Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

društvenih sukoba unutar države i između njih, pa je monarhijsko nasleđe uticalo i na docniju
republikansku političku kulturu. Ovde se snaga tradicije ispoljava u postojanosti obrasca
poželjnog autoritarnog vođe ispunjenog različitim idejnim sadržajima svetovne, verske,
monarhijske ili republikanske prirode.
4. Tradicionalna politička kultura upornije se održava kod režima koji svoju upravu i
kadrove regrutuju mahom sa sela. Ova okolnost dugo je davala specifičnu boju socijalističkoj
modernizaciji, naročito u NR Kini, SSSR-u i Jugoslaviji. Čehoslovačka i DR Nemačka možda
su jedini izuzeci. Selo je u Jugoslaviji bilo partizansko uporište u ustanku, sa sela su mobilisane
radne brigade i radništvo za nove fabrike. Seljaci – partizani činili su kostur rane socijalističke
kadrovske uprave. Oni su sa sela poneli tradicionalne obrasce rukovođenja, neretko
patrijarhalne, i nekolegijalne, kult fizičkog rada i egalitarizma, a nova radnička klasa, takođe
potekla sa sela, prihvatala ih je bez značajnog otpora.
5. Etnički mentalitet je važna, ali ne i ključna komponenta političke kulture.
Socijalnopsihološke crte određene grupe oblikuju društveni uslovi, pa se izmenom života menja
i politička kultura (borački beskompromisni i sporazumno pragmatični, patrijarhalno plemenski
i potrošačko tržišni, dogmatski i konvertitski tip itd.,). Što je monopol na osnovnim polugama
političke socijalizacije izrazitiji, to su i mogućnosti preoblikovanja političke komponente
etničkog mentaliteta šire. Doduše, tradicija može pružati otpor, naročito tamo gde je
modernizacija zahvatila samo površinske slojeve. Etnički mentalitet ne da se preoblikovati
naglom modernizacijom koliko god ova bila radikalna, već trajnim institucionalizovanim
procesima razgradnje konzervativnog nasleđa. Uprkos temeljnim izmenama
društvenoprofesionalne strukture (prelaz iz seljačko-boračke u industrijsko-tržišnu kulturu)
etnički mentalitet se može postojano održavati i smišljenim idejno-ideološkim slavljenjem
minulog iskustva. Manipulativni potencijal ove komponente političke kulture neobično je
upadljiv. Zbog toga treba razdvajati umešnost i uticaj propagande od tradiciijom uslovljene
prijemčivosti mentaliteta određenoj političkoj kulturi.
Politička kultura je složen idejno-institucionalni deo civilizacijske tradicije. Njene
izdvojene komponente su u različitoj meri uticajne u širim društvenim zajednicama. Neretko se
uzajamno pojačavaju ili neutralizuju snažeći ili slabeći otpor prema promenama. Autoritarna
politička kultura nije uvek bila smetnja modernizaciji, pogotovo ne u nerazvijenim sredinama
bez institucionalno razvijenih kanala političkog odlučivanja. Neistorično je liberalizam smatrati
univerzalnim agensom modernizacije. Svaka sredina je vlastitoj političkoj kulturi prilagođavala
sredstva modernizacije i plaćala različitu cenu razvoja (žrtve, logori, teror, monopol vladajućih
tela i vođe). U ekonomskom i državnopravnom pogledu zakasnela društva su političku kulturu
gradila na često protivrečnom spoju modernizacijskih ciljeva i tradicionalnih autoritarnih
sredstava.
19