Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

ni razvoj ni nacionalno pitanje ne mogu rešiti ratom niti stalnim unutrašnjim podelama
balkanskog prostora koje obnavljaju sukobe i revanšizam. Njihova načelna vizija bila je
moderna integracija što većeg prostora u privrednom, monetarnom, i konačno federativnom
obliku. Shvatanje etnički izmešanog Balkana kao nedeljive celine pripadalo je modernim
pravcima evropske misli i temeljilo se na demokratskom pravu naroda da odlučuje o svojoj
sudbini (Stojanović 1994, str. 303). Više je razloga što se kod Tita zamisao nedeljivog
jugoslovenskog prostora učvrstila prilično rano: (1) iz rata je izišao sa oreolom prvog
antifašističkog gerilca Evrope i armijom od blizu 800.000 ljudi, koja je u ekspanzivnom
zamahu prodrla na teritorije susednih zemalja. Teritorijalno državne pretenzije mu nisu bile
skromne, pa je Staljin morao da obuzdava ekspanziju Jugoslovenske armije; (2) nakon
odvajanja od SSSR-a i zaokreta ka politici nesvrstanosti Tito, uprkos stalnoj pacifističkoj frazi,
nije gajio iluzije da svetski poredak garantuje jednakost među narodima. Bio je uveren da
vazalni položaj nerazvijene države može izbeći samo širi industrijski razvijeni prostor sa
nezavisnom oružanom silom i jačanjem međunarodnog ugleda; (3) na Jugoslaviju je gledao kao
na lično životno delo i bio neobično zainteresovan za njeno očuvanje.
Već je uočeno da se modernizacija odvijala na trusnom prostoru opterećenom raznovrsnim
sukobima. Kao i svaki višenacionalni prostor opterećen teškom prošlošću i Balkan je bio
osetljiv na podele, spreman na integraciju, ali i eksplozivan. Reč balkanizacija i danas ima
negativnu konotaciju jer potiče iz oznake nesređenog rezidualnog prostora koji je bio deo
Turskog i Austrougarskog carstva u kom su formirane brojne nezavisne državice. U nemačkom
jeziku koristi se termin «skup malih država» (Kleinstaaterei). Bio je to geopolitički nedefinisan
prostor, zakasneo u razvoju nakon raspada imperija u čijem je sastavu dugo bio, ali bez jasnog
spoljnopolitičkog oslonca (za razliku npr. od Španije, Portugalije i Belgije koje su stalno bile u
interesnoj sferi zapadnih sila). Složena sukobljavanja iziskivala su naročitu nadnacionalnu
ideologiju, ali i umešnog vladara. Osobenost prostora i haotični neprogresivni sukobi nametnuli
su, dobrim delom, autoritarne obrasce modernizacije odozgo. Razbijanje konzervativne
balkanske tradicije, slom monarhizma i dvorske poltike u apolitičnom seljačkom okruženju i
senci pretorijanske opasnosti, teklo je u institucionalnim obrascima nepodeljene prosvetiteljske
komunističke vlasti. Ipak autoritarni okvir modernizacije nije prisutan samo kod nerazvijenih.
Ralf Darendorf (Dahrendorf) je provokativno tvrdio da je nacionalsocijalizam nepovratno
razorio političku kulturu vilhelmovskog carstva i uvođenjem rasne jednakosti sunarodnika
suzbio uticaj aristokratije. Rečju, fašizam je ukidajući feudalne staleške ostatke na brutalan
način krčio put ka savremenom društvu (Dahrendorf 1968, S. 442). Fašizam, kao
antiaristokratski spoj tehnike i arhaičnog rasizma je, doduše, rušio ostatke nemačkog
feudalizma, ali se po modernizatorskom potencijalu ne može porediti sa socijalizmom. Rasizam
ne može biti modernizacijski. U socijalizmu je nepodeljena vlast bila u službi prosvetiteljskih
ciljeva, u čijem je jezgru bio autoritet razuma, a ne magija krvi i rase.
U Jugoslaviji je centralizacijom započeti privredni uspon 1950-ih bio izrazit, sa jednom od
najviših stopa rasta u svetu. Stopa rasta industrijske proizvodnje u periodu 1953-1965. iznosila
je 12,7% godišnje, a u periodu 1972-1981. 6%, a udeo poljoprivrednog stanovništva je sa 80%
iz 1938. opao na 28% u 1984. godini (Pečujlić 1994, str. 59-61). Ugled zemlje i njenog vođe u
svetu bili su daleko iznad njene moći, ne samo otuda što je Jugoslavija bila strateški važan
jezičak između blokova, nego i zbog neobično aktivne i vešte politike kojom je država postala
predvodnik šireg kruga nerazvijenih zemalja. Od predratnog statičkog polupismenog
stagnantnog društva evropske periferije, u kojoj je gotovo polovina celokupne industrije
pripadala strancima (Obradović 1994, str. 35-46), stvorena je srednje razvijena evropska
zemlja. Industrijska proizvodnja je 1970-ih u odnosu na predratni period porasla 5 puta,
proizvodnja električne energije 25 puta, nepismeno stanovništvo starije od 10 godina je sa
49,2% iz 1931. palo na 15% u 1971. godini. Samostalnost socijalističke Jugoslavije bila je
daleko veća nego predratne. Krajem 1930-ih strani kapital je kontrolisao najznačajnije
privredne grane (npr. petroleja 99,5%, elekt. Energije 94%, rudarstva 82% itd.). (Obradović
1995, str. 197). Pošto je Jugoslavija bila svedena na polukolonijalni status vodeće grupe, kako s
razlogom zapaža Dedijer, nisu mogle da izrade plan industrijalizacije sve i da su htele. KPJ je
89