Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

V
TITO I POLITIČKA KULTURA BOLJŠEVIZMA
Najopštije govoreći, politička kultura obuhvata skup svih saznajnih, emotivnih i vrednosnih
stavova stanovišta prema politički značajnim sklopovima delatnosti. Tu spadaju i preovlađujući
obrasci ponašanja povezani sa pomenutim stavovima, a koji su prožeti institucionalno
propisanim normama vlasti (Meyer 1977, S. 7). U jezgru političke kulture je odnos prema
demokratiji, tj. različito shvaćenoj srazmeri između njenih komponenata: društvenoekonomske,
pravne i političke jednakosti. Temeljite razlike između političkih kultura
kapitalizma i socijalizma dobrim delom mogu se objasniti razlikom u shvatanju poželjne
srazmere između pomenutih ključnih komponenata. U socijalizmu su interesi prijateljskih
društvenih slojeva jedinstveni i harmonični što opravdava postojanje samo jedne demokratske
partije. Monopol partije počiva na istovetnosti interesa svih delova društva na čelu sa
radničkom klasom, tj. na interesima partije, partijskog kadra i vođe. Iz pomenutog interesnog
monizma ističu ostale idejne i institucionalne osobenosti političke kulture socijalizma:
shvatanje podele vlasti i predstavničkog sistema, odnos prema sunarodnicima i manjinama,
način korišćenja građanskih prava, glavni obrasci društvene integracije (partijski, državni,
običajni) itd.
Političku kulturu, pored ideoloških, oblikuju i manje ili više uticajni tradicijski sadržaji. Oni se
razlikuju po tome da li aberatno političko ponašanje i mišljenje osuđuju blaže ili oštrije, na
formalan ili neformalan način. U ovom pogledu evropska karta može se podeliti na tri oblasti:
(1) anglosaksonska društvena kultura koja normira ponašanje i reguliše odnose pojedinaca i
grupa čvrstim nepisanim pravilima uhodane konstitucionalne i lokalne prakse; (2) kontinentalna
politička kultura, koja politički život reguliše pretežno državnim organizacijama (tradicija
snažne države) i u kojoj veći udeo imaju političke ideologije. Granica između ova dva evropska
tipa političke kulture je Lamanš, a ne Rajna (Rohe 1996, S. 11-14); (3) politička kultura
evropske istočne i jugoistočne periferije oblikovana nestabilnom kombinacijom društvenih i
državnih političkih kultura. Ove formalne razlike trebalo bi bliže objasniti da bi se potpunije
sagledala upadljivost boljševičke političke kulture.
Angloamerička politička kultura je od početka novog veka bila gotovo lišena feudalnih
sastojaka. SAD su bile britanska kolonija, a britanska ostrva (sa izuzetkom Kromvelove
diktature) još od Tjudora nisu poznavala apsolutizam, niti vojnu i birokratsku državu kao
Pruska, Austrija i Francuska. U Engleskoj već od 1701. monarhija postaje svetovna ustanova,
dok je na kontinentu još uvek bila neokrnjena doktrina o vlasti po milosti božjoj. Za razliku od
hijerokratske Rimokatoličke crkve i istočnoevropskog cezaropapizma, u Engleskoj je
prevladavao uticaj protestantizma, a u SAD raznih protestantskih sekti. Protivljenje malih sekti
službenoj harizmi crkve direktno je jačalo preduzetništvo i shvatanje politike kao biznisa, a
vladara ne kao genijalnog izbavitelja već kao pojedinca ne mnogo mudrijeg od drugih.
Antidinastički američki puritanizam lišen monarhizma i kulta vođe, brzo je prihvatio
prosvetiteljski republikanski duh Francuske revolucije. Britanski «kralj u parlamentu» bio je
prelaz između evropskog dinastičkog apsolutizma i američkog republikanstva. U oba slučaja
političku integraciju nije podupirala monopolska država sa snažnom kopnenom vojskom i
crkvom, već ugledna sekta (u SAD) i oblasna trgovačka aristokratija (Engleska) u jezgru
kapitalizma mornarice. U prelomnoj fazi formiranja moderne države odsustvo moćne kopnene
vojske i birokratije (Engleska) i feudalne tradicije (SAD) uticalo je na formiranje političke
društvene kulture koja se razlikovala od političkih državnih kultura evropskog kontinenta.
Ove potonje su formirane u zreloj apsolutističkoj fazi feudalizma zadržavajući trajno vrednosti
autoritarne poglavarske države sa dugim kopnenim granicama i snažnom stajaćom vojskom
(centralizacija, birokratija, militarizam). Lična vlast je u ovim prostorima bila razvijena, a u
protivrečnom i neravnomernom procesu modernizacije njena ideološka boja takođe je zadržala
snažne centralističke crte: od neobično razuđenog učenja o vlasti po milosti božjoj, koje je
imalo svoje hijerokratsko (harizma crkve) i cezaropapističko središte (harizma vladara) do
57