Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

(sklonost ka raskošnom životu i putovanjima, za razliku od boljševičkog asketizma) išle naruku
živoj međunarodnoj aktivnosti.
Titova reputacija u svetu vešto je korišćena za jačanje autoriteta partije i vođe u zemlji, pa je
spoljna politika bila neobično aktivna komponenta stabilnosti režima. Nesrazmerno visok i
realtivno brzo stečeni međunarodni ugled lišavao je zemlju spoljnog pritiska, širio mogućnosti
privredne saradnje, deprovincijalizovao zemlju, a kadrovskoj upravi osiguravao monopolski
položaj u vođenju unutrašnje politike. Pažljivom analizom sadržaja dnevne i partijske štampe
verovatno bi se jasnije uočile različite faze kultizacije vođe i dovele u vezu sa različitim
težištima i prioritetima privrednog razvoja. Različitim sadržajima valjalo je aktivirati raznolike
slojeve stanovništva (isticanje vođinog seljačkog porekla, radničkog obrazovanja, teorijskog i
ideološkog formata i sl.). Bilo bi neopravdano ne dodati da je cezaristički kult vođe katkad bio
neobično dinamičan pokretač aktivnosti ne samo užih partijskih nego i širih slojeva
stanovništva i katalizator društvenog i privrednog razvoja. Titova harizma nesumnjivo je imala
aktivnu ulogu, a za života mu nikada nije dospeo u krizu auctoritas, tj. ugled koji nije izvirao iz
pravno utemeljene moći zapovedanja već iz harizme partije i njegove ličnosti, niti, pak,
potestas, tj. realna vlast. Nikezić drži da je Broz mogao sve: mimo zakona da reaguje i kaže da
«nije važno gde je većina, to ja kažem kao predsednik» (Đukić 1990, str. 325). Čak i kada je
došlo do posvakodnevljavanja harizme partije (sa jačanjem sukoba nacionalnih vrhova u
policentričnoj kadrovskoj upravi), ovaj proces nije zahvatao neprikosnoveni kult
nadnacionalnog vođe. Od 1950-ih u strukturi Titove harizme podjednako su izražene ideološka
i neideološka komponenta. U ideološkom pogledu partija i vođa crpli su legitimnost iz novog
autentičnog samoupravnog kursa, koji je na liniji ideološke ortodoksije iz koje je izbrisan
Staljin. Buržoaziju, dotadašnjeg glavnog neprijatelja, u ideologiji SKJ zamenila je birokratija, a
vrlo rastegljivi i magleni antibirokratizam postao je pokriće raznolikih užih i širih grupnih
interesa unutar partije. Neprijatelji samoupravljanja bili su anarholiberali, informbirovci,
unitaristi, nacionalisti i razne fašističke strane agenture. Vođa se borio protiv parazitske i
korumptivne birokratije, privilegija upravljačke kaste, i štitio neposredne proizvođače. Samo je
uski krug kritičke inteligencije, u opštem masovnom cezarističkom prihvatanju harizme,
ukazivao na nepotrebni sjaj, raskoš i skorojevićevsko razmetanje vođe ceremonijalom. U
tradicionalnoj poltičkoj kulturi, opterećenoj prerušenim monarhizmom, nije bilo neprirodno da
oslobodiocu sleduju veća prava i zaslužene privilegije. Osluškujući na mitinzima raspoloženje
masa, Tito je uvideo veliki značaj dekoracije i pompe za vlast. Za razliku od Staljina, koji je bio
tajanstveno nedokučiv u Kremlju, fizički markantan i lep, Josip Broz bio je neobično aktivan.
Fraziranje, govorancije i sastančenje bili su mu, kako zapaža Đilas, strani i nepodnošljivi
ukoliko nisu sredstva političke akcije. Brojna putovanja i posete bili su više izraz njegovog
aktivizma i smišljenog fasciniranja masa nego iracionalnog ličnog rasipanja.
Podaci dobijeni analizom dnevne štampe s kraja 1950-ih pokazuju da u Titovoj harizmi
dominiraju dve komponente: jedna, kojom je trebalo prikazati ga različitim od Staljina i
njegove nedodirljivosti, i druga koja naglašava Titov međunarodni ugled (Mojić 1995, str. 63).
Međunarodni ugled je važan pokazatelj istorijske uloge vladara koji se umešnom propagandom
može iskoristiti za dodatno učvršćenje vlasti. Ovu komponentu ugleda Tito je smišljeno i
aktivno gradio. U vođenju spoljne politike uvek je zadržavao više mogućnosti, pa se čak i javno
ograđivao od politike koju nije sprečavao da se vodi (npr. antisovjetizma). Nikezić govori o
njegovom majstorstvu u vođenju ovih stvari. Aktivna vanblokovska politika (česta putovanja i
međunarodni susreti) stvarali su vođi reputaciju mirotvorca i borca za ravnopravnost potlačenih
naroda, pre svega, iz nerazvijenih zemalja. Nesumnjivo impozantan međunarodni ugled Tita i
Jugoslavije snažio je autoritet vladara u zemlji i podsticao samoprecenjivanje, tj. svest o
vlastitoj izuzetnosti. Bilo bi pogrešno tvrditi da je pomenuti međunarodni ugled, nesrazmeran
veličini zemlje, bio lišen relanih osnova. Zahvaljujući veštoj politici u Jugoslaviji je do početka
1960-ih rasla snaga privrede i lični standard, došlo je do ograničene liberalizacije u politici i
otvorenosti zemlje prema svetu. U poređenju sa zatvorenim lagerskim zemljama, ove su
okolnosti bile još upadljivije, Tito nije bio samo komandant osrednje evropske armije i vođa
173