Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

narodnjačke slavenofilske vizije slovenske imperije i Moskve kao Trećeg Rima s jedne, i
boljševičkog u osnovi racionalističkog ideološkog učenja o Moskvi kao centru proleterske
revolucije, s druge strane. U prvom slučaju reč je o okupljanju i oslobođenju pravoslavnih
Slovena (naroda), u drugom su u središtu podjarmljene klase, anacionalni proletarijat i
seljaštvo. Pašić je Istok i Zapad, Rusiju i Evropu, dugo video kao dva zasebna kulturna sveta u
napetosti, a srpski narod je uvek bio na strani Istoka (Perović 1994). I kod Tita je prisutna
napetost dva sveta, ali u obliku sukoba socijalizma i kapitalizma. Iako oba političara u realnosti
nisu robovala doktrinarnim polarizacijama, one su važne zaleđine u traženju ideološkog oslonca
kod velike istočne sile. Različito je izvorište Pašićevog slovenofilskog pravoslavnog i Titovog
racionalističkog boljševičkog antiliberalizma. Pašić je isticao posebnost slovenske civilizacije,
Tito naročitost socijalističke kulture. Sa ne manje istoričnosti i opreza treba prilaziti tobožnjem
kontinuitetu između Pašićeve radikalske vizije opštine, «duše slovenskog sveta, sa kolektivnom
svojinom» i društvene svojine nad sredstvima za proizvodnju u samoupravnom socijalizmu. U
središtu prve zamisli je romantičarski seljački antikapitalizam, antitehnicistički i
antimaterijalistički (radikali su se 1880/81. u skupštini protivili uvođenju železnice u Srbiju),
kod druge je reč o modernoj, tehnički industrijalizovanoj i laiciziranoj državi koju nadzire
partija radničke klase. Miloš, Pašić i Tito nisu bili goli pragmatičari i vlastodršci bez vizije, već
su njihovi pogledi bili čvrsto ukorenjeni u htenja širih društvenih grupa. Zato se i poređenje
njihove istorijske uloge ne može svesti na uočavanje sličnosti u ličnoj političkoj umešnosti već
mora zahvatiti i dublje ideološke strukture koje su određivale ciljeve i obrasce političke
delatnosti. Lišena vizije, politika, koliko god bila vešta, svodi se na puki pragmatizam.
Ideološki ciljevi utiču na izbor sredstava, ali ne treba zaboraviti da se sredstva mogu
osamostaljivati od ciljeva. Pri svemu tome uslovi daju posebnu boju skladu ili raskolu i
sredstava, odnosno političkoj kulturi.
5. Strukturno oblikovanje ličnog
Odnos ličnog i strukturnog u politici je uzajaman i povratan. Važne lične, politički značajne crte
Miloša, Pašića i Tita formirane su pod uticajem zatečene političke kuture i uslova za obavljanje
političke delatnosti, ali su i ličnosti svojom aktivnošću uticale na modifikovanje procesa dugog
trajanja. Miloš je živeo 80 godina, Pašić 81, a Tito 88. Prvi je sišao sa vlasti u 59. godini (ako se
ne računa kratkotrajna druga vlada), dok su ostala dvojica imala više vremena za usavršavanje
vladarske veštine. Za razliku od Pašića, Miloš i Tito su po obrazovanju zaostajali za svojim
saradnicima, ali je oskudnije obrazovanje jačalo operativnost njihovog političkog dara, jer se
nisu trošili u suvišnom nijansiranju i intelektualiziranju. Nijedan nije bio ubedljiv govornik, niti
je obrazovanje (izuzev ideološko kod Tita) imalo značajniju ulogu kod bilo koga, ali im nije
bilo teško da se približe narodu i budu narodni, a ne kabinetski ili dvorski vladari. Realizam,
upornost i veština prilagođavanja izmenjenom odnosu snaga prilično su ujednačavali različite
urođene crte temperamenta i karaktera u opšti poželjni sindrom balkanskog političara:
istrajnost, nepoverljivost formirana iz promišljenog raznolikog iskustva, hrabrost i gotovost za
žrtvovanje, bistrina, lukavost, gipkost i operativnost. U odnosu na ovaj socijalni karakter
političara, sistemski su manje važni Miloševa naprasitost i jarost, Pašićeva zatvorenost,
strpljenje i ćutljivost, Titova donekle nervozna živahnost, samokontrola i sklonost ka raskoši.
Rečju, prostor je iziskivao operativnost, realističnost i svakodnevno lukavstvo i arbitražu, u ratu
vešte vojskovođe ne bez žara, a ne idealiste, zavodljive govornike – proroke, pozere, frazere ili
demagoge. Kod sve trojice je upadljivo osećanje nadmoći zbog osvedočenog učinka,
nedokučivost i distanca prema saradnicima. Pašić i Tito su obično na sastancima govorili prvi i
poslednji, a prisebnost u kritičnim situacijama i hladnokrvnost svedočili su o samopouzdanju.
Krupan politički učinak moguć je samo u susretu socijalnog karaktera (sindrom osobina koje
traži vreme) i prodornih ličnih ponuda sličnog tipa, a ne zahvaljujući nekim izrazito
individualizovanim svojstvima i natprosečnim ličnim sposobnostima.
Važan uslov usavršavanja političke veštine je raznoliko i promišljeno iskustvo koje izoštrava
politički refleks, ali i nepoverenje i osećaj za opasnost. Miloš je bio trgovac i ustanik, a u
40