Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak
Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak
i prototip seljačkog demagoga (govorio je «svi smo ravni, što je knjaz to je i svinjar»), nepoverljive i nepredvidljive ćudi, uvek je imao oružje pri ruci, što je odavalo starog krdžaliju. Vreme je oblikovalo ove nepoverljive crte političara, ali i pritvornost. Vučić je bio iz onog starijeg naraštaja koji je umeo da temena pred Turcima, imao, je lukavu mačkastu gipkost kao i Miloš (Jovanović 1925, str. 189-190). Borba za opstanak i nezavisnost naroda je stvarala političku kulturu primerenu okruženju, što većini nije bilo neprirodno (izuzev usamljenih pripadnika inteligencije formirane na Zapadu). Otuda i neophodnost mere u kritici vazalne patrimonijalne nepodeljene vlasti. Važnije od opreza istoričnosti je uočavanje kontinuiteta osnovnog obrasca političke kulture vladara oslobodioca. Što je vladarev ratni učinak bio nesumnjiviji to su bile manje šanse zakonski regulisane podele vlasti (od Miloša do Tita). Ređi pokušaji birokratizacije i liberalizacije vezani su za vladare bez harizme ratnog oslobodioca (Mihailo Obrenović, kralj Petar I Karađorđević 1844-1921). Miloš je prema Porti uvek bio energičan, istovremeno se čuvajući da mu niko ne može osporiti vernost sultanu. On nije govorio s Portom kao njen skromni štićenik koji svoja prava izvodi iz propisanog ustava, nego kao čovek koji je vlast dobio od jedne narodne bune i koji se pred Portom javlja kao tumač narodnih želja (Jovanović 1923, str. 64-65). Iz istog razloga ni Tito pred Staljinom nije temenao, za razliku od ostalih komunističkih vođa lagerskih zemalja koje su se vratile u zemlju u prtljažniku voza Crvene armije i preuzele vlast u senci sovjetske vojske (Rakoši, Gomulka, Ulbriht, Dimitrov). Kod vladara koji su kod naroda osvedočeni, ali ipak ne do kraja suvereni, verovatno se jače izoštrava osećanje jasnog i tačnog raspoznavanja snaga, do sitnica, i veštog prilagođavanja novoj situaciji, nego kod izbornih šefova čija je vlast regulisana zakonom. U odnosu prema Turcima i Rusima Miloš i Tito su prilično tačno uočavali kada i koliko treba popuštati ili zatezati. Istovremeni osećaj egzistencijalne ugroženosti i vlastite snage kod izuzetno nadarenih političkih vođa stalno usavršava politički refleks i čulo za precizno sagledavanje granica manevarskog prostora. Izgleda da odveć ambiciozno zamišljeni ciljevi sprečavaju realističnost u proceni odnosa snaga i ubrzavaju popuštanje političke koncentracije. S. Jovanović poredi Miloševu gipkost sa hitrinom guje koja krivuda kroz kamenjar. Ova ocena nije manje primerena Titovoj elastičnoj spoljnoj politici. Miloš je bio lišen ličnog ponosa i bio gotov na savijanja, a i Tito dok nije učvrstio međunarodni ugled, da bi kasnije ponos isticao do sujete. Spoljna politika je opreznija od unutrašnje jer zahvaljujući priznatom učinku u svetu kritičnost prema autoritarnim sredstvima bledi. Neodvajanje od naroda u najtežim situacijama jeste neobično trajna sastavnica ratne harizme. Posle sloma 1. ustanka 1813. deo vojvoda i ratničke aristokratije prebegao je u Austriju ispred Turaka. Miloš je ostao s narodom, slično kralju Petru I i regentu Aleksandru, koji su se s vojskom 1915. povlačili preko Albanije. Ni Tito se nije odvajao od vojske 1941- 1945. Harizmatsko junaštvo ima krupnu ulogu u obezbeđenju plebiscitarne podrške, ali se vremenom lako pretvara u tzv. solunaštvo ili partizanštinu tj. u polaganje prava na trajnu vlast na osnovu osvedočenog ratnog učinka bez obzira na mirnodopske uspehe. Neodvajanje od naroda u ratu i skromno obrazovanje vođe koje ga približava običnom čoveku je Miloša i Tita, a delom i Petra I učinilo «vladarima iz naroda». To se ne bi moglo reći npr. za kneza Mihaila Obrenovića i kralja Aleksandra I Karađorđevića (1888-1934), koji se nisu kao Miloš mešali sa gomilom niti često mitingovali kao Tito. Njihovi izlasci u narod bili su više paradni. Premda obrazovani, u govorničkom pogledu, zbog distance prema narodu, bili su manje ubedljivi. Političkoj kulturi podvlašćenih najuspešnije su se i sa najmanje napora prilagođavali Miloš i Tito, dok je zatvoreni, melanholični, autoritarno nadmeni i zagonetno nepristupačni knez Mihailo u tom pogledu najviše odudarao nastojeći da bude prosvećeni apsolutista lišen harizme ratnika. Mihailo je bio plemić koji nije umeo sa narodom. Uvodeći ceremonijal i audijenciju, dao je srpskom dvoru zakasneli evropski sjaj. Titova sklonost ceremonijalu nije, međutim, ugrozila njegov oslonac, jer je naporedo na paradoksalan način zadržao Miloševu sugestivnost neposrednog plebejskog dodira s masom. Tito je u vlastiti raskošni ceremonijal vešto ugradio i patrijarhalno nezvanično saobraćanje vladara sa narodom, prisutno još u srpskoj ustaničkoj tradiciji. Bio je to relativno spontani plebejski čin mladih dinastija izraslih iz ratnika i stočnih trgovaca, a ne izdvojenog staleškog plemstva sa vlastitom kulturom i stolećima dugim 24
geneaološkim stablom. Lako je pojmljivo što u političkoj kulturi opterećenoj neprosvećenošću i oslobodilačkom tradicijom narodni vladari imaju aktivniju mobilizatorsku ulogu od aristokratskih ili birokratskih vođa. Prihvatanje i utapanje u kulturu podvlašćenih je dodatni osigurač lične vlasti. Proričući sinu rđav kraj, Miloš ga je opominjao da onaj ko hoće da se brani od hajduka mora i sam biti hajduk. Bila je to balkanska verzija prirodnopravne formule Trockog da protiv nasilja pomaže jedino nasilje. Pretorijanstvo je najvidljiviji segment ovog haotičnog i nebirokratski regulisanog državnog nasleđa, ne samo u odnosu vladara i podvlašćenih nego i u pogledu stabilnosti harizmatski kvalifikovane kuće – dinastije. Po svemu sudeći, i ovde je orijentalno nasleđe ostavilo značajnog traga. Tu je zapravo nestabilan odnos vojske i vladara ispoljen u najčistijem obliku. Kod orijentalnog sultanizma bila je redovna pojava da su vladari morali stalno iznova pridobijati vojnike darovima i obećanjima. Veber je uočio da su posledice toga bile snažna nestabilnost vladajućih grupa i česta pretorijanska rušenja prestola, jer su istim sredstvima vojnici odmamljivani od vladara. U Srbiji pretorijanci nisu obarali samo pojedinačne vladare nego i cele harizmatski kvalifikovane kuće, ne strepeći da će time uzdrmati sve tradicionalne temelje na kojima je počivala pokornost podvlašćenih, jer su dinastije bile neukorenjene, a apolitičnost neposvećenog seljaštva izrazita. Monarhije u Srbiji nisu bile službene kao na kontinentu, već više harizmatske, pa je kralj usled pogrešne politike gubio krunu i glavu. Nestabilnost krune nije bila posledica institucionalizovane odgovornosti vladara i njegove povrede propisanog ponašanja krune, već labilnog i u tradiciji neukorenjenog autoriteta dinastije. Na Balkanu nije bilo neprikosnovene domaće dinastičke harizme, kao npr. Kod Burbona, Hoencolerna ili Habzburga, koja bi samo na osnovu naslednog prava dozvoljavala pretenzije vladareve, ma bio on, kako zapaža Veber, zvekan ili politički genije. U 19. i 20. veku Srbija je jedina na Balkanu imala vlastite dinastije, dok su u ostalim susednim zemljama monarsi prihvatani iz stranih dinastija (u Rumuniji i Bugarskoj iz nemačkih, a u Grčkoj iz bavarskih i danskih). U Rumuniji je kruna bila najstabilnija. Tu su Hoencolerni vladali od 1866 do 1947. godine. U Bugarskoj je 1886. svrgnut knez Batenberg (1857-1893), a u Grčkoj je 1922. zbačen Kralj Konstantin II. Izgleda da zaostala i najvazalnija Albanija nije bila zrela za bilo kakvu monarhijsku harizmu (ni domaću ni stranu), gde osim samozvanog kralja A. Zogua (1895-1961) nije bilo monarhije, a do 1945. ni realne državne nezavisnosti. Za specifičnu labilnost balkanskih monarhija odgovorna je i Pravoslavna crkva kao glavna «ustanova spasenja», koja je doduše monopolisala pristup bogu, ali nije bila u toj meri hijerokratski isključiva da bi istrajavala u stavu da samo vladavina jedne dinastije jemči vezu sa bogovima. Cezaropapistički podređeni patrijarsi i mitropoliti su bez većih otpora prenosili božji dar milosti osloboditeljima i uzurpatorima prestola. Vojnički vladari ponajmanje su zavisili od crkve, a srpski vladari su tom pogledu još manje bili vezani za posvećenje od pruskih koji su crkvenu intronizaciju ponosno odbijali rečima: «Nemački car se ne rađa u Pavlovoj crkvi već na bojnom polju». Pretorijanci na Balkanu nisu strepeli od uskraćivanja božije pomoći, a još manje od anateme (sredstvo koje je rimski papa koristio za ekskomunikaciju neposlušnih vladara). Nasuprot Pravoslavnoj, hijerokratska Rimokatolička crkva živela je u zategnutim odnosima sa političkom vlašću, međusobno uravnotežavajući i ograničavajući nadležnosti. Nasilni pretorijanski upadi vojske u unutrašnju politiku najčešće su završavali ne samo svrgavanjem nego i ubistvom vladara, a neretko se pravdali solunaštvom, tj. polaganjem prava na apsolutnu vlast na osnovu ratnih zasluga. Obe komponente političke kulture su beskompromisne i hegemone, utemeljene na prirodnopravnoj logici da vlast pripada onome ko je kadar da je u oslobodilačkoj borbi plati životom. Na Balkanu je nepisano pravo da je legitimnija vlast osvedočenog borca nego izabranog poslanika. Svi vladari ratnici u srpskoj istoriji neštedimice su koristili moralni kapital boračkog učinka, a solunaška srpska komponenta trajno je remetila međunacionalne odnose u Jugoslaviji između dva svetska rata. Za razliku od režima koji počivaju na lokalnoj samoupravi i teritorijalnoj miliciji (V. Britanija) ili u apsolutizmu na razgranatom centralističkom birokratskom aparatu isteklom iz kopnene vojske (Francuska, Nemačka), u istoriji Srbije i obe Jugoslavije vojska je na važnim prekretnicama nasilno ulazila u politički život (Stanković 1993 a, Jovanović 1923). Trošni parlamentarizam i 25
- Page 1 and 2: Todor Kuljić TITO -sociološkoisto
- Page 3: Literatura i izvori Summary Regista
- Page 6 and 7: moćnih pojedinaca, ali koji su tak
- Page 8 and 9: objavljena arhivska građa, (5) rad
- Page 10 and 11: U Zrenjaninu, januara 1998. Predgov
- Page 12 and 13: Slika Tita ipak ne zavisi samo od p
- Page 14 and 15: modernizacije, koja sporo menja ust
- Page 16 and 17: spojem domaćih i iberijskih idejni
- Page 18 and 19: društvu opterećenoj različitim v
- Page 20 and 21: II TRADICIJSKE KOMPONENTE BALKANSKO
- Page 22 and 23: neravnomerno (u Zapadnoj Evropi je
- Page 26 and 27: labilni autoritet rivalskih mladih
- Page 28 and 29: sastavni deo dinarskog mentaliteta.
- Page 30 and 31: uržoaskom parlamentarizmu, plansko
- Page 32 and 33: napetosti srodnih nacija itd. Oslob
- Page 34 and 35: klasnog preobražaja od socijaliste
- Page 36 and 37: ugled borca koji pada, ali se staln
- Page 38 and 39: hervanija (ogrtač koji je dobio od
- Page 40 and 41: narodnjačke slavenofilske vizije s
- Page 42 and 43: vojnik. Ne manje odlučno, Tito je
- Page 44 and 45: azumevanjem smisla i namera najutic
- Page 46 and 47: neistoričnom poređenju i poistove
- Page 48 and 49: ovom regionu (vojne pobune, štrajk
- Page 50 and 51: ponovne centralističke snage (Đor
- Page 52 and 53: puta deluju razorno. Treba prelazit
- Page 54 and 55: prećutno. Nerado je gledao na meš
- Page 56 and 57: Titova samostalnost do zaposedanja
- Page 58 and 59: svetovnih prosvetiteljskih ideologi
- Page 60 and 61: aktuelnost ideologije i kulta vođe
- Page 62 and 63: Svaka partija insistira na discipli
- Page 64 and 65: ehabilitovani. Tito je oktobra 1949
- Page 66 and 67: mobilizacijama menjao društvenu st
- Page 68 and 69: itualno dodeljivana u opomeni član
- Page 70 and 71: predviđeno. Ranković se tog dogov
- Page 72 and 73: proračun. Posledice čistke u Hrva
geneaološkim stablom. Lako je pojmljivo što u političkoj kulturi opterećenoj neprosvećenošću i<br />
oslobodilačkom tradicijom narodni vladari imaju aktivniju mobilizatorsku ulogu od<br />
aristokratskih ili birokratskih vođa. Prihvatanje i utapanje u kulturu podvlašćenih je dodatni<br />
osigurač lične vlasti. Proričući sinu rđav kraj, Miloš ga je opominjao da onaj ko hoće da se<br />
brani od hajduka mora i sam biti hajduk. Bila je to balkanska verzija prirodnopravne formule<br />
Trockog da protiv nasilja pomaže jedino nasilje.<br />
Pretorijanstvo je najvidljiviji segment ovog haotičnog i nebirokratski regulisanog<br />
državnog nasleđa, ne samo u odnosu vladara i podvlašćenih nego i u pogledu stabilnosti<br />
harizmatski kvalifikovane kuće – dinastije. Po svemu sudeći, i ovde je orijentalno nasleđe<br />
ostavilo značajnog traga. Tu je zapravo nestabilan odnos vojske i vladara ispoljen u najčistijem<br />
obliku. Kod orijentalnog sultanizma bila je redovna pojava da su vladari morali stalno iznova<br />
pridobijati vojnike darovima i obećanjima. Veber je uočio da su posledice toga bile snažna<br />
nestabilnost vladajućih grupa i česta pretorijanska rušenja prestola, jer su istim sredstvima<br />
vojnici odmamljivani od vladara. U Srbiji pretorijanci nisu obarali samo pojedinačne vladare<br />
nego i cele harizmatski kvalifikovane kuće, ne strepeći da će time uzdrmati sve tradicionalne<br />
temelje na kojima je počivala pokornost podvlašćenih, jer su dinastije bile neukorenjene, a<br />
apolitičnost neposvećenog seljaštva izrazita. Monarhije u Srbiji nisu bile službene kao na<br />
kontinentu, već više harizmatske, pa je kralj usled pogrešne politike gubio krunu i glavu.<br />
Nestabilnost krune nije bila posledica institucionalizovane odgovornosti vladara i njegove<br />
povrede propisanog ponašanja krune, već labilnog i u tradiciji neukorenjenog autoriteta<br />
dinastije. Na Balkanu nije bilo neprikosnovene domaće dinastičke harizme, kao npr. Kod<br />
Burbona, Hoencolerna ili Habzburga, koja bi samo na osnovu naslednog prava dozvoljavala<br />
pretenzije vladareve, ma bio on, kako zapaža Veber, zvekan ili politički genije. U 19. i 20. veku<br />
Srbija je jedina na Balkanu imala vlastite dinastije, dok su u ostalim susednim zemljama<br />
monarsi prihvatani iz stranih dinastija (u Rumuniji i Bugarskoj iz nemačkih, a u Grčkoj iz<br />
bavarskih i danskih). U Rumuniji je kruna bila najstabilnija. Tu su Hoencolerni vladali od 1866<br />
do 1947. godine. U Bugarskoj je 1886. svrgnut knez Batenberg (1857-1893), a u Grčkoj je<br />
1922. zbačen Kralj Konstantin II. Izgleda da zaostala i najvazalnija Albanija nije bila zrela za<br />
bilo kakvu monarhijsku harizmu (ni domaću ni stranu), gde osim samozvanog kralja A. Zogua<br />
(1895-1961) nije bilo monarhije, a do 1945. ni realne državne nezavisnosti.<br />
Za specifičnu labilnost balkanskih monarhija odgovorna je i Pravoslavna crkva kao<br />
glavna «ustanova spasenja», koja je doduše monopolisala pristup bogu, ali nije bila u toj meri<br />
hijerokratski isključiva da bi istrajavala u stavu da samo vladavina jedne dinastije jemči vezu sa<br />
bogovima. Cezaropapistički podređeni patrijarsi i mitropoliti su bez većih otpora prenosili božji<br />
dar milosti osloboditeljima i uzurpatorima prestola. Vojnički vladari ponajmanje su zavisili od<br />
crkve, a srpski vladari su tom pogledu još manje bili vezani za posvećenje od pruskih koji su<br />
crkvenu intronizaciju ponosno odbijali rečima: «Nemački car se ne rađa u Pavlovoj crkvi već na<br />
bojnom polju». Pretorijanci na Balkanu nisu strepeli od uskraćivanja božije pomoći, a još manje<br />
od anateme (sredstvo koje je rimski papa koristio za ekskomunikaciju neposlušnih vladara).<br />
Nasuprot Pravoslavnoj, hijerokratska Rimokatolička crkva živela je u zategnutim odnosima sa<br />
političkom vlašću, međusobno uravnotežavajući i ograničavajući nadležnosti.<br />
Nasilni pretorijanski upadi vojske u unutrašnju politiku najčešće su završavali ne samo<br />
svrgavanjem nego i ubistvom vladara, a neretko se pravdali solunaštvom, tj. polaganjem prava<br />
na apsolutnu vlast na osnovu ratnih zasluga. Obe komponente političke kulture su<br />
beskompromisne i hegemone, utemeljene na prirodnopravnoj logici da vlast pripada onome ko<br />
je kadar da je u oslobodilačkoj borbi plati životom. Na Balkanu je nepisano pravo da je<br />
legitimnija vlast osvedočenog borca nego izabranog poslanika. Svi vladari ratnici u srpskoj<br />
istoriji neštedimice su koristili moralni kapital boračkog učinka, a solunaška srpska komponenta<br />
trajno je remetila međunacionalne odnose u Jugoslaviji između dva svetska rata. Za razliku od<br />
režima koji počivaju na lokalnoj samoupravi i teritorijalnoj miliciji (V. Britanija) ili u<br />
apsolutizmu na razgranatom centralističkom birokratskom aparatu isteklom iz kopnene vojske<br />
(Francuska, Nemačka), u istoriji Srbije i obe Jugoslavije vojska je na važnim prekretnicama<br />
nasilno ulazila u politički život (Stanković 1993 a, Jovanović 1923). Trošni parlamentarizam i<br />
25
Change language