystemów. 

Dnia 6 stycznia 1977 roku Polska przystąpiła do Konwencji ramsarskiej (Ramsar 

Convention on Wetlands) układu międzynarodowego dotyczącego ochrony przyrody, który 

został podpisany 2 lutego 1971 roku podczas konferencji w irańskim kurorcie Ramsar nad 

brzegiem Morza Kaspijskiego. Konwencja weszła w życie 21 grudnia 1975 roku. Pełna 

nazwa tego aktu prawnego brzmi: Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających 

znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego. 

Celem porozumienia jest ochrona i utrzymanie w niezmienionym stanie obszarów 

określanych jako „wodno-błotne”. Szczególnie chodzi o populacje ptaków wodnych 

zamieszkujących te tereny lub okresowo w nich przebywające.

93 

Konwencja obejmuje 40 typów obszarów bagien, błot, torfowisk lub zbiorników 

wodnych; naturalnych lub sztucznych, stałych lub okresowych, o wodach stojących lub 

płynących, słodkich, słonawych lub słonych, wraz z wodami morskimi. 

W lutym 2006 roku objęte konwencją ramsarską są 1634 obszary o łącznej 

powierzchni ponad 145 mln hektarów. Do tej pory podpisały ją 154 kraje, a początkowymi 

sygnatariuszami w 1971 roku było 18 państw. Najwięcej obszarów wykazanych w spisie 

konwencji ma Wielka Brytania, a największą powierzchnię tych obszarów - Kanada. 

Co trzy lata odbywają się spotkania uczestniczących w konwencji państw, a siedziba 

organizacji mieści się w Szwajcarii w mieście Gland. 

W Polsce jest 13 obszarów przyrody chronionej (łącznie ponad 125 tys. ha) wpisanych 

na listę konwencji ramsarskiej. 

Rysunek 26. Fragment mokradła na terenie leśnictwa Orle

94 

4.3. Siedliska przyrodnicze 

4.3.1. Zespoły leśne 

Obszary leśne Nadleśnictwa Starogard charakteryzują się bardzo zróżnicowaną 

konfiguracją, różnorodnością utworów geologicznych i gleb oraz obfitością cieków 

i zbiorników wodnych. Czynniki te wpływają na mozaikową kompozycję szaty roślinnej oraz 

bogactwo flory. Nagromadzenie różnorodnych siedlisk, przy stosunkowo niezłym stanie 

zachowania siedlisk żyznych i bagiennych pozwoliło przetrwać wielu rzadkim gatunkom. 

W obrębach Mestwinowo i Pelplin stosunkowo licznie występują fitocenozy bukowe 

i grądowe w stanie zbliżonym do naturalnych. 

W ramach prowadzonych prac siedliskoznawczych scharakteryzowano roślinność 

runa i drzewostanu w poszczególnych typach siedliskowych lasu. Florystyczna 

inwentaryzacja siedliskowa pozwala na określenie zakresu występowania zespołów 

i podzespołów fitosocjologicznych w poszczególnych siedliskowych typach lasu. Określenie 

zbiorowiska roślinnego w randze zespołu lub podzespołu, a następnie powiązanie z typem 

siedliskowym lasu ma szczególne znaczenie przy ustalaniu docelowych hodowlanych typów 

drzewostanów. 

Na badanym terenie jednostkom siedliskowym w randze typu odpowiadają 

następujące jednostki fitosocjologiczne w randze podzespołu. 

Bśw - Leucobryo-Pinetum suboceaniczny bór świeży; acydofilne, oligotroficzne 

zbiorowiska borowe z przewagą sosny w drzewostanie. 

Bw - Leucobryo-Pinetum postać wilgotna suboceanicznego boru – sosnowego 

z udziałem trzęślicy jednokolankowej (Molinia coerulea) w runie i brzozy 

omszonej (Betula pubescens) w drzewostanie. 

BMśw - Leucobryo-Pinetum postać mezotroficzna zbiorowiska borowego z przewagą 

sosny w drzewostanie i z udziałem buka w warstwie krzewów. 

- Fago-Quercetum petraeae – acydofilne oligo-mezotroficzne zbiorowisko 

z udziałem dębu bezszypułkowego, buka i sosny. 

BMw - Fago-Quercetum petraeae – postać wilgotna acydofilnego lasu dębowobukowo-sosnowego 

często z udziałem świerka we wszystkich warstwach 

zbiorowiska oraz trzęślicy jednokolankowej (Molinia coerulea) w warstwie runa. 

LMśw - Fago-Quercetum petraeae – mezotroficzne zbiorowisko lasu dębowobukowego 

z udziałem sosny. 

- Luzulo pilosae-Fagetum – kwaśna buczyna niżowa, ubogie florystycznie 

zbiorowisko z bezwzględną dominacją buka. 

- Stellario holosteae-Carpinetum betuli – subatlantycki niżowy las dębowograbowy 

– stosunkowo suchy i mezotroficzny las dębowo-grabowy z udziałem 

buka i domieszką sosny, z obfitym występowaniem leszczyny w podszyciu, oraz 

acydofilnych krzewinek i trzcinnika leśnego (Calamagrostis arundinacea) 

w runie. 

- Tilio cordatae-Carpinetum betuli – subkontynentalny grąd mezotroficzny las 

lipowo-dębowo-grabowy z udziałem sosny. Reprezentuje wschodnio-europejską 

postać grądu i występuje głównie w południowej części obrębu Pelplin (leśnictwa 

Dębiny i Opalenie). 

- Potentillo albae-Quercetum – świetlista dąbrowa. Zbiorowisko mezo 

i eutroficzne z dominacją dębów i stałą domieszką sosny. Występuje 

fragmentarycznie w południowej części obrębu Pelplin (leśnictwo Dębiny). 

LMw1 - Stellario holosteae-Carpinetum betuli postać wilgotna – degeneracyjne, silnie 

antropogenicznie zmienione zbiorowiska grądowe.

95 

LMw2 - Fraxino-Alnetum – ubogie postacie silnie zdegenerowanych łęgów jesionowoolszowych. 

Lśw - Stellario holosteae-Carpinetum betuli – subatlantycki niżowy las dębowograbowy 

na świeżych glebach eutroficznych; nizinny las dębowo-grabowy 

z udziałem buka. 

- Tilio cordatae-Carpinetum betuli – grąd subkontynentynentalny. 

Wielogatunkowy eutroficzny las lipowo-dębowo-grabowy występuje w obrębie 

Pelplin w kompleksach sąsiadujących z dolinę Wisły (leśnictwa: Dębiny, 

Dębowo, Opalenie, Borkowo, Brody). 

- Aceri platanoides-Tilia cordata – niżowe lasy zboczowe klonowo-lipowe – 

wielogatunkowy las klonowo-lipowy występuje fragmentarycznie na skarpach 

doliny Wisły. 

- Luzulo pilosae-Fagetum – postać żyzna kwaśnej buczyny. 

- Galio odorati-Fagenion – żyzna buczyna niżowa typu pomorskiego z przewaga 

buka i udziałem dębu szypułkowego w drzewostanie, z mezo i eutroficznym 

runem z perłówką jednokwiatową (Melica uniflora), kostrzewą leśną (Festuca 

silvatica) i żywcem cebulkowym (Dentaria bulbifera). 

Lw - Stellario holosteae-Carpinetum betuli – subatlantycki niżowy las dębowograbowy 

na wilgotnych żyznych glebach z udziałem jesionu, wiązu i olszy czarnej 

(nawiązujący do łęgów). 

Lw2 - Fraxino-Alnetum – łęg jesionowo-olszowy odwodnionych dolin nawiązujący 

do łęgu wiązowo-jesionowego Ficario-Ulmetum minoris. Wielogatunkowy las 

z przewagą olszy czarnej i jesionu oraz z udziałem dębu szypułkowego. 

Bb1-2 - Vaccinio uliginosi-Pinetum sylvestris – sosnowy bór bagienny. Zbiorowisko na 

glebach torfowych i torfiastych z drzewostanem sosnowym niskiej bonitacji 

z masowym udziałem bagna zwyczajnego (Ledum palustre) i borówki bagiennej 

(Vaccinium uliginosum) oraz mchów torfowców (Sphagnum) i wełnianek 

(Eriophorum vaginatum, Eriophorum angustifolium). 

Bb3 - Ledo-Sphagnetum magellanici. 

BMb1 - Degeneracyjna (odwodniona) postać Vaccinio uliginosi-Pinetum sylvestris – 

nawiązująca do mezotroficznych brzezin bagiennych. 

- Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis – brzezina bagienna. Zbiorowisko 

mezotroficzne z potencjalnie panującą brzozą omszoną (Betula pubescens) 

z udziałem sosny. Warstwy podszytowe wypełnia kruszyna i podrosty brzóz, 

natomiast w runie licznie występują gatunki charakterystyczne zespołu jak: 

narecznica szerokolistna (Dryopteris dilatata), widłak jałowcowaty (Lycopodium 

annotinum). 

BMb2 - Vaccinio uliginosi-Pinetum sylvestris – sosnowy bór bagienny. Żyźniejsza 

postać zbiorowiska na glebach torfowych z drzewostanem sosnowym bonitacji 

III-II i domieszką brzóz (Betula pendula, Betula pubescens). Warstwy 

podszytowe dość licznie wypełnia kruszyna (Frangula alnus). W runie obok 

gatunków typowych boru bagiennego występują gatunki charakterystyczne 

brzeziny bagiennej, jak: narecznica szerokolistna (Dryopteris dilatata) i widłak 

jałowcowaty (Lycopodium annotinum). 

LMb1 - Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis – brzezina bagienna. Zbiorowisko 

mezotroficzne na odwodnionych glebach torfowych i murszowych z panującą 

brzozą omszoną (Betula pubescens) oraz z udziałem sosny i domieszką olszy 

czarnej. 

LMb2-3 - Sphagno squarrosi-Alnetum – ols torfowcowy. Ubogie mezotroficzne 

zbiorowiska leśne na glebach torfowych torfowisk niskich i przejściowych

96 

Ol1 

Ol2-3 

OlJ1-2 

Lł 

z panującą olszą czarną, z stałym udziałem brzozy omszonej i brodawkowatej 

oraz domieszką sosny. 

- Fraxino-Alnetum – łęg jesionowo-olszowy. Dość ubogie zbiorowisko łęgu 

jesionowo-olszowego tworzące się na zdegenerowanych odwodnieniem dawnych 

siedliskach olsu porzeczkowego (Ribo nigri-Alnetum). 

- Ribeso nigri-Alnetum – ols porzeczkowy. Mezo i eutroficzne zbiorowisko leśne 

z bezwzględną dominacją olszy czarnej i mozaikowo-kępkową strukturą runa. 

- Fraxino-Alnetum – łęg jesionowo-olszowy. Eutroficzne i nitrofilne zbiorowiska 

lasów jesionowo-olszowych na siedliskach zajmujących ogniwa pośrednie między 

typowo łęgowymi i olsowymi. 

- Ficario-Ulmetum minoris – łęg wiązowo-jesionowy. Wybitnie eutroficzne 

zbiorowisko wielogatunkowych lasów wiązowo-jesionowych na tarasach 

zalewowych dolin rzecznych. 

- Fraxino-Alnetum – łęg jesionowo-olszowy. 

Lasy Nadleśnictwa Starogard leżą w strefie dominujących wpływów suboceanicznych. 

Jednak południowa część Nadleśnictwa w tym głównie obręb Pelplin leży w strefie 

przenikania wpływów subkontynentalnych. Znajduje to potwierdzenie w obecności zespołów 

z bezwzględną dominacją buka na północy (obręb Mestwinowo) oraz w obecności zbiorowisk 

subkontynentalnych, w tym grądów i świetlistych dąbrów w południowej części obrębu 

Pelplin. 

4.3.2. Porosty 

Porosty spotkać można na różnych siedliskach, ale ustalenie gatunków wymaga 

odpowiedniego przygotowania naukowego i dla przeciętnego człowieka jest to niewykonalne. 

Nie były one przedmiotem badań na tym terenie. 

Najbardziej widocznymi są tu występujące na ziemi (epigeiczne) chrobotki (Cladina), 

zajmujące najuboższe tereny sandrowe oraz na korze drzew (epifity) – obrostnice 

(Anaptychia), włostka (Bryoria), liszajecznik (Candelariella), trzonecznica (Chaenotheka), 

złociszek (Chrysothrix), złotorost (Xanthoria), brodaczka (Usnea), odnożyca (Ramalina), 

otwornica (Petrusaria). 

Występujące na terenie Nadleśnictwa głazy oraz słupy oddziałowe stanowią podłoże 

dla porostów naskalnych (epility) gdzie najliczniej występują: liszajec (Lepraria), misecznica 

(Lecanora), liszajecznik (Candelariella). 

4.3.3. Mchy 

Nie istnieje opracowanie pozwalające na stworzenie listy mchów na omawianym 

terenie. 

4.3.4. Rośliny naczyniowe 

Dla omawianych terenów nie ma szczegółowych opracowań florystycznych, 

a istniejące dotyczą rezerwatu oraz Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego 

i Nadwiślańskiego. Pewien zasób informacji zawierają opracowania „Inwentaryzacja 

i waloryzacja przyrodnicza” gmin: Smętowo Graniczne, Skórcz, Bobowo, Morzeszczyn, 

Gniew wykonane w latach 1994 – 1999 przez zespół: Włodzimierz Mieńko, Małgorzata 

Grechuta, Dorota Siemion, Jacek Błażuk, Krzysztof Kowalski, Rafał Knitter z Wydziału 

Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego, Operat glebowo siedliskowy wykonany 

w latach 1972 – 1975 oraz operat urządzania lasu.

97 

W oparciu o sporządzony wykaz roślin naczyniowych, należy stwierdzić, że na terenie 

Nadleśnictwa występują 102 gatunki objęte ochroną. Z drzew ochroną ścisłą objęto 

1 gatunek: cis pospolity – Taxus baccata występujący tylko z sadzenia. Wykaz chronionych 

i rzadkich gatunków roślin, ich lokalizacja, sposób występowania, rodzaj ochrony, kategorię 

zagrożenia zawarto w tabeli 9. 

Gatunków wpisanych do „Czerwonej Księgi roślin polskich” jest 36. 

W projekcie planu ochrony opracowanym dla Parku Krajobrazowego Doliny Dolnej 

Wisły według stanu na wrzesień 2000 roku stwierdzono występowanie 67 gatunków roślin 

pod całkowitą ochroną i 14 pod częściową. Oprócz gatunków chronionych stwierdzono 

występowanie 204 gatunków roślin naczyniowych. 

4.3.5. Grzyby 

Jako rośliny bezzieleniowe są one roztoczami lub pasożytami. Stanowią one bardzo 

liczną grupę organizmów szacowaną na ponad 300000, z czego ponad 100000 gatunków już 

opisano. 

Większość grzybów to organizmy niedostrzegalne gołym okiem, a tych, które 

wytwarzają widoczne owocniki jest w Europie ponad 5000 gatunków (B. Gumińska, Wł. 

Wojewoda). Wiele z nich występuje w naszym kraju. Część grzybów należy do zagrożonych, 

ich stanowiska są coraz rzadziej spotykane i dlatego objęto je ochroną całkowitą. Zaliczono 

do nich rodziny smardzowatych i sromotnikowatych, wszystkie z rodzajów: szmaciak, 

soplówka oraz modrzewnik lekarski, flagowiec olbrzymi, żagiew okółkowa, żagwica 

listkowata, szyszkowiec łuskowaty, podgrzybek pasożytniczy i purchawica olbrzymia, 

pozostałe grzyby objęto ochroną częściową dopuszczając do zbioru grzyby konsumpcyjne 

oraz usuwanie grzybów szkodliwych gospodarczo i zagrażających zdrowiu. 

Na terenach Nadleśnictwa nie prowadzono badań mikologicznych, stąd brak ścisłych 

danych dotyczących stanowisk grzybów objętych ochroną ścisłą. Z obserwacji terenowych 

wynika, że w różnorodnym środowisku leśnym wraz ze wzrostem żyzności siedlisk 

i różnorodności gatunkowej drzewostanów wzrasta liczebność gatunków grzybów. 

Wstępna lista grzybów została opisana w poprzednim Programie Ochrony Przyrody. 

4.3.6. Fauna 

Tereny zasięgu terytorialnego charakteryzują się zróżnicowanym układem szaty 

roślinnej i wód, przy czym dominującymi są tu zbiorowiska roślinne rolnicze i lasy. 

Występujące gatunki zwierząt oraz ich liczebność i rozmieszczenie pozostają w ścisłym 

związku z tutejszymi warunkami panującymi na terenach rolniczych, leśnych, 

zurbanizowanych, wodnych czy też innych. 

Stan fauny nie jest w pełni rozpoznany. Występujące tutaj gatunki zwierząt 

chronionych przedstawia się korzystając z opracowania „Inwentaryzacja i waloryzacja 

przyrodnicza gmin: Bobowo, Skórcz, Smętowo Graniczne, Morzeszczyn, Gniew z lat 1995– 

1999”, którego autorami są Włodzimierz Mieńko (koordynator), Jacek Błażuk, Rafał Knitter, 

Joanna Jarosik, Małgorzata Grechuta, Dorota Siemion i Krzysztof Kowalski oraz informacji 

uzyskanych w Nadleśnictwie i własnych.

98 

4.3.6.1. Płazy i gady 

Płazy i gady w lasach Nadleśnictwa Starogard podano w tabeli 9. Brak jest natomiast 

konkretnych danych o wielkości populacji i rozmieszczeniu poszczególnych gatunków. 

Wszystkie gatunki płazów i gadów podlegają ochronie ścisłej. Na terenie Nadleśnictwa 

Starogard stwierdzono występowanie 13 z 18 krajowych gatunków płazów i 6 z 8 gatunków 

gadów. 

4.3.6.2. Ptaki 

Ptaki nie uznają granic wyznaczonych przez człowieka. Przemieszczają się 

z kontynentu na kontynent, zamieszkują niemal wszystkie siedliska, jakie istnieją na kuli 

ziemskiej. 

Znaczne bogactwo awifauny w Nadleśnictwie Starogard związane jest 

z różnorodnością występujących tu siedlisk takich jak wody, bagna, pobrzeża, lasy. 

Według dostępnych danych w zasięgu administracyjnym Nadleśnictwa Starogard 

stwierdzono występowanie 191 gatunków ptaków w tym chronionych 185. 

Do „Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt” wpisanych jest 18 gatunków. 

Szczegółowe dane lokalizacji gniazd są poufne i zawarte w okresowych spisach 

gniazd ptaków chronionych sporządzonych przez ornitologów. 

Uzupełnieniem tabeli 9 zawierającej wykaz występujących gatunków chronionych 

(w tym ptaków) jest zestawienie zestawiające gatunki łowne ptaków występujących na terenie 

Nadleśnictwa Starogard. 

Tabela 12. Wykaz ptaków łownych występujących na terenie Nadleśnictwa 

Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa łacińska Uwagi 

1. Bażant Phasianus colchicus ZPKChiN 

2. Czernica Aythya fuligula ZPKChiN, SOO 

Waćmierz 

3. Grzywacz Columba palumbus ZPKChiN 

4. Krzyżówka Anas platyrhynchos ZPKChiN, SOO 

Szczodrowo 

5. Łyska Fulica atra ZPKChiN, SOO Dolina 

Wierzycy 

6. Słonka Scolopax rusticola ZPKChiN, SOO Dolina 

Wierzycy

99 

4.3.6.3. Ssaki 

Fauna ssaków w obwodzie nadzorczym Nadleśnictwa Starogard jest bardzo 

urozmaicona gatunkowo. 

Na podstawie dostępnych materiałów określono 50 gatunków w tym chronionych 24 

gatunków. Do zwierząt łownych zaliczono 13 gatunków. 

Wykaz ssaków potencjalnie występujących w lasach Nadleśnictwa podano w tabeli 13 

na podstawie pracy zbiorowej pod redakcją M. Przewoźniaka „Ochrona przyrody w regionie 

gdańskim”. Gatunki chronione ujęto w tabeli 9. 

Tabela 13. Wykaz ssaków 

Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa łacińska 

1. Badylarka Micromys minutus 

2. Borsuk Meles meles 

3. Darniówka zwyczajna Pitymys subterraneus 

4. Dzik Sus scrofa 

5. Jeleń Cervus elaphus 

6. Jenot Nctereutes procyonoides 

7. Karczownik Arvicola terrestris 

8. Królik Oryctalagus caniculus 

9. Kuna domowa (kamionka) Martes foina 

10. Kuna leśna(tumak) Martes martes 

11. Lis Vulpes vulpes 

12. Łoś Alces alces 

13. Mysz domowa Mus musculus 

14. Mysz leśna Apodemus flavicollis 

15. Mysz polna Apodemus agrarius 

16. Mysz zaroślowa Apodemus silvaticus 

17. Nornica ruda Clethrionomys glareolus 

18. Nornik bury Microtus agrestis 

19. Nornik północny Microtus oeconomus 

20. Nornik zwyczajny(Polnik) Microtus arvalis 

21. Piżmak Ondatra zibethicus 

22. Sarna Capreolus capreolus 

23. Szczur śniady Rattus rattus 

24. Szczur wędrowny Rattus norvegicus 

25. Tchórz zwyczajny Mustela putorius 

26. Zając szarak Lapus capensis 

4.4. Zbiorowiska roślinne 

Typologia leśna, która zajmuje się wyróżnianiem typów siedliskowych lasu jest jedną 

z metod podziału szaty roślinnej. Inną, biorącą pod uwagę więcej elementów siedliska 

przyrodniczego jest fitosocjologia, która wyróżnia i bada tzw. zbiorowiska roślinne, a w lesie 

zbiorowiska (zespoły) leśne. 

Zbiorowisko roślinne, zwane też fitocenozą, można zdefiniować jako zorganizowany 

płat roślin, skupienie wielu gatunków występujących na jednej powierzchni, tworzących 

skomplikowaną strukturę osobników współżyjących ze sobą i oddziaływujących na siebie 

wzajemnie oraz na siedlisko w którym żyją. Ma ono określone właściwości, a mianowicie 

swoistą fizjonomię, wewnętrzną strukturę przestrzenną, specyficzną rytmikę sezonową, 

określoną różnorodność gatunków roślin czy pewną wielkość zajmowanej powierzchni. 

Cechą roślin wpływającą na ich wzajemne grupowanie się w zbiorowiska są ich 

predyspozycje socjalne. Jest to wynikiem złożonych interakcji, jakie pojawiają się między 

roślinami, kiedy występują one obok siebie.

100 

Wysoko zorganizowane zbiorowisko organizmów, jakim jest las zmienia swoje 

podłoże, kształtuje jego wierzchnią warstwę oraz wpływa na mikroklimat (fitoklimat). Grupa 

organizmów roślinnych tworząca zespół leśny ma też mechanizmy regulujące własny przyrost 

naturalny. Ograniczają one zawczasu nadmierny wzrost populacji. Jest to spowodowane 

zacieśnianiem wewnętrznych więzi i konkurencji między organizmami. Drzewa stwarzają 

młodym siewkom odpowiednie warunki mikroklimatyczne i siedliskowe do wzrostu. 

Jednocześnie jednak korony drzew ograniczają dostęp światła do dna lasu, a ich korzenie 

konkurują z młodym pokoleniem o wodę w wierzchniej warstwie gleby. W rezultacie tylko 

nieliczne młode rośliny przechodzą ten etap rozwoju. 

Wykorzystując informację o typie siedliskowym lasu można próbować określić 

potencjalne naturalne zbiorowisko roślinne. Istnieją bowiem relacje pomiędzy typem 

siedliskowym lasu a zbiorowiskiem roślinnym, ale nigdy nie są one jednoznaczne. Jest to 

spowodowane tym, że na jednym typie siedliskowym lasu spotykamy często więcej niż jedno 

zbiorowisko leśne, także to samo zbiorowisko może występować na więcej niż jednym typie 

siedliskowym lasu. 

Każde zbiorowisko roślinne jest wyróżniane w oparciu o zestaw tzw. roślin 

charakterystycznych, wyróżniających i towarzyszących. Uogólniając – gatunki 

charakterystyczne cechują się najmniejszą amplitudą ekologiczną, czyli z dużą stałością 

występują w danym zbiorowisku. Gatunki wyróżniające pozwalają odróżnić dwa blisko 

spokrewnione zespoły od siebie. Gatunki towarzyszące mają największą zmienność 

występowania. 

Brak jest szczegółowych opracowań fitosocjologicznych dla całego Nadleśnictwa, 

istnieją natomiast opisy zbiorowisk roślinnych dla szczególnie cennych fragmentów lasów np. 

rezerwatów przyrody. 

Ponieważ istnieje pewna korelacja pomiędzy typem siedliskowym lasu, 

a zbiorowiskami roślinnymi, poniżej – w sposób uproszczony – podaje się te zależności. 

Należy pamiętać, że korelacja pomiędzy zbiorowiskiem roślinnym, a siedliskowym typem 

lasu nie jest ścisła, podajemy najczęściej występujące zbiorowiska na danym typie 

siedliskowym lasu. 

Wśród leśnych zbiorowisk roślinnych wyróżniono następujące zespoły: 

KLASA: QUERCO-FAGETEA 

Rząd: Fagetalia sylvaticae 

Związek: Alno-Ulmion – lasy łęgowe 

Podzwiązek: Alnenion glutinoso-incanae – łęgi olszowe 

Grupa zespołów: Alnenion glutinoso-incanae – łęgi olszowe niżowe 

Zespół: Fraxino-Alnetum W.Mat (1952) – łęg jesionowo-olszowy 

Zespół: Stellario nemorum-Alnetum glutinosae Lohm. (1957) – łęg 

olszowy gwiazdnicowy 

Podzwiązek: Ulmenion minoris 

Zespół: Ficario-Ulmetum minoris Knapp 1942 em. J.Mat. 1976 – łęg 

wiązowo-jesionowy 

Związek: Carpinion betuli 

Grupa zespołów: Querco-Carpinetum – lasy dębowo-grabowe dawniej grądy 

Zespół: Stellario holosteae-Carpinetum betuli Oberd. 1957 – subatlantycki 

nizinny las dębowo-grabowy 

Zespół: Tilio cordatae-Carpinetum betuli Tracz. 1962 – grąd 

subkontynentalny

101 

Grupa zespołów: Aceri-Tilietum – grądowe zespoły zboczowe 

Zespół: Acer platanoides-Tilia cordata Jutrz.-Trzeb. 1993 – niżowe lasy 

zboczowe klonowo-lipowe 

Związek: Fagion sylvaticae 

Podzwiązek: Luzulo-Fagenion – kwaśne buczyny 

Zespół: Luzulo pilosae-Fagetum W. Mat. et A. Mat 1973 – kwaśna 

buczyna niżowa 

Podzwiązek: Galio odorati-Fagenion – żyzne buczyny niżowe 

Zespół: Galio odorati-Fagetum Ruebel (1930) ex Sougnez et Thill (1959) – 

żyzna buczyna niżowa typu pomorskiego 

KLASA: QUERCETEA ROBORI-PETRAEAE – acydofilne, oligotroficzne i mezotroficzne 

lasy liściaste z przewagą dębów, na ubogich, często piaszczystych 

glebach 

Rząd: Quercetalia roboris 

Związek: Quercion robori-petraeae – dąbrowy acydofilne 

Grupa zespołów: dąbrowy niżowe na glebach wilgotnych i mokrych – 

zbiorowiska wilgotne i mokre na oglejonych glebach 

wodogruntowych; runo z obfitym udziałem krzewinek 

Zespół: Betulo pendulae-Quercetum roboris R. Tx. 1930 – drzewostan 

dębowy 

Zespół: Molinio caeruleae-Quercetum roboris (R. Tx. 1937) Scam. et 

Pass. 1959 – środkowoeuropejska mokra dąbrowa trzęślicowa 

Grupa zespołów: dąbrowy niżowe na glebach świeżych – zbiorowiska na 

glebach świeżych, bez procesów glejowych; runo z obfitym 

udziałem krzewinek 

Zespół: Fago-Quercetum petraeae R. Tx. 1955 – subatlantycka 

mezotroficzna kwaśna dąbrowa typu pomorskiego, drzewostan 

bukowo-dębowy 

KLASA: VACCINIO-PICEETEA – acydofilne, oligotroficzne i mezotroficzne zbiorowiska 

z przewagą drzew szpilkowych, krzewinek i mezofilnych mszaków 

Rząd: Cladonio-Vaccinietalia 

Związek: Dicrano-Pinion 

Podzwiązek: Dicrano-Pinion 

Grupa zespołów: bory sosnowe na glebach mineralnych 

Zespół: Leucobryo-Pinetum W.Mat. (1962) 1973 – suboceaniczny bór 

świeży 

Grupa zespołów: bory mieszane 

Zespół: Querco roboris-Pinetum (W.Mat. 1981) J.Mat. 1988 – 

kontynentalny bór mieszany 

Podzwiązek: Piceo-Vaccinienion uliginosi 

Zespół: Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis Libbert 1933 – brzezina 

bagienna 

Zespół: Vaccinio uliginosi-Pinetum sylvestris Kleist 1929 – sosnowy bór 

bagienny

102 

KLASA: ALNETEA GLUTINOSAE – lasy z panującą olszą czarną (Alnus glutinosa) lub 

zarośla szerokolistnych wierzb z udziałem olszy; głównie na niżu 

w zagłębieniach o utrudnionym odpływie, na mokrych glebach 

torfowych i torfowo-mineralnych 

Rząd: Alnetalia glutinosae 

Związek: Alnion glutinosae 

Grupa zespołów: Alnion glutinosae zbiorowiska leśne – olsy, drzewostan 

olszowy, brzozowo-olszowy lub brzozowy, czasem ze znaczną 

domieszką sosny 

Zespół: Sphagno squarrosi-Alnetum Sol.-Górn. (1975) 1987 – ols 

torfowcowy 

Zespół: Ribeso nigri-Alnetum Sol.-Górn. (1975) 1987 – ols porzeczkowy 

Poszerzoną tabelę zbiorowisk roślinnych w odniesieniu do typu siedliskowego lasu 

z uwzględnieniem jednostki geologiczno-glebowej i pożądanego składu gatunkowego 

drzewostanów zamieszcza się w aktualnym elaboracie urządzeniowym. 

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 sierpnia 2001 roku, 

w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie (Dz. U. 

Nr 92, poz. 1029, z 03.09.2001 r.) część zbiorowisk roślinnych podlega ochronie prawnej. 

Wyżej wymienione rozporządzenie nie precyzuje jednak, na czym ta ochrona ma polegać 

i czy ochronie podlegają tylko naturalne fragmenty, czy wszystkie płaty wymienionych 

w rozporządzeniu siedlisk. 

Inwentaryzacja przyrodnicza Natura 2000 wykonana w Nadleśnictwie w latach 

2006/2007 

Zgodnie z Decyzją nr 61 z dnia 25 lipca 2006 roku oraz Decyzją nr 63 

z 7 sierpnia 2006 roku Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych (Biuletyn Informacyjny 

Lasów Państwowych) na terenie Nadleśnictwa Starogard przeprowadzono w latach 2006 – 

2007 inwentaryzacje przyrodniczą. Na omawianym terenie zinwentaryzowano 2345 ha 

następujących zbiorowisk leśnych podlegających ochronie: 

a) Bory i lasy bagienne - 3 ha 

b) Bory bagienne na płytkich torfach i murszach - 1 ha 

c) Brzeziny bagienne - 235 ha 

d) Grąd subatlantycki - 1018 ha 

e) Grąd subkontynentalny - 328 ha 

f) Kwaśne buczyny niżowe - 49 ha 

g) Łęgi olszowe, olszowo-jesionowe, jesionowe - 250 ha 

h) Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe - 8 ha 

i) Łęgi wierzbowe i topolowe - 14 ha 

j) Łęgowe lasy wiązowo-dębowo-jesionowe - 30 ha 

k) Pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy - 3 ha 

l) Sosnowe bory bagienne typowe - 119 ha 

m) Śródlądowe kwaśne dąbrowy - 103 ha 

n) Żyzne buczyny niżowe - 92 ha 

o) nieleśne - 91 ha

103 

W trakcie inwentaryzacji przyrodniczej na terenie Nadleśnictwa Starogard 

odnotowano ponadto występowanie gatunków chronionych, rzadkich roślin oraz zwierząt. 

Zarejestrowano 8 miejsc lęgu bociana czarnego, 74 miejsca bytowania i lęgu żurawia 

pospolitego, 24 – nietoperza, 78 stanowisk kumaka nizinnego, 3 wydry oraz 20 stanowisk 

i miejsc żerowania bobrów. 

Rysunek 27. Kwaśna buczyna niżowa [Andrzej Schleser] 

Rysunek 28. Brzezina bagienna [Małgorzata Gass-Pięta]

104 

Rysunek 29. Kumak nizinny Bombina bombina [Małgorzata Gass-Pięta] 

Rysunek 30. Bóbr europejski Castor fiber [Andrzej Schleser]

105 

4.5. Drzewostany 

Obecna struktura gatunkowa drzewostanów jest w znacznej mierze wynikiem 

gospodarczej działalności człowieka, zorganizowanej w lasach w końcu XVIII wieku. 

Spośród różnych poglądów na sposoby zagospodarowania lasów przeważyły 

zapewniające jak największe dochody, a więc względy ekonomiczne, spychając na plan 

dalszy aspekty przyrodnicze. Protegowano więc gatunki najbardziej na rynku potrzebne oraz 

dające duży przyrost masy. Warunki te spełniały sosna i świerk, dlatego gatunki te 

wprowadzano powszechnie. Sprowadzano również gatunki obce także głównie ze względów 

ekonomicznych. W Nadleśnictwie przeważają drzewostany mieszane, ale największy w nich 

udział mają gatunki iglaste, głównie sosna. Jest również wiele drzewostanów 

jednogatunkowych i to nie tylko na siedliskach najsłabszych, dotyczy to zwłaszcza zalesień 

porolnych. Spotyka się coraz więcej drzewostanów młodszych klas wieku o bardzo 

zróżnicowanym składzie gatunkowym, co świadczy o postępującej przebudowie 

starodrzewów. 

4.5.1. Gatunki drzew i krzewów występujące w lasach Nadleśnictwa 

Na terenie Nadleśnictwa Starogard występują następujące gatunki drzew: sosna, sosna 

banksa, modrzew, świerk, jodła, daglezja, buk, dąb, dąb czerwony, klon, jawor, wiąz, jesion, 

grab, brzoza, olsza, olsza szara, akacja, topola, osika, wierzba, kasztanowiec, lipa. 

Pojedynczo, miejscami oraz jako przestoje i zadrzewienia zainwentaryzowano również sosnę 

czarną i wejmutkę, gruszę, wierzbę iwę, jabłoń, śliwę, czereśnię, cisa, wierzbę, wiąz, głóg 

i żywotnik zachodni. 

Poza zasięgiem występowania z gatunków lasotwórczych jest świerk, gatunkami 

obcymi: sosna banksa, czarna i wejmutka, daglezja, dąb czerwony i akacja. 

W niższych warstwach drzewostanu występuje również berberys, bez czarny 

i koralowy, czeremcha, dereń, głóg, jałowiec, jarzębina, kalina koralowa, kruszyna, leszczyna, 

ligustr, porzeczka, tarnina, śnieguliczka, trzmielina. 

Jest to lista gatunków ujętych w opisie taksacyjnym. 

4.5.2. Charakterystyka drzewostanów 

Głównym gatunkiem panującym jest sosna zajmująca 76,4% powierzchni i mająca 

76,2% udziału w miąższości drzewostanów Nadleśnictwa. Kolejne gatunki panujące to buk 

(7,6% powierzchni i 5,9% miąższości), dąb (7,1% powierzchni i 5,5% miąższości), brzoza 

(6,1% powierzchni i 5,0% miąższości), olsza (3,8% powierzchni i 2,4% miąższości), 

modrzew (2,9% powierzchni i 2,2% miąższości), świerk (1,6% powierzchni i 1,4% 

miąższości) pozostałe gatunki zajmują poniżej 1%. 

Według gatunków rzeczywistych (rzeczywistego udziału w drzewostanie) najwięcej 

jest sosny – 65,8% masy drzewostanów, buk – 8,1%, brzoza – 7,3%, dąb – 6,7%, modrzew – 

3,2%, świerk – 2,6%, olsza – 2,5% i grab ponad 1,0%, pozostałe gatunki mają poniżej 1% 

udziału w masie.

106 

Tabela 14 (Wzór nr 1a) Porównanie wybranych cech taksacyjnych drzewostanów Nadleśnictwa 

Jednostka 

Średni wiek 

[lat] 

Przeciętny 

zapas [m 3 /ha] 

Przeciętny 

przyrost 

[m 3 /ha] 

Udział % 

siedlisk 

borowych 

Udział % 

gatunków 

iglastych 

1 2 4 5 6 7 

Mestwinowo 64 270 7,3 19,7 53,16 

Pelplin 66 301 7,2 10,86 68,64 

Starogard 64 296 7,8 11,76 59,63 

Nadleśnictwo 65 291 7,4 13,59 61,25 

RDLP 64 246 73,70 

Województwo pomorskie 61,5 79,40 

Lasy Państwowe 60 234 54,69 76,43 

Przeciętny wiek i zasobność jest większy od średniej w Lasach Państwowych, udział 

siedlisk borowych i udział gatunków iglastych jest zdecydowanie mniejszy od średniej w LP. 

Rysunek 31. Drzewostan nasienny w L-ctwie Dębiny [Jan Banacki]

107 

Tabela 15 (Wzór nr 1b) Porównanie wybranych cech taksacyjnych w ramach grup funkcji lasu 

Obiekt, nazwa: 

rezerwatu, 

obrębu, 

nadleśnictwa 

Grupa funkcji 

Przeciętny 

wiek 

[lat] 

Przeciętny 

zapas 

[m 3 /ha] 

Bieżący 

przyrost 

tablicowy 

[m 3 /ha] 

Udział 

gatunków 

liściastych 

[%] 

Udział 

gatunków 

iglastych 

[%] 

1 2 3 4 5 6 7 

Rezerwat Brzęczek 

110 441,5 6,9 93,91 6,09 

Rezerwat Orle nad Obręb Mestwinowo 

150 596 6,0 100 

Jeziorem Dużym 

Rezerwat Opalenie 

150 404,9 2,8 90 10 

Dolne 

Rezerwat Opalenie 

150 524,9 4,2 70 30 

Górne 

Obręb Pelplin 

Rezerwat Wiosło 

115 393,1 5,7 31,59 68,41 

Duże 

Rezerwat Wiosło 

114 388,2 4,2 55,69 44,31 

Małe 

Ogółem rezerwaty 115 414,8 5,6 62,74 37,26 

lasy ochronne ogólnego 

przeznaczenia 

Obręb Mestwinowo 

lasy ochronne specjalnego 68 293,2 7,2 46,85 53,15 


lasy wielofunkcyjne 58 262,8 7,3 46,44 53,56 


Obręb Starogard 

Ogółem obręb 64 270,0 7,3 46,84 53,16 






Ogółem obręb 66 301,0 7,2 31,36 68,64 






Ogółem obręb 64 295,0 7,8 40,37 59,63 

Najwyższy przeciętny wiek i zasobność jest w obrębie Pelplin. 

Bogactwo gatunkowe drzewostanów analizowano pod kątem pochodzenia, ilości 

gatunków w składzie gatunkowym warstwy górnej (zapisanych w składzie gatunkowym 

I piętra) oraz budowy pionowej z podziałem na jedno, dwu, wielopiętrowe oraz w klasie 

odnowienia i do odnowienia. Szczegółowe dane dla poszczególnych obrębów i Nadleśnictwa 

podane są w tabelach 15, 16, 17, 18.

108 

Tabela 16. (Wzór nr 15) Zestawienie powierzchni [ha] i miąższości [m 3 ] drzewostanów według rodzajów i 

pochodzenia drzewostanów oraz grup wiekowych 

Obręb, Struktura drzewostanów, 

Wiek [lata] 

Nadleśnictwo drzewostany do 40 41 do 80 powyżej 80 

Ogółem % 

1 2 3 4 5 6 7 

obręb 

plantacje drzew 

81,27 81,27 1,5 

Mestwinowo szybkorosnących 

19164 19164 1,3 

odroślowe 

9,79 1,11 10,90 0,2 

2472 501 2973 0,2 

z samosiewu 

89,72 84,70 61,33 235,75 4,3 

4629 22011 19144 45784 3,1 

z sadzenia 

1354,81 1481,95 1082,81 3919,57 71,2 

188525 491442 396300 1076267 71,9 

brak informacji 

204,38 529,24 607,89 1341,51 24,4 

23859 143985 204312 372156 24,9 

obręb Pelplin plantacje drzew 

66,11 18,74 84,85 1,1 

szybkorosnących 

18732 4665 23397 1,0 

odroślowe 

1,12 10,49 2,59 14,20 0,2 

319 3043 518 3880 0,2 

z samosiewu 

38,55 57,95 84,28 180,78 2,2 

4414 18877 30245 53536 2,2 

z sadzenia 

271,86 485,56 365,56 1122,98 13,9 

36629 161487 134847 332962 13,5 


1344,20 3198,89 2192,93 6736,02 83,6 

205304 1012588 851685 2069578 84,1 

obręb Starogard plantacje drzew 

2,78 2,78 0,0 

szybkorosnących 

751 751 0,0 

odroślowe 

2,00 28,26 30,26 0,5 

222 8689 8911 0,5 

z samosiewu 

124,73 166,73 80,98 372,44 5,9 

14922 48429 31676 95027 5,0 

z sadzenia 

802,66 1598,70 954,09 3355,45 52,9 

112024 556963 376090 1045077 55,3 


683,22 1149,68 755,76 2588,66 40,8 

85281 392336 262334 739951 39,2 

Razem 

plantacje drzew 

150,16 18,74 168,90 0,8 

Nadleśnictwo szybkorosnących 

38647 4665 43312 0,7 

Starogard 

3,12 48,54 3,70 55,36 0,3 

odroślowe 

541 14204 1019 15764 0,3 

z samosiewu 

253,00 309,38 226,59 788,97 4,0 

23964 89318 81066 194348 3,3 

z sadzenia 

2429,33 3566,21 2402,46 8398,00 42,2 

337177 1209892 907237 2454306 42,0 


2231,80 4877,81 3556,58 10666,19 53,6 

314445 1548909 1318331 3181685 54,4 

W lasach Nadleśnictwa jest stosunkowo niewiele drzewostanów o charakterze 

naturalnym bądź zbliżonym do naturalnych, a do tego większość z tych, które powstały 

z odnowień naturalnych uzupełniono poprzez sadzenie gatunkami iglastymi. Pochodzenia 

naturalnego są zasadniczo drzewostany bukowe, częściowo brzozowe (powstałe przeważnie 

wbrew oczekiwaniom), nieliczne sosnowe na siedliskach zwłaszcza bagiennych oraz olszowe. 

Naturalnego pochodzenia są także domieszki lipy, graba, osiki, świerka, jaworu. Wyjaśnić 

należy, że według istniejącej dokumentacji historycznej z 1858 r. nie notowano buka na 

terenie dawnego Nadleśnictwa Dębowo, a więc istniejące tam drzewostany tego gatunku są 

z sadzenia.

109 

Tabela 17. (Wzór nr 13) Zestawienie powierzchni [ha] i miąższości [m 3 ] drzewostanów według grup 

wiekowych i bogactwa gatunkowego 

Obręb, nadleśnictwo 

Bogactwo gatunkowe, 

drzewostany 

Powierzchnia [ha]/ miąższość [m 3 ] 

Wiek 

Ogółem 

80 lat 

Ogółem 

[%] 

Obręb Mestwinowo jednogatunkowe 234,24 281,06 268,98 784,28 14,2 

42901 89064 98523 230488 15,4 

dwugatunkowe 376,56 576,05 517,81 1470,42 26,7 

58790 171231 200152 430174 28,7 

trzygatunkowe 468,94 551,35 549,87 1570,16 28,5 

57755 173021 192065 422840 28,2 

czter- i więcej gatunkowe 569,17 697,22 416,48 1682,87 30,6 

57566 226594 129518 413678 27,6 

Obręb Pelplin jednogatunkowe 273,03 902,79 346,70 1522,52 18,9 

53507 287725 142816 484048 19,7 

dwugatunkowe 397,56 988,51 785,53 2171,60 27,0 

62884 313346 338528 714759 29,1 


68639 336711 317932 723282 29,4 


61635 258213 218019 537867 21,9 

Obręb Starogard jednogatunkowe 208,35 504,50 135,51 848,36 13,4 

41726 172518 50313 264557 14,0 

dwugatunkowe 372,29 629,02 370,26 1371,57 21,6 

54396 209476 141964 405836 21,5 


51213 261786 231679 544678 28,8 


65113 362638 246145 673896 35,7 

Nadleśnictwo Starogard jednogatunkowe 715,62 1688,35 751,19 3155,16 15,8 

138134 549308 291651 979093 16,7 

dwugatunkowe 1146,41 2193,58 1673,60 5013,59 25,2 

176071 694053 680644 1550768 26,5 


177608 771518 741675 1690800 28,9 


184315 847444 593682 1625441 27,8 

Dominują drzewostany wielogatunkowe w III i IV klasie wieku. Najbardziej 

zróżnicowanym pod względem bogactwa gatunkowego jest obręb Starogard.

110 

Tabela 18. (Wzór nr 14) Zestawie powierzchni [ha[ i miąższości [m 3 ] drzewostanów według grup 

wiekowych i struktury 

Obręb, nadleśnictwo 

Struktura drzewostanów, 

drzewostany 

Powierzchnia [ha]/ miąższość [m 3 ] 

Wiek 

Ogółem 

80 lat 

Ogółem 

[%] 

Obręb Mestwinowo jednopiętrowe 1627,01 1880,93 906,40 4414,34 80,1 

213242 581396 342973 1137611 76,0 

dwupiętrowe 189,08 290,30 479,38 8,7 

70282 139250 209532 14,0 

wielopiętrowe 

o budowie przerębowej 

w KO i KDO 21,90 35,67 556,44 614,01 11,1 

3770 8233 138034 150037 10,0 

Obręb Pelplin jednopiętrowe 1638,11 3720,86 1732,73 7091,70 88,1 

243322 1186733 754566 2184621 88,8 

dwupiętrowe 11,22 157,67 168,89 2,1 

4783 80657 85441 3,5 



w KO i KDO 17,62 20,81 754,96 793,39 9,9 

3344 4479 182072 189894 7,7 

Obręb Starogard jednopiętrowe 1607,67 2375,94 585,69 4569,30 72,0 

211026 799133 228913 1239072 65,6 

dwupiętrowe 4,94 270,56 544,36 819,86 12,9 

1423 127514 257159 386096 20,4 



w KO i KDO 296,87 660,78 957,65 15,1 

79770 184029 263799 14,0 

Nadleśnictwo jednopiętrowe 4872,79 7977,73 3224,82 16075,34 80,7 

Starogard 667590 2567262 1326452 4561304 78,0 

dwupiętrowe 4,94 470,86 992,33 1468,13 7,4 

1423 202579 477066 681068 11,6 



w KO i KDO 39,52 353,35 1972,18 2365,05 11,9 

7114 92482 504134 603730 10,3 

Dominującymi są drzewostany jednopiętrowe z występującymi często formami 

okapowymi oraz podrostami o charakterze dolnego piętra w różnej fazie rozwoju pochodzenia 

naturalnego i sztucznego, które z upływem czasu stanowić będą dolne piętro. Jest tutaj wiele 

powierzchni z podsadzeniami produkcyjnymi wykonywanymi z myślą o stworzeniu drugiego 

piętra w drzewostanach przeważnie sosnowych na żyznych siedliskach. Nie spotyka się 

drzewostanów wielopiętrowych, dwupiętrowe najliczniej występują w obrębie Starogard 

i Mestwinowo. W dolnym piętrze najczęściej spotyka się lipę, klon, jawor, rzadziej dąb, buk, 

grab i niekiedy jesion, świerk.

111 

Znaczny odsetek stanowią drzewostany w klasach odnowienia i do odnowienia, 

w których procesy przebudowy rozłożone są na dłuższy okres czasu. 

W wielu wyłączeniach spotyka się przestoje różnych gatunków drzew, które wpływają 

bardzo korzystnie nie tylko na krajobraz, ale także na otaczające środowisko przyrodnicze. 

4.5.3. Cenne drzewostany 

Do cennych fragmentów lasów możemy zaliczyć wyłączone drzewostany nasienne 

zlokalizowane w obrębie Pelplin o powierzchni 5,50 ha w oddz. 152g, 262c (drzewostan 

został usunięty, pozostał młodnik po rębni złożonej), 283n, r oraz drzewostany doświadczalne 

zlokalizowane w obrębie Pelplin o powierzchni 370,96 ha w oddz. 46b, d, h, 73o, 268b, d, g, 

272 – 275, 280 – 284, 289 – 293. 

Lista cennych drzewostanów obejmuje również drzewostany ponad 100-letnie bez 

drzewostanów w KO i KDO (które zajmują powierzchnię 2374,81 ha). Według stanu na 

1.01.2010 roku powierzchnia tych drzewostanów wynosi 1529,53 ha, w tym: 

— dla obrębu Mestwinowo – 428,53 ha; 

— dla obrębu Pelplin – 671,14 ha; 

— dla obrębu Starogard – 429,86 ha. 

Najwięcej drzewostanów ponad 100-letnich jest w obrębie Pelplin. Jedną z przyczyn 

takiego rozkładu jest duża powierzchnia drzewostanów w lasach ochronnych. 

Rozmieszczenie ich zostanie przedstawione na mapie będącej załącznikiem do Programu 

ochrony przyrody. 

4.5.4. Lasy ochronne 

Tabela 19. Podział na kategorie ochronności 

Lp. Kategorie lasu 

Powierzchnia leśna ha 

Mestwinowo Pelplin Starogard Nadleśnictwo 

1 Rezerwaty 26,47 47,94 74,41 0,4 

2 lasy glebochronne 29,57 208,35 7,96 245,88 1,2 

3 lasy wodochronne 907,38 599,14 1147,71 2654,23 13,2 

4 lasy ochronne nasienne 6,07 6,07 

5 lasy stanowiące ostoję 

zwierzyny chronionej 

140,05 140,05 0,7 

6 lasy na stałych pow. 

badawczych 

374,07 374,07 1,9 

7 lasy wokół miast 1580,86 2527,58 5190,70 9299,14 46,3 

8 Lasy ochronne 

(razem 2, 3, 4, 5, 6,7) 

2657,86 3715,21 6346,37 12719,44 63,3 

9 Lasy gospodarcze 2866,34 4386,88 58,45 7311,67 36,3 

Razem 5550,67 8150,03 6404,82 20105,52 100 

Lasy ochronne w Nadleśnictwie Starogard zajmują ponad 63% powierzchni 

Nadleśnictwa, rezerwaty 0,4%, 36,4% stanowią lasy gospodarcze. Największy procent 

stanowią lasy ochronne w obrębie Starogard, najmniejszy w obrębie Pelplin. Główną 

kategorię ochronności stanowią lasy wokół miast Tczew i Starogard. Szczegółowa lokalizacja 

znajduje się w Elaboracie. 

%

112 

5. WALORY HISTORYCZNO-KULTUROWE 

5.1. Obiekty wpisane do rejestru zabytków 

Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków, znajdujących się w obszarze 

terytorialnego zasięgu Nadleśnictwa znajduje się poniżej. Pewne walory zabytkowe posiadają 

jednostki osadnicze, które powstawały w miarę organizowania gospodarstwa leśnego. 

Zabudowania tych osad ulegały z upływem czasu zmianom (remonty), niektóre utraciły swoje 

funkcje, bądź ulegały likwidacji, niemniej są one trwałym elementem krajobrazu i bez 

względu na wartości architektoniczne stanowią o rozwoju materialnym, pewnej kulturze 

materialnej. Na uwagę zasługują zwłaszcza osady leśnictw powstałe w drugiej połowie XIX 

i początku XX wieku. 

Natomiast na terenach pozaleśnych będących w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa 

znajdują się następujące obiekty zabytkowe: 

Rysunek 32. Widok na zamek w Gniewie

113 

Tabela 20. Wykaz obiektów zabytkowych w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Starogard 

nr rejestru 

zabytków 

województwa 

pomorskiego 

nr 

dawnego 

rejestru 

zabytków 

organ wpisujący do 

rejestru zabytków 

data wpisu 

do rejestru 

zabytków 

obiekt ul adres nr miejscowość gmina powiat 

728 605 Wojewódzki Konserwator 1972-12-21 kościół parafialny p.w. Św. Andrzeja Garczyn 1 Garczyn Liniewo kościerski 

Zabytków w Gdańsku 

1338 1068 Wojewódzki Konserwator 1990-12-29 kościół parafialny p.w.Wszystkich Świętych wraz z cmentarzem, Wysin Wysin Liniewo kościerski 


murem i bramami 

259 159 Wojewódzki Konserwator 1961-12-08 kościół parafialny p.w.Św.Mikołaja Stare Polaszki Stare Polaszki Stara 

kościerski 


Kiszewa 

260 160 Wojewódzki Konserwator 1961-12-08 dwór Stare Polaszki Stare Polaszki Stara 

kościerski 


Kiszewa 

996 855 Wojewódzki Konserwator 1981-10-02 kuźnia Wilcze Błota Wilcze Błota Stara 

kościerski 


Kiszewa 

1781 1268 Wojewódzki Konserwator 2006-03-21 zespół dworsko-parkowy ( dwór i park) Wilcze Błota Wilcze Błota Stara 

kościerski 


Kiszewa 

319 234 Wojewódzki Konserwator 1962-09-08 kościół parafialny p.w. Św. Wojciecha Bobowo Bobowo Bobowo starogardzki 


840 725 Wojewódzki Konserwator 1975-11-07 zespół dworski z folwarkiem /dwór,spichlerz,obora/ Szteklin 24 Szteklin Lubichowo starogardzki 


1542 1125 Wojewódzki Konserwator 1995-05-30 zespół dworsko-parkowy z częścią folwarku : / dwór, magazyn 

Bączek Bączek Skarszewy starogardzki 


zbożowy, stajnia , magazyn -( d.kościół ?) , park/ 

1489 1113 Wojewódzki Konserwator 1994-11-17 zespół dworsko-parkowy z folwarkiem (park, dwór, mieszkalny 

Bolesławowo Bolesławowo Skarszewy starogardzki 


budynek podworski,obora, owczarnia, kuźnia-stolarnia, budynek 

inwentarski; budynek obecnych warsztatów szkolnych, stodoła, 

chlewnia,magazyn zbożowy,gorzelnia,wieża ciśnień, lodownia) 

602 478 Wojewódzki Konserwator 1972-05-30 kościół parafialny p.w. Św.Jana Nepomucena ul Tczewska Godziszewo Skarszewy starogardzki 


256 156 Wojewódzki Konserwator 1961-12-04 kościół filialny p.w.Św.Michała Archanioła Obozin Obozin Skarszewy starogardzki 


257 157 Wojewódzki Konserwator 1961-12-04 kościół parafialny p.w.Św.Apostołów Piotra i Pawła Pogódki Pogódki Skarszewy starogardzki 


729 606 Wojewódzki Konserwator 1972-12-21 dwór ul Jeziorna 12 Pogódki Skarszewy starogardzki 


1116 960 Wojewódzki Konserwator 1986-06-10 kościół ewangelicki z cmentarzem ul Sambora Pogódki Skarszewy starogardzki 


258 158 Wojewódzki Konserwator 1961-12-08 kościół parafialny p.w.Św.Michała Archanioła ul Ks.Ściegiennego 3 Skarszewy Skarszewy starogardzki 


724 601 Wojewódzki Konserwator 1972-12-21 zespół średniowiecznych obwarowań miejskich-ciąg wschodni i ul Rzeczna, Ogrodowa, Zduńska, Skarszewy Skarszewy starogardzki 


południowy 

Szkolna 

725 602 Wojewódzki Konserwator 1972-12-21 zamek joannitów ul Zamkowa 1 Skarszewy Skarszewy starogardzki 


726 603 Wojewódzki Konserwator 1972-12-21 ratusz-ob.dom mieszkalny pl Plac Gen. Hallera ( d. Plac 8 14 i Skarszewy Skarszewy starogardzki

114 

nr rejestru 

zabytków 

województwa 

pomorskiego 

nr 

dawnego 

rejestru 

zabytków 



727 604 Wojewódzki Konserwator 










































data wpisu 

do rejestru 

zabytków 


Zabytków w Gdańsku Marca) 15 

1972-12-21 kaplica cmentarna ul Kościuszki Skarszewy Skarszewy starogardzki 

1977-04-25 dom pl Plac Gen. Hallera ( d. Plac 8 

Marca) 

8 Skarszewy Skarszewy starogardzki 

1977-04-25 dom pl Plac Gen. Hallera ( d. Plac 8 9 Skarszewy Skarszewy starogardzki 

Marca) 


Marca) 


Marca) 


Marca) 


Marca) 

1978-04-07 układ urbanistyczny miasta Skarszewy Skarszewy Skarszewy Skarszewy starogardzki 

1989-10-16 cmentarz żydowski Skarszewy-Bączek Skarszewy- Skarszewy starogardzki 

Bączek 

1959-11-21 kościół parafialny p.w. Św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza Szczodrowo Szczodrowo Skarszewy starogardzki 

1993-12-07 zespół dworsko-parkowy(dwór,park) Zapowiednik Zapowiednik Skarszewy starogardzki 

1962-09-07 kościół parafialny p.w. Św. Marcina Barłożno Barłożno Skórcz starogardzki 

1962-08-13 kościół parafialny p.w. Zwiastowania NMP Pączewo Pączewo Skórcz starogardzki 

1983-06-24 zespół pałacowo-parkowy (pałac,park) Kopytkowo 2 Kopytkowo Smętowo 

Graniczne 

1962-08-06 kościół parafialny p.w. Św. Trójcy Kościelna Jania Kościelna Jania Smętowo 

Graniczne 

1962-08-06 kościół parafialny p.w. Św.Barbary Lalkowy Lalkowy Smętowo 

Graniczne 

1986-08-26 zespół dworsko-parkowy (dwór, spichlerz, park) Leśna Jania Leśna Jania Smętowo 

Graniczne 

1977-01-15 pałac Rynkówka Rynkówka Smętowo 

Graniczne 

1977-04-25 piwnice dworu i oficyny wraz z łącznikiem Smarzewo Smarzewo Smętowo 

Graniczne 

1998-08-04 zespół kościoła parafialnego p.w. Ciała i Krwi Pańskiej z plebanią Smętowo Graniczne Smętowo Smętowo 

Graniczne Graniczne 

1986-08-26 zespół dworsko-parkowy z folwarkiem (dwór; park, kurnik, 

Stara Jania Stara Jania Smętowo 

piwniczka, lodownia,magazyn, oficyna, dom, 3 obory,stodoła, 

Graniczne 

starogardzki 

starogardzki 

starogardzki 

starogardzki 

starogardzki 

starogardzki 

starogardzki 

starogardzki

115 

nr rejestru 

zabytków 

województwa 

pomorskiego 

nr 

dawnego 

rejestru 

zabytków 



data wpisu 

do rejestru 

zabytków 

brama) 
















1167 1005- Wojewódzki Konserwator 

decyzja Zabytków w Gdańsku 

zmieniająca 

















1962-09-08 kościół parafialny p.w. Podwyższenia Krzyża Św. Dąbrówka Dąbrówka Starogard 

Gdański 

1962-09-08 kościół parafialny p.w. Św. Wawrzyńca Jabłowo Jabłowo Starogard 

Gdański 

1972-12-21 kościół parafialny p.w. Św. Katarzyny Klonówka Klonówka Starogard 

Gdański 

1962-08-06 kościół parafialny p.w. Św. Barbary Kokoszkowy Kokoszkowy Starogard 

Gdański 

1998-09-23 kościół parafialny p.w. NMP z budynkiem ubikacji Krąg Krąg Starogard 

Gdański 

1982-07-07 zespół pałacowo-parkowy (pałac,park) Nowa Wieś Rzeczna Nowa Wieś Starogard 

Rzeczna 

Gdański 

1987-05-25 zespół dworsko-parkowy (dwór;park;dwa budynki gospodarcze na Owidz Owidz Starogard 

dziedzińcu folwarcznym i budynek mieszkalny przy dworze) 

Gdański 

2001-06-11 *** Owidz Owidz Starogard 

Gdański 

1988-02-15 zespół dworsko-parkowy (dwór;park) Rokocin 13 Rokocin Starogard 

Gdański 

1959-07-08 układ urbanistyczny Starego Miasta Starogardu Gdańskiego Starogard Gdański Starogard Starogard 

Gdański 

Gdański 

1962-08-06 kościół parafialny p.w. Św. Mateusza Starogard Gdański Starogard Starogard 

Gdański 

Gdański 

1983-03-30 zespół murów obronnych wraz z Basztą Młyńską, Basztą 

Starogard Gdański 

Starogard Starogard 

Narożną, basztą Bramy Gdańskiej 

Gdański 

Gdański 

1985-02-02 cmentarz żydowski ul Bohaterów Getta Starogard Starogard 

Gdański 

Gdański 

1985-07-04 synagoga ul Rycerska 2 Starogard Starogard 

Gdański 

Gdański 

1987-11-27 dom ul Piłsudskiego ( d.Rybińskiego) 3 Starogard Starogard 

Gdański 

Gdański 

1994-10-17 zespół Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych wraz z 

Kocborowo Skarszewska 

Starogard Starogard 

wszystkimi obiektami oraz ogrodzeniem murowanym od południa i Kryzana 

Gdański 

Gdański 

zielenią ozdobną ,cmentarzem przyszpitalnym; folwarkiem ; 

parkiem ; budynkami mieszkalnymi dla pracowników szpitala 

24 

2; 

4, 

6; 

8; 

10; 

12 

starogardzki 

starogardzki 

starogardzki 

starogardzki 

starogardzki 

starogardzki 

starogardzki 

starogardzki 

starogardzki 

starogardzki 

starogardzki 

starogardzki 

starogardzki 

starogardzki 

starogardzki 

starogardzki 

1611 1156 Wojewódzki Konserwator 1996-12-10 kamienica ul Rynek 16 Starogard Starogard starogardzki 


Gdański 

Gdański 

1616 1158 Wojewódzki Konserwator 1996-12-17 zespół pałacowy ( pałac;budynek administracyjny; brama;budynek ul Kanałowa 21 Starogard Starogard starogardzki

116 

nr rejestru 

zabytków 

województwa 

pomorskiego 

nr 

dawnego 

rejestru 

zabytków 



data wpisu 

do rejestru 

zabytków 


Zabytków w Gdańsku gospodarczy) Gdański Gdański 

1640 1174 Wojewódzki Konserwator 1997-08-07 kamienica ul Hallera 22 Starogard Starogard starogardzki 


Gdański 

Gdański 

1668 1190 Wojewódzki Konserwator 1998-07-06 założenie przestrzenne Stada Ogierów wraz z budynkami ( 27 ul Mickiewicza 13 Starogard Starogard starogardzki 


obiektów ): budynek administracyjny;.budynek mieszkalnydyrekcyjny; 

kantyna; budynki mieszkalne pracownicze (9 

obiektów); stajnie (4 obiekty);mała stajnia z powozownią; budynki 

gospodarcze w zespole domów pracowniczych ( 9 obiektów); 

stacja transformatorowa 

Gdański 

Gdański 

1744 1234 Wojewódzki Konserwator 2003-08-05 kościół parafialny p.w. Św. Katarzyny wraz z działką przykościelną ul Tczewska 1 Starogard Starogard starogardzki 


Gdański 

Gdański 

1777 1232 Wojewódzki Konserwator 2002-08-08 kościół parafialny p.w. Św.Wojciecha Starogard Gdański Starogard Starogard starogardzki 


Gdański 

Gdański 

1788 Wojewódzki Konserwator 2006-07-27 mleczarnia wraz z działką ul Norwida 4 Starogard Starogard starogardzki 


Gdański 

Gdański 

861 745 Wojewódzki Konserwator 1977-04-25 zespół pałacowo-parkowy (pałac,park, spichlerz-chlewnia, 

Sucumin Sucumin Starogard starogardzki 


gorzelnia, dwie stajnie; dom zarządcy) 

Gdański 

1185 1014 Wojewódzki Konserwator 1987-10-20 kościół parafialny p.w.Św.Jana Chrzciciela Sumin Sumin Starogard starogardzki 


Gdański 

740 619 Wojewódzki Konserwator 1972-12-21 zespół dworsko-parkowy/dwór,park/ Szpęgawsk Szpęgawsk Starogard starogardzki 


Gdański 

1296 1073 Wojewódzki Konserwator 1989-12-28 zespół dworsko-parkowy (dwór,park) Cierzpice Cierzpice Gniew tczewski 


114 84 Wojewódzki Konserwator 1959-07-30 układ urbanistyczny Starego Miasta Gniewu z terenem zamkowym Gniew Gniew Gniew tczewski 


144 42 Wojewódzki Konserwator 1960-01-18 kamienica ul Plac Grunwaldzki 36 Gniew Gniew tczewski 


327 249 Wojewódzki Konserwator 1962-09-11 kościół parafialny p.w. Św. Mikołaja ul Ks.Kursikowskiego 1 Gniew Gniew tczewski 


506 340 Wojewódzki Konserwator 1971-02-20 zespół obwarowań miejskich ul Dolny Podmur i Górny Podmur Gniew Gniew tczewski 


507 341 Wojewódzki Konserwator 1971-02-20 kamienica pl Plac Grunwaldzki 8 Gniew Gniew tczewski 








511 345 Wojewódzki Konserwator 1971-02-20 ratusz pl Plac Grunwaldzki 1 Gniew Gniew tczewski 




1972-08-24 ruina kamienicy pl Plac Grunwaldzki 7 Gniew Gniew tczewski

117 

nr rejestru 

zabytków 

województwa 

pomorskiego 

nr 

dawnego 

rejestru 

zabytków 













































data wpisu 

do rejestru 

zabytków 


1972-08-24 kamienica pl Plac Grunwaldzki 10 Gniew Gniew tczewski 




















1972-08-24 kamienica pl Plac Grunwaldzki 44 Gniew Gniew tczewski

118 

nr rejestru 

zabytków 

województwa 

pomorskiego 

nr 

dawnego 

rejestru 

zabytków 































11 181 Konserwator Poznański i 

Pomorski 











data wpisu 

do rejestru 

zabytków 


1972-08-24 dom ul Sambora 4 Gniew Gniew tczewski 






1986-06-10 spichlerz ul Lotnicza 12 Gniew Gniew tczewski 

1986-06-10 spichlerz ul Lotnicza 13 Gniew Gniew tczewski 


1973-10-27 dwór -tzw. Nowy Nicponia 55 Nicponia Gniew tczewski 

1973-10-27 zespół dworsko-parkowy ( dwór,park) ul Jakuba Hutten-Czapskiego 49 Opalenie Gniew tczewski 

1973-10-27 kościół parafialny p.w.Św.Apostołów Piotra i Pawła ul Kościelna 1 Opalenie Gniew tczewski 

1962-09-11 kościół parafialny p.w. Narodzenia NMP Piaseczno Piaseczno Gniew tczewski 

1977-04-25 wiatrak Piaseczno Piaseczno Gniew tczewski 

1936-07-13 zespół kościoła parafialnego p.w. Św.Jana Chrzciciela z 

plebanią,organistówką, budynkiem gospodarczym wraz z murem i 

terenem przykościelnym 

Pieniążkowo Pieniążkowo Gniew tczewski 

1974-11-17 kościół parafialny p.w.Św.Michała Archanioła Tymawa 39 Tymawa Gniew tczewski 

1974-11-17 kościół parafialny p.w.Św.Jana Chrzciciela Wielkie Walichnowy 32 Wielkie 

Gniew tczewski 

Walichnowy 

1990-12-29 zespół dworsko-parkowy(dwór-ob.sanatorium;park) Wielkie Wyręby Wielkie Wyręby Gniew tczewski 

1989-11-24 zespół parkowo-folwarczny ( park, budynek gospodarczy ;relikty 

budynków gospodarczych) 

1987-05-25 zespół kościoła p.w.Św.Jakuba Starszego Apostoła wraz z 

cmentarzem przykościelnym i kostnicą 

Bielsk Bielsk Morzeszczyn tczewski 

Dzierżążno Dzierżążno Morzeszczyn tczewski

119 

nr rejestru 

zabytków 

województwa 

pomorskiego 

nr 

dawnego 

rejestru 

zabytków 



1790 Wojewódzki Konserwator 
































data wpisu 

do rejestru 

zabytków 


2007-03-02 kościół parafialny p.w. św.Mikołaja wraz z cmentarzem w obrębie 

działki , kostnicą oraz odcinkami muru wzdłuż granicy zach.,płn (z 

bramą) i fragmentu wsch. 

Królów Las Królów Las Morzeszczyn tczewski 

1977-04-25 dwór Lipia Góra Lipia Góra Morzeszczyn tczewski 

1990-04-24 kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia NMP wraz z cmentarzem Nowa Cerkiew Nowa Cerkiew Morzeszczyn tczewski 

1974-11-17 kościół parafialny p.w.Św.Marcina i Małgorzaty Lignowy Szlacheckie ( d. 

Lignowy) 

Lignowy 

Szlacheckie 

Pelplin tczewski 

2004-12-14 cmentarz menonicki i ewangelicki wraz z murem, starodrzewem, Międzyłęż Międzyłęż Pelplin tczewski 

nagrobkiem z 1807 r. oraz pozostałościami układu grobów 

1978-04-09 układ urbanistyczno-krajobrazowy miasta Pelplina Pelplin Pelplin Pelplin tczewski 

1983-12-30 zespół kościoła filialnego p.w. Bożego Ciała wraz ze szpitalem i 

cmentarzem z ogrodzeniem 

pl Plac Mariacki 3 Pelplin Pelplin tczewski 

1984-07-11 zespół klasztoru cystersów ( Bazylika Katedralna p.w. 

ul Mestwina 4, Pl.Mariacki 7, 

Pelplin Pelplin tczewski 

Wniebowzięcia NMP; klasztor ; kaplica p.w.św. Barbary; Wyższe Cystersów 1 i 4 

Seminarium Duchowne : / budynek główny, kuchnia, skrzydło 

zachodnie / ; Collegium Marianum; wieża ustępowa; budynek 

bramny; mały młyn ;stajnia przy młynie) 

2004-09-21 zespół kanonii i sufraganii w Pelplinie położonych przy:1- ul. ul Kanonicka, Przystań 

1, Pelplin Pelplin tczewski 

Kanonickiej nr 1,2,3,4, i 5 ; 2-ul.Przystań Sobieskiego nr 1; 3-Placu Sobieskiego Pl.Mariacki 2, 

Mariackim nr 5 i 6 ; 4-Placu Mariackim nr 1 i 2 łącznie z budynkami 

3, 

gospodarczymi i terenami ogrodowymi oraz terenem ul. 

4, 

Kanonickiej w granicach oznaczonych na zał. graf. 

5 

2007-06-27 kamienica-siedziba wydawnictwa "Pielgrzym" pl Plac Grunwaldzki 9 Pelplin Pelplin tczewski 

2007-08-07 kamienica wraz z terenem , na którym jest posadowiona ul Mickiewicza 2a Pelplin Pelplin tczewski 

2007-10-22 kamienica wraz z dwiema oficynami i terenem, na którym jest ul Mickiewicza 2b Pelplin Pelplin tczewski 

posadowiona 

2007-12-18 willa wraz z działką ul Mickiewicza 32 Pelplin Pelplin tczewski 

2007-01-10 1.kościół parafialny p.w.Św.Bartłomieja wraz z otaczającym go 

cmentarzem przykościelnym i zachowanym starodrzewem, kaplicą 

grobową rodziny Maniów oraz murem cmentarnym z bramą; 

2.plebania ; 3.organistówka -ob.kaplica przedpogrzebowa; 

4.otoczenie w/w zabytków wraz ze znajdującym się na nim 

starodrzewem 

Rajkowy 56, 

66 i 

67 

Rajkowy Pelplin tczewski 

1974-11-17 wieża kościoła -relikt barokowego kościoła z 1761 r. Rudno Rudno Pelplin tczewski 

1971-02-20 kościół parafialny p.w.Niepokalanego Poczęcia NMP Wielki Garc Wielki Garc Pelplin tczewski

120 

nr rejestru 

zabytków 

województwa 

pomorskiego 

nr 

dawnego 

rejestru 

zabytków 













































data wpisu 

do rejestru 

zabytków 


1987-04-30 zespół dworsko-parkowy (dwór;park) Gorzędziej Gorzędziej Subkowy tczewski 

1988-02-15 kościół parafialny p.w.Św.Wojciecha wraz z cmentarzem 

Gorzędziej Gorzędziej Subkowy tczewski 

przykościelnym 

1987-03-03 zespół dworsko-parkowy (dwór ;kuźnia;gołębnik;park ) Mały Garc Mały Garc Subkowy tczewski 

1987-03-03 zespół dworsko-parkowy(dwór ;kuźnia, spichlerz;park) Radostowo Radostowo Subkowy tczewski 

1984-12-21 zespół dworsko-parkowy /dwór;dom mieszkalny;stodoła;2 budynki 

bramne;park/ 

Rybaki Rybaki Subkowy tczewski 

1962-09-10 kościół parafialny p.w. Św.Stanisława Biskupa Męczennika z ul Kościelna Subkowy Subkowy tczewski 

cmentarzem, murem cmentarnym i kaplicą 

1974-11-17 dwór ul Zamkowa 2 ( d. Subkowy 89) Subkowy Subkowy tczewski 

1987-05-28 zespół dworsko-parkowy (dwór; dwa budynki gospodarcze;park) Subkowy 12 

0 

Subkowy Subkowy tczewski 

1988-02-15 zespół dworsko-parkowy z folwarkiem (dwór, budynek 

ul Cicha ( d. Subkowy 88) 8 Subkowy Subkowy tczewski 

gospodarczy przy dworze, budynek gospodarczy ze 

spichlerzykiem, park) 

2003-02-18 kościół filialny p.w. Św. Mikołaja wraz z otaczającym go terenem Dalwin 37 Dalwin Tczew tczewski 

d.cmentarza przykościelnego i grobowcem fundatorów kościoła 

1959-12-04 zespół zamkowy Plac Zamkowy Gniew Tczew tczewski 

1972-05-30 kościół parafialny p.w. Trójcy Św. Lubiszewo Lubiszewo Tczew tczewski 

1986-06-21 zagroda ( dom,stodoła, obora) Lubiszewo 8 Lubiszewo Tczew tczewski 

1988-02-15 zespół dworsko-parkowy (dwór, park) Łukocin Łukocin Tczew tczewski 

1960-01-18 kościół parafialny p.w. Macierzyństwa NMP z plebanią ul Pamięci Narodowej 23 Miłobądz Tczew tczewski 

1987-11-27 zespół dworsko-parkowy ( dwór, park) Stanisławie Stanisławie Tczew tczewski 

1990-04-24 zespół kościoła parafialnego p.w.Św. Andrzeja Boboli wraz z 

Swarożyn Swarożyn Tczew tczewski 

plebanią 

1959-07-12 park podworski Szczerbięcin Szczerbięcin Tczew tczewski 

1959-07-16 układ urbanistyczny Starego Miasta Tczewa Tczew Tczew Tczew tczewski 

1960-01-18 wiatrak ul Wojska Polskiego 18 

B 

Tczew Tczew tczewski 

1972-01-04 kościół parafialny p.w. Podwyższenia Krzyża Św. ul Kardynała Wyszyńskiego ( d.1 6 Tczew Tczew tczewski 

Maja 32)

121 

nr rejestru 

zabytków 

województwa 

pomorskiego 

nr 

dawnego 

rejestru 

zabytków 



























data wpisu 

do rejestru 

zabytków 


1972-01-04 zespół klasztoru dominikańskiego / kościół filialny p.w. 

pl Plac Św. Grzegorza ( d. 1 Tczew Tczew tczewski 

Św.Stanisława Kostki, klasztor/ 

Plac Komuny Paryskiej) 

1972-01-04 zespół obwarowań miejskich-fragmenty murów i baszty przy ul Podmurna Tczew Tczew tczewski 

ul.Podmurnej 

1972-01-04 dom ul Mickiewicza 17 Tczew Tczew tczewski 

1986-08-26 browar ul Zamkowa 2/3 Tczew Tczew tczewski 

1994-10-18 cmentarz żołnierzy austriackich wraz z obeliskiem i zielenią oraz Suchostrzygi Tczew Tczew tczewski 

szpalerem brzóz 

1995-07-04 dom Wojska Polskiego 15 Tczew Tczew tczewski 

1995-07-04 kamienica Wojska Polskiego 27 Tczew Tczew tczewski 

1995-07-11 willa Obrońców Westerplatte 10 Tczew Tczew tczewski 

1997-09-29 zespół Fabryki Wyrobów Metalowych- / budynek biurowoprodukcyjny 

, budynek produkcyjny; kotłownia; magazyn /- 

ob.siedziba Muzeum Wisły 

ul 30 Stycznia 4 Tczew Tczew tczewski 

2000-03-21 most drogowy- trzy środkowe przęsła (4,5,6) wraz z filarami (3,4,5) Tczew-Lisewo Tczew Tczew tczewski 

mostu drogowego w Tczewie-Lisewie 

1987-11-11 zespół dworsko-parkowy z kościołem parafialnym p.w. Matki 

Turze Turze Tczew tczewski 

Boskiej Nieustającej Pomocy (dwór, kościół, park) 

1997-02-17 zespół dworsko-parkowy /dwór,park/ Zajączkowo Tczewskie Zajączkowo Tczew tczewski 

Tczewskie

122 

nr rejestru 

zabytków 

województwa 

kujawskopomorskiego 

Dec. 



IE 2391 Wojewódzki Konserwator 

Zabytków w Bydgoszczy 



IE 2392 Wojewódzki Konserwator 


KOK 5/50 Wojewódzki Konserwator 






119/A Wojewódzki Konserwator 


A/323/1 Wojewódzki Konserwator 


data wpisu 

do rejestru 

zabytków 


1930 kościół św. Mateusza Nowe Nowe świecki 

1957 Zamek Nowe Nowe świecki 

1930 kościół franciszkanów Nowe Nowe świecki 

1936 kaplica św. Jerzego Nowe Nowe świecki 

1957 stare miasto Nowe Nowe świecki 

1960 mury obronne Nowe Nowe świecki 

1983 wiatrak „holender” Nowe Nowe świecki 

1992 cmentarz św. Mateusza Nowe Nowe świecki

123 

5.2. Stanowiska archeologiczne 

Na terenach będących w zarządzie Nadleśnictwa znajdują się następujące obiekty 

archeologiczne wpisane do rejestru. 


oddz. 2g - cmentarzysko płaskie z wczesnej epoki żelaza, 

oddz. 8j - cmentarzysko z wczesnej epoki żelaza, 

oddz. 44o - cmentarzysko płaskie z okresu wpływów rzymskich Dec.nr 242/Archeol. 

z 07.12. 1972 r., 

oddz. 61a - cmentarzysko grobów skrzynkowych z wczesnej epoki żelaza, 

oddz. 93d/94c - cmentarzysko kurhanowe; chronologia nieokreślona Dec. 280/Archeol. 

z 30.03.1977 r., 

oddz. 105l - punkt osadnictwa z okresu wczesnośredniowiecznego, 

oddz. 112Aa - cmentarzysko płaskie z wczesnej epoki żelaza, 


oddz. 2Ag - punkt osadnictwa z młodszej epoki kamiennej, 

oddz. 43i/36c,d - grodzisko z okresu wczesnośredniowiecznego Dec. nr 20/Archeol. 

z 03.09.1962 r., 

oddz. 46d - osada otwarta z okresu wczesnośredniowiecznego, 

oddz. 107l,m - punkt osadnictwa (cmentarzysko) z wczesnej epoki żelaza, 

oddz. 115r - grodzisko (osada) z okresu wczesnośredniowiecznego Dec. nr 31/Archeol. 

z 05.12.1968 r., 

oddz. 116w - osada otwarta; obiekt wielokulturowy, 

oddz. 126a - osada otwarta; obiekt wielokulturowy, 

oddz. 133d - osada otwarta; obiekt wielokulturowy, 

oddz. 139a - osada otwarta; obiekt wielokulturowy, 

oddz. 143r - otwarta, z okresu wczesnośredniowiecznego i średniowiecznego, 

oddz. 157i,h - grodzisko i osada przygrodowa z okresu wczesnośredniowiecznego Dec. 

nr.11/Archeol. z 5.12.1970 r., Dec. nr 24/Archeol. z 6.12.1972 r., Dec. nr 

307/Archeol. z 6.12.1976 r., 

oddz. 158j,k,l - osady otwarte wielokulturowe, 

oddz. 168i - punkt osadnictwa z okresu wczesnej epoki żelaza, 

oddz. 192a - punkt osadnictwa, z młodszej epoki kamiennej, 

oddz. 199g w sąsiedztwie - cmentarzysko grobów skrzynkowych, z wczesnej epoki 

żelaza. 


oddz. 1p - grodzisko z okresu wczesnego średniowiecza Dec. nr 27/Archeol. 

z 26.11.1963 r., 

oddz. 29f,g - grodzisko okresu wczesnego średniowiecza Dec. nr 57/Archeol. 

z 29.11.1969 r., 

oddz 90 A - punkt osadnictwa;obiekt wielkokulturowy, 

oddz. 95a, 90h - cmentarzysko grobów skrzynkowych, z wczesnej epoki żelaza, 

oddz. 95g - punkt osadnictwa pradziejowego; obiekt wielokulturowy, 

oddz. 150a - grodzisko i osada przygrodowa z wczesnego średniowiecza i neolitu Dec. nr 

26/Archeol. z 26.11.1968r., Dec. nr 173/Archeol. z 22.11.1971r., 

oddz. 163g - grodzisko z okresu wczesnośredniowiecznego Dec. nr 25/Archeol. 

z 25.11.1968r.,

124 

Większość z wymienionych obiektów nie posiada decyzji o wpisaniu do rejestru 

zabytków. Są to obiekty płaskie, nie wyróżniające się w krajobrazie. Tereny na których 

występują mogą być przeznaczone na różne formy użytkowania, ale po uprzednim zbadaniu 

przez archeologów. Lokalizację zabytków archeologicznych przeniesiono z mapy 1:25000 

opracowanej przez Muzeum Archeologiczne w Gdańsku. W wyszczególnionych 

wyłączeniach występują one na mniejszej bądź większej ich części, nielicznie tylko obejmują 

całe ich powierzchnie. 

5.3. Parki wiejskie 

W oddziale 72 i 250 obrębu Pelplin znajdują się parki, z których pierwszy jest 

w spisie parków zabytkowych województwa (jeszcze nie wpisany do rejestru zabytków). 

Występują w nich następujące gatunki: dąb, lipa, brzoza, grab, jesion, świerk, sosna, 

kasztanowiec, klon w wieku 60 – 95 lat, z pomnikami przyrody: lipą 180 lat uszkodzoną 

przez wiatr i dębem 400 lat. Założenie tych parków wiąże się z osadzonymi tu ongiś 

zabudowaniami dworskimi stanowiącymi obecnie siedzibę leśnictwa i pracowników 

administracji. 

Parki wiejskie wpisane do rejestru zabytków: 

Gmina Gniew 

wieś Cierzpice - 2.00 ha - pocz. XX w. - dzierżawa AWRSP 

wieś Opalenie - 3,10 ha - XVIII/XIX w. - Bałtycki Uniw. Ludowy 

wieś Wielkie Wyręby - 6,10 ha - 2 poł. XIX w. - Sanatorium 

Gmina Lubichowo 

wieś Szteklin - 0.85 ha - XIX w. - prywatny 

Gmina Morzeszczyn 

wieś Bielsk - 10,70 ha - XIX w. - prywatny 

wieś Lipia Góra - 1,20 ha - XIX w. - prywatny 

Gmina Skarszewy 

wieś Bączek - 2,70 ha - XIX w. - prywatny 

wieś Bolesławowo - 6,50 ha - XIX w. - Zespół Szkół 

wieś Zapowiednik - pocz. XX w. - „Monar” 

Gmina Stara Kiszewa 

wieś Czerniki - 3,50 ha - XIX w. - prywatny 

Gmina Starogard Gdański 

wieś Mysinek - 3,60 ha - XIX w. - prywatny 

wieś Nowa Wieś Rrzeczna - 4,30 ha - XIX w. - dzierżawa AWRSP 

wieś Owidz - 2,70 ha - XVIII/XIX w. - Szkoła Rolnicza 

wieś Rokocin - 4,20 ha - XIX w. - Państw. Dom Pomocy Społ. 

wieś Szpęgawsk - 19,60 ha - XIX w. - Państw. Dom Pomocy Społ. 

wieś Sucumin - 3,00 ha - XIX w. - Zakłady Mięsne Gdańsk 

Gmina Subkowy 

wieś Gorzędziej - 4,00 ha - XIX w. - dzierżawa AWRSP 

wieś Mały Garc - 5,60 ha - XIX w. - prywatny 

wieś Radostowo - 8,20 ha - XIX w. - prywatny 

wieś Rybaki - 2,80 ha - XIX w. - prywatny 

wieś Subkowy nr 88 - 3,00 ha - XIX w. - Gmina 

wieś Subkowy nr 89 - 2,30 ha - XIX w. - Szkoła 

wieś Subkowy nr 120 - 2,60 ha - XIXw. - prywatny 

Gmina Tczew 

wieś Łukocin - 6,60 ha - XIX w. - Rol. Spółdz. Prod. Usług. 

wieś Stanisławie - 5,80 ha - XVIII/XIX w. - Państw. Dom Opieki Społ.

125 

wieś Szczerbięcin - 4,60 ha - XVIII/XIX w. - prywatny 

wieś Turze - 6,30 ha – XIX w. - Szkoła 

wieś Zajączkowo - 3,50 ha - k. XVIII w. - Wspólnota mieszk. 

Wspomnieć należy o parkach w Pelplinie (8,30ha) i Starogardzie Gdańskim (przy 

Szpitalu w Kocborowie oraz przy Państwowym Stadzie Ogierów) 

Zabytkowe parki wiejskie nie wpisane do rejestru zabytków 

Gmina Liniewo 

wieś Garczyn - 3,00 ha - poł. XIX w. - Zakład Rolny Orle 

wieś Stary Wiec - 1,30 ha - poł. XIX w. - PGR Głodowo 

Gmina Morzeszczyn 

wieś Borkowo - 8,10 ha – XVIII w. - KPGR Kociewie 

wieś Nowa Cerkiew - Hasowie - 1,50 ha - 2 poł. XIX w. - Urząd Gminy 

Gmina Pelplin 

wieś Józefowo - 5,00 ha - pocz. XX w. - RSP Rajkowy 

wieś Ornasowo - 1,60 ha - pocz. XX w. - UNIMOR Gdańsk 

wieś Ropuchy - 10,00 ha - XIX w. - Nadleśnictwo Starogard 

wieś Wola Pelplińska - 3,00 ha - XIX w. - Urząd Miasta i Gminy 

Gmina Skarszewy 

wieś Mirowo - 5,20 ha – XIX w. - Szkoła 

Gmina Smętowo Graniczne 

wieś Smętówko - 3,50 ha - XIX w. - Urząd Gminy 

Gmina Starogard Gdański 

wieś Jabłowo - 10,50 ha - XIX w. - AWRSP dzierżawa 

wieś Klonówka - 7,80 ha - XIX w. - AWRSP dzierżawa 

wieś Krąg - 3,00 ha - XVIII,XX w. - Szkoła Podstaw. 

wieś Sumin - 3,60 ha - XIX w. - Szkoła Podstaw. 

Gmina Tczew 

wieś Boroszewko - 4,30 ha - poł. XIX w. - Zakład Rolny Małżewko 

wieś Gniszewo - 3,40 ha - XVIII/XIX w. - Szkoła Zbiorcza 

wieś Małżewko - 1,80 ha - XIX w. - AWRSP 

wieś Mieścin - 3,50 ha - poł.XIX w. - AWRSP 

wieś Swarożyn - 1,50 ha - XIX w - AWRSP 

wieś Waćmierek - 5,60 ha - XIX/XX w. - AWRSP 

Na terenie Obrębu Pelplin, w oddz. 250 (siedziba dawnego Nadleśnictwa Dębowo) 

znajduje się niewielki park założony na początku XX w., natomiast wyszczególniony w tym 

wykazie to park w oddz.72. 

Przedstawione zabytki oraz parki przyjęto z zasobów Państwowej Służby Ochrony 

Zabytków – Oddział Wojewódzki w Gdańsku.

126 

5.4. Miejsca pamięci 

Na terenach będących w zarządzie Nadleśnictwa jest tych miejsc dość dużo i wiążą 

się one w zasadzie z wydarzeniami II wojny światowej. Są to pomniki i groby upamiętniające 

ofiary, jakie poniosła ludność miejscowa, a także innych narodowości w latach 1939 – 1945. 

A oto ich lokalizacja: 


oddz. 15c, d - Groby masowe z czasów ostatniej wojny 

oddz. 47b - Grób masowy z czasów ostatniej wojny z pomnikiem 

oddz. 58g 

oddz. 190c 


oddz. 115o 

- Grób masowy z czasów ostatniej wojny z pomnikiem 

- Grób posła na Sejm II RP Piotra Szturmowskiego zamordowanego 

14.09.1939 

- Obelisk upamiętniający pomordowanych w 1941 – 1942 jeńców radzieckich 

– około 200 osób 

oddz. 250k - Pomnik upamiętniający zamordowanych w lesie Szpęgawskim leśników – 

Nadleśniczego Czechowskiego i sekretarza Kijka. 


oddz. 22c - Kamień z napisem POLEGŁYM CZEŚĆ 1945 r. Zginęli w wypadku 

wjeżdżając na minę. 

oddz. 125a - Grób masowy 39 z okresu ostatnej wojny 

oddz. 125h (obok) - na obcym gruncie tablica ku upamiętnieniu zamordowanych 10 osób 

oddz. 138a - 32 groby masowe z czasów ostatniej wojny 

oddz. 171w - Groby masowe 34 – 37 z czasów ostatniej wojny 

oddz. 172n - Grób masowy 33 z czasów ostatniej wojny 

oddz. 185b - Grób masowy 38 z czasów ostatniej wojny 

oddz. 245b - Grób masowy 49 z czasów ostatniej wojny 

Rysunek 33. Grób posła na Sejm II RP Piotra Szturmowskiego (l-ctwo Orle oddz. 190c)

127 

Nie wiadomo dokładnie ile istnień ludzkich kryją w sobie wymienione groby 

masowe. W lesie Szpęgawskim określa się liczbę 5 – 7 tysięcy (J. Milewski – Przewodnik 

z 1984 r.), w lesie pod Skarszewami nie ustalono. Wymieniony wyżej autor podaje, że ze 

Skarszew i okolic wymordowano łącznie 1800 – 2000 osób. W roku 1944 (jesienią), usiłując 

zatrzeć ślady zbrodni, spalono zwłoki z 31 grobów w lasach Szpęgawskich. Po wojnie groby 

uporządkowano, a w 1954 r. postawiono pomnik ku czci ofiar ludobójstwa. 

Inne wydarzenia, odleglejsze w czasie, które miały dla tych terenów ogromne 

znaczenie (wojny z Krzyżakami, szwedzkie, napoleońskie, I wojna światowa, pożary, zarazy) 

przesunęły się na plan dalszy i gdyby nie zostały opisane uległyby zapomnieniu. 

Przypomnieć tu można konflikt o zachowanie przywilejów między Gdańskiem a Stefanem 

Batorym, który zakończył się bitwą stoczoną 17 kwietnia 1577 r. nad jeziorem Lubiszewskim 

pod Tczewem (dzisiejsze jezioro Rokitki). Gdańszczanie ponieśli zupełną klęskę 

pozostawiając na polu walki kilka tysięcy zabitych. Podczas działań wojennych przyjęte jest 

grzebanie zmarłych w mogiłach zbiorowych, ale jest na tym terenie zbiorowa mogiła nieco 

inna, bowiem w czasie wojen szwedzkich w jednym ze starć 20 stycznia 1657 r. wojska 

Stefana Czarnieckiego zepchnęły jazdę szwedzką na jezioro Godziszewskie, w którym 

wskutek załamania lodu utonęło 1800 wojowników. 

Spotyka się także na terenach leśnych miejsca pamięci związane z tragicznymi 

wydarzeniami dotyczącymi pojedynczych osób, a także niekiedy upamiętniające dawnych 

właścicieli, którzy odeszli śmiercią naturalną. Znajdują się one w następujących 

pododdziałach: 


oddz. 15m - Pomnik upamiętniający zamordowanego taksówkarza Czesława 

Kołądkiewicza, 

oddz. 134a - Grób nieznanego żołnierza z czasów ostatniej wojny, 

oddz. 184b - Grób zamordowanych żydówek z czasów ostatniej wojny; 


oddz. 7c - Grób nieznanego żołnierza z czasów ostatniej wojny, 

oddz. 182j - Kapliczka tzw.”Bożamęka”, symbol wiary i polskości tych ziem – często na 

tych terenach spotykane, 

oddz. 285b - Pomnik murowany poświęcony pamięci zasłużonego dla sprawy regulacji 

Wisły – Gotlieb Schmid 1800 – 1880; 


oddz. 192b - Grób nieznanej osoby z czasów ostatniej wojny, 

oddz. 250p - Głaz pamiątkowy – August Grams – 1859 – 1926. 

W lasach Nadleśnictwa znajdują się nieczynne od lat cmentarze, przeważnie 

zapomniane, zarośnięte, często zniszczone: w obrębie Mestwinowo oddz.3b (0,20 ha), 201l 

(w rezerwacie); w obrębie Pelplin oddz. 5f (ślady trzech grobów), 115o, 115p (0,16 ha), 

119c, 119g, 143f, 159c, 193f; w obrębie Starogard oddz. 135m (0,84 ha), 212d, 243g (0,23 

ha), 262dx (0,17 ha).

128 

6. ZAGROŻENIA I PRZEKSZTAŁCENIA ŚRODOWISKA 

PRZYRODNICZEGO 

Zespół czynników biotycznych i abiotycznych ujemnie oddziaływuje na lasy 

Nadleśnictwa Starogard. Za najważniejsze zagrożenie lasów uznać należy ujemne 

oddziaływanie emisji przemysłowych, obniżenie poziomu wód gruntowych, szkody 

powodowane przez czynniki atmosferyczne, rozwój szkodliwych owadów leśnych i chorób 

grzybowych drzew. 

Celem działań winno być zminimalizowanie lub wyeliminowanie przyczyn zagrożeń. 

6.1. Formy przekształcenia ekosystemów leśnych 

6.1.1. Borowacenie 

Jest to forma degradacji siedliska. Określa się je dla borów mieszanych, lasów 

mieszanych i lasów. Wyróżnia się następujące stopnie borowacenia: 

słabe – jeżeli udział sosny lub świerka w składzie gatunkowym drzewostanu wynosi: 

o ponad 80 % na siedliskach borów mieszanych, 

o 50 – 80 % na siedliskach lasów mieszanych, 

o 10 – 30 % na siedliskach lasowych; 

średnie – jeżeli udział sosny lub świerka wynosi: 

o ponad 80 % na siedliskach lasów mieszanych, 

o 30 - 60 % na siedliskach lasowych; 

mocne – jeżeli udział sosny lub świerka w składzie gatunkowym drzewostanu wynosi 

ponad 60 % na siedliskach lasowych. 

Tabela 21. (Wzór nr 22) Zestawienie powierzchni [ha] według form degradacji – borowacenie 

Powierzchnia [ha] 

Obręb, Stopień 

Wiek 

nadleśnictwo borowacenia 

Ogółem 

Ogółem 

80 lat 

[%] 

Obręb brak 544,86 528,05 481,86 1554,77 28,2 

Mestwinowo słabe 677,95 779,66 574,55 2032,16 36,9 

średnie 351,58 500,58 408,87 1261,03 22,9 

mocne 74,52 297,39 287,86 659,77 12,0 

Obręb Pelplin brak 541,11 438,23 256,98 1236,32 15,4 

słabe 650,87 1433,97 787,06 2871,90 35,7 

średnie 390,46 1360,34 1016,95 2767,75 34,4 

mocne 73,29 520,35 584,37 1178,01 14,6 

Obręb Starogard brak 509,52 411,79 174,13 1095,44 17,3 

słabe 739,02 987,38 362,22 2088,62 32,9 

średnie 296,15 964,48 734,22 1994,85 31,4 

mocne 67,92 579,72 520,26 1167,90 18,4 

Nadleśnictwo brak 1595,49 1378,07 912,97 3886,53 19,5 

słabe 2067,84 3201,01 1723,83 6992,68 35,1 

średnie 1038,19 2825,40 2160,04 6023,63 30,3 

mocne 215,73 1397,46 1392,49 3005,68 15,1

129 

W lasach tutejszych borowacenie występuje dość powszechnie i jest następstwem 

stosowanych w przeszłości sposobów zagospodarowania (rębnie zupełne i odnawianie 

gatunkami iglastymi), a także zalesienia gruntów porolnych głównie sosną. Należy jednak 

w tym miejscu oddać sprawiedliwość, bowiem Nadleśnictwo od dłuższego już czasu 

stopniowo przebudowuje drzewostany dostosowując ich składy gatunkowe do 

przewidzianych w typach gospodarczych. 

6.1.2. Monotypizacja 

Monotypizacja polega na ujednoliceniu gatunkowym i wiekowym drzewostanu, 

uproszczeniu struktury warstwowej oraz nieznacznym zubożeniu gatunkowym zbiorowisk. 

Główną przyczyną monotypizacji jest zrębowy sposób zagospodarowania lasu, odnawianego 

sztucznie lub z częściowym wykorzystaniem odnowienia naturalnego. 

W Nadleśnictwie Starogard drzewostany z przejawami monotypizacji to zbiorowiska 

głównie monokultur sosnowych występujące na terenie całego Nadleśnictwa. 

Zestawienia takie wykonuje się dla kompleksów powyżej 200 ha z uwzględnieniem 

grup wiekowych drzewostanów (od 1 – 40 lat, od 41 – 80 lat oraz powyżej 80 lat), oraz 

podziału drzewostanów na: sosnowe + świerkowe i pozostałe. Monotypizację wyróżnia się w 

tym przypadku, gdy drzewostany jednogatunkowe lub jednowiekowe występują w zasadzie 

na zwartych powierzchniach (ok. 100 ha). 

Wyróżniamy: 

monotypizację częściową, gdy: 

o udział drzewostanów jednego gatunku i jednej (20-letniej) klasy wieku wynosi 

50-80% 

o udział jednej klasy wieku drzewostanów różnych gatunków w jednej klasie 

wieku przekracza 80% 

monotypizację pełną, gdy udział drzewostanów jednego gatunku i jednej klasy wieku 

wynosi ponad 80% 

Na terenie Nadleśnictwa brak odpowiadających tym kryteriom fragmentów lasów. 

W obrębie leśnym Starogard istnieją kompleksy, które w poprzednim Programie Ochrony 

Przyrody zostały zakwalifikowane do monotypizacji częściowej. Na podstawie analizy GIS, 

w tej rewizji nie zaliczają się do obszarów objętych monotypizacją. 

6.1.3. Neofityzacja 

Neofityzacja czyli wnikanie lub wprowadzanie gatunków obcego pochodzenia do 

składu gatunkowego drzewostanów jest formą degeneracji, która występuje w Nadleśnictwie 

Starogard na nieznacznej powierzchni. Głównie jako drzewostany z gatunkami obcymi 

w składzie (dąb czerwony, daglezja, akacja, topola). Najwięcej jest takich drzewostanów w 

obrębie Pelplin, potem w obrębie Starogard i Mestwinowo. Spotyka się dość często gatunki 

obcego pochodzenia w drzewostanach w formie niewielkiej domieszki, a także sporadycznie 

w podsadzeniach. Rzadko występują w podszytach. W uzupełnieniu dodać należy, że 

niektóre z nich w tutejszych warunkach odnawiają się np. akacja, czeremcha amerykańska.

130 

6.1.4. Formy aktualnego stanu siedliska 

Ocenę aktualnego stanu siedlisk oparto o opracowania glebowo-siedliskowe 

sporządzone przez Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Gdyni. 

Tabela 22. (Wzór nr 21) Zestawienie powierzchni [ha] według grup typów siedliskowych lasu, stanu 

siedliska i grup wiekowych 

Powierzchnia/ miąższość 

Obręb, nadleśnictwo Grupa siedlisk Forma stanu siedliska 

Wiek 

Ogółem 

Ogółem 

80 lat 

[%] 

1 2 3 4 5 6 7 8 

Obręb Mestwinowo bory naturalne 10,97 18,41 29,38 0,5 

1641 2897 4538 0,3 

zniekształcone 4,63 3,00 7,63 0,1 

809 934 1743 0,1 

zdegradowane 

silnie zdegradowane 

bory naturalne 203,69 208,24 405,86 817,79 14,8 

mieszane 26629 61198 128242 216069 14,4 

zniekształcone 90,57 121,78 17,77 230,12 4,2 

16344 37419 5041 58804 3,9 

zdegradowane 


lasy mieszane naturalne 174,18 126,93 275,94 577,05 10,5 

16735 40696 95618 153049 10,2 


69803 182718 37829 290350 19,4 

zdegradowane 0,74 0,74 

152 152 


lasy naturalne 274,43 376,72 623,30 1274,45 23,1 

27598 111894 218849 358341 23,9 


53247 204858 133873 391978 26,2 

zdegradowane 


ogółem naturalne 702,73 788,53 1307,20 2798,46 50,8 

76654 232575 443514 752743 50,3 


140207 427336 176743 744285 49,7 


152 152 


Obręb Pelplin bory naturalne 0,53 0,53 

zniekształcone 7,42 7,42 0,1 

1249 1249 0,1 

zdegradowane 



mieszane 14259 53573 73429 141260 5,7 


16767 70405 7432 94604 3,8 


106 106 



40249 297844 477518 815611 33,2 


76787 385751 47784 510322 20,7

131 



Wiek 

Ogółem 

Ogółem 

80 lat 

[%] 

1 2 3 4 5 6 7 8 

zdegradowane 



41495 123803 203437 368735 15,0 


45195 234836 201711 481742 19,6 

zdegradowane 



106374 504479 760369 1371221 55,7 


140186 691516 256927 1088630 44,3 


106 106 


Obręb Starogard bory naturalne 4,05 14,24 1,24 19,53 0,3 

479 2896 372 3748 0,2 

zniekształcone 

zdegradowane 



mieszane 7394 54971 46260 108625 5,8 


20010 77895 2669 100575 5,3 

zdegradowane 



46627 196505 221964 465097 24,6 


64163 306890 14040 385093 20,4 

zdegradowane 



26369 64575 168051 258995 13,7 


39517 271164 202444 513124 27,2 


48 48 

silnie zdegradowane 0,32 0,32 


87944 350469 450947 889361 47,1 


124457 655948 219153 999558 52,9 


48 48 


Nadleśnictwo bory naturalne 15,55 32,65 1,24 49,44 0,2 

Starogard 2120 5793 372 8285 0,1 


2058 934 0 2992 0,1 

zdegradowane 

silnie zdegradowane

132 



Wiek 

Ogółem 

Ogółem 

80 lat 

[%] 

1 2 3 4 5 6 7 8 


mieszane 48282 169742 247930 465955 8,0 


53121 185719 15142 253983 4,3 


106 106 



103611 535045 795101 1433757 24,5 


210753 875359 99652 1185764 20,3 


152 152 



95463 300272 590337 986071 16,9 


137959 710857 538028 1386844 23,7 


48 48 



270972 1087523 1654830 3013325 51,5 


404850 1774800 652823 2832473 48,5 


305 305 


Zniekształcenie siedlisk borowych (Bśw, BMśw) oznacza obniżenie aktualnego stanu 

siedliska o mniej niż jedną jednostkę taksonomiczną (BMśwz = Bśw/BMśw), natomiast dla 

siedlisk lasowych (LMśw, Lśw) oznacza obniżenie aktualnego stanu siedliska o jedną 

jednostkę taksonomiczną (LMśwz = BMśw). 

Degradacja siedlisk borowych (Bśw, BMśw) oznacza obniżenie aktualnego stanu 

siedliska o jedną jednostkę taksonomiczną, natomiast siedlisk lasowych (LMśw, Lśw) o dwie 

jednostki taksonomiczne. 

Szczegółowe dane o aktualnym stanie siedlisk Nadleśnictwa podane są w tabeli 21, 

z której wynika, że siedliska naturalne w niewielkim stopniu przeważają nad siedliskami 

zniekształconymi. Tylko na obrębie Pelplin przeważają siedliska zniekształcone. Duża 

powierzchnia siedlisk zniekształconych spowodowana jest zaliczeniem wszystkich siedlisk 

porolnych do siedlisk zniekształconych. 

6.1.5. Zgodność składu gatunkowego drzewostanów z siedliskiem 

Jednym z ważniejszych wskaźników wykorzystania zdolności produkcyjnych siedlisk 

leśnych jest ocena zgodności składu gatunkowego drzewostanów z siedliskowym typem lasu. 

Jest to interesujący wskaźnik bogactwa przyrodniczego, a głównie stopnia naturalności 

ekosystemów leśnych. Zgodność składu gatunkowego wszystkich drzewostanów 

nadleśnictwa Starogard z siedliskiem ustalono zgodnie z wytycznymi podanymi w instrukcji 

urządzania lasu.

133 

Tabela 23. (Wzór nr 20) Zestawienie powierzchni [ha] według zgodności składu gatunkowego 

drzewostanów z siedliskiem 

Obręb, 

nadleśnictwo 

Siedliskowy 

typ lasu 

Gospodarczy 

typ 

drzewostanu 

Drzewostany o składzie gatunkowym 

zgodnym częściowo zgodnym niezgodnym obojętnie 

ha % ha % ha % 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 

Obręb Mestwinowo BB SO 5,60 36,7 7,00 45,9 2,66 17,4 

BMB SO 30,94 38,8 48,88 61,2 

ŚW BRZ SO 75,62 42,5 100,05 56,2 2,30 1,3 

BMŚW DB SO 410,26 57,7 292,65 41,2 7,71 1,1 

SO 8,86 100,0 

BMW ŚW SO 10,88 81,4 2,48 18,6 

BŚW SO 21,75 100,0 

LŁ DB 4,39 34,2 8,45 65,8 

JS DB 0,84 100,0 

LMB BRZ OL 4,53 10,9 26,63 64,2 10,32 24,9 

LMŚW BK DB SO 564,57 40,4 740,43 52,9 94,07 6,7 

DB SO BK 2,24 2,0 87,18 77,1 23,62 20,9 

SO BK 5,71 100,0 

LMW SO DB 8,07 31,6 17,45 68,4 

LŚW BK 58,61 97,6 1,43 2,4 

BK DB 119,88 33,1 55,70 15,4 186,12 51,5 

DB BK 713,44 34,4 559,28 27,0 800,22 38,6 

LW DB 5,27 29,1 1,34 7,4 11,52 63,5 

OL OL 73,66 80,4 17,96 19,6 

OLJ OL JS 8,24 85,9 1,35 14,1 

Obręb Pelplin BMB SO 1,46 100,0 

ŚW BRZ SO 3,76 34,1 6,46 58,5 0,82 7,4 

BMŚW DB SO 600,53 74,3 200,53 24,8 7,28 0,9 

BŚW SO 7,42 93,3 0,53 6,7 

LŁ DB 2,93 13,8 0,48 2,3 17,85 84,0 

JS DB 6,26 12,1 8,77 17,0 36,62 70,9 

LMB BRZ OL 3,00 16,8 5,03 28,1 9,88 55,2 

LMŚW BK DB SO 879,80 36,0 1492,63 61,0 74,18 3,0 

DB SO BK 59,70 3,8 1200,50 76,1 317,93 20,1 

LMW SO DB 13,55 52,1 12,44 47,9 

LŚW BK 0,72 100,0 

BK DB 139,65 14,0 251,79 25,3 603,70 60,7 

DB BK 254,93 15,9 518,23 32,4 826,46 51,7 

LW DB 4,40 9,7 8,47 18,8 32,30 71,5 

OL OL 120,13 80,4 10,34 6,9 18,95 12,7 

OLJ OL JS 1,31 2,6 26,25 52,9 22,04 44,4 

Obręb Starogard BB SO 10,05 94,6 0,57 5,4 

BMB SO 10,32 64,0 5,80 36,0 

ŚW BRZ SO 13,64 23,7 41,46 72,2 2,35 4,1 

BMŚW DB SO 576,13 91,4 41,67 6,6 12,77 2,0 

BMW ŚW SO 1,59 35,8 2,25 50,7 0,60 13,5 

BŚW SO 8,91 100,0 

LŁ DB 2,35 100,0 

JS DB 0,94 100,0 

LMB BRZ OL 42,57 47,5 39,91 44,6 7,10 7,9 

LMŚW BK DB SO 764,96 53,5 560,51 39,2 104,05 7,3 

DB BK 1,16 100,0 

DB SO BK 479,53 37,8 737,02 58,1 51,34 4,0 

SO BK 1,37 46,0 1,61 54,0 

LMW SO DB 12,90 22,3 36,18 62,5 8,83 15,2 

LŚW BK 18,08 100,0 

BK DB 122,19 33,2 94,29 25,7 151,12 41,1 

DB BK 217,59 11,5 674,43 35,6 1000,16 52,9 

DB SO BK 12,23 100,0 

LW DB 2,42 4,3 25,16 44,3 29,16 51,4 

OL OL 148,98 77,4 6,14 3,2 37,37 19,4 

OLJ OL JS 5,92 21,8 11,80 43,4 9,46 34,8 

Nadleśnictwo BB SO 5,60 21,6 17,05 65,9 3,23 12,5 

Starogard BMB SO 41,26 42,4 56,14 57,6 

ŚW BRZ SO 93,02 37,7 147,97 60,0 5,47 2,2 

BMŚW DB SO 1586,92 73,8 534,85 24,9 27,76 1,3 

SO 8,86 100,0 

BMW ŚW SO 12,47 70,1 2,25 12,6 3,08 17,3 

BŚW SO 38,08 98,6 0,53 1,4

134 

Obręb, 

nadleśnictwo 

Siedliskowy 

typ lasu 

Gospodarczy 

typ 

drzewostanu 

Drzewostany o składzie gatunkowym 

zgodnym częściowo zgodnym niezgodnym obojętnie 

ha % ha % ha % 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 

LŁ DB 2,93 8,0 4,87 13,4 28,65 78,6 

JS DB 6,26 11,7 9,71 18,2 37,46 70,1 

LMB BRZ OL 50,10 33,6 71,57 48,0 27,30 18,3 

LMŚW BK DB SO 2209,33 41,9 2793,57 53,0 272,30 5,2 

DB BK 1,16 100,0 

DB SO BK 541,47 18,3 2024,70 68,4 392,89 13,3 

SO BK 1,37 15,8 7,32 84,2 

LMW SO DB 12,90 11,8 57,80 52,8 38,72 35,4 

LŚW BK 76,69 97,3 1,43 1,8 0,72 0,9 

BK DB 381,72 22,1 401,78 23,3 940,94 54,6 

DB BK 1185,96 21,3 1751,94 31,5 2626,84 47,2 

DB SO BK 12,23 100,0 

LW DB 12,09 10,1 34,97 29,1 72,98 60,8 

OL OL 342,77 79,1 16,48 3,8 74,28 17,1 

OLJ OL JS 7,23 8,4 46,29 53,6 32,85 38,0 

W Nadleśnictwie Starogard 41,4% powierzchni stanowią drzewostany częściowo 

zgodne z siedliskowym typem lasu, 34,3% – drzewostany zgodne, drzewostany niezgodne 

stanowią 24,3%. 

6.2. Zagrożenia abiotyczne 

Wśród zagrożeń abiotycznych lasów Nadleśnictwa Starogard najważniejszymi 

i najgroźniejszymi są silnie wywalające wiatry, opady śniegów, okiść, przymrozki późne oraz 

anomalia termiczne. W ostatnim czasie znaczenia nabierają powtarzające się lokalnie 

podtopienia i susze, które mają negatywny wpływ na kondycję zdrowotną drzewostanów. 

Znaczne szkody w lasach powstają także w okresie śnieżnych i bardzo mroźnych zim, 

kiedy spada mokry śnieg i spadają temperatury. Oblodzone drzewa nie wytrzymują obciążeń 

i pod wpływem silnych wiatrów łamią gałęzie i korony. Powyższe zjawisko zwane okiścią 

śniegową jest bardzo groźne dla drzewostanów młodszych klas wieku. Częstym zjawiskiem 

po silnych mrozach jest powstawanie pęknięć a następnie tzw. listew mrozowych na pniach 

dębów, buków. 

Na okresy wysokich temperatur powietrza i dłuższych okresów bezdeszczowych 

najsilniej reagują drzewostany świerkowe, bukowe i dębowe. Szczególnie mocno cierpi 

świerk wykazując znaczne osłabienie i zamieranie licznych drzew, dobijanych przez 

szkodniki wtórne. 

W starszych drzewostanach podczas długotrwałych upałów cierpią drzewa bukowe, 

rzadziej świerka wskutek gwałtownego odsłonięcia pni. Zjawiskiem wtórnym są martwice, 

pękanie i odpadanie skóry. 

Duże znaczenie gospodarcze na terenie Nadleśnictwa mają lokalne zakłócenia 

stosunków wodnych. Rocznie odnotowuje się około 100 ha drzewostanów uszkodzonych 

w wyniku podtopień, zalania ale również obniżenia poziomu wody gruntowej i co za sobą 

niesie – suszy. 

Podczas inwentaryzacji urządzeniowej zaewidencjonowano 102,96 ha drzewostanów 

uszkodzonych przez zmianę stosunków wodnych (najwięcej w obrębie Mestwinowo 

60,17 ha), 17,01 ha drzewostanów, których główną przyczyną uszkodzeń są niesprzyjające 

warunki klimatyczne oraz 1,74 ha drzewostanów uszkodzonych przez pożar.

135 

6.3. Zagrożenia biotyczne 

Do zagrożeń biotycznych należą szkody powodowane przez szkodliwe owady leśne, 

zwierzynę łowną, gryzonie oraz patogeniczne grzyby powodujące choroby lub zamieranie 

drzew. Problemy te na bieżąco śledzone są przez służby specjalistyczne Zespołu Ochrony 

Lasu w Gdańsku. 

6.3.1. Owady 

Owady są najliczniejszą gromadą zwierząt zarówno pod względem liczby gatunków, 

jak i liczby osobników. Wśród owadów jest wiele gatunków, które są dla ludzi pożyteczne 

bądź bezpośrednio (miododajne pszczoły, gatunki zapylające kwiaty itp.) bądź też pośrednio 

przyczyniając się do utrzymania biologicznej równowagi w przyrodzie i zapobiegając 

rozmnażaniu się szkodników (drapieżcy, pasożyty). Dość znaczna jest także liczba gatunków 

szkodników owadzich. Są one groźne zwłaszcza wtedy, gdy znajdują sprzyjające warunki 

rozwoju. Znane są liczne gatunki niszczące najróżniejsze materiały w magazynach, budowle, 

uprawy rolne, drzewa owocowe i owoce a także gatunki szkodników drzew leśnych. 

Szkodniki owadzie drzew leśnych są przedmiotem badań i treścią praktycznej 

działalności ochrony lasu, której zadaniem jest utrzymanie drzewostanów w dobrym stanie 

zdrowotnym począwszy od nasienia, poprzez sadzonkę, młodnik aż do wieku rębności. 

Tabela 24. Powierzchnie występowania i zwalczania szkodników owadzich na terenie Nadleśnictwa 

Powierzchnia występowania [ha] 

Gatunki 

Charakterystyka 

w latach 

szkodników drzewostanów 

Powierzchnia zwalczania [ha] 

2004 2005 2006 2007 2008 2009 

1 2 3 4 5 6 7 8 

barczatka 

25,00 

sosnówka 

brudnica mniszka d-stany 50,00 150,00 150,00 125,00 162,00 162,00 

cetyńce d-stany 438,00 657,9 683,73 684,26 718,22 1139,33 

350,00 399,26 295,94 1163,67 

chrabąszczowate uprawy 

0,55 0,75 0,10 0,31 0,44 0,50 

(pędraki) i szkółka 

0,35 0,65 0,10 0,31 0,50 

czerwiec bukowy 

1,00 

i dębowy 

czterooczak św. młodniki 

22,08 14,90 32,85 37,85 46,71 47,47 

i rytownik posp. Św 

10,00 10,00 47,47 

guniak czerwczyk 

2,00 

(owad doskonały) 

hurmak olchowiec 

i rynnice 

d-stany Ol 7,90 16,90 26,98 13,50 9,70 11,20 

6,00 

igłówka sosnówka 20,00 

kornik drukarz d-stany Św 472,56 122,80 176,18 178,66 193,49 205,31 

122,80 176,18 178,66 193,49 205,31 

krobik 

d-stany Md 159,27 116,8 57,65 53,42 46,95 44,50 

modrzewiowiec 

mszyca bukowa 20,20 18,20 16,52 53,75 

osnuja 

gwiaździsta 

piędzik przedzimek 

i inne miernikowce 

przędziorki 

przypłaszczek 

granatek 

d-stany 50,00 

9,00 8,00 

odnowienie 1,00 

natur. Św 

d-stany So 220,91 136,36 354,88 401,12 410,25 349,37 

136,36 354,88 401,12 410,25 349,37

136 

Powierzchnia występowania [ha] 

Gatunki 

Charakterystyka 

w latach 

szkodników drzewostanów 

Powierzchnia zwalczania [ha] 

2004 2005 2006 2007 2008 2009 

1 2 3 4 5 6 7 8 

smolik 

d-stany II 11,20 10,00 98,00 93,00 61,00 56,00 

drągowinowiec i III kl.w. 

90,00 2,50 

smolik znaczony d-stany II 62,96 68,96 66,46 66,46 2,50 

i III kl.w. 

33,23 

strzygonia d-stany 50,00 50,00 125,00 

choinówka 

susówka dębowa 3,14 6,20 5,36 6,40 

szeliniaki uprawy 18,31 5,00 12,79 8,84 3,55 

0,66 3,25 94,19 8,84 

szerszenie 5,00 

szrotówek 

kasztanowcowniaczek 

0,10 0,10 0,10 0,10 0,10 

włochatka 6,00 

zasnuje 

5,00 1,86 

świerkowe 

15,55 

zawodnica 

0,10 

modrzewiowa 

zawodnice 

8,55 7,50 5,00 5,10 3,97 

świerkowe 

zdobniczka sp. 2,90 4,20 2,30 

wzjeżdżka 

rokitnica 

rytownik 

pospolity 

6,00 

2,50 

W wyniku corocznej prognozy prowadzonej na podstawie partii kontrolnych można 

wnioskować, iż na dzień dzisiejszy nie ma zagrożenia ze strony szkodników pierwotnych na 

terenie Nadleśnictwa. Większym problemem są szkody ze strony szkodników wtórnych – 

głównie kornika drukarza. Do szkodników występujących na terenie nadleśnictwa zalicza się 

także kornik zrosłozębny, drukarczyk, rytowniki, cetyniec i przypłaszczek granatek. 

Nadleśnictwo w ramach walki ze szkodnikami prowadzi zabiegi profilaktyczne – 

utrzymywanie właściwego stanu sanitarnego lasu, jak i doraźne działania zapobiegające: 

wyznaczanie drzew trocinowych, wykładanie pułapek oraz korowanie surowca. 

Podczas prac terenowych stwierdzono występowanie szkód spowodowanych przez 

owady na powierzchni 844,87 ha, głównie na obrębie Starogard – 674,38 ha. 

6.3.2. Szkody powodowane przez ssaki 

W lasach Nadleśnictwa największe szkody wyrządza zwierzyna płowa. W trakcie 

prac urządzeniowych zainwentaryzowano drzewostanów uszkodzonych przez zwierzynę – 

635,33 ha. Żeby ograniczyć spałowanie intensyfikowano zabiegi pielęgnacyjne w okresie 

zimy i wiosny w pobliżu ostoi jeleniowatych celem rozszerzenia bazy żerowej. 

Uprawy i gatunki szczególnie zgryzane zabezpieczano poprzez palikowanie, osłonki, 

repelenty oraz grodzenie. W ubiegłym 10-leciu średnio rocznie stosowano paliki i osłonki 

drzewek na powierzchni 17,49 ha. Repelenty stosowano na powierzchni 172,27 ha, 

grodzeniem objęto powierzchnię 57,46 ha (27,47 km ogrodzenia).

137 

Największe szkody czynione są w uprawach, a ich sprawcą jest głównie sarna, przy 

czym rozmiar tych szkód zamyka się na poziomie szkód gospodarczo znośnych. Z racji tego, 

iż w Nadleśnictwie nie osiągnięto docelowych stanów zwierzyny, należy się spodziewać, że 

jej presja na określone powierzchnie będzie rosła, a co za tym idzie szkody w drzewostanach 

mogą być wyższe. 

Ochrona przed szkodami wyrządzanymi przez zwierzynę w uprawach i młodnikach 

polegać powinna na utrzymaniu liczebności zwierzyny odpowiadającej możliwościom 

pokarmowym danego biotypu. Bardzo ważnym zagadnieniem jest zwiększenie bazy żerowej 

poprzez: poletka łowieckie, sprawność łąk śródleśnych, przycinanie preferowanych przez 

zwierzynę krzewów i krzewinek, odśnieżanie runa leśnego (jagodziska, wrzosowiska). 

Uszkodzenia drzewostanów powoduje również bóbr oraz gryzonie. 

6.3.3. Szkody powodowane przez patogeniczne grzyby 

Najistotniejszym problemem w warunkach Nadleśnictwa Starogard jest 

występowanie chorób związanych z grzybami korzeniowymi. Znaczny rozmiar powierzchni 

drzewostanów założonych na gruntach porolnych (5601,10 ha) powoduje, że największe 

znaczenie, jeżeli chodzi o grzyby patogeniczne mają: Heterobasidion annosum oraz grzyby 

z rodzaju Armillaria. Ograniczanie występowania powyższych patogenów odbywa się 

poprzez zabezpieczanie pni szczepem grzybni Phlebia Gigantea. Średniorocznie 

Nadleśnictwo zabezpiecza preparatem PGIBL powierzchnię 331,17 ha. 

W minionym 10-leciu zwalczanie, pojawiających się ognisk chorobowych na 

uprawach wywołanych przez grzyby patogeniczne polegało na mechanicznym usuwaniu 

porażonych drzewek. Łącznie zabieg ten wykonano na powierzchni 84,19 ha głównie 

w leśnictwach Boroszewo, Swarożyn, Szpęgawsk, Semlin, Szczodrowo i Brody. 

Ponadto na nowo zakładanych uprawach ograniczono szkody powodowane przez 

hubę korzeni oraz opieńkową zgniliznę korzeni, poprzez stosowanie odpowiedniego składu 

gatunkowego. 

Kolejnym gatunkiem grzyba patogenicznego, który występuje w drzewostanach 

Nadleśnictwa Starogard jest Endoconartium Pini, powodujący rdzę kory sosny zwyczajnej 

zwaną obwarem. Drzewostany z objawami porażenia występują na powierzchni około 

160 ha. Zwalczanie patogena odbywa się poprzez usuwanie z drzewostanu osobników 

porażonych oraz wprowadzanie domieszek gatunków liściastych. 

Szczegółowe dane o występowaniu chorób grzybowych znajdują się w corocznych 

sprawozdaniach Nadleśnictwa i Zespołu Ochrony Lasu w Gdańsku.

138 

Tabela 25. Powierzchnie zagrożone przez grzyby patogeniczne na terenie Nadleśnictwa 

Nazwa choroby 

lub jej sprawcy 

1 Pasożytnicza 

zgorzel siewek 

2 Osutki sosny 

3 Osutki innych gat. 

iglastych 

4 Rdza na igłach 

i liściach So,Brz 

5 Mączniak dębu 

6 Skrętak sosny 

7 Zamieranie 

pędów sosny 

8 Rdza kory sosny 

9 Opieńka 

zgnilizna korzeni 

10 Huba korzeni 

10 Huba sosny 

11 Holenderska 

choroba wiązów 

12 Zamieranie dębów 

13 Zamieranie buka 

14 Zamieranie brzozy 

15 Zamieranie olszy 

16 Zamieranie 

jesiona 

Powierzchnia występowania [ha] lata 

2004 2005 2006 2007 2008 2009 

0,44 0,52 1,14 1,14 1,10 

31,09 10,00 5,00 3,50 1,35 0,64 

1,55 

1,50 1,00 1,20 1,50 1,04 

319,72 295,99 222,31 267,60 270,77 221,94 

4,00 

17,52 0,08 

174,94 264,43 159,34 233,34 185,46 124,61 

1296,00 1972,50 1801,58 1869,80 1584,98 1391,74 

502,75 211,38 125,38 134,38 132,96 159,66 

60,53 11,00 27,85 33,53 22,53 

2,00 

0,10 

45,66 35,92 29,28 25,76 

64,00 57,66 55,99 54,54 54,65 50,79 

Podczas prac terenowych stwierdzono występowanie szkód spowodowanych przez 

grzyby na powierzchni 1401,11 ha, głównie na obrębie Starogard – 612,16 ha. 

Należy pamiętać, że „szkody” powodowane przez czynniki abiotyczne i biotyczne są 

to „szkody” jedynie w pojęciu gospodarczym. W aspekcie przyrodniczym pojęcie „szkodnik” 

nie istnieje. 

6.4. Zagrożenia antropogeniczne 

Do istotnych bezpośrednich negatywnych skutków oddziaływania ludzi na lasy 

Nadleśnictwa należy: 

powszechne wywożenie do lasu śmieci przez okolicznych mieszkańców. Zmniejszeniu 

ilości śmieci w lesie niestety nie są w stanie zapobiec okresowe sprzątania podejmowane 

przez nadleśnictwo jak i podczas akcji ogólnopolskich inicjowanych przez środowiska 

proekologiczne. 

ogromna penetracja lasów w okresach zbioru jagód, grzybów przez ludność miejscową 

i osoby wypoczywające (oraz przyjezdne z Trójmiasta). Wynikiem tych masowych 

zbiorów jest zniszczenie na wielu hektarach ściółki leśnej, zdeptanie runa, płoszenie 

zwierzyny, a także wiele śmieci, z których najgroźniejsze są wszelkiego rodzaju 

pozostałości plastikowe i szklane; 

nielegalne pozyskanie choinek i stroiszu świerkowego.

139 

6.4.1. Stan, zanieczyszczenie i zagrożenia powierzchni ziemi 

Grunty, na których położone jest Nadleśnictwo Starogard, ze względu na brak dużych 

emitentów związków organicznych (pestycydy, detergenty, retardanty), metali ciężkich 

(ołów, miedź, rtęć, kadm, arsen) i soli (azotany, siarczany, chlorki), nie są w sposób 

szczególny narażone na zanieczyszczenia. Strefa granicy polno-leśnej może być miejscem 

kumulacji w glebie związków pochodzących ze środków ochrony roślin i nawozów. 

Stosowanie gnojowicy może również negatywnie wpływać na ten ekoton. 

Zakwaszenie gleb, będące skutkiem kwaśnych deszczy (mokra depozycja), powoduje 

wymywanie z wierzchnich warstw gleby trudno rozpuszczalnych substancji mineralnych 

łącznie z rozpadem minerałów. Narusza również równowagę składników pokarmowych 

i uruchamia substancje toksyczne. Jest to aktualnie w Polsce zjawisko powszechne, jednak na 

terenie Nadleśnictwa nie przybiera wielkości budzących niepokój. Pewne zagrożenie 

powierzchni ziemi występuje w czasie wykonywania czynności gospodarczych w lesie 

(zakładanie zrębów, ciężki sprzęt). Skutki tego zjawiska, dzięki nadzorowi doświadczonych 

pracowników Nadleśnictwa, są minimalizowane. Częstym problemem nasilającym się 

systematycznie w ostatnich latach jest penetracja lasów przez poszukiwaczy z wykrywaczami 

metali. Rozkopywanie na terenie Nadleśnictwa nie stanowi jednak dotąd istotnego 

zagrożenia. Śladowy wpływ na stan powierzchni ziemi ma erozja. Erozja wodna występuje w 

dolinach większych rzek, a wietrzna na odkrytych powierzchniach w miejscach najuboższych 

siedliskowo. Źródłem zanieczyszczeń mogą być również składowiska odpadów. 

6.4.2. Stan i zanieczyszczenie powietrza 

Większość terenów Nadleśnictwa położonych jest w strefie kwidzyńsko-tczewskiej 

według podziału stosowanego przy ocenie powietrza przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony 

Środowiska w Gdańsku. Obejmuje ona swym zasięgiem powiaty tczewski i starogardzki. 

Według danych pomiarowych za rok 2008 dla tej strefy (na terenie powiatu starogardzkiego 

i tczewskiego istnieje 10 stacji pomiarowych) średnie stężenie dwutlenku siarki wahało się 

w granicach 3,8 – 9,8 g/m 3 (maksymalne dobowe 18,7–42,8 g/m 3 ), dwutlenku azotu 11,6– 

28,4 g/m 3 (maksymalne dobowe 33,2–75,0 g/m 3 ), pyłu zawieszonego 14,8–34,9 g/m 3 

(maksymalne dobowe 78–192 g/m 3 ), tlenku węgla średnio rocznie 350,8–619,4 g/m 3 

(maksymalne średnie z 8 godzin 2830,5 g/m 3 ), benzenu 0,3–3,0 g/m 3 , ołowiu 0,02 g/m 3 , 

kadmu 0,4 g/m 3 , niklu 5,1 g/m 3 , arsenu 1,3 g/m 3 . Poziomy stężeń przekraczają 

dopuszczalne tylko dla pyłów zawieszonych. Powyższe parametry oceny jakości powietrza 

posłużyły do zaliczenia ze względów na ochronę zdrowia terenów Nadleśnictwa do klasy 

jakości C – poziom jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny. Ze względu na 

ochronę roślin tereny Nadleśnictwa zostały zaliczone do klasy A, jak cały teren 

województwa. 

6.4.3. Stan i zanieczyszczenie wód 

W 2007 roku nastąpiła zmiana w sposobie prowadzenia monitoringu wód 

powierzchniowych. Badania prowadzone były w ramach nowo zaprojektowanej sieci 

punktów diagnostycznych i operacyjnych. Podstawowym elementem całego systemu wód 

powierzchniowych jest obecnie jednolita część wód przyporządkowana do określonego typu 

abiotycznego w obszarze dorzecza. Kryteria wyboru jednolitych części wód dla 

poszczególnych rodzajów monitoringu określa projekt rozporządzenia Ministra Środowiska 

w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych wód powierzchniowych 

i podziemnych. Lokalizacja i ilość punktów zależy między innymi od rangi cieku i wielkości 

jego zlewni, oddziaływań wynikających z działalności człowieka (zanieczyszczenia

140 

punktowe i obszarowe), sposobu wykorzystania wód zgodnie z wykazami RZGW (wody 

przeznaczone do bytowania ryb, do spożycia, do celów rekreacyjnych etc.), umów lub 

zobowiązań międzynarodowych. Zmianie uległy również zakres i częstotliwość 

prowadzonych badań. 

Jakość wód powierzchniowych przedstawia stan rzeki Wisły, Wierzycy oraz 

Wietcisy. Wody Wierzycy i Wietcisy prezentowały (w roku 2007 na podstawie raportu 

o stanie środowiska) – niezadawalającą jakość – IV klasa (pod względem sanitarnym jest 

jeszcze gorzej). Wody Wisły odznaczały się zadowalającą jakością – III klasa. Oceny wód 

dokonano w oparciu o 42 wskaźniki chemiczne i 3 wskaźniki biologiczne. Ich stan sanitarny 

również był zadowalający. Charakteryzowały się one wysokim natlenieniem, niskim 

poziomem zawiesiny ogólnej, substancji biogennych, metali, fenoli i fluorków. Nie wykryto 

w nich pestycydów, substancji powierzchniowo czynnych ani wielopierścieniowych 

węglowodorów aromatycznych – WWA. O jakości wód zadecydowały: barwa, obciążenie 

ich materią organiczną, zawartość substancji rozpuszczonych oraz stężenie rtęci notowane 

w kwietniu (IV klasa) i selenu w lipcu (III klasa). Ponadto w sezonie wegetacyjnym 

oznaczono w nich wysokie stężenie chlorofilu „a” (V klasa). 

Tabela 26. Wartości stężeń podstawowych wskaźników eutrofizacji wód w rzekach (2007 rok) 

Stężenie średnie roczne 

Stężenie maks. 

rzeka punkt kontrolny Fosfor og. 

mg P/dm 3 

Azot og. 

mg N/dm 3 

Azotany 

mg NO 3 /dm 3 

Chlorofil „a” 

µg/dm 3 

Azotany 

mg NO 3 /dm 3 

Wierzyca Nowa Kiszewa 0,32 1,98 4,03 9,52 

Czarnocin 0,21 1,99 4,34 8,62 11,00 

Starogard Gd. 0,22 2,19 5,07 11,40 

Brody Pomorskie 0,35 3,21 8,02 13,90 

Gniew 0,40 3,24 8,17 8,16 13,70 

Wisła Kiezmark 0,18 2,51 5,93 29,47 13,40 

wartości graniczne, powyżej 

których występuje eutrofizacja 

>0,25 >5 >10 >25 

40-50 – zagrożone 

>50 zanieczyszcz. 

Sieć jezior wyznaczonych do badań w 2007 roku na terenie województwa 

pomorskiego obejmowała jeziora diagnostyczne wśród których znajduje się jezioro 

Sumińskie (jako reperowe) leżące na terenie Nadleśnictwa. 

Zakres badań prowadzonych na jeziorze obejmował: 

1. elementy biologiczne: 

a. zawartość chlorofilu „a” oraz skład taksonomiczny, liczebność i biomasę 

fitoplanktonu 

b. skład taksonomiczny i liczebność fitobentosu 

c. skład taksonomiczny i liczebność makrofitów 

d. skład taksonomiczny, obfitość i zróżnicowanie makrobezkręgowców 

bentosowych 

2. elementy fizykochemiczne obejmujące grupy wskaźników charakteryzujących: 

a. stan fizyczny, w tym warunki termiczne wody 

b. warunki tlenowe (natlenienie) i zanieczyszczenia organiczne 

c. zasolenie wody 

d. zakwaszenie wody 

e. warunki biogenne (substancje biogenne). 

Stan biologiczny jeziora Sumińskiego określono w dwóch punkach kontrolnych 

i został określony na III klasę, stan fizykochemiczny:

141 

Stan ekologiczny wód jezior był najczęściej umiarkowany lub słaby. O gorszej 

jakości wód jezior przesądzał poziom chlorofilu „a”, wskaźnik ESMI wskazywał na dobry 

lub umiarkowany stan wód. Wody badanych zbiorników charakteryzowały się zbyt niskim 

natlenieniem warstw przydennych w okresie letnim (do 0,3 mg O 2 /l) – znaczny udział wśród 

nich stanowiły zbiorniki o słabej przejrzystości wód (0,47 – 0,85 m) oraz z nazbyt wysokim 

poziomem fosforu (0,062 – 0,60 mg P/l) i azotu ogólnego (1,40 – 2,69 mg N/l). Wody 

wszystkich dopływów nie spełniały wymogów stanu dobrego. Były one nadmiernie 

obciążone materią organiczną, a w części z nich notowano ponadto spadki natlenienia wody 

i nadmierny poziom stężeń azotu ogólnego Kjeldahla i fosforu ogólnego. 

Ocena na podstawie „Wytycznych Monitoringu Podstawowego Jezior” (Kudelska, 

Cydzik, Soszka, 1994 r.), zaleconych do stosowania przez Głównego Inspektora Ochrony 

Środowiska w latach poprzednich, nie jest już możliwa ze względu na wprowadzone od 2007 

roku zmiany w sposobie prowadzenia monitoringu. Ocena jezior przedstawiona powyżej jest 

natomiast niepełna z uwagi na brak możliwości dokonania pełnej oceny biologicznej. 

6.4.4. Inne zniekształcenia i zagrożenia środowiska leśnego 

Według „Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2007 roku” na 

terenie Nadleśnictwa znajdują się następujące składowiska odpadów komunalnych: Gminne 

Składowisko Odpadów Komunalnych w Bobrowcu, Skład Odpadów w Linowcu, Wysypisko 

Miejsko-Gminne Skarszewy, w których planuje się zaprzestanie przyjmowania odpadów do 

31.12.2009 roku; oraz Składowisko Odpadów Komunalnych w Nicponi, w Rokitkach, 

Wysypisko Odpadów Komunalnych w Ropuchach. Łącznie wyżej wymienione składowiska 

odpadów przyjmują 239,608 Mg/250 dni rob. Większość wymaga dostosowania do 

wymogów obowiązującego prawa, chodzi głównie o wyposażenie w instalacje do odzysku 

biogazu, uzupełnienie sieci piezometrów, prowadzenie obserwacji monitoringowych, 

zainstalowanie wag do przyjmowania odpadów. Tylko składowisko w Nicponi spełnia 

wymogi przepisów o odpadach. 

Na terenie Nadleśnictwa Starogard znajdują się następujące większe zakłady 

produkcyjne: 

Fabryka Opakowań Różnych "Forcan" S.A. w Tczewie 

"Eaton" S.A. w Tczewie (producent skrzyni biegów do samochodów dostawczych 

i ciężarowych) 

"Metrix - Metal" Sp. z o.o. w Tczewie (producent gazomierzy, reduktorów do butli 

gazowych oraz sprzętu AGD) 

Pomorska Fabryka Drożdży "Polmos" S.A. w Tczewie 

"Elwit" w Tczewie (usługi elektroenergetyczne) 

Przedsiębiorstwo Remontowo-Budowlane "Budom" w Tczewie 

Zakład Produkcji Opakowań "Post Pack" s.c. w Tczewie 

Cukrownia "Pelplin" S.A. w Pelplinie 

PPU "Arbet" Sp. z o.o. w Gniewie (producent materiałów betonowych i keramzytobetonowych) 

Zakłady Farmaceutyczne "Polpharma" w Starogardzie Gdańskim (branża 

farmaceutyczna) 

Fabryka Wódek Gdańskich "Polmos" w Starogardzie Gdańskim (branża spirytusowa) 

Zakład Produkcyjny "Pakmet" w Starogardzie Gdańskim (branża metalowa) 

Zakłady Spożywczo-Młynarskie "Stamo Agros" w Starogardzie Gdańskim (branża 

zbożowo-młynarska) 

Fabryka Mebli Okrętowych "Famos" w Starogardzie Gdańskim (branża meblowa)

142 

"Dora - Eko" Sp. z o.o. w Starogardzie Gdańskim (branża budowlana) 

Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe "Iglotex" w Skórczu (branża spożywcza) 

"Glaspol" Ltd. w Starogardzie Gdańskim (huta szkła) 

Zakład Produkcyjno-Handlowy "Niertech" w Starogardzie Gdańskim (branża 

metalowa) 

Według Inspekcji Ochrony Środowiska Zakłady Farmaceutyczne „Polpharma” S.A. 

w Starogardzie Gdańskim należą do grupy zakładów dużego i zwiększonego ryzyka poważną 

awarią ze względu na magazynowanie substancji niebezpiecznych. 

Tak zwana niska emisja, czyli indywidualne ogrzewanie domów i małych obiektów, 

wtórne pylenie z podłoża i pochodząca ze stale zwiększającego się ruchu kołowego, przy 

niekorzystnych warunkach pogodowych może stanowić poważne źródło zanieczyszczenia 

powietrza pyłem. 

Coraz większym problemem badanym przez Inspekcję Ochrony Przyrody jest hałas. 

Duże niebezpieczeństwo jakie niesie z sobą hałas komunikacyjny, stwarza konieczność 

ochrony mieszkańców terenów, które znajdują się pod jego wpływem. Służyć temu celowi 

będą, opracowane po sporządzeniu map akustycznych, programy ochrony przed hałasem dla 

obszarów z przekroczeniami jego dopuszczalnych poziomów. W trakcie przeprowadzanych 

remontów dróg i przy budowie nowych stosowane są tzw. ciche nawierzchnie, powodujące 

zmniejszenie hałasu o około 3 – 4 dB w zależności od prędkości poruszających się pojazdów. 

Wzdłuż nowych i remontowanych dróg budowane są coraz częściej ekrany dźwiękochłonne 

od strony zabudowy. Jednak stały wzrost natężenia ruchu, w tym znaczny udział 

samochodów ciężarowych, powoduje utrzymywanie się hałasu na wysokim poziomie. 

W zakresie hałasu przemysłowego, jak wykazują kontrole, obserwujemy wyraźnie 

obniżenie emisji z zakładów produkcyjnych. Zawdzięczamy to głównie wprowadzaniu 

nowych technologii oraz warunkom, jakie musi spełniać inwestor w zakresie ochrony przed 

hałasem w przypadku nowych inwestycji. Obowiązujące w kraju procedury lokalizacyjne 

pozwalają na skuteczne egzekwowanie ograniczeń emisji hałasu w nowo powstających 

obiektach przemysłowych oraz drogowych. Dotyczy to również obiektów modernizowanych 

i rozbudowywanych. Wszystko to skutecznie eliminuje powstawanie nowych obiektów 

emitujących ponadnormatywny hałas do środowiska.

143 

7. TURYSTYKA I EDUKACJA 

Racjonalna ochrona przyrody jest ściśle związana z udostępnianiem lasu do rekreacji 

i wypoczynku. Zagadnienia te nie wchodziły w zakres prac nad programem. Zostały one 

omówione w planie urządzenia lasu Nadleśnictwa Starogard na okres 2010 – 2019 (w planie 

zagospodarowania turystycznego), a wybrane zagadnienia także na mapie przeglądowej 

walorów przyrodniczych będącej częścią składową programu. 

Wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniu społeczeństwa Nadleśnictwo przystosowało 

kilka obiektów do prowadzenia edukacji leśnej. Największym zainteresowaniem cieszą się te 

z nich, które umożliwiają połączenie zajęć kameralnych z wycieczką w teren. Takim 

miejscem jest Izba Edukacji Ekologicznej w Leśnictwie Opalenie. Powstała ona w 2006 roku 

przy współudziale WFOŚiGW w Gdańsku. Ośrodek ten jest wyposażony w szereg 

interesujących i nowoczesnych materiałów dydaktycznych, gwarantujących przeprowadzenie 

ciekawych lekcji. Sala przyjazna jest osobom niepełnosprawnym. Izba usytuowana jest w 

bogatym przyrodniczo terenie, w pobliżu czterech rezerwatów. Rezerwat Wiosło Małe 

udostępniono do ruchu turystycznego wytyczając w nim ścieżkę dydaktyczną z licznymi 

stanowiskami ciepłolubnych i światłożądnych roślin pochodzenia stepowego. Zlokalizowano 

tam również punkt widokowy z możliwością podziwiania widoków Doliny Dolnej Wisły. 

Ponadto do prowadzenia zajęć dydaktycznych przystosowane są wiaty w leśnictwach: Brody, 

Bukowiec, Szpęgawsk i Kochanki. 

7.1. Edukacja przyrodnicza na terenie Nadleśnictwa 

Jednym z podstawowych warunków umożliwiających pełną realizację programu jest 

w miarę szeroka jego prezentacja społeczeństwu. 

Powinno to odbywać się poprzez różne formy edukacji. Do najważniejszych zadań z tego 

zakresu należy zaliczyć: 

ustawienie tablic informacyjnych objaśniających poszczególne zagadnienia związane 

z ochroną przyrody i w razie potrzeby z zakresu gospodarki leśnej; 

wyraźne oznaczenie granic obiektów, szczególnie cennych (np. granic rezerwatów 

przyrody); 

unikanie ustawiania tablic z zakazami wstępu (raczej informować gdzie można wejść, 

gdzie wjechać i pozostawić samochód); 

komunikaty w prasie lokalnej, miejscowym radio i TV oraz na tablicach ogłoszeń. 

Ważnym jest by podejmowane przez Nadleśnictwo działania propagandowe w jak 

najszerszym zakresie odbywały się na terenach szkół, urzędów gminnych, dworców PKP, 

PKS, ośrodków wypoczynkowych itp., tam gdzie jest duże grono odbiorców tych informacji. 

Przekazywane informacje muszą być napisane językiem przystępnym i zawierać jak 

najmniej terminów fachowych. 

Wspomnieć należy o programach emitowanych w telewizji ogólnopolskiej, 

regionalnej; współpracy z radiem oraz lokalną prasą.

144 

Prace z zakresu edukacji były traktowane przez Nadleśnictwo, jako zadania ciągłe. 

Rokrocznie leśniczowie terytorialnie przydzieleni do szkół, na swoim terenie, przeprowadzali 

pogadanki. Najczęściej jesienią o dokarmianiu zwierzyny i na wiosnę, jako profilaktyka 

przeciwpożarowa oraz akcje uświadamiające, jakie zagrożenie niesie za sobą zaśmiecanie 

lasu. Od 2001 obowiązki i koordynacje nad edukacja leśną zostały przydzielone specjaliście 

służby leśnej nadleśnictwa. Pozwoliło to na usystematyzowanie zakresu materiału i na 

wprowadzanie na każdym spotkaniu nowych elementów. Spotkania z leśnikiem w szkołach 

i wspólne wyjazdy w teren cieszą sie dużym zainteresowaniem. Do nadleśnictwa wpływają 

zaproszenia i prośby o współudział w lokalnych imprezach np. Dzień Kociewia w 2006, 

Dzień Otwarty Polpharmy w 2009 roku gdzie zaprezentowano szereg rożnych edukacyjnych 

gier i zabaw dla dzieci i młodzieży, które cieszyły się ogromnym zainteresowaniem nie tylko 

najmłodszych. Organizowane akcje były bardzo pozytywnie opisane w lokalnej prasie. 

Nadleśnictwo uczestniczy w konkursach dla dzieci i młodzieży oraz akcjach w czasie 

wrześniowego „Sprzątania Świata”, „Akcja zwalczania szrotówka kasztanowcowiaczka”, 

„Drzewko za makulature” itp. 

Nadleśnictwo w 2004 roku wykonało przy pomocy PFOSiGW w Tczewie miedzy 

rezerwatami Wiosło Małe i Wiosło Duże Punkt Widokowy, dzięki któremu można podziwiać 

przepiękny widok na dolinę dolnej Wisły. W tym samym czasie powstała również przy 

pomocy PFOSiGW ścieżka przyrodnicza w rezerwacie Wiosło Małe. 

Głównym partnerem Nadleśnictwa w zakresie edukacji leśnej społeczeństwa są 

miejscowe szkoły podstawowe i gimnazja oraz domy kultury. Współpraca nawiązywana jest 

bezpośrednio z nauczycielami przedmiotów przyrodniczych. To ich autorskie programy są 

rozszerzane o wiedzę leśną. Planowane są całościowe programy obejmujące poszczególne 

fazy prac leśnych, w zależności od pory roku, prezentowane cyklicznie przez cały rok 

szkolny. Odwiedzane klasy długo pamiętają lekcje z leśnikiem, zbierają karmę dla zwierząt, 

sadzą drzewa przy szkołach oraz czynnie uczestniczą w rożnego rodzaju akcjach 

porządkowych lasu. 

Nadleśnictwo współpracuje także z Ogniskiem Pracy Pozaszkolnej udostępniając im 

wiatę edukacyjna, w której realizują swój program, który został poszerzony o stały punkt 

pt. „Pogadanka z leśnikiem”. 

Nadleśnictwo podjęło starania o współprace z Gniewskim Centrum Edukacji 

Ekologicznej przy Fundacji Zamek w Gniewie. Wspólne posiedzenia dają nadzieje na dalszą 

działalność i rozszerzenie możliwości finansowania edukacji leśnej – stowarzyszenia 

pozarządowe mają większą możliwość pozyskiwania Śródków „funduszowych” 

i pomocowych. 

W ostatnich latach Nadleśnictwo związało sie z Grupą Badawczą Ptaków Wodnych 

KULIG przy pomocy, których społeczeństwo ma możliwość poznania obyczajów ptactwa. 

Zostały zorganizowane wraz z GBPW KULIG szkolenia dla nauczycieli i leśników na temat 

„Ptaki Wodne” i „Sowy Polski”. 

Nadleśnictwo Starogard utrzymuje kontakt z lokalną prasą: Gazetą Kociewską 

i Dziennikiem Bałtyckim. 

W Nadleśnictwie powstał „Program edukacji leśnej społeczeństwa w Nadleśnictwie 

Starogard na lata 2010 – 2019, który w ramach działalności edukacyjnej przewiduje: 

— stałą współpracę służb terenowych – leśniczych, podleśniczych przy prowadzeniu 

lekcji terenowych. Przejście przez las, wyjaśnienie podstawowych pojęć i prac 

widocznych dla stałych bywalc6w lasu z zakresu hodowli i ochrony, pogadanki 

i odpowiedzi na pytania przy ognisku; 

— pracowanie i stworzenie ścieżki edukacyjnej przy izbie edukacji ekologicznej 

w leśnictwie Opalenie;

145 

— konserwację i doposażenie miejsc przeznaczonych do prowadzenia zajęć w terenie 

(wiata w Kochankach, Szpęgawsku i Jastrzębcach). Zakup i ustawienie tablic, 

postawienie lub odnowienie ławek i stołów; 

— konserwację i utrzymanie punktu widokowego w leśnictwie Dębiny; 

— doposażenie izby edukacji ekologicznej w rożnego rodzaju materiały dydaktyczne 

uatrakcyjniające prowadzone zajęcia, jak i utrzymanie izby i otoczenia w należytym 

stanie; 

— odświeżenie wystawy edukacyjno-przyrodniczej na zamku w Gniewie; 

— prelekcje i pogadanki cykliczne w szkołach: 

o ochrona przeciwpożarowa – jak się zachować w razie spostrzeżenia pożaru, 

akcja ma na celu uświadomienie jak ważna jest szybka reakcja i ile przyroda 

może zyskać na naszej wiedzy (termin kwiecień – sierpień); 

o śmieci w lesie – szereg lekcji traktujących o zagrożeniach płynących 

z bezmyślności ludzi wyrzucających rożnego rodzaju śmieci do lasu (lekcje 

kameralne w połączeniu z wyjściem w teren przez cały okres letni), 

przeprowadzenie akcji „Sprzątanie Świata” i „Dzień Ziemi”; 

— akcja „Święto drzewa” – przekazanie sadzonek i sadzenie drzew w pobliżu szkół, 

parkach, miejskich alejach; akcja będzie prowadzona przy współpracy z klubem 

GAJA i Gniewskim Centrum Edukacji Ekologicznej; 

— przeprowadzenie corocznych konkursów dla dzieci i młodzieży w leśnictwie Wygoda 

i Opalenie. 

7.1.1. Poznanie i prezentacja programu 

W celu szerokiego wdrożenia do praktyki Nadleśnictwa Starogard rozwiązania 

i informacje zawarte w „Programie” muszą: 

a) być znane pracownikom Nadleśnictwa. Szczególnie dokładnie znać powinni je 

pracownicy inżynieryjni oraz leśniczowie i podleśniczowie. W tym celu należy 

przeprowadzić szkolenia pracowników. Treścią tych szkoleń winny być zagadnienia 

ochrony przyrody i kształtowania środowiska na terenie Nadleśnictwa wynikające z: 

niniejszego „Programu”, 

planu zagospodarowania przestrzennego gmin leżących w zasięgu terytorialnego 

działania Nadleśnictwa, 

związane z przygotowaniem pracowników nadleśnictwa do prezentacji 

zagadnień leśnictwa i ochrony przyrody społeczności lokalnej. 

b) być prezentowane w: 

publikacjach naukowych i popularno-naukowych publikowanych w czasopismach 

leśnych przyrodniczych i ogólnotematycznych; 

w prasie lokalnej i w miarę możliwości krajowej; 

w lokalnych stacjach radiowych i telewizyjnych; 

wydawnictwach Nadleśnictwa i RDLP; 

wystawach, gazetkach, plenerach, imprezach rekreacyjnych organizowanych 

w Nadleśnictwie; 

w trakcie corocznych spotkań leśników z mieszkańcami poszczególnych wsi.

146 

Spotkania takie zorganizowane z pomocą władz gminy i sołtysa powinny pozwolić 

mieszkańcom zorientować się w problematyce aktualnych zagadnień nadleśnictwa; 

w walorach, bogactwie przyrodniczym oraz zagrożeniach lasów i środowiska 

przyrodniczego. 

Leśnikom z kolei spotkania takie powinny umożliwić poznanie oczekiwań lokalnej 

społeczności. 

7.1.2. Z doświadczeń Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego 

Zespół Parków Krajobrazowych utworzono Zarządzeniem nr 349/2005 Wojewody 

Kujawsko-pomorskiego. Celem utworzenia Parku jest zapewnienie warunków dla aktywnych 

form ochrony i kształtowania środowiska przy rozległym rozwoju funkcji rekreacyjnych. 

Pracownicy Zespołu Parków podejmują następujące działania edukacyjne: 

Prelekcje z pokazami przeźroczy: 

o Dzieci młodsze: 

• Co to jest przyroda i dlaczego należy ją chronić? 

• Na czym polega praca Strażnika Ochrony Przyrody? 

• Na czym polega praca w parkach narodowych i parkach 

krajobrazowych? 

• Cztery pory roku w parku. 

o Dzieci starsze i młodzież: 

• Walory przyrodnicze, historyczne i kulturowe doliny Dolnej Wisły; 

• Fauna i flora doliny Dolnej Wisły; 

• Rezerwaty przyrody w ZPKChiN; 

• Korytarz ekologiczny doliny Dolnej Wisły; 

• Historia i zabytki doliny Dolnej Wisły; 

• Formy ochrony przyrody w Polsce; 

• Parki narodowe i krajobrazowe w Polsce; 

• Parki krajobrazowe województwa kujawsko-pomorskiego. 

o Dorośli: 

• Rady pedagogiczne – szkoleniowe; 

• Szkolenia dla kandydatów na Strażników Ochrony Przyrody; 

• Sesje terenowe z wykładami; 

• Wykłady szkoleniowe dla nauczycieli. 

Zajęcia terenowe: 

o Wycieczki piesze: 

• Ścieżka dydaktyczna „Diabelce” – z Sartowic do Świecia – ok. 10 km, 

czas przejścia ok. 3 – 4 godz.; 

• Ścieżka przyrodnicza „Łunawy” – ok. 2 km, czas przejścia ok. 1 godz.; 

• Ścieżka dydaktyczna: „Grodzisko Góra Jana – Stary Młyn – Rezerwat 

Parowy”; 

• „Ostnicowe Gruczna” ok. 2 km, czas przejścia ok. 2 godz.; 

• Ścieżka dydaktyczna „Parów Cieleszyński”. 

o Wycieczki autokarowe: 

• Szkoleniowe dla nauczycieli; 

• Szlakiem rezerwatów; 

• Chełmno (miasto) – Góra Św. Wawrzyńca – Kiełp (wypas owiec 

w rezerwacie Zbocza Płutowskie); 

• Ośrodek Muzealno-Dydaktyczny w Chrystkowie i kolekcja starych 

odmian jabłoni;

147 

• Wycieczka nad rzekę – fauna, flora, procesy geomorfologiczne; 

• Wycieczka do lasu – fauna, flora, typy lasów; 

• Wycieczka ogólnogeograficzna dla szkół: Bydgoszcz – Chełmno – 

Świecie – Bydgoszcz około 130 km w przeciągu 8 godz. 

o Wycieczki rowerowe 

Dla wszystkich miłośników dwóch kółek co roku organizowany jest cykl wycieczek 

rowerowych pt. „Rowerem po Parku”. Terminy i trasy wycieczek są każdorazowo ogłaszane 

w internecie i w prasie lokalnej. Wycieczki przeznaczone są dla młodzieży szkolnej i osób 

dorosłych, przebiegają po terenie ZPKChiN i okolicach. Celem wyjazdów jest przede 

wszystkim poznanie najbliższej okolicy, pokazanie piękna otaczającego środowiska, 

propagowanie turystyki rowerowej i upowszechnianie form czynnego wypoczynku. 

Konkursy ekologiczne 

Od początku funkcjonowania Dyrekcja ZPKChiN organizuje konkurs dla dzieci 

i młodzieży szkół podstawowych i gimnazjów „Przyroda regionu i ochrona środowiska”. 

Współorganizatorami konkursu są: Urząd Miejski w Świeciu, Liga Ochrony Przyrody, 

Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły i Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska 

i Gospodarki Wodnej w Toruniu. Konkurs odbywa się wiosną i składa się z dwóch etapów. 

Pierwszy – pisemny, i drugi – ustny (finał). Dla uczestników, którzy zakwalifikowali się do 

finału, organizowana jest całodniowa wycieczka. Wszyscy biorący udział w konkursie (w I 

i II etapie) otrzymują nagrody w postaci wydawnictw promujących dolinę Dolnej Wisły. Do 

udziału w Konkursie zapraszane są wszystkie szkoły i gimnazja z terenu ZPKChiN. 

„Eko-Prezenter i Szkoła Eko-Prezenterów”, którego głównym celem jest wykreowanie 

i zintegrowanie uczniów klas V i VI, zainteresowanych ekologią i ochroną środowiska 

zdolnych do swobodnej, rzeczowej i publicznej prezentacji tych tematów. 

7.1.3. Ścieżki dydaktyczne 

Edukacyjna rola programu ochrony przyrody w Nadleśnictwie Starogard realizowana 

będzie w wielu różnych formach. Najważniejszymi z nich będą formy realizowane 

bezpośrednio w terenie umożliwiające zarówno indywidualne (o każdej porze) jak 

i zorganizowane poznanie przyrody i innych ciekawych zakątków Nadleśnictwa Starogard. 

Jedną z nich będą ścieżki dydaktyczne. 

Zaletami ścieżek są: łatwa dostępność, estetyczny sposób oznakowania, właściwy 

dobór tematyczny poszczególnych zajęć, ściśle związany z terenem, dzięki czemu możliwe 

jest przekazanie charakterystycznych elementów naturalnego środowiska. Uczestnicy zajęć 

mają także możność bezpośredniego zapoznania z różnymi zjawiskami zachodzącymi 

w przyrodzie. Dzięki temu kształtowana jest umiejętność obserwacji oraz wyrabiane są 

nawyki obcowania z przyrodą i zachowania się w lesie. Właściwie zorganizowane zajęcia 

dydaktyczne w terenie umożliwiają wyposażenie uczniów w wiedzę, umiejętności 

i wyobrażenia, których nie można zrealizować w szkole.

148 

7.2. Turystyka 

Większość terenów Nadleśnictwa położonych jest w regionie zwanym Kociewiem. 

Kociewie jest drugim, po Kaszubach, zwartym etnicznie regionem Pomorza Gdańskiego, 

obejmującym tereny leżące nad doliną Wisły, w dorzeczu Wierzycy, Wdy i Mątawy. 

Pierwsze źródła pisane dotyczące tych terenów, określanych mianem SCURGEON, 

pojawiają się na mapach Ptolemeusza z II wieku n.e. przedstawiających tzw. szlak 

bursztynowy. Przez Kociewie biegła również droga, którą zmierzał św. Wojciech, 

ewangelizując Prusy. 

Po raz pierwszy określenia Kociewie użyto dopiero w 1807 roku w „Źródłach 

wojskowych do dziejów Pomorza”, a szerzej spopularyzowano w II poł. XIX wieku. Od 

dawna ziemia ta była gościnna, zarówno dla kupców z krajów egzotycznych, jak i dla 

osiedlających się tu licznie od XII wieku przybyszów z Europy Zachodniej. Czasy dominacji 

Krzyżaków na tych ziemiach zaowocowały rozwojem przestrzennym i gospodarczym 

Kociewia, a istniejące do dziś gotyckie zabytki z tego okresu stanowią jedną z największych 

atrakcji turystycznych. Jednak najsilniejszym atutem Kociewia jest jego położenie – 

z przepięknymi krajobrazami i malowniczymi terenami. 

7.2.1. Zabytki na terenie Nadleśnictwa 

Jednym z najpiękniejszych miast Kociewia jest bez wątpienia Gniew, który nie od 

dziś zwany jest Kazimierzem Północy. Zawdzięcza to malowniczej lokalizacji, pięknie 

zachowanym i odrestaurowanym średniowiecznym zabytkom, wśród których prym wiedzie 

górujący nad miastem i tętniący życiem zamek krzyżacki. Odbudowany w ciągu czterech lat 

przyciąga dziś turystów z całej Europy i Stanów Zjednoczonych. Co roku w okresie letnim 

można w Gniewie uczestniczyć w imprezach organizowanych przez Zamek w Gniewie Sp. 

Z o.o. i Bractwo Rycerskie Zamku Gniewskiego. Na zamku czynne jest muzeum. W jednej 

z sal staraniem RDLP w Gdańsku i Nadleśnictwa Starogard urządzono stałą ekspozycję 

o tematyce przyrodniczej. Poza sezonem turystycznym na zamku organizuje się sympozja 

naukowe i spotkania okazjonalne. Do rejestru zabytków wpisany został także cały układ 

urbanistyczny miasta w obrębie murów obronnych, zachowany jako relikt czasu lokacyjnego. 

Ponadto na uwagę zasługują: kamienice mieszczańskie wokół rynku, kamienice plebejskie, 

kościół parafialny pod wezwaniem św. Mikołaja, zabudowa Wzgórza Zamkowego (zamek 

pokrzyżacki, pałac Marysieńki, budynek bramny, pałacyk myśliwski, mury zamkowe). 

Zabytki, które warto zobaczyć: 

Gotycki kościół p.w. św. Mateusza (XIV w.) w Starogardzie Gdańskim; 

Pałac Wiechertów z końca XIX wieku w Starogardzie Gdańskim; 

Zamek Joannitów wraz z kompleksem murów obronnych w Skarszewach; 

Zespoły pałacowo-parkowe (Miradowo, Kopytkowo, Bolesławowo, Mysinek, 

Pinczyn, Radziejewo, Rokocin, Rynkówka, Sucumin, Szpęgawsk); 

Gotycka katedra pocysterska w Pelplinie z kompleksem gmachów seminaryjnych 

i przebogatą biblioteką, szczycącą się posiadaniem skarbu w postaci unikatowego 

egzemplarza Biblii Gutenberga; 

Kościół farny pod wezwaniem Bożego Ciała w Pelplinie; 

Muzeum Diecezjalne i jego skarbiec w Pelplinie; 

XIX-wieczny pałac Biskupi w Pelplinie; 

Kościół i Sanktuarium Maryjne w Piasecznie, wybudowane w 1348 roku 

i rozbudowane w XVIII w., z cudowną figurą czczoną od 1380 roku; 

Sanktuarium św. Wojciecha w Gorzędzieju (gmina Subkowy) – w późnogotyckim 

kościele zgromadzono liczne skarby malarstwa i rzeźby sakralne;

149 

Obiekty XIX-wiecznej techniki – zabytkowe przepompownie wód wraz z zespołem 

śluz wałowych we wsi Rajkowy; 

Zamek Joannitów z 1305 r. – obecnie siedziba Gminnego Ośrodka Kultury 

w Skarszewach, 

gotycki kościół farny p.w. św. Michała Archanioła z XV w. w Skarszewach 

z zachowanym barokowym wyposażeniem; 

drewniany kościół w Szczodrowie z XV – XVI w.; 

średniowieczny układ urbanistyczny starego miasta z zabytkowymi kamieniczkami 

z XVII i XVIII w. oraz fragmenty kamiennych murów obronnych z XIV wieku 

w Skarszewach; 

późnogotycki kościół w Obozinie; 

barokowy kościół w Godziszewie; 

barokowy kościół p.w. Apostołów Piotra i Pawła w Pogódkach; 

poewangelicki kościół p.w. św. Maksymiliana z XIX w.; 

zespoły dworsko-parkowe z zabudowaniami folwarcznymi w Bolesławowie, 

Mirowie, Szczodrowie, Pogódkach, Nowym Wiecu i Obozinie. 

Rysunek 34. Gotycka katedra pocysterska w Pelplinie [Andrzej Schleser]

150 

Miejscem szczególnym, skłaniającym do zadumy i zastanowienia są liczne stare 

cmentarzyska rozsiane po lasach i w pobliżu okolicznych wiosek. Największe wrażenie 

pozostawia jednak miejsce kaźni ok. 7000 Polaków zamordowanych przez hitlerowców na 

początku II wojny światowej w Lasach Szpęgawskich. 

7.2.2. Szlaki turystyczne 

Rysunek 35. Miejsce pamięci w Szpęgawsku [Maciej Szychta] 

Terytorium województwa pomorskiego przemierza ponad 2500 km znakowanych 

szlaków turystyki pieszej PTTK. Znajdują się one w zasadzie na całym jego terenie, ale 

koncentrują się na obszarach o najwyższych walorach turystycznych czyli na terenach 

nadmorskich, w centralnej części Pojezierza Kaszubskiego, w Borach Tucholskich, w okolicy 

Trójmiasta. Szlaki na terenie województwa są bardzo zróżnicowane zarówno jeśli chodzi 

o ich długość, sposób wykorzystania i atrakcyjność. Obok szlaków bardzo krótkich 

o charakterze łącznikowym występują trasy bardzo długie, reprezentatywne dla obszarów, 

przez które prowadzą. Są też szlaki, które można traktować jako trasy spacerowe. 

Przez teren Nadleśnictwa Starogard przebiegają szlaki turystyczne, zarówno piesze 

jak i rowerowe. Do najciekawszych należy zaliczyć zielony szlak Ziemi Tczewskiej im. 

Romana Klima, który biegnie od miasta Tczew, przez kompleks Waćmierek, Leśnictwo 

Bukowiec, Bielawki, Borkowo, Dębowo i kończy się w miejscowości Opalenie. Jednym ze 

starszych szlaków jest żółty szlak Kociewski. Łączy on Tczew z Czarną Wodą, przecinając 

leśnictwa Swarożyn, Boroszewo, Szpęgawsk i Semlin. Omówione szlaki są szlakami 

pieszymi i rozpoczynają swój bieg od dworca PKP w Tczewie. W tym samym miejscu 

rozpoczyna się również rowerowy szlak Doliny Dolnej Wisły. Przebiega on przez Leśnictwa 

Brody i Dębiny. Kolejnym interesującym szlakiem jest szlak Jezior Kociewskich 

(czerwony) – odcinek północny – długość 36,2 km rozpoczynający się w miejscowości 

Skarszewy (PKS) – Obozin – Trzcińsk – Jezioro Zduńskie – Szpęgawsk (PKS) – Kolincz – 

Starogard Gdański (PKP).

151 

Przez teren Nadleśnictwa przebiega trasa rowerowa – szlak Grzymisława. Szlak rozpoczyna 

się w Tczewie, kończy w Nowem – cały szlak liczy 95,2km. Przebiega w okolicy 

leśniczówki – Brody Pomorskie, gdzie warto zobaczyć Muzeum Leśne oraz Mini ZOO. Dalej 

szlak prowadzi przez Gniew polnymi drogami do Piaseczna – Sanktuarium Matki Bożej 

Królowej Pomorza i Matki Jedności, której koronacji koronami papieskimi dokonał 

ówczesny kardynał Karol Wojtyła – metropolita krakowski. W Piasecznie możemy jeszcze 

zwiedzić Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego 

o 

o 

o 

o 

W roku 2005 na terenie Gmin Pelplin i Gniew utworzono cztery nowe szlaki piesze: 

Szlak Rzeki Wierzycy koloru niebieskiego rozpoczynający się w Gniewie, 

a kończący przy przystanku PKP w Pelplinie o długości 22 km; 

Szlak Doliny Wisły koloru czarnego, łączący miejscowość Wielkie Walichnowy 

z miastem Nowe o długości 46 km; 

Szlak Lasów Dębińskich koloru niebieskiego rozpoczynający się przy Zajeździe 

Gniewko (przy drodze nr 1), a kończący się w miejscowości Opalenie; 

Szlak Opaleński koloru żółtego łączący po krótszej trasie Opalenie i Zajazd Gniewko 

o długości 7 km. 

Rysunek 36. Punkt widokowy w L-ctwie Dębiny [Jan Banacki]

152 

8. PLAN DZIAŁAŃ 

8.1. Ogólne wytyczne i zalecenia prowadzenia racjonalnej gospodarki 

leśnej 

Gospodarka leśna w Nadleśnictwie Starogard prowadzona będzie w oparciu 

o wytyczne w sprawie doskonalenia gospodarki leśnej na podstawach ekologicznych 

(Zarządzenie nr 11, 11a Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych). 

Podstawą prowadzenia trwale zrównoważonej gospodarki leśnej w Nadleśnictwie 

Starogard jest plan urządzenia lasu na lata 2010 – 2019. Poprzez pojęcie trwale 

zrównoważonej gospodarki rozumie się „działalność zmierzającą do ukształtowania struktury 

lasów i ich wykorzystania w sposób i w tempie zapewniającym trwałe zachowanie ich 

bogactwa biologicznego, wysokiej produkcyjności oraz potencjału regeneracyjnego, 

żywotności i zdolności do wypełniania teraz i w przyszłości, wszystkich ważnych 

ochronnych, gospodarczych i socjalnych funkcji na poziomie lokalnym, narodowym 

i globalnym, bez szkody dla innych ekosystemów”. Poszczególne postulaty tak rozumianej 

gospodarki leśnej są realizowane poprzez szczegółowe wskazania planu urządzenia lasu 

i dotyczą: 

zachowania i odpowiedniego wzmacniania zasobów leśnych i ich udziału w globalnym 

bilansie węgla, 

utrzymania zdrowia i żywotności ekosystemów leśnych, 

utrzymania i wzmocnienia produkcyjnych funkcji lasu, 

zachowania, ochrony i wzbogacenia biologicznej różnorodności ekosystemów leśnych, 

zachowania i odpowiedniego wzmocnienia funkcji ochronnych w zagospodarowaniu 

lasów, 

utrzymania innych funkcji i uwarunkowań społeczno-ekonomicznych, 

wyróżnienia i realizacji celów perspektywicznych i średniookresowych dla gospodarki 

leśnej. 

8.2. Kształtowanie stref ekotonowych 

Biocenozy mogą mieć w przyrodzie wyraźnie wykształcone granice lub przechodzić 

jedna w drugą stopniowo, szerszym lub węższym pasem przejściowym. Ta strefa 

przejściowa, zwana inaczej ekotonem oznacza się zazwyczaj większym bogactwem flory 

i fauny, niż podstawowe graniczące ze sobą ekosystemy. Szczególnie korzystne są szerokie 

strefy ekotonowe będące miejscem bytowania gatunków charakterystycznych dla obu 

sąsiadujących biocenoz oraz tzw. gatunków stykowych. 

Do głównych zaleceń w zakresie kształtowania strefy ekotonowej w lasach 

nadleśnictwa w okresie 2010 – 2019 należy zaliczyć: 

dążenie do tego by zewnętrzne obrzeże lasu oraz lasy wzdłuż dróg, cieków wodnych 

szlaków turystycznych itp. w pasie o szerokości 10 – 30 m były maksymalnie wypełnione; 

by tworzyła się ściana lasu ograniczająca wnikanie i penetrację wielu czynników do 

wnętrza lasu. Ściana ta winna składać się z wielu warstw roślinnych nakładających się 

zarówno w pionie jak i w poziomie obejmujących roślinność drzewiastą, krzewiastą 

i runa. 

stosowanie na obrzeżach lasu silniejszych cięć pielęgnacyjnych umożliwiających 

wnikanie światła do wnętrza lasu, ściany ochronnych drzewostanów – w tym także 

popieranie drzew silnie korzeniących się oraz drzew silnie ugałęzionych i krzewów.

153 

Przy sztucznym kształtowaniu tej strefy stosowanie luźniejszej więźby sadzenia, 

wprowadzanie możliwie dużej gamy gatunków o dużych walorach estetycznych (barwnie 

kwitnących, z liśćmi przebarwiającymi się jesienią). 

Realizacja wymienionych zaleceń powinna odbywać się etapami przy okazji 

wykonywania bieżących zadań gospodarczych w poszczególnych drzewostanach. 

8.3. Kształtowanie stosunków wodnych 

Woda jest jednym z podstawowych elementów ochrony środowiska. Zasady jej 

ochrony i racjonalnego kształtowania środowiska są uregulowane w ustawie z dnia 3 lutego 

1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych, a zasady gospodarowania zasobami wodnymi 

w ustawie z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz.U. Nr 115, poz. 1229) – Prawo wodne. 

Obie te ustawy tworzą ograniczoną jedność. Wzajemny ich stosunek kształtuje się 

w ten sposób, że ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska zawiera kierunkowe ustalenia 

tych spraw, prawo wodne zaś szczegółowo reguluje problematykę gospodarki wodnej wraz 

z ochroną wód przed zanieczyszczeniami. Zagrożenia wywołane zmianami stosunków 

wodnych omówione zostały w rozdziale 6.4.1. i 6.4.2. 

Dla zachowania naturalnej zmienności przyrodniczej będzie się dążyć do utrzymania 

w stanie zbliżonym do naturalnego śródleśnych zbiorników i cieków wodnych. Melioracje 

wodne (odwodnienie) na terenie nadleśnictwa nie będą wykonywane. 

W szczególnych wypadkach powinny być one ograniczone do minimum. Zalecane 

jest natomiast lokalne zbieranie wód (np. w rowach bez odpływu). Podmokłe grunty trudne 

do odnowienia, odnawiane będą poprzez sukcesję naturalną samosiewem (bez ścisłego 

przestrzegania zalecanego składu gatunkowego), lub wielolatkami, bez przygotowania gleby 

ciężkim sprzętem i bez stosowania rabatowałków. 

Wszelkie występujące w krajobrazie lasu gospodarczego małe oczka wodne 

i torfowiska są bardzo cennym elementem podnoszącym bogactwo gatunkowe ekosystemu, 

szczególnie fauny. Należy zatem kontynuować obecną dobrą praktykę w tym zakresie i nie 

odwadniać ich ani nie zmieniać w inny sposób. W celu zachowania specyficznego 

mikroklimatu powinno się też zaniechać wycinania drzew w odległości kilkunastu metrów od 

torfowiska. 

8.4. Postępowanie w obiektach objętych różnymi formami ochrony 

Ustawa o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 roku za szczególne formy ochrony 

uznaje m.in.: rezerwaty przyrody, gatunki chronione, pomniki przyrody oraz użytki 

ekologiczne. Prowadzone w ramach programu prace przyczyniły się do poznania pełnego 

aktualnego bogactwa obiektów w Nadleśnictwie (tabele 4 – 16, 22, 23, 25. A także gruntów 

leśnych godnych ochrony rezerwatowej omówionych w rozdziale 3.10. 

Nadleśnictwo Starogard w ramach realizacji niniejszego programu powinno: 

dążyć do wykonania zaleceń zawartych w planie ochrony rezerwatu „Brzęczek”; 

dążyć do wykonania planów ochrony rezerwatów nie posiadających planów; 

szczególną opieką otoczyć wszystkie istniejące pomniki przyrody; 

wyszukiwać i otaczać opieką drzewa i inne cenne twory przyrody, które w przyszłości 

mogą być pomnikami przyrody; 

wykonać zalecenia ochronne w obiektach przyrody objętych ochroną prawną, 

prowadzić i aktualizować katalog (listę) gatunków cennych, rzadkich i chronionych 

z uwzględnieniem miejsca i sposobu ich występowania;

154 

Katalog taki wraz z mapą rozmieszczenia (przynajmniej gatunków najcenniejszych) 

winien być prowadzony przez wyspecjalizowanych pracowników Nadleśnictwa. W pracach 

tych powinni uczestniczyć leśniczowie i podleśniczowie. 

8.5. Ochrona różnorodności biologicznej 

Ochrona różnorodności biologicznej w lasach realizowana jest na podstawie 

obowiązujących w Lasach Państwowych zarządzeń i instrukcji. 

W oparciu o wymienione dokumenty w celu ochrony różnorodności biologicznej 

w lasach nadleśnictwa można sformułować następujące zalecenia: 

a) dla zachowania różnorodności genowej należy dążyć, by pozyskiwany materiał 

siewny (głównie drzew i krzewów leśnych) pochodził z jak największej liczby 

osobników oraz różnych miejsc nadleśnictwa; 

b) dla zachowania różnorodności gatunkowej należy w lasach zwracać uwagę zarówno 

na skład gatunkowy warstw drzewiastych jak i podszytów runa i mchów. W tym celu 

należy dążyć do stosowania zalecanych składów odnowieniowych upraw, właściwych 

gospodarczych typów drzewostanów. W lasach na siedliskach żyźniejszych należy 

dążyć do zapewnienia dostępu światła do dolnych warstw lasu. Należy między 

innymi dążyć do stworzenia warunków dla rozwoju wszystkich warstw ekosystemu 

leśnego. 

c) W celu zachowania różnorodności ekosystemowej należy jak najszerzej wykorzystać 

zmienność w ramach mikrosiedlisk wprowadzając na te niewielkie powierzchnie 

właściwe im gatunki. Bardzo ważnym elementem zachowania omawianej zmienności 

jest dążenie do poprawy stosunków wodnych na terenie nadleśnictwa 

d) W celu zachowania bogactwa i różnorodności krajobrazowej należy unikać zalesiania 

śródleśnych łąk, bagien, nieużytków, wydm i innych otwartych powierzchni. Granice 

lasów powinny natomiast mieć charakter łagodny i w miarę możliwości posiadać jak 

najmniej załamań pod kątem prostym lub ostrym. 

8.6. Propozycje ochrony i metody ochrony rzadkich i chronionych 

gatunków 

W ramach realizacji wytycznych zrównoważonego rozwoju, wniosków 

wypływających z „Programu ochrony przyrody w Nadleśnictwie” oraz „Zasad hodowlanoochronnych” 

wykonano już wiele przedsięwzięć gospodarczych i technicznych. 

Za najważniejsze działania proekologiczne Nadleśnictwa należy uznać: 

postulowane rezerwaty przyrody lokalizacja rozdział 3.10.1. 

grunty leśne o szczególnych walorach przyrodniczych rozdział 3.10.2. 

projektowane pomniki przyrody rozdział 3.10.3. 

W celu zachowania i poprawy środowiska przyrodniczego w trakcie wykonywania 

prac leśnych szczególną uwagę należy zwracać na: 

zachowanie naturalnego zróżnicowania ekosystemów leśnych poprzez: 

o indywidualizowanie zasad postępowania gospodarczego w konkretnych 

drzewostanach, 

o pozostawienie w stanie nienaruszonym śródleśnych zbiorników wodnych, 

bagien, cieków i innych gruntów szczególnie cennych z punktu widzenia 

zachowania bioróżnorodności, 

o zachowanie na torfowiskach, w dolinach rzek i potoków siedlisk bagiennych, 

łęgów, olsów i innych naturalnych zbiorowisk roślinnych jako ostoi rzadkich 

i chronionych gatunków roślin i zwierząt;

155 

regenerację zbiorowisk zniekształconych i zdegradowanych przy wykorzystaniu w miarę 

możliwości odnowienia naturalnego; 

ochronę różnorodności biologicznej oraz bogactwa genetycznego zbiorowisk dziko 

żyjących roślin i zwierząt oraz mikroorganizmów np. poprzez kształtowanie stref 

ekotonowych, unikanie chemizacji przy prowadzeniu zabiegów ochronnych; 

umiejętne użytkowanie zasobów leśnych i ich odnawianie; 

wytyczanie i wykorzystanie stałych szlaków zrywkowych; 

stosowanie maszyn i urządzeń napędzanych przez silniki spalinowe z katalizatorami; 

stosowanie bioolei jako smarów silnikowych; 

unikanie zniszczeń runa i ściółki leśnej m. in. poprzez wykonywanie zrywki drewna zimą 

przy pokrywie śnieżnej lub przy użyciu urządzeń zabezpieczających; 

ochronę stanowisk gatunków chronionych, rzadkich i cennych podczas trzebieży i innych 

zabiegów, m. in. poprzez zwracanie uwagi na miejsca obalania drzew, przebieg szlaków 

zrywkowych itp. 

8.7. Ochrona siedlisk przyrodniczych 

W latach 2006 – 2007 przeprowadzona została w Nadleśnictwie w ramach ogólno 

polskiej akcji powszechna inwentaryzacja siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, 

która pozwoliła na ustalenie liczby cennych przyrodniczo siedlisk leśnych i nieleśnych oraz 

stanowisk roślin i zwierząt. 

Inwentaryzacji przyrodniczej siedlisk poddano łącznie 5316 ha powierzchni 

Nadleśnictwa (ponad 26%), w tym siedlisk leśnych 4654 i nieleśnych 662 ha. 

Jako siedliska naturowe uznane zostało 2346 ha (co około 11% wszystkich 

zainwentaryzowanych gruntów leśnych i nieleśnych), w tym siedlisk leśnych 2255 ha (około 

11% wszystkich zainwentaryzowanych gruntów leśnych) oraz siedlisk nieleśnych 91 ha. 

Jako zadanie ciągłe, na bieżąco jest aktualizowana baza danych, dotyczących 

waloryzacji przyrodniczo – leśnej, monitorowanie stanu siedlisk, zwłaszcza obszarów Natura 

2000. Leśniczowie składają informację o cennych przyrodniczo obiektach występujących na 

swoim terenie. 

8.9. Inne zagadnienia 

8.9.1. Odnowienia gruntów leśnych 

Przy projektowaniu składów gatunkowych upraw należy korzystać z opracowania 

glebowo-siedliskowego, które określa potencjalne składy odnowieniowe. Należy też 

posiłkować się mapą potencjalnej roślinności naturalnej. 

W zalesieniach i odnowieniach należy unikać wprowadzania gatunków obcego 

pochodzenia takich jak: robinii, dębu czerwonego, czeremchy amerykańskiej, sosny 

wejmutki, klonu jesionolistnego, śnieguliczki, ligustru, karagany, tawliny i róży 

pomarszczonej. Dotyczy to także tzw. domieszek biocenotycznych. Do tego celu doskonale 

nadają się rodzime gatunki krzewów. 

8.9.2. Zwiększanie lesistości regionu 

Celowe i zgodne z krajowym programem zwiększania lesistości jest zalesianie 

gruntów nieleśnych a niewykorzystywanych w inny sposób. Ewentualne zalesienia powinny 

optymalizować strukturę lasów: tworzyć połączenia pomiędzy ich rozproszonymi 

fragmentami, korygować kształt istniejących kompleksów oraz tworzyć strefy buforowe 

wokół np. uciążliwych zakładów, większych miejscowości itp.

156 

Warto też wykorzystać możliwość pozostawienia gruntu porolnego czy połąkowego 

sukcesji wtórnej. Szczególnie grunty na uboższych siedliskach zarastają lasem stosunkowo 

łatwo. Aby jednak takie działanie było merytorycznie uzasadnione grunt przeznaczony do 

sukcesji musi sąsiadować z dobrze zachowanym lasem rosnącym na takim samym siedlisku. 

Bliskie sąsiedztwo ma umożliwić przedostawanie się gatunków leśnych. Jeśli np. 

powierzchnia przeznaczona do sukcesji jest zadarniona trzcinnikiem to będzie on w tym 

wypadku tzw. inhibitorem sukcesji. Aby stworzenie zbiorowiska leśnego nastąpiło 

w rozsądnym czasie można więc trzcinnik usunąć. 

Mimo, że powstanie lasu drogą sukcesji naturalnej trwa dłużej niż jego sztuczne 

ukształtowanie, powstałe zbiorowisko cechuje się bogactwem gatunków i zróżnicowaniem 

struktury przestrzennej. 

8.9.3. Przebudowa drzewostanów na gruntach porolnych 

W ubiegłym dziesięcioleciu w Nadleśnictwie Starogard praktykowano wprowadzanie 

docelowego drugiego piętra w porolnych drzewostanach. W planie na następne 10-lecie ta 

wielkość jest podobna. Wynika to głównie z zasobności siedlisk, większość gruntów 

porolnych występuje na siedliskach lasowych. 

Dostrzegając przejaw regeneracji ekosystemu leśnego, którym może być np. 

spontaniczne pojawianie się w drzewostanie porolnym nalotu dębowego czy bukowego 

należy zastanowić się nad możliwością zostawienia go do samoistnej „przebudowy” i nie 

wprowadzania tam sztucznie innych gatunków. 

Problem przebudowy drzewostanów będzie aktualny przez najbliższe dziesięciolecia, 

warto więc także śledzić rozwój wiedzy leśnej w tym zakresie. 

8.9.4. Pozostawianie drzew do naturalnego rozkładu 

Jest formą zachowania miejsca życia wielu ksylobiontów. Nie jest obojętne jakie 

drzewa się w lesie zostawia. Biorąc pod uwagę biologię chrząszczy i ich wymagania 

należałoby pozostawiać leżące kłody i strzały (ochrona biegaczowatych), żywe drzewa 

stojące z martwicami bocznymi, zwłaszcza w miejscach silnie nasłonecznionych, drzewa 

dziuplaste oraz martwe drzewa stojące z grubą korą lub jej fragmentami i owocnikami 

grzybów. 

Należy też pamiętać, że na pozostawionym grubym drewnie dębowym i bukowym 

żyje najwięcej gatunków chrząszczy. Nie można jednak jednoznacznie stwierdzić ile i jakie 

drzewa należy w lesie pozostawić. W § 220 „Instrukcji Ochrony Lasu” w czynnościach 

nieobowiązkowych mówi się o pozostawieniu 5 drzew na 1 ha lasu. Zapis jednak jak 

przystało na instrukcję jest ogólny i nie precyzuje, czy mają to być drzewa cienkie czy grube 

oraz nie odnosi się do zasobności czy siedlisk. Wydaje się zatem, że optymalnym 

rozwiązaniem byłoby indywidualne podejście odpowiednio przeszkolonego leśniczego do 

każdego kompleksu leśnego. 

Zgodnie z „Zasadami Hodowli Lasu” na zrębach także należy pozostawiać fragmenty 

starodrzewu o powierzchni łącznej nie mniejszej niż 5% powierzchni manipulacyjnej 

i powierzchni jednostkowej nie mniejszej niż 5 – 10 arów. 

Wymienione wyżej działania są już przez pracowników Nadleśnictwa Starogard 

realizowane – dobra praktyka wymaga więc kontynuacji. 

8.9.5. Gospodarka łowiecka 

Wielu leśników jest jednocześnie myśliwymi, dlatego Nadleśnictwo powinno mieć 

wpływ na np. gatunki roślin jakie są obsiewane na tzw. poletkach łowieckich.

157 

Należy też z rozmysłem ustawiać infrastrukturę łowiecką, aby niepotrzebnie nie 

powodować złej opinii w społeczeństwie o myśliwych a pośrednio i o leśnikach. Powinno się 

zatem unikać lokalizowania ambon w sąsiedztwie tzw. poletek łowieckich – w szczególności 

w lasach penetrowanych przez turystów. 

8.9.6. Szkolenia personelu z zakresu ochrony przyrody 

Aby ochrona przyrody była skuteczna myślenie o niej powinno towarzyszyć leśnikom 

podczas podejmowania jakiegokolwiek działania mającego wpływ na ekosystem leśny. 

Warunkiem koniecznym takiej postawy jest poznanie walorów przyrodniczych i ich 

możliwych zagrożeń. 

Poza tym wiedza z zakresu ochrony przyrody ciągle się rozwija. Kolejne badania 

dostarczają odpowiedzi na nierozwiązane dotychczas zagadnienia. W szczególności dotyczy 

to pytania „jak chronić”, aby było skutecznie. Z upływem czasu zmieniać się też mogą 

obiekty podlegające ochronie np. jakiś gatunek rośliny czy zwierzęcia przestaje być 

chroniony prawem, natomiast egzystencja innego staje się zagrożona i dlatego wymaga 

ochrony. Bardzo ważne jest, aby personel leśny, jako gospodarujący w ekosystemie 

dotychczas najmniej przekształconym przez człowieka wiedział o tym możliwie szybko. 

Pozwoli to na odpowiednio szybką reakcję. 

Szkolenia takie powinny być prowadzone systematycznie i przyczynić się do 

odświeżenia wiedzy, kiedyś nabytej, a obecnie może trochę zapomnianej. 

Program opracował: 

Program sprawdził: 

inż. Piotr Kurek 

mgr inż. Antoni Licow

158 

9. LITERATURA 

Borowik J. (1964) 

– Województwo gdańskie – Zarys geograficzno-gospodarczy; 

Fałtynowicz W. i inni (1997) – Dynamika i ochrona roślinności Pomorza – Bogucki Wydawnictwo 

Naukowe – Gdańsk-Poznań; 

Gierszewski S. (1982) 

– Wisła w dziejach Polski 

Gorczyńska B., Nowak Z. (1992) – Ochrona środowiska – poradnik pracownika samorządu terytorialnego 

– Fundacja Warta – Poznań; 

Kistowski M. (1998) 

– Cyfrowy atlas środowiska przyrodniczego województwa gdańskiego; 

Kondracki Jerzy (1994) 

– Geografia Polski; 

Matuszkiewicz J. M. (1993) – Atlas Rzeczypospolitej Wydawnictwo PPWK; 

Matuszkiewicz W. (2001) – Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski – PWN – 

Warszawa; 

Milewski J. (1984) 

– Pojezierze Kociewskie i okolice 

Mieńko W. – zespół autorski (1995, 1996, 1999) – Waloryzacja przyrodnicza Gmin: Bobowo, Smętowo 

Graniczne, Morzeszczyn, Skórcz; 

Przewoźniak M. i inni (1995) – Ochrona przyrody w regionie gdańskim; 

Rychling A., Solor J.(1996) 

– Ekologia krajobrazu – PWN – Warszawa; 

Szafer W., Kulczyński St., Pawłowski B. (1953) – Rośliny Polskie – opisy i klucze – PWN – Warszawa; 

Tomiałojć L. (1990) 

– Ptaki Polski; 

Trampler T. i inni (1990) 

– Regionalizacja przyrodniczo-leśna na podstawach ekologicznofizjograficznych; 

Zielony R. (1995) 

– Kierunki ochrony przyrody w lasach zagospodarowanych – Fundacja 

Rozwój SGGW - Warszawa 

Żukowski W., Jackowiak B. (1995) – Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Zachodniego 

i Wielkopolski – Wydawnictwo Naukowe – Poznań; 

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku (2008) – Raport o stanie środowiska w 

województwie pomorskim w 2007 roku; 

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku (2009) – Ocena jakości powietrza w województwie 

pomorskim za rok 2008; 

Instrukcja sporządzania programu ochrony przyrody w nadleśnictwie (1996); 

Instrukcja urządzania lasu (2003); 

Prawo wodne – ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz. U. 2001 nr 115 poz. 1229); 

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz 

gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie 

wyznaczenia obszarów Natura 2000 (Dz. U. 2005 nr 94 poz. 768); 

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 w sprawie gatunków dziko występujących 

zwierząt objętych ochroną (Dz. U. Nr 220, poz. 2237); 

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 września 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie 

obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 179 

poz. 1274, 1275); 

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 w sprawie gatunków dziko występujących roślin 

objętych ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1764); 

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 w sprawie gatunków dziko występujących grzybów 

objętych ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1765); 

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 października 2008 zmieniające rozporządzenie w sprawie 

obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 198, 

poz. 1226); 

Strategia ochrony obszarów wodno-błotnych w Polsce wraz z planem działań na lata 2006-2013, zatwierdzonej 

przez Ministra Środowiska w 2006 r.; 

Ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 r. (Dz.U. Nr 101 poz. 444 z późniejszymi zmianami); 

Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 3 lutego 1995 r. (Dz.U. Nr 16 poz. 78z późniejszymi 

zmianami); 

Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 92, poz. 880 z póżniejszymi zmianami) 

Ustawa o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz niektórych innych ustaw z dnia 3 paździrnika 2008 r. (Dz.U. 

Nr 201, poz. 1237), 

Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska 

oraz o ocenach oddziaływania na środowisko z dnia 3 paździrnika 

2008 r. (Dz.U. Nr 199, poz. 1227),

159 

SPIS TABEL: 

Tabela 1. Struktura użytkowania gruntów ................................................................................. 8 

Tabela 2 Rozmieszczenie lasów różnych własności w gminach w zasięgu terytorialnego 

działania Nadleśnictwa Starogard ......................................................................... 19 

Tabela 3. Obiekty chronione w Nadleśnictwie ........................................................................ 21 

Tabela 4. (Wzór nr 3) Ogólna charakterystyka rezerwatów .................................................... 28 

Tabela 5. (Wzór nr 4) Możliwości realizacji celów ochrony w rezerwatach częściowych ..... 30 

Tabela 6. Obszary Natura 2000 występujące w zasięgu Nadleśnictwa Starogard ................... 39 

Tabela 7. (Wzór nr 5a) Wykaz istniejących pomników przyrody ........................................... 49 

Tabela 8. Zestawienie istniejących pomników przyrody ......................................................... 54 

Tabela 9. (Wzór nr 11 i 12 – zmodyfikowany) Wykaz chronionych gatunków roślin i 

zwierząt zainwentaryzowanych podczas prac urządzeniowych, inwentaryzacji 

przyrodniczej Natura 2000 lub odnotowanych w opracowaniach dla obszarów 

chronionych na terenie Nadleśnictwa .................................................................... 60 

Tabela 10. Zestawienie liczbowe fauny i flory ........................................................................ 84 

Tabela 11. Wykaz projektowanych pomników przyrody ........................................................ 87 

Tabela 12. Wykaz ptaków łownych występujących na terenie Nadleśnictwa ......................... 98 

Tabela 13. Wykaz ssaków ........................................................................................................ 99 

Tabela 14 (Wzór nr 1a) Porównanie wybranych cech taksacyjnych drzewostanów 

Nadleśnictwa ....................................................................................................... 106 

Tabela 15 (Wzór nr 1b) Porównanie wybranych cech taksacyjnych w ramach grup 

funkcji lasu .......................................................................................................... 107 

Tabela 16. (Wzór nr 15) Zestawienie powierzchni [ha] i miąższości [m 3 ] drzewostanów 

według rodzajów i pochodzenia drzewostanów oraz grup wiekowych .............. 108 

Tabela 17. (Wzór nr 13) Zestawienie powierzchni [ha] i miąższości [m 3 ] drzewostanów 

według grup wiekowych i bogactwa gatunkowego ............................................ 109 

Tabela 18. (Wzór nr 14) Zestawie powierzchni [ha[ i miąższości [m 3 ] drzewostanów 

według grup wiekowych i struktury .................................................................... 110 

Tabela 19. Podział na kategorie ochronności ......................................................................... 111 

Tabela 20. Wykaz obiektów zabytkowych w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa 

Starogard ............................................................................................................. 113 

Tabela 21. (Wzór nr 22) Zestawienie powierzchni [ha] według form degradacji – 

borowacenie ......................................................................................................... 128 

Tabela 22. (Wzór nr 21) Zestawienie powierzchni [ha] według grup typów siedliskowych 

lasu, stanu siedliska i grup wiekowych ............................................................... 130 

Tabela 23. (Wzór nr 20) Zestawienie powierzchni [ha] według zgodności składu 

gatunkowego drzewostanów z siedliskiem ......................................................... 133 

Tabela 24. Powierzchnie występowania i zwalczania szkodników owadzich na terenie 

Nadleśnictwa ....................................................................................................... 135 

Tabela 25. Powierzchnie zagrożone przez grzyby patogeniczne na terenie Nadleśnictwa .... 138 

Tabela 26. Wartości stężeń podstawowych wskaźników eutrofizacji wód w rzekach (2007 

rok) ...................................................................................................................... 140

160 

SPIS ILUSTRACJI: 

Rysunek 1. Mapa zasięgu administracyjnego ............................................................................ 7 

Rysunek 2. Położenie N-ctwa w RDLP Gdańsk ........................................................................ 9 

Rysunek 4. Podział Nadleśnictwa na Mezoregiony ................................................................. 11 

Rysunek 5. Mapa podziału na regiony geobotaniczne ............................................................. 12 

Rysunek 6. Mapa podziału na krajobrazy roślinne .................................................................. 13 

Rysunek 7. Zestawienie poszczególnych typów siedliskowych w Nadleśnictwie ................... 16 

Rysunek 8. Roślinność grądu [Jan Banacki] ............................................................................ 17 

Rysunek 9. Mapa potencjalnej roślinności naturalnej (na podstawie Atlasu 

Rzeczpospolitej) .................................................................................................. 18 

Rysunek 10. Widok na rezerwat od strony szosy ..................................................................... 23 

Rysunek 11. Rezerwat Brzęczek [Andrzej Schleser] ............................................................... 24 

Rysunek 12. Groszek wielkoprzylistkowy (Lathyrus pisiformis) [Andrzej Schleser] ............. 25 

Rysunek 13. Pomnik Gottlieba Schmid’a w rezerwacie Wiosło Małe [Jan Banacki] ............. 27 

Rysunek 14. Korekta granicy SOO Waćmierz ......................................................................... 39 

Rysunek 15. Zasięgi obszarów Natura 2000 ............................................................................ 40 

Rysunek 16. Zasięg Obszarów Chronionego Krajobrazu na terenie Nadleśnictwa 

Starogard ............................................................................................................. 47 

Rysunek 17. Dąb pomnikowy (l-ctwo Boroszewo oddz. 22j) [Małgorzata Gass-Pięta] ........ 48 

Rysunek 18. Głaz (l-ctwo Jastrzębce oddz.132b) [Małgorzata Gass-Pięta] ........................... 55 

Rysunek 19. Głaz (l-ctwo Mestwinowo oddz.53d) [Małgorzata Gass-Pięta] ......................... 55 

Rysunek 20. Lipa pomnikowa (l-ctwo Dębiny oddz.285b) [Małgorzata Gass-Pięta] ............ 56 

Rysunek 21. Dąb pomnikowy (l-ctwo Mestwinowo oddz.55b) [Małgorzata Gass-Pięta] ...... 57 

Rysunek 22. Grubodziób zwyczajny (Coccothraustes coccothraustes) [Małgorzata 

Gass-Pięta] .......................................................................................................... 59 

Rysunek 23. Bielik – Haliaeetus albicilla [Andrzej Schleser] ................................................. 85 

Rysunek 24. Bocian czarny – Ciconia nigra [Małgorzata Gass-Pięta] ................................... 86 

Rysunek 25. Przykład wody stojącej [Andrzej Schleser] ......................................................... 90 

Rysunek 26. Zasięg zlewni w Nadleśnictwie ........................................................................... 91 

Rysunek 27. Fragment mokradła na terenie leśnictwa Orle ..................................................... 93 

Rysunek 28. Kwaśna buczyna niżowa [Andrzej Schleser] ..................................................... 103 

Rysunek 29. Brzezina bagienna [Małgorzata Gass-Pięta] .................................................... 103 

Rysunek 30. Kumak nizinny Bombina bombina [Małgorzata Gass-Pięta] ........................... 104 

Rysunek 31. Bóbr europejski Castor fiber [Andrzej Schleser] .............................................. 104 

Rysunek 32. Drzewostan nasienny w L-ctwie Dębiny [Jan Banacki] ................................... 106 

Rysunek 33. Widok na zamek w Gniewie.............................................................................. 112 

Rysunek 34. Grób posła na Sejm II RP Piotra Szturmowskiego (l-ctwo Orle oddz. 190c) ... 126 

Rysunek 35. Gotycka katedra pocysterska w Pelplinie [Andrzej Schleser] ........................... 149 

Rysunek 36. Miejsce pamięci w Szpęgawsku [Maciej Szychta] ............................................ 150 

Rysunek 37. Punkt widokowy w L-ctwie Dębiny [Jan Banacki] .......................................... 151 

Autor opracowania jest autorem rysunków i zdjęć, przy których nie ma informacji 

o źródle pochodzenia.

KRONIKA: 

161

162

163

164

165

166

167

168

169

170

171

172

173

174

175

176

177

178

Program Ochrony Przyrody na lata 2010-2019 - PaÅstwowe ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?

Program Ochrony Przyrody na lata 2010-2019 - PaÅstwowe ...