Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

nacionalnim. Pokretači Miloševe nacionalnooslobodilačke akcije su zemljoposednički interesi
novih ustaničkih spahija, ali i sitnih seljaka. Pašićeva stranka je držala da su interesi sitnog
seljaštva unutar kapitalizma pomirljivi sa interesima ostalih društvenih klasa. Titov režim
počivao je na spoju interesa radničke klase, njene partije i partijskog vrha. Uži nacionalni
interesi modifikovali su šire socijalne, ali je proces tekao i obratno. Modernizacijski proboj bio
je različitog stupnja sa unutrašnjim blokadama različite prirode (kneževski patrimonijalizam,
velikosrpski unitarizam, prioritet partijskog nad državnim pravom).
Odavno je poznato da se pouzdano mogu porediti samo pojave čiji kontekst nije suviše različit.
Što je sklop različitiji to su zaključci i analogije manje pouzdani. Miloš, Pašić i Tito su na vlasti
delovali u različitim društveno-ekonomskim formacijama (feudalizam, kapitalizam,
socijalizam), različiti su bili tehničko-tehnološki i birokratski nivo razvoja i stupanj
diferenciranosti društvene strukture, međunarodno okruženje i oslonac, vizija poželjnog društva
i zamisao glavnog neprijatelja, prosvećenost, organizacija vlasti i kanali uticaja političkog vođe.
Sličan je, pak, geopolitički položaj poluperiferijskog Balkana između velikih sila, zatim
oslobodilačka politička kultura sa naročito karakterističnim polumilitarističkim odnosom
podvlašćenih prema harizmatskom vladaru koji zbog oslobodilačkog učinka traži apsolutnu
poslušnost. Unutar podređenosti ratnom vođi različit je udeo birokratskih sadržaja (čisto vojna
hijerarhija i podređenost bezličnom rangu) i nebirokratskih (vernost sluge gospodaru, ili
hajduka i komite harambaši). Politika kao zasebna delatnost dugo je zadržala egzistencijalnu
spasilačku boju, od nje je zavisio rat i mir, bezbednost života i imetka. Otuda i specifično
labilni konvertitski politički mentalitet, koji je oscilirao između neobuzdanog i užarenog
uzdizanja vođe na vlasti i ne manje žestokog njegovog demonizovanja nakon sunovrata. Na
delu je, dakle, poređenje sadržaja i forme. U politici je sadržaj interes uže ili šire društvene
grupe, a forma je način zaštite tog interesa (lična ili podeljena vlast, struktura upravnog štaba,
uloga vođe i njegove lične crte). Premda različiti, sadržaj i forma se katkad prožimaju i
ideološki prerušavaju pa ih je teško razlučiti (prikrivanje lične vlasti širim interesima,
neutralizovanje klasnih sadržaja stvarnom ili fiktivnom ugroženošću nacije itd). Vizija
poželjnog društva ogleda se u načinu usklađivanja demokratije i društvenoekonomske
jednakosti, a raspoznaje se praćenjem odnosa ideologije prema nekim ključnim istorijskim
prekretnicama u prošlosti, kao što su prosvetiteljstvo, Francuska revolucija i socijalizam. U
ovom pogledu razlikuju se konzervativnoburžoaske, liberalno-buržoaske i socijalističke
ideologije. Miloš, Pašić i Tito su bili zatočnici različitih klasnih i nacionalnih vizija poželjnog
društva, ali bi, uprkos različitom sadržaju, kod njih trebalo pokazati određeni kontinutiet
političke forme i snagu njenog osamostaljivanja u kritičnim fazama razvoja.
2. Vizija poželjnog društva:
odnos socijalnog i nacionalnog
Kod Miloša, Pašića i Tita bila je različita srazmera između nacionalnog i socijalnog u poželjnoj
viziji društva. Kod prve dvojice izrazita je nadmoć nacionalnog nad socijalnim, jer je
nacionalno oslobođenje trebalo da reši ili bar da bitno ublaži socijalne napetosti. Kod Tita je,
pak, klasno oslobođenje bilo uslov rešavanja nacionalnog pitanja. Miloševa socijalna vizija bila
je najmanje razvijena. Kao i Karađorđe, bio je srpski pravoslavni ustanik u okvirima feudalizma
do 1835, a i docnije unutar kapitalizma ostao je patrimonijalni vladar, sprečavajući podelu
vlasti i razvoj samostalnog plemstva. Bio je gospodar života i imetka svih podanika u
kneževini, najbogatiji i najveći zahvatač. Premda je uveo u Srbiju kapitalizam, socijalna vizija
nepismenog kneza bila je nerazvijena i u potpunosti potčinjena imperativu nacionalnog
oslobođenja. Za sebe je zadržao, a drugim knezovima osporavao, spahijsko pravo, sanjajući o
obnovi srpskog srednjovekovnog carstva i izgradnji konfesionalno i etnički čiste srpske države.
Pola stoleća kasnije u nezavisnoj srpskoj državi, Pašićeva vizija poželjnog društva sadržala je
više klasnih seljačkih zahteva koji su opet snažno potiskivani i modifikovani nacionalnim
težnjama. O Pašiću je izneta ocena da stoji u srpskoj tradiciji političara bez stava jer je služio
dve dinastije i četiri kralja. Konvertitstvo ove vrste svakako je manje upadljivo od Pašićevog
33