Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

niti kao manipulaciju jer je vera u vođu bila nepoljuljana. Od kraja 1960-ih, sa jačanjem krize,
ovi rituali postajali su oporiji, slabio je žar i elan iz 1950-ih i euforična vera u zajedništvo,
bratstvo-jedinstvo i bolje sutra. Samoupravni žar se hladio, rastao je broj ravnodušnih i
opozicionara. Period prazničnog zanosa vođom trajao je do polovine 1960-ih, kada hitrog i
besprekorno odevenog sedamdesetogodišnjaka, preplanulog lica i obojene kose, smenjuje
umorni i zabrinuti, ali i dalje energični vođa. Ostareli vođa je teško krio konzervativizam, nije
više imao snage za traženje novih puteva, već je lavirao okružen mediokritetima i laskavcima.
Od kraja 1960-ih, kada su ga godine pritisle i sukobi unutar zemlje bivali sve vidljiviji, Tito je
delovao manje optimistički (ne više kao nasmejani glumac već kao brižni roditelj), ali ne i
manje siguran u izabrani put razvoja. Do smrti kod većine stanovništva ostao je harizmatski
neprikosnoven. U isto vreme budni nadzor partije osećao je deo humanističke inteligencije, a
policijska mreža je kontrolisala, politički nepodobne, nacionaliste, a naročito informbirovce.
Pažljivim proučavanjem svakodnevice Titovog režima mogao bi se bliže objasniti složeni spoj
planske manipulativne kultizacije i dobrovoljnog prihvatanja kulta. Ključni procesi odvijali su
se u vrhu partije, čiji su sukobi vešto prikrivani, a pad moćnih pojedinaca i frakcija nije izazivao
šire nemire, zahvaljujući u dobroj meri nepoljuljanoj veri u vođu. Od karaktera sukoba unutar
vrha kadrovske uprave, ali i latentnih napetosti između nacija, zavisila je boja Titove harizme.
Njoj je naročiti ton davala i prilično diferencirana struktura pristalica: verovatno je najviše bilo
onih koji su, manje ili više naivno, verovali svakoj reči višestruko osvedočenog vođe, zatim
nemalo običnih karijerista koji su mu laskali, kao i ravnodušnih srednjih slojeva i delova
inteligencije koji su cenili da je otpor harizmi bezizgledan. Nije teško uočiti koji su slojevi i
grupe bili zainteresovani za jačanje vođine harizme. Ponajpre partijska birokratija koja se
izdržavala od prihoda i privilegija, zatim vojska i državni organi koji su takođe imali visoku
društvenu sigurnost, saborci iz rata čiji su ugled i privilegije takođe zavisili od autoriteta vođe,
dobar deo milionskog partijskog članstva i delovi radničke klase koji nisu izvlačili neposrednu
materijalnu korist, ali su se poistovećivali sa režimom i vođom. Kult vođe i partije nije
odgovarao partijski neopredeljenim delovima inteligencije i stručnjaka, jer su bez političke
podobnosti bili nedostupni rukovodeći položaji, zatim samostalnim preduzimačima, delu
seljaštva, ostacima razvlašćenih klasa i tvrdokornim nacionalistima. Delovi disidentske
humanističke i nacionalističke inteligencije, ostaci građanske i prosovjetske opozicije i
simpatizeri otvorene neprijateljske emigracije bili su relativno uski krugovi podozrivi prema
režimu uopšte i kultu vođe. Internacionalizovanje nezadovoljstva ovih krugova kočio je takođe,
Titov veliki međunarodni ugled.
Sa promenama u društvu menjao se i odnos prema autoritetu vođe, ali sve komponente Titove
harizme nisu ravnopravno bledele. U celini uzev, harizma je za života njenog nosioca stalno
jačala, a ni posle smrti nije kastrirana već smišljeno negovana, da bi tek sa raspadom
Jugoslavije bila, manje više, prećutno potisnuta. Ključne klasno-oslobodilačke kompomente
harizme su za vreme tridesetogodišnje vlasti modifikovane i prilagođavane duhu vremena.
Uvođenjem tržišta, decentralizacijom privrede i samoupravljanjem, prvim socijalnim i
nacionalnim sukobima, koje su ove mere izazvale, zatim cepanjem partije na nacionalne
frakcije bitno su oslabljeni neki za boljševizam karakteristični misionarsko-eshatološki sadržaji
(predvodnička uloga partije, vizija poželjnog društva kao pluralizma samoupravnih interesa, a
ne beskonfliktnog socijalizma, tolerisanje različitih puteva u socijalizam i sl.). Rutinizazija i
posvakodnevljivanje izvornih načela pokreta uticali su na donekle različito akcentovanje i
prihvatanje harizme vođe: vremenom je kod partijskog članstva ojačala svet o vlastitim ličnim
interesima koji se ne mogu dokraja uskladiti sa izvornim ciljevima pokreta (dilema «pomešane
motivacije»), birokratizacija je potisnula izvorne komesarske strukture, diferencijacija unutar
partije ozvaničila karijerizam i sl. Krajem Titovog života 1977. SKJ je brojao 1.629.000
članova, a 1981. 2.117.083, i činio 9,5% stanovništva (Povijest SKJ 1985, str. 453-455).
Autoritet partijskog vođe malobrojne kadrovske stranke razlikovao se od autoriteta vođe
dvomilionske partije. Komunisti više nisu bili «ljudi posebnog kova», a omasovljenje je išlo
nauštrb avangardnog karaktera SKJ, pasivno članstvo i aktivni karijeristi potiskivali su ubeđene
komuniste. Pred kraj života Tito je uživao više autoritet nadnacionalnog vođe (harizmatskog
175