Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

1945. nacionalizovala inostrani kapital i opredelila se za model samostalne eksploatacije
sirovina i unutrašnju akumulaciju bez stranih ulaganja. Primana je pomoć bez ustupaka, a
kasnije su uzimani krediti. Privredni rast je ubrzao društvenu pokretljivost, pa se Jugoslavija
1960. po tome sasvim približila visokoindustrijalizovanim i visokopokretljivim društvima
(Milić 1996, str. 183). Između 1939. i 1957. učetvorostručen je broj studenata, nije postojao
nijedan tip srednje ili visoke škole koji bi bio nepristupačan bilo kom sloju, a učešće omladine
iz osnovnih manuelnih slojeva na univerzitetima se iz godine u godinu apsolutno i relativno
uvećavao (Milić 1996, str. 262, 283). Socijalistička modernizacija tekla je u znaku rasta
životnog standarda, burnog razvoja školstva i prosvećivanja, civilizovanja seljačkog društva i
balkanske čaršije, relativno skromnog kriminala u odnosu na svetske razmere i dozirane
političke liberalizacije.
Poput svake aktivne političke modernizacije odozgo, i jugoslovenska je bila podsticana
ideološkom mobilizacijom i tražila personifikaciju predvodnika promena. Titova harizma bila
je oličenje jedinstva države i partije, zatim nadnacionalnog jedinstva konfesionalno i etnički
šarolike zemlje, ali i modernizacijskih uspeha nove države. U ratu osvedočena, a zatim
smišljeno jačana i spontano održavana harizma razuma Josipa Broza, koji je uživao i zavidan
ugled u svetu, 1960-ih dokazivala se privrednim uspesima, međunacionalnom trpeljivošću,
modernizacijskim tokom i snažnom društvenom pokretljivošću. Titov autoritet je u svakoj fazi
razvoja bio važan posrednik i podsticaj ovih promena. Komunistička politika nije bila goli
pragmatizam vlasti već je, nošena harizmom razuma bila u službi prosvećene i dugo moralno
nadmoćne zamisli besklasnog društva.
Pomenuti ekonomski pokazatelji najčešće se omalovažavaju isticanjem presudne uloge strane
pomoći u privrednom rastu, i potcenjivanjem donekle samostalnih unutrašnjih činilaca. Danas
je najlagodnije reći da je socijalizam bio genetski nerentabilan. Poređenje privrednog razvoja je
složen postupak jer privredni rast zavisi od različitih oblika nasleđenog ili nametnutog
monopola u trgovini, proizvodnji i eksploataciji malih i nerazvijenih zemalja, a zaostajanje u
razvoju je takođe rezultat različitih neekonomskih činilaca (vazalni polukolonijalni položaj,
stalni ratovi i razaranje i sl.). Zato je neistorično porediti ekonomski napredak razvijenih
zemalja sa nerazvijenima, koje su neretko prinuđene na vazalni položaj i ustupke. Osim toga,
privredni razvoj ovih potonjih je daleko zavisniji od okruženja nego što je slučaj kod razvijenih,
pa otuda i više zavisi od veštine elite da se cena razvoja što manje plati ustupcima. Ekonomski
razvoj jugoslovenskog socijalizma je zbir domaće radinosti, organizacije proizvodnje, ali i vešte
spoljne politike. Ove komponente se ne mogu razdvajati jer kod malih zemalja nije moguća
privredna autarkija. Rast ili stagnacija ekonomije poluperifernih evropskih država u kojima su
delovali socijalistički režimi nije pokazatelj efikasnosti ili neefikasnosti socijalističke
ekonomije, jer je startna pozicija ekonomskog razvoja prilikom ustoličenja socijalističke vlasti
bila prilično niska. Ne može se ekonomska produktivnost ili neuspešnost socijalizma meriti
iskustvom male nerazvijene zemlje (Jugoslavije, Bugarske itd.). Kao što ni dokaz ekonomske
nadmoći kapitalističkog modela razvoja ne mogu biti periferne vazalne «banana» republike. Za
to mogu biti primer veliki, relativno autarkični sistemi (SAD, SSSR, NR Kina), premda i ovde
treba imati na umu različitu startnu poziciju razvoja. Privredni razvoj malih zemalja je daleko
više upućen na veštinu politike da koristi i izvlači pomoć razvijenih sa što manje ustupaka.
Modernizacija je ovde dobrim delom zavisila od veštog manevra u spoljnoj politici i
racionalnosti ulaganja stečenih sredstava. Ekonomska i politička sastavnica privrednog razvoja
socijalističke Jugoslavije su nerazdvojive, uzajamno su se prožimale kao rezultat neponovljivog
međunarodnog položaja zemlje kao jezička između blokova i politike vrha, koja je pukotine
između blokova neobično vešto koristila, izvlačeći zaštitu i pomoć bez ustupaka. Najveća
ekonomska i vojna pomoć dobijena je između 1949. i 1961. godine, i to od SAD, jer je za
Zapad bila važna jugoslovenska ekonomska sigurnost kao osnova nezavisnosti Jugoslavije.
Osim toga, Tito je bio značajan kao potencijalni virus lagera, koji će ostale zemlje zaražavati
težnjom za nezavisnošću. SAD nisu tražile političke ustupke (višepartijski sistem, vojne baze)
jer im je bilo važnije da Jugoslavija ostane nezavisna. Tako je npr. od sredine 1949. do sredine
1955. ukupna američka pomoć FNRJ (krediti, subvencije) iznosila oko 600 miliona dolara, a
90