Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

Kauckom, čak i kada je ovoga prozrela nemačka socijaldemokratska levica, između 1907. i
1914. Zaključak je članka da je Lenjin potcenio centrističku opasnost u nemačkoj
socijaldemokratiji pre rata (Tucker 1979, p. 353, Deutscher 1977, str. 317). Ovaj neortodoksni,
slobodni prilaz Lenjinu razbesneo je Staljina, koji je napisao pismo časopisu oktobra 1931,
žestoko osporio izneto gledanje, zaštitio Lenjinovo ime i zauzeo prvi put ulogu službenog
partijskog arbitra. Ustvari počeo je da stvara vlastiti kult štiteći Lenjinovu nedodirljivost.
Stvarajući od Lenjina ikonu i nepogrešivog učitelja koji je izuzet od kritike, nastojao je da
pripremi slično ophođenje i prema «najdoslednijem» Lenjinovom učeniku. Staljinovo
direktivno pismo ubrzano je razrađivano na svim partijskim organizacijama, počele su čistke i
distanciranje od revizionista, trockista, «crvenih liberala», a Kaganovič i Mitin počeli su da
Staljina uzdižu kao nepogrešivog idejnog arbitra. Partija nije debatni klub već «monolitna
stena» (Tucker 1979, p. 356). Svaki kult vođe jača odbranom autoriteta idejnog izvora jer
integracija ne sme biti ugrožena na stožernoj tački. Uspon Staljinovog kulta nije značio eroziju
Lenjinovog nego samo njegovu dalekosežnu modifikaciju. Umesto dva naporedna kulta, javlja
se crticom povezani kult nepogrešivog Lenjina-Staljina. Lenjin je slavljen kao nepogrešivi, ali
pošto je bio, kao sijamski blizanac, vezan sa svojim naslednikom neizbežno mu je umanjen
autoritet jedinog sovjetskog klasika. Pedesetogodišnjicu Marksove smrti, 14.3.1933, «Pravda»
je obeležila hvaleći Staljinov teorijski doprinos materijalističkoj dijalektici, zaključujući da je,
uz Marksa, Engelsa i Lenjina, klasik i Staljin (Tucker 1979, p. 366). Sličan ritual kultizacije
tekao je u ostalim socijalističkim zemljama, kada je pomenutim klasicima dodavan i lider
domaće partije. Jedino je u Jugoslaviji od 1949. iz redova klasika marksizma izuzet Staljin.
Staljin nije bio samo vođa partije i države nego i svetskog proletarijata i oličenje ispravne
naučne i ideološke tradicije. Njegovo ime dobila je partija, epoha, ustav, petoletka, zastava,
dvadesetak mesta, dve pokrajine, jedan morski zaliv, planovi za pošumljavanje itd. Titular mu
je bio faraonski: veliki vođa sovjetskog naroda, vođa svetskog proletarijata, veliki vođa,
nastavljač Lenjinovog dela, veliki kormilar i strateg revolucije, maršal generalisimus, otac,
vođa, prijatelj i učitelj, genij čovečanstva, svetlost itd. U Staljinovom titularu može se
prepoznati i docniji Titov, premda su pretenzije potonjeg bile skromnije. Po antifrakcijskom
boljševičkom obrascu jačan je autoritet vođe, simbol jedinstva partije i višenacionalne države.
U oba slučaja bi bilo pogrešno u pomenutoj kultizaciji ne uočiti i nužno integrativno sredstvo
primereno političkoj kulturi podvlašćenih. Dublji istorijsko tradicionalni činioci koji su
olakšavali prihvatanje kulta vođe modifikovani su novim aktivnim ideološkim činiocima
stvarajući hibridne spojeve otporne na promene. Lenjin je uporno isticao zaostalost Rusije kao
glavnu prepreku prosvećenom socijalizmu, a Gorki je opisivao narod kao «veliko mlitavo telo,
bez ikakvog političkog obrazovanja... zaglupljen uslovima življenja, strpljiv do
nepodnošljivosti i na svoj način prepreden» (Souvarine 1989, str. 211). Isti pisac je govorio o
lošim i zverskim instinktima koji su stasali pod olovnim zvonom monarhije. Staljin je 1927.
govorio da je CK kolektiv, ali da je ruski mužik carist. On želi samo jednoga (Antonov-
Ovsejenko 1986, str. 92). Lenjinovo telo balsamovano je poput faraona, u zidinama Kremlja
napravljeno je svetilište, a jedinstvo države i partije jačano je kultnim ceremonijalima zakletve.
Prosvetiteljski marksizam prilagođavao se političkoj kulturi zaostale Rusije.
Što je sredina manje prosvećena, to su veće šanse da se legitimnost režima osnaži nametanjem
različito obrazloženog uverenja da je vođa besmrtan. Vera u besmrtnost umrlog vođe se
ispoljava (1) u različito iracionalizovanom mišljenju da su njegov učinak i ideja neuništivi, (2)
u stvaranju unio mystica kulta i obožavaoca, i (3) u dinastičkom posvećenju vladarske harizme.
U socijalizmu je harizma razuma (racionalistička ideologija, partijski demokratski centralizam i
izabrani vođa) sapostojala sa različitim oblicima iracionalne harizmatizacije. Posle smrti
Lenjina ruski seljaci su tražili njegovog sina za naslednika, a u DR Koreji je harizma Kim il
Sunga preneta na njegovog sina. Kod Uzbeka je Lenjin slovio kao Alahov izabranik, a kod
ruskih seljaka kao inkarnacija Stenjke Razina (Lohmann 1950, S. 11-12). Slične predstave o
Titu održavale su se kod neprosvećenih delova jugoslovenskog stanovništva, čiji je autoritet
zamenjivao potisnutu, a psihološki nužnu, harizmu patrijarhalnog domaćina, kralja, a donekle i
boga. Različito prihvatan, Titov autoritet se hranio neravnomernim razvojem jugoslovenskog
165