Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

U savremenim revizionističkim tumačenjima nevažno je to što je pod neposrednim ili
posrednim Titovim uticajem veliki deo Balkana gotovo pola stoleća opstajao kao jedinstvena
državna celina. Celishodnost Titove politike i njegovog ličnog učinka može se pouzdanije
oceniti samo u sklopu šire istorijske celine koja obuhvata razdoblje pre i nakon nestanka države
kojoj je bio na čelu. Drugim rečima, ovde trebalo bi uočiti procese koji se ne sastoje samo od
vidljivih zbivanja već i dubinskih struktura dugog trajanja koje se na određenim tačkama
raspadaju. Titova nacionalna politika ne da se razumeti bez istorijata međunacionalnog
sukobljavanja na Balkanu koji su ovaj prostor opterećivali različitim oblicima potisnute ili žive
tradicije. Tradicionalizovane međunacionalne napetosti i zbližavanja na Balkanu bi, u
Brodelovom smislu, valjalo razložiti na procese kratkog i dugog ritma. Istoriju dugog vremena
u ovom pogledu čine težnje balkanskih naroda za nacionalnim oslobođenjem od hegemonih
velikih sila. Htenja su se izražavala u obličju političke vrednosti i političke kulture koja se dugo
nije menjala jer je bila izraz haotičnog i nestalnog prostora opterećenog ratovima i
nedefinisanim interesima velikih sila. Parola «Balkan balkanskim narodima», pod kojom su se
doduše krile raznovrsne i oprečne težnje, najbolje izražava bit gotovo dva stoleća dugog
procesa zakasnelog sazrevanja balkanskih nacija. Nešto uže vremensko razdoblje, ili tzv.
«srednje vreme», čine hronološki upola kraći procesi idejnog sazrevanja vizije balkanske
federacije u socijaldemokratskoj i boljševičkoj misli. U celini ovog razdoblja, koje obuhvata 20.
vek, ritam procesa bio je sporiji i skriveniji od neposredne teme ovog istraživanja, koja se
podudara sa istorijom srednjeg vremena. Procesi ovoga doba ispoljili su se u raspadu velikih
nadnacionalnih carstava (Otomanskog i Austro-Ugarskog), koji nije bio samo posledica rata,
već i uzrok budućih ratova. Najposle, najuži period obuhvata glavna zbivanja i neposrednu
Titovu aktivnost na vlasti u trajanju od 35 godina, koliko je ovaj vladar bio u prilici da procese
ove vrste nadzire i aktivno usmerava. Na ovaj način razloženo istorijsko vreme može olakšati
razlikovanje trajne težnje (nacionalna nezavisnost), njene političke forme koju joj nameće
vreme (unitarna, federativna, konfederalna ili separatistička) i umeća vodeće ličnosti da
željenom sadržaju i formi obezbedi trajnost.
Marks je prvi konstituisao prave društvene modele polazeći od procesa dugog trajanja u istoriji
(Brodel 1992, str. 135). Oslobodilačke vizije i realni pokušaji usklađivanja međunacionalnih
odnosa južnoslovenskih naroda tvorili su proces dugog trajanja. Savremeni balkanski
nacionalizmi nisu tabula rasa, kao što nisu ni ostali oblici evropskih nacionalizama, manje ili
više mitizirani u herojskoj tradiciji: otpor Jevreja Rimu, Švajcaraca i Škota Habzburzima i
Plantadženetima, otpor Iraca protiv Engleza itd. Na Balkanu su različite društvene grupe
(trgovci, buržoazija i nerazvijeni proletarijat) nastojale da stvore državu koja bi obezbedila
nacionalno oslobođenje. Iz ovoga gotovo dvestogodišnjeg toka ne može se istrgnuti Titova
politika i proučavati zasebno jer bi se glavni procesi skratili i neopravdano sveli na manje ili
više nepovezan skup zbivanja. Mora se zahvatiti celina koja će se ovde omeđiti periodom
postojanja dve jugoslovenske države (1918-1992), a koji se opet poklapa sa krupnim
međunarodnim prekretnicama (Oktobarska revolucija, kraj 1. svetskog rata, s jedne, i slom
sistema evropskog socijalizma i opadanje moći Rusije, s druge strane). Okruženje je nametalo
ritam razvoju međunacionalnih odnosa na Balkanu, ali uz aktivnost domaćih političkih snaga.
Interesi velikih sila bili su ne uvek vidljive podzemne strukture, a uticajnost domaćih aktera
zavisila je od veštine korišćenja međunarodnog oslonca i pukotina između velikih sila.
Protivrečni spletovi, koji su bili u stanju da skrenu tokove dubljih društvenih zbivanja (npr.
svetski ratovi), otvarali su prostor uticaju veštih političkih aktera. Udeo ličnog nije uvek
strukturisan, već može biti neorganizovan i delom nepredvidljiv. U sociologiji događajnog
Brodel ističe neophodnost uočavanja brzih mehanizama u kojima se zbivanja povezuju, a veliki
ljudi izgledaju kao autoritativni dirigenti (Brodel 1952, str. 175-176). Ovde je važno dodati da
se pri objašnjenju Titove nacionalne politike koriste različiti pojmovi koji odgovaraju različitoj
dužini razdoblja, odnosno trajnosti procesa u kojima je njegova ličnost bila delatna: najduži je
težnja naroda za samostalnom državom i otuda istekla neposustala oslobodilačka politička
93