Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak
Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak
državnog ili partijskog jedinstva isticanjem vođe koristi za ostvarenje užih interesa vođine partije. Osim toga, stupnjevi kultizacije vođe ne svedoče samo o potrebi snažnijeg jedinstva već i o rastu političkih ambicija vođe. Nijansirano razmatranje treba da sagleda ambivalentnost ovih aktivnosti, tj. razliku između spontanog i smišljenog veličanja vođe, između organizacione nužnosti ovih mera i političke zloupotrebe, kao i raznolike funkcije centralizacije političkog autoriteta (ekonomsku, vojnu, međunacionalnu i sl.). Pri tome nikada ne treba smetnuti s uma širu političku kulturu podvlašćenih kojima se pilagođava lična i bezlična, verska ili svetovna zamisao vrhovne vlasti. Tome daju pečat dublje društvene potrebe, ali i različite krizne situacije (prelaz grčkog polisa u Aleksandrovu apsolutnu monarhiju, Rimske republike i bezličnog autoriteta magistrata u ličnu vlast careva, Vajmarske republike u državu koja je počivala na firer-principu i sl.). Centralizacija vladarskog autoriteta i njegovo vezivanje za ličnost, a ne za funkciju vrhovne vlasti obično nagoveštava izmenu funkcije države ili pripremu različitih oblika mobilizacije stanovništva, pa sama po sebi nije uvek pokazatelj uzurpacije vlasti i neumerenih ličnih pretenzija vladara (okupljanje oko vođe ustanka ili ratnog komandanta, zatim oko šefa partije u posleratnoj izgradnji i obnovi države itd.). U antici najočiglednije, ali i u potonjem razvoju, vera u vladara izbavitelja i različiti oblici njegove kultizacije bili su, s jedne strane u službi pravdanja užih ili širih interesa vladajuće gruper, ali, s druge strane, i neobično aktivan aktivan društvenointegrativni sadržaj, koji je čuvao zajednicu od haosa i raspada (Kuljić 1994, str.89). U istraživanju autoriteta vladara u jednopartijskim režimima treba: razdvajati uslove koji olakšavaju spontano buđenje i prihvatanje autoriteta od instrumentalno manipulativnih mera kojima se ovaj održava i jača, uočiti posrednu ulogu i karakter partije iz koje vođa izrasta i idejno jezgro veličanja (da li se uzdiže harizma partije ili ličnost vođe), samopoimanje vođe razlikovati od tumačenja službenih partijskih ideologa, i, najposle, tražiti uzroke koji podstiču eroziju vođinog autoriteta. II Titova harizma nije nužni izraz potrebe za stožernim simbolom oslobodilačke balkanske političke kulture, ni prirodna posledica učinka krupne istorijske ličnosti koji je planski preuznošen i slavljen niti, pak, strani boljševički obrazac partijskog vođe nametnut Balkanu. Kao što su kultovi rimskih vladara nastajali u spoju autohtone italske romanske tradicije i helenizma, tako je i Titova harizma građena, spontano prihvatana, planski osmišljavana u spoju domaće političke kulture i boljševičkog komunističkog obrasca. Bilo bi površno tvrditi da su se pomenute sastavnice skladno dopunjavale zbog sličnih autoritarno militarističkih crta (nacionalno i klasno jedinstvo, čiji je znamen uniforma vladara kao neposustalog borca). U procesu jačanja državnog jedinstva snaženjem autoriteta vođe bilo je i dubokih protivrečnosti i napetosti između konzervativne tradicije i prosvetiteljskih sadržaja marksizma (boga i Tita, kralja i Tita). U prethodnim poglavljima je pokazan uticaj tradicije i konkretnijih domaćih okolnosti. Ovde bi trebalo nešto reći o značaju boljševičkog uzora vođe. Uticaj ideoloških i tradicijskih komponenata bio je uzajaman. Katkad je prosvetiteljskim sadržajima boljševizam neutralisao patrimonijalnu tradiciju, a katkad je pojačavao tradicijski autoritarizam. Otuda je pomenute komponente trebalo sagledati najpre izolovano, a potom u spoju, a uz to dodati i situacione činioce: međunacionalni sukobi, napetosti u vrhu, spoljna pretnja zemlji itd. Obično se ističe da je najvažnija odrednica Titove vlasti bila boljševička politička kultura u čijem je središtu komunistička ideologija saobražena naročitim uslovima Istočne Evrope. U boljševičkim režimima osnova lične vlasti bio je prioritet tzv. partijskog nad državnim pravom. Ako je uz to slavljenje ličnosti vođe bio ključni društvenointegrativni sadržaj, neprikosnovenost lične vlasti je bila potpunija (Kuljić 1994, str. 6-7). Ipak boljševizam nije bio jedina «nadlična struktura» Titove vlasti. Njena druga važna odrednica je civilizacijska i državnopravna tradicija Balkana. U pravdanju prinudnih mera nove revolucionarne vlasti Tito je isticao otpor nasleđa: «Mi nismo morali stvoriti jedinstvenu državu od srodnih naroda, zbog ostatka starih negativnih pojava u svesti ljudi, kojih na kulturnom Zapadu nema. Zato smo morali upotrebiti izvesne 158
mere prinude da bismo kanalisali razvitak u demokratskom pravcu» (Tito 1982, str. 17-18). Na sličan način je i Lenjin 1920-ih u slamanju otpora novom režimu, upozoravao na iskustvo Petra Velikog, koji se protiv ruske zaostalosti i varvarstva morao boriti varvarskim sredstvima. Staljin nije prezao da se koristi ovom Lenjinovom opaskom, pravdajući vlastito nasilje zaostalošću sredine. Uprkos okolnosti da pozivanje na civilizacijsku zaostalost može biti pokriće izlišne represije, teško je obići činjenicu da je lična vlast na Balkanu bila višestruko pripremljena autoritarnom, nekonstitucionalnom političkom kulturom ovoga prostora. Ova ima svoju organizaciono-institucionalnu i idejno-ideološku stranu. Razvoj pravne države i činovništva bio je na Balkanu vrlo neravnomeran, a u najvećem delu (koji je sve do 20. veka bio pod Osmanlijskim carstvom) zakasneo i nepotpun. Zaostalost, uslovljena zakasnelim prodorom kapitalizma i krnjim razvojem buržoaske pravne države, nosila je trag verskih i svetovnih upravnih ustanova osmanskog feudalizma. Patrimonijalna crta činovništva, kao posluge moćnog gospodara, u našim prostorima dugo će se održavati jer su nedostajali činioci koji će ga, kao u Evropi, preobraziti u modernu birokratsku upravu (razvijeno tržište, parlamentarizam i obrazovna uprava). U nekadašnjim turskim pašalucima nije bilo strože birokratske uprave zbog nerazvijenih robnonovčanih odnosa i dugog prevladavanja polunaturalne privrede. To je na Balkanu stvaralo drugačije oblike lične zavisnosti od bezlične birokratske hijerarhije koja se protivi neregulisanoj milosti gospodara. Osim pomanjkanja birokratije, buržoazije i inteligencije, u najvećem delu pokorenog Balkana nije bilo samostalnog plemstva iz kog bi se regrutovali političari-kolenovići. Slobodan Jovanović je među srpskim političarima 19. veka uočio dva tipa: intelektualca-skorojevića (školovanog na strani) i seoskog gazdu. Nijedan od ta dva tipa nije bio u stanju da obuzda svoje ambicije i nesavitljivu despotsku ćud. Prevlast polunaturalne privrede išla je naruku održavanju patrimonijalne vlasti koja je na Balkanu upravnu tehniku i političku kulturu preuzimala iz iskustva osmanskog i ruskog cezaropapizma. O patrimonijalnoj državi je reč kada vladar organizuje svoju političku moć u načelu, kao što vrši ličnu vlast. Nema razlike između privatne i službene sfere, a vršenje političke vlasti je u potpunosti lična stvar gospodara. U patrimonijalnoj državi uporedo postoji, s jedne strane, neraskidiva vezanost za tradiciju, a s druge strane «kabinetska pravda» gospodara i njegovih činovnika, umesto predvidljivog zakona. Vladari činovnike nagrađuju darovima i manje trajnim privilegijama, što ima za posledicu nestabilnost i korumpiranost uprave. Ovo feudalno nebirokratsko nasleđe na Balkanu ostavilo je traga kako na upravi zakasnele građanske države, tako i na socijalističkoj vlasti. Premda je važna osnova nebirokratske socijalističke kadrovske uprave bila osobenog ideološkog karaktera (prioritet partijskog nad državnim pravom, univerzalnog nad stručnim znanjem itd) (vid. Kuljić 1989), bilo bi zanimljivo podrobnije ispitati posredni i često prerušeni uticaj osmanskog i ruskog (tj. vizantijskog) cezaropapizma na formiranje u institucionalnom i idejnom pogledu šarolike i haotične balkanske političke kulture. Odnos prema ličnosti vladara u ovom sklopu neobično je značajan. U cezaropapističkom režimu lične vlasti vladar nije samo glava crkve nego i njen gospodar, uticaj sveštenstva ograničen je samo na oblast vere, crkva je podređena svetovnoj vlasti i instrument je u rukama vladara. Nema plodnog sukoba i rivalstva crkvene i svetovne vlasti kao u Zapadnoj Evropi, gde se papa uspešno odupirao carevima i kraljevima, pa je na temelju ovog dualizma postepeno nastala buržoaska pravna država sa svojim konstitucionalnim tekovinama. Osim toga, u cezaropapizmu je vladar snabdeven naročitom svetovno-religijskom aurom svesti i nepovredivosti (kao ruski car), što je dugo sprečavalo i pomisao na bilo kakvo sputavanje njegovog apsolutizma. Kod Petra Velikog poglavar crkve bio je nesamostalni državni prokurator. Revolucionarni svetovni politički pokreti samo su naizgled odsečno odvojeni od svoje tradicije, tj. iskustva političkih prethodnika koji su se obilato služili versko-političkim sredstvima. Potrebno je dosta vremena da se razgradi tradicionalna politička kultura i vekovima oblikovani etnički mentalitet, pa da se modernizacijom, deprovincijalizacijom i obrazovanjem «razminira» odnos prema vrhovnim političkim autoritetima i državnoj vlasti. Ova okolnost značajna je za razumevanje prirode socijalističkog vođe, način prihvatanja njegovog kulta i organizacije njegovog upravnog štaba. Naime, posle 1945. godine došlo je do naglog priliva 159
- Page 108 and 109: Titov odnos prema dominantnoj nacij
- Page 110 and 111: Nerazvijeni regioni bogati rudama i
- Page 112 and 113: ezbednost «prejašila partiju». N
- Page 114 and 115: Po dostupnoj literaturi i usmenim s
- Page 116 and 117: str. 74). Stambolić i Pečujlić s
- Page 118 and 119: SIV-a (Nenadović 1989, str. 155).
- Page 120 and 121: Perović je pisala: «Velikosrpski
- Page 122 and 123: *** Jugoslovenski socijalizam reša
- Page 124 and 125: trajanja. Ovi su izvirali iz potreb
- Page 126 and 127: 20.veka godina bila nezadrživ tren
- Page 128 and 129: io izdeljen na 10. država. Postoja
- Page 130 and 131: senka revizioniste i desničara, et
- Page 132 and 133: procenila da novom politikom treba
- Page 134 and 135: uzmičući pred domaćim staljinist
- Page 136 and 137: 1963, a krajem iste godine Tito je
- Page 138 and 139: Beogradu (Vukmanović 1985, II, str
- Page 140 and 141: odricanja težio je da postigne nez
- Page 142 and 143: Zapad je još uvek sumnjao da se ra
- Page 144 and 145: zapadnim interesima za očuvanje in
- Page 146 and 147: Jutte 1983, S. 86) do 1955. američ
- Page 148 and 149: Jugoslavija je preko nesvrstane pol
- Page 150 and 151: gledala kao malu zemlju, već kao d
- Page 152 and 153: Uzroke, posledice i istorijsku funk
- Page 154 and 155: i otvoreno kod Staljina, a nešto s
- Page 156 and 157: VIII STRUKTURA I FUNKCIJA TITOVOG A
- Page 160 and 161: seljačkih boračkih elemenata u up
- Page 162 and 163: vladara bio sredini najprimereniji
- Page 164 and 165: trebalo je jačati kult vođe. Stal
- Page 166 and 167: društva i počivao na nepodudaranj
- Page 168 and 169: Najviši stupanj kulta je mitiziran
- Page 170 and 171: da je popularnost počela kod narod
- Page 172 and 173: isticanju vođe, pa je u apologiji
- Page 174 and 175: kadrovski disciplinovane partije, v
- Page 176 and 177: eočuga države) i uglednog svetsko
- Page 178 and 179: Autoritetom partije i vođe podstic
- Page 180 and 181: demonizacije Tita su više od pukog
- Page 182 and 183: Tito se pojavio s lenjinskom buktin
- Page 184 and 185: 1945. i na razumnoj distanci podrž
- Page 186 and 187: maksimum propusne moći partije bio
- Page 188 and 189: autoriteta vođe. U zgusnutom filoz
- Page 190 and 191: pamćenja. Nosila ih je najpre (1)
- Page 192 and 193: nacionalnog. Titovi protivnici post
- Page 194 and 195: kontinuitet sa istorijskim diskonti
- Page 196 and 197: 3. Tito i socijalizam u svakodnevno
- Page 198 and 199: ličnost iz srpske istorije navodi
- Page 200 and 201: gledati očima ratne generacije da
- Page 202 and 203: XI SAMOPOIMANJE I LIČNE CRTE Samop
- Page 204 and 205: igorozno likvidirao. To je historij
- Page 206 and 207: ideološko nepoverenje (Auty 1980,
mere prinude da bismo kanalisali razvitak u demokratskom pravcu» (Tito 1982, str. 17-18). Na<br />
sličan način je i Lenjin 1920-ih u slamanju otpora novom režimu, upozoravao na iskustvo Petra<br />
Velikog, koji se protiv ruske zaostalosti i varvarstva morao boriti varvarskim sredstvima. Staljin<br />
nije prezao da se koristi ovom Lenjinovom opaskom, pravdajući vlastito nasilje zaostalošću<br />
sredine. Uprkos okolnosti da pozivanje na civilizacijsku zaostalost može biti pokriće izlišne<br />
represije, teško je obići činjenicu da je lična vlast na Balkanu bila višestruko pripremljena<br />
autoritarnom, nekonstitucionalnom političkom kulturom ovoga prostora. Ova ima svoju<br />
organizaciono-institucionalnu i idejno-ideološku stranu. Razvoj pravne države i činovništva<br />
bio je na Balkanu vrlo neravnomeran, a u najvećem delu (koji je sve do 20. veka bio pod<br />
Osmanlijskim carstvom) zakasneo i nepotpun. Zaostalost, uslovljena zakasnelim prodorom<br />
kapitalizma i krnjim razvojem buržoaske pravne države, nosila je trag verskih i svetovnih<br />
upravnih ustanova osmanskog feudalizma. Patrimonijalna crta činovništva, kao posluge<br />
moćnog gospodara, u našim prostorima dugo će se održavati jer su nedostajali činioci koji će<br />
ga, kao u Evropi, preobraziti u modernu birokratsku upravu (razvijeno tržište, parlamentarizam<br />
i obrazovna uprava). U nekadašnjim turskim pašalucima nije bilo strože birokratske uprave<br />
zbog nerazvijenih robnonovčanih odnosa i dugog prevladavanja polunaturalne privrede. To je<br />
na Balkanu stvaralo drugačije oblike lične zavisnosti od bezlične birokratske hijerarhije koja se<br />
protivi neregulisanoj milosti gospodara. Osim pomanjkanja birokratije, buržoazije i<br />
inteligencije, u najvećem delu pokorenog Balkana nije bilo samostalnog plemstva iz kog bi se<br />
regrutovali političari-kolenovići. Slobodan Jovanović je među srpskim političarima 19. veka<br />
uočio dva tipa: intelektualca-skorojevića (školovanog na strani) i seoskog gazdu. Nijedan od ta<br />
dva tipa nije bio u stanju da obuzda svoje ambicije i nesavitljivu despotsku ćud.<br />
Prevlast polunaturalne privrede išla je naruku održavanju patrimonijalne vlasti koja je na<br />
Balkanu upravnu tehniku i političku kulturu preuzimala iz iskustva osmanskog i ruskog<br />
cezaropapizma. O patrimonijalnoj državi je reč kada vladar organizuje svoju političku moć u<br />
načelu, kao što vrši ličnu vlast. Nema razlike između privatne i službene sfere, a vršenje<br />
političke vlasti je u potpunosti lična stvar gospodara. U patrimonijalnoj državi uporedo postoji,<br />
s jedne strane, neraskidiva vezanost za tradiciju, a s druge strane «kabinetska pravda»<br />
gospodara i njegovih činovnika, umesto predvidljivog zakona. Vladari činovnike nagrađuju<br />
darovima i manje trajnim privilegijama, što ima za posledicu nestabilnost i korumpiranost<br />
uprave. Ovo feudalno nebirokratsko nasleđe na Balkanu ostavilo je traga kako na upravi<br />
zakasnele građanske države, tako i na socijalističkoj vlasti. Premda je važna osnova<br />
nebirokratske socijalističke kadrovske uprave bila osobenog ideološkog karaktera (prioritet<br />
partijskog nad državnim pravom, univerzalnog nad stručnim znanjem itd) (vid. <strong>Kuljić</strong> 1989),<br />
bilo bi zanimljivo podrobnije ispitati posredni i često prerušeni uticaj osmanskog i ruskog (tj.<br />
vizantijskog) cezaropapizma na formiranje u institucionalnom i idejnom pogledu šarolike i<br />
haotične balkanske političke kulture.<br />
Odnos prema ličnosti vladara u ovom sklopu neobično je značajan. U cezaropapističkom<br />
režimu lične vlasti vladar nije samo glava crkve nego i njen gospodar, uticaj sveštenstva<br />
ograničen je samo na oblast vere, crkva je podređena svetovnoj vlasti i instrument je u rukama<br />
vladara. Nema plodnog sukoba i rivalstva crkvene i svetovne vlasti kao u Zapadnoj Evropi, gde<br />
se papa uspešno odupirao carevima i kraljevima, pa je na temelju ovog dualizma postepeno<br />
nastala buržoaska pravna država sa svojim konstitucionalnim tekovinama. Osim toga, u<br />
cezaropapizmu je vladar snabdeven naročitom svetovno-religijskom aurom svesti i<br />
nepovredivosti (kao ruski car), što je dugo sprečavalo i pomisao na bilo kakvo sputavanje<br />
njegovog apsolutizma. Kod Petra Velikog poglavar crkve bio je nesamostalni državni<br />
prokurator. Revolucionarni svetovni politički pokreti samo su naizgled odsečno odvojeni od<br />
svoje tradicije, tj. iskustva političkih prethodnika koji su se obilato služili versko-političkim<br />
sredstvima. Potrebno je dosta vremena da se razgradi tradicionalna politička kultura i vekovima<br />
oblikovani etnički mentalitet, pa da se modernizacijom, deprovincijalizacijom i obrazovanjem<br />
«razminira» odnos prema vrhovnim političkim autoritetima i državnoj vlasti. Ova okolnost<br />
značajna je za razumevanje prirode socijalističkog vođe, način prihvatanja njegovog kulta i<br />
organizacije njegovog upravnog štaba. Naime, posle 1945. godine došlo je do naglog priliva<br />
159
Change language