Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak
Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak
eočuga države) i uglednog svetskog državnika nego klasičnog boljševičkog vođe. U diferenciranoj strukturi partijskog članstva i stanovništva države otvorene prema svetu izvorni boljševički tip vođe – klasnog misionara bio je sve manje ubedljiv jer se izmenio i poželjni lik komuniste – kadra. Nije to više bio ilegalac, borac ili poratni komesar spreman na žrtvu i neplaćena pregnuća, već stručnjak, rukovodilac koji se suvereno snalazio u složenoj mreži samoupravne procedure. Karijerizam je jačao pragmatizam i ravnodušnost u odnosu kadra i partijskog članstva prema vođi, a harizmatiski ugled partije je bledeo. U Jugoslaviji su uženacionalni i oblasni interesi podsticali posvakodnevljavanje izvorne misije partije, a samim tim i njenog vođe, ali su, s druge strane, latentni ili otvoreni sukobi ovih interesa jačali potrebu za arbitražom čelnika, pa je iz izmenjenog nesvakodnevnog stanja njegova harizma crpla novu snagu. U SKJ je relativno dugo opstajala napetost između vrhova nacionalnih frakcija, zatim između oligarhijskog i autokratskog trenda, konzervativnih i liberalnih komunista, ali se različite struje nisu (bar javno) usuđivale da dovedu u sumnju neprikosnoveni autoritet vođe, koji je stajao iznad svih podela i slovio kao supremus arbiter. Po svedočenju P. Stambolića, «Tito je naročito u poznim godinama bio perce kojim se svako služio, a u isto vreme imao je moć da nas sve makne jednim potezom» (Đukić 1992, str. 240). Sukobi unutar vrha partije, koje je vođa rešavao povremenim čistkama delova oligarhije, još više su u javnosti ušvršćivali veru u nesvakidašnju moć i nepristrasnost njegove vlasti. 3. U građenju harizme živog vladara isticane su i različito akcentovane raznovrsne komponente vođinog učinka koje su uglavnom odgovarale njegovim jasno izraženim namerama i samopoimanju. U prvoj fazi vlasti Tito je neumorni radnik, borac protiv okupatora, oslobodilac i vođa svih antifašističkih snaga kao i zaštitnik podjarmljenih klasa. U narednom razdoblju učvršćene kadrovske uprave Tito je šef države i radničke partije, borac protiv socijalizma i birokratije, demokratski samoupravljač i mirotvorac. Nakon smrti vođe kult se izrazitije instrumentalizuje i pretvara u oruđe zaštite najrazličitijih međusobno oprečnih ciljeva i intresa policentrične kadrovske uprave (slovenačka frakcija se pozivala na Tita u odbrani suvereniteta republike i konfederalnog položaja nacije, dok je srpska kod Tita nalazila uporište za čvršću federaciju i jedinstvenu partiju). Ojačane međunacionalne napetosti u zemlji i delimična liberalizacija u SSSR-u, pod Gorbačovim, a zatim promena granica u Evropi (ujedinjenje Nemačke) i uvođenje višepartijskog sistema u Jugoslaviji oslabili su ugled SKJ i ubrzale eroziju Titove harizme, ali ne i njeno kastriranje. Posle Titove smrti policentrična komunistička kadrovska uprava lišena je integrativnog kulta živog vođe. Uprkos institucionalizovanom kolektivnom rukovodstvu, problem nasleđivanja vrhovne vlasti otvorio je krizu političkog sistema koja je trajala čitavu deceniju. U tom periodu nadnacionalni kult umrlog vladara je krajnje inatrumentalno korišćen za pravdanje najrazličitijih interesa (partijskih, državnih, centralističkih i konfederalnih, unitarnih i šovinističko-secesionističkih). Sudbina Titovog posthumnog kulta je nalik Lenjinovom, ali i kultovima Aleksandra Makedonskog i Karla Velikog: zbog autoriteta vladara njegov posthumni kult je pogodno i ideološki najprohodnije sredstvo za pravdanja najraznovrsnijih interesa. Posle smrti harizmatskog vođe opstaje «harzmatska aristokratija apostola» i bez telesnog prisustva vođe. Ona najbolje tumači njegovu volju, spise i reči i izvlači rentu iz tog položaja. Tito je toga bio svestan za života, ali se u složenom sistemu policentrične kadrovske uprave to nije moglo sprečiti jer bi bile dovedene u sumnju neke važne sistemske osnove pravdanja vlasti. Uprkos instrumentalizaciji, Titov posthumni kult je kod dobrog dela stanovništva bio simbol državnog jedinstva. U pluralizmu javnih neprijatelja, koji su bili različiti kod pocepanih frakcija kadrovske uprave (republički SK), kult vođe je i dalje bio neprikosnoven. Osporavanje Titovog autoriteta značilo je rušenje jedinstva i simbola države koja je uživala ugled u svetu, a time i potkopavanje evropske bezbednosti. Bio je to odveć krupan rizik koji do kraja 1980-ih nijedna republika nije želela da prihvati. Nestanak SKJ je bila presudna okolnost u eroziji Titove harizme. Uvođenjem višepartijskog sistema 1990. ukinuta je neprikosnovenost kulta i različiti propisi o njegovom negovanju i poštovanju u državnim ustanovama, što je u prvom mahu izazvalo provalu napada na Tita. Mnogi titoisti, preko noći postali su antititoisti što psihološki nije mnogo zagonetno. U društvu zahvaćenom krizom na pragu građanskog rata naglo su se 176
oslobodila do tada zabranjena osećanja nepoverenja prema vođi koji je u plimi šovinizma postao nacionalno nepodoban. U meri u kojoj ga je cezaristički opijena masa za života prihvatala, sa raspadom Jugoslavije ona ga je u gotovo istoj pomami, odbacivala. Još je V. Dvorniković zapazio da psiho-politički profil Jugoslovena poznaje samo obe krajnosti: apsolutnu veru i zanos ili duboko nepoverenje i odvratnost. Nove vladajuće garniture su više indirektno nego direktno podsticale eroziju Titovog kulta. Nije bilo javnog službenog kastriranja i demoniziranja njegove harizme (kao što je bio slučaj npr. sa Staljinom, Čaušeskuom ili Honekerom) iz više razloga. Verovatno je bilo bojazni od neželjenih efekata radikalne detitoizacije koja bi mogla ugroziti i sadašnje vlastodršce regrutovane iz vrha Titove partije i pratnje. S druge strane, zbog i dalje nepoljuljanog Titovog ugleda u svetu politička pragmatičnost je sprečavala njegovo demoniziranje. Umesto otvorenog osporavanja Titove uloge, nove vladajuće garniture odlučile su se za njegovo prećutno zanemarivanje. Međutim, Titov autoritet bio je latentna smetnja ustoličenju harizmi novih nacionalnih vođa, pa je na indirektan način potiskivan. Smišljenom i planskom propagandom buđena je nacionalna tradicija, jačano osećanje pripadnosti i ljubavi prema zajednici nacije i snažna šovinistička mržnja prema svima koji su izvan te grupe. Buđenjem iracionalnih osećanja nove vrste, cezaristički opijeni pojedinac prenosio je ushićenje na novog nacionalnog vođu. Nehrvatski narodi su Tita odbacili kao Hrvata, a Hrvati ga nisu prihvatili zbog jugoslovenske usmerenosti. Sa rasplamsavanjem građanskog rata podsećanje na Brozov učinak zvučalo je u šoviniziranom javnom mnjenju nepatriotski. U zbijene nacionalne redove kojima je na čelo stao novi nacionalni osloboditelj, Titova harizma bratstva i jedinstva unosila je kolebanje ili čak i izdaju. Ipak se kod dela prognanog stanovništva i protivnika ratne politike, dela Titovih saboraca i Jugoslovena njegovo ime vezuje za doba stabilnosti, mira i prosperiteta. Titov politički kult je nestao sa ukidanjem propisa o njegovom obaveznom poštovanju, ali su ostaci njegovog autoriteta još prisutni kod različitih grupa jugoslovenskog stanovništva. Kako to obično biva sa uticajnim likovima iz tradicije, od interesa vladajućih grupa u budućnosti zavisiće njegova ponovna instrumentalizacija i manipulativna upotreba. ***** Na koji su način sadržaj i stupanj Titovog autoriteta uticali na njegovu istorijsku funkciju? Harizma vođe je kvalitet koji svaka vlast na različite načine nastoji da očuva. Kod raščlanjivanja višeslojne, neobično trajne i ubedljive Titove harizme u sadržinskom pogledu treba razlikovati njenu progresivno mobilizatorsku i konzervativnu funkciju, a u formalnom pogledu harizmu službe i harizmu ličnosti. Pomenute sastavnice teško je dokraja razdvojiti jer su se uzajamno pojačavale i snažile, kako spontanom podrškom odozdo tako i planskim negovanjem autoriteta. u tom sklopu je najzanimljivija podrška nepartijskog dela stanovništva. Kraj Titovog odra je u toku 64 sata maja 1980. prošlo oko 465.000 ljudi («Bilo je časno živeti sa Titom» 1980, str. 156). Kao nužni simbol državnog poglavara i znamen neprikosnovenog autoriteta komunističke partije, Titovo ime je imalo vidnu mobilizatorsku ulogu u modernizacijskoj fazi jugoslovenskog socijalizma. Osim toga, kao nadnacionalni ujedinjavajući simbol (države, partije i vojske), Titova harizma neutralisala je napetosti etnički izmešanog eksplozivnog prostora, a ovu krupnu internacionalističku ulogu donekle je zadržala i nakon smrti vladara. U spoljnoj politici Titov autoritet dizao je ugled državi u svetu i imao snažnu medijsku ulogu kao simbol borca za mir što je Jugoslaviji pružalo različite ekonomske i političke povlastice i otvaralo je prema svetu. Pored medalja i plaketa, Tito je bio nosilac 61 visokog i najvišeg inostranog ordena («Bilo je časno živjeti s Titom» 1980, str. 101-103), a na Titovoj sahrani bilo je oko 100 najviših svetskih državnika (Isto, str. 294). Tehnološkoprosvetiteljska modernizacija i internacionalizacija Balkana usmeravana je odozgo, suzbijajući unutrašnje tradicionalizme i lokalizme i spoljnopolitički periferijski položaj države, ali, istovremeno, blokirajući i razmah ovih procesa koji bi ugrožavali prioritet partijskog prava. 177
- Page 126 and 127: 20.veka godina bila nezadrživ tren
- Page 128 and 129: io izdeljen na 10. država. Postoja
- Page 130 and 131: senka revizioniste i desničara, et
- Page 132 and 133: procenila da novom politikom treba
- Page 134 and 135: uzmičući pred domaćim staljinist
- Page 136 and 137: 1963, a krajem iste godine Tito je
- Page 138 and 139: Beogradu (Vukmanović 1985, II, str
- Page 140 and 141: odricanja težio je da postigne nez
- Page 142 and 143: Zapad je još uvek sumnjao da se ra
- Page 144 and 145: zapadnim interesima za očuvanje in
- Page 146 and 147: Jutte 1983, S. 86) do 1955. američ
- Page 148 and 149: Jugoslavija je preko nesvrstane pol
- Page 150 and 151: gledala kao malu zemlju, već kao d
- Page 152 and 153: Uzroke, posledice i istorijsku funk
- Page 154 and 155: i otvoreno kod Staljina, a nešto s
- Page 156 and 157: VIII STRUKTURA I FUNKCIJA TITOVOG A
- Page 158 and 159: državnog ili partijskog jedinstva
- Page 160 and 161: seljačkih boračkih elemenata u up
- Page 162 and 163: vladara bio sredini najprimereniji
- Page 164 and 165: trebalo je jačati kult vođe. Stal
- Page 166 and 167: društva i počivao na nepodudaranj
- Page 168 and 169: Najviši stupanj kulta je mitiziran
- Page 170 and 171: da je popularnost počela kod narod
- Page 172 and 173: isticanju vođe, pa je u apologiji
- Page 174 and 175: kadrovski disciplinovane partije, v
- Page 178 and 179: Autoritetom partije i vođe podstic
- Page 180 and 181: demonizacije Tita su više od pukog
- Page 182 and 183: Tito se pojavio s lenjinskom buktin
- Page 184 and 185: 1945. i na razumnoj distanci podrž
- Page 186 and 187: maksimum propusne moći partije bio
- Page 188 and 189: autoriteta vođe. U zgusnutom filoz
- Page 190 and 191: pamćenja. Nosila ih je najpre (1)
- Page 192 and 193: nacionalnog. Titovi protivnici post
- Page 194 and 195: kontinuitet sa istorijskim diskonti
- Page 196 and 197: 3. Tito i socijalizam u svakodnevno
- Page 198 and 199: ličnost iz srpske istorije navodi
- Page 200 and 201: gledati očima ratne generacije da
- Page 202 and 203: XI SAMOPOIMANJE I LIČNE CRTE Samop
- Page 204 and 205: igorozno likvidirao. To je historij
- Page 206 and 207: ideološko nepoverenje (Auty 1980,
- Page 208 and 209: XII ISTORIJSKI UČINAK Nauka o dru
- Page 210 and 211: totalitarnog modela, ali i nacional
- Page 212 and 213: lakša. Posle sloma lagera 1989. NA
- Page 214 and 215: integrativne ideje (marksizam i kat
- Page 216 and 217: žrtve kod nacionalne inteligencije
- Page 218 and 219: LITERATURA I IZVORI : 1. Antonić,
- Page 220 and 221: 56. Grosse-Jütte (1983): Die ausse
- Page 222 and 223: 107. Mitrović, Momčilo (1995): Dv
- Page 224 and 225: 154.Stolzmann, U., (2001), Die Trau
oslobodila do tada zabranjena osećanja nepoverenja prema vođi koji je u plimi šovinizma<br />
postao nacionalno nepodoban. U meri u kojoj ga je cezaristički opijena masa za života<br />
prihvatala, sa raspadom Jugoslavije ona ga je u gotovo istoj pomami, odbacivala. Još je V.<br />
Dvorniković zapazio da psiho-politički profil Jugoslovena poznaje samo obe krajnosti:<br />
apsolutnu veru i zanos ili duboko nepoverenje i odvratnost. Nove vladajuće garniture su više<br />
indirektno nego direktno podsticale eroziju Titovog kulta. Nije bilo javnog službenog<br />
kastriranja i demoniziranja njegove harizme (kao što je bio slučaj npr. sa Staljinom,<br />
Čaušeskuom ili Honekerom) iz više razloga. Verovatno je bilo bojazni od neželjenih efekata<br />
radikalne detitoizacije koja bi mogla ugroziti i sadašnje vlastodršce regrutovane iz vrha Titove<br />
partije i pratnje. S druge strane, zbog i dalje nepoljuljanog Titovog ugleda u svetu politička<br />
pragmatičnost je sprečavala njegovo demoniziranje. Umesto otvorenog osporavanja Titove<br />
uloge, nove vladajuće garniture odlučile su se za njegovo prećutno zanemarivanje. Međutim,<br />
Titov autoritet bio je latentna smetnja ustoličenju harizmi novih nacionalnih vođa, pa je na<br />
indirektan način potiskivan. Smišljenom i planskom propagandom buđena je nacionalna<br />
tradicija, jačano osećanje pripadnosti i ljubavi prema zajednici nacije i snažna šovinistička<br />
mržnja prema svima koji su izvan te grupe. Buđenjem iracionalnih osećanja nove vrste,<br />
cezaristički opijeni pojedinac prenosio je ushićenje na novog nacionalnog vođu. Nehrvatski<br />
narodi su Tita odbacili kao Hrvata, a Hrvati ga nisu prihvatili zbog jugoslovenske usmerenosti.<br />
Sa rasplamsavanjem građanskog rata podsećanje na Brozov učinak zvučalo je u šoviniziranom<br />
javnom mnjenju nepatriotski. U zbijene nacionalne redove kojima je na čelo stao novi<br />
nacionalni osloboditelj, Titova harizma bratstva i jedinstva unosila je kolebanje ili čak i izdaju.<br />
Ipak se kod dela prognanog stanovništva i protivnika ratne politike, dela Titovih saboraca i<br />
Jugoslovena njegovo ime vezuje za doba stabilnosti, mira i prosperiteta. Titov politički kult je<br />
nestao sa ukidanjem propisa o njegovom obaveznom poštovanju, ali su ostaci njegovog<br />
autoriteta još prisutni kod različitih grupa jugoslovenskog stanovništva. Kako to obično biva sa<br />
uticajnim likovima iz tradicije, od interesa vladajućih grupa u budućnosti zavisiće njegova<br />
ponovna instrumentalizacija i manipulativna upotreba.<br />
*****<br />
Na koji su način sadržaj i stupanj Titovog autoriteta uticali na njegovu istorijsku funkciju?<br />
Harizma vođe je kvalitet koji svaka vlast na različite načine nastoji da očuva. Kod<br />
raščlanjivanja višeslojne, neobično trajne i ubedljive Titove harizme u sadržinskom pogledu<br />
treba razlikovati njenu progresivno mobilizatorsku i konzervativnu funkciju, a u formalnom<br />
pogledu harizmu službe i harizmu ličnosti. Pomenute sastavnice teško je dokraja razdvojiti jer<br />
su se uzajamno pojačavale i snažile, kako spontanom podrškom odozdo tako i planskim<br />
negovanjem autoriteta. u tom sklopu je najzanimljivija podrška nepartijskog dela stanovništva.<br />
Kraj Titovog odra je u toku 64 sata maja 1980. prošlo oko 465.000 ljudi («Bilo je časno živeti<br />
sa Titom» 1980, str. 156). Kao nužni simbol državnog poglavara i znamen neprikosnovenog<br />
autoriteta komunističke partije, Titovo ime je imalo vidnu mobilizatorsku ulogu u<br />
modernizacijskoj fazi jugoslovenskog socijalizma. Osim toga, kao nadnacionalni ujedinjavajući<br />
simbol (države, partije i vojske), Titova harizma neutralisala je napetosti etnički izmešanog<br />
eksplozivnog prostora, a ovu krupnu internacionalističku ulogu donekle je zadržala i nakon<br />
smrti vladara. U spoljnoj politici Titov autoritet dizao je ugled državi u svetu i imao snažnu<br />
medijsku ulogu kao simbol borca za mir što je Jugoslaviji pružalo različite ekonomske i<br />
političke povlastice i otvaralo je prema svetu. Pored medalja i plaketa, Tito je bio nosilac 61<br />
visokog i najvišeg inostranog ordena («Bilo je časno živjeti s Titom» 1980, str. 101-103), a na<br />
Titovoj sahrani bilo je oko 100 najviših svetskih državnika (Isto, str. 294). Tehnološkoprosvetiteljska<br />
modernizacija i internacionalizacija Balkana usmeravana je odozgo, suzbijajući<br />
unutrašnje tradicionalizme i lokalizme i spoljnopolitički periferijski položaj države, ali,<br />
istovremeno, blokirajući i razmah ovih procesa koji bi ugrožavali prioritet partijskog prava.<br />
177
Change language