Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

Najviši stupanj kulta je mitiziranje koje odgovara arhaičnom obogotvorenju. Ističu se osobine
kao nepogrešivost, sveznanje i sveprisutnost. Vođa je istrgnut iz oblasti svakodnevnog iskustva,
jer je, zahvaljujući govorima, spisima i bistama svuda prisutan. Mitiziranje vođe pretpostavlja
ponižavanje njegovih poštovalaca koji ne mogu da zamisle državu bez snažnog vođe, pa se
trude da mu na racionalan način pripišu besmrtnost (trajni značaj vođine misli i dela) (Löhmann
1990, S. 10-12). U navedenoj periodizaciji upadljiva je sličnost svetovne i religiozne harizme,
što je razumljivo s obizirom da je pojam harizme preuzet od istraživača religije za objašnjenje
pojava čiji je izvor u iracionalnosti i osećajnosti. «Harizmom treba nazvati osobinu neke
ličnosti na osnovu koje ona važi za izuzetnu i zahvaljujući kojoj se smatra da je ta ličnost
obdarena natprirodnim ili nadljudskim, ili bar specifično izuzetnim, ne svakim dostupnim
moćima ili osobinama, za njih se veruje da su bogomdane, ili da su uzorne i stoga se takva
ličnost tretira kao «vođa» (Veber 1976, I, str. 191). Harizma se javlja na svim stupnjevima
razvoja i u najraznovrsnijim kombinacijama sa ostalim tipovima vladavine. Titova harizma je u
formalnom pogledu bila neautoritarna jer je on bio slobodno izabrani partijski vođa. S druge
strane, vlast mu je bila plebiscitarna jer joj je legitimnost počivala na stvarnom ili fiktivnom
slobodnom poverenju podvlašćenih. Osim toga, lični upravni štab je regrutovan iz redova
darovitih i osvedočenih plebejaca. Veberovski rečeno, u organizacionom pogledu bio je na delu
režim naročite plebiscitarne vlasti kao prelaz između harizmatskog i legalnog tipa. Vođa nije
monarh koji vlada po milosti božijoj, već starešina po milosti podvlašćenih. I u Titovom režimu
se proces racionalizovanja harizme odvijao u obliku težnje da ova nađe oslonac u efikasnom
činovničkom aparatu.
Titova harizma je u izvornom obliku ideološka, tj. čvrsto je vezana za partijsku organizaciju i
ideologiju, ali se na određenom stupnju relativno osamostalila i primila određene lične,
mesijanske sastojke. U strukturno organizacionom pogledu institucionalizovane religije mogu
se uslovno porediti sa institucionalizovanim ideologijama svetovnih političkih pokreta, ukoliko
se, uz istoričan oprez, ima na umu njihova različita suština i istorijska funkcija. Različite
komponente harizmatskog autoriteta iz hrišćanske eshatologije (ispražnjene od konkretnog
idejnog sadržaja) mogu se donekle prepoznati i kod svetovnih vođa. Mučeništvo i stradalništvo
Isusa i apostola, kao i oreol osnivača vere, bile su temelj harizme žrtve, autoritet pape počivao
je na ulozi pravovernog tumača, čuvara vere i učvršćivača crkve, dok su crkveni disidenti (M.
Luter) i različiti slobodni proroci bili novi autentični tumači iskrivljenog izvornog učenja. Karl
Levit je kod niza izrazitih svetovnih mislilaca uočio eshatološke sadržaje po formi srodne
biblijskom učenju o spasenju. U ovom pogledu eshatološki modeli levice i desnice u temelju se
razlikuju. U središtu racionalističkog marksističkog učenja o razvoju ljudskog društva ka
beskonfliktnoj zajednici jeste antropocentrična eshatologija, dok je u fašizmu to beskonfliktna
zajednica biološki istovrsne rase. Optimističko uverenje o nužnosti razvoja ka boljem društvu je
u jezgru različitih političkih ideologija. Na ovom mestu nije neophodno šire razmatrati
eshatološke sadržaje različitih verzija marksističke ideologije koje su pristalicama obećavale
srećan i harmoničan život u budućnosti, već samo uočiti na koji način je karakter vođe vezan za
sadržaje koji nude spasenje. Što su eshatološki sadržaji u marksističkoj ideologiji bili izričitiji
(podvlačeći gvozdenu nužnost razvoja ka komunizmu), to je rastao značaj agensa razvoja ka
željenom cilju, partije i vođe. Što je, pak, obespravljenost, siromaštvo i kriza širokih slojeva
bila izrazitija ili sećanja na ratna stradanja svežija, to su dogmatizovani eshatološki sadržaji
lakše budili nade u partiju, a spasiteljska crta je harizmi vođe ulivala moralne crte. Dakle,
uprkos različitom sadržaju, u pogledu forme svetovna harizma ima slične komponente
religijskoj, a naročito kod pokreta koji su se trudili da ostvare beskonfliktnu viziju društva i
probude nade u blagostanje, kao što su bili socijalistički.
Slično hrišćanstvu, i kod racionalističkih levičarskih pokreta, manje ili više opterećenim
eshatološkim ideološkim obricanjima, klasici marksizma su uživali autoritet osnivača učenja,
članovi pokreta (proganjani, zatvarani, ili pali za ideju) sticali su stradalničku harizmatsku crtu,
vođi na vlasti su bivali čuvari ortodoksije (Staljin), a bilo je i otpadnika koji su novim
tumačenjem izvornog učenja sticali vlastiti ugled. Lako je zapaziti da je Tito u različitim
fazama koristio sve tri komponente harizmatskog autoriteta. U svim fazama može se uočiti
168