Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak
Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak
totalitarnog modela, ali i nacionalističke, konzervativne kao i samoupravne jednostranosti. Nije to bio obični autoritarni paternalizam opterećen nasleđem balkanske olobodilačke političke kulture, već daleko složeniji režim sa radikalnim, ali i konzervativnim,demokratskim i autoritarnim, centralističkim i samoupravnim elementima. I tekovine ovog režima su protivrečne. To su visoka vertikalna i horizontalna pokretljivost, industrijalizacija, kosmopolitizacija i sekularizacija Zapadnog Balkana. Ali ne treba zaboraviti da je ovaj režim delom odgovoran i za ekplozivni raspad SFRJ, jer je integracija komunističkog režima odveć počivala na ideološkim sadržajima, pa je nakon nestanka SKJ nastao vakum integracije koji je lako odveo haotičnom rasulu. Sam Tito nije krio nacionalno poreklo, ali je uvek istupao kao Jugosloven, a njegovo jugoslovenstvo nije bilo deklarativno i pragmatično. Nadnacionalno samopoimanje izviralo je iz marksizma, ali je bilo diktirano i organizacionom potrebom za integrisanje partije i države. Svako državno sjedinjavanje različitih regiona i naroda traži snažnu integrativnu ustanovu (crkvu, vojsku, partiju) i markantan lični simbol, čijom bi se harizmom prevladali lokalizmi. Što se upečatljivije državnost i vlast mogla svesti na njen lični element, to je bilo lakše zadržati je u posedu monopolske ustanove. U socijalizmu je nikada dovoljno jasno određena uloga vrhovnog poglavara, u kom se prožimala lična državna i partijska komponenta, odgovarala nejasno pravno regulisanom sklopu partije i države. Tito je bio komunista, klasni borac, šef u svetu ugledne države i neprikosnoveni vodja partije, ali je ipak najvažnija funkcija njegove harizme bila nadnacionalna i izmiriteljska. Neka poredjenja sa (1) globalnim istorijskim oblicima autoritarne kosmopolitizacije, i (2) uže balkanskim verzijama jugoslovenstva mogu doprineti celovitoj oceni ove komponente Titove harizme. Treba razlikovati korisnu prošlost od raspoložive, a produktivno sećanje od onog koje otvara neprogresivne sukobe. Također ne treba robovati strahu od zaborava, već se treba setiti budućnosti, a ne samo brinuti se o budućnosti prošlog. U sklopu ovog napora treba oceniti ulogu Tita. Istorija obiluje nizom primera gde je izrazito autoritarna vlast, posredstvom jedinstvene volje vladara, njegovog kulta i propisa o njegovom poštovanju, integrisala široke prostore, ujednačavala šarolike religije i običaje, omogućavala razmenu iskustva i usavršavala različite delatnosti, pretvarajući efemerne oblasne zajednice u delove snažne države. Bio je to proces deprovincijalizacije odozgo. U antici su kultovi živih vladara (Aleksandra Makedonskog i Julija Cezara) bili snažni katalizatori kosmopolitizacije kontinentalnih imperija. Pri tome je važno dodati da je na delu bio kult najboljeg oficira (vojskovođe), a ne prvog građanina. Republikanski polis sa ograničenim autoritetom poglavara u Grčkoj i Rimu nije bio kadar da kosmopolitizuje širi prostor. Monarhija i jedinstvena religija slamali su kultove kućnih božanstava i u antici imali aktivniju kosmopolitsku ulogu. Vojskovođi – osloboditelju je teško bilo regulisati autoritet; štaviše ovaj je smišljeno diviniziran, pa je antička republika prelazila u monarhiju jer je nova zamisao vladara sa neomeđenim ovlašćenjima i iracionalnim autoritetom božanstva, bila prikladnija za integraciju osvojenih etničkih šarolikih teritorija. Ni u potonjoj istoriji nije potcenjivana državnointegrativna uloga kulta vladara, samo su,u zavisnosti od stupnja razvijenosti bila različita organizaciona sredstva integracije i idejni sadržaj kulta. U antici je agens kosmopolitizacije bila vojska i divinizirani vojskovođa, u najvećem delu srednjeg i početkom novog veka to je bila hrišćanska crkva, a u novom veku različiti oblici svetovnih ideologija. U konfesionalno podeljenoj državi neretko je vladar natkonfesionalnom politikom jačao državno jedinstvo (Anri IV, Fridrih Veliki). U zaostalim sredinama kosmopolitizacija prostora i centralizacija autoriteta vođe bila je neobično brutalna. Primer ruskih vladara Ivana Groznog i Petra Velikog je u tom pogledu karakterističan, ali su slična iskustva i Luja XIV i Fridriha Velikog. Pogrešno bi bilo nazvati ove vladare reakcionarnim, pa čak i konzervativnim iako su se subjektivno zalagali za očuvanje feudalnih odnosa. Latentna posledica njihove aktivnosti bila je upravo obrnuta: prevladavanja anarhičnog feudalnog lokalizma, kosmopolitizacija države i centralizacija poglavarskog autoriteta. Značaj revolucije Ivana Groznog u drugoj polovini 16. veka je u tome što je prevladao šarolikost običajnih prava 210
uskih kneževina i teokratskim učenjem o neprikosnovenosti vladara, koji se isključivo oslanja na božju volju, stvorio prostor za nadmoć objektivnog prava, koje će doduše tek početkom 18. veka Petar Veliki postaviti na čvršće osnove. Dakle, obnova iracionalnog poslevizantijskog ideala apsolutnog pravoslavnog carstva je krajem 16. veka u Rusiji bila progresivna jer je centralizacijom pripremljena birokratizacija potonjeg apsolutizma, a potom industrijalizacija i prodor svetovnog obrazovanja u prosvećenom apsolutizmu. Da je Rusija ostala rascepkana, verovatno bi ovi istorijski procesi kasnili. U ovom smislu Lenjin je ocenio ulogu Petra Velikog. Na sličan način je Anri IV, natkonfesionalnom politikom, uspeo da ojača Francusku na raskršću 16. i 17. veka i pripremi vladavinu Luja XIV, koji je autoritetom kralja-sunca idejno i organizaciono učvrstio i modernizovao zemlju. U Pruskoj je Fridrih Veliki u 18. veku, vlastitim kultom i militarizacijom stvorio Pijemont budućeg nemačkog ujedinjenja i ubrzao prevladavanje feudalizma u srednjoj Evropi (Kuljić 1994). Pomenuta istorijska digresija nije slučajna. Poređenje Jugoslavije i Tita sa evropskim istorijskim iskustvom nije potpuno neistorično jer su se Balkanu sa zakašnjenjem nametali slični civilizacijsko-razvojni problemi koje je trebalo rešavati centralizacijom. Pored ideološke determinante Titove aktivnosti, ne treba zaboraviti haotičnu geopolitičku tradiciju izmešane višenacionalne sredine koja se nije mogla deliti na etnički čista područja bez krupnih sukoba, pa se politički izbor, nakon sloma Osmanskog i Austrijskog carstva, svodio na dve alternative: (1) manje ili više autoritarna monarhijska ili republikanska centralizacija, ujednačavanje šarolikog nasleđa snažnim državnim merama, jačanje integracije kultom snažnog vođe i postupno stvaranje relativno snažne balkanske države koja će stabilizovati region i štititi njene narode od velikih sila; (2) decentralizovani politički sistem bez jedinstvenog idejnog integrativnog činioca (religije ili svetovne ideologije), neprogresivni sukobi između nacionalnih partija i iscrpljujući genocidni ratovi koji se završavaju stvaranjem malih državica osuđenih na vazalni položaj. Bilo bi preterano tvrditi da se državna organizacija jugoslovenskog prostora može svesti isključivo na pomenute alternative, odnosno da je višepartijska parlamentarna demokratija na Balkanu moguća samo u jednonacionalnoj državi. U sedamdesetogodišnjem periodu postojanja Jugoslavije (1918-1941 i 1945-1992) višepartijski režim bio je na delu oko dvadeset godina (1918-1929, 1931-1941 i 1990-1992), a karakterisala su ga žestoka neproduktivna i parališuća sukobljavanja nacionalnih partija. Sukobi velikih sila na Balkanu samo su pojačavali unutrašnje sukobe. Uz to treba imati na umu da je, osim retkih ličnosti istinskog državničkog formata, ovaj prostor bio prepušten politici prosečnih karijerista, politikanata i provincijalnih demagoga sklonih velikim hazardima radi očuvanja ličnih ili užegrupnih privilegija. Neke važne međunarodne okolnosti išle su naruku učvršćenju Titove vlasti: stabilna podela interesnih sfera, evropska bezbednost i snažan Sovjetski Savez (kao ideološki oslonac) bili su važni spoljnopolitički oslonci Titove vlasti. Osim toga, relativno visoki ugled levice u svetu, kao i odvajanje Jugoslavije od sovjetskog bloka su kod dobrog dela nelevičarskog javnog mnjenja neutralizovali demoniziranje samoupravnog socijalizma kao totalitarizma. U hladnom ratu oba bloka bila su zainteresovana za celovitu Jugoslaviju, pa je federaciju bilo lakše održavati. Komunistički internacionalizam i antifašistički učinak Tita i njegove partije neutralisali su pravo nacija na otcepljenje. Osim toga načelo UN o nepovredivosti medjununarodno priznatih granica sve do 1990. činilo je secesionizam nemogućim i apsurdnim. Titov učinak treba meriti uzimajući u obzir i uzroke raspada države kojoj je bio na čelu. Tito se uspešno snalazio u relativno stabilnom biopolarnom okruženju, veštom politikom štitio je nezavisnost ravnomerno i ravnopravno se povezujući sa Sovjetskim Savezom, lagerom, Zapadom i nesvrstanima. Jugoslavija je izgubila ravnotežu čim se jedna naddržavna celina urušila (lager). To je poremetilo i unutrašnju ravnotežu zemlje, pa je teže bilo održati celovitost države i nezavisnost. Na novu, složeniju međunarodnu situaciju nisu se mogle prilagoditi domaće političke elite, pa su, hazardnom politikom, ubrzale raspad u građanskom ratu. Titova vlast je bila lišena burnih promena u međunarodnom evropskom poretku, pa je integracija bila 211
- Page 160 and 161: seljačkih boračkih elemenata u up
- Page 162 and 163: vladara bio sredini najprimereniji
- Page 164 and 165: trebalo je jačati kult vođe. Stal
- Page 166 and 167: društva i počivao na nepodudaranj
- Page 168 and 169: Najviši stupanj kulta je mitiziran
- Page 170 and 171: da je popularnost počela kod narod
- Page 172 and 173: isticanju vođe, pa je u apologiji
- Page 174 and 175: kadrovski disciplinovane partije, v
- Page 176 and 177: eočuga države) i uglednog svetsko
- Page 178 and 179: Autoritetom partije i vođe podstic
- Page 180 and 181: demonizacije Tita su više od pukog
- Page 182 and 183: Tito se pojavio s lenjinskom buktin
- Page 184 and 185: 1945. i na razumnoj distanci podrž
- Page 186 and 187: maksimum propusne moći partije bio
- Page 188 and 189: autoriteta vođe. U zgusnutom filoz
- Page 190 and 191: pamćenja. Nosila ih je najpre (1)
- Page 192 and 193: nacionalnog. Titovi protivnici post
- Page 194 and 195: kontinuitet sa istorijskim diskonti
- Page 196 and 197: 3. Tito i socijalizam u svakodnevno
- Page 198 and 199: ličnost iz srpske istorije navodi
- Page 200 and 201: gledati očima ratne generacije da
- Page 202 and 203: XI SAMOPOIMANJE I LIČNE CRTE Samop
- Page 204 and 205: igorozno likvidirao. To je historij
- Page 206 and 207: ideološko nepoverenje (Auty 1980,
- Page 208 and 209: XII ISTORIJSKI UČINAK Nauka o dru
- Page 212 and 213: lakša. Posle sloma lagera 1989. NA
- Page 214 and 215: integrativne ideje (marksizam i kat
- Page 216 and 217: žrtve kod nacionalne inteligencije
- Page 218 and 219: LITERATURA I IZVORI : 1. Antonić,
- Page 220 and 221: 56. Grosse-Jütte (1983): Die ausse
- Page 222 and 223: 107. Mitrović, Momčilo (1995): Dv
- Page 224 and 225: 154.Stolzmann, U., (2001), Die Trau
- Page 226 and 227: SUMMARY Tito - a sociological-histo
- Page 228 and 229: the collapse of Yugoslav socialism
- Page 230 and 231: REGISTAR LIČNIH IMENA A Abakumov,
- Page 232 and 233: Dragojević, M. Dragosavac, D. Dub
- Page 234 and 235: Janeš, A Jagoda, G.G. Jandrić, Lj
- Page 236 and 237: Milojević, M. Milojković, Ž. Mil
- Page 238 and 239: Stefanović, S. Stendal, M.H.B. Sto
- Page 240: objavio je knjige : Fašizam (1978,
uskih kneževina i teokratskim učenjem o neprikosnovenosti vladara, koji se isključivo oslanja<br />
na božju volju, stvorio prostor za nadmoć objektivnog prava, koje će doduše tek početkom 18.<br />
veka Petar Veliki postaviti na čvršće osnove. Dakle, obnova iracionalnog poslevizantijskog<br />
ideala apsolutnog pravoslavnog carstva je krajem 16. veka u Rusiji bila progresivna jer je<br />
centralizacijom pripremljena birokratizacija potonjeg apsolutizma, a potom industrijalizacija i<br />
prodor svetovnog obrazovanja u prosvećenom apsolutizmu. Da je Rusija ostala rascepkana,<br />
verovatno bi ovi istorijski procesi kasnili. U ovom smislu Lenjin je ocenio ulogu Petra Velikog.<br />
Na sličan način je Anri IV, natkonfesionalnom politikom, uspeo da ojača Francusku na raskršću<br />
16. i 17. veka i pripremi vladavinu Luja XIV, koji je autoritetom kralja-sunca idejno i<br />
organizaciono učvrstio i modernizovao zemlju. U Pruskoj je Fridrih Veliki u 18. veku, vlastitim<br />
kultom i militarizacijom stvorio Pijemont budućeg nemačkog ujedinjenja i ubrzao<br />
prevladavanje feudalizma u srednjoj Evropi (<strong>Kuljić</strong> 1994).<br />
Pomenuta istorijska digresija nije slučajna. Poređenje Jugoslavije i Tita sa evropskim<br />
istorijskim iskustvom nije potpuno neistorično jer su se Balkanu sa zakašnjenjem nametali<br />
slični civilizacijsko-razvojni problemi koje je trebalo rešavati centralizacijom. Pored ideološke<br />
determinante Titove aktivnosti, ne treba zaboraviti haotičnu geopolitičku tradiciju izmešane<br />
višenacionalne sredine koja se nije mogla deliti na etnički čista područja bez krupnih sukoba, pa<br />
se politički izbor, nakon sloma Osmanskog i Austrijskog carstva, svodio na dve alternative: (1)<br />
manje ili više autoritarna monarhijska ili republikanska centralizacija, ujednačavanje šarolikog<br />
nasleđa snažnim državnim merama, jačanje integracije kultom snažnog vođe i postupno<br />
stvaranje relativno snažne balkanske države koja će stabilizovati region i štititi njene narode od<br />
velikih sila; (2) decentralizovani politički sistem bez jedinstvenog idejnog integrativnog činioca<br />
(religije ili svetovne ideologije), neprogresivni sukobi između nacionalnih partija i iscrpljujući<br />
genocidni ratovi koji se završavaju stvaranjem malih državica osuđenih na vazalni položaj. Bilo<br />
bi preterano tvrditi da se državna organizacija jugoslovenskog prostora može svesti isključivo<br />
na pomenute alternative, odnosno da je višepartijska parlamentarna demokratija na Balkanu<br />
moguća samo u jednonacionalnoj državi. U sedamdesetogodišnjem periodu postojanja<br />
Jugoslavije (1918-1941 i 1945-1992) višepartijski režim bio je na delu oko dvadeset godina<br />
(1918-1929, 1931-1941 i 1990-1992), a karakterisala su ga žestoka neproduktivna i parališuća<br />
sukobljavanja nacionalnih partija. Sukobi velikih sila na Balkanu samo su pojačavali unutrašnje<br />
sukobe. Uz to treba imati na umu da je, osim retkih ličnosti istinskog državničkog formata, ovaj<br />
prostor bio prepušten politici prosečnih karijerista, politikanata i provincijalnih demagoga<br />
sklonih velikim hazardima radi očuvanja ličnih ili užegrupnih privilegija.<br />
Neke važne međunarodne okolnosti išle su naruku učvršćenju Titove vlasti: stabilna podela<br />
interesnih sfera, evropska bezbednost i snažan Sovjetski Savez (kao ideološki oslonac) bili su<br />
važni spoljnopolitički oslonci Titove vlasti. Osim toga, relativno visoki ugled levice u svetu,<br />
kao i odvajanje Jugoslavije od sovjetskog bloka su kod dobrog dela nelevičarskog javnog<br />
mnjenja neutralizovali demoniziranje samoupravnog socijalizma kao totalitarizma. U hladnom<br />
ratu oba bloka bila su zainteresovana za celovitu Jugoslaviju, pa je federaciju bilo lakše<br />
održavati. Komunistički internacionalizam i antifašistički učinak Tita i njegove partije<br />
neutralisali su pravo nacija na otcepljenje. Osim toga načelo UN o nepovredivosti<br />
medjununarodno priznatih granica sve do 1990. činilo je secesionizam nemogućim i<br />
apsurdnim.<br />
Titov učinak treba meriti uzimajući u obzir i uzroke raspada države kojoj je bio na čelu. Tito se<br />
uspešno snalazio u relativno stabilnom biopolarnom okruženju, veštom politikom štitio je<br />
nezavisnost ravnomerno i ravnopravno se povezujući sa Sovjetskim Savezom, lagerom,<br />
Zapadom i nesvrstanima. Jugoslavija je izgubila ravnotežu čim se jedna naddržavna celina<br />
urušila (lager). To je poremetilo i unutrašnju ravnotežu zemlje, pa je teže bilo održati celovitost<br />
države i nezavisnost. Na novu, složeniju međunarodnu situaciju nisu se mogle prilagoditi<br />
domaće političke elite, pa su, hazardnom politikom, ubrzale raspad u građanskom ratu. Titova<br />
vlast je bila lišena burnih promena u međunarodnom evropskom poretku, pa je integracija bila<br />
211
Change language