Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak
Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak
vojnik. Ne manje odlučno, Tito je odbacivao prava drugih snaga na vlast izvan partije koja je u ratu bila najaktivnija. Na osnovu uočene strukturnoistorijske osnove zbivanja u poslednja dva stoleća, trebalo bi pokušati odgovoriti na hipotetično pitanje da li bi procesi drugačije tekli bez pomenutih ličnosti. Teško je prihvatiti isključivu tvrdnju da bi bez njih zbivanja tekla bitno drugačije, ali im se ne može negirati određena prekretnička i ubrzavajuća uloga. Da nije bilo Miloša, možda bi se nametnuo njegov brat Jevrem ili Toma Vučić. Oni nisu bili manje hrabri, vlastoljubivi ni diplomatski okretni, niti su zaostajali u demagogiji pred narodom. Od početka 19. veka nezadrživo opada snaga Turske i jača samostalnost njenih provincija. I bez Miloša bi Srbija, možda nešto kasnije, stekla sličnu samostalnost, ali je Miloševa diplomatija verovatno uštedela dosta života. U unutrašnjim reformama slom feudalizma bio je nužan proces. Miloš ga je verovatno ubrzao (u Rusiji je npr. feudalizam ukinut tek 1861). Njegova zasluga je u sprečavanju razvoja staleškog plemstva, a državno-pravni razvoj je, po svemu sudeći, samo donekle usporio, s obzirom na snažni uticaj neprosvećene političke kulture i tradicije koji nisu bitno ublažili ni mnogo prosvećeniji vladari posle njega. Možda bi pod Stojanom Protićem, kao čelnikom Radikalne stranke umesto Pašića, vojska i kruna imali izrazitiju ulogu u politici, a odnos Srba prema Hrvatima bio federativniji i kooperativniji. Ipak je teško verovati da bi Protić, «autonomista», prevazišao solunašku strategiju srpske buržoazije i bitno ublažio hrvatski separatizam zbog snage ostalih «staroradikalskih» struja i drugih velikosrpskih krugova izvan stranke, uključujući i krunu. Sa Simom Markovićem ili Milanom Gorkićem KPJ bi verovatno imala obrazovaniji, ali i manje operativni vrh, bilo bi možda manje čistki, a verovatno i manje uspeha u formiranju vojne strukture u ratu. Izgleda da je Titova uloga bila krupna u ratu, u otporu Staljinu, a i docnije je bio nezamenljiv kao arbitar u čistkama i sukobima partijskih frakcija. Što vođstvo duže traje, čelnici postaju samostalniji i teže zamenljivi, a harizmatizacija je proces koji po prirodi stvari snaži svest vođe o vlastitoj izuzetnosti, što opet jača autoritarnost i sklonost ka ličnoj vlasti. Miloš je uvek bio osion, a naročito posle sultanovog berata, a stari Pašić je naročito posle razlaza sa Protićem postao neumoljiv i retko se obazirao na savete drugih. Titova lična nadmoć bila je trajno prisutna, izuzev perioda sukoba sa IB-om, kada je bio nešto kolegijalniji. Ako je samostalnost i snalažljivost političkog vođe poželjna crta, nezamenljivost je rizična jer nakon njegove smrti ostavlja eksplozivan i dezintegrativan vakuum. O stupnju nezamenljivosti političara govore zbivanja nakon njihovog silaska sa vlasti, progonstvo Miloša nije usporilo razvoj Srbije ka samostalnosti od Porte, Pašićeva smrt bila je udarac za Radikalnu stranku, ali ne i za državu. Titova smrt je ubrzala raskol partije, ali i države. Ali treba imati na umu da se Jugoslavija raspala 1992, tek podudaranjem hazardne politike novih nacionalističkih elita i iščezavanjem njenog poluvekovnog međunarodnog značaja kao posrednika između blokova (slabljenje SSSR-a, jačanje Nemačke i novog pax Americana). Novo stoleće, koje je počelo 1989/90, na Balkanu je tražilo političare novog tipa, kadre da odgovore izmenjenim unutrašnjim potrebama, koje je u sve većoj meri nametalo okruženje. Posletitovski politički vrh nije bio dorastao izazovima eksplozivnog prostora zahvaćenog krupnim promenama okruženja. Veličina čelnog pojedinca je u njegovom modernizacijskom učinku u svojoj epohi, a ne u moći i nezamenljivosti. Jednoznačan kriterij učinka može se ustanoviti samo ako se jasno razdvoji forma od sadržaja u politici i čvršće strukture od prolaznog bleska u dugim istorijskim procesima. 42
IV TITO DO VLASTI (1937-1945) -strukture, procesi, ličnost – U domaćoj misli o društvu nije još sistematski i kritički istražen odnos Titove aktivnosti i motiva do zaposedanja vlasti, s jedne, i dubljih struktura i procesa u senci koje je vođa partije i narodnooslobodilačkog i antifašističkog pokreta zatekao i unutar kojih je delovao, s druge strane. Ovde bi trebalo pokazati na primeru jedne uticajne istorijske ličnosti pre osvajanja vlasti stupanj njene zavisnosti od struktura u senci i zatečenih okolnosti. Može li se o probojnoj moći pojedinca govoriti i kada nije na vlasti? Oslonac na dosadašnja istoriografska istraživanja i memoarsku literaturu je nužan, premda u njima prevladava istorijsko pripovedanje i opis zbivanja, a ne analiza struktura i procesa. Događaje čini hronološki sled iskustva vezan za određene učesnike, dok strukture nisu nužno smisaone veze ili datosti, niti vremenski omeđene kategorije. Događaji su promenljivi, a strukture relativno stabilne (ustanove, oblici državnog uređenja, politička kultura i sl.). U središtvu zanimanja strukturne istorije i istorijske sociologije nisu, pre svega, pojedinačna zbivanja i ličnosti, već odnosi, stanja i procesi, zatim više uslovi, prostor i mogućnosti delovanja pojedinca u istoriji nego lični motivi, odluke i postupci. U metodskom pogledu prioritet ima uzročna analiza nad hermeneutičko fenomenološkim razumevanjem smisla. Slično sociologiji, strukturna istorija se više zanima za relativno trajanje, «tvrđe», teže promenljive pojave i segmente stvarnosti koji se sporije menjaju (Groh 1973, Kocka 1977, Koka 1994). U jugoslovenskoj misli o društvu događajna istoriografija nije do sada bila ugrožena socijalnom ili strukturnom istoriografskom strujom niti istorijskom sociologijom, pa, za razliku od npr. Francuske i Nemačke (gde je plodna napetost dveju pomenutih usmerenosti prisutna gotovo pola stoleća), prevladava rekonstrukcija događaja i postupaka na račun kategorija «dugog trajanja», koje su opet shvatane manje ili više ideologizovano kao neizbežni trend razvoja koji su veliki pojedinci najpotpunije razumevali. Nije mnogo zagonetno što odnos najčešće ideologizovanih struktura (neizbežni put nacionalnog i klasnog oslobođenja) i Titove ličnosti, koja je dublje procese ubrzavala, probijala ili presecala, nije diferencirano razmatran. U jednopartijskom režimu, gde je ličnost vođe bila glavni stožer ideologije društvenointegrativne misli, nije bilo uslova za nijansiranja ove vrste, pogotovo ne za proučavanje lutanja i nesamostalnog ponašanja vođe. Ni uvođenje višepartijskog režima nije mnogo pomoglo jačanju nepristrasnosti jer su razbuđeni različiti svesni ili nesvesni oblici ideološkog demoniziranja Tita. Izgleda da celovitijih odmerenijih radova o Titu nema i stoga što je stvoren privid da se o njemu suviše zna, ali iz različitih vrsta politički pristrasne literature. I Cilj ovoga poglavlja je kritičko sagledavanje Titove uloge od dolaska na čelo partije do zaposedanja vlasti sa stanovišta istorijske sociologije, a u svetlu novijih svedočanstava učesnika i istoriografskih obrada materijala. Poput mnogih političkih čelnika, i Tito je kao vođa pokreta bio zavisniji nego kao državni poglavar, i to ne samo od struktura kojih je bio svestan (SSSR, Kominterna, karakter vlastite partije i države) nego i od onih koje su bile «podzemne» i skrivenije (potmuli procesi raslojavanja partije, buđenje uže grupnih i nacionalnih interesa, skrivene promene u međunarodnom okruženju, dogmatsko samopoimanje itd.). Skrivenost i neprozirnost struktura često utiče na veliki raskol između namera i posledica postupaka i kod najuticajnijih istorijskih ličnosti: Aleksandar Makedonski nije ni slutio koliko će njegova osvajanja ubrzati kosmopolitizaciju evroazijskog prostora u starom veku, Julije Cezar nije na vreme sagledao orijentalnu monarhizaciju Rima kao važnu posledicu vlastitog ratničkog kulta, niti je Lenjin mogao predvideti terorističke posledice boljševizacije SKP (b).Ovde se neće ulaziti u definisanje načela za objašnjenje zamršenog dualizma ličnosti i strukture i njihove dijalektičke veze (vid. Kuljić 1994), već bi pretežno uzročnom analizom, a ne hermeneutičkim 43
- Page 1 and 2: Todor Kuljić TITO -sociološkoisto
- Page 3: Literatura i izvori Summary Regista
- Page 6 and 7: moćnih pojedinaca, ali koji su tak
- Page 8 and 9: objavljena arhivska građa, (5) rad
- Page 10 and 11: U Zrenjaninu, januara 1998. Predgov
- Page 12 and 13: Slika Tita ipak ne zavisi samo od p
- Page 14 and 15: modernizacije, koja sporo menja ust
- Page 16 and 17: spojem domaćih i iberijskih idejni
- Page 18 and 19: društvu opterećenoj različitim v
- Page 20 and 21: II TRADICIJSKE KOMPONENTE BALKANSKO
- Page 22 and 23: neravnomerno (u Zapadnoj Evropi je
- Page 24 and 25: i prototip seljačkog demagoga (gov
- Page 26 and 27: labilni autoritet rivalskih mladih
- Page 28 and 29: sastavni deo dinarskog mentaliteta.
- Page 30 and 31: uržoaskom parlamentarizmu, plansko
- Page 32 and 33: napetosti srodnih nacija itd. Oslob
- Page 34 and 35: klasnog preobražaja od socijaliste
- Page 36 and 37: ugled borca koji pada, ali se staln
- Page 38 and 39: hervanija (ogrtač koji je dobio od
- Page 40 and 41: narodnjačke slavenofilske vizije s
- Page 44 and 45: azumevanjem smisla i namera najutic
- Page 46 and 47: neistoričnom poređenju i poistove
- Page 48 and 49: ovom regionu (vojne pobune, štrajk
- Page 50 and 51: ponovne centralističke snage (Đor
- Page 52 and 53: puta deluju razorno. Treba prelazit
- Page 54 and 55: prećutno. Nerado je gledao na meš
- Page 56 and 57: Titova samostalnost do zaposedanja
- Page 58 and 59: svetovnih prosvetiteljskih ideologi
- Page 60 and 61: aktuelnost ideologije i kulta vođe
- Page 62 and 63: Svaka partija insistira na discipli
- Page 64 and 65: ehabilitovani. Tito je oktobra 1949
- Page 66 and 67: mobilizacijama menjao društvenu st
- Page 68 and 69: itualno dodeljivana u opomeni član
- Page 70 and 71: predviđeno. Ranković se tog dogov
- Page 72 and 73: proračun. Posledice čistke u Hrva
- Page 74 and 75: Vuković 1989, str. 516). Posle Pra
- Page 76 and 77: Tuhačevskim na čelu, Hruščov je
- Page 78 and 79: ila njegova stvarna politička part
- Page 80 and 81: koalicije, raskidao ranije, ali uve
- Page 82 and 83: 76). Neslaganja sa Kočom i Nikezi
- Page 84 and 85: Začetak procesa nastanka harizme r
- Page 86 and 87: usklađivanje plana i tržišta itd
- Page 88 and 89: acionalnosti, koja se ispoljava u n
- Page 90 and 91: 1945. nacionalizovala inostrani kap
IV<br />
<strong>TITO</strong> DO VLASTI (1937-1945)<br />
-strukture, procesi, ličnost –<br />
U domaćoj misli o društvu nije još sistematski i kritički istražen odnos Titove aktivnosti i<br />
motiva do zaposedanja vlasti, s jedne, i dubljih struktura i procesa u senci koje je vođa partije i<br />
narodnooslobodilačkog i antifašističkog pokreta zatekao i unutar kojih je delovao, s druge<br />
strane. Ovde bi trebalo pokazati na primeru jedne uticajne istorijske ličnosti pre osvajanja vlasti<br />
stupanj njene zavisnosti od struktura u senci i zatečenih okolnosti. Može li se o probojnoj moći<br />
pojedinca govoriti i kada nije na vlasti? Oslonac na dosadašnja istoriografska istraživanja i<br />
memoarsku literaturu je nužan, premda u njima prevladava istorijsko pripovedanje i opis<br />
zbivanja, a ne analiza struktura i procesa. Događaje čini hronološki sled iskustva vezan za<br />
određene učesnike, dok strukture nisu nužno smisaone veze ili datosti, niti vremenski omeđene<br />
kategorije. Događaji su promenljivi, a strukture relativno stabilne (ustanove, oblici državnog<br />
uređenja, politička kultura i sl.). U središtvu zanimanja strukturne istorije i istorijske sociologije<br />
nisu, pre svega, pojedinačna zbivanja i ličnosti, već odnosi, stanja i procesi, zatim više uslovi,<br />
prostor i mogućnosti delovanja pojedinca u istoriji nego lični motivi, odluke i postupci. U<br />
metodskom pogledu prioritet ima uzročna analiza nad hermeneutičko fenomenološkim<br />
razumevanjem smisla. Slično sociologiji, strukturna istorija se više zanima za relativno trajanje,<br />
«tvrđe», teže promenljive pojave i segmente stvarnosti koji se sporije menjaju (Groh 1973,<br />
Kocka 1977, Koka 1994). U jugoslovenskoj misli o društvu događajna istoriografija nije do<br />
sada bila ugrožena socijalnom ili strukturnom istoriografskom strujom niti istorijskom<br />
sociologijom, pa, za razliku od npr. Francuske i Nemačke (gde je plodna napetost dveju<br />
pomenutih usmerenosti prisutna gotovo pola stoleća), prevladava rekonstrukcija događaja i<br />
postupaka na račun kategorija «dugog trajanja», koje su opet shvatane manje ili više<br />
ideologizovano kao neizbežni trend razvoja koji su veliki pojedinci najpotpunije razumevali.<br />
Nije mnogo zagonetno što odnos najčešće ideologizovanih struktura (neizbežni put nacionalnog<br />
i klasnog oslobođenja) i Titove ličnosti, koja je dublje procese ubrzavala, probijala ili presecala,<br />
nije diferencirano razmatran. U jednopartijskom režimu, gde je ličnost vođe bila glavni stožer<br />
ideologije društvenointegrativne misli, nije bilo uslova za nijansiranja ove vrste, pogotovo ne za<br />
proučavanje lutanja i nesamostalnog ponašanja vođe. Ni uvođenje višepartijskog režima nije<br />
mnogo pomoglo jačanju nepristrasnosti jer su razbuđeni različiti svesni ili nesvesni oblici<br />
ideološkog demoniziranja Tita. Izgleda da celovitijih odmerenijih radova o Titu nema i stoga<br />
što je stvoren privid da se o njemu suviše zna, ali iz različitih vrsta politički pristrasne literature.<br />
I<br />
Cilj ovoga poglavlja je kritičko sagledavanje Titove uloge od dolaska na čelo partije do<br />
zaposedanja vlasti sa stanovišta istorijske sociologije, a u svetlu novijih svedočanstava učesnika<br />
i istoriografskih obrada materijala. Poput mnogih političkih čelnika, i Tito je kao vođa pokreta<br />
bio zavisniji nego kao državni poglavar, i to ne samo od struktura kojih je bio svestan (SSSR,<br />
Kominterna, karakter vlastite partije i države) nego i od onih koje su bile «podzemne» i<br />
skrivenije (potmuli procesi raslojavanja partije, buđenje uže grupnih i nacionalnih interesa,<br />
skrivene promene u međunarodnom okruženju, dogmatsko samopoimanje itd.). Skrivenost i<br />
neprozirnost struktura često utiče na veliki raskol između namera i posledica postupaka i kod<br />
najuticajnijih istorijskih ličnosti: Aleksandar Makedonski nije ni slutio koliko će njegova<br />
osvajanja ubrzati kosmopolitizaciju evroazijskog prostora u starom veku, Julije Cezar nije na<br />
vreme sagledao orijentalnu monarhizaciju Rima kao važnu posledicu vlastitog ratničkog kulta,<br />
niti je Lenjin mogao predvideti terorističke posledice boljševizacije SKP (b).Ovde se neće<br />
ulaziti u definisanje načela za objašnjenje zamršenog dualizma ličnosti i strukture i njihove<br />
dijalektičke veze (vid. <strong>Kuljić</strong> 1994), već bi pretežno uzročnom analizom, a ne hermeneutičkim<br />
43
Change language