Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

neobično aktivna boračka sastavnica njegove harizme. Izvirala je iz aktivističke revolucionarne
boljševičke ortodoksije, kojoj je, radi očuvanja trajne dinamike i discipline, bio neophodan
uvek budni javni neprijatelj (borac protiv buržoazije, fašizma, staljinizma, kolonijalizma, borac
za mir, poboljšanje položaja radničke klase i za nacionalnu ravnipravnost). Svaki pokret koji
smera izmeni postojećeg i pri tome računa na otpor, upućen je na aktivističku borbenu
frazeologiju.
Pomenuti su opšti političko-integrativni i ideološki sadržaji na kojima je počivala Titova
harizma. Pored njih, treba imati na umu specifične jugoslovenske sadržaje koji su dopunjavali
prethodne. Konkretniji ideološki sastojci lakše će se razumeti ako se pomenu glavne faze
razvoja Titove harizme.
(1) Od izbijanja rata do 1949. godine jačanje Titovog autoriteta karakteriše beskonfliktno
sapostojanje sa Staljinovom harizmom. Ugled vođe jugoslovenskih partizana i komunista
počivao je na njegovoj vezi sa «velikim učiteljem i vođom svetskog proletarijata», koji je
najbolji naslednik Lenjina. Jedinstvo međunarodnog radničkog pokreta je pretpostavljalo
neprestano (ritualno ili simbolično) izražavanje lojalnosti Moskvi i «legendarnom Staljinu»,
koji je važio za najsposobnijeg vojskovođu-oslobodioca, mudrog državnika i nepogrešivog
teoretičara. Premda je KPJ, zahvaljujući ugledu i učinku u antifašističkom ratu i snažnoj vojsci
kojom je raspolagala krajem rata, polagala pravo na nešto drugačiji tretman u Sovjetskom
Savezu od ostalih istočnoevropskih komunističkih partija, kult Staljina i mit o njegovoj
nepogrešivosti duboko je prožimao ne samo propagandu već i uverenja jugoslovenskih
komunista. Veličanje ideološke strane Staljinovog kulta je bio uslov prihvatanja Titovog
autoriteta unutar partije, a antifašistički oslobodilački učinak Crvene armije korišćen je za
isticanje presudnog oslobodilačkog udela NOV i njenog vrhovnog komandanta. Monopolskoj
višeslojnoj propagandi ove vrste, na kojoj je građena legitimnost novog režima i autoritet vođe,
bilo je teško odupreti se ne samo zbog pritiska nego i realnog antifašističkog učinka Titove
vojske koji je bio nesporan kod svih antifašističkih saveznika. Verovatno najmanje sporna
osnova kulta vođe (koje je bila lišena čak i Staljinova harizma) bilo je Titovo neodvajanje od
vojske u ratu. Zbog toga je Tita čak i Hitler isticao kao primer nacionalnog junaka, govoreći
maršalu Antoaneskuu: «Kakav je čovek taj Tito!?... Ne možemo u Srbiji učiniti ni jednog
koraka, a da se ne izložimo opasnosti. Eto pravog nacionalnog junaka... U poređenju s njim
general De Gol je heroj bežične telegrafije» (Cit. prema Souvarine 1989, str. 493). Uzavrela
antifašistička osećanja masa širom Evrope je nova vladajuća partija u Jugoslaviji vešto koristila
da bi na plebiscitarnim skupovima snažila autoritet vlastitog, na bojištu osvedočenog,
antifašističkog komandanta. Prizor Titovog ranjavanja je u propagandi mitiziran iracionalnim
vezivanjem za harizmu krvi palih boraca. Zajednica vođe, vojske i naroda u ratu je u svim
fazama vlasti bila tvrda, postojana i proverena osnova Titove istorijski i umetnički uobličavane
harizme. Na sličan način, pominjanjem krvi palih bratskih i sovjetskih vojnika, jačana su
panslavistička antigermanska osećanja kod stanovništva, krčeći put harizmi Staljina-spasitelja.
Jačanje Titovog autoriteta je u toku rata preraslo u legendu, s jedne strane, spontanom potrebom
pobunjenog naroda i partije za vođom kao simbolom jedinstva, a s druge, strane delovanjem
propagandnih aparata unutar NOP-a. U inostranstvu, najpre pod pritiskom Moskve kao
propagandnog centra, istican je Titov ratni učinak kao protivteža propagandi D. Mihajlovića. Sa
promenom britanske politike i okretanjem Titu, na Zapadu Titov ugled potiskuje četnički
pokret. U ratu ime vojskovođe lakše prelazi u legendu i harizmu nego u miru jer ima
mobilizatorsku ulogu, a veličanje Tita je, po Đilasovom svedočenju, podgrevalo i snažilo borbu
i revolucionarni proces. U oslobodilačkoj balkanskoj, a naročito srpskoj političkoj tradiciji ime
novog junaka lako se mitiziralo i nadovezivalo na minule oslobodioce. Veza jugoslovenskih
komunista sa SSSR-om je olakšala širenje Titove harizme u srpskim krajevima i
omasovljavanje partizanskog pokreta. Susreti sa Čerčilom i Staljinom 1944. pomogli su Titu da
od vođe pokreta izraste u krupnu političku ličnost (Terzić 1997, str. 146). Premda su Sovjeti u
toku rata prigušeno negodovali zbog veličanja Tita naporedo sa Staljinom, kroz veličanje Tita
jačao je komunizam na Balkanu (Đilas 1991, str. 80). Još u ratu Titovo popularisanje postao je
redovni posao partijskog aparata. Đilas tvrdi da je spontano prethodilo planskom veličanju, tj.
169